sektör raporu - Orta Anadolu Süs Bitkileri ve Mamulleri İhracatçıları

ORTA ANADOLU ĠHRACATÇI BĠRLĠKLERĠ GENEL SEKRETERLĠĞĠ
SÜS BĠTKĠLERĠ
SEKTÖR RAPORU
EYLÜL 2011
Orta Anadolu Süs Bitkileri ve Mamulleri ihracatçıları Birliği
Adres: Mahatma Gandhi Caddesi No:103 G.O.P. ANKARA
Tel: (312) 4472740 (pbx) Faks: (312) 447 01 80
E-posta: oaib@ekonomi.gov.tr Web: www.oaib.gov.tr
Antalya Ofis: Aspendos Bulvarı No:221 07200 ANTALY A Tel: (242) 311 83 14
ĠÇĠNDEKĠLER
Sayfa
Süs Bitkileri Sektörü Sınıflandırması
2
Dünyada Süs Bitkileri Sektörü
3
Türkiye’de Süs Bitkileri Sektörü
5
Türkiye’nin Süs Bitkileri Üretimi
5
Türkiye’nin Süs Bitkileri Ġhracatı
7
Hazırlayan: Gülşen BAY
EYLÜL 2011
1
SÜS BĠTKĠLERĠ SEKTÖRÜ SINIFLANDIRMASI
Süs bitkileri sektörü, bitkisel üretim içinde önemli bir yere sahip olan ve ekonomiye
büyük katma sağlayan etkili bir sektör olarak kabul edilmektedir. Ülkemiz çok çeşitli
ekolojik bölgeye sahip olup, iklim ve toprak özellikleri bakımından süs bitkileri
yetiştiriciliğine son derece uygundur ve aynı zamanda bir çok süs bitkisinin gen
kaynağıdır.
Süs bitkileri, yaygın olarak kullanım amaçlarına göre sınıflandırılmaktadır.
Kesme Çiçekler
Kesme çiçek amaçlı yetiştiricilik ve yetiştirilen türleri içermektedir.
Ġç Mekan (Saksılı) Süs Bitkileri
Ġç mekanda kullanılmak üzere saksı ve kaplarda yetiştirilerek pazarlanan bitki tür ve
çeşitlerini kapsamaktadır.
Dış Mekan Süs (Tasarım) Bitkileri
Dış mekanda peyzaj uygulamalarında kullanılmak üzere üretilip pazarlanan tür ve
çeşitleri içermekte, süs ağaç ve ağaççıkları, mevsimlik tek ve çok yıllık çiçekler, yer
örtücü olarak kullanılan diğer türler ve süs çimleri bu sınıf içinde
değerlendirilmektedir.
Çiçek Soğanları
Bu sınıf ülkemiz gerçeklerinden doğmuş, ihraç edilmek üzere doğadan toplanan
ve/veya kültür koşullarında üretimi yapılan doğal soğanlı, yumrulu ve rizomlu bitki
türlerini (geofitleri) kapsamaktadır
Armonize sisteme göre, kağıt ve kağıt ürünleri Gümrük Tarife Ġstatistik Pozisyon
Kodları (GTĠP) aşağıda verilmektedir.
GTĠP NO
ÜRÜN TANIMI
0601
ÇĠÇEK SOĞANLARI
0602
CANLI BĠTKĠLER
0603
KESME ÇĠÇEKLER
0604
YOSUNLAR VE AĞAÇ DALLARI
2
DÜNYADA SÜS BĠTKĠLERĠ SEKTÖRÜ
Dünya üzerinde 50’den fazla ülkede süs bitkileri üretimi yapıldığı bilinmektedir.
Dünyada toplam süs bitkileri üretim alanları 2009 yılı itibariyle 1.512.221 hektardır.
Üretim yapılan önemli bölgeler alan büyüklüklerine göre Asya, Kuzey ve Güney
Amerika, Avrupa, Afrika ve Orta Doğu’dur.
Asya: Asya ülkeleri Dünya kesme çiçek üretim alanlarının % 64’üne sahip olup; en
önemli üreticileri Çin ve Hindistan’dır. Çin, dünya kesme çiçek üretim alanlarının %
54’üne sahiptir; tek başına dünya üretiminin % 11’ini sağlamaktadır.
