Untitled - İlmi Etüdler Derneği

‹lahi! Hamdini sözüme sertac ettim,
Zikrini kalbime mi’rac ettim.
Kitab›n› kendime minhac ettim.
Ben yoktum, var ettin.
Varl›€›ndan haberdar ettin.
‹nayetine s›€›nd›m, kap›na geldim.
Hidayetine s›€›nd›m, lütfuna geldim.
Kulluk edemedim, aff›na geldim.
fiafl›rtma beni, do€ruyu söylet,
Nefleni duyur, hakikati ö€ret.
Sen duyurmazsan ben duyamam.
Sen söyletmezsen ben söyleyemem.
Sen sevdirmezsen ben sevdiremem.
Sevdir bize hep sevdiklerini,
Yerdir bize hep yerdiklerini.
Yar et bize erdirdiklerini.
Sevdin habibini kainata sevdirdin.
Sevdin de hil’ati risaleti giydirdin.
Makam-› ‹brahim’den
makam-› Mahmud’a erdirdin.
Server-i asfiya k›ld›n.
Hatem-i enbiya k›ld›n.
Muhammed Mustafa k›ld›n.
Salat-ü selam, tahiyyat-ü ikram,
Her türlü ihtiram ona,
O’nun Al’ü Ashab’una
sunufl
‹slam düflünce ve gelene€inin neflvü nema buldu€u nadide flahsiyetlerden
biridir Elmal›l› Muhammed Hamdi Yaz›r Efendi.
‹slam ‹lim gelene€inin içerisinden kuflat›c› bir flekilde bakan ve bu bütünlük
içerisinde eserler veren Elmal›l› Hamdi Efendi’nin an›lmas› ve bu büyük de€erin yeni nesillere tan›t›lmas› gerekmektedir. Bu ba€lamda Elmal›l› Hamdi Efendi’nin fikriyat› ve ilmi çal›flmalar› çerçevesinde günümüzü de€erlendirmek; günümüzdeki meselelere çözümler inflâ etmek ve onunla rab›ta kurmaya çal›flmak bir vazife
addedilmelidir. Bu anma toplant›s›nda Hamdi Efendi vesilesiyle tefsir ve
dolay›s›yla Kur’an-i Kerim’in muhtevas›na yönelik bir hat›rlay›fl ve kavray›fl
bilincinin kazan›lmas›n› ümit etmekteyiz.
Elmal›l› Muhammed Hamdi Yaz›r
3
hayat›
Elmal›l› Muhammed Hamdi Yaz›r Efendi 1878 y›l›nda Antalya’n›n Elmal› ilçesinde do€du. Ecdad›, Burdur’un Gölhisar Nahiyesine ba€l› Yaz›r köyüne
yerleflmifl, soyad› kanunu ç›k›nca da Yaz›r soyad›n› alm›flt›r. Babas› Numan
Efendi, Elmal› fier‘iyye Mahkemesi’nde Baflkatip olarak görev yapm›flt›. Annesi Fatma Han›m ise zaman›n›n Elmal›’daki meflhur alimlerinden Sar›larl›
Mehmet Efendi’nin k›z›yd›. Dede ve büyükdedelerinden olan Mehmet, Bekir, Hasan ve Bedrettin Efendiler ‹lmiye zümresine mensuptular.
Hamdi Efendi ilkokul ve rüfltiyeyi Elmal›’da tamamlad›. Ayn› zamanda haf›zl›€›n› da burada yapt›. Sonra amcas› Hoca Sar›larl› Mustafa Efendi ile birlikte 1895 y›l›nda ‹stanbul’a gitti. Zaman›n tan›nm›fl alimlerinden olan Kayserili Mahmut Hamdi Efendi’den ders gördü. ‹flbu esnada hocas›yla ayn› ismi
tafl›d›€›ndan, kendisine “Küçük Hamdi” hocas›na ise “Büyük Hamdi” lakab›
tak›lm›flt›r. Mekteb-i Nüvvâb’a girdi ve buradan birincilikle mezun olarak kad›l›k icazeti ald›. 1905-1908 y›llar› aras›nda Beyaz›t Dersiâm› olarak dersler
verdi. Bu iflle vazifeliyken 1906 y›l›nda Meflîhat Dâiresi kaleminde görev ald›.
