rf modül ile ses iletimi - KTÜ Elektrik

T.C
KARADENİZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ
Mühendislik Fakültesi
Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümü
RF MODÜL İLE SES İLETİMİ
Ömer Faruk ZENGİN
Prof. Dr. Temel KAYIKÇIOĞLU
Mayıs 2013
TRABZON
T.C
KARADENİZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ
Mühendislik Fakültesi
Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümü
RF MODÜL İLE SES İLETİMİ
Ömer Faruk ZENGİN
Prof. Dr. Temel KAYIKÇIOĞLU
Mayıs 2013
TRABZON
LİSANS BİTİRME PROJESİ ONAY FORMU
Ömer Faruk ZENGİN tarafından Prof. Dr. Temel KAYIKÇIOĞLU yönetiminde
hazırlanan “RF Modül İle Ses İletimi” başlıklı lisans bitirme projesi tarafımızdan
incelenmiş, kapsamı ve niteliği açısından bir Lisans Bitirme Projesi olarak kabul edilmiştir.
Danışman
: Prof. Dr. Temel KAYIKÇIOĞLU
…………………….
Jüri Üyesi 1
: Doç. Dr. Ali GANGAL
………………….….
Jüri Üyesi 2
: Yrd. Doç. Dr. Gökçe HACIOĞLU
.……………………
Bölüm Başkanı
: Prof. Dr. İsmail H. ALTAŞ
…………………….
ÖNSÖZ
Bu tez çalışmam boyunca yardımlarından dolayı ve tez konumun danışmanlığını
yapan kıymetli hocam Sayın Prof. Dr. Temel KAYIKÇIOĞLU ‘na şükranlarımı sunmak
istiyorum.
Hayatım boyunca bana her konuda tam destek veren aileme ve bana hayatlarıyla örnek
olan tüm hocalarıma saygı ve sevgilerimi sunarım.
Ömer Faruk ZENGİN
Mayıs 2013
iii
İÇİNDEKİLER
LİSANS BİTİRME PROJESİ ONAY FORMU
ii
ÖNSÖZ
iii
İÇİNDEKİLER
iv
ÖZET
vi
SEMBOLLER VE KISALTMALAR
vii
ŞEKİLLER DİZİNİ
ix
TABLOLAR DİZİNİ
x
1. GİRİŞ
1
2.TEORİK ALTYAPI
2
2.1. Mikrodenetleyici
2
2.2. RF Modül
2
2.3. Gerilim Regülatörü
3
2.4. RF Haberleşme
3
2.4.1. Radyo Çalışmasının Temelleri
3
2.4.2. Radyo Frekans Spektrumu
4
2.4.3. Radyo Linkinin Temel Bileşenleri
5
2.4.4. RF Genel Yapısı ve Birimleri
5
2.5. nRF24L01 RF Modül
6
2.5.1. Enhanced Shockburst™
10
2.5.1.1. Enhanced ShockBurst ™ veri paketi
11
2.5.1.2. Enhanced ShockBurst akış şemaları
12
2.5.1.2.1. PTX modu
12
2.5.1.2.2. PRX modu
13
2.6. Frekans Kaydırmalı Anahtarlama
15
2.7. PCM Kodlama ve Wav Dosya Formatı
16
2.8. ATMEGA328P Mikrodenetleyicisi
18
2.9. AT24C1024 Serial EEPROM
19
iv
3. TASARIM
20
4. DENEYSEL ÇALIŞMALAR
21
5. SONUÇLAR
26
6. YORUMLAR ve DEĞERLENDİRME
27
KAYNAKLAR
28
EK 1
29
v
ÖZET
RF modül ses iletimi sistemi alıcı ve verici olmak üzere iki ayrı devreden
oluşmaktadır. Bu proje ile bir hafıza ünitesinde bulunan ses kaydının vericiden alıcıya
aktarılması ve kaydın kullanıcı tarafından dinlenmesi amaçlanmıştır. Bu proje elektronik
bilgisi, mikrodenetleyici ve yazılım bilgilerini gerektirmektedir.
RF modülleriyle verici ile alıcı arasında haberleşme sağlanırken, modüllerin kontrolü
ise mikrodenetleyicinin programlanması ile sağlanır.
vi
SEMBOLLER VE KISALTMALAR
A
: Amper
ACK
: Acknowledgement
ADC
: Analog Dijital Converter
ARD
: Auto Retransmit Delay
ART
: Auto Re-Transmit
ASCII
: American Standard Code for Information Interchange
CE
: Chip Enable
CLK
: Clock
CRC
: Cyclic Redundancy Check
CSN
: Chip Select NOT
dB
: Desibel
DC
: Direct Current
EEPROM
: Electronically Erasable Programmable Read Only Memory
FIFO
: First In, First Out
FM
: Frequency modulation
FSK
: Frequency shift keying
GFSK
: Gaussian Frequency Shift Keying
GND
: Ground, Toprak
Hz
: Hertz
IRQ
: Interrupt Request
ISM
: Industrial Scientific Medical Band
I/O
: Input / Output (Giriş/ Çıkış)
LNA
: Low Noise Amplifier
m
: Metre
Mbps
: Megabit per second
MCU
: Microcontroller Unit
MISO
: Master In Slave Out
MOSI
: Master Out Slave In
PCM
: Pulse-code modulation
ppm
: Parts per million
vii
PID
: Packet Identity Bits
PRX
: Primary RX
PTX
: Primary TX
PWM
: Pulse Code Modulation, Darbe Kod Modülasyonu
RF
: Radio Frequency
RIFF
: Resource Interchange File Format
RISC
: Reduced instruction set computing
RX
: Receiver
RX_DR
: Receive Data Ready
s
: Saniye
SPI
: Serial Peripheral Interface
TOA
: Time on-air
TX
: Transmitter
TX_DS
: Transmit Data Sent
USART
: Universal Synchronous/Asynchronous Receiver/Transmitter
V
: Volt
WAV
: Waveform Audio File Format
: Santigrad Derece
Ω
: Ohm
vii
ŞEKİLLER DİZİNİ
Şekil 1. RF genel yapısı
5
Şekil 2. Enhanced ShockBurst™ için PRX işlemleri
13
Şekil 3. Enhanced ShockBurst™ için PTX işlemleri
14
Şekil 4. FSK modülasyonu
15
Şekil 5. Verici devreye ait blok diyagram
20
Şekil 6. Alıcı devreye ait blok diyagram
20
Şekil 7. Besleme katı devre şeması
21
Şekil 8. Verici devre şeması
22
Şekil 9. Verici devresinin baskı devresi
25
Şekil 10. Alıcı devre şeması
24
Şekil 11. Alıcı devresinin baskı devresi
25
ix
TABLOLAR DİZİNİ
Tablo 1. Çalışma Takvimi
1
Tablo 2. Radyo Frekansının Frekans Spektrumu
4
Tablo 3. nRF24L01’e ait uçların isimleri ve fonksiyonları
8
Tablo 4. nRF24L01 çalışma modları
9
Tablo 5. nRF24L01 anahtarlama ve bekleme süreleri
10
Tablo 6. Geliştirilmiş Bir ShockBurst ™ veri paketi
11
Tablo 7. Standart Wav dosya formatı
17
Tablo 8. Atmega328P mikrodenetleyicinin pin açıklamaları
19
Tablo 9. AT24C1024 Serial EEPROM pin açıklamaları
19
x
1. GİRİŞ
RF modül ses iletimi ile yapılmak istenen bir vericide bulunan ses kaydının alıcıya
aktarılması ve kaydın kullanıcı tarafından dinlenmesidir.
