Tıpta Karar Verme Süreçlerinde Oyun Teorisinin Kullanımı

advertisement
3. Ulusal Týp Biliþimi Kongresi/Medical Informatics ‘06 Turkey
Týpta Karar Verme Süreçlerinde Oyun Teorisinin
Kullanýmý
Özgür TOSUNa, Uður BÝLGEa, Osman SAKAa
a
Akdeniz Üniversitesi, Týp Fakültesi, Biyoistatistik ve Týp Biliþimi AD, Antalya
Use of Game Theory in Medical Decision Making Processes
Abstract
Game Theory is one of the most exciting scientific developments of 21st century. Although
Game Theory was first founded and developed in mathematics, it was later used in several
other branches of science such as economics, biology, politics, sociology, philosophy and
psychiatry.
Game Theory focuses on the decisions where several players make interactively. “Game” is
a situation where “rational” players develop strategies and make choices among alternatives
in order to maximize their “utilities”. Game Theory tries to find solutions for such situations.
Use of Game Theory in medical researches is relatively recent. Since the definitions of
rationality and utility in medicine differ significantly from other branches, it is often hard to
model clinical problems within game designs. Nonetheless, Game Theory is increasingly used
in” medical decision making” and produces appropriate solutions for decision making
problems.
The aim of this study is to show the usage of Game Theory principles in medicine. We will
sample some of the medical researches about Game Theory and focus on the medical problems
in which Game Theory may produce suitable solutions.
Key Words
Game Theory; Medical Decision Making; Nash Equilibrium
Özet Oyun Teorisi 20. yüzyýlýn en heyecan verici bilimsel geliþmelerinden birisidir. Matematik
alanýnda temelleri atýlýp þekillendirilen bu teori, daha sonra iktisat, biyoloji, politika, sosyoloji,
felsefe ve psikoloji gibi birçok bilim dalýnda da kullanýlmýþtýr.
Oyun Teorisi, çeþitli oyuncularýn etkileþim halinde olduklarý koþullarda verdikleri kararlar
üzerine yoðunlaþýr. “Rasyonel” oyuncularýn “faydalarýný” maksimize etmek amacýyla stratejiler
geliþtirerek farklý seçenekler arasýndan tercihler yaptýklarý durumlar “oyun” olarak nitelendirilir.
Oyun teorisi, bu gibi oyunlara çözümler üretmeye çalýþýr.
Týpta Oyun Teorisinin kullanýmý ise daha yakýn zamanda gerçekleþmiþtir. Týp alanýnda
rasyonellik ve fayda gibi kavramlarýn diðer bilim dallarýna göre daha farklý anlamlar içeriyor
olmasý sebebiyle, klinik uygulamalarý uygun þekilde modelleyen oyunlar geliþtirmek zordur.
Bununla birlikte, özellikle “týpta karar verme” konusunda Oyun Teorisi gittikçe yaygýnlaþan
þekilde kullanýlmakta ve karar verme problemlerine uygun çözümler üretebilmektedir.
Bu çalýþmada amaç, Oyun Teorisi yaklaþýmlarýnýn týptaki uygulamalarýný göstermektir. Bu
konuda yapýlmýþ olan bilimsel çalýþmalara ait örnekler verilecek ve Oyun Teorisi uygulamalarý
ile uygun çözümler üretilebilecek týbbi problemler üzerinde durulacaktýr.
Anahtar Kelimeler:
Oyun Teorisi; Týpta Karar Verme; Nash Dengesi
1.Giriþ
Oyun Teorisi (Game Theory), 20. yüzyýlýn en dikkat çekici bilimsel geliþmelerinden birisidir.
Ýlk olarak matematik alanýnda ortaya atýlan “oyun” kavramý ve oyun çözümlerine dayanan Oyun
87
3. Ulusal Týp Biliþimi Kongresi/Medical Informatics ‘06 Turkey
Teorisi stratejileri, daha sonra baþta Ekonomi olmak üzere birçok farklý alanda teorik ve pratik
olarak uygulanmaya baþlanmýþtýr. Farklý alanlardan birçok bilim adamý Oyun Teorisi prensiplerini
kendi alanlarýna uyarlayarak teorinin geniþ uygulama alanlarý bulmasýnda katkýda bulunmuþlardýr.