Cumhuriyetin ilân› s›ras›nda Mütehass›sîn medresesinde mant›k müderrisi
idi. Medreseler kald›r›l›nca evinde inzivaya çekilmifl, ilmî tetkik ve araflt›rmalar›na devam etmifltir. Yirmi y›l kadar devam eden bu uzlet devresi içersinde,
Diyanet ‹flleri Baflkanl›€›n›n teklifiyle, yaz›m› on iki sene sürecek
olan “Hak Dini Kur’an Dili” ad›ndaki Türkçe tefsiri haz›rla haz›rlad›. O dönemde Diyanet, Tecrîd
tercümesi için Babanzada Ahmet
Naim Bey’i ve Kur’an mealisi yazmas› için de Mehmet Akif Bey’i
görevlendirmiflti.
Hamdi Efendi, 27 May›s
1942’de ‹stanbul Erenköy’de vefat etmifltir. Kabri Kad›köy Sahrâ-i Cedîd mezarl›€›ndad›r.
4
geçmiflten gelece¤e uzanan köprü
siyaset
Hamdi Efendi siyasetle aktif olarak ilgilenmifl ve Abdülhamit’e
karfl› Meflrutiyeti desteklemifltir.
Elmal›l›, Meflrutiyet’e olan özlemini “Beyân-ül Hak” dergisinin
hicri 16 Ramazan 1326 tarihli
say›s›nda flöyle dile getirmifltir:
“Ey ye’s-i elîm-i millet, kaderi
medîd olan flebb-i yelda! Bize
bak! Art›k gerneflti€in yetiflir. Art›k aç›l, aç›l da sabah olsun. Mazi-i ümmete benzer bir gün görelim.” Hatta Abdülhamid’in halline cevaz verecek fetvay› vermeye
niyetli olmayan fieyhülislam Nuri Efendi’yi meflruiyetin faydalar›
konusunda ikna etmeye çal›flm›fl,
dahas› 1. Fetva Emini olarak bu
fetvan›n müsveddesini de kendi
haz›rlam›flt›r.
Elmal›l› Muhammed Hamdi Yaz›r
5
Meflrutiyet’e olan deste€i sebebiyle ‹ttihat ve Terakki’nin ilmiye koluna girmifl ve daha sonra ‹kinci Meflrutiyet’in ilan›yla birlikte kurulan ilk Meclis’e
Antalya milletvekili olarak seçilmifltir. Ne var ki, Hamdi Efendi bu konuda,
Avrupa tarz› meflruti monarfli kavram›n›n do€rudan al›nmas›ndan ziyade
fieriat prensipleriyle mütenasip bir “meflruti monarfli” kavram›n› tart›flm›fl
ve önermifltir. Buna iliflkin olarak, fieyh Veliyyullah Dihlevi’nin Hüccetullahi-l Bâli€a adl› eserinden “Siyaset-i Medeniyye” bafll›kl› bir bölümü çevirip
yay›nlam›flt›r. Bu çevirinin amaçlar›ndan biri, içinde bulundu€u siyasi pozisyona uygun olarak, meflruti yönetimin ‹slam siyaset felsefesinde yeri oldu€unu gösteren entellektüel bir meflrulaflt›rma gayesidir.
‹ttihat ve Terakki’nin iktidara gelmesinden sonra Hamdi Efendi’ye, fieyhülislaml›k Mektûbî kalemli€i görevi tevzi edilmifltir. Böylece, Mekteb-i Nüvvab ve Mekteb-i Kudat’ta F›k›h, Medresetü-l Mütehassisiyn’de F›k›h Usûlü
ve Süleymaniye Medresesi’nde de Mant›k ö€retmeye bafllam›flt›r. Damat Ferit Pafla’n›n birinci ve ikinci hükümetleri döneminde Evkaf Naz›r› olarak görev alm›flt›r. Ne var ki, Cumhuriyet’in ilan›yla birlikte büyük bir hayal k›r›kl›€› yaflam›flt›r. Önce, Damat Ferit Pafla kabinelerindeki vazifeleri gerekçe
gösterilerek idam› istenmifl, sonra ‹ttihat ve Terakki ile olan ba€lant›s› ve
Abdülhamid rejimine karfl› muhalefeti ortaya ç›k›nca serbest b›rak›lm›flt›r.