Japonya da çiçekler ve saksı bitkilerinde önemli bir üretici ülkedir. Ancak iç pazara
yönelik üretim yapmaktadır. Japonya’da yaklaşık 18.000 ha alanda çiçek, 2.000 ha
alanda saksı bitkileri üretimi yapılmaktadır. Asya pazarında Tayland, Malezya gibi
ülkelerde de üretim artmaktadır. Özellikle Japonya pazarına yönelik üretim vardır.
Güney Kore, Tayland ve Tayvan’ın üretiminde orkide gibi kesme çiçekler ağırlıklıdır.
Hindistan’da süs bitkileri sektörü oldukça önemli bir sektör konumuna gelmiştir.
Hindistan'ın bazı özellikleri süs bitkileri üretimi için oldukça elverişlidir. Yeterli güneş
ışığı, yüksek sıcaklık, iyi toprak kalitesi, su kaynakları, düşük işçilik ve yatırım
ücretleri avantajlarına sahip olan ülkenin kalite standartları henüz Avrupa ve Asya
pazarlarının gereksinim duyduğu yüksek standartları karşılayamayacak kadar
düşüktür. Ġhracat yüksek taşıma ücretleri ve Avrupa’nın yüksek gümrükleriyle ve
havaalanındaki yetersiz soğutma alanları nedeniyle yaygın değildir.
Avrupa
Avrupa Birliği, dünya üzerinde hektar (ha) başına verimliliğin en fazla olduğu
bölgedir. Avrupa Birliği ülkeleri, dünya kesme çiçek üretim alanlarının %11’ine sahip
olup; dünya üretim değeri içerisinde % 38’lik bir paya sahiptir. En önemli üretici
ülkeler; Hollanda, Ġtalya, Almanya, Birleşik Krallık ve Ġspanya’dır. Avrupa Birliği
ülkelerinde üretim alanları ve üreticilerin sayıları giderek azalmaktadır. Buna karşın
üretim miktarı kesme çiçeklerde değişmezken, canlı bitkiler ve soğanlarda
artmaktadır. Toplam üretim miktarının değişmemesi üretimde sağlanan verimlilik
artışının göstergesidir.
Orta Amerika
Orta Amerika’da; Meksika, Kolombiya, Ekvador; Güney Amerika’da ise Brezilya
önemli üretici ülkelerdir. Bu ülkelerin iklim şartlarının elverişli olması, arazi ve işçilik
maliyetlerinin düşük olması gibi üretim avantajları bulunmaktadır. Latin Amerika
ülkeleri uygun iklim şartları, yabancı yatırımlar ve bilgi sayesinde hem Amerika hem
Avrupa pazarı için önemli bir ihracatçı bölge haline gelmiştir. Bu bölgenin süs bitkileri
üretiminde sahip olduğu avantajların başında iklimsel koşullar, ucuz arazi ve ucuz
işgücü ve Kuzey Amerika pazarına yakınlık gelmektedir. Son yıllarda bu ülkelere süs
bitkileri üretimi üzerine Avrupalılar tarafından yabancı yatırımlar yapılmıştır.
Afrika
Afrika ülkelerinde ekonominin tarıma dayalı olması, uygun iklim koşulları ve ucuz
işçilik gibi avantajlar süs bitkileri üretiminin gelişmesine neden olmuştur. Afrika’da;
Kenya, Tanzanya, Zimbabve, Uganda,Zambia, Etiyopya gibi ülkeler önemli
üreticilerdir.
Afrika’da kesme çiçek üretimi yapan geleneksel aile tarlaları çok azdır. Üretim
alanları profesyonel şirketler tarafından işlenmekte olup, yabancı yatırımcıların sahip
olduğu büyük ölçekli fidanlıklardan oluşmaktadır. Büyük üretim yerlerinde çalışan işçi
3
sayısı binlerce kişiye ulaşmaktadır. Bu tarlaların yöneticileri genellikle Ġngiltere,
Hollanda, Almanya veya Ġsrail’den gelen yöneticilerdir. Üretim özellikle Avrupa
pazarına ihracat amacıyla yapılmaktadır.
Afrika’da çiçek üretimi yıllık ortalama % 10’un üzerinde bir artış oranına sahiptir.
Afrika menşeli çiçeklerin Avrupa süpermarketlerinde giderek artan payı da üretim ve
lojistik konularındaki büyük gelişimin göstergesidir. Kaliteyi arttırmak, çeşitliliği
sağlamak ve sosyal standartları uygulamak için sektörde çok yoğun çaba
harcanmaktadır.