Bu projede bir hafıza ünitesinde bulunan ses verilerinin vericiden alıcıya radyo
frekansıyla iletimi sağlanmaktadır. Bu proje ile müzelerde kullanılan tuş kontrolü ile
yapılan sesli bilgilendirme yerine ziyaretçinin tuşlama yapmadan ses kaydının otomatik
olarak dinletilmesi sağlanmaktadır.
RF modülleriyle verici ile alıcı arasında haberleşme sağlanırken, modüllerin kontrolü
ise mikrodenetleyicinin programlanması ile sağlanır. RF modüllerinin yayın frekansı ve
yayın gücü lisans gerektirmeyen frekans bantlarındadır.
Ses kaydı bilgisayarda örneklenerek bir hafıza ünitesi olan EEPROM a
kopyalanmıştır. Örnekleme frekansı ses kalitesi göz önüne alınarak seçilmiştir. Bu ses
verisinin içerikleri mikrodenetleyici ile okunmaktadır. Böylece iletilecek olan ses kaydının
seçimi gerçekleşmekte ve bu kaydın iletimi sağlanmaktadır.
Sistemde alıcı kısımda sinyalleri algılayan RF modülünün kontrolü yine bir
mikrodenetleyici ile sağlanmaktadır. Mikrodenetleyicide işlemden geçen sinyaller sayısalanalog dönüştürücüde analog işarete dönüştürülür. Bu işarette kulaklık veya
hoparlör aracılığıyla dinlenir.
Projenin çalışma takvimi tüm döneme yayılmıştır. Tablo 1’de verilmiştir.
Tablo 1. Çalışma Takvimi
GÖREV
ŞUBAT
Gerekli malzemelerin tespiti ve temini
Baskı devre şemalarının çizimi ve üretimi
Donanım üretimi ve testi
Yazılım geliştirme
Sistemin test edilmesi
Bitirme tezinin yazımı
1
MART
NİSAN
MAYIS
2. TEORİK ALTYAPI
Sistemin gerçekleştirilmesi için çeşitli malzemeler kullanılmıştır. Bu kısımda
kullanılan malzemelerin ne amaçla kullanıldığı anlatılacaktır.
2.1. Mikrodenetleyici
Mikrodenetleyiciler, bir mikroişlemci, veri ve program belleği, lojik giriş/ çıkışlar,
analog girişler ve çevre birimlerine (zamanlayıcılar, sayaçlar, kesiciler, analog/dijital
dönüştürücüler vb.) sahip mikrobilgisayarlardır. Mikrodenetleyiciler içine yazılan program
ile istenilen işlemi gerçekleştiren bir kontrol elemanıdır.
Bu
projede
iki
adet
Atmega328P
mikrodenetleyici
kullanılmaktadır.
Mikrodenetleyicilerin programlanmasıyla, haberleşmeyi sağlayan RF modüllerinin
kontrolü sağlanmaktadır.
EEPROM’da bulunan ses verisinin içerikleri mikrodenetleyici tarafından okunarak
verinin türü, başlangıcı ve süresi vb. bilgiler elde edilmektedir. Böylece ses verisinin
seçimi gerçekleşmektedir. Alıcı tarafında da iletilen sinyalleri algılayan RF modülünün
kontrolü yine bir mikrodenetleyici tarafından sağlanmaktadır.
Mikrodenetleyicinin çalışma gerilimi +5 Volt’tur. Mikrodenetleyici ile RF modülün
çalışma gerilimleri farklı olduğu için dirençler ve diyotlar kullanılmıştır. Kullanılan
Atmega328P mikrodenetleyici ile ilgili detaylı bilgi 2.8. kısmında verilecektir.
2.2. RF Modül
Bu projede RF birim olarak nRF24L01 RF modül kullanılmaktadır. Bu birim hem
alıcı hem de verici yapısındadır. RF modülleri oluşturulan sistem de kablosuz haberleşmeyi
sağlamaktadır. nRF24L01 RF modülü ses gibi yüksek veri aktarım hızı gerektiren
sistemlerde kullanılabilmektedir. nRF24L01 RF modülü 2.4-2.524 GHz ISM bandı frekans
aralığında çalışmaktadır. Bu modül, GFSK modülasyonunu kullanır. nRF24L01 RF
modülü ile ilgili detaylı bilgi 2.5. kısımda verilecektir.
2
2.3. Gerilim Regülatörleri
LM78XX serisi pozitif gerilim regülatörleri, devre tasarımında yaygın olarak
kullanılmaktadır. Ayrıca LM79XX serisi negatif gerilim regülatörleri de mevcuttur.
LM7805 devresi, girişine uygulanan gerilimi çıkışta 5 Volt ‘a sabitlerken; LM7905
devresi ise bu gerilimi -5 Volt’a sabitlemektedir. Çıkış gerilimi 5, 6, 8, 9, 10, 12, 15, 18, 24
V olan modeller bulunmaktadır.
Bu projede kullanılan gerilim regülatörü LM7805 modelidir. Devrede giriş gerilimi 5
V ile 24 V arası seçilebilmektedir. Gerilim regülatörü LM7805 özellikle 5 V gerilimle
beslenen RF modül için kullanılmıştır. LM7805 tüm devresi 3 bacağa sahiptir ve en
üstteki bacağı çıkış bacağıdır. En alttaki bacak pozitif doğru gerilim girişi, ortadaki bacak
ise toprağa veya 0 Volt gerilime bağlanacak olan bacaktır.
