Türk-İslam Tarihi

Tarih Soru
Dağılımı
İlk Müslüman
Türk devletleri ve
Beylikleri
2001
KMS
2002
KPSS
2003
KPSS
2004
KPSS
2005
KPSS
2006
KPSS
2007
KPSS
2008
KPSS
2009
KPSS
2010
KPSS
2011
KPSS
2012
KPSS
TOPLAM
2
2
3
2
1
2
2
2
2
2
2
2
24
Türk-İslam Tarihi
ĠLK MÜSLÜMAN-TÜRK DEVLETLERĠ
Orta Asya
Türk-Müslüman ilişkileri:
 Hz. Ömer döneminde Sasani Devleti’nin yıkılması ile
Türklerle komşu olundu
 Hz .Osman döneminde Hazar Türkleri ile savaşıldı
 Emeviler döneminde Türgişlerle şiddetli savaşalar yapıldı.
 Türkler Abbasiler döneminden itibaren Araplarla
yakınlaşmışlar ve ilişkileri dostane olmuştur.
Türklerin Ġslamiyet‟e hizmetleri hangi dönemde
önem kazanmıĢtır?
A) Dört Halife Dönemi
B) Emeviler
C) Abbasiler
D) Gazneliler
E) Karahanlılar
(1999 - DMS) Cevap: C









Talas SavaĢı
751 yılındaki Talas Savaşında Türklerle Araplar ittifak
kurdular ve Çini mağlup ettiler. Bu savaĢla birlikte
 Türkler kitleler halinde Müslüman olmaya
baĢladılar.
 Karluklar Ġslamiyet‟i kabul eden ilk Türk
boyudur.
 Türkler Arap devlet kademelerinde görev
almaya baĢlamıĢtır.
 Kağıt, pusula, barut ve matbaa gibi Çin
buluĢları Müslümanlarca öğrenildi.
Türklerin Müslümanlığı Seçmelerinin Nedenleri:
Gök Tanrı inancı ile İslamiyet arasındaki benzerlik
Töre hukuku ile Şeri hukuk arasındaki benzerlik
Her iki inançta da kurban kesme geleneğinin olması
Cihan hâkimiyeti anlayışı ile Cihad anlayışı arasındaki
benzerlik
Sosyal yaşamın benzer özellikler göstermesi
Türklerin Ġslamiyet‟e Hizmetleri:
İslam dünyasının koruyuculuğunu üstlenmiş ve halifeliğin
devamını sağlamışlardır.(Gazne, Selçuklu ve Osmanlı
Devleti gibi)
İslam uygarlığıyla Türk uygarlığını birleştirip, İslam
uygarlığını geliştirdiler.(kervansaray, kümbet gibi)
İslamiyet’i, Anadolu, Balkanlar, Orta Avrupa ve Hindistan
gibi bölgelere yaydılar.
Mısır
Hindistan
Anadolu
*Karahanlılar
*Tolunoğulları
*Gazneliler
*İlk Beylikler
*B.Selçuklu
*Akşitler
*Babürlüler
*And.Selçuklu
*Harzemşahlar *Eyyubiler
*Memlükler
*İkinci Beylikler
*Osmanlı Devleti
*Türkiye Cumh.
ORTA ASYA‟DA KURULAN DEVLETLER














Karahanlılar (840-1212)
840 yılında Bilge Kül Kadir Han tarafından kuruldu
(Boylar Fedarasyonu)
Başkentleri Balasagun ve Semerkant’tır
Saltuk Buğra Han döneminde İslamiyet’i kabul ettiler
 Ġslamiyet‟i kabul eden ilk Türk devletidir.
 Türk Ġslam medeniyetinin temellerini
atmıĢlardır.
Gazne Devleti ile ittifak yaparak Samanoğulları Devleti’ni
yıkmışlardır.
Ülkeyi doğu-batı ayırarak yönetmişlerdir (Federal
devlet/Eski Türk geleneğinin devamı)
Resmi dil olarak Türkçeyi (Hakani Lehçesi-Uygurca)
kullanmışlardır.(Karahanlılar, Karamanoğulları ve
Memluklular resmi dil olarak Türkçeyi kullanmışlardır)
Hükümdarları “Han” unvanını kullanmışlardır.
İslamiyet’i kabul etmeleri rağmen ulusal benliklerini
korumuşlardır.(Dili Türkçe, Hükümdarları Han unvanını
kullanmışlardır, Federatif yönetim gibi)
Karahanlı Devleti Örfi hukukun yanında Şer’i hukukta
uygulanmış ve ilk defa kadı ataması yapılmıştır.(Hukukta
birlik yoktur)
Türk-İslam eserlerinin ilk örneklerini Karahanlılar
vermişlerdir.
Karahanlılar da Burslu eğitim sistemi uygulanmıştır.
Ribat adıyla ilk kervansarayları kurdular
İlk Türk-İslam posta ve hastane teşkilatını kurdular
İlk Türk-İslam mimari eserlerini vermişlerdir.(Sahip Ata
Türbesi)
İlk Türk-İslam edebi eserlerini
 Kutadgu Bilig: Yusuf Has Hacib
 Divan-ı Lugat-it Türk:Kaşgarlı Mahmut
 Divan-ı Hikmet: Ahmet Yesevi
 Atabetül Hakayık:Edip Ahmet
Karahanlı Devleti‟nin Türk tarihi açısından en önemli
özelliği aĢağıdakilerden hangisidir?
A) Çok uluslu bir yapıya sahip olması
B) Orta Asya’da kurulmuş olması
C) Adını kurulduğu yerden almamış olması
D) Doğu ve batı olarak ikiye ayrılması
E) İlk Müslüman Türk devleti olması
(1999 - DMS) Cevap: E
Satuk Buğra Han, amcası Oğulcak Kadır Han devletin
başındayken İslamiyet’i benimsemiş, amcasından sonra
hükümdar olunca da İslamiyet’i resmî din olarak kabul
etmiştir.
Bu bilgiyle Karahanlılarda,
I. Devleti yönetme yetkisinin hanedana ait olduğu,
II. İslamiyet’in Türkler arasında yayılmasının
hızlandığı,
III. Arapçanın resmî dil olarak kabul edildiği
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
A )Yalnız I
D) I ve II



B)Yalnız II
C) Yalnız III
E) I, II ve III
(2012 – KPSS LĠSANS) Cevap: D














Gazne Devleti (963-1187)
963 yılında Alp Tigin tarafından Afganistan’ın Gazne
şehrinde kurulmuşlardır.
En önemli hükümdarı Gazneli Mahmut zamanında
yaşamıştır.Bu dönemde;
 Hindistan’a 17 sefer yaparak İslamiyet’i
Hindistan’da yaymış, Kast sistemini
zayıflatmışlardır.
 Abbasi halifesini Şii Büveyhoğullarının baskısından
kurtarmış ve Abbasi Halifesi tarafından Gazneli
Mahmut’a Sultan unvanı verilmiştir.(Sultan
ünvanını kullanan ilk hükümdar Gazneli
Mahmut’tur)
1040 yılında B. Selçuklu devleti ile yaptığı Dandanakan
savaşını kaybetmiştir.
 Gazne Devleti yıkılma sürecine girmiştir.
1187 yılında Afganistan’ın yerli halkı Gurlar tarafından
yıkılmıştır.
 NOT: Gazneli devletinin çabuk yıkılmasında
hakimiyetleri altında çok farklı ulusların yaşaması ve
etnik uyumsuzluk etkili olmuştur.(Tolunoğlu,
İhşitler, Gazneliler ortak özellik))
İlk Türk-İslam imparatorluğudur.
Devlet farklı ulusları İslam dini çatısı altında
toplamışlardır.
Saray ve ordu dili Türkçe iken yazışma dili Farsça ve
bilim dili Arapçadır.(Etnik farklılık)
Gulam sistemini kullanan ilk Türk devletidir.
(Gulam sisteminin Osmanlı’daki karşılığı devşirme veya
kapıkulu’dur.)
Büyük Selçuklu Devleti (1040-1157)
Selçuk Bey tarafından Cent merkez olarak kurulmuştur.
1015 ve 1018 yıllarında Çağrı Bey Anadolu’ya yurt
edinme amacıyla keşif seferleri düzenlemişlerdir.
1038 yılında Tuğrul Bey Nişabur’u merkez yaparak adına
para bastırmış hutbe okutmuştur.(Bağımsızlık sembolü)
1040 yılında Tuğrul ve Çağrı Beyler Horasan hâkimiyeti
için Gaznelilerle “Dandanakan savaşı”nı yapmış ve
kazanmıştır. Sonucunda
 Gazneliler yıkılma sürecine girmiştir.
 Selçuklu Devleti resmen kurulmuştur.
 Başkent Rey şehrine taşınmıştır.
1048 yılında Bizans’la Pasinler savaşı yapılmış ve
kazanılmıştır
 Anadolu hâkimiyeti için Bizansla yapılan ilk savaştır.
1055 yılında Tuğrul Bey Abbasi halifesini Şii
Büveyhoğullarının baskısından kurtarmış ve halife