Bu alanlarýn baþlýcalarý Ekonomi, Politika, Biyoloji, Felsefe, Sosyoloji ve Psikoloji’dir. Özellikle
Ekonomi alanýnda yapýlan çalýþmalar önemli geliþmelere yol açmýþ olup bilimsel anlamda oldukça
saygýn bir ödül olan Nobel ödülü iki kez bu konudaki çalýþmalara verilmiþtir.
Bu makalede amacýmýz Oyun Teorisi ile ilgili genel bir bilgi çerçevesi çizmek ve teorinin Týp
alanýndaki uygulamalarýný göstermektir. Oyun Teorisinin tarihsel geliþimine ve temel kavramlarýna
deðinilecek, Týpta Karar Verme konusunun önemi vurgulanacak ve Týbbi literatürde Oyun Teorisi
kullanýlarak yapýlmýþ çalýþmalardan örnekler sunulacaktýr.
2.Oyun TeorisininTarihsel Geliþimi
Oyun Teorisi ile ilgili bilinen ilk yazýlý uygulama 1713 senesine uzanmaktadýr. James Waldegrave
isimli bir Ýngiliz diplomat yazmýþ olduðu bir mektupta “Le Her” isimli bir kâðýt oyununa iliþkin
stratejik çözüm önerilerinden bahsetmiþtir. Daha sonra 1838 senesinde Fransýz filozof ve matematikçi
Antoine Augustine Cournot, “Researches into the Mathematical Principles of the Theory of Wealth”
isimli bir kitap yayýnlayarak iki üreticili piyasalarda görülen hareket stratejilerinden söz etmiþtir.
Oyun Teorisinin tam olarak þekillenmesi ve bir alan olarak bilim çevrelerinde kabul edilmesi ise
John von Neumann isimli Macar matematikçinin çalýþmalarý ile gerçekleþmiþtir. Von Neumann
sadece matematik alanýnda deðil diðer birçok bilim dalýnda da önemli katkýlarý olan 20. yüzyýlýn
en önemli bilim adamlarýndan birisidir. Ýlki 1928 yýlýnda basýlmýþ olan ve seri halinde devam eden
makaleleri ile Oyun Teorisi’nin temellerini atmýþtýr ve bu çalýþmalarý ile Oyun Teorisinin kâþifi
olarak anýlmaktadýr. John von Neumann, 1944 senesinde Oskar Morgenstern isimli bir Alman
Ekonomist ile yazmýþ olduðu “The Theory of Games and Economic Behavior” isimli kitap ile iki
kiþilik ve sýfýr toplamlý olan oyunlar için optimum çözüm önerileri geliþtirmiþtir. Bu kitap, Oyun
Teorisi’nin birinci ve temel kaynaðý olarak daha sonraki çalýþmalara da ýþýk tutmuþtur.
Daha sonra 1950 yýlýnda “Mahkûmlar Ýkilemi” (Prisoners’ Dilemma) adýyla anýlan oyun örneði
tasarlanmýþ ve bu oyun birçok gerçek hayat problemini anlamada bir dönüm noktasý olmuþtur.
Mahkûmlar Ýkilemi tartýþmalarý ile birlikte “denge” ve “çözüm” kavramlarý yeni anlamlar
kazanmýþtýr. Ayný dönemlerde John Forbes Nash isimli bir matematikçi çok oyunculu oyunlar için
optimum stratejinin tanýmýný yapmýþ ve “Nash Dengesi” kavramý ortaya çýkmýþtýr. Nash’in
çalýþmalarý ile birlikte iþbirliði olan ve olmayan tüm oyunlar için yeni bir çözüm fikri belirmiþtir.
Yine 1950’li yýllar boyunca teori, Politika ve Felsefe alanlarýnda da kabul görerek uygulama
alanlarý bulmaya baþlamýþtýr.
Reinhard Selten isimli bilim adamý 1965 yýlýnda yeni bir denge açýlýmý yaparak Nash Dengesi
kavramýný daha da iyileþtirmiþtir. John Harsanyi ise 1967 senesindeki çalýþmasý ile “tam belirlilik”
kavramýný ortaya atmýþ ve Bayesyen oyunlar tanýmlamýþtýr. Harsanyi, John Nash ve Reinhard
Selten 1994 senesinde ekonomi alanýnda Nobel Ödülüne layýk görülmüþlerdir. Bu ödül ile Oyun
Teorisi dünya çapýnda daha fazla ilgi çekmiþtir ve birçok üniversitede Oyun Teorisi dersleri
okutulmaya baþlanmýþtýr.
