ÖABT KPSS 2016 Pegem Akademi Sınav Komisyonu; DİN KÜLTÜRÜ ve AHLAK BİLGİSİ Alan Eğitimi Alan Bilgisi Eğitimde 30. yıl 2015 KPSS’ye Pegem Yayınları ile hazırlanan adayların, 40'ın üzerinde soruyu kolaylıkla çözebildiğini açıkladı. KOMİSYON ÖABT Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Konu Anlatımlı ISBN 978-605-318-404-1 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. © Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: 2016, Ankara Proje-Yayın: Neslihan Gürsoy Dizgi-Grafik Tasarım: Gülnur Öcalan Kapak Tasarımı: Gürsel AVCI Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA (0312 394 55 91) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 26687 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 E-ileti: pegem@pegem.net İnternet: www.pegem.net ÖN SÖZ Sevgili Öğretmen Adayları, Elinizdeki bu kitap, Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Sınıf Öğretmenliği Alan Bilgisi Testi (Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi) kapsamındaki soruları çözmek için gerekli bilgi, beceri ve teknikleri edinme ve geliştirme sürecinde siz değerli öğretmen adaylarımıza kılavuz olarak hazırlanmıştır. Kitabın hazırlanış sürecinde, sınav kapsamındaki temel alanlarda kapsamlı alanyazın taraması yapılmış, bu kitabın gerek ÖABT ’de gerekse gelecekteki meslek hayatınızda ihtiyacınızı maksimum derecede karşılayacak bir başucu kitabı niteliğinde olması hedeflenmiştir. Detaylı, güncel ve anlaşılır bir dilde yazılan konu anlatımları, çıkmış sorular ve detaylı açıklamalarıyla desteklenmiş, her ünite içeriği ÖSYM formatına uygun, çözümlü test sorularıyla pekiştirilmiştir. Ayrıca konu anlatımlarında verilen bilgi ve çözüm tekniklerine ek olarak uyarı kutucuklarıyla önemli konulara dikkat çekilmiştir. Yoğun bir araştırma ve çalışma sürecinde hazırlanmış olan bu kitapla ilgili görüş ve önerilerinizi pegem@pegem.net adresini kullanarak bizimle paylaşabilirsiniz. Geleceğimizi güvenle emanet ettiğimiz siz değerli öğretmenlerimizin hizmet öncesi ve hizmet içi eğitimlerine katkıda bulunabilmek ümidiyle... Başarılar... DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ ÖABT İLE İLGİLİ ÖNEMLİ BİLGİLER ÖABT DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ ÖĞRETMENLİĞİ, 50 sorudan oluşmakta ve Sınıf Öğretmeni Adaylarının Alan Bilgisi (Hz. Muhammed'in Hayatı ve Sünneti, Kur'an-ı Kerim'in Muhtevasını Anlama, Temel Dini Bilgiler, İslam Ahlakı, Estetiği ve Felsefesi, Günümüz Türkiye’sindeki İslam Mezhep ve Yorumları, Din Bilimleri) ile Alan Eğitimi alanlarındaki bilgi ve becerilerini ölçmeyi hedeflemektedir. Öğretmenlik Alan Bilgisi Testinde çıkan sorular, Din Kültürü Öğretmenliği Lisans Programlarında verilen akademik disiplinlere paralel olarak hazırlanmaktadır. Sınavdaki Alan-Soru dağılımı aşağıdaki tabloda belirtilmiştir. Genel Yüzde Alan Bilgisi Testi Yaklaşık Yüzde % 80 1 - 40 a) Hz. Muhammed'in Hayatı ve Sünneti % 12 b) Kur'an-ı Kerim'in Muhtevasını Anlama % 12 c) Temel Dini Bilgiler (İslam, İman Esasları ve İbadetleri) % 16 d) İslam Ahlakı, Estetiği ve Felsefesi % 12 e) Günümüz Türkiye’sindeki İslam Mezhep ve Yorumları %4 g) Din Bilimleri (Din Sosyolojisi, Din Psikolojisi, Dinler Tarihi, Din Eğitimi, Din Felsefesi) % 24 Alan Eğitimi Testi % 20 Soru Sayısı 41 - 50 Genel Kültür, Genel Yetenek ve Eğitim Bilimleri Sınavlarınıza ek olarak gireceğiniz Öğretmenlik Alan Bilgisi Testi ile ilgili verilen bu bilgiler 2014 - 2015 ÖABT Sınıf Öğretmenliği Sınavı çerçevesinde hazırlanmıştır. Sınav içeriğinde yapılabilecek olası değişiklikleri ÖSYM'nin web sitesinden takip edebilirsiniz. İÇİNDEKİLER 1 KISIM HZ. MUHAMMED'İN HAYATI/SİYER VE SÜNNETİ/HADİS 1. BÖLÜM HZ. MUHAMMED'İN HAYATI/SİYER I. Ünite Hz. Muhammed’in Doğduğu Ortam.................................................................................................................. 5 1. Siyer ve Siyer Kaynakları Hakkında Genel Bilgi .......................................................................................................... 5 2. Arap Yarım Adasının Coğrafi Özellikeri ........................................................................................................................ 5 3. Arabistan’ın Siyasi Tarihi .............................................................................................................................................. 6 4. İslam Öncesi Dönemde Araplarda Yaşam.................................................................................................................... 9 5. Fil Olayı ...................................................................................................................................................................... 13 II. Ünite Peygamberlik Öncesi Hz. Muhammed .......................................................................................................... 13 1. Hz. Muhammed’in Soyu, Ailesi ve Doğumu .............................................................................................................. 13 2. Hz. Muhammed’in Çocukluk Dönemi ......................................................................................................................... 14 3. Hz. Muhammed’in Gençlik Dönemi ............................................................................................................................ 15 4. Hira Günleri/Vahye Hazırlık ........................................................................................................................................ 17 III. Ünite Peygamber Olarak Hz. Muhammed ve Mekke Dönemi .............................................................................. 17 1. İlk Vahiy ...................................................................................................................................................................... 17 2. Hz. Peygamber’in Varaka B. Nevfel İle Görüşmesi .................................................................................................... 17 3. Vahyin Bir Süreliğine Kesilmesi (Fetretü’l-Vahiy) ........................................................................................................ 18 4. Gizli Davet Dönemi ve İlk Müslümanlar ...................................................................................................................... 18 5. İslam’a Açık Davetin Başlaması ve Sonuçları ............................................................................................................ 18 6. Peygamber’in Taif Yolculuğu (620) ............................................................................................................................. 23 7. İsra ve Mirac Olayları (621) ........................................................................................................................................ 24 8. Yesriblilerle (Medineliler) Görüşmeler ve Akâbe Biatları ............................................................................................ 24 9. Yesrib’e Hicret ve Müslümanların Hicreti (622) .......................................................................................................... 25 IV. Ünite Hz. Muhammed’in Çağrısı: Medine Dönemi ................................................................................................ 28 1. Medine’de İlk Etkinlikler ............................................................................................................................................. 28 2. İbadet Konusundaki Gelişmeler ................................................................................................................................. 30 3. Müşriklerle Mücadele ................................................................................................................................................. 30 4. İslam’a Çağrı Mektupları/Hükümdarlara Mektup ....................................................................................................... 39 5. Bazı Seriyyeler ........................................................................................................................................................... 39 6. Hayber Kalesinin Fethi (H.7/M.628) ........................................................................................................................... 39 7. Umretu’l-Kaza (H.7-M.629)......................................................................................................................................... 40 vi 8. Mute Savaşı (H.8/M.629)............................................................................................................................................ 40 9. Zatü’s-Selasil Seriyyesi (H.8/M.629) .......................................................................................................................... 41 10. Mekke’nin Fethi (H.8-M.630) .................................................................................................................................... 41 11. Halid B. Velid Seriyyesi (H.8/M.630) ......................................................................................................................... 42 12. Huneyn Savaşı/Ganimetlerin Taksimi (H.8/M.630) ................................................................................................... 42 13. Evtas Seriyyesi (H.8/M.630) ..................................................................................................................................... 43 14. Taif’in Müslüman Olması (H.8-M.630) .................................................................................................................... 43 15. Tebük Gazvesi (H.9-M.630) ...................................................................................................................................... 43 16. Muhammed (As)’a Gelen Elçiler/Senetü’l-Vüfûd (H.9/M.630) .................................................................................. 44 17. Hz. Ebu Bekir’in Hac Emirliği (H.9/M.631) ................................................................................................................ 44 20. Veda Haccı ve Veda Hutbesi (H.10/M.632) .............................................................................................................. 44 21. Hz. Muhammed’in Vefatı (H.10/M.632) .................................................................................................................... 45 22. Peygamber’in Eşleri.................................................................................................................................................. 