önsöz - Prof.Dr.Kenan ÇELİK / Prof.Dr.Kenan ÇELİK

ÖNSÖZ
Ars longa vita brevis.
Hippokrates
Elinizde bulunan kitap, Karadeniz Teknik Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İktisat ve Ekonometri Bölümlerinde okuttuğum Makro İktisat-II dersi ile Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Yüksek Lisans Programında
okuttuğum Makroekonomik Analiz dersinin notlarına dayanmaktadır. Söz
konusu ders notlarının hazırlanmasında, B.Snowdown, H. Vane ve P.
Wynarczyk’in “A Modern Guide to Macroeconomics, An Introduction to
Competing Schools of Thought”, E.S. Phelps’in “Seven School of
Macroeconomics” ve nihayet V. Savaş’ın “Keynesyen İktisat Yıkılırken” ve
“Politik İktisat” adlı kitapları esin kaynağım olmuştur.
Kitabın daha iyi anlaşılabilmesi için, okuyucunun mikro iktisat teorisi ile
Ortodoks Keynesyen Toplam Harcamalar Modeli (45o Keynesyen Çapraz
Modeli), IS-LM Modeli ve Toplam Talep-Toplam Arz Modeli’nin ayrıntılarına vakıf olması beklenmektedir. Böyle bir boşluğun bulunması durumunda,
“Makro İktisat: Keynesyen Teori ve Politikalar” adlı kitabımı Keynesyen
Modellerin öğrenilmesine yardımcı bir materyal olarak tavsiye edebilirim.
Şüphe yok ki ülkemizde makro iktisat öğretiminde kullanılan çok sayıda
kıymetli ders kitabı bulunmaktadır. Türkçe makro iktisat ders kitaplarında
konuların sıralanışı itibariyle, milli muhasebe ile başlayan ve açık ekonomi
makro iktisadı ile biten standart bir yol izlenmekte, bu süreç içinde yeri geldikçe farklı makro iktisat teorilerinin görüşlerine atıflar yapılmaktadır. Elinizdeki kitap, her makro iktisat teorisini kronolojik sıraya göre ayrı bölümlerde ele alması ve teorilerin karşılaştırılmasına dayanan bir yöntem takip
etmesi bakımından diğer makro iktisat kitaplarından ayrılmaktadır.
Üzerinde genel bir mutabakatın sağlanmış olduğu mikro iktisat teorisinin
aksine, makro iktisat teorileri üzerinde görüş birliği zayıftır. Makro iktisat
teorilerinin değişen makro ekonomik şartlara göre sürekli olarak kendilerini
yenileme mecburiyeti, bu alanda ders kitabı yazımını da zorlaştırmaktadır.
Çünkü, literatüre her gün yeni teoriler katılmakta, teoriler arasında kıyasıya
bir rekabet hüküm sürmektedir. Bu kitap, makro ekonomi dünyasının dinamik ortamında, bugüne kadar birbirlerinden farklılaşarak okullar haline dönüşmüş makro iktisat teorilerinin temellerini vermeyi amaç edinmektedir. Bu
temellere dayanarak, öğrencilerimiz ve okuyucularımız, makro teoriler arasındaki farklılıkların ve rekabetin nedenlerini karşılaştırmalı bir çerçevede
öğrenebilirler.
Kitapta; Klasik Makro İktisat Teorisi, Keynes’in Genel Teorisi, Ortodoks
Keynesyen Makro İktisat Teorisi, Ortodoks Paracı Makro İktisat Teorisi,
Yeni Klasik Makro İktisat Teorisi, Yeni Klasik Reel Konjonktür Teorisi ve
Yeni Keynesyen Makro İktisat Teorisi ayrı başlıklar altında ele alınmakta ve
bu teorilere dayanan politikalar incelenmektedir. Makro ekonominin beslendiği ana kaynaktan biraz uzakta olmaları ve G. C. Harcourt’un ifadesiyle
“uyum ve istikrara kavuşmadıkları” için kitapta, Avusturya Okulu ve PostKeynesyen Makro İktisat Teorisi kapsam dışında tutulmuştur. Kitabın içeriğinin tamamlanması bakımından bu okulların kitaba ilavesi, şimdilik, gelecek baskılara bırakılan bir görev olmaktadır.
Bu haliyle kitabın, lisans düzeyinde orta seviyede verilen makro iktisat dersleri ile yüksek lisans düzeyinde verilen makroekonomik analize giriş dersleri
için yararlı olacağı söylenebilir. Çalışmamın, iktisatçılığı kariyer olarak
benimseyen bütün araştırma görevlileri için bir başucu kitabı olması en
büyük dileğimdir.
