osmanlı tarihi - Sosyal Bilgiler

OSMANLI TARİHİ
KURULUŞ DÖNEMİ (1299­1453) I. II. III. IV. V. VI. VII. VIII. IX. Osmanlı Beyliği'nin Doğuşu Osmanlı Beyliği'nin Büyümesinin Nedenleri Osman Bey Dönemi Orhan Bey Dönemi Murat Dönemi Yıldırım Bayezit Dönemi Fetret Dönemi Çelebi Mehmet Dönemi Murat Dönemi I­ OSMANLI BEYLİĞİ'NİN DOĞUŞU 1) Osmanlılar, Oğuzların Bozok Kolu'nun Kayı Boyuna mensuptur. 2) Malazgirt Zaferi'nden sonra Anadolu'ya gelerek önce Ahlat'a sonra Ankara'nın güney batısındaki Karaca­ dağ bölgesine yerleştirilmişlerdir. 3) Ertuğrul Gazi yönetimindeki Kayılar, Söğüt ve Domaniç bölgesine yerleşmişlerdir. Kayılar bu bölgede Ana­ dolu Selçuklu Devleti'ne bağlı bir uç beyliği haline gelmişlerdir. 4) Anadolu Selçuklu Devleti'nin ve İlhanlıların Anadolu üzerindeki etkisinin azalması üzerine 1299 Osman Gazi Dönemi'nde Osmanlılar bağımsızlıklarını ilan etmişlerdir. II­ OSMANLI BEYLİĞİ'NİN BÜYÜMESİNİN NEDENLERİ 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Coğrafi konumunun elverişli olması (Beyliğin Bizans sınırında bulunması). Bizans'ın zayıf bir durumda bulunması. Balkanlar'da güçlü bir devletin bulunmaması. Doğudan gelen Türkmen göçleri (Nüfus takviyesi). Uygulanan hoşgörülü ve adaletli politika. Cihad anlayışı ile fetihlerin yapılması. Kuruluş Dönemi padişahlarının kabiliyetli olması. Takip edilen mükemmel iskân politikası. Anadolu'daki diğer beylikler tarafından desteklenmeleri. 10.100 Yıl Savaşları'nın etkisi 11. Ahilerin desteği­ nin sağlanması. Ahi Teşkilatı : Her meslek ve sanat örgütlenmesinin kendi içinde küçükten büyüğe doğru sıralanması sonucunda oluşur. a) Cihad anlayışının yaygınlaşmasını, b) Anadolu'nun Türkleşmesini, c) Zaviyeler kurarak sınırların ve yolların güvenliğinin sağlanmasını, d) Haksız rekabeti önleyerek halkın korunmasını sağlamıştır. OSMAN BEY DÖNEMİ 5) 1281'de beyliğinin başına geçti. 1299'da bağımsızlığını ilân etti. 6) Tekfurlardan Karacahisar, Bilecik, Yenişehir, Yarhisar ve İnegöl fethedilmiştir. 7) Koyunhisar Savaşı'nda Bizans yenilgiye uğratılmıştır (1302). NOT: Bu savaş Bizans ile yapılan ilk savaştır. 8) Osmanlı Ordusu gönüllülerden oluşmaktadır. 9) İlk Osmanlı parası bastırılmıştır. 10) Ahilerin desteği alınmıştır. 1 Not:Bu dönemde devlet teşkilatlanması adına fazla bir şey yoktur.Aşiret anlayışı devam etmektedir. IV­ ORHAN BEY DÖNEMİ A. ANADOLU'DAKİ FAALİYETLER 1. Bursa fethedilmiş (1326), devletin merkezi Bursa'ya taşınmıştır. 2. Bizans ile Maltepe (Palekanon) Savaşı yapılarak Bizans yenilgiye uğratılmıştır (1329). Bu savaştan sonra İznik ve İzmit fethedilerek Kocaeli Yarımadası Osmanlıların eline geçmiştir. 3. Karesioğulları Beyliği Osmanlılara katılmıştır (1345). Not 1: Karesioğulları, Osmanlı Devleti'ne ilk katılan beylik olup, Ankara Savaşı'ndan sonra tekrar kurulmamıştır. Not 2: Osmanlılar Karesioğulları beyliği donanmasından Rumeli'ye geçişte yararlanmışlardır. Bu donanma Os­ manlı donanmasının temelini oluşturmuştur. Not 3:Karesioğulları beyliğinin Osmanlılara katılmasıyla Anadolu Türk birliğini sağlama yolunda ilk adım atılmıştır. 4. Ahilerden Ankara alınmıştır (1354). B. RUMELİ'DEKİ FAALİYETLER 1. Maltepe savaşından sonra Bizans'ta taht kavgalarının başlaması ve Kantakuzen'in Osmanlılardan yardım istemesi üzerine Bizans'a yardım gönderilmiştir. Bu yardım karşılığında ise ÇİMPE KALESİ Osmanlı Devle­ ti'ne verilmiştir. Böylece ilk kez RUMELİYE GEÇİLMİŞTİR (1533). C. DEVLET TEŞKİLATLANMASI 2. İlk düzenli ordu kurulmuştur (Yaya ve müsellem ordusu) 3. İznik'te ilk Medrese ve ilk imarethane açılmıştır. 4. ilk Divan örgütü kurulmuştur. 5. ilk kez Vezirlik sistemi kurulmuştur. 6. Fethedilen bölgelere kadılar ve subaşılar atanmıştır. 7. İlk defa donanmaya sahip olunmuş, tersane kurulmuştur. Not:Yapılan bu teşkilatlanma çalışmaları ile “beylikten” “ devlete” geçiş sağlanmıştır. V­ I.MURAT DÖNEMİ A. RUMELİ'DEKİ FAALİYETLER : 1. 2. Bizans’la ve Bulgarlarla Sazlıdere Savaşı yapılmış (1362), Edirne fethedilmiştir. Edirne'yi kurtarmak isteyen Haçlılarla Sırpsındığı Savaşı yapılmış ve kazanılmıştır (1364). Not: Bu savaş Haçlılarla yapılan ilk savaştır. Bulgaristan Osmanlı himayesine alındı. 3. 4. 5. 1371 Çirmen Savaşı'nda Sırplar mağlup edildi ve vergiye bağlandı. 1388'de Haçlılar'a karşı Ploşnik'te mağlup olundu. Haçlılara karşı l. Kosava Savaşı kazanılmıştır (1389 Not: Tuna'nın güneyinde Osmanlılara karşı koyacak bir güç kalmamıştır. B. 1. 2. 3. ANADOLU'DAKİ FAALİYETLER : Anadolu Beylikleri ile dostluk ilişkileri devam ettirilmeye çalışıldı. Germiyanoğulları'ndan çeyiz yoluyla toprak alınmıştır (1380). Hamitoğulları'ndan İsparta ve çevresi satın alınmıştır(1381). NOT: Böylece Osmanlılar Karamanoğulları ile komşu olmuştur.Ardından Osmanlılar ile Karamanoğulları arasında ilk mücadeleler başlamıştır(1386). C. DEVLET TEŞKİLATLANMASI 1. Rumeli Beylerbeyliği kurulmuştur. 2. İlk kez Pençik Sistemi uygulanmıştır.
2 3. Acemioğlanlar ve Yeniçeri Ocağı kurulmuştur. 4. Defterdarlık kurulmuştur (mali teşkilatlanma). 5. Veraset sisteminde değişiklik yapıldı. "Devlet hükümdar ve çocuklarının ortak malı" sayıldı. 6. Divan teşkilatı genişletildi. 7. ilk defa Tımar Sistemi uygulandı. 8. l. Murat "Sultan" unvanını kullanan ilk Osmanlı Padişahıdır. Not: I.Murat döneminde Osmanlılar,teşkilatlanmasını tamamlayarak tam bir devlet haline gelmiştir. VI­ I.BAYEZIT (YILDIRIM ) DÖNEMİ (1389­1402) A. ANADOLU'DAKİ FAALİYETLER 1. Saruhan, Germiyan, Aydın, Menteşe, Karaman, Can­daroğulları Beylikleri ve Kadı Burhaneddin Devleti Osmanlı egemenliğine alınarak Anadolu'da ilk kez­Türk birliği sağlandı. 2. Timur ile Ankara Savaşı yapılmıştır (1402). Bu savaşı Osmanlı Devleti kaybetmiştir. Not: Ankara Savaşı sonucunda Anadolu, Timur'un hakimiyetine girmiş, Anadolu'da beylikler yeniden kurulmuş ve siyasi birlik bozulmuştur. 3. İstanbul, Osmanlılar tarafından ilk kez bu dönemde kuşatılmıştır. B. BALKANLAR'DAKİ FAALİYETLER 1. Haçlılarla Niğbolu Savaşı yapıldı. Bu savaşı Osmanlı Devleti kazanmıştır. 2. Bulgaristan'ın fethi tamamlandı. Not: Yıldırım Bayezıd daha çok Anadolu'da Türk Siyasi Birliğini kurmaya yönelik politika izlemiştir. VII­ FETRET DÖNEMİ (1402­1413) 1. 2. Ankara Savaşı'ndan sonra Çelebi Mehmet'in tahta oturuşuna kadar geçen 11 yıllık döneme Fetret Dö­ nemi denir. Fetret Döneminde Yıldırım Bayezit'in oğulları Musa, Süleyman, İsa ve Mehmet Çelebiler iktidar müca­ delesine giriştiler. Bu mücadeleyi l. Mehmet kazanmıştır. Not: Bu karışık dönemde Rumeli’de Osmanlı yönetimine karşı önemli bir ayaklanma olmamıştır.Aynı zamanda Osmanlı Devleti bu dönemde ciddi bir toprak kaybına uğramamıştır. Bunun sebepleri: 1) Balkanlardaki adaletli ve hoşgörülü yönetim. 2) Uç beylerinin başarılı çalışmaları. 3) Avrupa’daki Yüzyıl Savaşları. 4) Niğbolu savaşının etkisi VIII­ I.MEHMET (ÇELEBİ) DÖNEMİ (1413­1421) 1. 2. 3. Fetret Dönemi'ni sona erdirerek devletin birliğini sağlamıştır. Not: Çelebi Mehmet,devletin ikinci kurucusu kabul edilir. Venedik ile ilk deniz savaşı yapılmış ancak bu savaş kaybedilmiştir. Saruhanoğulları beyliğine kesin olarak son verilmiştir (1416). Not:Ankara savaşından sonra Osmanlı Devletine katılan ilk beylik Saruhanoğulları’dır. Saruhanoğulları’nın, Osmanlı Devleti’ne katılmasıyla Anadolu’da Türk siyasi birliğini sağlama faaliyetleri yeniden başlandı. 4. Dini nitelikli Şeyh Bedrettin İsyanı çıkmış ve bu isyan bastırılmıştır. Not:Osmanlı Devleti’nde ilk toplumsal ayaklanmadır. 5. Bizans’ın desteklemesi ile Düzmece Mustafa isyanı çıkmış ancak bu isyan bastırılmıştır.Düzmece Mustafa Bizans’a sığınmıştır.
