‹nmeli Hastalarda Risk Faktörleri ve Fonksiyonel Ba

89
Orijinal Araflt›rma / Original Article
‹nmeli Hastalarda Risk Faktörleri ve
Fonksiyonel Ba¤›ms›zl›k ile ‹liflkisi
The Risk Factors in Patients with Stroke and Relations with Functional Independence
Alt›nay GÖKSEL KARATEPE, Taciser KAYA, Nesrin fiEN, Rezzan GÜNAYDIN, Muhteflem GED‹ZL‹O⁄LU*
Sa¤l›k Bakanl›¤› ‹zmir E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon ve *Nöroloji Klini¤i, ‹zmir, Türkiye
Özet
Summary
Amaç: Bu çal›flma inmeli hastalardaki risk faktörlerini saptamak ve risk faktörleri ile fonksiyonel ba¤›ms›zl›k aras›ndaki iliflkiyi araflt›rmak amac› ile
planland›.
Gereç ve Yöntem: Çal›flmaya 100 inmeli hasta (46 erkek, 54 kad›n) al›nd›.
Hastalar›n demografik ve klinik özellikleri kaydedildi. Hipertansiyon, diabetes mellitus, kalp hastal›¤›, geçici iskemik atak (G‹A) öyküsü, atrial fibrilasyon
gibi risk faktörleri sorguland›. Fonksiyonel ba¤›ms›zl›k; Fonksiyonel Ba¤›ms›zl›k Ölçütü (FBÖ) ve fonksiyonel durum; modifiye Rankin Skalas› (mRS) ile
de¤erlendirildi.
Bulgular: Yafl ortalamas› 66,2±10,6 y›l idi. Hastalar›n %86’s› iskemik etyolojiye sahipti. Hastalar›m›zdaki en s›k risk faktörü hipertansiyondu. Bunu sigara içme, G‹A öyküsü, iskemik kalp hastal›¤›, diabetes mellitus, hiperlipidemi
ve konjestif kalp yetmezli¤i izlemekteydi. Yaln›zca G‹A öyküsü ile FBÖ skoru
(r=-0,302, p=0,002) ve mRS (r=0,223, p=0,026) aras›nda korelasyon oldu¤u
gözlendi. G‹A öyküsü, FBÖ’nün %29’u [β=-18,695 p=0,004, %95 güven
aral›¤› (-31,1759)-(-6,216)] ve mRS’nin %24’ünü [β =0,530 p=0,017, %95
güven aral›¤› 0,095-0,965] aç›klamaktayd›.
Sonuç: Hastalar›m›zdaki en s›k risk faktörü hipertansiyondu. Araflt›r›lan risk
faktörleri içinde fonksiyonel ba¤›ms›zl›k üzerine en belirleyici etkiyi G‹A öyküsünün varl›¤› göstermifltir. Toplumumuza özgü inme risk faktörlerinin
belirlenmesi, hasta e¤itimi ve risk faktörü tafl›yan bireylerin uygun tedavisi,
inmenin ve özürlülü¤ün önlenmesini sa¤layacakt›r. Türk Fiz T›p Rehab Derg
2007;53:89-93.
Anahtar Kelimeler: ‹nme, risk faktörleri, fonksiyonel ba¤›ms›zl›k
Objective: This study was designed to determine the risk factors in
patients with stroke and to evaluate the relationship between the risk
factors and functional independence.
Materials and Methods: One-hundred patients with stroke (46 men, 54
women) were enrolled in the study. Demographic and clinical
characteristics of patients were documented. The risk factors such as
hypertension, diabetes mellitus, cardiac disease, history of transient
ischemic attack (TIA), atrial fibrillation were ascertained. Functional
independence was assessed by Functional Independence Measure (FIM)
and functional status was assessed by modified Rankin Scale (mRS).
Results: The mean age was 66.2±10.6 years. Eighty six percent of patients
had ischemic stroke. The most common risk factor of our patients was
hypertension, followed by cigarette smoking, history of TIA, ischemic heart
disease, diabetes mellitus, hyperlipidemia, and congestive heart disease. It
was observed that only history of TIA correlated with FIM score (r=-0.302,
p=0.002) and mRS (r=0.223, p=0.026). The history of TIA explained 29% of
variation for FIM [β=-18,695 p=0.004, 95% CI (-31.1759)-(-6.216)] and 24% of
variation for mRS [β=0.530 p=0.017, 95% CI 0.095–0.965].
Conclusion: The most common risk factor of our patients was hypertension. Among the investigated risk factors, the presence of history of TIA
has showed the most predictive effect on the functional independence.
Determination of the risk factors for stroke which are specific for our
population, patient education, and proper treatment of person who have
risk factors will provide the prevention of stroke and also disability. Turk
J Phys Med Rehab 2007;53:89-93.