VI
Kitabın geliştirilmesindeki her türlü eleştiri, düzeltme, tavsiye ve katkılarından dolayı meslektaşlarım Prof. Dr. Rahmi Yamak, Prof. Dr. Harun Terzi ve
Doç. Dr. Haydar Akyazı Beylere teşekkür borçluyum. Bu kitaptaki şekiller,
diğer kitaplarımda olduğu gibi, meslektaşım Prof. Dr. Kenan Çelik Beyin
yaratıcı zekasının ve maharetli ellerinin eseridir. Kendisine bilhassa teşekkür
ederim. Bilgisayar çıktılarını dikkatle okuyarak, kitabımın tashihine büyük
katkılarda bulunan Araştırma Görevlimiz Sayın Serap Ovalı’ya minnettarım.
Belirtmeye gerek yok ki, kitaptaki bütün hata ve noksanların biricik sorumlusu benim. Kitabın daha da gelişmesi ve olgunlaşması için eleştiriye ihtiyacı
olduğu açıktır. Bütün okuyucularımıza, öğrencilerimize, araştırmacılarımıza
ve genç bilim adamlarımıza yaralı olmasın dilerim.
Ocak 2005, Trabzon
Prof. Dr. Ersan Bocutoğlu
VII
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ ................................................................................................... V
İÇİNDEKİLER ....................................................................................... VIII
BİRİNCİ BÖLÜM
KLASİK MAKRO İKTİSAT TEORİSİ
1. Genel Olarak ............................................................................................ 1
2. Klasik Makro İktisat Teorisi ve Kapitalist Ekonomiler ........................... 2
3. Klasik Makro İktisat Teorisinin Temel Varsayımları .............................. 3
4. Klasik Makro İktisadın Dayandığı Teoriler ve Yasalar……….. …………7
4.1. Klasik İstihdam ve Üretim Teorisi ................................................... 7
A. Kısa Dönem Üretim Fonksiyonu................................................. 7
B. Klasik İşgücü Piyasası ........................................................ 12
4.2. Say Yasası ...................................................................................... 20
A. Genel Olarak…………. ………………………………………20
B. Klasik Faiz Teorisi…………………………………… . ……...22
4.3. Paranın Miktar Teorisi ................................................................... 27
A. Cambridge Yaklaşımı: Para Talebi Teorisi ............................... 28
B. Fisher Yaklaşımı: Toplam Talep Toplam Arz Teorisi ............. 31
C. Paranın Miktar Teorisi ve Ekonominin Genel Dengesi… ……32
D. Fisher Etkisi…………………………… .... …………………..37
5. Klasik Makro İktisat Teorisinde Maliye ve Para Politikalarının Etkinliği38
5.1. Klasik Makro İktisat Teorisinde Maliye Politikasının Etkinliği .... 39
5.2. Klasik Makro İktisat Teorisinde Para Politikasının Etkinliği ........ 43
TEMEL KAVRAMLAR……………........……………………………………46
SORULAR ................................................................................................. 46
İKİNCİ BÖLÜM
KEYNES’İN GENEL TEORİSİ
1. Genel Olarak .......................................................................................... 49
2. Klasik ve Keynesyen Varsayımların Karşılaştırılması........................... 51
VIII
3. Genel Teori'de Keynes'in Görüşleri………………….... ………………….57
3.1. Effektif Talep ................................................................................. 57
3.2. Ekonomiye Devlet Müdahalesi….. ................................................ 59
3.3. Yatırım Harcamaları ve Konjonktür Teorisi .................................. 60
3.4. Likidite Tercihi ve Faiz Oranının Belirlenmesi ............................. 63
3.5. Makro Ekonomik Sistemin İşleyişi................................................ 64
4. Klasik Üretim ve İstihdam Teorisi, Say Yasası ve Paranın Miktar
Teorisine Karşı Keynes'in Eleştirileri … ……………………………..67
4.1. Keynes ve Klasik İşgücü Piyasası .................................................. 67
A. Esnek Fiyatlar ve Katı Parasal Ücretler…….............. ………..68
B. Esnek Fiyatlar ve Esnek Parasal Ücretler: Keynes Etkisi . ……71
4.2. Keynes ve Say Yasası .................................................................... 74
4.3. Keynes ve Paranın Miktar Teorisi …......... ………………………76
5. Keynes’in Genel Teorisi’nin Üç Yorumu ............................................. 77
5.1. Hidrolik Yorum ............................................................................. 77
5.2. Köktenci Yorum ............................................................................ 78
5.3. Uyarlanmış Genel Denge Yaklaşımı ............................................. 78
TEMEL KAVRAMLAR……………… ...........………………………………79
SORULAR ................................................................................................. 80
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ORTODOKS KEYNESYEN MAKRO İKTİSAT TEORİSİ
1. Genel Olarak .......................................................................................... 83
2. Ortodoks Keynesyen Makro İktisat Teorisinin Temel Varsayımları ..... 84
3. IS-LM Modeli ........................................................................................ 86