Bir biyolog ve genetikçi olan John Maynard Smith 1970’li yýllara gelindiðinde, “Evrimsel Kararlý
Strateji” kavramýný tanýmlamýþtýr. Smith’in bu konuda yaptýðý çalýþmalar ile Oyun Teorisi biyoloji
alanýnda da önemli etkiler göstermiþtir. Özellikle Evrim Teorisi’nin yeniden yorumlanmasýnda
bu çalýþmalarýn büyük rolü olmuþtur.
Yakýn zamana bakýldýðýnda ise 2005 yýlý Nobel ödülünün Ekonomi alanýnda Evrimsel Oyun Teorisi
temelli çalýþmalarý ile Thomas Schelling ve Robert Aumann isimli bilim adamlarýna verildiði
görülmektedir. Oyun Teorisi, 21. yüzyýlýn ilk yýllarýnda da birçok bilim alanýnda önemli bir çalýþma
konusudur ve özellikle karar verme stratejilerinin belirgin þekilde önemli olduðu tüm gerçek hayat
problemlerinde
88
3. Ulusal Týp Biliþimi Kongresi/Medical Informatics ‘06 Turkey
3. Oyun Teorisi Temel Kavramlarý
- Oyun: Birden çok oyuncunun (taraf) bulunduðu, stratejinin önemli olduðu hareket
seçenekleri barýndýran ve sonucun da oyuncularýn seçmiþ olduklarý hareketlere baðýmlý
olarak þekillendiði durumlar oyun olarak nitelendirilirler.
- Oyun Teorisi: Matematikçilerin tanýmý ile Oyun Teorisi, birbiriyle çeliþen olasýlýklar
karþýsýnda en doðru stratejiyi saptama yöntemidir. Bu basit ve kolay anlaþýlýr taným ile
Oyun Teorisi’nin karar verme bakýmýndan önemli olduðu anlaþýlmaktadýr.
- Rasyonellik: Ekonomi, Sosyoloji ve Politika alanlarýndaki ifadesiyle bir karar veya
durumun rasyonel olmasý demek o kararýn herhangi bir anlamda optimal olmasý demektir.
Bireyler veya kurumlar kendilerini amaçlarýna eriþtirecek en optimal stratejiyi seçtiklerinde
rasyonel davranmýþ olurlar. Rasyonellik amaç ne olur ise olsun, o amaca eriþmedeki
baþarýdýr. Bu noktadan hareketle rasyonel davranýþlar bencil davranýþlar ile birlikte
anýlmaktadýrlar. Bu bilim dallarý açýsýndan bencillik birey ve kurumlarýn doðal bir özelliðidir.
- Fayda: Ekonomideki anlamýyla fayda, ürün ve hizmetlerin tüketiminden elde edilen
mutluluk ve tatminin bir ölçümüdür. Bu tanýma göre fayda artan veya azalan bir ölçüttür
ve ekonomik tercihler birey ve kurumlarýn faydalarýný artýracak yönde gerçekleþir. Faydacýlýk
etik bir teori olup bir toplumun mutluluk ve tatmininin nicel anlamda maksimizasyonunu
ifade etmektedir. Bu maksimizasyonda amaçlanan þey genellikle zevk, keyif, mutluluk ve
seçimlerden alýnan tatmini en üst seviyeye çýkarmaktýr.
- Sýfýr Toplamlý Oyun: Sýfýr toplamlý oyunlarda oyuna katýlan bütün oyuncularýn toplam
faydasý (tüm strateji kombinasyonlarý için) her zaman sýfýra eþittir. Yani toplamda kazanýlan
fayda, diðerler oyuncularýn toplam zararýna eþittir.
- Eþ Zamanlý Oyunlar – Sýralý Oyunlar: Eþ zamanlý oyunlarda tüm oyuncular ayný anda
hareket ederler ya da ayný anda hareket etmeseler bile birbirlerinin seçiminden haberdar
deðillerse oyun yine eþ zamanlý olur. Sýralý (dinamik) oyunlarda ise sýradaki hamleyi
yapacak oyuncu kendinden önceki oyuncunun seçimini bilmektedir. Bu bilgi bütünüyle
eksiksiz olmak zorunda deðildir. Kýsmi de olabilir. Örneðin oyuncu kendinden önce hareket
eden rakibinin belli bir seçeneði seçmediðini biliyordur fakat diðer seçeneklerden hangisini
tercih ettiðini bilmiyordur.