45 23. Hz. Peygamber’in Çocukları ..................................................................................................................................... 46 Kaynakça ....................................................................................................................................................................... 47 Çözümlü Test ................................................................................................................................................................ 48 Çözümler ....................................................................................................................................................................... 51 2. BÖLÜM PEYGAMBER A.S.IN SÜNNETİ/HADİS Giriş ................................................................................................................................................................................ 55 Peygamberlik .................................................................................................................................................................. 55 I. Ünite Hadis İlminin Temel Kavramları ..................................................................................................................... 57 1. Hadis .......................................................................................................................................................................... 57 2. Sünnet ........................................................................................................................................................................ 59 3. Eser ............................................................................................................................................................................ 60 4. Haber .......................................................................................................................................................................... 60 5. Râvi ............................................................................................................................................................................ 60 6. Rivayet - Mervi............................................................................................................................................................ 60 7. Tarîk ............................................................................................................................................................................ 60 8. Tabaka ........................................................................................................................................................................ 60 II. Ünite Hadis İlminin Alt Dalları ................................................................................................................................. 61 1. Hadis Tarihi ................................................................................................................................................................. 61 2. Garibu’l-Hadis ............................................................................................................................................................. 71 3. Muhtelifu’l- Hadis ........................................................................................................................................................ 71 4. Fıkhu’l- Hadis.............................................................................................................................................................. 71 5. Esbâbu Vurudi’l-Hadis ................................................................................................................................................ 72 vii III. Ünite Hadis Usulü����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������72 Hadis Usulünün Oluşum Dönemi����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 72 Rical İlmi�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������73 Cerh ve Ta’dil������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������73 Hadis Tenkidinin Temel İlkeleri��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 75 Hadis Öğrenim ve Öğretim Yöntemleri (Tahamul’ü-L Hadis)����������������������������������������������������������������������������������������� 75 IV. Ünite Hadis Çeşitleri����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 77 A. Kaynağına Göre Hadis Çeşitleri��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 78 B. Senedin Özelliklerine Göre Sınıflandırmalar�������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 78 C. Râvilerinin Sayılarına Göre Hadis Çeşitleri���������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 79 D. Sened ve/veya Metninin Ortak Özellikleri Açısından Hadis Çeşitleri������������������������������������������������������������������������� 80 E. Sıhhat Derecesine Göre Hadis Çeşitleri�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 81 F. Zayıf Hadis ve Çeşitleri�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������82 G. Mevzû Hadis��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������85 Kaynakça�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������88 Çözümlü Test����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������89 Çözümler�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������92 2. KISIM TEMEL DİNÎ BİLGİLER 1. BÖLÜM İSLAM-İMAN ESASLARI/KELAM I. Ünite: Kelam İlmi������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������97 İnanç Esasları�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������97 1. Kelam İlminin Tarifi�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������97 2. Kelamın Konusu Ve Gayesi (Maksad) ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 98 3. Kelam İlminin Diğer İsimleri���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 98 4. Kelam İlminin Kaynakları�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 99 5. Kelam İlminin Ortaya Çıkmasının Nedenleri�������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 99 II. Ünite Başlangıç Dönemi İnanç Grupları ve Kelam İlminin Geçirdiği Evreler���������������������������������������������������� 102 1. Başlangıç Dönemi İnanç Grupları ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 102 2. Kelam İlminin Geçirdiği Evreler�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 107 III. Ünite Bilgi ve Delil������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 111 1. Bilgi����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������111 2. Varlık������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 113 viii IV. Ünite İman ve İman Esasları ................................................................................................................................. 114 1. İman Kavramı .......................................................................................................................................................... 114 2. Allah’a İman/Allah’ın Varlığı ...................................................................................................................................... 116 3. Peygamberlere İman ................................................................................................................................................ 120 4. Meleklere İman ......................................................................................................................................................... 122 5. Kitaplara İman .......................................................................................................................................................... 124 6. Ahirete İman/Kıyamet ............................................................................................................................................... 125 7. Kaza ve Kadere İman ............................................................................................................................................... 127 Kaynakça ..................................................................................................................................................................... 133 Çözümlü Test .............................................................................................................................................................. 134 Çözümler ..................................................................................................................................................................... 137 2. BÖLÜM İSLAM HUKUKU VE İBADET ESASLARI Giriş .............................................................................................................................................................................. 141 I. Ünite Kavramsal Çerçeve ....................................................................................................................................... 141 Fıkıh Kavramı ............................................................................................................................................................... 141 Şeriat Kavramı .............................................................................................................................................................. 142 İslam Hukuku Ve Temel Özellikleri ............................................................................................................................... 142 İslam Hukukunun Kaynakları ........................................................................................................................................ 144 II. Ünite İslam Hukukunun Oluşumu ve Tarihsel Gelişimi ...................................................................................... 153 1. Rasulullah A.S. Dönemi............................................................................................................................................ 153 2. Sahabe Dönemi ........................................................................................................................................................ 154 3. Tabiûn Dönemi.......................................................................................................................................................... 155 4. Müctehid İmamlar Dönemi........................................................................................................................................ 