Key Words: Stroke, risk factors, functional independence
Girifl
‹nme ani bafllang›çl›, fokal nörolojik defisit ile karakterize bir klinik sendrom olarak tan›mlanmaktad›r. En s›k görülen nörolojik hastal›k olan inme, kalp hastal›klar› ve kanserden sonra mortaliteye de
en s›k yol açan hastal›kt›r. Ayr›ca yaflayan hastalarda ciddi fiziksel
ve mental özürlülü¤e yol açmaktad›r. ‹nme insidans› ve inme nedenli mortalite 1970’li y›llarda azalma göstermifltir. Bu azalma, risk
faktörlerinin daha iyi kontrolü ve inmenin akut faz› boyunca medikal bak›m›n daha iyi olmas› ile iliflkilendirmektedir (1).
‹nme risk faktörlerinden baz›lar›n›n de¤ifltirilememesine karfl›n, baz›lar› t›bbi ve/veya cerrahi tedavi yöntemleri ile kolayl›kla
Yaz›flma Adresi: Dr. Alt›nay Göksel Karatepe, ‹zmir E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi, Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Klini¤i, 35380 Bozyaka, ‹zmir Türkiye
Tel: 0232 250 50 50/1591 Faks: 0232 261 44 44 E-posta: altinaygoksel@yahoo.com Kabul Tarihi: May›s 2007
90
Türk Fiz T›p Rehab Derg 2007;53:89-93
Turk J Phys Med Rehab 2007;53:89-93
Karatepe ve ark.
‹nme ve Risk Faktörleri
kontrol edilebilmektedir. Yafl, cinsiyet, ailede serebrovasküler
hastal›k öyküsü, ›rk ve etnik grup kesin de¤ifltirilemeyen risk faktörleri olarak bilinmektedir. ‹nme için de¤ifltirilebilir risk faktörleri ise s›ras›yla hipertansiyon, kalp hastal›klar›, diabetes mellitus,
hiperkolesterolemi, asemptomatik karotis stenozu, sigara kullan›m›, afl›r› alkol tüketimi, geçici iskemik atak (G‹A) olarak bildirilmektedir (2-4). Dolay›s›yla epidemiyolojik çal›flmalar yap›larak
her toplum için s›k görülen risk faktörlerinin belirlenmesi, özellikle de¤ifltirilebilir ve azalt›labilir olanlar›n veya henüz bilinmeyen risk faktörlerinin ortaya konmas›, al›nacak koruyucu önlemler aç›s›ndan son derece önem teflkil etmektedir (5). Ancak gerek
düzenli kay›t sistemlerinin bulunmay›fl›, gerekse epidemiyoloji
alan›ndaki genel çal›flma eksikli¤inin bir sonucu olarak, ülkemize
özgü risk faktörü da¤›l›m› ve bunlar›n klinik inme alt tipleriyle
iliflkisi hakk›nda çok az bilgi bulunmaktad›r. ‹nme risk faktörleri
ile ilgili bilgiler, farkl› amaçlarla düzenlenmifl çal›flmalar›n demografik verilerinden elde edilebilmektedir (6-10).
Bu çal›flmada hastanemize baflvuran ilk kez inme geçiren
hastalardaki risk faktörlerini saptamak ve bu risk faktörleri ile
hastalar›n fonksiyonel ba¤›ms›zl›k düzeyleri aras›ndaki iliflkiyi
araflt›rmak amaçlanm›flt›r.
Gereç ve Yöntem
Akut inme sonras› nöroloji klini¤inde yatarak tedavi gören
100 akut inmeli hasta (46 erkek, 54 kad›n; yafl ortalamas›
66,2±10,6), ilk bir hafta içerisinde de¤erlendirmeye al›nd›. ‹nme,
Dünya Sa¤l›k Örgütü kriterlerine göre tan›mland› (11). ‹nme tan›s›, klinik öykü, nörolojik muayene ve bilgisayarl› tomografi ve/veya manyetik rezonans görüntüleme yöntemleri ile do¤ruland›.
Daha önceden inme öyküsü olanlar, bilateral hemiplejisi olanlar
ve motor tutulumu olmayan hastalar çal›flmaya dahil edilmedi.
Yafl, cinsiyet, hemiplejik taraf, lezyonun lokalizasyonu ve tipi, özgeçmiflleri ve al›flkanl›klar› her hasta için kaydedildi. Ayr›ca hastalar›n hipertansiyon, diabetes mellitus, kalp hastal›¤› (koroner
arter hastal›¤›, konjestif kalp yetmezli¤i, kalp kapak hastal›¤›), hiperlipidemi, atrial fibrilasyon (AF) gibi inme için risk faktörleri ve
di¤er efllik eden sistemik hastal›klar› sorguland›.