Afrika çiçek endüstrisi Avrupa pazarına odaklanmış durumdadır. Afrika’da üretilen
çiçeklerin % 90’ının Avrupa’da satıldığı tahmin edilmektedir. Afrika kökenli kesme
çiçeklerin 2/3’ü Hollanda mezatları (VBA, Flora Holland, TFA) aracılığıyla
satılmaktadır. Kalite ve fiyat özellikleri açısından birçok ürün süpermarket kanalları
aracılığıyla satılmak üzere gönderilmektedir.
Tablo: Dünya Süs Bitkileri Üretim Alanları ve Üretim Değeri (2009)
ÜRETĠM ALANI (ha)
KITA
Avrupa
Kesme Çiçek ve
Saksılı Bitkiler
Fidanlıklar
Çiçek
Soğanları
Toplam
Yüzde (%)
48.705
99.970
30.328
179.003
11
Orta Doğu
4.026
1.968
54
6.048
0,3
Afrika
7.604
7.604
0,5
Asya-Pasifik
523.829
44.2920
5.363
972.112
64
Kuzey ve Güney Amerika
118.219
226.763
2.472
347.454
22
TOPLAM
702383
771.621
38.217
1.512.221
100
ÜRETĠM DEĞERĠ (Milyon Avro)
Kesme Çiçek ve
Saksılı Bitkiler
Avrupa
Fidanlıklar
Çiçek
Soğanları
Toplam
Yüzde (%)
10.843
5.581
573,5
16.997,5
38
Orta Doğu
220
3.962
8
4.190
9
Afrika
634
634
1,4
7.710,27
17
14998
33
44.529,77
100
Asya-Pasifik
7.608
Kuzey ve Güney Amerika
6.891
8.107
26.196
17.650
TOPLAM
102,27
683,77
Kaynak: AIPH International Statistical Yearbook 2010
4
TÜRKĠYE’DE SÜS BĠTKĠLERĠ SEKTÖRÜ
1- TÜRKĠYE’NĠN SÜS BĠTKĠLERĠ ÜRETĠMĠ
Türkiye, süs bitkileri yetiştiriciliğinde uygun iklimsel ve coğrafi koşulları, pazar
ülkelere yakınlığı ve ucuz işgücüne sahip olması gibi nedenlerle önemli avantajlara
sahiptir.
Türkiye’de ticari anlamda kesme çiçek üretimi, 1940’lı yıllarda Ġstanbul ve çevresinde
başlamış, daha sonra Yalova da önemli bir üretim merkezi konumuna gelmiştir. 1985
yılından itibaren Antalya’dan yapılmaya başlayan kesme çiçek ihracatı, çiçek üretim
alanlarını bu bölgede hızla artırmıştır. Ġhracata yönelik üretimin dolaylı yollarla teşvik
edilmesi ve bitki materyali ithaline getirilen kolaylıklar, kesme çiçek üretim alanı ve
miktarında önemli artışların ortaya çıkmasını sağlamıştır.
Türkiye’de 2009 yılında toplam 3.359 ha. alanda süs bitkileri üretimi yapılmaktadır.
Üretim alanlarının yıllara göre değişimi aşağıdaki tabloda verilmiştir. 2000-2001
sezonunda toplam 1.392 ha olan süs bitkileri üretim alanı, 2008-2009 sezonunda
3.359 hektara yükselmiştir.
Tablo : Türkiye Süs Bitkileri Üretim Alanları (da)
ÜRETĠM ALANI (da)
Ürün Grubu
Kesme Çiçek
19992000
20002001
20012002
8.545
7.582
6.457
6.224
8.028
130
118
193
20022003
20032004
10.365 11.456 11.988
20042005
20052006
20062007
20072008
20082009
12.203 12.048 12.639
13.111
12.126
8.787 11.106 12.832
11.332
20.814
479
414
649
21.209 23.632 25.950
24.857
33.590
Ġç ve Dış Mekan
Bitkileri
9.760 12.664
Yabani Soğanlı,
Rizomlu Bitkiler
Toplam
15.132 13.924
510
543
18.586 21.726 25.195
218
478
Kaynak: T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı
2009 yılı verilerine göre Türkiye süs bitkileri üretiminin % 62’sini iç ve dış mekan
bitkileri, % 36’sını kesme çiçekler, % 2’sini doğal çiçek soğanları oluşturmaktadır.
