Osmanlı İmparatorluğunun Duraklamasındaki İç Nedenler

Osmanlı İmparatorluğunun Duraklamasındaki İç Nedenler
Zeus tarafından yazıldı.
Çarşamba, 24 Haziran 2009 14:55 - Son Güncelleme Cuma, 17 Eylül 2010 10:43
Yazı İçerik
Merkez Yönetiminin Bozulması
Eyalet Yönetiminin Bozulması
Ordu ve Donanmanın Bozulması
Eğitim Sisteminin Bozulması
Ekonomik Durumun Bozulması
Toplum Yapısının Bozulması
Osmanlı İmparatorluğunun Duraklamasındaki İç
Nedenler
a. Merkez Yönetiminin Bozulması
1. İmparatorluğun Karakteri: Osmanlı imparatorluğu değişik ırk, dil, din ve kültürde olan
milletlerden meydana gelmişti. Müslüman halk imparatorluğu yönetiyor ve yeni topraklar
fethediyordu. Fakat zamanla yeni fethedilen yerlerde düzenli bir sistem kurulamadı. Merkezden
uzak yerlerin yönetiminde problemler ortaya çıktı. Sınırların genişlemesi de aynı hızla devam
etmedi. Devletin kuvvetli ve adaletli yönetimi devam ettiği sürece çeşitli milletler bir arada huzur
içinde yaşıyordu. Fakat devlet düzeninin bozulması ve kanunların tam olarak uygulanmaması
hoşnutsuzluklara neden oldu.
2. Padişahların Durumu : Merkeziyetçi mutlak imparatorluk karakterine sahip olan Osmanlı
İmparatorluğu’nda bütün güç padişahlarda toplanmıştı. Dolayısıyla onların durumu ülkeyi
doğrudan etkiliyordu. Osmanlı padişahları genellikle ülkeyi kendileri yönetir ve sefere ordunun
başında giderlerdi Duraklama Devri’nde bu durum ortadan kalktı.
Sokullu Mehmet Paşa öldüğünde padişah III. Murat idi (1574-1595). Bu hükümdar zayıf iradeli
birisiydi. III. Murat devrinde devlet yönetimine saray kadınları karışmaya başladı, l. Ahmet
(1603-1617) çocuk yaşta, 14 yaşında, hükümdar oldu. Bu zamana kadar şehzadeler sancağa
çıkıp tecrübe kazanırken l. Ahmet bundan mahrum kalmıştı, l. Mustafa (1617-1618) ve
(1622-1623) yıllarında iki defa padişah olmasına karşılık hükümdarlık yapacak durumda değildi.
II. Osman (1618-1622) iyi niyetli olmasına karşılık devlet yönetimi konusunda tecrübesizdi. II.
Osman’da 14 yaşında hükümdar olmuştu. IV. Murat (1623-1640) XVII. yüzyılın en değerli
padişahı olmasına karşılık yeterli devlet adamlarına sahip değildi.
1/6
Osmanlı İmparatorluğunun Duraklamasındaki İç Nedenler
Zeus tarafından yazıldı.
Çarşamba, 24 Haziran 2009 14:55 - Son Güncelleme Cuma, 17 Eylül 2010 10:43
l. İbrahim (1640-1648) uzun yıllar sarayda kafes hayatı yaşadığından hükümdarlık konusunda
çok eksikti. IV. Mehmet (1648-1687) yedi yaşında padişah oldu. Devlet işlerini tamamen
Köprülülere bıraktı. Bu devrin Osmanlı padişahları devlet yönetimini kendi ellerinde tutmuyorlar
ve ordunun başında sefere gitmiyorlardı.
3.Veraset Usûlünün Değişmesi : Osmanlı Devleti’nin veraset yönetimi Duraklama Devrinde
değişikliğe uğradı. Osmanlı klasik devrinde farklı olarak, l. Ahmet zamanında (1603-1317)
padişahlığın babadan oğla değil, Osmanlı hanedanı içinde "ekber ve erşad" yani en büyük ve
en akıllısına geçmesi esası benimsenmiştir. Bu sistemin kabulünden sonra şehzadelerin
sancağa çıkma usûlü kaldırılmış, onun yerine kafes usulü getirilmiştir. Sancağa çıkma usulünün
kaldırılmasıyla şehzadeler saraya hapsedilmiş, yönetim konusunda tecrübe kazanmadan
padişah olmuşlardır.