Fonksiyonel özürlülük düzeyi, Fonksiyonel Ba¤›ms›zl›k Ölçütünün (FBÖ) Türkçe versiyonu (12) kullan›larak de¤erlendirildi. FBÖ
kendine bak›m, sfinkter kontrolü, transfer, hareket, iletiflim ve sosyal
alg› alanlar›n› içeren 18 aktiviteyi de¤erlendiren bir skalad›r. Her aktivite 7 puanl› bir ölçek kullan›larak fonksiyonel ba¤›ms›zl›k bak›m›ndan de¤erlendirilir. Toplam FBÖ skoru 18 ile 126 (tüm alanlarda ba¤›ml›-tüm alanlarda ba¤›ms›z) aras›nda de¤iflmektedir. Hasta ile ilgili bilgiler hastan›n do¤rudan gözlemi veya gerekti¤inde hasta yak›n-
lar›yla görüflme yoluyla topland›. Hastalar›n fonksiyonel durumu
modifiye Rankin Skalas› (mRS) kullan›larak de¤erlendirildi (13). mRS
inme son durum de¤erlendirilmesinde s›kl›kla kullan›lan bir ölçüttür.
Bu skala inmeden sonra geliflen özürlülü¤ü 0 ile 5 aras›nda skorlanan alt› derecede s›n›fland›rmaktad›r. Hiçbir bulgunun olmamas› 0
ve ciddi özürlülük veya yata¤a ba¤›ml›l›k 5 olarak puanland›r›l›r.
mRS skorunun 2 ve alt›nda olmas› iyi son durum, ikinin üzerinde olmas› kötü son durum belirteci olarak tan›mlanm›flt›r (14).
‹statistiksel analizlerde parametrik olmayan yöntemler kullan›ld›. Ba¤›ms›z gruplar aras›ndaki farklar Student t testi ile de¤erlendirildi. Risk faktörlerinin fonksiyonel ba¤›ms›zl›k ve inme
fliddeti üzerine etkisini de¤erlendirmek için multipl regresyon
analizi kullan›ld›. Sonuçlar %95’lik güven aral›¤›nda, anlaml›l›k
ise p<0,05 düzeyinde de¤erlendirildi.
Bulgular
Çal›flmaya 100 akut inmeli hasta al›nd›. Hastalar›n %56’s› sa¤
hemiplejikti ve %86’s› iskemik etyolojiye sahipti. Hastalar›n demografik ve hastal›kla iliflkili özellikleri Tablo 1’de görülmektedir.
Hastalar›m›zda yafl, inme etiyolojileri, FBÖ skorlar› ve mRS
skoru bak›m›ndan kad›n ve erkek olgular aras›nda istatistiksel
olarak anlaml› fark yoktu (p>0,05). Erkek hastalar aras›nda sigara içme al›flkanl›¤› daha fazla iken, kad›n hastalarda koroner kalp
hastal›¤› s›kl›¤› anlaml› olarak fazlayd› (Tablo 2).
Hastalar 65 yafl alt› ve üstü olarak iki alt gruba ayr›larak karfl›laflt›rma yap›ld›¤›nda genç hastalarda sigara içme al›flkanl›¤› ve
hemorajik etiyoloji daha fazla iken; 65 yafl üstü hastalarda iskemik kalp hastal›¤› s›kl›¤› daha yüksekti (Tablo 2).
Dominant hemisfer ile dominant olmayan hemisfer tutulumu
olan hastalar›n özellikleri aras›nda istatistiksel olarak anlaml› fark
saptanmad› (p>0,05). ‹skemik ve hemorajik inmeli hastalar›n say›s› farkl› olsa da, hemorajik inmeli hastalar›n yafllar› daha genç ve
motor FBÖ skorlar› daha düflük olarak saptand› (Tablo 2).
Hastalar›m›zda en s›k görülen risk faktörü hipertansiyondu
(%75). Di¤er risk faktörleri ve görülme s›kl›klar› Tablo 3’de görülmektedir.
Yafl ile FBÖ skoru aras›nda negatif korelasyon bulunsa da istatistiksel olarak anlaml› düzeyde de¤ildi. ‹nme risk faktörlerinden yaln›zca G‹A öyküsü ile FBÖ skoru (r=-0,302, p=0,002) ve
mRS (r=0,223, p=0,026) aras›nda korelasyon saptand›. Multipl
regresyon analizinde FBÖ ve mRS için inme risk faktörlerinden
yaln›zca G‹A öyküsünün belirleyici oldu¤u saptand›. G‹A öyküsü
FBÖ’nün %29’u [β=-18,695 p=0,004, %95 CI (-31,1759)-(-6,216)]
ve mRS’nin %24’ünü [β=0,530 p=0,017, %95 CI 0,095-0,965]
aç›klamaktayd›.
Tablo 1. Hastalar›m›z›n demografik ve hastal›kla iliflkili özellikleri.
Yafl (ortalama±SS, y›l) (aral›k)
66,2±10,6 (40–83)
Cinsiyet (erkek/kad›n)
46/54
Lezyon bölgesi (sa¤/sol)
44/56
Total FBÖ skoru (ortalama±SS) (aral›k)
49,9±29,6 (18–126)
Motor FBÖ skoru (ortalama±SS) (aral›k)
28,0±22,3 (13–91)
Kognitif FBÖ skoru (ortalama±SS) (aral›k)
21,9±11,5 (5–35)
Modifiye Rankin Skalas› skoru (ortalama±SS) (aral›k)
4,2±1,0 (1–5)
Kanada Nörolojik Skalas› skoru (ortalama±SS) (aral›k)
6,1±2,6 (2–11,5)
FBÖ: Fonksiyonel Ba¤›ms›zl›k Ölçütü, SS: Standart sapma
Türk Fiz T›p Rehab Derg 2007;53:89-93
Turk J Phys Med Rehab 2007;53:89-93
Karatepe ve ark.