Tablo : Türkiye Süs Bitkileri Üretim Alanları (ha)
SÜS BĠTKĠLERĠ ÜRETĠM ALANLARI (2008-2009)
ÜRÜN GRUPLARI
Cam Sera
Plastik Sera
Açık Alan
Toplam
%
Dış Mekan Bitkileri
6
98
1.863
1.968
59
Kesme Çiçekler
47
890
274
1.212
36
Ġç Mekan Bitkileri
5
102
5
113
3
Çiçek Soğanları
0
9
55
64
2
TOPLAM
58
1.101
2.199
3.359
100
Kaynak: T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı
5
Türkiye’de 28 ilde süs bitkileri üretimi yapılmaktadır. Üretimin en fazla yapıldığı iller
sırasıyla Ġzmir, Sakarya, Antalya, Yalova, Bursa ve Isparta’dır.
Antalya ve Ġzmir kesme çiçek üretiminde en önemli illerdir. Marmara ve Ege
Bölgesinde (Ġstanbul, Yalova, Ġzmir, Aydın) yapılan kesme çiçek üretimi genellikle iç
pazara yöneliktir. Antalya bölgesinde ise çoğunluğu seralarda olmak üzere yüksek
kaliteli ve ihracata yönelik üretim yapılmaktadır.
Sakarya, Yalova, Ġstanbul, Adana, Osmaniye iç ve dış mekan bitkileri üretiminde
önemli yere sahiptir. Sakarya bölgesi de istatistiklerden görülmeyen ama son 5 yıldır
çok önemli dış mekan süs bitkileri üretimi yapılan bir bölgedir. Bu bölgede üretimin
ihracata yönelik konumlandırıldığı 500 hektara yakın üretim alanı bulunmaktadır.
Özellikle Sakarya merkez olmak üzere Arifiye, Sapanca, Pamukova ilçelerinde yoğun
üretim alanları görülmektedir.
Tablo : Ġllere Göre Süs Bitkileri Üretimi 2009
ĠLLER
ÜRETĠM ALANI (da)
PAY (%)
İzmir
8.016
24
Sakarya
7.034
21
Antalya
5.058
15
Yalova
4.541
14
Bursa
3.220
10
Isparta
1.522
5
Kocaeli
946
3
Balıkesir
468
1
Samsun
425
1
Adana
422
1
1.938
6
Diğer
TOPLAM
33.590
100
Kaynak: T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı
Türkiye süs bitkileri üretimi itibariyle dünya üretiminde yaklaşık binde 7’lik bir paya
sahiptir.
Kesme Çiçekler
2009 yılında Türkiye’de toplam 1.212 ha alanda kesme çiçek üretimi yapılmaktadır.
Örtüaltı alan üretim alanının üçte ikisini oluşturmaktadır. Seralarda yapılan üretimin
büyük çoğunluğu ihracata yöneliktir. Ülkemizde kesme çiçek üretimi Marmara, Ege
ve Akdeniz Bölgelerinde yer alan mikroklimatik alanlarda yoğunlaşmaktadır. Ayrıca
kıyı bölgelerinden içerde yayla kesimlerinde yaz aylarında yüksek kaliteli karanfil
ağırlıklı üretim de yapılmaktadır. Bu sayede yılın 10 ayı karanfil üretilebilmektedir.
Kesme çiçek üretiminde, türler itibariyle karanfil, gül ve gerbera önde gelmektedir.
Bunların toplam kesme çiçek üretim alanlarından aldığı pay sırasıyla % 63, % 15 ve
% 10’dur.
Kesme çiçek üretimi yapısal özellikleri açısından, işçilik yoğun bir tarımsal üretim
biçimidir ve az yatırımla çok istihdam yaratan bir alandır. Özellikle iç tüketime yönelik
üretim yapan işletmeler büyük ölçüde aile işletmeleri olup, aile bireylerine iş
yaratmaktadır.
6
2- TÜRKĠYE’NĠN SÜS BĠTKĠLERĠ ĠHRACATI
Türkiye süs bitkileri ihracatındaki ana ürün grupları canlı bitkiler (iç ve dış mekan
bitkileri, fideler, fidanlar), kesme çiçekler, çiçek soğanları, yosunlar ve ağaç
dallarıdır.
Türkie’den süs bitkileri ihracatı 20 yıl önce başlamıştır ve her yıl düzenli gelişim
göstermektedir. Türkiye’nin süs bitkileri ihracatının yıllar itibariyle gelişimi aşağıdaki
tabloda verilmektedir.