tarafından kendisine “Doğunun ve batının hükümdarı”
ünvanı verilmiştir.Bu durum;
 İslam dünyasının siyasi ve askeri liderliği Türklere
geçmesine
 İslam dünyasında laik bir uygulama görülmesine
etki etmiştir.
Alp Arslan döneminde (1063-1072)
Ani Kalesi fethedilmştir
1071 yılında Bizansla yapılan Malazgirt savaşı
kazanılmıştır.Bu savaşın kazanılması;
 Anadolu kapıları Türklere açılmasına
 Türkiye Tarihi başlamasına,
 Haçlı seferlerinin başlamasına
 Anadolu’da ilk Türk beyliklerin kurulmasına etki
etmiştir.
Selçuklu Devletinin en ihtişamlı dönemi Melik Şah
dönemidir.Bu dönemde (1072-1092);
 Devlet en geniş sınırlara ulaştı
 Devlet yönetiminde İranlıların etkisi artmıştır.
 Başkent İsfehan’a taşınmıştır.
 Türkiye Selçuklu Devleti kurulmuştur (1077)
 Batınilik faaliyetleri artmıştır.(Batınilik:Hasan Sabbah
tarafından İslam dünyasındaki Sünni egemenliğine
son vermek amacıyla oluşturulan ve müritlerini
haşşaş bağımlısı yapan terör grubudur)
 Celali takvimi oluşturulmuş ve kullanılmaya
başlanmıştır.(Ömer Hayyam)
 Nizamiye Medresesi kurulmuştur.
Nizamül Mülk ve Melik Şah’ın batınıler tarafından
öldürülmesiyle başlayan taht kavgaları dönemi Sencer’in
hükümdar olmasıyla sona ermişti
1141 yılında Karahitaylılarla yapılan Katvan savaşını
kaybederek yıkılma sürecine girmiştir.
1157 yılında Türkmenlerin isyanı sonucunda devlet
yıkılmıştır.(İranlıların devlet yönetimindeki etkinliğinin
artmasına tepki)
Büyük Selçuklu Devleti‟nin Genel Özellikleri
Selçuklu devlet ve idari teşkilatlanması diğer Türk-İslam
devletleri ve Osmanlı Devleti tarafından örnek alınmıştır.
Anadolu’ya yerleşme amacıyla ilk keşif seferlerini
düzenlemişlerdir.
Anadolu’nun kapılarını Türklere açmışlardır (Pasinler,
Malazgirt savaşı)
Anadolu’da ilk feodal beyliklerin kurulmasını
sağlamışlardır.
İslam dünyasının koruyuculuğunu üstlenmişlerdir.
Ülkeyi eyaletlere ayırarak yönetmişlerdir.



Hanedan mensuplarının merkeze bağlı olarak devlet
kurmalarına izin vermişlerdir.(Türkiye, Irak, Suriye,
Kirman Selçuklu Devleti gibi)
Atabeylik sistemini kurmuşlardır. (Osmanlı’daki Lala
sistemidir. Zaman zaman iç karışıklığa neden olmuştur.)
Nizamiye medreselerini açmışlardır.
Bu dönemi NACĠ şeklinde kodlayabiliriz:
Nizamiye Medreseleri
Atabeylik Sistemi
Celali Takvimi
Ġkta Sistemi
Anadolu‟da Kurulan Beylikler ve
Devletler
(Türkiye Tarihi 1071-?)
Türkiye Tarihi kavramı içerisinde

İlk Türk Beylikleri devri (Malazgirt savaşı sonrası)

Anadolu Selçukluları devri (1077-1308)

II. Dönem Türk Beylikleri devri (Kösedağ savaşı
sonrası)(1243-1517)

Osmanlı İmparatorluğu devri (1299-1922)

Türkiye Cumhuriyeti Devleti devri (1921-?) yer alır.
Büyük Selçuklu Devleti Anadolu’ya yönelik;
 1015-1018 yıllarında Çağrı Bey yerleşme amacıyla
keşif seferleri düzenlemiştir.
 1048 yılında Bizans’la Pasinler savaşı yapılmış ve
kazanılmıştır.(Anadolu için Bizansla yapılan ilk
savaştır)
 1071 yılında Alp Aslan komutasında Bizansla
yapılan Malazgirt savaşı kazanılmıştır.
NOT:Alp Aslan Anadolu’nun fethini hızlandırmak amacıyla
komutanlarına fethettiği toprakların yönetimini
bırakmıştır. (Fethedilen ait toprak fethedene aittir)
Bu durum;
 Anadolu’da ilk Feodal beyliklerin kurulmasına
 Anadolu’da Bizans etkinliğinin kırılmasına
 Bizans’ın Avrupa’dan yardım istemesine




Büyük Selçuklu Devleti’nin Anadolu’daki otoritesinin
zayıflasına etki etmiştir.
Anadolu‟da Kurulan Ġlk Türk Beylikleri
Saltuklular
 Erzurum merkezlidir.
 Anadolu’da kurulan ilk beyliktir.
 Haçlılar ve Gürcülerle savaşmışlardır.
 Erzurum Ulu Cami önemli eserlerindendir.
Mengücekler
 Erzincan, Kemah ve Divriği civarında yaşamışlar
 Rumlarla ve Gürcülerle mücadele etmişlerdir.
DaniĢmentliler
 Sivas merkezli kurulan bu beylik Sakarya nehrinden
Fırat’a kadar geniş bir alanda etkili olmuştur.
 Anadolu’da kurulan Türk beyliklerinin en güçlüsü
sayılmaktadır.
 Haçlılar, Ermeniler ve Bizanslılarla savaştılar
NOT: Anadolu‟daki ilk medrese sayılan
Yağıbasan Medresesi DaniĢmentliler tarafından
yapılmıĢtır.

Artuklular
 Diyarbakır ve Mardin merkezli yaşamışlar, Haçlılarla
mücadele etmişlerdir.
 Diyarbakır Ulu Camii, Diyarbakır surları, Hasankeyf,
Malabadi Köprüsü,Hatuniye Medresesi önemli
eserleridir.
Batman yakınındaki Hasankeyf‟te aĢağıdakilerden
hangisine ait eserler bulunmaktadır?
A) Artukoğulları
B) Germiyanoğulları
C) Karamanoğulları
D) Candaroğulları
E) Aydınoğulları
(2006/KPSS Lisans) Cevap: A
Batman’daki Malabadi Köprüsü ve Mardin’deki Hatuniye
Medresesi, aşağıdaki Türk devletlerinden
hangisinin egemenliği dönemine aittir?
A) ArtuklularB) Mengücekliler
C)Danişmentliler D) Saltuklular
E)Anadolu Selçukluları
(2012/KPSS Lisans) Cevap: A

Çaka Beyliği
 Çaka Bey tarafından İzmir çevresinde
kurulmuşlardır.
 Çaka Bey ilk Türk denizcisi sayılmaktadır.
Anadolu Selçuklu Dönemi‟nde yaĢamıĢ ilk Türk
denizcisi aĢağıdakilerden hangisidir?
A) ArtukBey B) Çağrı Bey C) Tutuş
D) Süleymanşah E) Çaka Bey
(2003/KPSS) Cevap: E
Türk denizciliğinin Anadolu Selçuklu Dönemi‟ne
kadar geliĢmemesinde baĢlıca etken aĢağıdakilerden
hangisidir?
A) Devletin egemenlik anlayışı
B) Ülke topraklarının coğrafi konumu
C) Komşularının güçlü olması
D) Devletin ekonomik yapısı
E) Sınırlarının geniş olması
(1999/DMS) Cevap: B




Beyliklerin Özellikleri
Anadolu’nun Fethedilmesinde ve Türkleşmesinde önemli
rol oynadılar
Bulundukları bölgeleri Haçlılar, Bizans, Gürcü ve
Rumlarla savaşmışlardır.
Anadolu’yu bayındır hale getirmişlerdir.
Anadolu Selçuklu Devleti tarafından ortadan kaldırılarak
siyasi birlik sağlanmıştır.