‹nme ve Risk Faktörleri
Tart›flma
91
zinde %24–29 olarak hesaplanm›flt›r. 557 hastal›k prospektif bir
çal›flmada G‹A öyküsü olan bireylerde, özürlülü¤e yol açmayan
bir serebrovasküler olay olsa da, fiziksel performans ve dolay›s›yla fonksiyonel ba¤›ms›zl›kta azalma oldu¤u gösterilmifltir (21).
Daffertshofer ve ark. (22) 82 inmeli hastay› de¤erlendirdikleri
çal›flmalar›nda, inmeli hastalara göre daha düflük oranda olsa da
G‹A’l› hastalar›n izlemlerinde %17 oran›nda fonksiyonel olarak
ba¤›ml› olduklar›n› ve inme öncesindeki defisitin fonksiyonel ba¤›ms›zl›k için güçlü bir belirleyici oldu¤unu saptam›fllard›r. Bafllang›çtaki FBÖ skorunun son durum ölçütü olan taburculuk FBÖ
için en önemli belirleyici oldu¤u göz önüne al›nd›¤›nda, hem G‹A
hem de inme için risk faktörlerinin zaman›nda tespit ve tedavisinin önemi ortaya ç›kmaktad›r (22-24).
Framingham çal›flmas›nda hem iskemik, hem de hemorajik inme riskini artt›ran en önemli ve en s›k neden hipertansiyon olarak saptanm›flt›r (25). Hipertansif bireylerde normotansif bireylere göre inme riskinin 3 kat artm›fl oldu¤u gösterilmifltir (2). Bizim hastalar›m›zda da en s›k saptanan risk faktörü hipertansiyondu (%75). Ülkemizde yap›lan çal›flmalardan Ege ‹nme Veri Taban›nda hastalar›n %63’ünde hipertansiyon tespit edilmifltir
(16). Ülkemizde yap›lan di¤er inme çal›flmalar›nda hipertansiyon
s›kl›¤› %58,7–83 aras›nda de¤iflmektedir (6-10). Framingham çal›flmas›nda 55 yafl›nda normotansif olan bir kiflinin yaflam boyu
hipertansiyon geliflme riski %90 olarak bildirilmifltir. Bu nedenle
hipertansif olmayan bireylerde, yaflam stili de¤ifliklikleri ve ilaç
d›fl› yöntemler gibi yaklafl›mlarla inme riskinin azalt›lmaya çal›fl›lmas› önerilmektedir (26,27).
Diabet, inme için ba¤›ms›z bir risk faktörüdür. Framingham çal›flmas›nda glikoz intolerans› olan kiflilerde iskemik inme riskinin diabetik olmayan kiflilere göre iki kat fazla oldu¤u gösterilmifltir. Glikoz seviyesinin yan› s›ra özellikle insülin direnci ve hiperinsülineminin iskemik inme gelifliminde önemli rol oynad›¤› bildirilmektedir.
Çeflitli çal›flmalarda iskemik inmeli hastalar›n %15, %21 ve %33’ünde diabet oldu¤u gösterilmifltir (4,25,27). Bizim hastalar›m›zda diabet s›kl›¤› %23, Ege ‹nme Veri Taban›nda %35 ve ülkemizde yap›lan di¤er çal›flmalarda %13–28 aras›nda saptanm›flt›r (6-9,16).
‹nme tüm dünyada sa¤l›k ve iflgücü kayb›na neden olan en
önemli sa¤l›k sorunlar›ndan biridir. ‹nme vakalar›n›n önlenmesinde en önemli nokta, artm›fl risk faktörlerini tafl›yan kiflilerin belirlenmesi ve bu risk faktörlerinin en aza indirgenmeye çal›fl›lmas›d›r. Her ne kadar risk faktörleri azalt›labilse de yafl, cinsiyet, ›rk,
aile öyküsü ve etnik köken gibi risk faktörlerini de¤ifltirmek olas›
de¤ildir. Bu faktörler de¤ifltirilebilir olmasalar da, varl›klar› halinde de¤ifltirilebilen risk faktörlerinin daha s›k› takip ve tedavisinin
sa¤lanmas› ile inme riskinin azalt›lmas›na yard›mc› olabilirler (4).
Randomize klinik çal›flmalar de¤ifltirilebilir risk faktörlerinin tedavi ve modifikasyonunun inme riskini azaltabildi¤ini göstermifltir (15).