3 IX­ II. MURAT DÖNEMİ (1421­1451) 1­ Hem Düzmece Mustafa Ayaklanması hem de kardeşi Şehzade Mustafa’nın isyanı bastırılmıştır. 2­ Aydın,Hamit,Menteşe ve Germiyan Beyliklerine kesin olarak son verilmiştir. 3­ Edirne­Segedin Antlaşması haçlılarla imzalanmıştır (1444). Not 1:Osmanlı Devleti’nin haçlılar ile yaptığı ilk antlaşmadır.Bu antlaşma,Balkanlarda Osmanlı üstünlüğünü sarsmıştır. Not 2: Bu antlaşmadan sonra tahta 12 yaşındaki oğlu II. Mehmet geçmiştir.Bu durumdan faydalanmak isteyen haçlılar bu antlaşmayı bozarak Osmanlı Devleti’ne saldırmışlardır. 4­ Haçlılar ile Varna savaşı yapılmış ve kazanılmıştır (1444). Not : Bu savaş sonucunda Balkanlarda Osmanlı üstünlüğü yeniden kurulmuştur. 5­ Haçlılar ile II. Kosova Savaşı yapılmış ve kazanılmıştır (1448). Not 1: Haçlıların Türkleri Balkanlardan atma ümidi sona erdi. Not 2: Balkanlarda Türk hakimiyeti kesinleşti. Not 3: Bu zaferden sonra Türkler taarruza, Avrupalılar ise savunmaya geçti. YÜKSELME DÖNEMİ (1453 ­1579) KONULAR: I. II. III. IV. V. II. Mehmet (Fatih) Dönemi II. Bayezit Dönemi Yavuz Sultan Selim Dönemi Kanuni Sultan Süleyman Dönemi Sokullu Mehmet Paşa Dönemi I­ II. MEHMET (FATİH) DÖNEMİ 1) İSTANBUL'UN FETHİ (1453) Sebepleri: 1. Osmanlı topraklarını ikiye bölmesi. 2. Peygamberimizin hadisi. 3. Ticaret yolları üzerinde olması. 4. Bizans'ın kışkırtmaları. Sonuçları : 1) Osmanlı Devleti'nin Anadolu ve Rumeli toprakları birleştirildi. 2) Başkent İstanbul'a taşındı. 3) Karadeniz ticaret yolları Osmanlı Devleti'nin kontrolüne girdi. 4) Orta Çağ kapandı, Yeni Çağ başladı. 5) Bizans imparatorluğu sona erdi (1058 yıllık). 6) Avrupa'da Rönesans, Coğrafi Keşifler'in yapılması ve derebeylik rejiminin yıkılmasına zemin hazırladı. Not: Fatih İstanbul’daki Ortodoks kilisesinin varlığının devam etmesine izin vermiş, bununla Avrupa Hıristiyan birli­ ğini bozmayı ve Ortodoksları kontrolü altına almayı hedeflemiştir. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 2) BALKANLAR'DA YAPILAN FETİHLER: Belgrat dışında bütün Sırbistan fethedildi (1453 ­1459). Modon ve Koron kıyıları hariç bütün Mora fethedildi (1460). Eflak­ Boğdan fethedildi (1462 ­ 1476). Bosna ­ Hersek fethedildi (1463 ­1465). Osmanlı ­ Venedik ilişkileri daha da kötüleşti. Arnavutluk Osmanlı Devleti'ne bağlandı (1479). 3) ANADOLU'DA YAPILAN FETİHLER:
4 1. 2. 3. Amasra Cenevizlilerden alındı (1459). Candaroğulları'nın Sinop koluna son verildi (1460). Trabzon Rum İmparatorluğu'na son verildi (1461). Not: Osmanlı ­ Akkoyunlu ilişkileri olumsuz etkilendi. 4. 5. Konya ­ Karaman bölgesi Karamanoğulları'ndan alındı. Karamanoğulları askeri ve siyasi olarak etkisiz hale geldi. Akkoyunlularla Otlukbeli Savaşı yapılmış ve kazanılmıştır (1473). Not: Bu savaş sonunda Doğu Anadolu Bölgesi Osmanlı hakimiyetine girdi. 1. 4) DENİZLERDEKİ FETİHLER: Kırım seferiyle Kırım Osmanlı hakimiyetine girmiştir (1475). Not :Bu sefer sonucunda Doğu Ticaret yolları Osmanlı hakimiyetine girdi. Karadeniz Türk gölü haline gelmiştir. 2. İtalya’daki Otranto şehri fethedildi (1480). Not: Bu seferin amacı İtalya'ya yapılacak seferlere güneyden destek vermektir. 3. Osmanlı ­ Venedik savaşları yapılmıştır (1463 ­ 1479). Not: Bu savaş sonucunda Osmanlı Devleti ilk kez bir yabancı devlete Kapitülasyon hakkı tanımıştır. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 5) DİĞER GELİŞMELER: Osmanlı Devleti'nin ilk altın parası bastırılmıştır. Topkapı Sarayı yapılmıştır. İstanbul’da Sahn­ı Seman Medresesi kurulmuştur. Kanunnâme­i Ali Osman hazırlanmıştır. Divana Sadrazam başkanlık etmeye başlamıştır. Osmanlı ­ Memlûk ilişkileri bozulmuştur. Devlet yönetimi mutlak merkeziyetçi bir hale geldi. Klasik Osmanlı mimarisi ortaya çıktı. II­ II. BAYEZID DÖNEMİ (1481­ 1512) 1. Cem Sultan isyanı. Not 1: Cem Sultan Olayı Avrupalı Devletlerin araya girmesiyle uluslararası bir sorun haline gelmiştir. Not 2: Cem Sultan, Olayı sonucunda Osmanlı Devleti’nin batıda ilerlemesi durmuştur. Not 3: Papa’nın bakım masrafı diye yüklü miktarda para alması Osmanlı maliyesini zayıflatmıştır. Not 4: Bu olay, II. Bayezıd’ın Şii tehlikesine karşı gereken önemi vermemesine neden olmuştur. Not 5: Bu olaydan dolayı Endülüs Emevilerine gereken yardım yapılamamıştır. 2. 3. 4. Osmanlı ­ Memlûk Savaşları başlamıştır. Bu savaş sonucunda Çukurova bölgesi Memlüklere bıra­ kılmıştır (1485­1491). Venediklilerle savaşılarak, Modon, Koron, İnebahtı, Navarin alınmıştır (1499 ­1502). Kili ve Akerman kaleleri alınarak Boğdan'ın fethi tamamlanmıştır. Not :Böylece Osmanlı'nın Kırım ile Balkan toprakları birleşti, ilk Osmanlı ­Lehistan ilişkisi başladı. 5. Anadolu'da Şahkulu İsyanı çıkmıştır (1512). Not: Safavi Devleti Anadolu'da çıkardığı Şii İsyanları ile Osmanlı Devletini zayıflatmak istemiştir. 6. Karamanoğulları Beyliği'ne tamamen son verilmiştir (1487). III­ I.SELİM (Yavuz Sultan ) DÖNEMİ (1512­1520) 1. Yeniçerilerin desteğini alarak tahta geçmiştir. 2. Safevilerle Çaldıran Savaşı yapılmıştır (1514).