Anadolu’yu uluslar arası ticaret merkezi haline
getirmişlerdir.
Ahilik teşkilatı kurulmuştur.
Ticarette sigorta sistemi uygulanmıştır.
Anadolu’nun bir çok noktasına kervansaraylar
kurulmuştur.
Alanya, Antalya, Sinop ve Suğdak’ta limanla birlikte
tersaneler kurulmuştur.
Aşağıdaki devletlerden hangisi, Anadolu Selçuklu
Devleti ile ilişki kurmuş olamaz?
Türkiye(Anadolu) Selçuklu Devleti
(1077-1308)












1077 yılında Süleyman Şah tarafından İznik merkezli
olarak kurulmuştur. (İznik hem Anadolu Selçuklu
Devletine hem Osmanlı’ya başkentlik etmiştir.)
Kuruluş sırasında Süleyman Şah;
 Büyük Selçuklu devleti hükümdarı Melik Şah’tan izin
 Abbasi halifesinden menşur (onay) almıştır.
I.Kılıç Aslan döneminde I.Haçlı seferine karşı verilen
mücadelede başarılı olunamamış ve başkent İznik’ten
Konya’ya taşınmıştır
Haçlı Seferleri, Anadolu Selçuklu Devletinin kuruluş
yıllarında, oldukça zararlı olmuştur. Hatta İlk sefer
sonucunda Kudüs düştüğü gibi Urfa ve Antakya’da
kontluklar kurulmuştur.
Haçlı seferleri sonunda:
 Akdeniz limanları önem kazandı.
 Feodalite zayıfladı (Krallıklar güçlenmeye başladı)
 Kilisenin etkinliği azaldı
 Kâğıt, Barut, Matbaa ve tarımsal etkinlikler
Avrupa’ya taşındı.
II. Kılıç Aslan döneminde Bizans’la 1176 yılında
Miryokefelon savaşı yapılmış ve kazanılmıştır.
 Anadolu’nun Türk yurdu olması kesinleşti.
1230 yılında Yassı Çemen savaşıyla Harezemşahlar
mağlup edilmiş bu durum Moğollarla sınır komşusu
olunmasına etki etmiştir.
Anadolu Selçuklu devleti Baba ishak ayaklanmasından
sonraki dönemde zayıflamış ve 1243 yılında
Moğollarla yapılan Kösedağ savaĢını kaybederek
yıkılma sürecine girmiştir. Sonucunda;
 II. Dönem Türk beylikleri kurulmuş
 Anadolu sosyal ve ekonomik yönden zayıflamış
 Anadolu Selçuklu Devleti Moğol egemenliği altına
girmiştir.
1308 yılında II.Mesut döneminde devlet yıkılmıştır.
Anadolu Selçuklu Devletinin Özellikleri:
Türkmenleri bir çatı altında toplayarak Anadolu Türk
Birliğini sağlamışlardır
Anadolu’da Türk kültürünün gelişmesini ve devamlılığını
sağlamışlardır.
Anadolu’yu ve İslam dünyasını, Haçlılara ve Bizanslılara
karşı korumuşlardır.
Anadolu’yu canlı bir ticaret merkezi haline getirmişlerdir.
A) İhşidiler
B) Doğu Roma İmparatorluğu
C) Harzemşahlar
D) Memlûklar
E) Eyyûbiler
(2012/KPSS Önlisans) Cevap: A
Ġkinci Dönem Türk Beylikleri
1243 Kösedağ savaşı sonrası kurulan beyliklerdir.




















Osmanoğulları: Söğüt ve Domaniç dolaylarında
kuruldu
Karamanoğulları: Merkezi Koynadır.
 Türkçeyi resmi dil olarak kullanmışlardır.
 Osmanlı devletini en çok uğraştıran beyliktir.
Germiyanoğulları: Merkezi Kütahya’dır.
Karesioğulları: Balıkesir ve Çanakkale dolaylarında
kuruldu.
 Denizci bir beyliktir.
 Osmanlı’ya katılan ilk beyliktir.
 Donanması Osmanlının ilk donanmasını
oluşturmuştur.
Hamitoğulları: Antalya civarında
MenteĢeoğulları: Muğla ve Denizli çevresinde
Candaroğulları: Kastamonu ve Sinop dolaylarında
Aydınoğulları: Aydın İzmir dolaylarında
Saruhanoğulları: Manisa’da
Eretnaoğulları: Sivas Kayseri dolaylarında
Dulkadiroğulları: Maraş, Elbistan çevresinde kuruldu.
 Osmanlıya son katılan beyliktir (1515 Turnadağ
Savaşı)
Ramazanoğulları: Adana çevresinde kuruldu.
Karakoyunlular:Doğu Anadolu’da kurulmuştur.
 Azerbaycan’ı Türkleştirdiler.
Akkoyunlular: Diyarbakır’da kurulmuştur.
Ġkinci Beyliklerin Özellikleri:
Moğol baskısı nedeniyle, sınır boylarına giden
Türkmenlerin yerleşik hayata geçmesinde etkili oldular.
Batı Anadolu’da Türkmen nüfusun artmasında rol
oynadılar
Anadolu Selçuklu Devletinin yıkılmasından sonra halkın
dirlik ve düzenin sağlanmasında etkili oldular
Anadolu’yu toplumsal, dini, askeri, ve kültürel eserlerle
donatıp bayındır hale getirdiler
Ankara Savaşı (1402)’ndan sonra tekrar kurulmuşlardır
Osmanlı Devleti tarafından son verilmişlerdir.
MISIR‟DA KURULAN TÜRK DEVLETLERĠ








Tolunoğulları (868-905)
868 yılında Tolunoğlu Ahmet tarafından Mısır’da kuruldu
Mısırda yaklaşık bin yıl sürecek Türk hâkimiyetinin
öncüsü olmuşlardır.
Mısırda kurulan ilk Türk devletidir. Abbasilere karşı
kurulmuş, Abbasiler tarafından yıkılmışlardır.
Mısırdaki Ulu Camii ve Tolunoğlu Camii en önemli
eserleridir.
Mısır’ı bayındır hale getirerek Mısır’a altın çağını
yaşatmışlardır.(Köprüler, bentler, su kanalları gibi)
AkĢitler/ĠhĢitler (935-969)
935 yılında Muhammed bin Toguç tarafından Mısır’da
kuruldu.
Suriye ve Filistin topraklarının yanı sıra kutsal toprakları
(Hicaz) sınırlarına dâhil eden ilk Türk devletidir.
Tolunoğlu Devleti kadar etkili olmamıştır.
NOT: Tolunoğlu ve İhşit Devletlerinin yıkılmalarının
nedeni yönetimin Türk olmasına karşın halklarının farklı
kavimlerden olması etkili olmuştur.






















Eyyubiler (1171-1250)
Selahattin Eyyubi tarafından Mısır’da kurulmuştur.
1187 yılında Hittin savaşı ile Haçlıları yenerek Kudüs’ü
Haçlılardan geri almıştır.
Kudüs çevresine hakim olan ilk Türk-İslam devletidir.
Memlükler (1250-1517)
1250 yılında Ay Beg tarafından Eyyubi Devleti’ne son
vererek kurulmuştur.
Memluklularda her Emir’in (Komutan) Hükümdar olma
hakkı vardır
 Kut anlayışı uygulanmamıştır (Veraset sistemini
farklı kullanan ilk Türk devletidir)
 Taht kavgası fazladır
Abbasi halifesini himaye ederek halifeliğin devamını
sağlamışlardır.(Memlük hükümdarları halife ünvanını
kullanmamışlardır)
Haçlılara karşı mücadele ederek İslam dünyasını
korumuşlardır. (Eyyubi, Memlük, Selçuklu ortak özellik)
Ayn-ı Calut ve Elbistan savaşlarıyla Moğolları mağlup
etmişlerdir.
Baharat yolu sayesinde zenginleşmişlerdir
Resmi dil olarak Türkçeyi kullanmışlardır.
1517 yılında Osmanlı Devleti tarafından yıkılmıştır.
Halifelik Osmanlı devletine Memluklardan geçmiştir.



HarzemĢahlar (1097-1231)
Atsız’ın oğlu İl-Arslan tarafından Harzem’de
bağımsızlığını ilan ederek bu bölgede büyük bir devlet
haline gelmiştir.
Moğollarla mücadele etmişse de başarılı olamamıştır.
1230 yılında Celaleddin Harzemşah, Anadolu Selçuklu
devletine ait toprakları ele geçirmek amacıyla yaptığı
“Yass-ı Çemen” Savaşında yenildi.
1231 yılında Celaleddin’in ölümüyle devlet yıkıldı. (1231)
Babürlüler (1526-1858)
Hindistan’da Türk siyasi birliğini sağlamışlardır
Taç Mahal (mimarın adı ısa) ve Babürname en önemli
eserleridir.
1858 yılında Hindistan kaynaklarına sahip olmak isteyen
İngilizler tarafından yıkılmıştır.
Cengiz/Moğol Ġmparatorluğu (1196-1227)
Cengiz Han tarafından Karakurum merkez olarak
kurulmuştur.
Cengiz Han kısa sürede Anadolu’dan Mısır’a kadar olan
topraklara hakim olmuştur.
Hakim oldukları bölgelerde büyük yıkımlar meydana
gelmiştir.
Moğol devlet kademelerinde Uygur Türkleri görev alarak
Moğolların Türkleşmesinde etkili olmuşlardır.
Cengiz Han’ın ölümüyle Moğol devleti parçalanmıştır.
 Çin’de Kubilay Hanlığı (Hırıstiyan)
 Türkistan’da Çağatay Hanlığı (İslamiyet)
 Kafkaslarda Altınorda Devleti (İslamiyet)
 İran ve Anadolu’da İlhanlı Devleti (İslamiyet)
Kurulmuştur.