Yafl inme için tek bafl›na en önemli risk faktörüdür. 55 yafl›ndan sonra erkeklerde ve kad›nlarda her 10 y›lda inme oran› ikiye katlan›r (4). Çal›flmam›zda hastalar›m›z›n yafl ortalamas›
66,2±10,6 olup hafif bir kad›n üstünlü¤ü bulunmaktad›r. Ülkemizde inme ile ilgili yap›lm›fl ve 2000 hastan›n verilerinin derlendi¤i Ege ‹nme Veri Taban›’nda ortalama yafl 62,3±12 bulunmufl olup erkek hastalar›n say›s› daha fazlad›r (16). ‹nmeli hastalarda erkek hasta hakimiyeti pek çok çal›flmada gösterilmifltir.
Bununla beraber, yafll› nüfusun artmas› ile birlikte ileri yafllarda
kad›n hakimiyetin gözlenmeye bafllad›¤› dikkati çekmektedir
(17). Ülkemizde yap›lan farkl› inme çal›flmalar›nda da kad›n hakimiyeti gözlenmektedir (6-9).
Çal›flmam›zda hemorajik inmeli hastalar›n oran› %14’tür. Bu
oran %9–20 olarak bildirilen Avrupa ve Amerika verileri ile
uyumludur (18-20). Ülkemizde yap›lan çeflitli çal›flmalarda ise hemorajik inmeli hasta oran› %20,7–31 olarak bildirilmifltir (6-10).
Hastalar›m›zda en s›k saptanan risk faktörü hipertansiyondu.
Di¤er risk faktörleri aras›nda s›ras›yla sigara içme, G‹A öyküsü,
diabet, hiperlipidemi, kardiyak hastal›klar ve atrial fibrilasyon yer
almaktayd›. Çal›flmam›zda inme risk faktörlerinden yaln›zca G‹A
öyküsü ile fonksiyonel ba¤›ms›zl›k aras›nda iliflki saptanm›fl olup
fonksiyonel ba¤›ms›zl›¤› etkileme oran› multipl regresyon anali-
Tablo 2. Hasta alt gruplar›n›n demografik ve klinik özelliklerinin karfl›laflt›r›lmas›.
Kad›n
Erkek
P
<65 yafl
>65 yafl
P
‹skemik
Hemorajik
P
67,7±11,2
64,4±9,7
>0,05
-
-
-
67,1±10,9
60,8±10,6
<0,01
hemorajik
%9,3
%19,6
>0,05
%22,2
%7,3
<0,05
-
-
-
iskemik
%90,7
%80,4
%77,8
%92,7
FBÖ skoru (ort±SS)
48,8±26,7
51,0±32,9
51,5±28,4 48,5±30,8
>0,05
51,2±31,0
41,6±17,4
>0,05
Motor FBÖ (ort±SS)
26,3±19,0
30,0±25,7 >0,05
28,4±21,1
27,7±23,5
>0,05
29,3±23,5
20,4±10,2
<0,05
Yafl (ort±SS)
Etiyoloji
>0,05
Kognitif FBÖ (ort±SS)
22,6±11,2
21,0±11,9
>0,05
23,1±11,1
20,8±11,8
>0,05
21,9±11,7
21,3±10,5
>0,05
mRS skoru (ort±SS)
4,2±0,9
4,2±1,1
>0,05
4,1±0,9
4,3±1,0
>0,05
4,2±1,1
4,6±0,5
>0,05
Hipertansiyon
%75,9
%73,9
>0,05
%73,3
%76,4
>0,05
%73,3
%85,7
>0,05
G‹A öyküsü
%24,1
%34,8
>0,05
%31,1
%27,3
>0,05
%30,2
%21,4
>0,05
Diabet
%24,1
%13
>0,05
%17,8
%20,0
>0,05
%20,9
%7,1
>0,05
Sigara
%20,4
%56,5
<0,001
%48,9
%27,3
<0,05
%38,4
%28,6
>0,05
‹skemik kalp hastal›¤›
%29,6
%17,4
>0,05
%11,1
%34,5
<0,01
%23,3
%28,6
>0,05
Koroner kalp hastal›¤›
%29,6
%4,3
<0,001
%13,3
%21,8
>0,05
%19,8
%7,1
>0,05
Atrial fibrilasyon
%18,5
%8,7
>0,05
%11,1
%16,4
>0,05
%14,0
%14,3
>0,05
(ort±SS): Ortalama±Standart sapma, FBÖ: Fonksiyonel Ba¤›m›szl›k Ölçütü, mRS: Modifiye Rankin Skalas›, G‹A: Geçici ‹skemik Atak
92
Türk Fiz T›p Rehab Derg 2007;53:89-93
Turk J Phys Med Rehab 2007;53:89-93
Karatepe ve ark.
‹nme ve Risk Faktörleri
Hiperkolesterolemi ve hiperlipideminin ilk veya tekrarlayan
inme için risk faktörü oldu¤u kesin olarak kan›tlanamam›flt›r.