Hamdi Efendi, H›ristiyanl›k’taki Papa’n›n konumu ile ‹slam’daki Halifenin
konumlar›n›n ayn› olmad›€›n› beyan etmifl; ve ‹slam’da ruhbanl›€›n olmad›€›na dair ayeti, ‘din ve devlet ayr›lmazl›€›’ fleklinde yorumlam›flt›r. Bu ba€lamda ona göre Veziriazaml›k makam› ile fieyhülislaml›k makamlar› asl›nda
ayn› vazifeyi icra etmekte olduklar›ndan birinin varl›€› fazlad›r. fieyhülislam, H›ristiyanl›ktaki gibi manevi bir otoriteyi temsil etmedi€inden ve devlet ifllerini de fleriat kaidelerini zaten gözetmek durumunda olan Veziriazam
idare etti€inden, bu makanlardan birincisinin varl›€›na gerek yoktur.
Hamdi Efendi’ye göre, Sultan’›n otoritesinin s›n›rlar› vard›r. fieriat siyasal
otoriteyi denetler. Zaten devletin gayesi de ‹slam’a hizmettir. E€er Halife,
‹slam’›n kurallar›na muhalefet eden bir yönetimi benimsemiflse, o zaman
halk›n o halifeyi halletmesi meflrudur. Benzer flekilde, despotik, otarflik ve
tiranik rejimler de ‹slam hukuku taraf›ndan meflru görülmedikleri için halk
taraf›ndan ortadan kald›r›labilirler.
6
geçmiflten gelece¤e uzanan köprü
ilim
anlay›fl›
Elmal›l› Hamdi Efendi uzun seneler boyunca muhtelif ‹slam ilimleri ve özellikle de F›k›h alan›nda araflt›rmalar yapt› ve dersler verdi. Bu konuya iliflkin
de€erlendirmeleri, genelde ‹slam ve Bat› hukuk anlay›fllar›n›n ahlaki ve sosyal yönleri aras›nda karfl›laflt›rmalar yapmak fleklinde ortaya ç›kt›. Bundan
gayesi, “‹slam fleriat›n›n insani ve ictimai k›ymetiyle Garp hukukunun ilmi
mukayesesine ve medenî mukabelesine dair bir fikir edinebilmek”ti. Bu meselelere daha iyi nüfuz edebilmek için Frazs›zca ö€rendi. Çal›flmalar› esnas›nda genel felsefe bilgisine de ihtiyaç
oldu€unu fakedince, müteakip üç-dört sene boyunca
Felsefe ve Kelam çal›flt›. Yo€unluklu olarak Frans›zca kitaplar okumas›na ra€men,
‹ngilizlerin yapt›€› ilim tasnifinin mizac›na daha uygun
oldu€unu düflünüyordu.
Elmal›l› Muhammed Hamdi Yaz›r
7
Hamdi Efendi, içinde yaflad›€› zaman›n ümmetini, hem kendi geçmifllerinin
ilimlerini zayi ettiklerinden hem de yeni ilimlere yeterince intibak edemediklerinden dolay› ‘‹slam flevketinden hisse alamamakla’ elefltiriyor ve böyle giderse, her bak›mdan Bat›l›lara benzeyece€imizden korkuyordu. Garp
aleminin ‹slam hakk›nda yapt›€› çal›flmalar› ibretlik olsun diye örnek gösteriyor ve Bat›n›n üretti€i ilimden uzak kalan alimleri uyar›yordu. Hamdi
Efendi’nin içersinde bulanan felaketlerden ç›kabilmek için tutunabildi€i tek
güvence, mutlak manas›yla hakikat›n lehimizde olmas›yd›.
“Terakkî, mâzîdeki k›ymetlerden isti€nâ de€il, onlar› tâdîlat ve keflfiyat-› cedîde ile daha mütekâmil k›ymetlere ibl†etmektir, ta‘bîr-i âharla servet-i eslâfa servet-i ahlâf› zammeylemektir.”
“‹limde ve felsefede as›l ifl, mâlumât-› fletta ve mütenevviay› y›€mak de€il, o
mâlumât aras›ndaki münâsebât› tensik ederek bir cem‘iyyet-i mutlakaya
varmak demektir.”
Hamdi Efendi’ye göre bugün “mucize devri geçmifltir. ‹çtihat devri aç›lm›flt›r. ‹limlerin ak›lc› taraf›n› ve bugünkü rolünü ihmal edip s›rf nakilci taraf›n› tesbit ile u€raflmak iskolastik denilen taklid mertebesinde say›p durmak
demektir. Bu ise, hakikatin canl›l›€›ndan ve canl› noktalar› bulundu€undan
gaflet eylemektir. Buna mukabil, ilimlerin nakilci taraf›n› ihmal edip sadece
ak›lc›l›€› ile meflgul olmak ölçüsüz, iptidaî ve çocukça bir hareket olur.?