* Sancağa çıktıktan sonra hükümdar olan son padişah III. Mehmet’tir. Kafesten tahta çıkan ilk
hükümdar da l. Ahmet’tir.
OSMANLI VERASET SİSTEMİDEKİ DEĞİŞMELER:
* Osman ve Orhan Beyler zamanında ülke hükümdar ailesinin ortak malı idi.
* I.Murat’tan itibaren ülke sadece padişah ve oğullarının sayıldı.
* Fatih Sultan Mehmet en güçü olanın tahta geçme anlayışını getirdi. (Kardeş katliyle amaç
ülkenin birliğini sağlayarak bölünmesini önlemek ve en güçlü olanın başa geçmesini
sağlamaktı.)
* I. Ahmet(Duraklama Devri) döneminde yapılan değişiklikle Osmanlı Hanedanı içinde en yaşlı
ve akıllı olanın (EKBER ve ERŞED) padişah olması esası benimsendi.
4.Devlet Adamlarının Yetersizliği : Bu dönemde devlet adamlarının pek azı makamlarının
gerektirdiği tecrübe ve bilgiye sahiptir. Önceki devirlerdeki gibi devlet adamlarında tecrübe ve
bilgiye bakılmadan rüşvet ve iltimasla devlet makamları dağıtılmıştır. Sadrazamlar görevlerinde
fazla kalamıyorlar ve azlediliyorlardı. XVII. Yüzyılda bu göreve 61 kişi gelmiştir. Bunlar içinde
sadrazamlık görevinde dört saat kalanlar bile vardı. Halbuki bu zamana kadar geçen üç
yüzyılda Osmanlı Devleti’nde 55 sadrazam görev yapmıştır.
S.Saray Kadınlarının Yönetimde Etkili Olmaları: Padişahların çocuk denilecek yaşta
hükümdar olmaları anneleri yani Valide Sultanların devlet yönetiminde etkili olmalarına neden
2/6
Osmanlı İmparatorluğunun Duraklamasındaki İç Nedenler
Zeus tarafından yazıldı.
Çarşamba, 24 Haziran 2009 14:55 - Son Güncelleme Cuma, 17 Eylül 2010 10:43
olmuştur. Valide Kösem Sultan ve Turhan Sultan bu dönemin meşhur şahsiyetleridir. Ayrıca
padişah hanımlarının ve cariyelerin de yönetimde etkileri görülmüştür.
b) Eyalet Yönetiminin Bozulması :
Eyaletlere iltimas (kayırma) ya da rüşvetle tayin edilen valiler, kadılar ve diğer görevliler bilgi ve
tecrübe bakımından yeterli değillerdi. Bunlar gittikleri yerlerde halkı soyuyorlar, merkeze iyi
görünmek için de bol bol hediyeler gönderiyorlardı. Her tarafta eşkıyalar türedi. Geniş ölçüde
ayaklanmalar meydana geldi. Halkın can, mal ve namus güvenliğinin kalmaması Osmanlı
yönetiminde yeni problemlere neden oluyordu. XVII. yüzyılın başında I. Ahmet tarafından
çıkarılan "Adaletnâme" de bu durumun önlenmesi için gerekli tedbirler belirtilmiştir.
c) Ordu ve Donanmanın Bozulması(Seyfiyenin Bozulması):
1- Devşirme Sisteminin Bozulması : Bu dönemde Kanun-u Kadim’e aykırı olarak Yeniçeri
Ocağı’na rast gele kişiler alındı. Yeniçerilerin sayısı artarken değerleri azaldı. III. Murat
oğullarının sünnet düğününde halkı eğlendiren bazı Hıristiyan hokkabaz ve cambazları Yeniçeri
Ağası Ferhat Ağanın karşı çıkmasına rağmen ocağa aldı. Böylece o zamana kadar uygulanan
devşirme sistemi bozuldu. Devşirme sisteminin uygulanmaması sonucunda askerlikle ilgisi
olmayan kişiler ocağa girmiş ve ocağın disiplini bozulmuştu.