5 Not:Kazanılan bu zaferle Şii tehlikesine büyük ölçüde son verilmiş,Doğu Anadolu’nun güvenliği sağlan­ mış,İpek yolunun denetimi ele geçirilmiştir. 3. Turnadağ Savaşı ile Dulkadiroğulları Beyliğine son verilmiştir. Not:Bu zafer sonucunda anadolu Türk birliği kesin olarak sağlanmıştır. ­Osmanlılar Memluklar ile doğrudan komşu olmuştur. 4. Memluklar ile Mercidabık (1516) ve Ridaniye (1517) Savaşları yapılmıştır. BU SAVAŞLAR SONUNDA: a) Memluk Devleti yıkılmıştır. b) Baharat Yolu Osmanlı Devleti’nin kontrolüne girmiştir. Not: Kısa süre sonra Ümit Burnu bulunduğu için bu ticaret yolundan beklenen gelir sağlanamamıştır. c) Halifelik Osmanlı Devletine geçmiştir. Not 1: İlk Osmanlı Halifesi Yavuz Sultan Selim’dir. Not 2: Halifeliğin Osmanlı’ya geçmesiyle,Osmanlı Devleti İslam Dünyasının tartışmasız lideri olmuştur. Not 3: Bu dönemde I.Selim devamlı doğuya sefer yaparak müslümanları Osmanlı Devleti çatısı altında toplamak istemiştir (İslam birliği). Not 4: Yavuz,batıya hiç sefer yapmamıştır. IV­ KANUNİ SULTAN SÜLEYMAN DÖNEMİ (1520­1566 ) 1. OSMANLI­MACAR İLİŞKİLERİ a) Belgrad fethedilmiştir (1521). b) Macaristan ile Mohaç Savaşı yapılmıştır (1526). Not 1: Böylece Sırbistan'ın fethi tamamlanmıştır. Not 2: Bu savaşın sonunda Macaristan Osmanlı himayesine girmiştir. Osmanlı­Avusturya ilişkileri başladı. 2. OSMANLI ­ AVUSTURYA İLİŞKİLERİ : a) l. Viyana kuşatması (1529). Alınamadı. b) Almanya seferi düzenlenmiştir (1532). Alman seferinin ardından Avusturya'nın barış istemesi üze­ rine İstanbul Antlaşması (1533) imzalanmıştır. Not 1: Bu antlaşma ile Avusturya Osmanlı Devleti’nin üstünlüğünü kabul etmiştir. Not 2: Osmanlı Devleti bu üstünlüğü Zitvatoruk Antlaşması (1606) ile kaybetmiştir. c) Macaristan 3’e bölündü (1541). d) Zigetvar Seferi düzenlenmiştir (1566). Not : Bu sefer sırasında Kanuni vefat etmiştir. 3. OSMANLI ­ FRANSIZ İLİŞKİLERİ : a) Fransızlara Kapitülasyonlar verilmiştir (1533). Not 1: Fransızlara kapitülasyonların verilmesi ile Fransa Osmanlı Devleti’nin yanına çekilerek,Avrupa’daki haçlı birliği parçalanmıştır. Not 2: Kapitülasyonlar sadece iki hükümdar döneminde geçerli olacaktır.Fakat kapitülasyonlar diğer hükümdarlar dönemimde de uzatılmış, I.Mahmut döneminde sürekli hale getirilmiştir (1740). Not 3:Kapitülasyonlar Lozan Barış Antlaşması ile tamamen ortadan kaldırılmıştır(1923). 4. OSMANLI ­ İRAN İLİŞKİLERİ: a) İran üzerine Irakeyn (1534), İran (1548) ve Nahcivan (1553 ­1555) seferleri olmak üzere üç sefer düzenlenmiştir. Bu seferler sonucunda Osmanlı Devleti galip gelmiş ve İran'ın barış istemesi üzeri­ ne Amasya Antlaşması imzalanmıştır (1555). Not 1: Osmanlı Devleti ile İran arasında imzalanan ilk anlaşmadır. Not 2: Bağdat Osmanlı hakimiyetine girmiştir. 5. DENİZLERDEKİ GELİŞMELER: a) Rodos Adası alınmıştır (1522). b) Hızır Reis (Barbaros) Kaptan­ı Derya olarak Osmanlı Devleti hizmetine girmiştir. Böylece Barba­ ros'un elinde bulanan Cezayir Osmanlı Devleti egemenliğine girmiştir. c) Haçlılarla yapılan Preveze Deniz Savaşı (1538) kazanılmıştır.
6 Not: Bu savaş sonucunda Osmanlı donanması Akdeniz’de üstünlüğü ele geçirmiş,Akdeniz Türk gölü haline gelmiştir. d) Trablusgarp Turgut Reis tarafından Osmanlılara bağlanmıştır (1551). e) Cerbe Adası ispanyollardan alınmıştır (1560). f) Malta kuşatılmış fakat alınamamıştır (1565). Not: Turgut Reis bu kuşatmada şehit olmuştur. g) Coğrafi Keşifler sonucunda Hint Okyanusu'na hakim olan Portekizlilerin buradaki egemenliklerini kırmak amacıyla Hind Deniz Seferleri düzenlenmiştir (4 adet). Not 1: I.Hint Seferi 1538 Süleyman Paşa II.Hint Seferi 1551 Piri Reis III.Hint Seferi 1552 Murat Reis IV. Hint Seferi 1553 Seydi Ali Reis Not 2: Osmanlı Devleti’nin be seferlere gereken önemi vermemesi,donanmanın okyanuslara dayanık­ sız olması gibi sebeplerden dolayı istenilen sonuç elde edilememiş,bir takım başarılar kazınılmışsa da bu seferler başarısız olmuştur. Not 3: Arap Yarımadası,Habeşistan,Sudan,Eritre Osmanlı hakimiyetine girdi. Not 4: Kızıldeniz Türk gölü oldu. 6. İÇ İSYANLAR: Kanuni döneminde; Anadolu'da: Baba Zünnun ve Kalenderoğlu isyanları Mısır'da : Ahmed Paşa İsyanı ve Canberd Gazali isyanı çıkmıştır. Not: Kanuni dönemi Osmanlı Devleti’nin her yönden en parlak dönemidir. V­ SOKULLU DÖNEMİ Not: Osmanlı tarihinde ilk kez bir sadrazam bir döneme adını vermiştir. 1. Kanuni, II. Selim ve III. Murat dönemlerinde sadrazamlık yapmıştır. Not: II. Selim sefere çıkmayan ilk padişahtır. 2. 3. 4. Sakız Adası alınmıştır. (1568) Yemen kesin olarak Osmanlı egemenliğine girmiştir. Kıbrıs Adası alınmıştır (1571). Not 1 : Böylece Doğu Akdeniz'in güvenliği tam olarak sağlanmıştır. Not 2 : Kıbrıs Adası'nın fethi sonucunda Haçlılar İnebahtı'da Osmanlı donanmasını yakmışlardır. 5. 6. İspanyollar mağlup edilerek Tunus alındı (1574). Vadi'üs Şeyi Savaşı'yla Portekiz mağlup edilerek Fas himaye altına alındı (1577). Not: Hint Deniz Yolu hakimiyeti, Portekiz'den İngiltere’nin eline geçti. 7. Don ­ Volga ve Süveyş Kanalı projelerini geliştirmiş fakat Sokullu bu projelerinde başarılı olamamıştır. Not: Sokullu'nun öldürülmesi üzerine Yükselme Dönemi sona ermiş, Duraklama Dönemi başlamıştır. OSMANLI KÜLTÜR VE MEDENİYETİ KONULAR: I. Osmanlı'da Hakimiyet Anlayışı II. Osmanlı Devlet Yönetimi III. Ordu ve Donanma IV. Toprak Sistemi
7 V. Osmanlı Ekonomisi VI. Eğitim ve Öğretim VII. Kültür ve Sanat OSMANLI'DA HAKİMİYET ANLAYIŞI Osmanlı Devleti'nde yönetim İslâm hukukuna dayanıyordu, İslâm hukuku ile çelişmemek kaydıyla padişah, örfe dayanarak sınırsız kanun koyma yetkisine sahipti. Bu kurallar "Ferman" adı verilen belgelerle ilgililere ulaştırı­ lırdı. Osmanlı Devleti'nde başlangıçta daha önceki Türk devletlerinin hakimiyet anlayışı devam ederek, ülke her şeyi ile hanedanın ortak malı sayılıyordu. Hükümdarlık makamına sadece hanedanın erkek bireyleri geçebiliyordu. Hükümdarın erkek çocuklarına "Şehzade" adı verilmiştir. Şehzadeler, idari tecrübe kazanabilmeleri için san­ caklara idareci olarak gönderiliyorlardı. Bu uygulamaya "Sancağa çıkma" adı veriliyordu. Ayrıca şehzadelerin yan­ larına yardımcı olarak verilen tecrübeli devlet adamlarına "Lala" denmekteydi. Osmanlı Devleti'ndeki hakimiyet anlayışı diğer Türk devletlerinde olduğu gibi uzun yıllar devam eden taht kavgalarının en önemli nedeni olmuştur. Fakat Osmanlı Devleti'nin hakimiyet anlayışında zaman içinde bir takım değişiklikler olmuş ve devlet merkeziyetçi bir yapı kazanmaya başlamıştır. Zira I. Murat, memleketin hanedan üyelerinin ortak malı olması prensibini kaldırıp yerine "memleket hüküm­ dar ve oğullarının ortak malıdır." prensibini kabul ederek merkezi idarenin güçlenmesini sağlamıştır. Ayrıca Fatih çıkardığı Kanunnâme­i Âl­i Osman ile Türk tarihinde ilk defa tam merkeziyetçiliği kurmuş­ tur. XVI. yüzyıldan itibaren Mutlak ve Teokratik bir hale gelen Osmanlı Devleti'nde I. Ahmet döneminde veraset sisteminde değişiklik yapılarak Ekber ve Erşed sistemi getirildi. Böylece hanedana mensup erkekler içerisinde en büyük ve akıllı olanın tahta geçmesi kanunlaştı. I. Ahmet döneminde "Kafes Usulü" getirilerek şehzadelerin sanca­ ğa çıkması geleneği tamamen kaldırıldı. Bu durum şehzadeleri devlet idaresinde tecrübesizliğe itmekle beraber Osmanlı Devleti'nin ilk dönemlerinde görülen taht kavgaları da tamamen ortadan kalktı. XIX. yüzyılda Batıdaki gelişmelere ayak uydurmak isteyen Osmanlı Devleti'nde, klasik yönetim modeli dı­ şında yeni kurumlar ortaya çıktı ve padişahın yetkileri sınırlandırıldı (Tanzimat Fermanı). Meşrutiyet ile birlikte yöne­ timde padişahın yanında meclisin de yer almasına rağmen padişaha tanrı tarafından verilen yönetim hakkı, hukuk sisteminde mutlak bir şekilde devam ettirildi. OSMANLI DEVLET YÖNETİMİ Merkez Teşkilatı Taşra Teşkilatı 1. Saray Yönetimi 1. Rumeli Beylerbeyliği 2. İstanbul’un Yönetimi 2. Anadolu Beylerbeyliği 3. Divan­ı Hümayun Osmanlı Devleti'nde hükümet, ordu ve eyaletlerin yönetimi padişaha bağlı olarak teşkilatlanmıştı. Padişah, ülkenin her tarafındaki bütün birimleri merkezden yönetiyordu. Devletin yönetim merkezi İstanbul'du. Padişah yöne­ tim işini saraydan yapıyordu. 