Moğol-Ġlhanlı devleti
 1243 yılında Anadolu Selçuklu Devleti ile kösedağ
savaşını yapmış kazanarak Anadolu Selçuklu
devletini egemenlik altına almıştır.
 1258 yılında Bağdat’a girerek Abbasi devletine son
vermiştir.
 Memlüklü devleti ile yaptığı Aynı Calut ve Elbistan
savaşlarını kaybederek ilerleyişi durdurulmuştur.
NOT:Moğollar Anadolu’da siyasi birliğin bozulmasına neden
olurken Moğolların önünden kaçan Türklerin
Anadolu’ya gelmesi nedeniyle Anadolu’nun
Türkleşmesini hızlandırmışlardır.
Cengiz Han’ın torunu Hülagu tarafından İran’da
kurulan ve 1258 yılında Bağdat’ı alarak Abbasi
Devleti’ne son veren devlet aşağıdakilerden hangisidir?
A) İlhanlı Devleti
B) Timur Devleti
C) Altın Orda Devleti
D) Çağatay Devleti
E) Memluk Devleti
(2011 – KPSS) Cevap: A
DĠĞER TÜRK-ĠSLAM DEVLETLERĠ

Ticaret yolları üzerinde kurulmaları ticaretin gelişmesine
etki etmiştir.
Müslümanlığı yaymak amacıyla bazı tarikatlar kurdular.
(A. Yesevi)





Timur Devleti (1396-1507)
Timur tarafından Belh merkez olarak kurulmuştur
Moğolların devamı olduğunu iddia etmiştir.
Altın Orda Devleti’ni yıkmaları Rusların güçlenmesine etki
etmiştir.
Osmanlı Devleti ile 1402 yılında yaptığı Ankara savaşını
kazanmış ve Osmanlı Devleti’nin fetret dönemi
yaşamasına etki etmiştir.
Timur Devleti’nde bilim ve edebiyat gelişmiştir.
 Muhakemetü’l-Lügateyn (İki dilin karşılaştırılması)
Ali Şir Nevai tarafından Türkçenin Farsçaya olan
üstünlüğünü kanıtlamak için yazılmıştır.


Timur’un torunu Uluğ Bey, Semerkant’ta
rasathaneler kurmuş ve astronomi alanında önemli
eserler vermiştir.
Ali Kuşçu da bu dönemin bir diğer önemli bilim
adamıdır.
* Devletlerin kurucuları Kpss sorusu olarak karşımıza çıkıyor:
Kubilay Hanlığı: Kubilay (İslamlaşmamış, Türkleşmemiş)
Çağatay Hanlığı: Çağatay
Altınorda: Batuhan
İlhanlılar: Hülagu
Türk – Ġslam Devletlerinde
Kültür ve Medeniyet
Devlet Yönetimi






İslamiyet öncesindeki Kut anlayışı ve Ülkenin Hanedan
üyelerinin ortak malı sayılması geleneği devam etmiştir.
(Memlüklü Devleti hariç)
Hükümdarlar “Sultan, Şah, keykubat gibi” unvanları
kullanmaya başlamışlardır (kültürel etkileşim)
 Büyük ve Anadolu Selçuklu Devleti İran kültürünün
etkisinde kalmıştır
 Karahanlı Devleti milli benliklerini koruduklarından
“Han” ünvanını kullanmışlardır.
Hükümdar çocuklarına Melik ismi verilmiştir hükümdar
çocukları devlet yönetiminde tecrübe kazansınlar diye
sancaklara atabey denilen eğitimciler ile gönderilirlerdi.
(Osmanlı devletindeki karşılığı Lala sistemidir)
NOT:Atabeyler merkezi otoritenin zayıf olduğu dönemde
Meliklerin kışkırtmalarıyla bağımsızlıklarını ilan
etmişlerdir.
Hükümdarların hükümdarlıklarını halifeye onaylatma
kuralı işletmişlerdir.(Siyasi otoritelerini dini yönden
güçlendirmek istemişlerdir)
Hükümdarlık sembolleri; Unvan ve lakaplar, para (sikke),
tuğra, sancak, nevbet (bando - davul), otağ, saray, taht,
taç, hutbe, tuğ, sikke (para), yüzüktür.
Türkler İslam dünyasının koruyuculuğunu üstlenmişlerdir
(Gazneliler, Selçuklu Devleti)
Selçuklular; bölge ve eyaletlerin başına idareci olarak
atadıkları şehzadelerin yanına “Atabey” unvanı olan kişiler
de verirlerdi.
Bu uygulamadaki temel amaç aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Şehzadeler arasındaki taht kavgalarını önlemek
B) Atabeylerin merkeze bağlılığını arttırmak
C) Eyalet güvenliğini sağlamak
D) Şehzadeleri devlet yönetimi açısından yetiştirmek
E) Orduyu güçlendirmek
(1999/DMS) Cevap: D
Selçuklularda erkek hanedan üyelerinin, yanlarına
bilgili devlet görevlileri verilerek eyalet veya vilayetlere
yönetici olarak gönderilmeleri aşağıdakilerden
hangisinin göstergesidir?
A) Devlet yönetiminde deneyim kazanılmasına önem
verildiğinin
B) Yönetim birimlerinin sayıca az olduğunun
C) Askerliğe önem verildiğinin
D) Merkezi otoritenin korunmak istendiğinin
E) Yerleşik hayata geçişin hızlandırılmak istendiğinin
(2006 KPSS/Ortaöğretim) Cevap: A





 Tuğra Divanı: Yazışmalara bakılırdı.
Aşağıdaki Türk - İslam Devletleri’nden hangisinde,
hükümdar din işlerini halifeye bırakarak devlet işlerini
ise tümüyle kendi üzerine alarak laik bir uygulama
başlatmıştır?
A) Osmanlılar B) Gazneliler
C) Karahanlılar D) Memlûklar
E) Selçuklular
(1999/DMS) Cevap: E
Selçuklularda,
I. hükümdarın Tanrı adına insanları yönetmekle görevli
olması,
II. ülkenin, hanedan üyelerinin ortak malı sayılması,
III. din işlerinin halifeye, dünya işlerinin sultana ait olması
durumlarından hangilerinin taht kavgalarına neden
olduğu savunulabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II
C) Yalnız III D) I ve II
E) II ve III
(2009 - KPSS) Cevap: B
Türk - İslam devletlerinde merkez ile taşra arasındaki
iletişimi sağlamak için posta teşkilatı kurulmuştur. (ilk
kez Karahanlılar’da görülmüştür)
Selçukluları, yönetimde kolaylık sağlamak amacıyla
ülkeyi idari birimlere ayırmışlardır.
 Subaşıların yönettiği merkeze bağlı iller
 Meliklerin yönettiği iller ve
 Uç Beylerinin idaresindeki illerdir.
Hükümdara yardımcı olunması amacıyla vezirlik makamı
oluşturulmuştur (İran kültürünün etkisi)
Devlet işleri Divan-ı Saltanat (Divan-ı Ali) denilen büyük
divanda görüşülürdü.(Kurultay’ın yerine Divan teşkilatı
gelmiştir. Ancak divan sadece danışma organıdır)
Büyük divana bağlı ikinci derecedeki divanlar şunlardır.
 Ġstifa Divanı: Maliye işlerine bakardı.
 Arz Divanı:
Ordunun ihtiyaçlarına bakardı.
 ĠĢraf Divanı: Askeri ve hukuk işleri hariç
devletin bütün işlerini denetleme yetkisine sahipti.
 ĠnĢa Divanı: Atama ve tayin işlerine bakardı.

