TEKSTİLDE ÖNLEYİCİ KORUMA

BEK153 ORGANİK ESERLERDE
ÖNLEYİCİ KORUMA
ÜNİTE VII
DERS 10
TEKSTİL
Doç. Dr. Cengiz ÇETİN
Tekstil:
 Latince “textere” kelimesinden türemiştir.
 Teknik bir terim olarak tekstil, bitkisel veya hayvansal liflerin
işlenerek ipe dönüştürülmesinden bu iplerin dokuma ya da
örgü materyal olarak kullanımına kadar geçen sürecin tüm
aşamalarını kapsar.
 Tekstil terimi sadece dokunmuş kumaşlarla sınırlanamaz.
Dokunabilir ipliklerin birbiri ile iç içe geçtiği; ilmekler, tığ ve
mekik dantelleri, saç örgüleri, ağ örgülerin yanı sıra eğirme
işleminden farklı mekanik veya kimyasal uygulamalar
sonucunda ipliklerin bir araya getirildiği yöntemlerle üretilen
dokunmamış (keçe vb.) materyaller de tekstil kapsamında
ele alınırlar.
 Ayrıca, dokumalarda kullanılan iplikler, ipler, kordonlar da
tekstil olarak adlandırılırlar.
KUMAŞLAR
Kumaş
Kumaş
İPLİKLER
Keçe
Dantel, oya ve
örgüler
İğne oyası
Dantel
Örgü
 Tekstil Eserler: Bitkisel veya hayvansal liflerden elde
edilen ipliklerle dokunmuş materyalin bizzat kendisi ya
da dokunmuş materyalden yapılmış objelerdir.
İPLİK
 İplikler liflerin işlenerek bir araya getirilmesiyle oluşur.
 İplikler bir obje üzerinde değişik şekillerde kullanılmış
olabilir. İplikler (dikiş veya işleme amaçlı), bağlantıları
sağlayan kordonlar veya doğrudan kumaşı oluşturan
dokunmuş(örülmüş/ilmeklenmiş/bir arada dövülerek
işlenmiş dokular biçiminde karşımıza çıkar.
 Lif: İpliğin ana yapısını oluşturan birbirinden ayrı ince
uzun yapılı tel şeklinde parçacıklara lif denir.
 İplik üretmek için lif elde etmeye uygun malzeme
çeşitliliği sınırsız denilecek kadar çoktur.
 Lifler elde edildikleri malzemeye göre iki ana gruba
ayrılırlar:
Lifler
Doğal Lifler
Uzun Lifler
Keten
Jut
Kenevir/Kendir
Yaprak Lifler
Manila keneviri
Çekirdek Lifler
Pamuk
Kapok
İpekotu
Suni Lifler
Selüloz Yapılı
Protein Yapılı
(Bitkisel)
(Hayvansal)
Lifler
Lifler
İşlenmiş Doğal
Polimerlerden
Üretilmiş Lifler
Sentetik Polimetlerden
Üretilmiş Lifler
Karışık Yapılı Lifler
Selüloz
Polyamide (Naylon)
Asbest
Viskoz
Polyester
Cam elyafı
Metal
Yün
Kupro
Tiftik
Polyakrylonitrile
Asetat-ipek
Deve kılı
Polyethene
Triaketate
Kaşmir
Polypropene
Asetat
Lama
Polyurethane
Proteinli Lifler
Alpaka
Polytetrefloyroethene
Kazein
Vikunya
Zein
Kürk lifleri
Ardil( Yer fıstığı)
İpek
Doğal Kaucuk

Eğer uzun bir ipliğe gerek duyuluyorsa, lifleri birbirlerine sarılarak daha kuvvetli, dayanıklı bir özellik kazanacakları
şekilde eğrilerek iplik haline getirilirler. Bütün liflerin yapılarında su bulunur, hayvansal lifler ise bitkisel olanlara göre
daha yüksek nem içerirler.
Kirman Alacahöyük Çağlar Boyu
Anadoluda Kadın Kültür Bakanlığı s 80
DOĞAL LİFLERİN YAPISI