1. SARAY : Padişah, sarayda hem özel hayatını geçiriyor, hem de devleti yönetiyordu. Devletin yönetim merkezi İstanbul; Asitane, Dersaadet gibi adlarla anılmakla beraber Osmanlı Sarayları'nın bulunduğu bir şehirdir. Topkapı Sarayı, Dolmabahçe ve Yıldız Sarayları önemli Osmanlı Sarayları'dır. Osmanlı Sarayı iki bölümden oluşmaktaydı. a) Birun : Sarayın dış teşkilatıdır. b) Enderun (Saray Okulu): Sarayın iç teşkilatıdır. Enderun, padişahın güvenilir ve yetenekli devlet a­ damlarının yetiştiği, gerekli bilgi ve deneyimleri kazandıktan sonra, yönetim örgütü içinde önemli gö­ revlere getirilecek insanların seçiminin yapıldığı bir merkez ve okuldu. Ayrıca Enderun'da kadınların bulunduğu Harem adı ile anılan ayrı bir bölüm de vardı. Burada kadınlar, Enderun'un erkek bölümün­ dekine benzer bir eğitime ve pratik çalışmaya yönelirdi. 2. İSTANBUL'UN YÖNETİMİ : İstanbul'un kendine özgü bir yönetimi vardı. İstanbul Kadısı (taht kadısı) adalet işlerine bakıyordu. Şehirde gü­ venliği sağlamak Yeniçeri Ağası'nın göreviydi. Sivil halkın güvenliğini Subaşı tarafından sağlanıyordu. İstanbul'un belediye hizmetleri de Şehremini tarafından yürütülüyordu. Mimarbaşı'nın izni olmadan İstanbul’da hiçbir bina yapı­ lamazdı. 3. DİVAN­I HÜMAYUN : Divanda, devletin siyasi, askeri, idari ve mali meseleleri görüşülürdü. Devlet sorunlarının yanında özellikle as­ keri nitelikli büyük davalara da bakılır ve halkın şikayetleri dinlenirdi. Divan­ı Hümayun'un günümüzdeki Bakanlar
8 Kurulu'ndan tek farkı mahkeme gibi çalışmış olmasıydı. Divan­ı Hümayun'un temeli Orhan Gazi döneminde atılmış, son şeklini ise Fatih döneminde almıştır. Kuruluş döneminde, padişah başkanlığında toplanan Divan­ı Hümayun bir karar organı olarak çalışırken Fatih döneminden itibaren Divan üyelerinin görüşlerini daha rahat söyleyebilmeleri için Kafes Sistemi getirilerek padişahlar divan top­ lantılarına katılmışlardır. Böylece Divan­ı Hümayun bir danışma kurulu niteliği almıştır. Padişahların, Divan toplantı­ larına katılmamalarıyla birlikte sadrazamlar Divan'a başkanlık etmeye başlamışlardır. Bu durum Sadrazamlık ma­ kamının önem kazanmasına neden olmuştur. Divan­ı Hümayun toplantılarına Kuruluş döneminde; Padişah, Sadrazam, Vezirler, Kazasker, Defterdar ve Nişancı katılırken, XVI. yüzyıldan itibaren Müftü, Kaptan­ı Derya, Yeniçeri Ağası ve XVII. yüzyılda Reisülküttab da katılmışlardır. 4. DİVAN ÜYELERİ : 1. Padişah: Padişahlar Fatih'e kadar Divan'ın tabii üyesi ve başkanıdır. Fatih devrinden itibaren, Divan üyelerinin görüşlerini daha rahat söyleyebilmesi amacıyla Padişahlar Divan toplantılarına katılmamışlardır. Bu durum Sadra­ zamların güçlenmesine Padişahların ise devlet işlerinden uzaklaşmasına zemin hazırlamıştır. 2. Vezir­i Azam (Sadrazam): Vezirlerin başı olan Vezir­i Azam Padişahın mutlak vekili olup Fatih'ten itibaren Divan başkanı olmuştur. Sadrazam Padişahtan sonra gelen en büyük devlet memuruydu. 3. Vezirler: Vezirler, daha çok askeri ve siyasi işlerden sorumluydular. 4. Kazasker: ilmiye sınıfına mensup olan kazasker adalet, eğitim, kültür ve diyanet işlerine bakarlardı. Ayrıca Ka­ zasker Divan'da büyük davalara bakarlar, kendi bölgelerindeki kadı ve müderrisleri atama veya görevden alma işlerine karar verirlerdi. Önceleri bir tane olan Kazasker sayısı Fatih döneminden itibaren Anadolu ve Rumeli ka­ zaskerleri olmak üzere ikiye çıkarıldı. 5. Defterdar: Osmanlı Devleti'nde maliye işlerinden sorumlu bakanlar idi. Başlangıçta bir tane defterdar bulunuyor­ du. Ancak mali işlerin artmasından dolayı Fatih zamanında biri Rumeli diğeri Anadolu defterdarı olmak üzere sayı­ ları ikiye ve XVII. yüzyılın sonlarında üçe çıkarıldı. 6. Nişancı (Tevki­Tuğrai): Padişaha ait evraklara padişahın tuğrasını çeken, dış devletlerle olan yazışmaları dü­ zenleyen ve toprak sistemini tanzim eden (Fethedilen araziyi kaydeder, dirliklere ayırır, dirlikleri dağıtır) divan üye­ sidir. Nişancı, bu önemli görevleri kendisine bağlı Reisülküttap ve ona bağlı katiplerle yerine getirmiştir. 7. Reisülküttap: Divan'daki katiplerin şefi olan Reisü'l­küttap, Nişancı'ya bağlıydı. XVII. yüzyıldan sora önemi art­ mış ve devletin dışişlerinin sorumluluğu reisülküttaplara verilmiştir. 8. Kaptan­ı Derya: Osmanlı Devleti'ni ilgilendiren denizlerdeki bütün işlerin sorumlusu ve Donanmay­ı Hümayun'un başkomutanıdır. Kendi sorumluluğuna giren davalara bakar, denizlerle ilgili olarak padişah adına ferman yazar ve tuğra çekerdi. 9. Yeniçeri Ağası: Vezir olan Yeniçeri Ağaları Divan'ın daimi üyesidir. Vezir olmayan Yeniçeri Ağaları ise ihtiyaç duyulduğunda görüşmelere katılarak gerekli bilgi ve görüşünü Divan'a arz ederdi. Yeniçeri Ağası, merkezdeki ağa­ ların amiri sayılırdı. 10. Şeyhülislâm (Müftü): Divan'da alınan kararların İslâm dinine uygun olup olmadığı konusunda fetva verirdi. XV. yüzyılda Divan'ın doğal üyesi değildi, l. Selim döneminde halifeliğin Osmanlılara geçmesiyle müftünün önemi arttı ve Kanuni döneminde Vezir­i Azama eşit hale geldi. TAŞRA TEŞKİLATI Osmanlı İmparatorluğu'nda ülke eyaletlere, eyaletler sancaklara, sancaklar kazalara, kazalar da köylere ay­ rılmıştır. Osmanlı taşra teşkilatı bir şemayla gösterilebilir. PADİŞAH Rumeli Beylerbeyliği Anadolu Beylerbeyliği İdari Birim Yönetici Asayiş Adalet Eyalet Sancak Kaza Köy Eyalet Beylerbeyi Sancak Beyi Kadı Köy Kethüdası Subaşı Subaşı Subaşı Yiğitbaşı Kadı Kadı Kadı Kadı Naibi A. EYALETLER: Beylerbeyi denilen askeri yöneticiler tarafından idare olunan eyaletler Osmanlı Devleti'nde temel idari birim olup üç değişik statüye sahip idiler. 1. Merkeze Bağlı Eyaletler (Saliyanesiz): Dirlik sisteminin uygulandığı eyaletlerdir. Bu eyaletlerin gelirleri dirliklere ayrılır, maaş karşılığı asker ve görevlilere verilirdi. "Yıllıksız Eyaletler” de denilen bu eyaletler XVI. yüzyılda Rumeli, Bosna, Temeşvar, Budin, Eğri, Anadolu, Zülkadriye, Trabzon, Şam, Halep, Rakka, Erzurum, Van, Kars, Kıbrıs ve Kefe'den oluşuyordu. 2. Özel Yönetimi Olan Eyaletler (Saliyaneli): Bunların gelirleri dirliklere bölünmez, vali ve askerlerine belli bir maaş verilirdi. Buna saliyane, bu tür eyaletlere de saliyaneli denirdi. Saliyaneli eyaletlerin geliri iltizama verilirdi. Bu
9 eyaletlerden alınacak belli miktardaki verginin devlet hazinesine yatırılmasına İltizam, bunu alan kişilere de Mülte­ zim denirdi. Mültezimler devlete verdikleri peşin vergileri, Saliyaneli eyaletlerden kendileri toplarlardı. Trablusgarp, Tunus, Cezayir, Mısır, Bağdat, Yemen ve Habeş eyaletlerinde bu sistem uygulanıyordu. 