Gözlemsel kohort çal›flmalar›nda kolesterol seviyesi ile inme riski aras›nda zay›f bir pozitif korelasyon izlenmifltir. Klinik çal›flmalarda statin tedavisiyle inmenin azalt›labilece¤i öne sürülmüfl olsa da, inme ile hiperkolesterolemi aras›nda kesin bir iliflki gösterilememifltir. Bununla birlikte inmeli veya geçici iskemik atak geçirmifl yüksek plazma kolesterol düzeyine sahip hastalar›n; yaflam stili de¤ifliklikleri, diyet düzenlenmesi ve medikal tedaviyi
içeren yaklafl›mlarla tedavi edilmeleri önerilmektedir (27).
Sigara kullan›m› inmeli hastalarda %20–49 aras›nda bildirilmifltir (28). Bizim çal›flmam›zda hastalar›n %30,7’sinde sigara
kullan›m› mevcuttur. Erkekler aras›nda sigara içme oran›
(%56,5) anlaml› olarak kad›nlardan (%20,4) daha fazlayd›. Ege
‹nme Veri Taban›nda (16) bu oran %17, ülkemizde yap›lan di¤er
bir çal›flmada (17) ise %30,4 olarak belirtilmifltir. Sigara içmenin
inme için major ba¤›ms›z bir risk faktörü oldu¤una dair güçlü kan›tlar mevcuttur. Risk tüm yafl gruplar›nda, her iki cinsiyette ve
tüm ›rklarda geçerlidir. Sigara içme iskemik inme riskini iki kat,
hemorajik inme riskini 2–4 kat art›rmaktad›r. Ayr›ca pasif içicili¤in inmeyi de içeren kardiyovasküler hastal›k riskini artt›rd›¤›n›
destekleyen çal›flmalar giderek artmaktad›r (26,27).
AF inmenin kardiyak tetikleyicileri içerisinde en önemli olan›d›r. Di¤er vasküler risk faktörlerine göre düzeltme yap›ld›ktan
sonra tek bafl›na inme riskini 3–5 kat artt›r›r. AF prevalans› yaflla
artar. 80 yafl üstünde görülen inmelerin yaklafl›k 1/4’ünün AF’ye
ba¤l› oldu¤u tahmin edilmektedir. Di¤er kardiyak nedenlere ba¤l› inme riski yaflla azal›rken, AF’ye ba¤l› inme riski dokuzuncu dekatta dahi devam eder (4,25,26). Bogousslavsky ve ark. (29) taraf›ndan yap›lan 1000 inme hastas›n›n de¤erlendirilmesinde hastalar›n %27’sinde AF bulundu¤u tespit edilmifltir. Bizim hastalar›m›zda AF s›kl›¤› %14 ve Ege ‹nme Veri Taban›nda %20’dir (16).
Framingham çal›flmas›na göre koroner kalp hastal›¤›, inme
riskini 2 kat, elektrokardiyografi ile saptanan sol ventrikül hipertrofisi 3 kat ve kardiyak yetmezlik 3–4 kat artt›rmaktad›r (25).
Prospektif bir çal›flmada koroner kalp hastal›¤›n›n inme riskini
2,2 kat art›rd›¤› bildirilmifltir (30). Bogousslavsky ve ark. (29)’n›n
çal›flmalar›nda hastalar›n %21,7’sinde kronik kalp hastal›¤› bulundu¤u bildirilmifltir. Çal›flmam›zda hastalar›m›z›n %18’inde konjestif kalp yetmezli¤i, %24’ünde iskemik kalp hastal›¤›, %18’inde koroner kalp hastal›¤› ve %7’sinde kalp kapak hastal›¤› bulunmaktayd›. Ege ‹nme Veri Taban›nda (16) iskemik kalp hastal›¤› s›kl›¤›
Tablo 3. Hastalar›m›zda en s›k görülen inme risk faktörleri ve s›kl›klar›.
Risk Faktörleri
%23, ülkemizde yap›lan di¤er inme çal›flmalar›nda kardiyak hastal›k s›kl›¤› %16–29 olarak bildirilmifltir (6-10).
G‹A öyküsü olan bir kiflide inme riski yaklafl›k %4 olarak bildirilmektedir. ‹nmeye yol açan major kardiyovasküler risk faktörlerine göre düzeltme yap›ld›ktan sonra G‹A, inme için önemli, ba¤›ms›z bir risk faktörü olmay› sürdürmektedir (4). G‹A sonras› inme görülme olas›l›¤› en fazla ilk ay içerisindedir ve bu risk y›lda
%15–20 dolay›ndad›r. Tüm inmeli hastalar›n yaklafl›k %10’u G‹A
öyküsü vermektedir (20,31). Bizim çal›flmam›zda G‹A oran› %29
olarak bulunmufltur. Rodgers ve ark. (32) ilk kez inme geçiren bireylerde risk faktörlerini araflt›rd›klar› çal›flmalar›nda çok de¤iflkenli regresyon analizi sonucunda, inme risk faktörleri ve risk
oranlar›n› AF için 2,03, G‹A için 1.87, sigara içme için 1,72 ve kardiyovasküler hastal›klar için 1,55 olarak belirlemifllerdir.