2- Yeniçeri İsyanlarının Artması : Özellikle XVII. yüzyılda yeniçeriler sık sık ayaklanarak
ülkede askeri diktatörlük kurdular. Çıkardıkları isyanlarla istediklerini yaptırmaya başladılar. II.
Osman’ın öldürülmesinden sonra etkilerini gittikçe artırdılar. Bu dönemden itibaren "Ocak devlet
içindir" anlayışının yerine "Devlet ocak içindir" anlayışı aldı. Bu durum II. Mahmut devrinde
Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılmasına kadar devam etti.
3- Eyalet Askerlerinin Öneminin Azalması :
Kapıkulu askerlerinin bozulduğu sırada eyalet askerleri de tımarlarının dağıtılmasındaki
adaletsizlik ve haksızlık yüzünden eski güçlerini kaybettiler. Dirlikler beylerine, sancak beylerine
ve savaşçı eyalet sipahilerine verilmesi gerekirken askerlikle ilgisi olmayan saray mensuplarına
3/6
Osmanlı İmparatorluğunun Duraklamasındaki İç Nedenler
Zeus tarafından yazıldı.
Çarşamba, 24 Haziran 2009 14:55 - Son Güncelleme Cuma, 17 Eylül 2010 10:43
ya da para bulmak amacıyla mültezimlere veriliyordu. Dirlik sahipleri dirliklerinin bulunduğu
sancaklarda oturmuyorlardı.
XVI. yüzyılda tımarlı sipahilerin sayısı 140 bin kişi iken XVII. yüzyılda bu sayı yetmiş bine
düşmüştü. Bütün bunlar Osmanlı Devleti’nin hem askeri kuvvetten mahrum kalmasına, hem de
imparatorluk ekonomisinin temeli olan tarım ve hayvancılığın gerilemesine neden olmuştur.
Tımarların ( Dirlik topraklar) dağıtımındaki adaletsizlik Tımarlı ordusunun bozulmasına,Tımarlı
sipahilerin sayısının azalmasına, buna karşılık devletin daha fazla maaşlı asker(kapıkulu)
almasına sebep oldu.
AÇIKLAMA: Bu durum sadece ordunun bozulmasına değil, ekonomik, sosyal ve idari alanda
bir problemin doğmasına sebeb olmuştur.
4- Osmanlı Donanmasının Bozulması : Osmanlı donanması Barbaros Hayreddin Paşa’nın
vefatından sonra yerine denizci olmayan Sokullu Mehmet Paşa’nın tayin edilmesiyle XVI.
yüzyılın ikinci yarısında bozulmaya başladı. Bundan sonra da denizcilikle ilgili olmayan kişiler
donanmanın başına getirildi. Girit’in fethinden sonra da donanmaya önem verilmeli.
5. Askerlik Konusunda Avrupa’daki Gelişmelerin Takip Edilmemesi: Avrupa’da XV. ve XVI.
yüzyıllarda ordu ve donanma konusunda önemli gelişmeler meydana geldi. Bu gelişmeler
sonraki dönemlerde de devam etti. Osmanlı Devleti ise XVIII. yüzyıla kadar bu gelişmelerden
habersiz kaldı.
4/6
Osmanlı İmparatorluğunun Duraklamasındaki İç Nedenler
Zeus tarafından yazıldı.
Çarşamba, 24 Haziran 2009 14:55 - Son Güncelleme Cuma, 17 Eylül 2010 10:43
d) Eğitim Sisteminin Bozulması:
Osmanlı eğitim sisteminin duraklama devrinde, önceki devirlerdeki üstünlüğü devam etmedi.
Avrupa Coğrafya Keşifleri, Rönesans ve Reform hareketleri ile büyük bir gelişme göstermişti.