Hamdi Efendiye göre, Bat›l› hükümetler H›ristiyanl›ktan uzaklaflt›kça insan
do€as›na yaklaflmakta, insan do€as›na yaklaflt›kça ise ‹slam’a yak›nlaflmaktad›rlar. Müslümanlar Bat›’n›n ilim alan›nda kaydetti€i ilerleme sevinmelidirler. Zira, bu hem ‹slam’›n hak din olmas›na delalet edecek bilgileri ortaya ç›karacak hem de insan idrakinin derinleflmesine vesile oldu€undan hak
dinin daha iyi anlafl›lmas›n› sa€layacakt›r. Ancak Hamdi Efendi’nin bu konuda ciddi bir çekincesi de vard›r. Çünkü tek bafl›na ele al›nd›€›nda Bat›n›n
ilim anlay›fl›, tanr›s›zl›€›n verdi€i ölçüsüzlükle, insanl›€› uçurumun kenar›na götürme tehlikesini de tafl›maktad›r.
“Befleriyetin bütün ›zd›râbât› kavânîn-i hakîkiyye-i ilâhiyyeyi nazar-› dikkate almayarak erbâb-› nüfûzun keyiflerine, temâyülât-› irâdiyyelerine göre
vaz‘ ve kabul ettikleri kavânînden nefl‘et edegelmifltir. Bütün mezâlimin meba› budur. ‹htilâlât ve ink›lâbât-› befleriyye hep bu kâbil kavânînin netâic-i
seyyiesidir.”
8
geçmiflten gelece¤e uzanan köprü
medeniyet
Kanun-i Esasi üzerine tart›flmalar›n ço€almaya ve harici müdahalelerin artmaya bafllad›€› bir dönemde, Elmal›l› Hamdi Efendi, Mecelle’yi savunmufltur. Ona göre her medeniyeti var k›lan müflahhas bir de€erler bütünü vard›r.
Bu, toplumsal yaflam›n hukuk, kurumlar, gelenekler ve sair gibi bütün alanlar›na sirayet etmifl durumdad›r. Tamam› birden “biz”i olufltururlar. Dolay›s›yla, ‹slam ümmetinin ak›betinin selameti bak›m›ndan, bu “biz”e yap›lacak
müdahalelere tahammül edilmemelidir. Elbette de€iflim tabiidir. Ancak, her
medeniyette de€iflimin s›n›rlar›n› çizecek bir felsefe mevcuttur. Bu felsefe
vas›tas›yla yeni sorulara cevaplar, sorunlara çareler üretilir. ‹flte bu, medeniyetin flimdi ve gelecekte ortaya ç›kacak gereksinimlerine cevap verecek bir mekanizmad›r.
Hamdi Efendi’nin yaz›lar›nda en
çok dikkati çeken nokta ‹slam medeniyetinin kaynaklar›na duydu€u
güvendir. Ona göre, medeniyetin
kökleri ve kaynaklar› o kadar sa€lam ve kuflat›c›d›r ki, hal çaresi aramak için onun d›fl›nda baflka hiçbir
kayna€a müracaat etmeye gerek
yoktur. Hatta modern medeniyetin
sebep oldu€u sorunlara bile en münasip çözümleri ‹slam F›kh› bulabilir. ‹slam sorulmufl ve sorulmam›fl
tüm sorular›n cevaplar›n› bihakk›n
vermeye muktedirdir.
Elmal›l› Muhammed Hamdi Yaz›r
9
güzel sanatlara
olan ilgisi
Elmal›l› Hamdi Efendi Türkçe, Arapça ve Farsça fliirler kaleme alm›fl; ve musiki ö€renmifltir. Ancak, ‹slam güzel sanatlar›ndan en meflhuru olan hat sanat›na karfl› ilgisi di€erlerinden daha yo€un olmufl ve baflar›l› ürünler ortaya koyabilmesini sa€lam›flt›r. fiüphesiz bunda, ö€renimine ‹stanbul’da devam etmeye bafllad›ktan sonra, zaman›n›n ünlü hattalar›ndan Bakkal Arif
Efendi ve Sami Efendi’lerden icazet almas›n›n katk›s› büyüktür. Elmal›l›
Hamdi Sülüs, Nesih, Talik ve Celî Sülüs üslubunda eserler meydana getirmifltir. Baz› otoritelere göre, Hamdi Efendi’nin yaz› tarz›ndaki çizgilerin temel karakteristi€i bir “aray›fl psikolojisi”ni yans›tmas›d›r.