2.4. RF Haberleşme
2.4.1. Radyo Çalışmasının Temelleri
Belli bir dirence sahip iletkenden alternatif akım geçirildiğinde iletken,
elektromanyetik dalga şeklinde enerji yayacaktır. Bu dalganın şiddeti, kaynaktan
uzaklaştıkça mesafenin karesiyle ters orantılı zayıflamaktadır. Yayılan elektromanyetik
dalganın frekansı ile alternatif akımın salınım hızı birbirine eşittir.
Radyo antenlerinde, dalganın elektrik alanı antene paraleldir. Elektromanyetik
dalgalar sinyallerin alıcıya ileten alıcı antenden geçerken elektrik alan iletkene paralelse
iletkendeki elektronları yukarı ve aşağı hareket ettirecektir. Alıcıda bu hareketi algılayıp
sinyali işleme sokacaktır.
Serbest uzay, hava ve boşluk ortamları için tanımlanmaktadır. Dalgalar bu
ortamlarda ışık hızında hareket etmektedir.
Belli bir frekanstaki dalga boyu aşağıdaki formül ile belirlenir. Bu formül ile frekans
ve dalga boyu arasındaki ters orantı görülmektedir. Dalga boyu arttıkça frekans
azalmaktadır. Burada c ışık hızıdır.
(1)
3
2.4.2. Radyo Frekans Spektrumu
RF haberleşmesi 3 Hz ile 300 GHz frekans spektrum aralığında elektromanyetik
dalgaların işletilmesidir. Bu haberleşme, yüksek frekans sinyalleriyle yapılan haberleşme
anlamına gelmektedir. RF haberleşme, 535-1605 kHz AM radyo frekansları ile 2.4 GHz
lik yerel ağ frekanslarına kadar tanımlıdır.
RF genelde 1 kHz’den 1GHz’e kadar
tanımlanır. Mikrodalga frekansları için ise bu aralık 300 GHz’e kadardır [1].
Aşağıdaki Tablo 2’de radyo frekansının frekans spektrumu verilmektedir.
Tablo 2. Radyo Frekansının Frekans Spektrumu
Tanım
Band
Frekans
Dalga Boyu
Extremely low Frequency
ELF
30-300
Hz
104-103 km
Voice Frequency
VF
300-3000 kHz
103-102 km
3-30
kHz
100-10 km
Very Low Frequency
VLF
Low Frequency
LF
30-300
MHz
10-1
km
Medium Frequency
MF
0.3-3
MHz
1-0,1
km
High Frequency
HF
3-30
MHz
100-10 m
MHz
10-1
Very High Frequency
VHF
30-300
m
Ultra High Frequency
UHF
300-3000 MHz
100-10 cm
Super High Frequency
SHF
3-30
GHz
10-1
cm
Extremely High Frequency
EHF
30-300
GHz
10-1
mm
Bu tabloda radyo dalgalarının frekans spektrum üzerindeki frekans dağılımları ve
bant aralıkları gösterilmiştir. Haberleşme sistemlerinde bu bantların belirli bölümleri
kullanılmaktadır.
Radyo frekans spektrumunun belli kısımlarının nasıl kullanılacağını belirleyen
düzenlemeler bulunmaktadır. ISM (Industrial Scientific Medical Band) bandı telsiz
iletişimi için lisansa gerek olmadan belirli bir çıkış gücünde yayın yapılabilen bir banttır.
Ülkemizde ISM bandı yaygın olarak 315 MHz, 418 MHz, 433,93 MHz, 868 MHz, 915
MHz ve 2,5 GHz frekanslarında kullanılır.
4
RF modülleri belirli bir frekansta çalışacak şekilde tasarlanmışlardır ve alıcı verici
olarak beraber satılmaktadır. Devreye bir anten ekleyerek kolayca çalıştırılabilirler. RF
modülleri düşük güç tüketmektedir ve böylece taşınabilen sistemlerde kullanışlıdır.
2.4.3. Radyo Linkinin Temel Bileşenleri
Bir radyo linki antenler, vericiler, alıcılar, kablolama, ara yüz cihazları ve anten
destek yapılarından oluşmaktadır [2].
Antenler, elektromanyetik dalgaları almak veya yaymak amacıyla kullanılan
cihazlardır. Her farklı tasarımlı anten elektromanyetik dalgaları farklı şekilde yaymaktadır.
Verici, sinyali daha yüksek frekanslara modüle eder ve antene ileten kısımdır. Alıcı
ise elektromanyetik dalgaları antenden alan ve bu dalgayı veri sinyaline dönüştüren
cihazdır.
Destek
yapıları
antenlerin
daha
yüksekte
olmalarını
sağlamak
amacıyla
kullanılmaktadır. Ara yüz ise verici ve alıcının kontrol edilmesini ve izlenmesini
sağlamaktadır.
2.4.4. RF Genel Yapısı ve Birimleri
Radyo frekansı ile çalışmanın genel yapısı aşağıdaki blok diyagramda gösterilmiştir.
Bilgi kaynağından elde edilen data RF vericiden anten yardımıyla gönderilir. Bilgi iletim
kanalından geçtikten sonra alıcı tarafında anten ile alınır ve hedefe iletilir. Aşağıdaki Şekil
1’de RF genel yapısı verilmiştir.
Şekil 1. RF genel yapısı
5
RF verici, girişine gelen sayısal bilgiyi gönderebilmek için işareti elektromanyetik
dalgaya dönüştürür.
Burada “LO” ile gösterilen lokal osilatördür ve frekans üretir. “MIX” ile gösterilen
mixerdir ve modülatördür. “PA” ise kuvvetlendiricidir.
RF alıcı ise modüle edilerek gönderilen elektromanyetik dalgayı alan kısımdır.
Elektromanyetik dalgayı demodüle ederek datayı ilk formatına dönüştürür.
Aşağıdaki şekilde gösterilen “LNA (Low Noise Amplifier)” düşük gürültülü
kuvvetlendiricidir. Elektromanyetik dalga demodüle edildikten sonra integral alıcı devreye
gönderilir ve sinyal eski haline çevrilerek hedefe ulaştırılır.