156 5. Mezhep Merkezli Dönem .......................................................................................................................................... 161 6. Kanunlaştırma Hareketleri Ve Yeni Dönem .............................................................................................................. 162 3.Ünite Hükmün Tanımı Ve Kısımları............................................................................................................................ 163 1. Teklifi Hükümler ........................................................................................................................................................ 163 2. Vaz‘î Hükümler ......................................................................................................................................................... 165 Hükmün Muhatabı (Mükellef) ....................................................................................................................................... 166 ix IV. Ünite İlmihal İbadetler Bölümü Özeti������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 168 Temizlik�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������168 Namaz��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������171 Oruç������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������182 Zekat����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������183 Hac�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������185 Umre�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������187 Kaynakça���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������188 Çözümlü Test��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������189 Çözümler���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������192 3. KISIM KUR'AN MUHTEVASINI ANLAMA/TEFSİR I. Ünite Kur’an Tarihi ve Tanıtımı������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 197 A. Kur’an’ın Tarihi���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������197 B. Kur’an’ın Tanıtımı�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������202 II. Ünite Tefsir Usulü ve Tarihi����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 206 1. Tefsir Usulü Kaynakları��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 206 2. Tefsir Tarihi���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������208 III. Ünite Kaynak ve Yöntem Bakımından Tefsir Çeşitleri��������������������������������������������������������������������������������������� 212 A. Kaynak Bakımından Tefsir Çeşitleri������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 212 B. Yöntem Bakımından/Niteliklerine Göre Tefsirler������������������������������������������������������������������������������������������������������ 214 IV. Ünite Kur’an İlimleri���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 220 1. Kur’an’ın İndiriliş Süreci İle İlgili Özellikleri��������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 220 2. Kur’an Lafızlarına Dair İlimler����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 222 3. Kur’an’da Lafızlar Arası İlişkiler�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 225 4. Dil Merkezli Kur’an İlimleri���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 226 5. Kur’an’ın Manalarına Dair İlimler������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 227 6. Kur’an Tefsirinde İsrâiliyat���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 232 Kaynakça���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������233 Çözümlü Test��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������234 Çözümler���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������237 x 4. KISIM GÜNÜMÜZ TÜRKİYE'SİNDE MEZHEPLER VE YORUMLARI/ MEZHEPLER TARİHİ 1. Mezhepler Tarihi ve Konusu ..................................................................................................................................... 241 2. Mezhepler Tarihi İle İlgili Kavramlar .......................................................................................................................... 241 3. Mezheplerin Ortaya Çıkış Nedenleri......................................................................................................................... 242 4. İlk Mezhepler ............................................................................................................................................................ 244 5. Ehl-İ Sünnet .............................................................................................................................................................. 255 6. Nusayrilik .................................................................................................................................................................. 261 7. Dürzilik ...................................................................................................................................................................... 264 8. Alevilik/Bektaşilik ...................................................................................................................................................... 266 9. Yezidilik ..................................................................................................................................................................... 269 10. Vehhabilik ............................................................................................................................................................... 273 11. Babilik/Bahailik........................................................................................................................................................ 275 12. Kadıyanilik .............................................................................................................................................................. 278 Kaynakça ..................................................................................................................................................................... 281 Çözümlü Test .............................................................................................................................................................. 282 Çözümler ..................................................................................................................................................................... 285 5. KISIM DİN BİLİMLERİ 1. BÖLÜM DİN SOSYOLOJİSİ 1. Din Sosyolojisinin Doğuşu ve Gelişimi ..................................................................................................................... 291 2. İslam Dünyasında ve Türkiye’de Din Sosyolojisi ...................................................................................................... 296 3. Sosyolojik Din Tanımları ........................................................................................................................................... 298 4. Dinî Tecrübenin İfade Şekilleri .................................................................................................................................. 300 5. Toplumsal Değişim ve Din ........................................................................................................................................ 302 6. Din-Sosyal Farklılaşma ve Sosyal Bütünleşme ........................................................................................................ 306 7. Toplumsallaşma ve Din............................................................................................................................................. 307 9. Küreselleşme ve Din................................................................................................................................................. 313 10. Kamusal Alan ve Din .............................................................................................................................................. 314 11. Gündelik Hayatta Din .............................................................................................................................................. 316 12. Dinî Gruplar ve Yeni Dinî Hareketler ...................................................................................................................... 317 13. Din Ve Terör ............................................................................................................................................................ 322 Kaynakça ..................................................................................................................................................................... 324 Çözümlü Test .............................................................................................................................................................. 325 Çözümler ..................................................................................................................................................................... 328 xi 2. BÖLÜM DİN PSİKOLOJİSİ I. Ünite Kavramsal Çerçeve ve Tarih ......................................................................................................................... 333 Tanım ve İçerik ............................................................................................................................................................. 333 Din Psikolojisinin İslam Dünyasındaki Öncüleri ............................................................................................................ 335 Din Psikolojisinin Batıdaki En Önemli Temsilcileri ....................................................................................................... 336 Din Psikolojisi İle İlgili Temel Kavramlar ....................................................................................................................... 337 II. Ünite Dindarlık ........................................................................................................................................................ 340 Dindarlığın Kaynakları .................................................................................................................................................. 341 Dindarlığı Etkileyen Faktörler ....................................................................................................................................... 342 Dindarlığın Psikolojik Etki ve İşlevleri ........................................................................................................................... 