Osmanlı uleması ise bu gelişmelere ayak uyduramadı. Tıp, felsefe, matematik, gibi bilimlerde
ders okutabilecek müderris yetişmedi. Pozitif bilimler tamamen ihmale uğradı.
Medrese öğretimi yapmayan birçok kişiye ilmi rütbe verilmeye başladı. Rüşvet ve iltimas ulema
arasında da görüldü. Bazı kişilerin yeni doğmuş çocuklarına "müderrislik" payesi verildi. Böylece
"beşik uleması" denilen yeni bir sınıf ortaya çıktı. Rüşvet ve iltimas o derece yaygınlaştı ki III.
Murat’ın ve daha sonra oğlu III. Mehmet’in hocasının oğlu henüz küçük yaşta Mekke kadısı,
arkasından İstanbul kadısı tayin edildi. Bu çocuk iki ay sonra Anadolu Kazaskeri olduğunda
henüz yirmi dokuz yaşındaydı. Diğer oğlu ise yirmi beş yaşında İstanbul kadısı oldu.
Bu devirde ulema nüfusunu kendi çıkarları için kullanmaya başladı. Bazen askerlere karşı,
bazen de askerlerle beraber saraya hücum ettiler.
e) Ekonomik Durumun Bozulması:
Duraklama devrinde maliye bozuldu ve gelir kaynakları azaldı. Masraflar ise giderek arttı. Bu
durumun ortaya çıkmasında şunlar etkili oldu :
1.Savaşlarda elde edilen ganimetlerin, yabancı devletlerin verdikleri vergilerin ve hediyelerin
azalması.
2.XVII. yüzyılda savaşların uzun sürmesi ve genellikle yenilgiyle sonuçlanmasının savaş
masraflarını arttırması.
3. Saray masraflarının artması (Örneğin Kanuni zamanında beş milyon akçe olan sarayın
mutfak masrafı III. Murat devrinde yirmi bir milyon akçeyi bulmuştur.)
4.Sık sık padişah değişikliği yüzünden, ödenen cülus bahşişlerinin artması.
5. Kapitülasyonlar yüzünden gümrük gelirlerinin azalması.
6.Savaşların uzun sürmesi, güvenliğin bozulması, tımarların iyi yönetilememesi yüzünden
5/6
Osmanlı İmparatorluğunun Duraklamasındaki İç Nedenler
Zeus tarafından yazıldı.
Çarşamba, 24 Haziran 2009 14:55 - Son Güncelleme Cuma, 17 Eylül 2010 10:43
toprak gelirlerinin azalması.
7.İpek ve Baharat Yolunun önemini kaybetmesiyle gelir kaynaklarının azalması.
8. Avrupalıların sömürge yoluyla elde ettikleri gelirler altın ve gümüş miktarını arttırdı. Bu durum
Osmanlı parasının değerinin düşmesine neden olmuştur.
9. Osmanlı Devleti’nin ihtişamına paralel olarak ülkede lüks ve israfın artması.
10. Venedik ve Fransa’ya verilen kapitülasyonlardan sonra İngiltere ve Hollanda’ya kapitülasyon
verilmesi.
f) Toplum Yapısının Bozulması
Duraklamanın en önemli nedenlerinden biri de XVII. yüzyılda doruk noktasına ulaşan Celâli
İsyanlarıdır. Çıkan isyanlar sonunda halk büyük zararlara uğramış, isyanların yoğunlaştığı
yerlerde hayat çekilmez bir hal almıştır.
Tarım ve hayvancılık zarara uğrayınca önemli bir geçim kaynağı gelir getirmez olmuştur.
Nüfusun hızla artması ile de Anadolu ve Rumeli topraklarında başıboş dolaşan binlerce insan
ortaya çıkmıştır. İç isyanların bastırılmasında kullanılan yöntemler de halkla devlet arasındaki
güveni sarstı. Bütün bunlarla ahlâki, kültürel ve ekonomik açıdan bozukluklar giderek
yaygınlaştı.
6/6