2.5. nRF24L01 RF Modül
Bu kısımda oluşturulan sistemde kablosuz haberleşmeyi sağlamak amacıyla
kullanılan RF modüllerden ve teknik özelliklerinden bahsedilecektir. Sistemde kablosuz
veri aktarımını sağlayan nRF24L01 RF modülü kullanılmaktadır. Bu modül ses gibi
yüksek veri aktarım hızı gerektiren sistemlerde kullanılabilen bir RF modülüdür.
nRF24L01, dünya genelinde lisans gerektirmeyen 2.4 GHz ISM bandında çalışan tek
çipli RF alıcı-verici modülüdür. Son derece düşük güç harcamaktadır ve RX / TX tepe
akımları 14 mA’den daha düşüktür. Besleme aralığı 1.9V ile 3.6V arasındadır. nRF24L01
RF modülü, RF sentezleyici ile tam entegredir ve Enhanced ShockBurst ™ donanım
protokolü hızlandırıcısını içerir. nRF24L01, SPI (Serial Peripheral Interface) ile
yapılandırılır ve işletilir.
nRF24L01’de, kompakt 20-pin 4 x 4mm QFN paketi mevcuttur. Bu modül, GFSK
modülasyonunu kullanmaktadır. Besleme gerilimleri genellikle 3 volttur. Havadaki veri
hızı 1 Mbps ve 2 Mbps’dir. 126 adet RF kanalı mevcuttur.
nRF24L01modülünün bazı özellikleri aşağıda verilmektedir [3].
Radyo
·
2.4 - 2.4835 GHz ISM bandı kullanımı
·
GFSK Modülasyonu
·
126 RF kanalı
·
1-2 Mbps veri hızı
·
Ortak RX ve TX pinleri
6
Verici
·
Programlanabilir çıkış gücü: 0, -6, -12 veya-18dBm
·
0 dBm çıkış gücünde 11.3mA
Alıcı
·
Entegre kanal filtreleri
·
2Mbps de 12.3mA
·
2Mbps at-82dbm duyarlılık
·
1Mbps at-85dBm duyarlılık
·
Programlanabilir LNA kazancı
RF sentezleyici
·
Tam entegre sentezleyici
·
± 60ppm 16MHz kristal
ShockBurstTM
·
1 ila 32 bayt arası dinamik yük uzunluk
·
Otomatik paket işleme
Güç yönetimi
·
Entegre voltaj regülatörü
·
1.9 V-3.6V besleme aralığı
nRF24L01 ayarlanabilir iletim gücü seviyesi ile kısa ve orta mesafedeki
uygulamalarda kullanılabilmektedir. Uygulama alanları aşağıda belirtilmiştir:

Oyun denetleyicileri

Fare, klavye, kulaklık ve uzaktan kumanda

Kablosuz veri iletişimi

Alarm ve güvenlik sistemleri

Ev ve ticari otomasyon

Etkin RFID
7
Aşağıdaki Tablo 3’de nRF24L01’e ait uçların isimleri ve fonksiyonları
verilmektedir.
Tablo 3. nRF24L01’e ait uçların isimleri ve fonksiyonları
Adı
Pin
1
CE
Açıklama
Pin fonksiyonu
Dijital giriş
“Chip Enable”
Alıcı veya verici modu aktif eder
2
CSN
Dijital giriş
SPI Çipini Seçme
3
SCK
Dijital giriş
SPI Saat Sinyal Girişi
4
MOSI
Dijital giriş
SPI Slave Data girişi
5
MISO
Dijital Çıkış
SPI Slave Data çıkışı
6
IRQ
Dijital Çıkış
Maskelenebilir kesme pini
7
VDD
Güç
Güç Kaynağı (+1.9 V - +3.6 V DC)
8
VSS
Güç
Toprak (0V)
9
XC2
Analog Çıkış
Kristal Pin 2
10
XC1
Analog Giriş
Kristal Pin 1
11
VDD_PA
Güç Çıkışı
Güç Kaynağı Çıkışı (+1.8 V )
Dahili nRF24L01 Güç Amplifikatörü için.
ANT1 ve ANT2 bağlanmalıdır.
12
ANT1
RF
Anten Arayüzü 1
13
ANT2
RF
Anten Arayüzü 2
14
VSS
Güç
Toprak (0V)
15
VDD
Güç
Güç Kaynağı (+1.9 V - +3.6 V DC)
16
IREF
Analog Giriş
Referans Akımı. Toprağa 22kΩ direnç ile
bağlanır
17
VSS
Güç
Toprak (0V)
18
VDD
Güç
Güç Kaynağı (+1.9 V - +3.6 V DC)
19
DVDD
Güç Çıkışı
Dekuplaj amaçlı dahili dijital besleme çıkışı
20
VSS
Güç
Toprak (0V)
8
nRF24L01 RF modülünün çalışma modlarının yapılandırılması aşağıdaki Tablo 4’de
açıklanmaktadır.
Tablo 4. nRF24L01 çalışma modları
Mod
PWR_UP
PRIM_RX
CE
FIFO Durumu
Kaydedici
Kaydedici
Alıcı Modu
1
1
1
-
Verici Modu
1
0
1
Veri TX FIFO’dadır. TX FIFOa
her düzeyde boşaltılır
Verici Modu
1
0
Minimum 10μs Veri TX FIFO’dadır.
Yüksek darbe
TX FIFOb bir düzeyde boşaltılır
Bekleme-II
1
0
1
TX FIFO boş
Bekleme-I
1
-
0
Devam eden paket iletimi yok
Güç Kesme
0
-
-
-
a. Bu çalışma modunda CE ucu lojik ‘1’ yapılırsa TX FIFO boşaltılır ve onay paketi
ile yeniden iletilenler atılır. İletim olduğu sürece TX FIFO doludur. CE ucu lojik
‘1’ olduğunda TX FIFO boş ise nRF24L01 bekleme-II moduna girer. Bu modda bir
iletim paketi için CSN ucu lojik ‘1’ yapıldıktan sonra TX FIFO için bir paket
yükleme en kısa sürede başlatılır.
b. Bu çalışma modunda darbe CE’yi en az 10μs için lojik ‘1’ seviyesinde tutar. Bu bir
veri paketi aktarılmasına olanak sağlar. Bu normal çalışma modudur. Paketin
iletilmesinden sonra nRF24L01 bekleme -I moduna girer.
nRF24L01 çalışma sırasında önemli anahtarlama sürelerine sahiptir ve bu süreler
yazılımda dikkate alınmalıdır. Zamanlama bilgisi modlar arasındaki geçişler ve CE ucunun
zamanlaması ile ilgilidir.
9
Aşağıdaki Tablo 5’de nRF24L01 anahtarlama ve bekleme süreleri verilmektedir.