- Nash Dengesi: Ýki veya daha fazla oyunculu oyunlarda eðer oyunculardan herhangi biri
kendi stratejisini deðiþtirdiðinde daha fazla fayda elde edemiyorsa bu konum Nash Dengesi
olarak adlandýrýlýr. Nash Dengesi oyun için bir çözüm konumudur ve oyunun hiçbir tarafý
bu konumu deðiþtirerek daha fazla kazaným saðlayamaz.
4. Týpta Karar Verme
Týbbi bakým süreçleri ile ilgili en önemli konulardan biri karar vermedir. Karar verme, saðlýk
bakým çalýþanlarýnýn ve en önemlisi de hekimlerin günlük çalýþma süreçleri sýrasýnda sýklýkla
karþýlaþtýklarý bir problemdir. Týpta karar verme süreçlerine iliþkin birçok teorik yaklaþým
bulunmaktadýr. Bu yaklaþýmlarýn en önemlisi istatistiksel tekniklerin kullanýldýðý ve temel olarak
tüm alternatiflere olasýlýklarýn atanmasý ile gerçekleþtirilen geleneksel yöntemdir. Bununla birlikte
Bayesyen olasýlýk yaklaþýmlarý da týpta karar verme süreçlerinde sýkça kullanýlmaktadýr.
Týp alanýnda biliþim teknolojilerinin kullanýmýnýn artmasý ile birlikte karar verme süreçlerinde
bilgisayar destekli araçlarýn kullanýmý da artýþ göstermiþtir. Bilgisayar ortamýnda üretilen karar
destek sistemleri, hekimlere karar verme aþamasýnda birçok kolaylýk saðlamaktadýr. Kanýta
dayalý týp uygulamalarýnýn bilgisayar desteði ile birlikte gösterdiði geliþme ile týbbi uygulamalara
iliþkin karar destek sistemleri daha da kullanýþlý hale gelmektedir. Ayrýca gün geçtikçe týbbi
süreçleri daha iyi tanýmlayan klinik rehberlerin ortaya konmasý ile gelecek yýllarda týpta karar
verme problemlerine daha etkin çözümler üretilecektir.
Týbbi bakým ile ilgili karar verme süreçlerinde en baþarýlý çözümler, doktor ve hastanýn iþbirliði
içinde çalýþtýklarý durumlarda ortaya çýkmaktadýr. Doktorun bilgi ve tecrübeleri hastanýn istek,
89
3. Ulusal Týp Biliþimi Kongresi/Medical Informatics ‘06 Turkey
deðer ve bilgisi ile birleþtiðinde en uygun çözümler de üretilmiþ olur. Taný veya tedavi ile ilgili
karar verme süreçleri sýrasýnda temel olarak iki önemli konu ortaya çýkmaktadýr. Bunlardan
birincisi, en iyi uygulamayý seçebilme kararýný verirken hangi bilgi kaynaðýndan yararlanýlacaðýdýr.
Genellikle bilgi kaynaklarý çeþitlilik gösterir ve karar verirken bu kaynaklardan en etkin olanýný
seçmek gereklidir. Bir diðer konu ise seçilen bilgi kaynaðýndan elde edilen bilgilerin hastanýn
bireysel durumuna uygulanmasýdýr. Bilgi kaynaðýnýn göstermiþ olduðu bilgiler hastaya ait özel
duruma uyarlanmalý ve en iyi alternatif yöntem böylelikle uygulanmalýdýr. Klinik araþtýrmalar
bir tedavi protokolünün istenmeyen bir duruma ait riski ortalama ne kadar azalttýðýný
göstermektedirler. Fakat bir birey olarak hastanýn o tedaviye nasýl cevap vereceði ortalamalar
ile anlaþýlamaz.
Bu esnada ortaya çýkan kýsýtlýlýklardan birincisi zamandýr. Hekim ve hasta belirli bir zaman
aralýðýnda kullanabilecekleri en fazla bilgiyi toplamakla yükümlüdürler. Bu zaman içerisinde
bilgilerin tümüne eriþmek genellikle imkânsýzdýr ve zamanýn etkin kullanýlmasý zorunludur.