3.1. Mal Piyasası ve IS Doğrusu ........................................................... 86
A. IS Doğrusu………... …………………………………………..86
B. IS Doğrusunun Eğimi……………………. …………………...87
3.2. Para Piyasası ve LM Doğrusu ....................................................... 89
A. LM Doğrusu………… ..... ……………………………………89
B. Likidite Tuzağı……………… ...... ……………………………90
C. LM Doğrusunun Eğimi…………………… ... ………………..91
3.3. IS-LM Modelinin Dengesi.......................................... ... ................93
3.4. Ekonomiye Hükümet Müdahalesi ................................................. 94
IX
A. Maliye Politikası ...................................................................... 94
B. Para Politikası ........................................................................... 97
C. Maliye ve Para Politikalarının Etkinliği Konusunda
Ortodoks Keynesyen-Ortodoks Paracı Tartışmaları… .... …….99
4. Ortodoks Keynesyen Makro İktisat Teorisinde Eksik İstihdam
Dengesi ......................................................................................... 102
4.1.Genel Durum ......................................................................... 103
A. Esnek Fiyatlar, Katı Parasal Ücret Varsayımı:
Maliye Politikası ..................................................................... 103
B. Esnek Fiyatlar, Esnek Parasal Ücret Varsayımı:
Keynes Etkisi .......................................................................... 106
4.2. Keynes Etkisinin Ekonomiyi Tam İstihdam Seviyesine
Ulaştıramadığı Özel Durumlarda Para ve Maliye Politikalarının
Etkinliği....................................................................................... 108
A. Likidite Tuzağı ……………………………… ......... ……………108
B. Yatırımların Faize Duyarlılığının Düşük Olması…... ………..112
C. Don Patinkin'in Görüşü: Pigou Etkisi……… …………………116
4.3. Keynes Etkisi ile Pigou Etkisinin Birlikte İncelenmesi … ...... …118
4.4. Neoklasik Sentez………………………… ..... ………………….121
5. Keynes’in Clower-Leijonhufvud Yorumu ................................... 122
5.1. Walras'ın Dünyası…………………………… ........ ……………122
5.2. Keynes'in Dünyası……… .... ………………………………………125
A. Robert Clower'e Göre…………… ...... …………………………125
B. Axel Leijonhufvud'a Göre……………………...... …………128
TEMEL KAVRAMLAR…………… ..... ………………………………133
SORULAR ............................................................................................... 133
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
ORTODOKS PARACI MAKRO İKTİSAT TEORİSİ
1. Genel Olarak ........................................................................................ 138
2. Paranın Modern Miktar Teorisi Yaklaşımı .......................................... 139
2.1. Para Talebi Teorisi Olarak Paranın Modern Miktar Teorisi ....... 140
2.2. Modern Miktar Teorisinin Temel Özellikleri .............................. 144
A. Temel Özellikler………………………………………………….144
B. Ortodoks Keynesyen Makro Teorinin Paracı Yaklaşımı
Benimsemesi........................................................................... 144
X
3. Uyumcu Beklentili Phillips Eğrisi Analizi........................................... 145
3.1. Phillips Eğrisi............................................................................... 145
3.2. Uyumcu Beklentili Phillips Eğrisi .............................................. 148
A. Uyumcu Beklentili Phillips Eğrisinin Doğuşu………...... ……148
B. Friedman-Phelps Uyumcu Beklentili Phillips Eğrisi Analizi 150
C. Friedman-Phelps Uyumcu Beklentili Phillips Eğrisinin
Genişletilmesi ......................................................................... 154
3.3. Friedman-Phelps Uyumcu Beklentili Phillips Eğrisinin
Politika Sonuçları ........................................................................ 156
A. Kısa Dönem Üretim-İstihdam Kazançları ve Uyumcu Beklentiler Hipotezi............................................................................. 157
B. Hızlandırıcı Enflasyon Hipotezi…………. …………………158
C. Enflasyonu Düşürmenin Üretim-İstihdam Cinsinden Maliyeti:
Soğuk Hindi Yaklaşımı ve Tedrici Yaklaşım........................ 159
D. Sabit Parasal Genişleme Oranı Kuralı ................................... 164
E. Doğal İşsizlik Oranı ve Arz Yanlı Politikalar ....................... 165
4. Ödemeler Bilançosu Teorisine ve Döviz Kurunun Belirlenmesi Sürecine
Ortodoks Paracı Yaklaşım .................................................................. 167
4.1. Sabit Döviz Kuru Varsayımı Altında Ödemeler Bilançosuna
Ortodoks Paracı Yaklaşım........................................................... 167
4.2. Sabit Döviz Kuru Varsayımı Altında Ortodoks Paracı Yaklaşım
Ve İktisat Politikaları ................................................................... 170
A. Otomatik Ayarlama ve Devalüasyon ..................................... 170
B. Para Politikası ......................................................................... 170
C. Uluslararası Parasal Bir Olgu Olarak Enflasyon .................... 171