Tablo 5. nRF24L01 anahtarlama ve bekleme süreleri
İsim
nRF24L01
Max.
Min.
Yorum
Tpd2stby
Güç Kesme  Bekleme
1.5 ms
Dahili kristal osilatör
Tpd2stby
Güç Kesme  Bekleme
150 μs
Harici saat sinyali
Tstby2a
Bekleme  Verici/Alıcı
130 μs
Thce
CE yüksek olması minimum
10 μs
Tpece2csn CE  CSN gecikme
4 μs
2.5.1. Enhanced ShockBurst™
Enhanced ShockBurst ™, paket tabanlı veri bağlantı katmanıdır. Otomatik paket
işleme ve zamanlama, paketlerin otomatik onayı ve yeniden iletilmesi özelliklerine
sahiptir. Aynı zamanda çok düşük güç tüketimi sağlamaktadır.
İletim sırasında, ShockBurst ™ paketi toplar ve iletim için bitleri veri paketlerinin
içerisine ekler. Alım sırasında ise demodüle edilmiş sinyalden sürekli geçerli bir adres arar.
Geçerli bir adres bulduğunda paketin geri kalanını işler ve CRC tarafından doğrular. Eğer
paket geçerliyse yük RX FIFO içine taşınır.
Enhanced ShockBurst ™ paket işlemi, alıcı ve verici birimler arasında bir paket
alışverişidir. Bu işlem her zaman paket iletimi için vericiden başlatılır ve alıcının vericiden
bir onay paketi almasıyla tamamlanır.
Otomatik paket işlemi aşağıdaki gibi çalışır:

Kullanıcı tarafından vericiden alıcıya iletilecek bir paket olduğunda bu işlem
başlatılır. Enhanced ShockBurst ™ onay paketini beklemesi için vericiyi otomatik
olarak alıcı moduna ayarlar.

Eğer paket alıcı tarafından alınırsa, Enhanced ShockBurst ™ otomatik olarak paketi
toplar ve alıcı moduna dönmeden onay paketini vericiye gönderir.

Eğer verici onay paketini belirli bir süre içinde almazsa Enhanced ShockBurst ™
otomatik olarak orijinal veri paketini yeniden gönderir ve onay paketini beklemesi
için vericiyi alıcı moduna ayarlar.
10
2.5.1.1. Enhanced ShockBurst ™ veri paketi
Enhanced ShockBurst ™ veri paketi 4 bölümden oluşmaktadır. Bunlar Tablo 6’da
verilmiştir.
Tablo 6. Geliştirilmiş Bir ShockBurst ™ veri paketi
Preamble
Address
1 bayt
3-5 bayt
Packet Control Field
9 bit
Payload
CRC
0-32 bayt
1-2 bayt
Preamble alıcıda 0 ve 1 seviyelerini tespit etmek için kullanılan 1 bayt
uzunluğundaki bit dizisidir. Bu veri alıcının uyarılmasını sağlayarak alıcı ve verici kısımlar
arasında senkronizasyonu sağlamaktadır. Eğer adresin ilk biti 1 ise preamble otomatik
olarak 10101010 ve eğer ilk bit 0 ise 01010101 olarak ayarlanır. Bu preamble’ın alıcıyı
stabilize etmesi için yapılır.
Adres kısmı verinin istenilen hedefe gönderilmesi sağlamaktadır. Alıcı modülün
yapılandırıldığı adres bilgisine göre istenen veri paketi alınmaktadır.
Paket kontrol alanı 6 bit yük uzunluğu alanı, 2 bit PID alanı ve 1 bit NO_ACK
bayrağını içerir.
Bu 6 bitlik alan yük uzunluğunu belirtir. Yük uzunluğu 0-32 bayt arasında
değişebilir. Bu alan yalnızca dinamik yük uzunluğu fonksiyonu etkinse kullanılır.
PID alanı alınan paketin yeni veya yeniden iletilen olduğunu tespit etmek için
kullanılır. Alıcının MCU’ ya aynı yükü göndermesini önler.
Otomatik onay özelliğini NO_ACK bayrağı kontrol eder. Bayrak yüksek seviyeye
ayarlanarak paketin otomatik olarak kabul edilmesi engellenir.
Yük, kullanıcı tanımlı paket içeriğidir. 0 ile 32 bayt arası genişlikte olabilir.
CRC paket hata algılama mekanizmasıdır. 1 veya 2 bayt olabilir. CRC hatalı olursa
hiçbir paket Enhanced ShockBurst™ tarafından kabul edilmez.
11
2.5.1.2. Enhanced ShockBurst akış şemaları
Bu bölümde PTX ve PRX işlemi için akış diyagramları gösterilmiştir. ShockBurst™
işlemi akış diyagramları bir kesik çizgili kareyle gösterilmektedir.
2.5.1.2.1. PTX modu
Şekil 2'de nRF24L01’in bekleme-1 moduna girdikten sonra PTX olarak
yapılandırılmasının akış şeması gösterilmektedir.
PTX modunu etkinleştirmek için CE ucu lojik ‘1’ yapılır. Eğer TX FIFO’da bir paket
mevcut ise nRF24L01 TX moduna girer ve paketi iletir. Otomatik yeniden aktarım etkinse,
NO_ACK bayrağı setlenirse durum makinesi kontrol eder. Bu setlenmemiş ise, nRF24L01
bir ACK paketi almak için RX moduna girer. Alınan ACK paketi boşsa, sadece TX_DS
IRQ setlenir. ACK paketi bir yük içeriyorsa TX_DS IRQ ve RX_DR IRQ, nRF24L01
bekleme-I moduna dönmeden önce aynı anda setlenir.
Zaman aşımı oluşmadan önce ACK paketi alınmazsa, nRF24L01 bekleme-I moduna
döner ve ARD geçene kadar bekleme-I modunda kalır. Yeniden iletim sayısı ARC’ye
ulaşmazsa, nRF24L01 TX moduna girer ve bir kez daha son paketi iletir.
Otomatik yeniden aktarım özelliği yürütülürken, yeniden iletim sayısı ARC olarak
tanımlanan maksimum sayıya ulaşabilir.
12
Şekil 2. Enhanced ShockBurst™ için PRX işlemleri
2.5.1.2.2. PRX modu
Şekil 3'de nRF24L01’in bekleme-1 moduna girdikten sonra PTX olarak
yapılandırılmasının akış diyagramı gösterilmektedir.