344 Dindarlığın Fizyolojik Etki ve İşlevleri ........................................................................................................................... 345 Dindarlığın Sosyal Etki ve İşlevleri ............................................................................................................................... 345 Dindarlık-Davranış İlişkisi ............................................................................................................................................. 346 Dindarlığın Boyutları ..................................................................................................................................................... 346 Dindarlığın Gelişimi ...................................................................................................................................................... 346 III. Ünite İnanç Psikolojisi .......................................................................................................................................... 351 İnanç, İman ve Şüphe (İnanç Psikolojisi)...................................................................................................................... 351 İnanç Gelişimi ............................................................................................................................................................... 353 Dinî Şüphe .................................................................................................................................................................... 354 Dinî İlgisizlik, Dinî İnkâr ve Din Karşıtlığı ...................................................................................................................... 355 Tanrı Tasavvurları ......................................................................................................................................................... 356 Dinî Davranışlar ............................................................................................................................................................ 358 Dua ............................................................................................................................................................................... 359 Dinî Tören ..................................................................................................................................................................... 359 Tövbe-Dine Dönüş/Dinsel Değişim .............................................................................................................................. 360 Din Değiştirme .............................................................................................................................................................. 360 Kaynakça ..................................................................................................................................................................... 362 Çözümlü Test .............................................................................................................................................................. 363 Çözümler ..................................................................................................................................................................... 366 xii 3. BÖLÜM DİNLER TARİHİ Giriş .............................................................................................................................................................................. 369 Dinin Tanımı ve Önemi ................................................................................................................................................. 369 Dinlerin Sınıflandırılması .............................................................................................................................................. 370 Geçmişten Günümüze Dinler ....................................................................................................................................... 371 Zerdüştlük/Mecusilik ..................................................................................................................................................... 374 Sabiilik .......................................................................................................................................................................... 376 Hint Dinleri .................................................................................................................................................................... 380 Hinduizm....................................................................................................................................................................... 380 Budizm.......................................................................................................................................................................... 383 Jainizm (Cainizm Veya Caynizm) ................................................................................................................................. 387 Sihizm ........................................................................................................................................................................... 390 Uzak Doğu Dinleri......................................................................................................................................................... 392 Taoizm .......................................................................................................................................................................... 392 Konfüçyanizm ............................................................................................................................................................... 393 Şintoizm ........................................................................................................................................................................ 394 Yahudilik ....................................................................................................................................................................... 395 Hristiyanlık .................................................................................................................................................................... 409 Kaynakça ..................................................................................................................................................................... 418 Çözümlü Test .............................................................................................................................................................. 419 Çözümler ..................................................................................................................................................................... 423 xiii 4. BÖLÜM DİN EĞİTİMİ I. Ünite Eğitim-Öğretim Ve Din................................................................................................................................... 427 1. Eğitim-Öğretim.......................................................................................................................................................... 427 2. Din/Eğitim İlişkisi....................................................................................................................................................... 428 II. Ünite Din Eğitim Bilimi ........................................................................................................................................... 429 1. Dinî Eğitim/Din Eğitimi/Din Öğretimi ......................................................................................................................... 429 2. Din Eğitimi Biliminin Amacı ...................................................................................................................................... 429 3. Din Eğitim Biliminde Kullanılan Metotlar ................................................................................................................... 429 4. Din Eğitiminin Temelleri ............................................................................................................................................ 430 III. Ünite İslam Din Eğitiminin Tarihsel Gelişimi....................................................................................................... 432 1. Peygamber Döneminde Din Eğitimi..........................................................................................................................432 2. Medrese Öncesinde İslam Dünyasında Din Eğitimi ................................................................................................. 432 3. Medreselerin Kurulmasından Sonra Eğitim Çalışmaları ........................................................................................... 432 4. Cumhuriyet Döneminde Din Eğitimi.......................................................................................................................... 434 5. Din Öğretimine Özgü Modelleri ve Yaklaşımları ....................................................................................................... 436 6. Din Eğitimi ve Öğretiminde İlkeler ve Yöntemler ...................................................................................................... 438 7- Türkiye’de Din Eğitimi Alanları ................................................................................................................................. 442 8- Din Hizmetlerinde İletişim ve Rehberlik .................................................................................................................... 444 Kaynakça ..................................................................................................................................................................... 451 Çözümlü Test .............................................................................................................................................................. 452 Çözümler ..................................................................................................................................................................... 