Tablo: Türkiye Süs Bitkileri Ġhracatı
YILLAR
DEĞER (1.000 Dolar)
2000
12.956
2001
14.282
2002
22.299
2003
31.485
2004
37.748
2005
36.229
2006
40.522
2007
46.447
2008
45.524
2009
49.150
2010
56.189
Kaynak: T. C. Ekonomi Bakanlığı
Grafik: Türkiye’nin Süs Bitkileri Ġhracatının Gelişimi
(1000 USD)
2005
60.000
2006
2007
2008
50.000
2009
2010
40.000
30.000
20.000
10.000
0
2005
2006
2007
2008
2009
2010
7
2010 yılı ihracat rakamlarına göre Türkiye süs bitkileri ihracatının % 47’sini kesme
çiçekler oluşturmaktadır. Kesme çiçekleri sırasıyla canlı bitkiler (% 39), yosun ve
ağaç dalları (% 11) ve çiçek soğanları ( %3) izlemektedir.
Tablo: Türkiye’nin Süs Bitkileri Ġhracatı
ÜRÜN GRUBU
ÇĠÇEK SOĞANLARI
DEĞER (1.000 DOLAR)
PAY
1.813
3%
CANLI BĠTKĠLER
21.774
39%
KESME ÇĠÇEKLER
26.664
47%
5.938
11%
56.189
100%
YOSUN VE AĞAÇ DALLARI
TOPLAM
Kaynak: T. C. Ekonomi Bakanlığı
Süs bitkileri ihracatında en önemli mal grubu kesme çiçeklerdir. Kesme çiçeklerde,
son yıllarda yayla bölgesinde başlayan ihracata yönelik üretim sayesinde yıl boyu
yüksek kaliteli çiçek ihracatı yapılmasına olanak sağlanmaktadır. Karanfil, gerbera,
krizantem, gypsophila, solidago, lilium, lisianthus, ranunculus, anemone ve değişik
türlerde yeşilliklerden oluşan kesme çiçekler toplam süs bitkileri ihracatının % 47’sini
oluşturmaktadır. Son yıllarda süs bitkileri çelik ve köklü fideleri ile çelenk, yeşillik ve
hazır buket üretim ve ihracatı da gelişmektedir.
Yosunlar ve ağaç dalları grubunda yer alan çelenklerin ihracatında da artış
görülmektedir. Noel dönemlerine yönelik yeşilliklerden oluşan çelenk yapımı yeni bir
tür olarak üretilmeye ve ihraç edilmeye başlanmıştır. Çelenk ihracatında önemli
pazarlarımız Hollanda ve Almanya’dır.
Türk ihracatçıları Türkiye’nin coğrafi konumu ve büyük tüketim merkezlerine
yakınlığının avantajını kullanmaktadır. Türk çiçekleri dünya üzerinde 55’ten fazla
ülkeye ihraç edilmektedir.
Son yıllarda Canlı bitkiler grubunda yer alan süs bitkileri çelik ve köklü fideleri, dış
mekan –peyzaj bitkileri ihracatı da yurtdışı müteahhitlik hizmetlerindeki gelişmelere
paralel olarak artmaya devam etmektedir. Türkiye’deki süs bitkileri sektöründe
yatırım kararı veren firmalar için modern, bilgisayar kontrollü ve her türlü donanıma
sahip yüksek teknolojili seralarda üretim yapılabilecek bir ortam mevcuttur.
8
Tablo: Türkiye Süs Bitkileri ihracatı (2010)
ÜLKELER
DEĞER ( 1.000 USD)
ĠNGĠLTERE
9.929
HOLLANDA
8.837
ALMANYA
7.197
TURKMENĠSTAN
5.980
RUSYA.
3.761
AZERBAYCAN
3.495
IRAK
3.404
ROMANYA
3.383
UKRAYNA
3.247
K.K.T.C.
1.129
TOPLAM
Kaynak: T. C. Ekonomi Bakanlığı
56.189
Türkiye’de süs bitkileri sektörü % 95 oranında yüksek katma değer ve yüksek
istihdam yaratan bir sektördür. Sektörün sadece ihracat kısmında 25 bin kişi
istihdam edilmekte olup, sektördeki dolaylı istihdam ise yaklaşık 300.000 kişidir.
Sektör ülkedeki sosyal yapıya da yeni iş alanlarının yaratılması ve istihdam edilen
kesimlere barınma ve eğitim imkanları sağlanması ile katkı sağlamaktadır.
9