Paul Janet Çevirisi
Hamdi Efendi’nin ilmi çal›flma yaparken güttü€ü ana gayelerden biri, Bat›da ortaya ç›kan yeni ilim ve fikirlerin ‹slam ilim telakkileri ile münasebetini araflt›rmakt›. Bu sebeple, Frans›z düflünür Paul Janet’in 1886’da yay›nlanan Histoire de la Philosophie adl› eserini Türkçe’ye çevirmifltir. Bu çeviriye “Dibace” bafll›€›yla ekledi€i önsöz, yeni bir ilim anlay›fl› kurma yolunda
yaz›lm›fl k›sa ama çarp›c› bir denemedir. Kendisi bu çal›flmas›n› Allah r›zas› için yapt›€›n› beyan ederken flöyle demifltir: “Eski bir f›k›h müderrisinin böyle garptan nakledilmifl bir felsefe eserinin neflrinde
Hakk›n r›zas›n› gözetmek iddias› biraz garip
görünür. Fakat, bugünkü hayat flartlar› alt›ndaki yeni ihtiyaçlara göre, ‹slam’a hizmet ile
kendisini mükellef bilen ve baflka lisana aflina olmayan ‹slam alimlerinin kendilerine yabanc› bilgileri tamamlayacak, fikir çal›flmalar›n› açarak hedef tayinlerine vesile olacak
böyle bir eserin mütalâas›n› kolaylaflt›rmaktaki iyi niyet dikkat nazar›na al›n›rsa, bu garabet zail olmak laz›m gelir.”
10
geçmiflten gelece¤e uzanan köprü
hak dini
kur’an dili
‹slam vahyini anlama çabalar›yla varl›k bulan dini ilimler, Müslümanlar›n
bireysel ve toplumsal varoluflunu sarmalayan ve yans›malar›n› zihinlerde,
eylemlerde ve ifade de€eri kazanm›fl bulunan eflyada takip edebilece€imiz
‹slam gelene€inin, dil düzlemindeki en esasl› ifadesidir. Farkl› seviye ve düzlemlerde murad-› ilahiyi soruflturan bu ilimler içerisinde tefsir ilmi ise, ilimler aras›ndaki hiyerarflik yap›lanman›n son halkas›nda bulunmaktad›r. Dolay›s›yla Elmal›l› Hamdi Efendi, Kur’an metninin ihtiva etti€i anlamlar›
farkl› ba€lam ve düzlemlere tafl›yan di€er dini ilimlerden istifadesini tamamlayarak, laf›zlar›n bireysel, sosyal ve metafizik gerçeklikteki delaletlerini takip edebilmeyi tefsirinde baflarabilmifl bir müfessirdir.
Elmal›l› Hamdi Efendi, çizilen bu müfessir tipolojisinin son büyük temsilcilerindendir. Hamdi Yaz›r bir yandan bir dilci, usulcü, fakih ve kelamc›, öte
yandan ise tasavvuf metafizi€i, mant›k ve felsefe alan›nda yetkinlik kazanm›fl bir mütefekkir olarak karfl›m›za ç›kar. Elmal›l›’n›n tüm bu birikimi, ahir ömründe ans›z›n gelen bir talep üzerine, elimizdeki devasa tefsiri yaz›vermesini mümkün k›lm›flt›r.
Ortaya koymufl oldu€u tefsir prati€iyle Elmal›l›, günümüzde tam anlam›yla bir mahiyet
krizine konu olan tefsir ilminin ça€dafl taliplilerine, adeta takip etmeleri gereken yol haritalar›n› bir daha iflaretlemektedir. Akif’in ifadelerini biraz de€ifltirerek kullan›rsak, Elmal›l›, ilham›n› ‹slam düflünce gelene€inin derinliklerinden alarak Kur’an’› asr›n idrakine
takdim etmeyi baflarm›flt›r. Elmal›l› Tefsirinde, modern zamanlar›n temyiz edici vasf›
olan anlam kayb›na teslim olunmaks›z›n,
vahyin imkanlar› gözler önüne serilmifltir.