455 xiv 5. BÖLÜM DİN FELSEFESİ 1. Felsefe ve Din����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������459 2. Tanrı Tasavvurları�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������462 3. Tanrı ve Sıfatları�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������464 4. Tanrı’nın Varlığının Delilleri��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 465 5. Vahiy ve Mucize��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������466 6. Akıl ve İman �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������468 7. Din Dili����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������469 8. Ateizm: Tanımı ve Çeşitleri��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 471 9. Kötülük Meselesinin Mahiyeti ve Ateistik Eleştiriler�������������������������������������������������������������������������������������������������� 473 10. Dini Çeşitlilik�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������475 11. Din ve Ahlak������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������477 12. Dinî Tecrübe�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������478 13. Din ve Bilim������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������479 14. Ölüm Sonrası Hayat�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������480 Kaynakça���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������482 Çözümlü Test��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������483 Çözümler���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������486 6. KISIM İSLAM AHLAKI, SANAT VE ESTETİĞİ, FELSEFESİ 1. BÖLÜM İSLAM AHLAKI I. Ünite İslam Ahlakı Kavramsal Çerçeve����������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 493 1. Ahlak Kavramı����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������493 2. Ahlak İlminin Konusu ve Gayesi������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 493 3. Din-Ahlak İlişkisi�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������494 4. İslam Ahlakının Kaynakları��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 495 5. Ahlaki Değerler���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������496 6. İslam Ahlak Literatüründe Kavramsal Çerçeve������������������������������������������������������������������������������������������������������� 497 II. Ünite İslâm Ahlak Teorileri������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 500 1. Kuralcı Ahlak Teorileri�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������500 2. Karakterci Ahlak Teorileri������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 503 xv III. Ünite İslâm Ahlakının Bireysel Boyutu ................................................................................................................ 506 1. Hz. Muhammed (Sav)’In Ahlaki Şahsiyeti ................................................................................................................ 507 2. İslâm Ahlakında Faziletler ........................................................................................................................................ 507 3. İslam Ahlakında Reziletler ........................................................................................................................................ 510 4. Ahlaki Hayatta Temel Davranış Kuralları .................................................................................................................. 511 Kaynakça ..................................................................................................................................................................... 513 Çözümlü Test .............................................................................................................................................................. 514 Çözümler ..................................................................................................................................................................... 516 2. BÖLÜM İSLAM SANAT VE ESTETİĞİ İslam Sanat ve Estetiği ................................................................................................................................................. 519 İslam ve Sanat .............................................................................................................................................................. 519 A. Mimari ...................................................................................................................................................................... 521 B. Hat Sanatı ................................................................................................................................................................ 535 C. Tezhip Sanatı ........................................................................................................................................................... 537 D. Ciltleme/Ciltçilik ........................................................................................................................................................ 537 E. Minyatür Sanatı ........................................................................................................................................................ 537 F. Ebru .......................................................................................................................................................................... 539 G. Kündekârî ................................................................................................................................................................ 539 F. Dinî Musiki ................................................................................................................................................................ 539 Kaynakça ..................................................................................................................................................................... 542 Çözümlü Test .............................................................................................................................................................. 543 Çözümler ..................................................................................................................................................................... 547 xvi 3. BÖLÜM İSLAM FELSEFESİ I. Ünite��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������551 1. Felsefe ve Filozof Kavramlarının Tanımları�������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 551 2. İslam Düşünce Okulları�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 551 3. İslam Felsefesinin Ortaya Çıkmasında Etkili Olan Sebepler������������������������������������������������������������������������������������ 552 4. İslam Felsefesinin Ortaya Çıkmasında Etkili Olan Felsefeler ve Kişiler������������������������������������������������������������������� 553 II. Ünite�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������556 1. İslam Felsefi Akımları�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������556 2- İslam Felsefi Ekoller (Meşşaiyye, Rivakiyye, İşrakiyye, İhvanu’s-Safa)������������������������������������������������������������������� 557 3. Doğu İslam Filozofları�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������562 4. Batı İslam Filozofları/Endülüs Filozofları������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 568 5. Bağımsız Filozoflar���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������571 III. Ünite������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������574 1. Osmanlı’da Felsefe��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������574 Kaynakça���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������576 Çözümlü Test��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������577 Çözümler���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������580 5 DENEME Deneme 1���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������585 Çözümler����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������593 Deneme 2���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������599 Çözümler����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������607 Deneme3����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������613 Çözümler����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������321 Deneme 4���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������629 Çözümler����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������641 Deneme 5���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������647 Çözümler����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������659 HZ.MUHAMMED’İN HAYATI/SİYER VE SÜNNETİ/HADİS I. KISIM HZ.MUHAMMED’İN HAYATI/SİYER 1. BÖLÜM 5 I. ÜNİTE HZ. MUHAMMED’İN DOĞDUĞU ORTAM 1. SİYER VE SİYER KAYNAKLARI HAKKINDA GENEL BİLGİ Siyer kelime olarak, “yol” anlamına gelmektedir. Sire ve siret kelimelerinin çoğuludur. Terim olarak ise siyer; Hz. Muhammed’in hayatını anlatma anlamında kullanılmıştır. Doğumundan vefatına kadar geçen süre içerisinde Hz. Muhammed’in hayatında meydana gelen olayları kapsar. Siyer kavramı, “Siyer-i Nebi” veya “Es-Siretu’nNebeviyye” şeklinde de kullanılmaktadır. Peygamberimizin hayatını anlatmak için kullanılan diğer bir kelime “Meğazi”dir. Aslında birbirinden farklı olan bu kelimeler bazen aynı anlama gelecek şekilde kullanılmaktadır. Meğazi sözlükte savaş yeri, savaş anlamlarına gelmektedir. “Meğza” kelimesinin çoğuludur. Terim olarak ise Hz. Muhammed’in savaşlarının anlatıldığı kitaplara verilen isimdir. Peygamber'in Hayatı Siyer Meğazi Peygamber’in savaşlarını Peygamber’in Savaşları da kapsayan tüm hayatı Siyer ilminin başlıca üç kaynağı vardır. Bunlar: 1. Kur’an. Kur’an, Peygamber'in hayatında gerçekleşen bazı olaylardan bahsetmektedir. Örneğin; Bedir, Uhut vb. savaşlardan Kur’an bizlere bahsetmektedir. 2. Siyer’in ikinci kaynağı ise hadislerdir. Bu anlamda yazılan hadis eserleri Peygamber'in hayatı hakkında bizlere kaynaklık etmektedirler. 