‹nme riski, bireylerin sahip oldu¤u risk faktörü say›s› ve bu faktörlerin ba¤›ms›z ve birbirlerine göre rölatif risklerine ba¤l› olarak kifliden kifliye de¤iflmektedir. Günümüzde inme risk faktörlerinin büyük
ço¤unlu¤unun tan›mlanm›fl ve tedavi edilebilir olduklar› gösterilmifltir. Ancak halen gerekli ve etkin önleme yöntemleri yeterince uygulanmamaktad›r. Yüksek ölüm riskinin olmas›, uzun süreli özürlülü¤e
yol açmas› ve ilk inmeden sonra tekrarlama olas›l›¤› nedeniyle serebrovasküler hastal›klar›n toplumsal sa¤l›k üzerine etkilerinin azalt›lmas›nda en etkili yöntem risk faktörlerinin önlenmesi olarak görünmektedir. ‹nmeyi tamamen ortadan kald›rma olas›l›¤› olmamas› nedeniyle, inmenin kötü sonuçlar›n› azaltmaya yönelik e¤itim ve hasta
tarama programlar› gelifltirilmeli ve risk faktörü tafl›yan bireylerin yak›n takibi ve tedavisi gerçeklefltirilmelidir (2).
Çal›flmam›z›n kesitsel nitelikte olmas› ve olas› ya da yeni risk
faktörlerinin de¤erlendirmeye al›nmam›fl olmas› çal›flmam›z›n k›s›tlay›c› yönlerini oluflturmakla birlikte; çal›flmam›z›n sonucunda
hasta grubumuzda en s›k gözlenen risk faktörleri hipertansiyon,
sigara içme, G‹A öyküsü, diabetes mellitus ve kardiyak hastal›klar olarak bulunmufltur. Araflt›r›lan inme risk faktörleri aras›nda
fonksiyonel ba¤›ms›zl›k üzerine en belirleyici etkiyi G‹A öyküsünün varl›¤› göstermifltir. Hem G‹A hem de inme için toplumumuza özgü risk faktörlerinin genifl epidemiyolojik çal›flmalarla belirlenmesi, inmenin ve buna ba¤l› olarak geliflen özürlülü¤ün önlenmesini sa¤layacakt›r.
Kaynaklar
1.
2.
S›kl›k
Hipertansiyon
%75
Sigara içme
%37
G‹A öyküsü
%29
4.
‹skemik kalp hastal›¤›
%24
5.
Diabetes mellitus
%23
Hiperlipidemi
%21
3.
6.
Konjestif kalp yetmezli¤i
%18
Koroner kalp hastal›¤›
%18
7.
Atrial fibrilasyon
%14
8.
Kalp kapak hastal›¤›
%7
Brandstater ME. Stroke rehabilitation. In: DeLisa JA, Gans BM,
Walsh NE, editors. Physical Medicine & Rehabilitation principles and
practice. 4th ed. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins
2005:1655–76.
Sacco RL, Wolf PA, Gorelick PB. Risk factors and their management
for stroke prevention: outlook for 1999 and beyond. Neurology
1999;53(7 Suppl 4):15–24.
Feigin VL, Wiebers DO, Nikitin YP, O’Fallon WM, Whisnant JP. Risk
factors for ischemic stroke in a Russian community: a populationbased case-control study. Stroke 1998;29:34–9.
Sacco RL, Benjamin EJ, Broderick JP, Dyken M, Easton JD, Feinberg
WM, et al. Risk Factors. Stroke 1997;28:1507–17.
Leys D, Deplanque D, Mounier-Vehier C, Mackowiak-Cordoliani MA,
Lucas C, Bordet R. Stroke prevention: management of modifiable
vascular risk factors. J Neurol 2002;249:507–17.
Eskiyurt N, Yal›man A, Vural M, K›z›ltafl H, Bölükbafl N, Çeflme F.
‹nmeli olgular›n özellikleri ve fonksiyonel durum sonuçlar›. ‹st T›p
Fak Derg 2005;68:71–7.
Do¤an A, Mengülo¤lu M, Özgirgin N. Geriatrik hemiplejik hastalar›m›z›n rehabilitasyon sonuçlar›. Türk Geriatri Dergisi 2004; 7: 191–4.
Yavuzer G, Kucukdeveci A, Arasil T, Elhan A. Rehabilitation of stroke patients. Clinical profile and functional outcome. Am J Phys Med
Rehabil 2001;80:250–5.
Türk Fiz T›p Rehab Derg 2007;53:89-93
Turk J Phys Med Rehab 2007;53:89-93
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
Do¤an A, Nakipo¤lu GF, Do¤an Aslan M, Kaya AZ, Özgirgin N.
The rehabilitation results of hemiplegic patients. Turk J Med Sci
2004;34:385–9.
Tur BS, Kurtais Gursel Y, Yavuzer G, Kucukdeveci A, Arasil T.
Rehabilitation outcome of Turkish stroke patients: in a team
approach setting. Int J Rehabil Res 2003;26:271–7.