Elmal›l› Muhammed Hamdi Yaz›r
11
eserleri
Bas›lm›fl Eserleri
Hak Dini Kur’an Dili (9.Cilt)
‹rflâdü’l-Ahlâf fî Ahkâmi’l-Evkâf (Mülkiye Mektebinde verdi€i derslerin notlar›)
Metâlib ve Mezâhib (Paul Janet ve Gabriel Séailles taraf›ndan yaz›lan tahlîlî felsefe tarihinin hâfliyelî ve genifl bir dibâce ekleyerek yapt›€› tercüme.)
Sebîlürreflad, Beyânü’l Hak, ve Cerîde-i ‹lmiyye dergilerindeki makaleleri
(Makaleler I, II. Elmal›l› Hamdi Yaz›r. Derleyenler Cüneyd Köksal, Murat
Kaya. ‹stanbul: Kitabevi Yay›nlar›, 1997)
Bas›lmam›fl Eserleri
Usûl-i F›kh’a dair bir eser
Tamamlanmam›fl ‹slam Hukuku Kâmusu. Hamdi Efendi, M›s›rl› Prens Abbas Halim Pafla’n›n teflvikiyle “‹slam Hukuku Kâmusu” haz›rlamaya bafllam›fl olsa da bu eserini tamamlayamam›flt›r.
Mant›k-› ‹stintâcî ve ‹stikrâî
(Sûrîmant›€a dair bir eser olan
‹ngiliz Filozoflar›ndan Alexandre Bain’in bu kitab›, Gabriel
Compayré taraf›ndan 1875 y›l›nda Frans›zca’ya çevrilmifl,
Hamdi Efendi ise bunu Türkçe’ye çevirerek Süleymâniye
Medresesinde okutmufltur.)
Bir k›sm› eksik olan bir Dîvan.
12
geçmiflten gelece¤e uzanan köprü
hakk›nda
yap›lan çal›flmalar
Doktora Tezleri
Fahri Gökcan, “Commantaire du Coran Par Elmal›l›”, Paris 1970.
‹smet Ersöz, “Elmal›l› Mehmed Yaz›r ve Hak Dini Kur’an Dili”, Selçuk Ün., Sos.
Bil. Ens., Konya 1985.
Mustafa Özel, “Elmal›l› ve Mevdudi’nin Tefsirlerine Karfl›laflt›rmal› Bir Yaklafl›m”, Dokuz Eylül Ün., Sos. Bil. Ens., ‹zmir 1999.
Yüksek Lisans Tezleri
Coflkun Dikb›y›k, “Elmal›l› M. Hamdi Yaz›r’›n Felsefi Yönü ve Tefsirindeki Felsefi Unsurlar”, Marmara Ün., Sos. Bil. Ens., ‹stanbul 1986.
‹brahim Gürses, “Elmal›l› Tefsiri’nde Psikoloji Konular›”, Uluda€ Ün., Sos. Bil.
Ens., Bursa 1990.
Yasin Ç›rç›r, “Elmal›l› Muhammed Hamdi Yaz›r’›n Peygamberlik’le ‹lgili Görüflleri”, Uluda€ Ün., Sos. Bil. Ens., Bursa 1995.
Alaattin Dikmen, “Elmal›l› Tefsirindeki Sosyolojik Yaklafl›mlar”, Uluda€ Ün., Sos.
Bil. Ens., Bursa 1995.
Abdulhamit Sinano€lu, “Elmal›l› M. Hamdi Yaz›r Tefsirinde Allah ve Alem”, Yüzüncü Y›l Ün., Sos. Bil. Ens., Van 1995.
‹lhan Günefl, “Elmal›l› M. Hamdi Yaz›r’›n ‹sbat-› Vacib Konusundaki Görüflleri”,
Uluda€ Ün., Sos. Bil. Ens., Bursa 1995.
Nurettin Baflyi€it, “Elmal›l›’da ‹lmi Tefsir”, Uluda€ Ün., Sos. Bil. Ens., Bursa
1996.
Hüseyin Kurt, “Elmal›l› Muhammed Hamdi Yaz›r’›n Felsefi Düflüncesi”, Ankara
Ün., Sos. Bil. Ens., Ankara 1996.
Elmal›l› Muhammed Hamdi Yaz›r
13
Yalç›n Topçu: Elmal›l› Muhammed Yaz›r’a Göre ‹sbat-› Vacib, Erciyes Ün., Sos.