Ayrýca hekim hem taný koyarken hem de tedavi protokolü seçerken hastanýn içinde bulunduðu
koþullarý da deðerlendirmelidir. Örneðin durumu fazla aðýr olmayan bir hasta için hekim tedavi
protokolünün doðuracaðý yan etkileri göz önünde bulundurup tedaviyi uygulamamayý seçebilir.
Daha ciddi bir hasta için ise bu istenmeyen yan etkilerin ortaya koyabileceði riskleri göze almak
hasta için gerekli olabilir. Risk, istenmeyen bir etkinin görülme olasýlýðý olarak tanýmlanabilir.
Dolayýsýyla hekim vereceði her kararý faydalar ve maliyetler bakýmýndan iyi deðerlendirmiþ
olmalýdýr.
Bununla birlikte bazen tedavi protokolünün doðuracaðý risk hasta ve hekim için farklý öncelikler
ifade edebilir. Örneðin iþi gereði sürekli araba kullanmak zorunda olan bir hasta için ilaç
uygulamasý ile ortaya çýkacak olan halsizlik durumu oldukça önemli bir etkidir. Oysa hekim
için halsizlik sýradan bir yan etkidir.
Bu gibi durumlar týpta sýkça rastlanan problemlerdir ve hekimle hasta iþbirliði içinde fayda ve
riskleri deðerlendirmek durumundadýrlar. Hekimlerin tedavi protokolüne ait potansiyel
olumsuzluklarý potansiyel faydalara göre deðerlendirmesi þarttýr.
5.Oyun Teorisi ve Týpta Kullanýmý
Týpta karar verme uygulamalarýna uyarlanan ve bir seri prototip klinik karar verme problemine
uygulanan karar analizleri, simülasyon uygulamalar yoluyla klinik teorilerin nesnel olarak test
edilmesinde kullanýlýr. Karar analizi ayrýca belirli bir klinik seçim için hastalarýn elde edecekleri
faydalarýn öneminin algýlanmasýnda ve olasý sonuçlarýn deðerlendirilmesinde belirsizliklerin
etkisini en aza indirerek gerçek olasýlýklarý ortaya çýkarmaya yarar [1].
Oyun teorisi ise karar vermenin modellenmiþ bir þeklidir [2, 3]. Yukarýda da anlatýldýðý gibi
birçok klinik durumda taný ve tedavi kararýnýn verilmesi hekim ile hastanýn birlikte deðerlendirmede
bulunduklarý bir oyun uygulamasýna benzerlik göstermektedir. Klinik problem hem hekim hem
de hasta bakýmýndan farklý fayda ve riskler içermektedir ve nihai kararýn verilebilmesi için bu
iki taraf açýsýndan en çok fayda saðlayacak olan stratejinin seçilmesi esastýr. Bu noktadan
hareketle Oyun Teorisi’nin týp alanýnda, özellikle de karar verme durumlarý için kullanýmýnýn
oldukça uygun olabileceði ortaya çýkar. Her ne kadar týpta fayda ve rasyonellik gibi kavramlarýn
tanýmlarý diðer bilim dallarýndan farklý olsa da teorinin týptaki kullanýmýna iliþkin çalýþmalarda
özellikle son yýllarda artýþ görülmektedir.
Örneðin MedLine’da yapýlan bir tarama ile Oyun Teorisi (“Game Theory”) aramasý sonucunda
1007 adet bilimsel yayýna eriþilebilmektedir ve bu yayýnlarýn %25’i (249) son üç yýla ait
yayýnlardýr. Bu sitede indekslenen ilk yayýn 1968 tarihlidir ve sosyal davranýþlara ait bazý týbbi
problemleri oyun teorisi kullanarak açýklamaya çalýþmaktadýr [4]. Oyun Teorisi’nin kanser
hücrelerinin yayýlýmý ile iliþkilendirildiði 2006 senesine ait bir diðer yayýnda ise Axelrod ve
arkadaþlarý bilgisayar simülasyonu kullanarak tümör hücrelerinin Darwinci evrimsel prensiplere
uygun þekilde strateji seçen birer oyuncu gibi davrandýklarýný göstermektedirler [5].