3. Siyer ilminin üçüncü kaynağı siyer-meğazi kitaplarıdır. Siyer kitaplarının ilk öncülerinin eserleri yazılı olarak elimize geçmemiştir. Siyer’in bu ilk öncü kişileri şunlardır: a. Urve B. Ez- Zübeyr (Ö.H. 92) b. Ebân b. Osman (Ö.H.105) c. Vehb b. Münebbih (Ö.H.110) d. İbn-i Şihab ez-Zührî (Ö.H.124) Bu isimlerden sonraki dönemde siyer ve meğazi ilmiyle uğraşan ve eserleri yazılı olarak elimize ulaşan kişiler öncelik sırasına göre şunlardır: a. İbn-i İshak (Ö.H. 151). “Es-Sire”i Elimizde bulunan en eski yazılı siyer kitabıdır. b. Vakıdî (Ö.H. 208). “Kitabu’l-Meğazi” c. İbn-i Hişam (Ö.H. 219) - “es-Siretu’nNebeviyye”: İbn-i İshak’ın eserine dayanmaktadır. d. İbn Sa’d (Ö.H. 230). “Kitabu’t-Tabakat. Biyografik bir eserdir. Hz. Peygamber’in yanı sıra sahabelerden de bahsetmektedir. Peygamber (A.S.) Ahlaki Özellikleri Fiziki Özellikleri Şemail türü eserler Hilye türü edebi eserler İlk dönem yazılan şemail eserleri Peygamber'in hilyesini de kapsamaktaydı. NOT 2. ARAP YARIM ADASININ COĞRAFİ ÖZELLİKERİ Arap Yarımadası coğrafi olarak Asya, Afrika ve Avrupa kıtalarının kesiştiği bir noktada yer almaktadır. Doğusunda Basra Körfezi (İran Körfezi) ve Uman Denizi, Güneyinde Arap denizi ve Aden Körfezi, Batısında ise Kızıldeniz ve AKâbe Körfezi yer almaktadır. Arap yarımadası “Şibhü Cezîreti’l-Arab” veya “Cezîretü’l-Arab” şeklinde de ifade edilmektedir. NOT Arap yarımadası kıtaları birbirine bağlayan coğrafi konumu itibarıyla deniz ve kara yolu ticaretinde önemli bir kavşak noktası olmuştur. İslam öncesinin önemli merkezlerinden Mekke, Yesrib (Medine) ve Taif şehirleri Arap yarımadasının “Hicaz Bölgesi'nde” yer almaktadırlar. Bu şehirler İslam Devri'nin de en önemli şehirleridirler. Yesrib/Medine şehrinde Yahudi olan Beni Nadir, Beni Kurayza ve Beni Kaynuka kabileleri ile Evs ve Hazrec gibi putperest Arap kabileleri yer almaktaydı. Tarım ve ticaret ile uğraşılmaktaydı. Mekke şehri tarıma elverişli bir iklime sahip değildi. Ticari bir merkezdi. En önemli özelliği Kâbe’nin burada bulunmasıdır ki bunun sayesinde dinî bir merkez hüviyetine sahip olmuştur. Taif şehrinde Sakif kabilesi mensupları ikamet ediyordu. Sakiflilerde tarım ve ticaret ile uğraşıyorlardı. Çöl ikliminin hâkim olduğu Arap Yarımadası iklimin kurak yapısı nedeniyle tarıma fazla elverişli değildir. Hayvancılık ile uğraşan göçebe yaşam tarzı bölgeye hâkimdir. Yarımadanın kıyı kesimleri iç kısımlara nazaran daha fazla yağış almaktadır. Bundan dolayı iklim tarıma elverişlidir. Tarım ile uğraşmak yerleşik hayatı da beraberinde getirmiştir. Arabistan için hurma önemli bir meyvedir. Hurmanın meyvesinden, odunundan ve lifinden faydalanılmaktadır. Çöl ikliminin hâkim olduğu Arabistan'da ulaşım ve nakliye için uzun bir süre su içmeden yol alabilen deve kullanılmaktadır. Deveye uzun süre su içmeden çölde kalabildiğinden dolayı Sefînetü’s-Sahrâ (Çöl Gemisi) ismi de verilmiştir. NOT 6 3. ARABİSTAN’IN SİYASİ TARİHİ Arap yarımadasının kuzey ve güneyinde, coğrafi yapısından kaynaklanan nedenlerden dolayı İslam öncesi dönemlerde çeşitli devletler kurulmuşken, Hicaz Bölgesi'nde ise çöl ikliminin olumsuz etkileri bir devlet kurulmasını olumsuz etkilemiştir. İslam öncesi dönemde Hicaz Bölgesi'nde bir devletin kurulmaması İslam devletinin geniş bir bölgeye hızla yayılmasına neden olmuştur. NOT Himyer Krallığı'na Habeşistan son vermiştir. Habeşliler kendilerinden yardım isteyen Hristiyanların çağrısı üzerine bölgeye geldiler. Habeşlilerden sonra bölge Sasani hâkimiyetine geçti. Bu durum Hz. Peygamber’in risaleti dönemine kadar devam etti. Habeşistan ordusunda bulunan Ebrehe daha sonra Mekke üzerine içerisinde fillerin de bulunduğu bir orduyla saldırmıştır. Olay Kur’an’da “Fil suresinde” anlatılmaktadır. Sasanilerin son Yemen valisi Bazan, Peygamber Dönemi'nde İslam dinini kabul etti ve İslam devletinin valisi olarak görev yaptı. NOT 3.1. Güney Arabistan’da Kurulan Devletler Güney Arabistan’da Main, Sebe ve Himyeri devletleri hüküm sürmüştür. Habeşliler ve Sasaniler de bölgede hâkimiyet kurmuşlardır. Bu bölgede yaşayanlara Arapların Kahtan kolundandır. Kahtan ismi Hz. Nuh’un torunu “Kahtan”a nispetle verilmiştir. Güney Arap yarımadası için en önemli yerleşim yeri Yemen’dir. Yemen hem ticaret hem de tarım için uygun bir bölgedir. Önemli ticaret kavşaklarının bulunduğu Yemen aynı zamanda bol yağış almaktadır. 3.2. Kuzey Arabistan’da Kurulan Devletler Kuzey Arabistan bölgesinde İslam’dan önce Nebatî, Tedmür, Gassani, Hîre (Lahmîler) ve Kinde devletleri kurulmuştur. 1- Nebatîler (M.Ö.IV yy.) Başkentleri Petra (Ürdün’de) şehridir. Yerleşim yerlerini taş oymalarıyla inşa etmişlerdir. Roma İmparatorluğu tarafından varlıklarına son verilmiştir. 1- Mainliler (M.Ö.1400-700) 2- Tedmürlüler Başkenti Main şehri idi. Mainlilerin geçim kaynağı büyük oranda ticarete dayanmaktaydı. Tedmür Krallığı (Palmira) Suriye çölünün ortasında Şam ile Fırat arasında kurulmuştur. Romalıların ticaret rotası üzerinde yer alan şehir ticari olarak gelişmiş ve zenginleşmiştir. Tedmür Devleti Roma ve Sasani İmparatorluklarının hâkimiyet yarışında Roma’nın yanında yer almıştır. 2- Sebeliler (M.Ö.700115) Sebelilerin merkezi Ma’rib şehridir. Sebeliler ticaret ile uğraşmanın yanı sıra inşa ettikleri su setleri sayesinde tarım ile de uğraşmışlardır. Ma’rib Seddi (Sebe Seddi ya da Arim Seddi) Sebelilerin en önemli seddidir. Sebeliler, Himyerîler tarafından yıkılmıştır. Tedmür Devleti Halid b. Velid tarafından savaşılmaksızın fethedilmiştir. NOT NOT 3- Himyerîler (M.Ö.115-M.S.525) Devlet ismini Arapların Kahatani koluna mensup olan ataları Himyer b. Yeşcud’tan almaktadır. Ticarete önem vermişlerdir. Sebelilerden kalma setleri tamir ettirerek tarım ile uğraşmışlardır. Himyer kralı Zûnûvâs Yahudilik dinini seçmiş, halkı da zorla bu dinî kabule zorlamıştır. ÖABT Çıkmış Soru Himyer kralı Zûnûvâs, Yahudiliğe geçmeyen Hristiyanları “uhdud” ismiyle bilinen “ateş çukurlarında yaktırmıştır. Yukarıda anlatılan olay Kur’an’da hangi surede geçmektedir? A) Ğaşiye B) Mearic C) Buruc Ayet-olay irtibatı: Zûnûvâs, Yahudiliğe geçmeyen Hristiyanları “uhdud” ismiyle bilinen “ateş çukurlarında yaktırmıştır. Bu olay Kur’an’ın Buruc suresinin 85/4-9. ayetlerinde anlatılmaktadır. D) Fecr E) Tarık Çözüm Yemen’de kurulan Himyer Devleti'nin kralı Zûnûvâs Yahudiliğe geçmeyen Hristiyanları ateş çukurlarında yakmış olay, Buruc suresinde anlatılmıştır. Cevap C 7 3- Gassaniler Gassaniler, Sebe ve Himyer devletlerinin yaptıkları barajların yıkılmasından sonra Arabistan’ın kuzey bölgesine göç eden Kahtaniler tarafından Suriye ve Irak’ta kurulmuştur. Bölgedeki Bizans ve Sasani çekişmelerinde Bizans'tan yana tavır koyan Gassaniler bu etkiden dolayı Hristiyanlık dinine geçtiler. Hz. Peygamber döneminde Gassanilere “İslam’a Davet Mektubu” gönderilmiştir. Mute Savaşı'nda karşı karşıya gelinmiş, Tebük seferide Gassani tehlikesine karşı düzenlenmiştir. İsmail’in Cürhümlülerden bir kız ile evlenmesinden dolayı soyundan gelenlere "Arabu’l-Musta’rebe" yani “sonradan Araplaşanlar”denmiştir. Ayet-olay iritbatı: İbrahim’in ailesini Mekke’de bırakması olayından Kur’an, İbrahim suresi 14/35-37. ayetlerinde bahsetmektedir. NOT Ailesini Mekke’de ziyarete gelen Hz.İbrahim Allah’ın emri (Bakara 2/127-129) üzerine Kâbe’yi oğlu İsmail ile birlikte inşa etmiştir. İbrahim ve İsmail’in Mekke’yi inşası Kur’an’da Bakara suresi2/127-129. ayetlerde anlatılmaktadır. 4- Hireliler/Lahmîler Hîreliler de Gassaniler gibi güneydeki su setlerinin yıkılmasından sonra kuzeye gelmişlerdir. Onlar da Arapların Kahtani koluna mensupturlar. Irak Bölgesi'ne yerleşmişlerdir. Bölgede Bizans'a karşı Sasanilerin yanında yer almışlardır. Ticaret, tarım ve hayvancılık ile uğraşmışlardır. 5- Kindeliler/M.S.480 Kindeliler de Kahtani koluna mensuptur. Başlangıçta Himyerlilere bağlı idiler. Fakat zamanla bölgede bir güç hâline geldiler ve Bizans'ın yanında yer aldılar. Mekke şehrinin isimleri NOT 1- el-Beledû’l-Harâm/Dokunulmaz toprak 2- el-Beledû’l-Emin/Güvenli Belde 3- Harem (Mukaddes/Korunan yer) Güvenli yer 4- Beytullah/Allah’ın evi 5- Ümmü’l-Kura/Şehirlerin Anası Kabe'nin isimleri 1- el-Beytü’l-harâm,Beytü’l-muharrem/Kutsal ve dokunulmaz ev 2- el-Beytü’l-atîk/Eski ev 3.3. Hicaz Bölgesi ve Mekke Hicaz, coğrafi özelliklerinden dolayı (coğrafi özelliklerinin olumsuz etkilerinden dolayı) bölgede büyük bir güç olan devletlerin ilgisini çok fazla çekmemiştir. Hicaz Bölgesi'nin üç önemli şehri Mekke, Medine/Yesrib ve Taif’tir. Mekke İslam tarihi açısından Arap yarımadasında en önemli yer Hicaz bölgesinde kurulmuş olan Mekke şehridir. Mekke denince akla gelen ilk isim Hz. İbrahim’dir. Mekke tarihi Hz. İbrahim’in eşi ve çocuğunu bu bölgeye getirmesi ile başlamaktadır. Hz. İbrahim eşi Hacer ve çocuğu İsmail’i Mekke’ye getirdiğinde bu bölge bir yerleşim yeri değildi. Çöl ikliminin hâkim olduğu bölge, yerleşim için gerekli olan insani gereksinimlerden (su, barınak vb.) mahrumdu. Hz. İbrahim’in Hacer ve İsmail’i böyle bir yerde bırakıp Filistin'e dönmesinden sonra Hacer kendisi ve çocuğu için su aramaya başladı. İlahi bir lütuf olarak İsmail’in bulunduğu yerden su fışkırdı. Zemzem suyu olarak isimlendirilen bu su sayesinde bölge tercih edilen bir ticaret rotasına dönüştü. Kervanlar burada konaklamaya başladılar. Bir süre sonra Yemen’den göçeden Cürhümlüler Mekke’ye yerleştiler. Cürhümlüler İsmail’in yaşamında da etkili olmuştur. Bunlar sayesinde Arapça öğrenmiştir. Evliliğini de bu kabileye mensup bir kız ile yapmıştır. 3- el-Mescidü’l-harâm/Kutsal ve korunmuş mescid 4- Bekke/Mekke Cürhümlüler tarafından yönetilen şehir daha sonra bölgeye gelen Huzaalıların kontrolüne geçmiştir. Huzaalılar bölgeye güneyde meydana gelen sel felaketlerinden sonra gelmişlerdir. Cürhümlüler Mekke’den ayrılırken Hacerü’l-Esved taşını saklamış ve Zemzem kuyusunu kapatmışlardır. Hz. İsmail’in soyuna mensup olanlar Cürhümlüler ve Huzaalılar arasındaki mücadelede tarafsız kalarak bölgedeki mevcudiyetlerini devam ettirmişlerdir. Huzaa Kabilesinin lideri Amr b. Luhay'dır. Amr b. Luhay putperestliği Mekke’ye getiren kişidir. Amr b. Luhay ticaret için gittiği Suriye'de puta tapanları görmüş ve onlardan bir put alarak Mekke’ye getirmiştir. Amr b. Luhay’ın getirdiği put Hübel putudur. NOT Mekke yönetiminin Cürhümlülerden Huzaalılara geçmesi esnasında tarafsız tavırlarıyla bölgede kalan İsmailoğulları dağınık bir şekilde yaşıyorlardı. Onları bir araya toplayarak bir kuvvet hâline getiren Kureyş Kabilesidir. Kureyş, Hz. İsmail’in torunlarından Adnan’ın soyundan gelmektedir. 8 Kureyş Kabilesi ismini Fihr (Kureyş) b. Malik’ten almıştır. NOT Fihr (Kureyş)in torunlarından Kusay b. Kilab, İsmailoğullarını bir araya getirerek Huzaalılara karşı mücadele etmiş ve Mekke yönetimini ele geçirmiştir. Göçebe hâlinde çadırlarda yaşayan Kureyş’i yerleşik hayata geçirmiştir. Kusay, Kureyş'i bir araya getirdiği için tarihçiler tarafından “el-Mücemmi” diye isimlendirilmiştir. Mekke’yi on bölgeye ayıran Kusay, bu bölgeleri Kureyş’in koları arasında paylaştırmıştır. Kusay, Mekke yönetimi ile ilgili bir takım düzenlemeler yapmıştır. Mekke yönetimi ve Kâbe hizmetleri ile ilgili düzenlemeler şunlardır: 1. 