Bil. Ens., 1996.
‹kram Demirel, “Elmal›l› Muhammed Hamdi Yaz›r’›n Ahiret Hayat› Hakk›ndaki
Görüflleri”, Uluda€ Ün., Sos. Bil. Ens., Bursa 1997.
Hatice Özsaraç, “Elmal›l› M. Hamdi Yaz›r ve Tasavvuf Anlay›fl›”, Ankara Ün., Sos.
Bil. Ens., Ankara 1997.
Sabri Y›lmaz, “Elmal›l› Tefsirinde Kader Problemi” Dokuz Eylül Ün., Sos. Bil.
Ens., ‹zmir 1997.
Kemal Göz, “Düflünce Tarihimizde Elmal›l› Muhammed Hamdi Yaz›r”, Süleyman
Demirel Ün., Sos. Bil. Ens., Isparta 1988.
Tevrat Çiçek, “Elmal›l› Muhammed Yaz›r’›n ‹tikada Dair Fikirlerinin Tesbiti ve
Tahlili”, Karadeniz Teknik Ün., Sos. Bil. Ens., Trabzon 1999.
Alekber ve Tabatabai Tefsirlerinde Siyasal ‹çerikli Ayetler ve Yorumlar›”, Ankara
Ün., Sos. Bil. Ens., Ankara 2000.
O€uzhan fiemseddin Ya€mur, “Elmal›l› Hamdi Yaz›r’›n Hak Dini Kur’an Dili’nde
Sebeb-i Nüzule Yaklafl›m›”, Dokuz Eylül Ün., Sos. Bil. Ens., ‹mir 2001.
Yasemin Y›ld›r›m, “Elmal›l› Hamdi Yaz›r’›n Ahkam Ayetlerini Yorumlama Metodu”, Sakarya Ün., Sos. Bil. Ens., Sakarya 2002.
Mehmet fiirin Ayifl, “Elmal›l› Tefsirinde Tasavvuf”, Yüzüncü Y›l Ün., Sos. Bil.
Ens., Van 2002.
Recep Orhan Özel, “Elmal›l› Hamdi Yaz›r’›n Bilimsel Tefsircili€i”, Cumhuriyet
Ün., Sos. Bil. Ens., Sivas 2002.
‹brahim Tuncer, “Kur’an’›n Modern Tevili Aç›s›ndan Elmal›l› M. H. Yaz›r’›n Tefsiri”, Sakarya Ün., Sos. Bil. Ens., Sakarya 2003.
Abdurrahman Bestil, “Elmal›l› Tefsirindeki Hadislerin Tahrici (I-III. ciltler)”, Selçuk Ün., Sos. Bil. Ens., Konya 2004.
Canan Zerenay Avan, “Elmal›l› Muhammed Hamdi Yaz›r’›n Tefsirinde ‹srâiliyât”,
Sakarya Ün., Sos. Bil. Ens., Sakarya 2004.
Arzu Aktafl, “Elmal›l› Hamdi Yaz›r’›n Hak Dini Kur’an Dili Adl› Tefsirinde H›ristiyanl›€a Yaklaflmas›”, Selçuk Ün., Sos. Bil. Ens., Konya 2005.
R›fat Y›ld›z, “Elmal›l› Hamdi Yaz›r’›n Nüzul Sebepleri De€erlendirmesi”, Harran
Ün., Sos. Bil. Ens., fianl›urfa 2006.
Saliha Tekiner, “Elmal›l› Tefsirindeki Hadislerin Tahrici: (IV, V, VI. ciltler)”, Selçuk Ün., Sos. Bil. Ens., Konya 2006.
14
geçmiflten gelece¤e uzanan köprü
Kitaplar
“Elmal›l› Muhammed Hamdi Yaz›r Sempozyumu”, 4-6 Eylül 1991 [Elmal›l› Muhammed Hamdi Yaz›r Sempozyumu 1991], Ankara 1993.
Mehmet Yaflar Soyalan, “Elmal›l› Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, ‹stanbul 2003.
fiadi Eren, “Elmal›l› Hamdi Yaz›r’dan Tefsir Nükteleri”, ‹stanbul 1998.
Mehmet Türkeri, “Muhammed Hamdi Yaz›r Elmal›l›’n›n Ahlak Felsefesi”, ‹zmir
2006.