Divanin üyeleri ise;
 Müstevfi: Maliyeci (Osmanlıda Defterdar)
 Pervaneci: Dirliklerin dağıtımı (Nişancı)
 Tuğracı: Yazışma işleri (Nişancı)
 MüĢrif: Askeri ve hukuk işlerinin dışında devletin
bütün işlerinin denetiminde
 Ariz: Ordunun ihtiyaçlarıyla ilgilenirdi. (Yeniçeri
Ağası)

 Kadı leĢker: Askeri davalara bakar. (Kazasker)

 Emiri Dad: Adalet işlerine bakardı fakat
kararlarında bağımsız olabilmesi için divana dâhil
edilmezdi. (Kazasker) Örfi Kadı diyebiliriz.
 Kadı‟l Kudat: Şer’i Kadı
 Muhtesip Belediye işlerine bakar, çarşı ve pazarda
fiyat denetimi yapar

SubaĢı: Taşrada asayişi sağlardı
AĢağıdakilerden hangisi, Türk-Ġslam devletlerinde
pazarlarda fiyatları, tartı ve ölçü aletlerini, üretilen
ve satılan malların kalitesini denetleyen görevlidir?
A) Ulak
B) Silahtar
C) İğdişbaşı
D) Muhtesip E) Câmedâr
(2011 – KPSS) Cevap: D







Ordu
Türk –İslam devletleri eski Türk devletlerindeki askeri
özelliklerini devam ettirdikleri gibi bunu geliştirmişlerdir.
Türkler diğer devletlerde özellikle askeri kademelerde
görev almışlardır.
Türk – İslam devletlerinin orduları genellikle esirlerden
oluşturulan Gulamlar (savaş esirleri), Türkmenler,
gönüllüler, bağlı beylik ve devletlerin askerlerinden
oluşmaktadır.
Karahanlı Ordusu:
Ordunun temeli Karluk, Yağma ve Çiğil Türklerinden
oluşmaktaydı.
Saray muhafızları: Hükümdara bağlı ücretli askerler.
Hassa ordusu: küçük yaşta esir edilen veya para ile
satın alınan gençlerden oluşturulurdu Hükümdar ve
sarayı korurlardır. (Osmanlıda Devşirme)
Hanedan üyeleri ve devlet adamlarına ait birlikler.
Karahanlılarda Hassa Ordusu küçük yaşta esir edilen veya
para ile satın alınan gençlerden oluşturulurdu.
Hassa ordusunun oluĢturulma biçiminin
Osmanlılarda aĢağıdakilerden hangisinde temel
olduğu savunulabilir?
A) İltizam sistemine
B) Tımar sistemine
C) Devşirme sistemine
D) Eyalet sistemine
E) Merkezi devlet sistemine
(1999 - DMS) Cevap: C



Gaznelilerde Ordu:
Gulamlar (Savaş esirleri) (ilk kez oluşturulmuştur)
Eyalet askerleri,
Ücretli askerler
Gönüllü birliklerden oluşuyordu.
Selçuklu Ordusu:
Devrin en büyük ve güçlü ordusu idi.
 Merkez Ordusu
 Gulaman-ı
Saray
(Saray
Muhafızları):
Savaşlarda alınan esirlerden oluşmaktaydı. Sarayda
eğitilerek yetiştiriliyordu. Maaşlıdır ve doğrudan
doğruya hükümdarlara bağlıdır.(Osmanlı devletinde
Devşirme sistemi/Kapıkulu ordusu/Yeniçeri ordusu)
 Hassa Askerleri: Çeşitli Türk boylarından
toplanan atlı askerlerdir. Sultana bağlıdırlar ve
ihtiyaçları devlet tarafından karşılanıyordu.
 Meliklerin, askeri idarecilerin ve diğer
idarecilerin kuvvetleri
 Bağlı devletlerin ve beyliklerin askerleri
 Türkmenler:
Türkmenler
sınır
bölgelerine
yerleştirilerek hem sınırları korumuşlar hem de
savaşlara katılmışlardır.
 Ġkta Askerleri (Sipahiler): İktalarda yetiştirilen
atlı askerlerdir. Bu askeri düzen Nizam-ül Mülk
tarafından yapılmıştır (Osmanlı Devletinde Eyalet
ordusudur)
 Askeri birliklere “Subaşı” denen komutanlar
kumanda etmektedir.
 En yaygın silahları “Ok” ve “Yay” idi ayrıca süngü,
mızrak, kavgı, kılıç, balta nacak, hançer, topuz, zırh
ve kalkan kullandıkları diğer silahlardır.
 Askeri bandoya “Tuğ” adı verilmekteydi (Osmanlıda
Mehter idi)

Eyyubilerin güçlü kara ve deniz orduları vardı. Temeli
Kıpçak Türkleri ve Kafkas Türklerinden oluşmaktaydı.
 Memluklarda ordu tamamen Türklerden oluşuyordu.
Başarılı
komutanlar
hükümdarlığa
kadar
yükselebiliyorlardı.
 Harzemşahlarda ordu hassa askerleri ve Tımarlı
Sipahilerden oluşuyordu.
 Donanma Tolunoğulları, İhşitler, Eyyubi, Memlüklü ve
Anadolu Selçuklu devletlerinde gelişmiştir
 Anadolu Selçuklularında, Büyük Selçuklu Devletinden
farklı olmak Antalya, Alanya, Sinop ve Samsun’da
tersaneler inşa etmiş ve donanmalar kurmuştur.
 Donanma komutanlarına “Reis’ül-Bahr” veya “Melikü’sSevahil” denirdi (Deniz Kuvvetleri Komutanı).
NOT: Denizcilik alanındaki çalışmalar ülke savunmasının
yanı sıra ticaretin gelişmesinde de etkili olmuştur.
AĢağıdaki Türk devletlerinden hangisi donanmaya
önem vermiĢ ve tersaneler kurmuĢtur?
A) Büyük Selçuklular
B) Anadolu Selçukluları
C) Karahanlılar
D) Gazneliler
E) Harzemşahlar
(2010-KPSS Önlisans) Cevap: B


Hukuk
İlk Türk-İslam devletlerinde hukuk şer’i ve örf’i olmak
üzere ikiye ayrılıyordu.(Hukuk birliği yoktur.) (TC.
Medeni kanunla hukuk birliğini sağlamıştır.)
Yargının bağımsız olmasını isteyen Türk – İslam
topluluklarında Kadılara baskı uygulanmamıştır.








Kadıy-ı Lesker (Kazasker) ordu içindeki anlaşmazlıklara
bakardı.

ġer‟i Yargı Sistemi
Davalara kadılar bakardı.
Başkadıya kadılar kadısı unvanlı Kadi’l Kudat denirdi
Başkadıyı Sultan atardı.
Kadılar, dini, ölüm, miras, boşanma, hayır işleri, nafaka
ve noterlik davalarına bakarlardı.

Örfi Yargı Sistemi
Düzeni bozanların ve kanunlara uymayanların davalarına
bakardı.
Örf’i hukuk vergilere, askeri teşkilata, ikta sahiplerinin
hak ve görevleri ile ticaret hayatına ait konulara
bakarlardı.
Mahkemelerin başında Emir-i Dad (Adalet Başkanı)
bulunurdu.
Divan-ı Mezalim’de ağır siyasi suçların davaları
görüşülürdü.


Sosyal ve Ġktisadi Hayat

İslamiyet’in kabulüyle birlikte Türklerin çoğunluğu
yerleşik hayata geçip şehir ve kasabalara yerleşen halk
(reaya) toplumsal dayanışmaya büyük önem vermiştir.
 Toplumsal ihtiyaçları hazırlamak için açılan kurumlarda
din ve mezhep farkı gözetilmemiştir (Hoşgörü).
 İslamiyet’ten önce göçebe yaşamın etkisiyle oluşmayan
sınıf kavramı islamiyetin kabulüyle dinin etkisiyle
oluşmamıştır.
 Devlet köylüye tohum, saban, öküz sağlamada yardımcı
olurdu.(Sosyal Devlet)
 Ekonomiyi tarım, hayvancılık ve ticaret oluşturmuştur.
 yapmışlardır.(Karahanlı Devleti Ribat adını vermiştir)
 Abbasilerin kurduğu Fütüvvet teşkilatı Türk –İslam
devletlerinde Ahilik şeklini almıştır.(Osmanlıda Lonca
teşkilatıdır)
 Ahilik 1243 Kösedağ savaşından sonra toplumu ayakta
tutmuştur
 Ahilik Teşkilatının Görevleri
 Gayri Müslimlere karşı Müslüman esnafın ticaret
alanında gelişmesini amaçlamıştır.
 Aynı meslekten olan üyeler arasında dayanışmayı
sağlamıştır,devletle esnaf arasındaki ilişkileri
düzenlemektir.
 Üretimde kalite ve standardı yükseltmek ve
denetlemek, sosyal adaleti sağlamak,
 Fiyatları kontrol altında tutmak,
AĢağıdakilerden hangisi Ahi topluluğu olarak
örgütlenmiĢtir?
A) Esnaf B) Kadı C) Müderris
D) Sipahi E) Melik
(1999/DMS) Cevap: A
Anadolu Selçuklu Devleti‟nde Ģehirlerin ekonomik
hayatında önemli yere sahip olan teĢkilatlanma
aĢağıdakilerden hangisidir?
A) Ayanlar B) Ahiler C) Ulema
D) Memurlar E) Kapıkulu Askerleri
(1999/DMS) Cevap: B