CE ucu lojik ‘1’ yapılarak PRX modu etkinleştirilir. nRF24L01 RX moduna girer ve
paketleri aramaya başlar. Bir paket alınırsa ve otomatik onay etkinse nRF24L01 paketin
yeni ya da daha önce alınan paketin bir kopyası olduğuna karar verir. Eğer paket yeniyse,
13
yük RX FIFO için hazırlanır ve RX_DR IRQ setlenir. Vericiden son alınan paket kabul
edilirse TX_DS IRQ setlenir ve PTX’ in yük ile ACK paketini aldığını gösterir. Eğer
NO_ACK bayrağı alınan paketin içinde setlenmezse, PRX TX moduna girer. TX FIFO
içinde bekleyen yük varsa bu ACK paketine eklenir. Sonra ACK paketi iletilir ve
nRF24L01 RX moduna döner. ACK paketinin kaybolması durumunda, daha önce alınan
paketin bir kopyası alınmış olabilir. Bu durumda, PRX alınan paketi atar ve RX moduna
dönmeden önce bir ACK paketi gönderir.
Şekil 3. Enhanced ShockBurst™ için PRX işlemleri
14
2.6. Frekans Kaydırmalı Anahtarlama (FSK)
Frekans kaydırmalı anahtarlama (FSK),
aynı zamanda frekans kaydırmalı
modülasyon ve frekans kaydırmalı sinyalleşme olarak da bilinmektedir. FSK yüksek
frekanslı radyo spektrumunda yaygın olarak kullanılan bir sayısal modülasyon türüdür.
Frekans kaydırmalı anahtarlamada taşıyıcının frekansı gönderilecek data bitlerine göre
değiştirilir. Modüle edilecek sayısal işaret, çıkışta önceden belirlenmiş frekans bölgesi
arasında kaydırılır.
FSK ile sayısal işaretler, işaretin seviyesine göre iki frekanslı analog işarete
dönüştürülür. İletimi için ayrık iki frekans kullanılır. Yüksek seviye giriş işareti için f1
frekansı, alçak seviye giriş işareti için ise f2 frekansı gönderilir. Burada 1 “mark
frequecny”, 0 ise “space frequecny” olarak adlandırılır. Bu durumların minimum süresine
element uzunluğu adı verilir. Aşağıdaki Şekil 4’de gönderilecek ve iletilecek sinyal
arasındaki ilişki gösterilmektedir. Bu şekil ile sayısal ve FSK işaretler arasındaki ilişki
gözlemlenebilmektedir.
(a)
(b)
Şekil 4. FSK modülasyonu
(a) Gönderilecek sinyal ( Sayısal sinyal )
(b) İletilen sinyal ( FSK sinyal )
GFSK da ise keskin frekans geçişlerini azaltmak için bilgi işareti Gauss filtresinden
geçirildikten sonra FM modülatöre uygulanır. Bu yapıda da bilgi işareti taşıyıcının
frekansını değiştirmektedir.
15
2.7. PCM Kodlama ve WAV Dosya Formatı
Ses işaretleri sürekli zamanlı işaretlerdir ve işlenebilmesi için sayısal forma
dönüştürülmelidir. Gerçek zamanlı ses iletimi için geliştirilmiş kodlama metotları
bulunmaktadır.
Darbe Kod Modülasyonu, zamanda ayrık duruma getirilmiş işaretin her bir
örnekleme seviyesi için ikili kod kullanılmasıyla elde edilen bir kodlama tekniğidir. Bu
teknikte kodlama sırasında oluşan kuantalama kayıpları çok küçük olduğu için bu
kayıplardan çok fazla etkilenen ses işaretlerinin sayısal formda iletilmesinde kullanılır.
Analog ses verisinin sayısal forma dönüştürülmesi sırasında meydana gelen
kuantalama ve kodlama hataları alıcıya gelen bilgide bozulmaya sebep olmaktadır. Darbe
Kod Modülasyonu günümüzde bu probleme çözüm olarak kullanılan bir kodlama
tekniğidir.
Darbe Kod Modülasyonu üç aşamada gerçekleştirilir.
 Örnekleme
 Kuantalama
 Kodlama
Darbe Kod Modülasyonunda veri önce uygun bir örnekleme frekansı ile örneklenir
ve ayrık zamanlı sayısal işarete dönüştürülür. Daha sonra her örnek en yakın kuanta
seviyesine kuantalanır. Her kuanta seviyesi ikili kod ile gösterilir ve bu ikili kod
dizilerinden oluşan işarete PCM dalgası denir.
Bu sistemlerde örnekleme frekansı belirlenirken giriş işaretinin maksimum
frekansının 2 katından büyük olması gerekir. İnsan sesi bant genişliği 300-3400 Hz
arasında değişmektedir.
Projede iletilecek olan ses kaydı PCM kodlama ile kodlanmıştır. Bu kayıt için
örnekleme hızı 8kHz, bit sayısı ise 8 bit olarak seçilmiştir. Bu kayıt
“wav” dosya
formatındadır.
WAV dosya formatı sıkıştırma içermeyen sayısallaştırılmış bir ses dosyası biçimidir.
Üç kısımdan oluşmaktadır. Birinci kısım dosyayı WAV olarak adlandıran kısımdır. İkinci
kısım değişkenlerin nitelendirildiği kısımdır. Üçüncü kısım ise ses verisinin bulunduğu
kısımdır.
16
Wav dosya formatı, RIFF yapısını kullanmaktadır. RIFF formatı yığın başlıklarından
(chunk header) ve yığınlara ait verilerden (chunk data) oluşmaktadır. Bir wav dosyasını
okumak ve yazmak için wav dosya formatının alt parçalarını bilmek yeterlidir. Wav dosya
formatına ait parçaların pozisyonları ve açıklamaları Tablo 7’ de gösterilmektedir.
Tablo 7. Standart Wav dosya formatı
Pozisyon
Bayt
Alan ismi
Açıklama
Sıralaması
1-4
Big Endian
ChunkID
RIFF (ASCII kodları)
5-8
Little Endian
ChunkSize
Dosya Boyutu =8 bayt
9-12
Big Endian
Format
Dosya Formatı WAVE (ASCII kodları)
13-16
Subchunk1 ID
Yığın işaretleyici formatı.
Big Endian
17-20
Little Endian
21-22
Little Endian
23-24
Little Endian
Num Channels
Kanal Sayısı
25-28
Little Endian
Sample Rate
Örnekleme Frekansı
29-32
Little Endian
Byte Rate
Örnekleme hızı
33-34
Little Endian
BlockAlign
Blok Boyutu
35-36
Big Endian
BitsPerSample
Örnek Başına Bit Sayısı
37-40
Subchunk2 ID
Yığın başlığı (chunk header)
Little Endian
41-44
Little Endian
fmt[] (ASCII kodları)
Subchunk1 Size
Format veri uzunluğu
PCM dosyaları için bu değer 16’dır.