Makaleler
Albayrak, Halis, “Elmal›l› Muhammed Hamdi Yaz›r’›n Tefsir Anlay›fl›”, Ankara
Üni. ‹lahiyat Fak. Dergisi, 34, Ankara 1993.
Ahmet Nedim Serinsu, “Elmal›l› M. Hamdi Yaz›r’›n Frans›zca’y› Ö€renifli Hakk›nda Bir Hat›ra”, Diyanet ‹lmî Dergi, c. 31, say›: 2, (Nisan-May›s-Haziran), Ankara
1995.
Mustafa Özel, “Hak Dini ve Kur’an Dili Üzerine Yap›lan Akademik Çal›flmalar”,
‹slâmî Araflt›rmalar, c. 14, s. 1, Ankara 2001.
Muhammed Ayd›n, “Hamdî Yaz›r Elmal›l› ve Menhecuhu Fi’t-Tefsir/Elmal›l›
Hamdi Yaz›r ve Tefsirindeki Metodu”, Arapça Makale, Havliyetü Külliyeti Usûli’d-Dîn, Kahire, M›s›r Arap Cumhuriyeti, 20, 2003.
‹smail Albayrak, “The Notions of Muhkam and Mutashabih in the Commentary
of Elmal›’l› Muhammed Hamdi Yaz›r”, Journal of Qur’anic Studies, 5, 2003.
‹smail Albayrak, “Turkish Exegesis of the Twentieth Century: Hak Dini Kur’an
Dili”, Islamic Studies, 43, 2004.
‹smail Albayrak, “Elmal›l› Muhammed Hamdi Yaz›r ve Bediüzzaman Said Nursi’nin Nesh Konusuna Yaklafl›m›”, Yeni Ümit, 64, 2004.
Sabri Y›lmaz, “Hak Dini Kur’an Dili’nde Kader ‹nanc› ve ‹nsan Hayat›ndaki Yeri”,
DEÜ. ‹lahiyat Fakültesi Dergisi, Say›: XXIII, ‹zmir 2006.
Sabri Y›lmaz, “Elmal›l› Hamdi Yaz›r’›n Allah’›n Rahman ve Rahim S›fatlar›n› Tahlili”, Kelam Araflt›rmalar› Dergisi, Y›l: 4, Say›:2, 2006.
Necdet fiengün, “Elmal›l› Muhammed Yaz›r’›n Hak Dini Kur’an Dili Adl› Tefsirindeki Türkçe fiiirlerin De€erlendirilmesi”, ‹STEM (‹slâm Sanat, Tarih, Edebiyat ve
Mûs›kîsi Dergisi), Y›l: 5, Sa.: 9, Konya 2007.
Erol K›l›ç, Elmal›l› Muhammed Hamdi Yaz›r ve Hak Dini Kur’’an Dili Tefsirinin
Özellikleri, Rehber Dergisi, Sa.: 27.
Elmal›l› Muhammed Hamdi Yaz›r
15
2002 y›l›nda kurulan ‹lmi Etüdler Derne€i’nin temel amac› ilim adam› yetifltirmek, ilmi anlay›fl› medeniyetimizin köklerinden hareketle yeniden yorumlamak ve yar›nlar›n farkl› bir flekilde inflas› için gerekli bilgi-birikimi oluflturmakt›r. ‹LEM, ‹lmî üretkenlik aç›s›ndan ciddi bir buhran yaflayan Türkiye’nin
temel sorununun bat›l›laflma ile yaflanan kültürel kopufl oldu€undan hareketle bu kültürel kopufl etraf›nda yaflanan sorunlara kuflat›c› çözümler üreten
ilim adamlar›n›n yetiflmesine hizmet amac›yla 2002 y›l›nda kurulmufltur.
Hem içinde yaflad›€› zaman›n ruhunu, hem de kendi medeniyetini kavrayacak hidayet, dirayet ve feraset sahibi ilim adamlar›n›n yetiflebilmesi için
‹LEM bünyesindeki çal›flmalar mukayeseli bir yaklafl›mla yap›lmaktad›r.
‹lmi Etüdler Derne¤i
Tel: 0216 3104318
Web: www.ilmietudler.org
E- mail: bilgi@ilmietudler.org
Katk›da Bulunanlar
Program Dan›flman›: Tahsin Görgün
Metin Yazarlar›: Faruk Yasl›çimen, Mustafa Özel
Organizasyon: Abdullah fianver, Adem Baflp›nar, Murat fientürk