3. Bağlı Hükümet ve Beylikler: Bunlar iç işlerinde serbest olup, siyaset bakımından Osmanlı Devleti'ne bağlıydı­ lar. Beyleri padişah tarafından atanırdı. Kırım Hanlığı, Eflak, Boğdan, Erdel ve Hicaz bu statüye dahildi. NOT:KADI'NIN GÖREVLERİ a) Merkezden gönderilen emirleri halka bildirmek b) Her türlü davaları çözmek c) Halkın (Reayanın) isteklerini Divan'a bildirmek d) Vergilerin toplanmasında yardımcı olmak (Avarız) B. SANCAKLAR: Bugünkü illerin karşılığı olan sancaklar, Sancak beyleri tarafından idare olunmuştur. Belediye hizmetini "Şehremini" yürütürken sancakların güvenliğini "Subaşı" sağlamıştır. C. KAZALAR Kadılar tarafından idare edilmiş ve sancaktan daha küçük idari bir birimdir. Güvenlikleri Subaşılar tarafından sağ­ lanmıştır. D. KÖYLER Köy Kedhüdası tarafından idare edilir. En küçük idari birimdir. ORDU VE DONANMA Osmanlı Devleti'nde askeri sınıfa Seyfiye (Kılıç ehli) adı verilirdi. Seyfiye, Kara ordusu ve Deniz ordusu olarak ikiye ayrılmıştır. Kuruluş döneminin ilk yıllarında Osmanlı askeri gücü boy ve aşiret kuvvetlerinden meydana geliyordu. Os­ man Bey döneminde düzenli bir ordu yoktu. Savaş zamanı bir araya gelen aşiret kuvvetleri savaş bittikten sonra dağılırdı. Devletin büyümesi ve sınırların genişlemesi üzerine Orhan Bey döneminde Yaya ve Müsellem adıyla ilk düzenli ve sürekli ordu kuruldu. I. Murat döneminde ise Yeniçeri Ocağı kuruldu. Önceleri Pencik Sistemi'yle temin edilen gençler, Acemioğlanlar Ocağına alınır, buradan da Yeniçeri Ocağı'na aktarılırlardı. II. Murat döneminde çıkarılan Devşirme Kanunu ile gayrimüslim ailelerin çocukları asker olarak yetiştirilmiş­ lerdir. Böylece Kapıkulu ocaklarına sürekli kaynak sağlanmıştır. I. Murat döneminde uygulamaya başlanan Tımar Sistemi sonucunda Osmanlı ordusuna Tımarlı Sipahi a­ dıyla yeni bir askeri güç daha katılmıştır. OSMANLI ORDUSU Kara Ordusu Deniz Ordusu Kapıkulu Askerleri Tımarlı Sipahiler (Cebelüler) Kapıkulu Piyadeleri Acemi Oğlanlar Ocağı Yeniçeri Ocağı Cebeci Ocağı Topçu Ocağı Top Arabacıları Ocağı Humbaracı Ocağı Lağımcı Ocağı Eyalet Askerleri Kapıkulu Süvarileri Sipah Silahtar Sağ Ulufeciler Sol Ulufeciler Sağ Garipler Sol Garipler Akıncılar Azaplar Yayalar Müsellemler Yörükler Sakalar Derbet Muhafızları Bağlı Hükümetler 1. KAPIKULU ASKERLERİ (HASSA ORDUSU) Köken itibariyle devşirme olup, devletten maaş (ulufe) alan, belli merkezlerde istihdam edilen ve direk ola­
10 rak padişaha bağlı bulunan askerlerdir. Not: Yeniçeri Ocağı: l. Murat devrinde kurulan Yeniçeri Ocağı devletin en gözde askeri sınıfı olup sayıları gittikçe artmıştır. III. Murat döneminde kanun dışı yapılan alımlar ocağın disiplinini bozmuştur. Önceleri devlete hizmet eden ocak zamanla devleti sö­mürür hale gelmiş ve 1826'da M. Mahmut tarafından kaldırılmıştır. 2. EYALET ASKERLERİ Eyalet askerleri, Osmanlı ordusunun önemli bir kısmını oluşturuyordu. Tamamen Türkler'den oluşan Cebelü adı verilen bu atlı askerlerin tüm ihtiyaçları Dirlik sahipleri (sipahi) tarafından karşılanırdı. Savaş zamanı orduya katılan Eyalet askerleri barış zamanında ise bulundukları bölgede huzur ve güveni sağlamak için çalışırlar­ dı. Eyalet askerlerinin en önemlisi akıncılardı. Akıncılar; sınır boylarında otururlar, düşman memleketlerine a­ kınlar düzenlerdi. √ Bunların yanında Yayalar, Müsellemler, Garipler, Yörükler, Sakalar ve Derbent Muhafızları gibi bölükler de yardımcı kuvvetlerden sayılıyordu. 3. DONANMA Orhan Gazi devrinde ilk defa denize açılan ve donanma sahibi olan Osmanlı Devleti ilk büyük deniz sava­ şını Çelebi Mehmet zamanında (1416) Venedik'e karşı yapmış ve kaybetmiştir. Fatih devrinde Bizans'a gelebilecek yardımı engellemek amacıyla oluşturulan Osmanlı donanması denizlerde büyük bir güç olarak kendisini kabul et­ tirmiş ve Karadeniz ile Ege'nin Osmanlı hakimiyetine girmesinde önemli rol oynamıştır. Türk denizciliği en parlak devrini Kanuni döneminde yaşamış ve bu dönemde Akdeniz hakimiyeti de Osmanlı Devleti'ne geçmiştir. Haçlı do­ nanmasının 1571'de İnebahtı Savaşı'nda Osmanlı donanmasını imha etmesinden sonra tekrar toplanma imkanı olmuşsa da sonraki Çeşme, Navarin ve Sinop baskınlarında Rus donanması Türk donanmalarını imha etmiş ve yeniden toparlanmakta mümkün olmamıştır. 1886'da Bahriye Nezareti kurularak donanma bu bakanlığın denetimi­ ne bırakıldı. Abdülaziz döneminde (1861­1876) donanma güçlendirilmeye çalışıldı. Fakat tüm bu çabalar donanma­ yı istenilen seviyeye getiremedi. TOPRAK SİSTEMİ OSMANLI'DA TOPRAK SİSTEMİ Osmanlı Devleti'nde ülke toprakları mülkiyet hakkı bakımından Mülk, Miri ve Vakıf olmak üzere üçe ayrılmıştır.
11 OSMANLI TOPRAK SİSTEMİ MÜLK ARAZİ ÖŞRİYYE HARACİYYE VAKIF ARAZİ MİRİ ARAZİ OCAKLIK MUKATAAA DİRLİK YURTLUK METRUK PAŞMAKLIK MALİKANE HAS ZEAMET TIMAR EŞKİNCİ
HİZMET MUSTAHFAZ 1) MÜLK ARAZI: Osmanlı Devleti'nde halkın elinde bulunan, tamamıyla halka ait topraklardı. Bu tür topraklar kendi araların­ da iki kısma ayrılmışlardır. a) Öşriye: Osmanlılar tarafından fethedilmeden önce de Müslümanlar'ın elinde bulunan araziler. Bu toprak­ lar Müslüman köylülerin tasarrufunda olup ürünlerin bir kısmını devlete vergi vermekle mükelleftiler. b) Haraciye: Gayr­i müslimlerden alınan topraklar olup fethinden sonra da eski sahiplerinde bırakılmışlardı. Bu tür arazilerde yaşayan Gayr­i müslim halk ürettikleri ürünün bir kısmını devlete haraç olarak ödemek zorunda idiler. 2) VAKIF ARAZİ: Gelirleri cami, medrese, hastane gibi topluma hizmet veren kuruluşların masrafları için ayrılmış olan arazi­ lerdir. Vakıf arazilerin alınıp satılması kesinlikle yasak olup devlet tarafından da vergiden muaf tutulmuştur. 3) MİRİ ARAZİ: Osmanlı'da toprağın: Mülkiyeti;Devlete , Vergisi ;Sipahiye , işletme hakkı Köylüye aittir. Devlet mülkiyetine geçirilen topraklardır. Mülkiyeti devlete ait olan topraklar ekilip biçilmesi ve işlenmesi amacıyla çeşitli kişilere bırakılmıştı. Miri arazi çeşitli bölümlerden meydana gelmiştir. a) Dirlik: Miri arazinin en önemli bölümüdür. Geliri maaş karşılığı olarak devlet memurları ve askerlere verilen top­ raklardır. Gelirlerine göre üçe ayrılır: Ë Has: Yıllık geliri 100.000 akçe ve üzeri olan topraklardır. Padişah, şehzadeler, divan üyeleri ve yüksek de­ receli devlet memurlarına verilirdi. Ë Zeamet : Yıllık geliri 2.000 akçeden başlayıp 100.000 akçeye kadar olan dirliklerdir. Orta dereceli devlet memurlarına (Kadı, Sancak Beyi, Müderris vs.) verilirdi. Ë Tımar : Yıllık geliri 3.000 akçe ile 20.000 akçe arasında olan dirliklere tımar denirdi. Tımar sahipleri gelirle­ rinin 3.000 akçesini kendi geçimlerine ayırırlardı. Buna kılıç tımarı deniliyordu. Geri kalan her üç bin akçe i­ çin bir Cebelü yetiştiriyordu. Tımar üçe ayrılıyordu: 1. Eşkinci Tımarı: Savaşta yararlılık gösteren askerlerle verilirdi. 2. Müstahfaz Tımarı: Cami imam ve hatiplerine verilirdi. 3. Hizmet Tımarı: Saray görevlilerine verilirdi. 12 NOT:Dirlik Sisteminin Uygulanmasıyla; 1. Devlet üretimi denetim altına almış ve sürekliliğini sağlamıştır. 2. Eyalet askerleri (cebelü) bu sistem sayesinde yetiştirilmiş,devamlı savaşa hazır bir ordu bulundurulmuştur. 3. Ülkenin bayındır hale gelmesi,araziden daha iyi faydalanılması,askeri masrafların azaltılması,böylece gelir­ lerin artırılması sağlanmıştır. 4. Tımar sistemi ile devlet vergi toplama külfetinden kurtulmuştur. 5. Bu sistemle ülkenin her tarafına yayılan askerler sayesinde köylerde bile güvenlik sağlanmıştır. Osmanlı toplumu genelde bir köylü toplumu olduğundan ekonominin en önemli kolu tarımdı. Hayvancılık da tarım ekonomisinin ve genel ekonominin önemli unsurlarından biriydi. Tarım politikasını belirleyen en önemli uygu­ lama Tımar sistemiydi. Bu sistemde toprağın mülkiyeti devlete, işleme hakkı köylüye, vergisi sipahiye aitti. Köylü, toprağı sürekli işleme ve miras bırakma hakkını devam ettirebilmek için bazı yükümlükleri yerine getirmek zorun­ daydı. Toprağı işleyen Reaya'nm Devlete karşı görevleri; 1. Sebepsiz olarak toprağını terk edemezdi. 2. Toprağı sebepsiz olarak üç yıl üstüste boş bırakamazdı.Eğer bırakırsa toprak kendisinden alınırdı. 3. Öşür ve diğer vergileri sipahiye ödemek zorundaydı. Bu yükümlülüklere karşı devlet de halkın güvenliğini korumak ve düzeni sağlamakla görevliydi. b) c) d) e) f) g) Ocaklık: Geliri kale muhafızlarına verilirdi. Yurtluk: Geliri sınır boylarındaki askerlere verilirdi. Mukataa: Geliri doğrudan devlet hazinesine giderdi. Metruk: Otlak, mera vs. Paşmaklık: Geliri Padişah hanım ve kızlarına verilirdi. Malikâne : Geliri üstün hizmet karşılığı olarak devlet görevlilerine verilirdi. OSMANLI EKONOMİSİ TARIM HAYVANCILIK TİCARET SANAYİ VERGİLER ÖRFİ VERGİLER ŞER’İ VERGİLER ÖŞÜR RESM­İ ÇİFT HARAÇ ÇİFTBOZAN CİZYE ADET­İ AĞNAM AVARIZ