Audio Format
Ses Format tipi
PCM dosyaları için bu değer 1’dir.
data (ASCII kodları)
Subchunk2 Size
Ses Verisi Boyutu
Standart WAVE dosya formatı RIFF başlığı ile başlar ve bu başlık 4 baytlık ASCII
kodlardan oluşmaktadır. Yazılım kısmında EEPROM’ da “RIFF” başlığı aranarak veri
bulunmaktadır. Sonraki 4 bayt verilerin boyutunu belirten kısımdır. Format kısmı ise
“WAVE” kelimesini oluşturan ASCII kodlardan oluşmaktadır. Bu dosyanın “wav”
formatında olduğunu gösterir.
17
"WAVE" formatı iki alt yığından oluşmaktadır: "fmt" ve "data".
“fmt” yığınında ses dosyasına ait bilgiler bulunmaktadır.
“data” yığınında ise ses verisi bulunmaktadır. Burada ilk 4 bayt “data” kelimesini
oluşturan ASCII kodlardan oluşmaktadır. Sonraki 4 bayt ise ses verisinin uzunluğunu
vermektedir. Bu yığından sonra ise ses kaydına ait bilgiler bulunmaktadır.
Little endian sıralamada, en önemsiz baytlar sonlara yazılırken, Big endian
sıralamada ise en önemli bitler sona yazılmaktadır.
2.8. ATmega328P Mikrodenetleyicisi
RF modül ile ses iletimi projesinde sistemlerin veri girişini gerçekleştirmek, kontrolü
sağlamak ve alınan bilgileri istenen hedefe ulaştırmak amacıyla mikrodenetleyici
kullanılmıştır.
ATmega328P mikrodenetleyicisinin program belleği Flash ROM dur. Flash ROM
bellekte yüklenen program elektrikle silinip tekrar yazılabilmektedir ve bu sayede birçok
kez program yazılabilmektedir. Aynı anda veri belleğine veri yollarıyla, program belleğine
ise adres yollarıyla erişilmektedir.
ATmega328P
mikrodenetleyicisi
8
bitlik
ve
28
bacaklı
bir
elemandır.
Mikrodenetleyicide B,C,D portları bulunmaktadır ve bu portlar giriş veya çıkış olarak
kullanılabilmektedir.
Portlarda bulunan bitlere istenildiği giriş veya çıkış komutları
verilebilmektedir.Aşağıdaki Tablo 8’de Atmega328P mikrodenetleyicinin pin açıklamaları
verilmektedir.
18
Tablo 8. Atmega328P mikrodenetleyicinin pin açıklamaları [4].
Pin Adı
Açıklama
VCC
Sayısal besleme gerilimi
GND
Toprak
Port B (PB7:0)
8-bitlik giriş/çıkış portu
PB6 (XTAL1)
Eviren osilatör yükseltecine ve dahili saat işletim devresine giriş
PB7 (XTAL2)
Eviren osilatör yükseltecinden çıkışı
Port C (PC5:0)
7-bitlik giriş/çıkış portu
PC6/RESET
Reset girişi olarak kullanılır.
Port D (PD7:0)
8-bitlik giriş/çıkış portu
AVCC
A/D dönüştürücü için besleme gerilimi pini
AREF
A/D dönüştürücü için analog referans pini
2.9. AT24C1024 Serial EEPROM
AT24C1024 serial EEPROM elektrikle silinebilen programlanabilen bir bellektir.
Silme ve yazma için ek bir donanıma ihtiyaç yoktur. Mikroişlemci bellek devre kartı
üzerinde iken EEPROM’a bilgi yazabilmektedir. Değişiklikler bayt bayt yapılabilmektedir.
AT24C1024 serial EEPROM 8 pine sahiptir. Adres veri bitleri tek tek gönderilir. Çift
yönlü veri aktarımı sağlamaktadır ve 2 girişli seri arayüzü vardır.
Aşağıda Tablo 9’da AT24C1024 Serial EEPROM un pin açıklamaları verilmiştir.
Tablo 9. AT24C1024 Serial EEPROM pin açıklamaları [5].
Pin İsmi
Fonksiyon
Açılama
A1
Address Input
Adres girişi olarak kullanılır.
SDA
Serial Data
İki yönlü seri veri aktarımı için kullanılır.
SCL
Serial Clock Input
Saat girişi
WP
Write Protect
WP pini GND ye bağlı ise yazma işlemi gerçekleştirilir,
VCC ye bağlı ise bellek yazma işlemleri engellenir.
NC
No Connect
Bağlantı yok
19
3. TASARIM
Hedeflenen sistemlerin blok diyagramları aşağıdaki Şekil 5 ve Şekil 6’da
görülmektedir.
Şekil 5. Verici devreye ait blok diyagram
Şekil 6. Alıcı devreye ait blok diyagram
20
4. DENEYSEL ÇALIŞMALAR
Sistemin şematik ve baskı devre çizimleri Proteus programıyla yapılmıştır.
Oluşturulan sistemde mikrodenetleyiciler ve ses kayıt entegresi +5V besleme
geriliminde çalışırken, RF modül ise +3.3V besleme geriliminde çalışmaktadır. Sistemin
+5V ihtiyacı LM7805 gerilim regülatörü, +3V ihtiyacı ise LD33V entegresi ile sağlanır.
Kondansatörler devredeki parazitleri yok etmek için kullanılmıştır.
Aşağıdaki Şekil 7’de besleme katı devre şeması verilmektedir.
Şekil 7. Besleme katı devre şeması
Şekil 8’de vericiye ait devre şeması verilmektedir. ATmega328P’nin C portıunun
C4-C5 uçları EEPROM’un SDA ve SCL bacaklarına bağlanmıştır. Ses verisinin okunması
SDA ucundan sağlanmaktadır. nRF24L01 RF modülünün CE ucu Atmega328P’nin B0
ucuna, CSN ucu D7 ucuna, SCK, MOSI, MISO uçları ise aynı isimle karşılık gelen uçlara
bağlanmıştır.
Verici devresinin baskı devresi Şekil 9’da görülmektedir.