2. Dârünnedve: Kırk yaşını doldurmuş Kureyş boylarının başkanlarının, Mekke’nin önemli meselelerini çözmek için toplandıkları yerdir. Kusay b. Kilab, Mekke’de siyasi bir organizasyon kurulmasındaki en önemli kişilerden biridir. Kusay b. Kilab öldükten sonra Mekke yönetimi ve Kâbe hizmetleri ile ilgili görevler Abdüddâr ve Abdümenâf oğulları arasında bir mücadeleye neden olmuştur. Kusay’ın Oğulları Abdümenâf Abdüddâr Mutayyebun Ahlaf (Hılfu’l-Ahlaf) Abdüddâr oğullarına bir kaba koydukları kanı yaladıkları için leakatu’l-dem (kan yalayıcılar) denmiştir. Abdümenâf oğullarına ise "güzel kokanlar" anlamında "mutayyebun" diye isimlendirilmişlerdir. Başlangışta bütün görevleri kendisinde toplayan Abdüddâr oğulları bu görevlerden bazılarını bırakmak zorunda kalmışlardır. Kıyâde: Savaşlardaki ordu komutanlığını ifade etmektedir. Mekke Yönetimi/Kâbe Görevleri 3. Liva: Bayraktarlık görevini ifade etmektedir. Abdüddâroğulları Abdümenâfoğulları 4. Eşnak: Diyetlerin ödenmesi ve zararların tespiti ile ilgili görevleri ifade etmektedir. Darünnedve Kıyâde Liva Sikâye Kubbe: Savaşa hazırlık için kurulan çadırdır. Savaş paraları vb. malzemeler burada toplanır. Hicâbe/Sidâne Rifade 5. 6. Einne: Süvari birliğine komutanlık yapma görevini ifade eder. 7. Sefaret: Kureyş’in dış temsilciliği görevini ifade eder. 8. Hicâbe/Sidãne: Hicâbe, Kâbe’nin bakımı ve anahtarlarının korunması ile ilgili görevi ifade etmekteyken, Sidâne ise Kâbe’nin perdedarlığı görevi için kullanılan bir kavramdır. 9. Rifade: Kâbe’yi ziyarete gelenlerin yiyecek ihtiyaçlarını karşılama ve onları ağırlama görevini ifade etmektedir. 10. Sikâye: Hacılara su dağıtma görevini ifade eder. 11. Eysâr ve Ezlâm: Fal oku çekilmesi görevidir. İnsanlar, herhangi bir işe karar verecekleri zaman “ezlâm” denilen bu oklara müracaat ederek, çıkan sonuca göre hareket ederlerdi. 12. Emvâl-i Muhaccere: Kâbe’de bulunan putlara sunulan malların muhafaza edilmesi. Ayrıca hükûmet görevi. Cahiliye Dönemi'nde “eşnak” görevini Hz. Ebu Bekir, “sefaret” görevini ise Hz. Ömer yerine getirmekteydi. NOT Buna göre Darünnedve yöneticiliği ile Liva, Hicâbe/ Sidâne görevleri Kusay’ın oğlu Abdüddâr’a verilirken Kıyâde, Sikâye ve Rifade görevleri Abdumenaf’a verildi. Bundan sonraki dönemde ise Sikâye ve Rifade görevleri Haşimoğullarına, Kıyâde görevi ise Ümeyyeoğllarına geçmiştir. Mekke’nin gelişmesi ve kalkınmasında Kusay, Kusay’ın oğlu Abdülmenâf ve onun oğlu Haşim’in büyük çabaları vardır. Abdülmenâfoğulları Haşim Abdüşems Abdülmuttalib’in Babası Ümeyyeoğulları Rifade Kıyâde Muttalib Nevfel Sikâye Haşim ticari yetenekleri olan bir kişiydi. Haşim’in çabaları neticesinde aile Mekke’nin bölge ile olan ticaretinde büyük bir söz sahibi oldu. Nitekim Suriye Bölgesi'ne ticaret için Bizans İmparatoru'ndan izin belgesi alan Haşim, kardeşlerini de bu yönde teşvik etmiş bölgede bulunan devletlerle sorunsuz ticaret için gerekli güvenceler alınmıştır. Ayet-olay irtibatı: Kur’an’da Kureyş Suresi Haşim ve kardeşlerinin bölgedeki ülkelerle serbest dolaşım hakkı elde etmelerini “ilaf” kavramıyla anlatmaktadır. 9 Haşim, Medineli Neccâroğullarından Selma ile evlenmiş ve bu kadından Şeybe adında bir çocuğu olmuştur. Haşim’in ölümü üzerine Şeybe Haşim’in kardeşi Muttalib tarafından Mekke’ye getirilmiştir. Muttalib, kardeşi oğlunu Mekke’ye getirdiğinde çocuğa Mekkeliler “Abdülmuttalib” demişlerdir. Abdülmuttalib, Hz. Peygamber’in dedesidir. NOT Abdülmuttalib, amcasının ölümünden sonra kabilenin lideri olmuştur. Abdülmuttalib gördüğü bir rüyadan sonra Cürhümlüler tarafından kapatılan Zemzem kuyusunu araştırıp tekrar bulmuştur. 4. İSLAM ÖNCESİ DÖNEMDE ARAPLARDA YAŞAM pıp yapmama konusunda Hübel’in yanındaki görevlinin huzurunda “Ezlâm” denilen fal okları çeker, buna göre davranırlardır. Bu fal oku çekme işlemine “meysir” denmekteydi. Abdülmuttalib’in on oğlu olursa birini kurban edeceğine dair yeminini “deve kurban etme” yoluyla değiştirmesi olayında kaç deve keseceğini fal oku çekerek belirlemiştir. NOT Lât: Bu put Taif’te yaşayan Sakîf kabilesinin putuydu. Diğer bölgedeki Araplar'da ziyaret ederlerdi. Menât: Evs ve Hazrec kabilelerinin putlarıydı. Fakat diğer Araplar için de Menât putu önemli bir yere sahipti. Bu put Mekke ile Medîne arasında bulunuyordu. Uzzâ: Kureyş ve Kinane kabilelerine ait olan bu put diğer Arap kabileleri tarafından da ziyaret edilirdi. Araplar çocuklarına bu putun ismini koyarlardı. 4.1. Dinî Hayat Arabistan'da putperestlik inancı yaygındı. Bu inancı Arabistana’a sokan kişi Amr b. Luhay’dır. Amr b. Luhay Suriye'den Hübel adındaki putu getirmiştir. Ayet-olay irtibatı: Bu putlardan Kur’an’da Necm suresi 53/19. ve 20. ayetlerde bahsedilmektedir. “Gördünüz mü o Lât ve Uzzâ’yı? Ve üçüncüleri olan ötekini, Menât’ı...” (Necm 53/19-20) Arapların dinî hayatında Kâbe’nin özel bir yeri vardır. Dört bir taraftan gelen hacılar Kâbe’yi ziyaret ediyorlardı. Araplar hacı olmak için haram ayları (eşhuru’l-hurum) beklerlerdi. Haram aylar Zilkade, Zilhicce, Muharrem ve Receb’dir. Bu aylarda savaştan uzak durup bu dönemi barış içinde geçirmeye çaba sarf ederlerdi. İsâf ve Nâile: Cürhümllerden İsâf adlı erkek ile Nâile adlı kadın Kâbe’ye girip burada birlikte olmuşlar ve bu büyük günahlarından dolayı taşlaşmışlardır. Bu taşlar Safâ ve Merve tepesine dikilmiştir. Amr b. Luhay insanları bunlara tapmaya yönlendirmiştir. Putlardan; demir, altın ve tunçtan yapılanına → Sanem (Esnam) Haram Aylar (Eşhuru'l-Hurum) NOT Şekilsiz dikili taştan yapılanına → Nusub (Evsan) M uharrem R eceb Ahşaptan yapılanına → Vesen (Evasan) denmektedir. Z ilkade Z ilhicce’dir. Araplar ay takvimini takip ediyorlardı. Buna göre haram ayların mevsimi sürekli değişmekteydi. Araplar kendi çıkarları uğruna (hac mevsiminin nisbeten serin mevsime denk gelmesi gibi) bu ayların zamanları ile oynama yapıyorlardı. Buna “nesî” denmektedir. NOT Arapların taptığı, Mekke’de ve Arabistan’ın diğer bölgelerindeki önemli putlardan bazıları şunlardır: Hübel: Hübel, kırmızı akik taşından yapılmıştır. Amr b. Luhey tarafından Meke’ye getirilmiştir. Kâbe’de bulunmaktadır. Hubel putların en büyüğüdür. Araplar bir işi ya- İslam öncesi döneme ait putçuluk ögeleri arasında bulunan Ved, Süva, Yegus, Yeuk ve Nesr’den Kur’an’da Nuh suresi 23.ayetinde bahsedilmektedir. Mekke’de müşrik (putperstlerin) dışında Hz. İbrahim’in takipçileri olup “tevhid inancı”na sahip hanifler de bulunuyordu. Hanifler, putperestliği reddediyorlardı. Bunlar aynı zamanda Yahudilik veya Hristiyanlık dinine de mensup değillerdi. Varaka b. Nevfel, Ubeydullah b. Cahş, Zeyd b. Amr, Osman b. Huveyris, Kuss b. Sâide ve Ümeyye b. Ebu’s-Salt haniflerin önde gelenlerinden bazılarıdır. NOT 10 Müşrik ve haniflerin dışında bölgede Yahudi ve Hristiyan dinlerine mensup topluluklar da vardı. Medine’de Nadir, Kurayza ve Kaynukaoğulları Yahudi idi. Ayrıca Yahudi nüfus Hayber, Fedek, Teymâ, Vâdilkurâ ve Yemen gibi yerlerde de mevcuttu. Gassan, Kudâa ve Tağlib kabileleri ise Hristiyanlık inancına mensuptular. İran’ın komşusu Bahreyn, bu ülkenin etkisiyle Mecusi (ateşe tapan) inancına sahipti. 4.2. Ekonomik Hayat Mekke şehri tarıma elverişli bir bölge değildi. Mekkeliler gelirlerinin büyük kısmını ticaretten elde ediyorlardı. Hicaz bölgesinde tarım ve hayvancılığın daha yoğun yapıldığı yerler Medine (Yesrib) ve Taif şehirleriydi. Mekke tüccarları Haşim Dönemi'nde elde edilen ayrıcalıklar ile uzak bölgelerle ticaret yapıyorlardı. Onların ticaretini Arabistan içinde kolaylaştıran diğer bir etken de Kâbe’nin koruyucuları olarak görülmeleriydi. Mekke içerisinde çarşı ve pazarlar kurulurdu. Buralar ticaretin döndüğü merkezlerdi. Asıl büyük çarşılar haram aylar döneminde kurulur Arabistan’ın dört bir yanından gelen Araplar, buralardan alışveriş yaparlardı. Panayır olarak isimlendirilen bu büyük çarşılarda alışverişin yanı sıra yeni dostluklar kurulur ve ilişkiler geliştirilirdi. İslam öncesi dönemde kurulan panayırlardan bazıları şunlardır: Ukâz: Bu panayır Arafat yakınlarında kurulmaktadır. Zilkade ayının ortalarında kurulup sonuna kadar devam ederdi. Birçok Arap kabilesi katıldığından dolayı bu panayır en büyük panayırlardan biridir. Rabiye: Bu panayır Hadramut'ta Ukâz panayırıyla aynı anda kurulmaktadır. Güvenliğin çok fazla sağlanamadığı bir panayırdır. Mecenne: Bu panayır Mekke yakınlarındaki Merruzzahran denilen yerde kurulurdu. Zülmecâz: Bu panayır Arafat’ın yakınlarında Zülmecâz adlı yerde kurulurdu. Zilhicce ayının başında kurulan bir panayırdır. Zülmecâz’ın bitiminde hac için gelenler Mina’ya hareket ederlerdi. Hubâşe: Bu panayır Receb ayının başında kurulurdu. Mahalli bir özellik taşıyan panayır Hicaz-Yemen arasında bir bölgede yer alırdı. Bu panayırların dışında Araplar Hayber, Hacer, Muşakkar, Dümetu’l-cendel, Suhâr, Debâ ve San’a gibi panayırlar da kurarlardı. Bu panayırlarda yapılan alışverişlerde daha çok takas kullanılırdı. NOT NOT Araplar çarşıya “Suk (Esvak)” derlerdi. 4.3- Kabile Yapısı Araplar Arabul baide (Soyu tükenmiş olan) Ad, Semud vb.kavimler Arab-ı bâkiye (Soyu devam eden) Arabü’l-âribe (Saf Araplar) Arab-ı müsta'ribe (Sonradan Araplaşanlar) • Kahtaniler • Kureyş • Hevâzinliler • Sakif Arab-ı -mustaceme (Fetihler sonrasında Araplaşanlar) • Tunus • Fas • Mısır • Libya 11 Arabü’l-âribe (asıl Araplar) Arap yarımadasının güneyinde bulunan Yemen’deki Kahtanilerdir. Arab-ı müsta'ribe (sonradan Araplaşanlar) ise İsmail’in Cürhümlülerden bir kız ile evlenmesi ile onların soyundan gelenler için kullanılmaktadır. Bundan dolayı Hz.İsmail’in soyundan gelenler sonradan Araplaşanlardır (Arab-ı müsta'ribe). Araplarda sosyal yapının temelini kabile teşkil etmekteydi. Kabile, kan ve soy bakımından akraba olanların meydana getirdiği topluluklara verilen isimdir. Kabile başkanlarına emir, seyyid, şeyh ve melik gibi isimler verilirdi. Kabile başkanlarının problemleri çözme noktasında danıştığı bir meclis vardı. Göçebe hayatta danışmanlık görevini yerine getiren meclis, yerleşik hayat süren toplumlarda yerini “mele” denen kuruma bırakmaktadır. Toplumun tamamına hâkim olarak siyasi birlikteliği sağlayacak bir devletten yoksun olan Araplar için aynı kan bağına mensup insanların oluşturduğu kabileler bir nevi korunak imkanı sağlıyordu. Kabile üyeleri arasında çok sıkı bir bağlılık mevcuttu. Kabile asabiyeti denilen ortak hareket şuuru sayesinde insanlar, can ve mal güvenliklerini sağlıyorlardı. Bir kabile üyesi herhangi bir nedenden dolayı kendi kabilesinden ayrıldığında başka bir kabilenin üyeliğine geçebilirdi. Araplar bu anlaşmalı geçişe “hilf” derlerdi. Bir kişinin herhangi bir nedenden dolayı kendi kabilesinden atılması "el-Hal" kavramıyla ifade edilmekteydi. NOT İslam öncesi dönemdeki Araplarda aile kabile içerisinde bir yapı olarak varlığını devam ettirirdi. Aileden çok kabile bağlılığı ön plana çıkmaktaydı. Bu dönemde çeşitli evlenme biçimleri vardı. Bunlarda bazıları şunlardır: 1. Mut’a Nikâhı: Bu nikâh süreli nikâh olarak adlandırılır. Nikâh, belli bir süre kapsamında kıyılır. Süre bittiğinde nikâhta biter. 