World Health Organization. Proposal for the Multinational
Monitoring of Trends and Determinants in Cardiovascular Disease
(MONICA Project). Geneva, Switzerland: World Health Organization;
1983. WHO document MNC/82.1, Rev. 1.
Kucukdeveci AA, Yavuzer G, Elhan AH, Sonel B, Tennant A.
Adaptation of the Functional Independence Measure for use in
Turkey. Clin Rehabil 2001;15:311–9.
van Swieten JC, Koudstaal PJ, Visser MC, Schouten HJ, van Gijn J.
Interobserver agreement for the assessment of handicap in stroke
patients. Stroke 1988;19:604–7.
Young FB, Lees KR, Weir CJ. Strengthening acute stroke trials
through optimal use of disability end points. Stroke
2003,34:2676–80.
Thompson DW, Furlan AJ. Clinical Epidemiology of Stroke. Neurol
Clin 1996;14:309–15.
Kumral E, Özkaya B, Vardarl› E, Sa¤duyu A, fiirin H, Pehlivan M. Ege
‹nme Veri Taban›. Ege bölgesinde hastane tabanl› çal›flma 2000 inme hastas›n›n analizi. Türk Norol Derg. 1997;1–2:3–12.
Truelsen T, Prescott E, Gronbaek M, Schnohr P, Boysen G. Trends in
stroke incidence. The Copenhagen City Heart Study. Stroke
1997;28:1903–7.
Jorgensen HS, Nakayama H, Raaschou HO, Olsen TS. Intracerebral
Hemorrhage Versus Infarction: Stroke severity, risk factors and
prognosis. Ann Neurol 1995;38:45–50.
D’Alessandro G, Di Giovanni M, Roveyaz L, Iannizzi L, Compagnoni
MP, Blanc S, et al. Incidence and Prognosis of Stroke in the Valle
d’Aosta, Italy: First-year results of a community-based study. Stroke
1992;23:1712-5.
Bamford J, Dennis M, Sandercock P, Burn J, Warlow C. The
frequency, causes and timing of death within 30 days of a first
stroke: The Oxfordshire Community Stroke Project. J Neurol
Neurosurg Psychiatry 1990;53:824–9.
Kernan WN, Viscoli CM, Brass LM, Gill TM, Sarrel PM, Horwitz RI.
Decline in physical performance among women with a recent
Karatepe ve ark.
‹nme ve Risk Faktörleri
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
93
transient ischemic attack or ischemic stroke. Opportunities for
functional preservation: A report of the women’s estrogen stroke
trial. Stroke 2005;36:630–4.
Daffertshofer M, Mielke O, Pullwitt A, Felsenstein M, Hennerici M.
Transient ischemic attacks are more than “ministrokes”. Stroke
2004;35:2453–8.
Inouye M, Hashimoto H, Mio T, Sumino K. Influence of admission
functional status on functional change after stroke rehabilitation.
Am J Phys Med Rehabil 2001;80:121-5.
Kelly PJ, Furie KL, Shafgat S, Rallis N, Chang Y, Stein J. Functional
recovery following rehabilitation after hemorrhagic and ischemic
stroke. Arch Phys Med Rehabil 2003;84:968-72.
Kannel WB, Wolf PA, Verter J. Manifestions of Coronary Disease
Predisposing to Stroke. The Framingham Study. JAMA
1983;250:2942–6.
Goldstein LB, Adams R, Alberts MJ, Appel LJ, Brass LM, Bushnell
CD, et al. Primary prevention of ischemic stroke: a guideline from
the American Heart Association/American Stroke Association
Stroke Council. Stroke. 2006;37:1583–633.
Sacco RL, Adams R, Albers G, Alberts MJ, Benavente O, Furie K, et
al. Guidelines for prevention of stroke in patients with ischemic
stroke or transient ischemic attack: a statement for healthcare
professionals from the American Heart Association/American
Stroke Association Council on Stroke. Stroke 2006;37:577–617.
Colditz GA, Bonita R, Stampfer M, Willett WC, Rosner B, Speizer FE,
et al. Cigarette smoking and risk of stroke in middle-aged women. N
Eng J Med 1988;318:937–41.
Bogousslavsky J, Melle GV, Regli F. The Lausenne Stroke Registry:
Analysis of 1000 consecutive patients with first stroke. Stroke
1988;19:1083–92.
Davis PH, Dampbrosia JM, Schoenberg BS, Schoenberg DG,
Pritchard DA, Lilienfeld AM, et al. Risk factors for ischemic stroke.
A prospective study in Rochester, Minnesota. Ann Neurol
1987;22:319–27.
Special Report From The National Institute of Neurological
Disorders and Stroke. Classification of Cerebrovascular Diseases III.
Stroke 1990;21:637–76.
Rodgers H, Greenaway J, Davies T, Wood R, Steen N, Thomson R.
Risk factors for first-ever stroke in older people in the north East of
England: a population-based study. Stroke 2004;35:7–11.