Tüm doğal liflerin kimyasal yapısını polimerler oluşturur.
Doğal liflerin önemli bir bölümü homopolimer yapıdadır.
 1. Bitkisel (Selüloz) Lifler:
İçeriğinde selüloz bulunan maddeler yapısal olarak farklılıklar gösterirler.
Bu farklılık bir palmiye bitkisinin yapraklarından, sepet yapımında
kullanılan rafya yaprağının içindeki özel dokulara veya pamuk ya da
keten iplikleri oluşturan hücrelerden, ahşap lifleri ve kağıda kadar
çeşitlilik gösterir. Bu bitki bölümlerinin her biri kendine has bir yapıya
ve düzene sahip olmakla birlikte, hepsinde ortak olan selülozik hücre
duvarıdır.
Tüm hücre duvarları “orta lamella” içeren bir kompleks sisteme sahiptir.
Hücreler mekanik dayanıklılık ve destek veren ikincil ve üçüncül
duvarlara da sahiptir.
Hücre duvarı içinde yer alan başlıca kimyasal maddeler, selüloz,
hemiselüloz, lignin, pektin ve proteindir. Bu temel kimyasal
maddelerin yapıları ve kompozisyonları tüm bitki türlerinde aynı
olmakla birlikte, nicelikleri hücre tipine göre değişiklik gösterir. Bir lif
dokusunu oluşturan hücreler birbirlerine pektin, hemiselüloz ve
bazen de selüloz içermeyen orta lamella içindeki ligninden oluşan bir
matriks ile tutunurlar.
Selüloz, hemiselüloz, pektin ve protein birincil ve ikincil duvarlar içinde
yer alır. Lignin bazı birincil duvarlarda bulunabilir (örneğin lignifike
olmuş keten ve kenevir lifleri), ancak temel olarak ikincil duvarda
görülür. Bu kimyasal maddeler hücrelere ve dokulara kuvvet, sertlik,
esneklik ve bağlılık gücü verir.
Polimer Nedİr?
Polimerler; çok sayıda molekülün kimyasal bağlarla düzenli bir sekilde bağlanarak oluşturdukları
yüksek molekül ağırlıklı bileşiklerdir. “Poli” Latince bir sözcük olup çok sayıda anlamına gelir.
Polimerler “monomer” denilen birimlerin bir araya gelmesiyle oluşmaktadır. Buna basit bir örnek
olarak “Polistren” verilebilir. Polistren birçok stren monomerinin bir araya gelmesi ile oluşmuştur.
Yukarıda görüldüğü gibi stren monomerinin polimerizasyonu ile bu monomeri çok sayıda içeren
polistren elde edilmektedir.
Ondokuzuncu yüzyılın ikinci yarısından itibaren polimer konusundaki araştırmalar gelişmiş ve yeni
polimer türleri geliştirilmiştir. Bu alanda ilk kez çalışan araştırmacılar doğal polimerleri taklit
ederek işe başlamışlar ve 1930 yılında Nylon’un sentezlenmesi başarılmıştır. İkinci dünya
savasından bu yana birçok polimer laboratuarlarda üretilmiş ve ayrıca birçok polimer endüstriyel
ölçekte üretilmeye başlamıştır. Bunun sonucu olarak günümüzde sayısız polimer türü geniş bir
uygulama alanında çeşitli amaçlar için kullanılmaktadır.
Aşağıda koruma uygulamalarında yaygın olarak kullanılan “polivinilklorür”
polimerinin formülü ve sentezlendiği monomerler gösterilmiştir.
Polimerler yapılarına göre sınıflandırılabilirler. Bir polimer tek tip bir monomer
biriminin tekrarlanmasından oluşuyorsa buna “homopolimer” denir.
Örnek olarak, etilenden elde edilen polietilen ve strenden elde edilen polistren
verilebilir.
Polietilen homopolimeri
Eğer polimer molekülü iki farklı tipte monomerin birleşmesinden oluşuyorsa buna
“kopolimer” denir.
 Kaynakça:

Caple, 2011
Caple, C. (ed), Preventive Conservation in Museums, London and New
York 2011.

Landi, 1985
Landi, S., The Textile Conservator’s Manual, London 1985.

Leene, 1972
Leene, J. E. (ed.), Textile Conservation, London 1972.

Morita – Pearson 1988
Morita, T. – Pearson, C., The Museum Conservation of Etnographic
Objects, Kyoto 1988.

O’Connor – Brooks, 1990
O’Connor, S. – Brooks, M. M. (ed.), Archaeılogical Textiles, London 1990.

Timar-Balazsy – Eastop, 2007
Timar-Balazsy, A. – Eastop, D., Chemical Principles of Textile
Conservation, London 2007.

White 1994
White, S., «The role of Costume Mounting in Preservative Conservation»,
Preventive Conservation Practice, Theory and Research (Ed. Roy, A. And
Smith, P.), London 1994, 228-232