Osmanlı Devleti'nde mali işlerden Defterdar sorumlu olup para birimi olarak akçe kullanılmıştır. Fatih dev­ rinden itibaren yaygın olmamakla beraber altın para kullanılmıştır. Devletin ekonomik seviyesi yükselme döneminde ipek ve Baharat Yollları'nın ele geçirilmesi ve büyük fetihlerin etkisiyle mükemmel bir seviyeye ulaşmışsa da bu fazla uzun sürmemiştir. Devletin Başlıca Vergileri Şunlardır: A) ŞER'İ VERGİLER: Dini vergilerdir. 1. Öşür: Müslüman üreticilerden 1/10 oranında alınan arazi ve ürün vergisidir. 2. Cizye: Baş vergisi de denilen bu vergi sadece askerlik yapabilecek durumda olan Gayr­ı müslim erkeklerden alınan sosyal güvenlik ve himaye vergisidir. Kadın, çocuk, ihtiyar ve düşkünlerden alınmazdı. 3. Haraç: Gayr­ı müslimlerden alınan 1/5 oranında arazi ve ürün vergisidir. 13 B) ÖRFİ VERGİLER: Padişahın iradesiyle toplanan vergilerdir. Raiyet Rüsumu da denilen bu vergiler üreticinin durumuna göre toplanırdı. 1. Resm­i Çift: Çiftçinin elinde bulunan toprakların karşılığında alınan bir vergidir. Vergi miktarı arazinin büyüklüğü ve çiftçinin evli­bekar oluşuna göre belirlenirdi. 2. Çiftbozan: Toprağını mazeretsiz olarak terkeden ya da üç yıl üst üste boş bırakan köylüden alınan vergidir. 3. Adet­i Ağnam: Hayvan vergisidir. Sipahiler tarafından toplanan bu verginin miktarı, hayvan sayısı ile orantılı olarak belirlenirdi. 4. Avarız Vergisi: Olağanüstü durumlarda halktan alınan bir vergidir. Ayrıca savaşlarda elde edilen ganimetler, tuzla, orman, maden ve gümrük vergileri de devletin gelir kaynaklarını oluşturur. Not:İlk resmi Osmanlı bütçesini hazırlayan Tarhuncu Ahmet Paşa olmuştur. Esnaf Teşkilâtı: Osmanlı Devleti'nde esnaflar Lonca adı verilen teşkilata sahipti. Her esnaf bir loncaya üye olur, loncanın denetimi ve koruması altında bulunurdu. XIII. ve XIV. yüzyıllarda Ahi Teşkilatı olarak kurulan bu teşkilat, Osmanlılarda Lonca adını almıştır. XVI. yüzyıla kadar Müslüman ve Hıristiyan esnaflar aynı loncaya üye olabilirken, daha sonra loncalar ayrılmıştır. Loncaların Başlıca Görevleri Şunlardır: 1. ürünlerin kaliteli yapılmasını sağlamak ve fiyatları belirlemek. 2. Esnafla hükümet arasındaki ilişkileri düzenlemek. 3. Üyelerinin zararlarını karşılamak ve kredi sağlamak 4. Halka mesleki eğitim vermek EĞİTİM VE ÖĞRETİM Osmanlı Devleti'nde yaygın ve temel eğitim kurumu olan medreseler ilk olarak Orhan Bey devrinde kurul­ muştur. Sahn­ı Seman ve Süleymaniye Medreseleri'nin kurulması ile en parlak devrini yaşamıştır. Medreselerde hem akli, hem de nakli ilimler okutuluyordu. Nakli ilimler İslâm dinine ilişkin bilgilerdir. Bunlar; Kur'an­ı Kerim, Tefsir, Hadis, Fıkıh ve Kelam'dı. Akli ilimler ise; Felsefe, Matematik, Astronomi, Fizik, Kimya, Biyoloji, Coğrafya gibi ilimler­ dir. Medreselerin dışında tekke, dergah, cami, lonca, sıbyan mektepleri, saray okulları (Enderun) ve konaklarda da eğitim yapılırdı. Osmanlı Devleti'nde özellikle XVIII. yüzyıl sonlarından itibaren bir çok askeri okul açılmıştır. Eğitim kurumlarının amacı askeri ve ilmiye sınıfına yönetici yetiştirmekti. Eğitim kurumlarında. Kuruluş devrinde Türkçe kullanılmış,Yükselme döneminden itibaren Farsça ve Arapça'nın da katılımı ile Osmanlıca doğmuştur. II. Mahmud döneminde ilköğretim zorunlu oldu. XIX. yüzyılda kızların ilkokuldan sonra devam edebilecekleri öğretmen ve sanayi okulları açıldı. KÜLTÜR VE SANAT Kültür bir milletin sahip olduğu maddi ve manevi değerlerin tümüdür. Klasik Osmanlı Türk toplumu ve kültü­ rünün temelini; a) 1071 Malazgirt Zaferi'nden bu yana Türkleşen Anadolu, b) Ahiler, gaziler, esnaf ve sanatkarlar, c) İslâm dini, d) Padişahların izledikleri temel kültür politikası, e) Türk örfü ve geleneği meydana getirmiştir. Osmanlı Devleti; askeri, adli, sivil ve idari teşkilatının en önemli unsurlarını Selçuklulardan almıştır. Osmanlı müesseselerinde kısmen İlhanlılar ve Memlükler'in etkisi olmuştur. XIII. yüzyılın sonlarından itibaren Bizans sınırında kurulan uç bölgelerinde, klasik büyük bir devlete yükselişin tari­ hini yaşayan Osmanlılar, kültürlerini uçlardaki diğer kültürlerin gelişmelerini de alarak süsledi. Osmanlı Devleti'nin son döneminde Batı kültürüyle tanışma başlamıştır. XIX. yüzyılda yeni tarz ve değerler gündeme gelmiş, bu dönemde çağdaşlaşma kültüre yansımıştır. Osmanlı Devleti Kuruluş döneminde ilim öğrenmek isteyenler Suriye, Irak ve Mısır gibi ilim merkezlerine giderlerken II. Murat ve Fatih döneminde Osmanlı ülkesi büyük bir ilim merkezi haline geldi. Özellikle Fatih döneminde bilim hayatında önemli gelişmeler oldu. Bunun temel nedeni, Fatih'in bilim adamlarına saygı göstermesi ve değer verme­ sidir. Fatih külliyesi devrin en büyük bilim adamlarını bir araya topladı. Fatih Külliyesi'nin Sahn­ı Seman Medreseleri diye anılan kısmı kültür hayatının en önemli kuruluşlarından biriydi. Osmanlı Devleti Arap alfabesini kullanmıştır. Devletin resmi dili ise Türkçe'dir. Din ve ilim dili olarak Arapça, edebi dil olarak da Farsça yaygın olarak kullanılıyordu. Arapça, Farsça ve Türkçe'nin bir arada kullanılması sonucu Türkçe'nin Osmanlıca denilen yeni bir şekli ortaya çıkmıştır.
14 Güzel sanatlarda; minyatür, seramik sanatı, çinicilik, hat sanatı ve özellikle mimari gelişmiştir. Klasik Os­ manlı mimarisi Fatih devrinden itibaren doğmuş ve Lale devrine kadar devam etmiştir. Osmanlı mimarisi dini, sivil ve askeri mimari olarak üçe ayrılır. Klasik dönemin en önemli eserlerini Mimar Sinan vermiştir. Mimar Sinan çıraklık döneminde Şehzadebaşı, kalfalık döneminde Süleymaniye, ustalık dönemin­ de ise Selimiye camilerini yaptı.Osmanlı, klasik mimari tarzı Lale Devri'yle önemini kaybetmeye başladı. Lale Dev­ ri'yle mimaride Avrupa'nın etkisi başladı ve Lale Devri'nden sonra da Türk, Barok ve Rokoko devrine (1740­1808) girildi. XIX. yüzyılda Batı kaynaklı Ampir üslûp Türkiye'ye girdi (1808 ­1860).1860 ­ 1900 yılları arasında seçmeci (eklektik) akım hakim oldu. Batı tarzına tepki olarak milliyetçilik ön plana çıktı. Avrupa seçmeciliğinin yerini Osmanlı ve Türk mimarisinin unsurları aldı. Böylece Neo­klasik dönem başladı (1900­1925). YENİ VE YAKIN ÇAĞ'DA AVRUPA KONULAR: I. II. Yeni Çağ'da Avrupa Yakın Çağ'da Avrupa YENİ ÇAĞ'DA AVRUPA Günümüz Avrupa'sının temellerinin atıldığı dönemdir. BİLİM TEKNİKTEKİ GELİŞMELER A) BARUTUN ATEŞÜ SİLAHLARDA KULLANILMASIYLA: √ Feodalite yıkılmıştır. √ Merkezi krallıklar güçlenmiştir. √ Böylece Avrupa'nın siyasi yapısı ve haritası değişmiştir. B) PUSULA VE GEMİCİLİKTEKİ GELİŞMELER : √ Coğrafi Keşiflere ve Avrupa ekonomisinin düzelmesine neden olmuştur. C) √ √ √ √ KAĞIT VE MATBAADAKİ GELİŞMELER : İlim ve edebiyatın hızla yayılmasına, Okuma­yazma oranının artmasına, Kitapların bollaşıp ucuzlamasına, Hümanizma, Rönesans ve Reform Hareketleri'nin doğmasına neden olmuştur. COĞRAFİ KEŞİFLER Nedenleri: 1) Doğu ticaret yollarının Türkler'de olması 2) Pusula ve gemicilikte yeni gelişmelerin meydana gelmesi 3) Cesur gemicilerin yetişmesi 4) Kralların keşifleri desteklemesi 5) Coğrafya bilgisinin ilerlemesi 6) İstanbul'un fethedilmesi 7) Fakir Avrupa'nın doğunun zenginliklerine sahip olmak istemesi YAPILAN KEŞİFLER: A) Ümit Burnu'nun Keşfi: √ Ümit Burnu'nu 1487'de Portekizli Bartelmi Diaz keşfetti, √ 1498'de Portekizli Vasko do Gama Ümit Burnu'nu dolaşıp, Hindistan'a ulaşmıştır. B) Amerika'nın Keşfi: √ 14S2'de Kristof Kolomb keşfetti. √ 1507'de A. Vespuççi buranın yeni bir kıta olduğunu açıkladı. C) Dünya'nın Dolaşılması (1519 ­ 1522): Maceflan ve Del Kano devamlı batıya giderek dünyayı dolaşıp yuvarlaklığını ispatladılar. Sonuçları: 1) 2) 3) 4) 5) 6) Yeni yol kıta ve okyanuslar keşfedildi. Yeni bitki ve hayvan türleri bulundu. Sömürgecilik başladı.İlk sömürge imparatorluklarını İspanya ve Portekiz kurdu. Keşfedilen yerlerdeki madenler Avrupa’ya getirilince toprak zenginlik kaynağı olmaktan çıktı,altın ve gümüş zenginlik kaynağı oldu. Ticaret güçlenince burjuva güçlendi,asiller servet ve ayrıcalıklarını kaybettiler. Avrupa zenginleşti,İslam aleminin ekonomisi bozuldu.