4.3. Esnek Döviz Kuru Varsayımı Altında Döviz Kurunun
Belirlenmesi Sürecine Ortodoks Paracı Yaklaşım ....................... 171
TEMEL KAVRAMLAR………….. ……………………………………173
SORULAR ............................................................................................... 174
BEŞİNCİ BÖLÜM
YENİ KLASİK MAKRO İKTİSAT TEORİSİ
1. Genel Olarak ........................................................................................ 178
2. Yeni Klasik Makro İktisat Teorisinin Hipotezleri................................ 178
2.1. Rasyonel Beklentiler Hipotezi .................................................... 179
2.2. Piyasaların Sürekli Olarak Dengelenmesi Hipotezi .................... 184
XI
2.3. Toplam Arz Hipotezi: Lucas’ın Sürpriz Arz Fonksiyonu ........... 186
A. Yeni Klasik İşgücü Arzı Hipotezi: Emeğin Zamanlararası
İkamesi................................................................................... 187
B. Yeni Klasik Toplam Arz Hipotezi: Lucas'ın Sürpriz Arz
Fonksiyonu.............................................................................. 188
3. Denge Konjonktür Teorisi.................................................................... 191
4. Yeni Klasik Makro İktisat Teorisinin Politika Sonuçları ..................... 193
4.1. Politika Etkisizliği Hipotezi: Lucas-Sargent-Wallace
Politika Etkisizliği Hipotezi ........................................................ 194
A. Para Politikası ......................................................................... 194
B. Maliye Politikası ..................................................................... 199
4.2. Enflasyonu Önlemenin Reel Maliyeti ......................................... 202
4.3. Dinamik Zaman Tutarsızlığı, Sabit Parasal Genişleme Oranı
Kuralı ve Siyasal Konjonktür Teorileri ....................................... 205
4.4. Rasyonel Beklentiler Hipotezi ve Phillips Eğrisi......................... 207
4.5. Toplam Arzı Arttırıcı Mikro Ekonomik Politikalar ..................... 208
4.6. Lucas Kritiği ............................................................................... 208
5. Yeni Klasik Makro İktisat Teorisinin Makro İktisadın Gelişimine
Etkileri ................................................................................................ 210
TEMEL KAVRAMLAR…………………… …………………………..213
SORULAR ............................................................................................... 213
ALTINCI BÖLÜM
YENİ KLASİK REEL KONJONKTÜR TEORİSİ
1. Genel Olarak ........................................................................................ 215
2. Parasal Konjonktür Teorisinden Reel Konjonktür Teorisine Geçiş ..... 216
3. Tarihi Açıdan Reel Konjonktür Teorisi................................................ 218
4. Rastgele Değişmelere Karşı Konjonktür Dalgaları .............................. 220
5. Arz Yanlı Şoklar .................................................................................. 221
6. Yeni Klasik Reel Konjonktür Teorisi................................................... 222
6.1. Yeni Klasik Reel Konjonktür Teorisinin Varsayımları................ 222
6.2. Teknolojik Şoklar......................................................................... 224
6.3. Emeğin Zamanlararası İkamesi Hipotezi ..................................... 227
6.4. Reel Konjonktür Toplam Talep-Toplam Arz Modeli .................. 229
6.5. Modelin Kalibrasyonu.................................................................. 233
XII
6.6. Reel Konjonktür Teorisi ve Paranın Yansızlığı ........................... 234
6.7. Reel Konjonktür Teorisi ve İktisat Politikaları ............................ 234
TEMEL KAVRAMLAR………………………..... …………………….238
SORULAR ............................................................................................... 238
YEDİNCİ BÖLÜM
YENİ KEYNESYEN MAKRO İKTİSAT TEORİSİ
1. Genel Olarak ........................................................................................ 241
2. Yeni Keynesyen Makro İktisat Teorisi ................................................ 244
2.1. Yeni Keynesyen Makro İktisat Teorisinin Bazı Özellikleri ........ 244
2.2. Parasal Katılıklar.......................................................................... 247
A. Parasal Ücret Katılığı ve Toplu Sözleşmeler .......................... 249
B. Parasal Fiyat Katılığı ve Menü Maliyetler .............................. 254
3. Yeni Keynesyen Konjonktür Teorisi.................................................... 256
4. Doğal İşsizlik Oranı, NAIRU ve Hysteresis Etkisi .............................. 260
5. Yeni Keynesen Makro İktisat Teorisi ve İktisat Politikaları ................ 263
TEMEL KAVRAMLAR………………………… ……………………..266
SORULAR ............................................................................................... 267
YARARLANILAN KAYNAKLAR........................................................ 269
XIII
XIV