İpek ve Baharat yollarından yararlanan Türk – İslam
toplulukları ekonomik güçlerini artırmışlar ticareti
geliştirmek amacıyla kervansaraylar
Anadolu Selçukluları izlemiş oldukları ticari politika ile
Anadolu’yu kıtalar arası transit ticaret merkezi haline
getirdiler.Ticareti geliştirmek için;
 Tüccarların ücretsiz olarak konaklayabilmeleri için
ticaret yolları üzerinde kervansaraylar yapmışlardır.
 Yabancılardan düşük gümrük vergisi almışlardır.
 Tüccarların mallarına devlet garantisi koymuşlardır
 Ticari amaçlı fetihler yapmışlardır (Sinop, Antalya,
Suğdak, Alanya’nın fethi gibi).
 Çeşitli devletlerle ticaret antlaşmaları
imzalamışlardır.
Dokumacılık, dericilik ilerleme göstermiştir. Üretim
küçük el tezgâhlarında yapılıyordu. Bunun yanında
boyahanelerde kurulmuştur. Madenlerde genelde
Ermeniler ve Rumlar çalışıyordu.
Devletin gelirleri arasında
 ÖĢür: Müslüman çiftçilerden alınan ürün vergisi,
 Haraç: Hıristiyan çiftçilerden alınan ürün vergisi
 Cizye: Gayrimüslim erkeklerden alınan korunma
vergisi,
 Ağnam: Hayvan vergisi,
 Bac:Pazar yeri vergisi,
 liman, gümrük, maden, tuzla, orman gelirleri,
ganimet ve hediyeler de devletin önemli gelir
kaynakları arasındaydı.
Anadolu Selçuklu’da iki türlü hazine vardır;
 Hazine-i Amire: Devlet hazinesi,
 Hazine-i Hassa: Hükümdarın şahsına ait hazine.
Toprak



Ülke toprakları temelde hanedan üyelerinin ortak malı
oladuğu anlayışı geçerli olup bu durum özel mülkiyet
kavramının gelişmesini engellemiştir.
Halkın otlak, yaylak, orman gibi ortak kullanım alanları
devlete aittir.r
Toprak kullanım şekline göre dörde ayrılır
Toprak
Has
Toprak




İkta Toprak
Mülk
Toprağı
(Şahıslara
ait)
Vakıf
Toprağı
(Hayır
kurumlaına
ait)
Has topraklar: Gelirleri hükümdara ve hanedan
üyelerine ayrılan topraklardır.
Ġkta topraklar: Geliri hizmet veya maaş karşılığı
olarak komutanlara devlet adamlarına verilen
topraklardır. (Osmanlıda Dirlik sistemidir)
İkta sisteminin kökeni Hz. Ömer zamanına kadar
dayanmakla birlikte asıl şeklini B. Selçuklu veziri Nizamül Mülk vermiştir
İkta sisteminin özellikleri:
 İkta sahibi görevde kaldığı sürece bu topraktan
yararlanır.
 İktalar rütbe ve derecelere göre verilmiştir


 İkta sahibinin halkı yargılama yetkisi yoktur
(ortaçağ avrupasındaki derebeylikten farkı)
 İkta alan görevliler bu topraklarda oturur ve
toprağın ekilmesini sağlarlardı
 Topraktan elde edilen gelirle yöneticilerin maaşları
ödenir bir kısmıyla da atlı asker beslenirdi
 Devlet hazinesine yük olmadan güçlü ve büyük
ordular oluşturulmuştur.
 Göçebe halkın yerleşik unsurlara zarar vermeleri
önlenmiş böylece Sosyo-Ekonomik denge
sağlanmıştır.
 Ülke bayındır hale getirilmiştir.
 Çıkabilecek isyanlar önceden önlenmiştir
Mülk topraklar: Kişilere ait topraklardır.(miras olarak
bırakabilir)
Vakıf topraklar: Hayır kurumlarının ihtiyaçlarını
karşılamak amaçlıdır.(Devlet tarafından el konulamaz
ancak denetimi yapılır)
Türk-İslam Devletleri’nde reaya;
I. Otlak,
II. Yaylak,
III. Bahçe,
IV. Orman,
alanlarından hangilerine sahip olup mülk
edinebilmişlerdir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) III ve IV
(1999/DMS) Cevap: C
AĢağıdakilerden hangisi Türk - Ġslam devletlerinde
görülen toprak yönetimi ile ilgili bir kavram değildir?
A) İkta
B) Has
C) Zeamet
D) Ulak
E) Yurtluk
(2005 - KPSS) Cevap: D
Ġkta nedir?
A) Selçuklularda eyaletlerdeki valilerin askerleri
B) Selçuklularda toprakların vergi gelirlerine göre bölümlere
ayrılması
C) Türk devletlerinde sosyal hayatı düzenleyen kurallar
D) Türk İslam devletlerinde hukuk sistemi
E) Türk İslam sanatında bir tür
(2006/KPSS Ortaöğretim) Cevap: B
Ġslam hukukuna göre, herhangi bir kiĢinin
mülklerinin veya gelirlerinin bir kısmının kamu yararı
için süresiz olarak kullanılması sistemi
aĢağıdakilerden hangisidir?
A) İltizam
B) Dirlik
C) Vakıf
D) Devşirme
E) Öşür
(2007 - KPSS / Lisans) Cevap: C
Dil-Edebiyat

Türk-İslam devletlerinin kullandıkları dil hakim oldukları
bölgenin etnik (ırk) yapısına göre farklılık
göstermektedir.
 Karahanlıların resmi dili Türkçe (Hakani
lehçesi/Uygurca)
 Gaznelilerde Saray ve ordu dili Türkçe, Resmi dili
Arapça ve Farsça bilim dili Arapçadır.
 Selçuklularda saray ve ordu dili Türkçe Resmi dili
Farsça bilim dili Arapçadır
 Memlük devletinde resmi dil Türkçedir
NOT: Arapça ve Farsçanın yaygın olarak kullanılması
Türkçenin gelişimini yavaşlatmıştır

İran’da kurulan devletlerin hükümdarları Fars
edebiyatının gelişmesine katkıda bulundular.

Türklerin İslamiyet’i kabulleriyle edebiyatı ortaya
çıkmıştır.

Anadolu Selçuklu Devleti resmi dil ve edebiyat dili
olarak Farsça’yı, bilim dili olarak Arapça, Saray ve
orduda ise Türkçe konuşulmaktaydı.(İran Kültürürün
etkisi)
Anadolu Selçuklu Devleti’nde edebi dil Farsça, bilim dili
Arapçadır. Saray, ordu ve halk ise Türkçe konuşurdu.
Bu durum, aĢağıdakilerden hangisinin göstergesidir?
A) Ülkede çok sayıda etnik grup bulunduğunun
B) Türkçede Farsça sözcüklerin Arapça sözcüklerden daha
fazla olduğunun
C) Yönetim-halk kopukluğunun olduğunun
D) Bilimsel çalışmaların hız kazandığının
E) Türkçenin yaygın olarak kullanıldığının
(2000/DMS) Cevap: C

Karamanoğlu Mehmet Bey 1277 yılında her yerde
Türkçe konuşulmasına yönelik fermanyayınlamış
böylece Türkçe Anadolu’da ilk defa resmi dil olarak
kabul edilmiş oldu.
I. Samanoğulları,
II. Karamanoğulları,
III. Büyük Selçuklular,
Yukarıdaki devletlerden hangilerinin resmî dili
Türkçeydi? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II
E) II ve III
(2007/KPSS) Cevap: B


Türk-İslam edebiyatının sözlü eserleri Satuk Buğra Han
Destanı ve Cengizname’dir.
Yazılı edebiyat:
Kutadgu Bilig: (Yusuf Has Hacib)
 İlk Türkçe Siyasetname
 Uygur Albesiyle yazıldı. (Karahanlılar Dönemi)
 İdeal devletin nasıl olması gerektiğini anlatır.

Divan-ı Lügat‟it Türk: (Kaşgarlı Mahmut)
 Araplara Türkçeyi öğretmek amacıyla yazıldı.
(Karahanlılar Dönemi)

Divan-ı Hikmet: (Ahmet Yesevi)
 Dini ve Ahlaki öğütler
 Türk tasavvuf edebiyatının ilk örneğidir).
 Karahanlılar döneminde yazılmıştır.

Atabetü‟l Hakayık: (Edip Ahmet)

12. yüzyılda Uygur alfabesi ve Hakaniye
Lehçesi’yle yazılmıştır.
 Ahlak yönü ağır basan eğitici ve öğretici bir eserdir.
 Karahanlılar dönemine aittir.