90
3. Ulusal Týp Biliþimi Kongresi/Medical Informatics ‘06 Turkey
Týpta karar verme konulu birçok çalýþmada Oyun Teorisi kullanýlmaktadýr. Örneðin alkol
baðýmlýlýðý tedavisine iliþkin maliyet ve karar konulu bir çalýþmada Oyun Teorisi prensipleri
kullanýlmýþ ve hekimlerin alkol tedavisinin baþlangýç aþamasýnda hastalarýn durumunu olduðundan
daha aðýr olarak deðerlendirdikleri, tedavinin son aþamasýnda ise hastalarý olduklarýndan daha
iyi gibi algýladýklarý ortaya konmuþtur [6]. Ýngiltere’de gerçekleþtirilen bir diðer psikiyatri
çalýþmasýnda her karar verme sürecinin birbirinden baðýmsýz bir oyun gibi algýlanmamasý
gerektiði ve önceki kararlarýn mevcut karar verme sürecini etkilediði savunulmuþtur [7].
Oyun Teorisi’nin karar verme süreçleri için kullanýldýðý yayýnlarýn sayýsý Halk Saðlýðý alanýnda
da artýþ göstermektedir. Özellikle aþýlama [8, 9, 10], eðitim [11, 12, 13, 14] ve konsültasyon [15,
16, 17, 18, 19] konularýnda Oyun Teorisi’nin kullanýldýðý birçok bilimsel çalýþma mevcuttur.
Hastaneler ve Saðlýk Bakým Merkezleri yönetim süreçleri ile ilgili ekonomik ve stratejik karar
verme süreçlerine iliþkin birçok bilimsel çalýþma da literatürde yer almaktadýr [20, 21, 22, 23,
24, 25, 26]. Bunlarýn dýþýnda çeþitli uzmanlýk dallarýna iliþkin taný ve tedavi stratejileri karar
verme problemleri ile ilgili de Oyun Teorisi temelli bilimsel çalýþmalar yapýlmýþtýr [27, 28, 29,
30, 31].
6. Tartýþma ve Sonuç
Oyun Teorisi diðer birçok bilim alanýnda olduðu gibi týp alanýnda da kullanýlmaktadýr. Oyun
Teorisi prensipleri ve çözümlerinin týpta karar verme süreçlerinde kullanýmý hem hekimlerin
karar vermelerini kolaylaþtýracak hem de hastalarýn perspektifinden faydalarýn deðerlendirilmesini
saðlayarak daha etkin taný ve tedavi kararlarý verilmesine imkân saðlayacaktýr. Ayrýca saðlýk
bakým kuruluþlarýnýn yönetiminde ve saðlýk bakýmý ile ilgili ekonomik kararlarýn verilmesinde
Oyun Teorisi kullanýmý gittikçe yaygýnlaþmaktadýr.
Oyun Teorisi temel olarak diðer oyuncularýn stratejileri ve seçimlerini anlamayý esas aldýðý için
hekimlerin bu yaklaþýmlarý benimseyerek karþýlaþtýklarý problemleri yorumlamalarý hekim-hasta
iliþkisi açýsýndan da yararlý olacaktýr.
Týp alanýnda tasarlanacak olan bilimsel çalýþmalarda Oyun Teorisi’nin kullanýmý oldukça büyük
bir potansiyel vaat etmektedir. Son yýllarda bu konudaki bilimsel çalýþmalarýn artmasý ve özellikle
de týpta karar verme problemleri ile ilgili daha etkin çözümlerin Oyun Teorisi yaklaþýmlarý ile
ortaya konmasý konunun önemini daha da fazla belirginleþtirmektedir.
7. Kaynakça
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
[7]
[8]
[9]
[10]
[11]
[12]
[13]
Wennberg JE. Improving the medical decision-making process. Health Aff (Millwood).
1988 Spring; 7(1):99-106.
Davis MD. Game theory, a nontechnical introduction. Mineola: Dover Publications, Inc, 1970.
Luce RD, Raiffa H. Games and decisions, introduction and critical survey.
Mineola: Dover Publications, Inc, 1989.
Scott MB, Lyman SM. Paranoia, homosexuality and game theory. J Health Soc Behav.
1968 Sep;9(3):179-87
Axelrod R, Axelrod DE, Pienta KJ. Evolution of cooperation among tumor
cells. Proc Natl Acad Sci U S A. 2006 Sep
Lu M, Ma CT. Financial incentives and gaming in alcohol treatment. Inquiry. 2006 Spring
Vlaev I, Chater N. Game relativity: how context influences strategic decision making.