15 7) 8) 9) 10) 11) Osmanlı parası değer kaybetti. Atlas Okyanusu limanları önem kazandı,Akdeniz limanları önemini kaybetti. Avrupa’da sanattan hoşlanan Mesen sınıfı ortaya çıktı. Rönesans ve Reform hareketlerine neden oldu. Kiliseye olan güven sarsıldı. HÜMANİZMA √ Din adamlarına güvenin sarsılması ile önce edebiyat alanında ortaya çıkan, tabiat ve insan sevgisi ile akıl ve bilime önem veren harekettir. Skolastik Düşünce'ye darbe vurmuştur. RÖNESANS √ Edebiyat, güzel sanatlar ve ilim alanında XV. ve XVI. yüzyılda Avrupa'da meydana gelen gelişmeleri ifade eder. √ İtalya’da başlamış ve etkileşim yoluyla tüm Avrupa'ya yayılmıştır. Nedenleri: 1) Antik eserlerin incelenmesi 2) Dahi sanatçıların yetişmesi 3) Bizanslı bilginlerin etkisi 4) Sanat eserlerinin bu dönemde olgunlaşması 5) Coğrafi Keşiflerin etkisi 6) Meşen Sınıfı’nın etkisi 7) Kağıt ve matbaadaki gelişmeler 8) İslâm felsefe eserlerinin Avrupa'da okutulması Rönesans'ın İtalya'da Başlamasının Nedenleri: 1) İtalya'nın siyasi yapısı 2) Coğrafi konumu 3) Tarihi ve kültürel özellikleri 4) Dini merkez olması 5) Ticaret merkezi olması Rönesans’ın Sonuçları 1) Skolastik Düşünce yıkıldı. 2) Bilim,sanat ve edebiyat alanında akıl,deney ve gözleme dayanan hür ve yeni bir düşünce doğdu. 3) Orijinal eserler ortaya konuldu. 4) Reform’a neden oldu. 5) Kilisenin otoritesi zayıfladı. 6) Avrupa’da biri zengin olan,diğeri fakir olan iki sınıf ortaya çıktı. 7) İlim ve sanatta İslam Dünyası’nın öncülüğü Avrupa’ya geçti. REFORM √ Katolik Kilisesi'nin Hıristiyanlığın suistimaline karşı Martin Luther liderliğinde gelişen bir isyan hareketidir. √ XVI. yüzyılda Almanya'da başlamış ve tüm Avrupa'ya yayılmıştır. Nedenleri: 1) Hümanistlerin kilise ve din adamlarını eleştirmeleri 2) Kağıt ve matbaadaki gelişmeler 3) incil'in milli dillere çevrilmesi 4) Endülüjans meselesi 5) Katolik Kilisesi'nin bozulması ve zenginliği 6) Almanya'nın siyasi yapısı Bu dönemde Almanya'da siyasi birlik yoktu. Bu nedenle Reform Hareketleri Almanya'da başlamıştır. Papanın ve diğer din adamlarının, din işlerinden çok, para, mal, miras ve siyaset ile uğraşması, Katolik Kilise­si'nde görülen ahlaksızlıklar kilisenin bozulmasında etkili olmuştur. Not: I. Süleyman, Reform Hareketleri'ni Avrupa'daki bölünmeleri hızlandırmak için desteklemiştir Reform Hareketleri Avrupa'da savaşlara neden olmuştur. Bu savaşlar 1555 ­ Ogsburg Antlaşması ile önlenmeye
16 çalışılmıştır. Ogsburg Antlaşması, Protestan ­ Katolik mücadelesi sonucunda imzalanmıştır. Buna göre: a. Protestan mezhebi ve kilisesi tanınmıştır. b. Prensler istediği mezhebi seçip tabasına kabul ettirebilecek ve bulunduğu bölgenin dini lideri ola­ caktır. c. Prensin mezhebini kabul etmeyen halk istediği yere göç edebilecektir. √ Bu antlaşma ile Papa yetkilerinin bir kısmını prenslere bırakmıştır. Reform’un Sonuçları 1) Avrupa’da yeni mezhepler ortaya çıktı. 2) Mezhep Savaşları yapıldı. 3) Katolik Kilisesi kendini yeniledi. 4) Engizisyon Mahkemeleri kuruldu. 5) Papa’nın etkisi azaldı. 6) Protestan ülkelerde eğitim kiliseden alındı ve Laik Eğitim’e geçildi. 7) Katolikler Cizvit Tarikatı’nı kurdular. 8) Protestan krallar ve prensler güç kazandılar. 9) Güçlü prenslikler kuruldu. NOT:Ortodoks kilisesinde Reform Hareketleri görülmedi. OTUZ YIL SAVAŞLARI (1618­1648) (MEZHEP SAVAŞLARI) Nedeni: Alman Kralı II. Ferdinand'ın Almanya'da mezhep birliği kurmak için Protestan prenslere saldırmasıdır. Sonuç : Fransa, İsveç, Hollanda ve Danimarka prensleri destekleyince Kral II. Ferdinand yenildi. Westfalya Antlaşması (1648): a. Almanya Alsas ­ Loren bölgesini Fransa'ya verecek. b. Almanya Hollanda'nın bağımsızlığını tanıyacak. c. Alman prensleri dini ve siyasi yetkilere sahip olarak bölgelerinin lideri olacaklar. d. Papa, yetkilerinin bir kısmını kaybettiğinden bu antlaşmaya karşı çıktı. e. Almanya'da Prusya Dukalığı kuruldu ve bugünkü Almanya'nın temeli atıldı. YEDİ YIL SAVAŞLARI (1756­1763) Nedeni: Avusturya Veraset Savaşları sonucu yapılan Ekslaşapel Antlaşmasından İngiltere ve Fransa'nın memnun kalma­ maları. Sonuç: Prusya ­ İngiltere ittifakı ile Fransa ­ Avusturya ­ Rusya ittifakı arasında savaş başladı. Rusya saf değiştirince Fran­ sa yenildi. 1763 Paris Antlaşması: a. Fransa, Amerika ve Hindistan'daki sömürgelerini ingiltere'ye bırakacak. b. Sınırlar savaş öncesindeki durumuna getirilecek. YAKINÇAĞ’DA AVRUPA ABD’NİN KURULUŞU 7 yıl savaşlarında İngiltere savaşı kazanmasına rağmen mali krize düşmüştü. İngiltere mali krizi aşabil­ mek.için Amerika’daki kolonilerinden fazla vergi isteyince koloniler ile İngiltere’nin arası açıldı. 13 koloni l. ve II. Fledelfya Kongrelerini toplayarak İngiltere ile mücadele kararı aldılar. 13 koloni II. Kongrede bağımsızlığını da ilan ederek, İnsan Hakları Bildirisi'ni kabul ve ilan etti (1776). Fransa'nın desteklediği 13 koloni İngiltere'yi yendi. 1783 Versay Antlaşması:
17 a. İngiltere 13 koloninin bağımsızlığını tanıyacak. b. ingiltere bazı topraklarını Fransa ve ispanya'ya bırakacak. Not: Bağımsız olan ve İngiltere'yi yenen 13 koloni birleşerek ABD'yi kurdular (1787). FRANSIZ İHTİLALİ (1789) 1) 2) 3) 4) 5) 6) Nedenleri: Ekonomik bozukluklar Sınıf farklılıkları Kralın ağır baskısı Amerika ve İngiltere'nin etkisi Fransız aydınlarının etkisi Etejenero (Halk Meclisi) sorunu Sonuçları: 1) Hürriyet, kardeşlik, liberalizm, eşitlik, adalet ve milliyetçilik fikirleri yayıldı. Not: Milliyetçilik fikrinden imparatorluklar olumsuz yönde etkilenmiştir. 2) Milli devletler kurulmaya başladı. 3) Fransa'da mutlak krallık yıkıldı. 4) Sınıf farklılıkları azaldı. 5) Yeni Çağ sona erdi, Yakın Çağ başladı. 6) insan hakları beyannamesi yayınlandı. 7) Lâik hukuk kuralları kabul edildi. 8) Avrupa Devletleri, ihtilalin etkilerini önlemek için Fransa'ya karşı savaştılar. Not:Fransız İhtilali evrensel niteliktedir. Not: Avrupa'da XVII. ve XVIII. yüzyıllarda felsefe ve bilim alanında büyük bir gelişme görülmüştür. Bu gelişmenin XVII. yüzyılı "Akıl Çağı", XVIII. yüzyılı ise "Aydınlanma Çağı" olarak adlandırılmıştır. SANAYİ İNKILABI Sanayi inkılabı XVIII. yüzyılda İngiltere'de buhar gücünün sanayide kullanılmasıyla başlamıştır. Daha sonra tüm Avrupa'ya yayılmıştır. Nedenleri: 1) Bilim ­ teknikteki gelişmeler 2) Coğrafi keşifler ve sömürgeler vasıtasıyla sermaye birikiminin olması ve hammadde birikimi Sonuçları: 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) 9) 10) 11) 12) 13) Hammadde ve pazar ihtiyacı arttı. Sömürgecilik hızlandı. Sanayide makineleşmeye gidildi. Kömür, buhar, elektrik ve petrolden yararlanma devri başladı. Büyük fabrikalar kuruldu, üretim arttı. Seri ve ucuz üretim oldu. İşçi sınıfı oluştu. Kapitalizm, Sosyalizm, Emperyalizm gibi fikir akımları ve kavramlar ortaya çıktı. Büyük şirketler kuruldu, ticaret gelişti. Yeni buluşlara ve teknik ilerlemeye önem verildi. Osmanlı'nın jeopolitik önemi arttı. Japonya sanayi inkılâbını yapan ilk Asya ülkesi oldu. Köyden kente göç başladı. Büyük şehirler oluştu. VİYANA KONGRESİ (1815) Nedeni: Fransız İhtilali'nin tesirini önlemek ve Napolyon'un bozduğu Avrupa dengesini tekrar kurmak için toplanıldı. Osmanlı Devleti davet edildiği halde katılmadı. Sonuçları: 1. Fransa, ihtilal öncesi sınırına çekildi. 2. İsviçre bağımsız oldu.