2. Nikâh-ı Bedel: Eşlerin karşılıklı değiştirmesi ile gerçekleştirilen bir nikâh çeşididir. 3. Nikâh-ı Makt: Babasının ölümünden sonra büyük oğlun üvey annesiyle evlenmesi şeklindeki nikâhtır. 4. Nikâh-ı Şiğar: Mehir veya başlık vermemek için ailelerin karşılıklı olarak kızlarını birbirine vermesi şeklinde gerçekleştirilen nikâhtır. 5. Nikâh-ı İstibda: Erkek çocuğu olmayanların erkek evlat sahibi olmak için eşini başkasına sunmasıdır. İslam’ın gelmesiyle birlikte bu nikâh çeşitleri kaldırılmştır. Asabiyet (kabile dayanışması) haklı veya haksız her durumda kabile üyesinin yanında yer almaktır. Kabile asabiyetinin önemli olması, Araplar arasında “ensâb (soy) bilgisi”ni de çok önemli kılmaktadır. NOT Arap kabileleri arasında savaşlar ve mücadeleler daima var olmuştur. Arap kabileleri arasında çıkan ve uzun yıllarca düşmanlıkların sürmesine neden olan savaşlar “Eyyamü’l-Arab” olarak isimlendirilmiştir. Besûs, Buhas Harbi, Ficâr savaşları, Dâhis ve Gabra “Eyyamü’l-Arab” olarak adlandırılan kabileler arasındaki meşhur savaşlara örnektir. Besüs Savaşı: Bekir ve Tağlib kabileleri arasında yapılmıştır. Buâs Savaşı: Evs ve Hazrec kabileleri arasında yapılmıştır. Dâhis ve Garba Savaşları: Abs ve Zübyân kabileleri arasında meydana gelmiştir. Ficâr Savaşları: Haram aylarda (Zilkade, zilhicce, Muharrem ve Recep) yapılan savaşlara verilen isimdir. Zükar Savaşları: Araplar ile İranlılar arasında yapılan savaşlardır. Arap Toplumu Yerleşik Yaşayanlar Göçebe Yaşayanlar Medeni/Hadari Bedevi/Ehlu'l-Badiye Ticaret Hürler Eşraf Avam Hayvancılık Toplum Mevlâ Halif Azat edilmiş Başka kabileden köle anlaşma ile diğer kabileye geçen kişi Köle Şairler Arap toplumunda önemli bir yere sahiptiler. Şair kabilenin sözcülüğünü yapar, ihtiyaç hâlinde kendi kabilesini savunur, düşman olan kabileleri aşağılayıcı, küçük düşürücü şiirler yazar, savaş hâlinde kabile üyelerini galeyana getirecek şiirler okurdu. Şairler panayırlarda şiirler okurdu. Arapların en büyük panayırlarından biri olan Ukâz panayırında şairlerin beğenilen şiirleri Kâbe’ye asılırdı. Kâbe’ye beğenilip asılan yedi şiire Araplar “Muallakât-ı Seb'a” demişlerdir. NOT Tefahür; kendi kabilesini övmek için kullanılan bir kavramdır. Ayrıca Arapların iyi, güzel yönlerine Fedai’lu’lArab denirken; kötü, çirkin yönlerine Mesalibu’l-Arab denmiştir. Araplar, ataerkil bir aile yapısına sahiptirler. Dolayısıyla soyların devamı erkek ile olurdu. İslam öncesi Arap toplumunda kadına değer verilmezdi. Kızı olanlar bu durumdan utanç duyarlardı. Kız çocuklarını diri diri toprağa gömenler de vardı. Kabilelerin ve ailelerin varlıklarını devam ettirmeleri güce dayandığından dolayı savaşta yararlılık sağlayacak erkek çocuk sahibi olmak övünülecek bir olaydı. 12 Ayet-olay irtibatı: Arapların kız çocuğu sahibi olduklarında bu durumdan utandıkları Kur'an'da Nahl 16/58-59. ayetlerde ifade edilmektedir. Ayet olay iritbatı: Kız çocuklarının diri diri toprağa gömülmesi olayını Kur’an Tekvir suresi 81/8-9.ayetlerde anlatılmaktadır. ÖABT Çıkmış Soru İslam öncesi Arap toplumu; hürler, köleler ve azatlılar şeklinde üç sınıftan oluşmaktaydı. Azatlılar, hürler ile köleler arasında bir statüye sahipti. Bir köle, sahibi tarafından azat edilirse azat edenin azatlısı olur ve onun kabilesinin bir üyesi sayılırdı. Bunlar, köleler gibi alınıp satılmazlar, fakat hürlerin haklarına da sahip olmazlardı. Bu toplumsal statü, Emeviler Dönemi’nde daha da genişletilmiş ve Arap olmayan yeni Müslümanları tanımlamak için kullanılmıştır. Bu parçada sözü edilen toplumsal statü aşağıdakilerden hangisidir? A) Ensâb B) Mutayyebun C) Halif D) Mevali E) Zımmi 4.4. Kültürel hayat İslam öncesi Arap dünyasında okuma ve yazma çok yaygın değildi. Şiir ve şairlik önemli bir konuma sahipti. Ayrıca kabilecilik anlayışının öneminden dolayı soy (ensâb) bilimiyle uğraşanlar da vardı. Şairlik, büyücülük ve kahinlik ile içi içe girmiş bir yapıydı. Bu anlamda kahinler ve büyücüler toplumda önemli bir yere sahiptiler. Şairlerin, soy bilginlerinin, kahin ve büyücülerin faaliyetleri çoğunlukla sözlü kültüre dayanmaktaydı. İslam öncesi dönemde yazı çok yaygın olmamakla birlikte Araplar “müsnet” adı verilen bir yazı şeklini kullanıyorlardı. NOT Sözlü rivayete dayanan kültür, şairliğin ön plana çıkmasına sebep olmuştur. Kültür büyük oranda hafızalarda korunup nesilden nesile aktarılıyordu. Sözlü geleneğin önemini artırdığı diğer bir ilim de hitabetti. Hem şairler hem de hatipler kabilelerin sosyal, siyasal ve ekonomik durumlarını ilgilendiren olaylar ile ilgili faaliyette bulunurlardı. Arap toplumunda sözlü geleneğin önemli olması dilin doğru ve etkili kullanılmasını da önemli kılmaktaydı. Araplar dili iyi öğrenmeleri için çocuklarını süt annelerinin yanına veriyorlardı. ÖABT Çıkmış Soru Çözüm Aşağıdakilerden hangisi İslam öncesi Arap toplumuna ait güzel hasletlerden (güzel ahlak) birisi değildir? Ensâb: Araplarda soy bilgisi ile ilgili bilgidir. A) Şairlerin kabilelerini öven şiirler söylemeleri Mutayyebun: İslam öncesi dönemde Kureyş kabilesinden Abdümenafoğulları Mekke yönetimi ve Kâbe hizmetlerinin paylaşımı ile ilgili olarak, Abdüddâr ile ihtilafa düşmüş olanlar ile olan mücadelelerinde birbirlerini destekleyeceklerine dair bir kaba konulmuş güzel kokulu bir sıvıya ellerini batırarak Kâbe duvarına sürmüşlerdir. Bu yaptıklarından dolayı onlara “mutayyebun” yani “güzel kokulular” denilmiştir. Halif: İslam öncesi cahiliye toplumunda Araplar arasında yapılan ittifak yeminine “hilf” denilmekteydi. Bu anlaşmayı (hilf) yapan kişiye ise “halif” denilmekteydi. Mevali: İslam öncesi Arap toplumunda azat edilen kölelere “mevali” denilmekteydi. Bu toplumsal statü Emeviler Dönemi'nde genişletilmiş ve Arap olmayan Müslümanlar için de kullanılmıştır. Zımmi: Bu kavram İslam toplumuyla beraber geliştirilmiştir. Buna göre kavram; İslam egemenliğine giren topraklarda bulunan ve yaşama hakkı elde eden Ehl-i kitap için kullanılmaktadır. Cevap D B) Haksızlığa uğrayanları korumak için cemiyetler kurmaları C) Kendilerine sığınanları canları pahasına korumaları D) Dışarıdan gelenlere ikramda bulunmaları E) Fakirlere, yoksullara yardımda bulunmaları Çözüm Şairler panayırlarda ve özellikle kabilelerinin başka kabileler ile olan mücadelelerinde övücü şiirler söylerlerdi. Hamaset içeren bu şiirler kabileler arasındaki yakınlaşmaları olumsuz etkilemekte ve çoğu zaman savaşları kışkırtıcı bir rol oynamaktaydı. Cevap A 13 II. ÜNİTE PEYGAMBERLİK ÖNCESİ HZ. MUHAMMED 5. FİL OLAYI İslam öncesi Arap toplumunda putperestliğin yanı sıra Yahudilik ve Hristiyanlık dini mensupları da vardı. Yemen’de hüküm süren Himyerlilerin lideri Zûnüvâs Yahudiliği seçmiş ve halkı da zorla Yahudi inancını kabul etmeye zorlamıştır. Yahudiliğe geçmeyenler ise ateş çukurlarında (Uhdud) diri diri yakılmışlardı (Buruc suresi 4-8). Bu durum Hristiyan olan Habeşistan’ın tepkisini çekmiştir. Habeş hükümdarı bölgedeki Hristiyanlara yardım etmek ve Zûnüvâs’ın yaptıklarına son vermek amacıyla Eryat komutanlığındaki bir orduyu Zûnüvâs ile savaşmak üzere göndermiştir. Bu ordu Zûnüvâs’ı yenilgiye uğratmış ve Zûnüvâs ölmüştür. Habeşistan’ın gönderdiği ordu içerisinde Ebrehe de vardır. Ebrehe zaman içinde Eryat ile anlaşmazlığa düşümüş ve sonucunda onu öldürmüştür. Yemen yönetimini ele geçiren Ebrehe, Habeş hükümdarına bağlılığını bildirmiştir. Ebrehe, bölgedeki insanların hac için yöneldikleri Kâbe’den vazgeçmeleri amacıyla, Yemen’in başkenti San’a’da Kulleys adında büyük bir mabed yaptırmıştır. Ancak insanlar buraya teveccüh etmemişlerdir. Hatta bir Arap buraya gelerek mabedin içine pislemiştir. Çok büyük zorluklarla inşa edilen ve insanların gelmesi için çalışmalar yapılan mabede karşı böyle bir davranışın sergilenmesi Ebrehe’yi çok kızdırmıştır. Ebrehe, başında fillerin olduğu bir ordu hazırlatarak Mekke’ye doğru Kâbe’yi yıkmak için yola çıkmıştır. Mekke’nin önlerine gelen Ebrehe, Abdülmuttalib ile teslim olmaları konusunda görüşmüştür. Abdülmuttalib Ebrehe’ye Kâbe’yi Allah’ın koruyacağını söylemiştir. Ebrehe Kâbe’ye saldırıya geçtiğinde ebabil kuşları taşıdıkları taşları Ebrehe ordusunun üstlerine atarak onların dağılmalarına sebep olmuşlardır. Ayet-olay irtibatı: Bu olay Kur’an’da “Fil suresi”nde anlatılmaktadır. Müşrik Araplar Fil Olayı'ndan önce "Ficâr savaşlarını" takvim başlangıcı olarak alırken "Fil Olayı"ndan sonra bu olay takvim başlangıcı olarak kabul edilmiştir. NOT 1. HZ. MUHAMMED’İN SOYU, AİLESİ VE DOĞUMU Araplar iki büyük kola ayrılmaktadır. Bunlar Kahtaniler (Arabü’l-âribe) ve Adnaniler (Arab-ı müsta'ribe)dir. Hz. Peygamber’in soyu Hz. İsmail’in torunu Adnan vasıtasıylayla Hz. İbrahim’e kadar uzanmaktadır. İsmail babası Hz. İbrahim tarafından annesi Hacer ile birlikte Mekke’ye yerleştirilmişti. İsmail, bölgenin yerleşime uygun hâle gelmesinden sonra buraya gelen Cürhümlülerden bir kız ile evlendi. İşte Peygamber'in ceddi bu evliliği neticesinde ortaya çıkan nesle dayanmaktadır. Bakara suresi 2/124-129. ayetlerde Hz. İbrahim’in “neslinden imamlar çıkarması” için Allah’a yaptığı dua Peygamber’in soyunun onlara (İbrahim-İsmail) dayandığını göstermektedir. NOT Hz. Peygamber’in babasının ismi Abdullah’tır. Abdullah, Kureyş’in Benî Hâşim kolundan Abdülmuttalib ve Şeybe’nin oğludur. Abdülmüttalib oğlu Abdullah’ı Kureyş kabilesinin Benî Zühre koluna mensup Vehb b. Abdümenâf’ın kızı Âmine ile evlendirmiştir. Hz. Peygamber bu evlilikten dünyaya gelmiştir. Abdülmutalib Zemzem kuyusunu ortaya çıkardığı esnada Kureyşlilerin kendisi ile alay etmesi üzerine şayet on erkek çocuğu olursa birini kurban keseceğini söylemiştir. On erkek çocuğu olunca bir kura çekmiş bunun sonucunda ise oğlu Abdullah kurban edilecek isim olarak belirlenmiştir. Fakat yapılan itirazlar sonucu bu fikrinden vazgeçmiştir. Bir kahinin önerisi üzerine bir insanın diyeti olan on deve ve Abdullah arasında kura çekmiş kura develere isabet edinceye kadar sayıyı artırarak devam etmiştir. Neticede Abdülmuttalip yüz deve keserek bu vaadini yerine getirmiştir. NOT Anlatılanlara göre Hz. Peygamber’in babası Abdullah’ın yüzünde “nübüvvet nuru” denen bir parlaklık vardır ki bu Hz. Peygamber'in dünyaya geleceğinin bir göstergesidir. Bu nuru gören bir çok kız Abdullah ile evlenmek istemiştir. Abdullah, Âmine ile evlenince bu nur Âmine’ye geçmiştir. Âmine’de nurun sahibini dünyaya getirmiştir. Hz. Peygamber, 20 Nisan (9 Rebiulevvel) 571 yılında pazartesi dünyaya gelmiştir. O, dünyaya gelmeden önce babasını kaybetmiştir. Ticaret ile uğraşan babası bu amaç için Gazze’ye gitmiş, dönüş yolunda Yesrib (Medine)e yaklaştığında hastalanmış, iyileşemeyerek vefat etmiştir. Abdullah, Yesrib’e defnedilmiştir.