J Exp Psychol Learn Mem Cogn. 2006 Jan
Reluga TC, Bauch CT, Galvani AP. Evolving public perceptions and stability in vaccine uptake.
Math Biosci. 2006 Aug 26
Bauch CT, Earn DJ. Vaccination and the theory of games.
Proc Natl Acad Sci U S A. 2004 Sep 7; 101(36):13391-4.
Bauch CT, Galvani AP, Earn DJ. Group interest versus self-interest in smallpox vaccination policy.
Proc Natl Acad Sci U S A. 2003 Sep
Milton CL. Breaking the rules of the game: Ethical implications for nursing practice and education.
Nurs Sci Q. 2006 Jul; 19(3):207-10.
Alemi F, Cherry F, Meffert G. Rehearsing decisions may help teenagers: an evaluation of a
simulation game. Comput Biol Med. 1989; 19(4):283-90.
Haddad AM. Teaching ethical analysis in occupational therapy.
91
3. Ulusal Týp Biliþimi Kongresi/Medical Informatics ‘06 Turkey
Am J Occup Ther. 1988 May; 42(5):300-4.
[14] Sayers SL. Creating images of the future: a simulation game for dietetics students.
J Am Diet Assoc. 1986 Aug; 86(8):1052-4.
[15] Tarrant C, Stokes T, Colman AM. Models of the medical consultation: opportunities and limitations
of a game theory perspective. Qual Saf Health Care. 2004 Dec; 13(6):461-6.
[16] Elwyn G. The consultation game. Qual Saf Health Care. 2004 Dec; 13(6):415-6.
[17] De Jaegher K, Jegers M. The physician-patient relationship as a game of strategic
information transmission. Health Econ. 2001 Oct; 10(7):651-68.
[18] Wynia MK. Economic analyses, the medical commons, and patients' dilemmas:
what is the physician's role? J Investig Med. 1997 Feb; 45(2):35-43.
[19] Cantor SB. Decision analysis: theory and application to medicine. Prim Care. 1995 Jun; 22(2):261-70.
[20] Dowd SB, Root A. The hospital manager and game theory: chess master, poker player, or cooperative
game player? Health Care Manag (Frederick). 2003 Oct-Dec; 22(4):305-10.
[21] Crichton M, Flin R. Training for emergency management: tactical decision games. J Hazard Mater.
2001 Dec 14; 88(2-3):255-66.
[22] Weingarten JP Jr. Cooperative ventures in a competitive environment: the influence of regulation on
management decisions. J Healthc Manag. 1999 Jul-Aug; 44(4):282-300.
[23] Zentner RD, Gelb BD. Scenarios: a planning tool for health care organizations. Hosp Health Serv Adm.
1991 Summer; 36(2):211-22.
[24] Nowak BI, Adams DS. Staffing pursuits: an instructional game for new nurse managers.
Nurs Manage. 1988 Nov; 19(11):46-7.
[25] Mahachek AR. Computer simulation: supporting management decisions. Softw Healthc. 1985
Apr-May; 3(2):97-104.
[26] Sylvester MJ. Management games: a useful link between theory and practice. J Nurs Adm.
1974 Jul-Aug; 4(4):28-32.
[27] Sonnenberg A. Personal view: passing the buck and taking a free ride -- a game- heoretical approach to
evasive management strategies in gastroenterology. Aliment Pharmacol Ther. 2005 Sep 15; 22(6):513-8.
[28] Riggs JE. Medical ethics, logic traps, and game theory: an illustrative tale of brain death. J Med Ethics.
2004 Aug;30(4):359-61.
[29] Barraclough DJ, Conroy ML, Lee D. Prefrontal cortex and decision making in a mixed-strategy game.
Nat Neurosci. 2004 Apr; 7(4):404-10.
[30] Camerer CF. Psychology and economics. Strategizing in the brain.
Science. 2003 Jun 13; 300(5626):1673-5.
[31] Sonnenberg A. Special review: game theory to analyse management options in gastro-oesophageal
reflux disease. Aliment Pharmacol Ther. 2000 Nov; 14(11):1411-7.
Sorumlu Yazarýn Adresi
Özgür Tosun, Akdeniz Üniversitesi Týp Fakültesi,
Biyoistatistik ve Týp Biliþimi Anabilim Dalý,
Dumlupýnar Bulvarý, Kampus, Antalya 07059
E-posta: otosun@akdeniz.edu.tr
92
Download