Siyasetname: (Nizam ül Mülk)
 Devlet Yönetimi hakkında bilgi verir
 Selçuklu Dönemine aittir.
Nizam‟ül-Mülk‟ün Siyasetname adlı eserinin Türk
Ġslam Tarihi‟ndeki öneminin,
I. Yazarının Selçuklu devlet yönetiminde söz sahibi olması,
II. Devlet yönetimine ilişkin bilgiler vermesi,
III. Türklerin İslamiyet’i kabulünden sonra kendi türünde
yazılan ilk eser olması
durumlarının hangilerinden kaynaklandığı
savunulabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) I, II ve III
II. Bağdat’ta Nizamiye Medreseleri’nin kurulması,
III. Medreselerde din bilimlerinin yanında pozitif bilimlerin de
okutulması,
IV. Yeni bir takvimin düzenlenmesi,
geliĢmelerinden hangisi sosyal hayatı olumlu yönde
etkilemiĢtir?
A) Yalnız IV B) I ve II C) I, II ve III
D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV
(2000 DMS) Cevap: D
AĢağıdakilerden hangisi, Büyük Selçuklular
Dönemi‟ne aittir?
A) Nizamiye Medresesi
B) Karatay Medresesi
C) Çinili Köşk
D) Muradiye Camisi
E) İshak Paşa Sarayı
(2008 KPSS/Önlisans) Cevap: A
(2010/KPSS Önlisans) Cevap: D




Anadolu’da Halk, Tasavvuf ve Divan edebiyatı gelişmiştir;
Halk Edebiyatı,
 Battalname,
 Danişmentname,
 Garipname (Aşık Paşa)
 Nasrettin Hoca Fıkraları gibi eserler görülür
Tasavvuf Edebiyatı,
 Mevlana: Mesnevi, Divan-ı Kebir, FihiMafih,
 Yunus Emre: Divan, Risaletü’nNushiyye
 Hacı Bektaş-i Veli:Makalat, gibi eserler görülür
Divan Edebiyatı
 Hoca Dehhani: Selçuklu Şehnamesi),
 GermiyanlıAhmedi: Divan, İskendernamegibi
eserler görülür




Bilim



Eğitim faaliyetleri dini ve pozitif bilimlerin bir arada
okutulduğu medreselerde yapılmaktadır.
Türk-İslam devletlerinde ilk medrese eğitimi öğrenciye
burs verme geleneği Karahanlı devleti ile başlamıştır.Bu
sayede;
 Toplumdaki yıkıcı faaliyetleri önleme
 Eğitimi yaygınlaştırmayı
 Yönetici ihtiyacını karşılamayı amaçlamıştır.
Selçuklu Devleti’nde yapılan Nizamiye Medresesi
dünyanın ilk üniversitesi olarak kabul edilmektedir.
Selçuklularda, medrese yapımına önem verilmesinde,
I. İslam Dünyası’nda din bilginlerine gereksinim duyulması,
II. Genişleyen devlet yönetiminde görev alacak kişilere
gerek duyulması,
III. Eğitim ve öğretime önem verilmesi
durumlarından hangileri etkili olmuĢtur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) II ve III E) I, II ve III
Farabi (Muallimi Sani/ Alfarabyus)

İslam felsefesinin ve siyaset kurumunun
kurucusudur

İhsanü’l ulûm (ilimlerin tasnifi) ,El medıne-tul fazıla
(Devlet başkanlarının vasıfları) gibi eserler
vermiştir.

Farabi, Matematik, Fizik, Astronomi, Mantık,
Psikoloji ve Siyaset alanında 160 eser vermiştir
Türk-Ġslam dünyasında pozitif bilimler aĢağıda
verilen bilim adamlarından hangisi ile baĢlamıĢtır?
A) Vasiti B) İbn Heysem
C) Farabî D) Ömer Hayyam
E) İbn Rüşd
(2002/KPSS) Cevap: C
Muallim-i Sani unvanıyla bilinen, eserleri Batı
dillerine çevrilerek Avrupa bilim dünyasını etkileyen
bilgin aĢağıdakilerden hangisidir?
A) Farabi B) Gazali C) Harezmi
D) Cüveyni E) Biruni
(2010/KPSS Ortaöğretim) Cevap: A

Ġbn-i Sina ( Avicenna)
 İslam filozoflarının reisidir.
 El Kanun –ı fit Tıb (Tıbbın Kanunu) önemli eseridir.
 Eserleri avrupada tıp kitabı olarak okutulmuştur.

Gazali
 Tüm felsefi tartışmaları akılla yapmıştır, sonradan
tasavvufçu olmuştur
(2010/KPSS Ortaöğretim) Cevap: E
Büyük Selçuklu Sultanı MelikĢah Dönemi‟nde;
I. Yeni bir mezhep olan Batıniler’in vezir Nizam’ül-Mülk’ü
öldürmeleri,
Anadolu medreseleri kendi çağdaşlarını geride bırakacak
niteliktedir. Medreselerde hem dini hem de pozitif
bilimler okutulmuştur. Mevlana, Muhyiddin Arabî,
Hacı BektaĢi Veli, Yunus Emre bu dönemde
Anadolu’ya gelmişlerdir.
Müslüman Türk devletlerinde hükümdarlar bilginleri
korumuşlar ve desteklemeleri ile pek çok bilgin ve filozof
yetişmiştir.
Türk-İslam topluluklarında müspet (pozitif) ilim Farabi ile
başlar.
 Önemli eseri İhya-yı Ulum-ud din (Din ilimlerinin
yeniden ihyası)’dir
 Büyük Selçuklular zamanında yaşamıştır.
 Nizamiye Medreseleri’nde müderrislik yapmıştır.

Ġbn-i RüĢd (Averreos)
 Felsefe, tıp ve astronomi alanında çalışmalarda
bulunmuştur.
 Avrupa’da Rönesans’ın doğmasına ve skolâstik
düşüncenin yıkılmasına neden olmuştur
 Endülüs Emevileri’ndendir.

Uluğ Bey:
 Astronomi alanında önemli çalışmalar yapmıştır.
 “Zici” adlı eseri çok ünlüdür.
 Semerkand’da rasathane açmıştır.

Ömer Hayyam:
 Matematik ve Astronomi ilmiyle uğraşmıştır.
 Celali (Meliki) Takvimi hazırlamıştır.
 Rubaileri ile ünlüdür.

Ali ġîr Nevai:
 Timur Devleti zamanında yaşamıştır.
 Çağatay Türkçesi’nin en büyük şairi olarak
bilinmektedir.
 Türkçe’nin Farsça’dan daha zengin olduğunu
göstermek için “Muhakemet’ül Lügateyn” isimli
eseri yazmıştır.

Harezmi:
 Sıfırı bulmuştur.

Biruni:
 Dünya’nın yuvarlak olduğunu söylemiştir.
 Enlem boylam hesaplamaları yapmıştır.
Sanat




Türk - İslam Devletleri’nde sanat, İslam dinine göre
şekillenmiştir.
Türkler İslam mimarisine kervansaray, külliye, kemer,
imarethane, kümbet (iki katlı mezar), türbe (çadırın
mimariye yansıması), kubbe gibi kavramları
eklemişlerdir
Selçuklu devletinde süsleme sanatı olarak Hayvan
figürleri (hayvan mücadele sahneleri),Sfenks (insan
başlı, hayvan vücutlu) figürleri, Bitki motifleri, Hat (Yazı)
sanatını kullanmıştır.
Anadolu Selçuklu devletinde güzellik kapıların girişinde
yoğunlaşır. En çok taş, tuğla ve çini kullanılmıştır. Sosyal
amaçlı yapılar yoğunluktadır.
I. Çini,
II. Taş,
III. Ahşap,
Anadolu Selçukluları mimari yapıların iç ve dıĢ
süslemelerinde yukarıdakilerden hangilerini
kullanmıĢtır?
A) Yalnız IB) Yalnız II
C) Yalnız III
D) I ve II E) I, II ve III
(2006/KPSS Lisans) Cevap: E