21
Şekil 8. Verici devre şeması
Şekil 9. Verici devresinin baskı devresi
22
Şekil 10’da alıcıya ait devre şeması verilmektedir. nRF24L01 RF modülünün CE ucu
Atmega328P’nin B0 ucuna, CSN ucu D7 ucuna, SCK, MOSI, MISO uçları ise aynı isimle
karşılık gelen uçlara bağlanmıştır.
RF modülden gelen sayısal ses verisi Atmega328P mikrodenetleyicinin D portunun
D0-D6 uçlarından APR9600 ses kayıt entegresinin M1-M7 uçlarına gönderilir.
Burada elde edilen analog işaret pasif filtreden geçirilerek gürültülerden ve
istenmeyen frekanslı işaretlerden süzülür ve yükselteç ile kuvvetlendirilir. Buradan da
hoparlör ile ses kaydı dinlenebilmektedir.
Alıcı devresinin baskı devresi Şekil 11’de görülmektedir.
23
Şekil 10. Alıcı devre şeması
24
Şekil 11. Alıcı devresinin baskı devresi
Bu sistemde RF modül ile ses verisi aktarımının gerçekleştirilmesi hedeflenmektedir.
Sistemde ses ileten verici devre ve ses alan alıcı devre olmak üzere iki devre
bulunmaktadır.
Verici devre ses iletimine başlamadan önce ortama belli aralıklarla uyarı mesajları
göndermektedir. Alıcı devre, vericinin kapsama alanına girince vericiye onay
göndermektedir. Vericinin bu talebe karşılık vermesiyle veri iletimi başlamaktadır.
Verici kısımda, ses verisi mikroişlemciyle EEPROM 24C1024 belleğinden okunup
nRF24L01 RF modüle iletilmektedir. RF modül aracılığı ile kablosuz veri aktarımı
sağlanmaktadır.
Alıcı kısımda RF modülden elde edilen sayısal bilgi mikrodenetleyici ile okunarak
ses kayıt entegresine gönderilmektedir.
Burada elde edilen ses kaydı filtreden geçirilir ve yükselteç ile kuvvetlendirildikten
sonra hoparlör ile dinlenebilmektedir.
25
5. SONUÇLAR
Bu çalışmada RF modül ile kablosuz ses verisi aktarımı gerçekleştirilmiştir. Verici
ses iletimine başlamadan önce ortama uyarı mesajları göndermektedir. Alıcı devre,
vericinin kapsama alanına girince vericiye onay mesajı göndermektedir ve veri iletimi
başlamaktadır.
Ortamda sistemin kullandığı frekans bandında çalışan cihazlar varsa bu sistem
gürültüden etkilenmektedir. Ayrıca düşük kalitede ses kaydı kullanıldığı için alıcı tarafta
kaliteli bir ses elde edilememektedir.
26
6. YORUMLAR ve DEĞERLENDİRME
Bu çalışmada oluşturulan sistemin donanımı tasarlanmış, üretimi gerçekleştirilmiş ve
test edilmiştir. Sistem tasarımında gereken şartları sağlayan düşük maliyetli ürünler
seçilmiştir. Sistem sağlık açısından herhangi bir risk taşımamaktadır.
Üretilen prototip farklı şekillerde tasarlanarak farklı amaçlar için de kullanılabilir.
Uzaktan ses kontrollü robot uygulaması ve rehberlik sistemi olarak kullanılabilir.
27
KAYNAKLAR
[1] T., Ergül, “RF Multi Kontrol”, Bitirme Projesi/Tezi, Y.T.Ü. Elektronik ve
Haberleşme Mühendisliği Bölümü, İstanbul, 2009.
[2] E., Özdemirci, “RF Data Logger Tasarımı”, Mezuniyet Tezi, Gazi Üniversitesi
Elektronik Öğretmenliği, Ankara, 2008.
[3] Nordic Semiconductor, nRF24L01 Single Chip 2.4 Ghz Transceiver,
NORWAY, 2007.
[4] Atmel Corporation, 8 bit AVR Microcontroller with 4/8/16/32K Bytes İnSysytem Programmable Flash Atmega328P, USA, 2009.
[5] Atmel Corporation, Two-wire Serial EEPROM AT24C1024, USA, 2012.
Karadeniz Teknik Üniversitesi
Mühendislik Fakültesi
Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümü
STANDARTLAR VE KISITLAR
FORMU
Bitirme projesinin hazırlanmasında Standart ve Kısıtlarla ilgili olarak, aşağıdaki soruları cevaplayınız.
1. Projenizin tasarım boyutu nedir? Açıklayınız.
Bir sayısal haberleşme sisteminin tasarımı ve üretimi gerçekleştirilmiştir.
2. Projenizde bir mühendislik problemini kendiniz formüle edip, çözdünüz mü?
Hayır.
3. Önceki derslerde edindiğiniz hangi bilgi ve becerileri kullandınız?
Elektronik devre çözümleme, devre tasarımı ve programlama.
4. Kullandığınız veya dikkate aldığınız mühendislik standartları nelerdir?
Projede RF modülleriyle ses iletimi yapılacaktır. RF modüllerinin yayın frekansı ve yayın gücü lisans
gerektirmeyen bantlardadır.
5. Kullandığınız veya dikkate aldığınız gerçekçi kısıtlar nelerdir?
a) Ekonomi
Malzeme seçiminde gereken şartları sağlayan, en düşük maliyetli ürünler seçilmiştir.
b) Çevre sorunları:
Projede çevreye zarar verebilecek olumsuz bir etkisi bulunmamaktadır.
c) Sürdürülebilirlik:
Sistemin gelişime açık olması hedeflenmektedir. Oluşturulan sistem farklı şekillerde tasarlanabilir
ve farklı amaçlar için kullanılabilir.
d) Üretilebilirlik:
Sistem ülkemizde üretilebilir niteliktedir.
e) Etik:
Sistemin tasarımında etik kurallar göz önünde bulundurulmuştur.
f) Sağlık:
Sistem 9 voltta çalıştırılacağı için sağlık açısından herhangi bir risk taşımamaktadır.
g) Güvenlik:
Sistem herhangi bir güvenlik riski içermemektedir.
h) Sosyal ve politik sorunlar:
Gerçekleştirilen ürün bir sosyal veya politik sorunlara yol açmayacak niteliktedir.
Not: Gerek görülmesi halinde bu sayfa istenilen maddeler için genişletilebilir.
Projenin Adı
Projedeki Öğrencilerin adları
Tarih ve İmzalar
RF MODÜL İLE SES İLETİMİ
Ömer Faruk Zengin
21.05.2013