Resim ve heykelciliğin yasak olması










Mimari,
Hat (güzel yazı),
Minyatür (çizgi resim sanatı),
Çinicilik, Tezhip (yazı ve kitap süsleme sanatı),
Ebru (desen sanatı),
NakkaĢlık (yazı ve taş işleme sanatı),
Kakmacılık (kabartma sanatı),
Oymacılık (el oyması ve işlemeciliği),
Mücellitlik (kitap ciltleme sanatı),
Fresko (yaş alçı üzerine yapılan resim) gibi
sanatların gelişmesini sağlamıştır.
Türklerin İslamiyet’e geçmeleriyle aşağıdakilerden
hangisi kültürel hayatlarında bir sanat kolu oluşturacak
derecede önem kazanmıştır?
A) Hat
B) Maden işçiliği
C) Heykel D) Oyma
E) Dokuma
(2009 - KPSS) Cevap:A
Türk - Ġslam mimarisinde çeĢitli amaçlara hizmet
eden yapı topluluğuna verilen isim aĢağıdakilerden
hangisidir?
A) Kümbet
B) Han
C) Medrese
D) Külliye
E) Camii
(1999 - DMS) Cevap: D
I. Bitki motifleri,
II. Hayvan figürleri,
III. Yazı,
Selçuklu mimarisinde yukarıdakilerden hangileri
süsleme amacıyla kullanılmıĢtır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) II ve III E) I, II ve III
(2003/KPSS) Cevap: E
I. Bitki ve hayvan figürleri,
II. Geometrik şekiller,
III. İnsan figürleri,
Anadolu Selçukluları Dönemi‟nin süsleme sanatında
yukarıdakilerden hangileri kullanılmıĢtır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) Yalnız III
D) I ve II
E) I, II ve III
(2001/KMS) Cevap D

Mimari eserlerde Orta Asya Türk özelliklerini de
görmek mümkündür (Kümbetler :Türk Üçgeni).
Türk mimarisinde,
I. Külliye,
II. Medrese,
III. Kümbet,
türü yapılardan hangileri “anıtmezar” niteliğindedir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) II ve III
(2003/KPSS) Cevap: C
AĢağıdakilerden hangisi, Türklerin Ġslam toplumuna
katılmasından sonra uyguladıkları arasında değildir?
A) Ahilik teşkilatı B) Kümbet mimarisi
C) Arap alfabesi D) Vakıf sistemi
E) Veraset sistemi
(2010/KPSS Lisans) Cevap: E

Anadolu Selçukluları ve Beylikler armalarında ve
paralarında aslan resmi kullanmışlardır. Selçukluların
sembolü haline gelen çift baĢlı kartal ve diğer hayvan
figürleri Konya surlarında kullanılmıştır.
Anadolu Selçuklu paralarını, Osmanlı paralarından
ayıran en önemli özellik aĢağıdakilerden hangisidir?
A) Belli ağırlıkta olması
B) Değerli madenlerden yapılması
C) Üzerinde sultan portreleri ve aslan resimleri bulunması
D) Yapımında kullanılan madenlere göre isim alması
E) Hükümdarın emri ile çıkarılması
(1999/DMS) Cevap: C


Türk – İslam devletlerinde en fazla geliĢme gösteren
güzel sanat dalı mimari olmuştur.
Mimari genel olara üçe ayrılır.

Mimari süslemelerde insan figürleri, melek tasvirleri,
resim, heykel ve minyatür kullanılmaz.


Türk-İslam mimarisinin ilk örneklerine Türbe, Camii ve
Kervansaray olarak Karahanlılar da rastlanır.
Karahanlılar döneminde Bimaristan (Darü’ş-şifa/Hastane)
yapımı başladı. Selçuklular zamanında çok gelişti.

Ġlk Türk - Ġslam devletlerine ait baĢlıca eserler
Ģunlardır;

Tolunoğulları:
 Tolunoğlu Ahmet Camii, Ulu Camii

Karahanlılar:
 Arap Ata Türbesi (Fergana - Bu dönemden kalan
en eski mimari eser),
 Ayşe Bibi Türbesi, Balacı Hatun Türbesi,
 Ribat-ı Melik (en eski kervansaray),
Gazneliler:
 Leşker-i Bazar Ulu Camii (Afganistan)
 Beyhakiye Medreseleri (Bu döneme ait ilk
medrese)


Büyük Selçuklu Devleti:
 Mescid-i Cuma (Ulu Camii) (İsfahan)
 Sultan Sencer Türbesi (Merv)
 Tuğrul Bey Türbesi (Rey)
 İmam-ı Gazali Türbesi (Tus)
 Nizamiye Medreseleri (Bağdat)
AĢağıdakilerden hangisi, Büyük Selçuklular
Dönemi‟ne aittir?
A) Nizamiye Medresesi
B) Karatay Medresesi
C) Çinili Köşk
D) Muradiye Camisi
E) İshak Paşa Sarayı
(2008 - KPSS/Önlisans) Cevap:A


 Diyarbakır Ulu Camii Anadolu‟daki ilk
camidir. (Artuklular tarafından yapılmıştır)
 Konya Alâeddin cami ilk Selçuklu camisidir.
 Kayseri Develi Ulu Camii (1281)Anadolu
Selçuklularının son camisidir.
 Asıl Selçuklu camileri ahşaptır.
 Divriği Ulu cami Mengücekler yaptırmıştır.
 Mardin ulu cami Artuklular tarafından yapılmıştır.
NOT: Bursa Ulu camii Osmanlı devletine ait camidir.
Diğer ulu camiler Selçuklular ve ilk beylikler dönemine
aittir.
Anadolu Selçuklu Devleti
Camiler
 Eserlerin çoğu dikdörtgen üstü düz, bol sütunlu ulu
camii tipindedir.

Mescitler
 Mihrabı olmayan mahalle camileridir.
 Konya’daki küçük Karatay ve taş ile Sırçalı
mescitleri örnektir.
Dini
Sivil
Askeri
Cami
Mescit
Medrese
Kümbet(Selçukluda)
Türbe(Osmanlıda)
Külliye
Tekke
Zaviye
Saray
Köşk
Kervansaray
Hamam
Köprü
Darüşşifa
Çeşme
Sebil
Kale
Sur
Burç
Kışla

Medreseler
 Türk İslam devletlerinde eğitim ve öğretim
kurumlarıdır.
 Anadolu‟daki ilk medrese Yağbasan
Medresesi DaniĢmentliler tarafından
yapılmıĢtır.
 Anadolu Selçuklularının açtığı ilk
medreseKayseri Koca Hasan Medresesi „dir.
 Erzurum ve Sivas Çifte Minareli Medrese
 Kayseri Hunat Hatun Medresesi: Anadolu Selçuklu
Devleti’nin ilk komleks yapısıdır (Külliye).
NOT:En büyüğü Erzurum Çifte minareli Medrese; En
zengin süslemeli Gök ve Karatay Medreseleri

Hastaneler
 Daru’lAfiye, Daru’l sıhha, Darüşşifa, Bimarhane adı
da verilirdi.
 Hastaneler ve Tıp okulları ücretsizdir.
 Kayseri deki Gevher Nesibe Darüşşifası, Keyhüsrev
Darüşşifası ve Sivas Keykavus en önemlileridir.
NOT: Gevher Nesibe Darüşşifası tıp fakültesi
niteliğindedir.Dünyadaki ilk akıl hastanesi,Tarihte ilk
beyin ameliyatı yapılan hastanedir

Kervansaraylar
 Ücretsizdirler, savaş zamanlarında orduda
faydalanır,
 En büyüğü Konya Sultan han; İlki Aksaray kayseri
yoklundaki Alay han’dır. Çevresinde Pazar kurulur
Anadolu Selçuklu Devleti‟nde büyük kervansarayların
hemen hepsi XIII. yüzyıla aittir.
Bu durumun,
I. sanat,
II. ticaret,
III. askerlik
alanlarının hangilerinde görülen gereksinimin bir
sonucu olduğu savunulabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III
(2008 KPSS)

Köprü, Liman, Tersane, Kale
 Silvan Malabadi köprüsü, Tercan Kötür köprüsü,
Alanya Tersanesi, Niğde ve Bayburt kaleleri

Külliyeler
 Çeşitli ihtiyaçları bir arada karşılayan
komplekslerdir. Ana yapı ise camidir. (cami,
medrese, hastane, imaret, hamam bedesten gibi
ana yapısı camidir.) Hamam ve Bedesten gelir
amaçlı olup diğerleri ücretsizdir.
 Kayseri: Gevher Nesibe ve Huand Hatun, Konya
Sahip ata.
Türk-Ġslam mimarisinde çeĢitli amaçlara hizmet eden
yapı topluluğuna verilen isim aĢağıdakilerden
hangisidir?
A) Kümbet B) Han C) Medrese
D) Külliye E) Camii
(1999/DMS) Cevap: D
Külliyeler genellikle aĢağıdakilerden hangisinin
çevresinde yer alır?
A) Bimarhane B) Medrese C) Mektep D) Han E) Cami
(2004/KPSS) Cevap: E

Süslemeler
 Daha çok yapının dış yüzeyinde kabartmalar
halinde yer alır.
 Bitki, Hayvan, Geometrik şekiller,Yazı (En güzel
örnekler Gök medresenin portalında yer alan 12
hayvanlı rölyef (kabartma) ve Karatay
medresesinde gökyüzünün canlandırıldığı
çinilerdir.)