18 3. Alman eyaletleri birleştirildi. Alman Konfederasyonu kuruldu. 4. Belçika ile Hollanda, Norveç ile İsveç birleşti. 5. Sınırlar belirlenirken milliyetçilik dikkate alınmadığından savaşlara neden oldu. 6. Mutlak krallıkların egemenliklerini devam ettirmeleri kararlaştırıldı. NOT 1:Viyana'da Rusya'nın Osmanlı'yı paylaşma teklifini İngiltere reddetti. NOT 2: Şark Meselesi ilk kez Viyana Kongresi'nde ortaya çıktı. NOT 3: Viyana Kongresi'nde krallar yetkilerini devam ettirip, yeni sınırları belirlerken milliyetçiliğe dikkat etmedikleri için 1830 ihtilali patlak verdi. 1830 İHTİLALİ Nedeni: Fransız İhtilali’ndeki egemenliğin halka ait olduğu prensibine Viyana Kongresi'nde uyulmaması. Sonucu: a. Fransa meşruti krallık rejimine kavuştu. b. Fransa ve İngiltere'de liberaller iktidara geldi. c. Liberal demokrasiler güçlendi. Parlamenter sisteme geçiş hızlandı. 1848 iHTİLALLERİ Nedenleri: a. Milliyetçilik hareketlerinin ve liberalizmin kuvvetlenmesi ve bunların etkisiyle bağımsızlık hareketle­ rinin gelişmesi b. Sanayi İnkılabı ile oluşan işçi sınıfının ezilmesi Sonuçları: 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) Fransa'da Cumhuriyet ilan edildi. Avrupa ülkelerinin anayasalarına işçilerle alakalı maddeler konuldu. Sosyalist partiler ve sendikalar kuruldu. Komünizm ve ortak milliyet anlayışı gelişip yayıldı. Mutlak krallıklardan Meşruti krallıklara geçildi. Toprak köleliği kalktı. Rusya bu ihtilallerden etkilenmedi. 1830 ve 1848 İhtilalleri Fransa'da ortaya çıktı ve Avrupa'ya yayıldı. DURAKLAMA DÖNEMİ (17. YÜZYIL) (1579 ­ 1699)j KONULAR: I. Duraklamanın Nedenleri II. Osmanlı ­ İran ilişkileri III. Osmanlı ­ Lehistan İlişkileri IV. Osmanlı ­ Venedik ilişkileri V. Osmanlı ­ Avusturya İlişkileri VI. 17. Yüzyıl İç isyanlar VII. 17. Yüzyıl Islahat Hareketleri VIII. DURAKLAMA DÖNEMİ (17. YÜZYIL) Duraklamanın Nedenleri Siyasi ilişkiler Islahatlar 1 iç sebepler 1.Osmanlı­İran 1.Kuyucu Murat Paşa 2. Dış sebepler 2.Osmanlı­Lehistan 2.Tarhuncu A.P. 3.Osmanlı­Venedik 3.II. Osman 4. Osmanlı­Avusturya 4.IV. Murat 5. Osmanlı­Rusya 5.Köprülüler İç İsyanlar İstanbul isyanları Taşra isyanları I­ DURAKLAMANIN NEDENLERİ A. DURAKLAMANIN İÇ NEDENLERİ : 1. Merkezi Yönetimdeki Bozulmalar: √ Padişahların çocuk yaşta başa geçmeleri sonucunda merkezi idarenin bozulması. √ Şehzadelerin sancaklarda görev yapmaları geleneğine son verilerek kafes sisteminin getirilmesi.
19 √ √ (Ekber­i Erşad Sistemi) Saray ağalarının ve kadınlarının yönetimde etkili olması. Rüşvet ve İltimasın yayılması 2. Askeri Yönetimdeki Bozulmalar: √ Padişahların ordunun başında sefere çıkmamaları. Not: Ordunun başında ilk kez sefere çıkmayan padişah II. Selim'dir. √ √ √ √ 'Yeniçeri ocağına mesleği askerlik olmayan kişilerin alınması. "Ocak devlet içindir" düşüncesinin "Devlet ocak '" rdir" şeklinde değişmesi. Donanmanın ihmal edilmesi. Tımarların dağıtımında adaletsizlik yüzünden tımarlı sipahilerin bozulması. 3. √ √ √ √ √ √ Maliye'nin Bozulması: Savaşların uzun sürmesi sonucunda ordunun masraflarının artması. Savaşların başarısızlıkla sonuçlanması ve ganimetlerin azalması. Sık sık dağıtılan cülus bahşişi. Ticaret yollarının yön değiştirmesi. Kapitülasyonlar nedeniyle gümrük gelirlerinin azalması. Lüks ve israfın artması. 4. √ İlmiye Sınıfının Bozulması Beşik uleması sisteminin uygulanması. B. DURAKLAMANIN DIŞ NEDENLERİ : 1) imparatorluğun doğal sınırlarına ulaşması. 2) Rönesans ve Reform hareketleri sonucunda Avrupa'nın bilimsel ve teknolojik alanda ilerlemesi, Os­ manlı Devleti'nin bu gelişmelere ayak uyduramaması. 3) Avrupa devletlerinin Osmanlı Devleti'ne karşı birlikte hareket etmesi (Haçlı anlayışı). 4) Coğrafi keşifler sonucunda Avrupa'nın zenginleşmesi. II­OSMANLI SİYASİ İLİŞKİLERİ A. OSMANLI ­ İRAN İLİŞKİLERİ : 1) 1577'de başlayan Osmanlı ­ İran savaşları Osmanlı Devleti'nin galibiyetiyle sonuçlanmış, iki dev­ let arasında Ferhat Paşa Antlaşması imzalanmıştı (1590). NOT:Bu antlaşma ile Osmanlı Devleti doğuda en geniş sınırlarına ulaşmıştır. 2) 1603'te tekrar başlayan savaşlar da, Celali isyanları nedenleri ile Osmanlı Devleti istediği başarıyı elde edememiş iki taraf arasında Nasuh Paşa Antlaşması imzalanmıştır. Not: Bu antlaşma ile Ferhat Paşa Antlaşmasından önceki sınırlara dönülmüştür. 3) 1618'de imzalanan Serav Antlaşması ile Nasuh Paşa Antlaşması yenilenmiştir. 4) 1622'de savaşlar yeniden başlamış IV. Murat İran üzerine iki sefer düzenlemiş ve bu seferlerin ardından Kasr­ı Şirin Antlaşması imzalanmıştır (1639). Not:Günümüzde de geçerliliğini koruyan bu antlaşma ile;Osmanlı­İran sınırı çizilmiştir B. OSMANLI ­ LEHİSTAN İLİŞKİLERİ : 1) Genç Osman döneminde Lehistan üzerine sefer düzenlenmiş ve Hotin Antlaşması imzalanmıştır (1621). Not: Bu sefer sonucunda Yeniçerilerin bozulduğunu gören Genç Osman Yeniçeri Ocağını kaldırmayı düşünmüştür. Bunu haber alan Yeniçeriler II. Osman'ı öldürmüşlerdir. Not: İlk kez Yeniçeri Ocağı'nın kaldırılmasına teşebbüs edilmiştir. 2) 2. IV. Mehmet döneminde Lehistan üzerine ikinci sefer düzenlenmiş, Osmanlı Devleti'nin galibiye­ ti ile biten bu sefer sonucunda Bucaş Antlaşması imzalanmıştır (1672). Not: Lehistan'ın vergi maddesine itiraz etmesinden dolayı savaşlar tekrar başladı. Vergi maddesi kal­ dırılarak antlaşma tekrarlandı. Not:Bu antlaşma Osmanlı Devleti’nin topraklarına toprak kattığı son antlaşmadır. Not: Osmanlı Devleti’nin batıda en geniş sınırlarına ulaştığı antlaşmadır. C. OSMANLI ­ VENEDİK İLİŞKİLERİ : 1645 yılında kuşatılan Girit Adası 1669 Köprülü Fazıl j Ahmet Paşa tarafından Venediklilerin elinden alın­ mıştır.
20 D. OSMANLI ­ RUS İLİŞKİLERİ : Ukrayna Kazakları ve sınır anlaşmazlıklarından dolayı Cehrin Seferi yapılarak Bahçesaray Antlaşması im­ zalanmıştır (1691). E. OSMANLI ­ AVUSTURYA İLİŞKİLERİ : 1) 1593'te Avusturya ile savaşlar başlamıştır. 1596'da Avusturya Haçova Savaşı ile ağır bir mağ­ lubiyete uğratıldı. Devam eden savaşlar 1606 yılında imzalanan Zitvatorok Antlaşması ile so­ na erdi. Not1 :Bu antlaşma ile Osmanlı Devleti’nin Avusturya üzerinde siyasi üstünlüğü sona ermiş­ tir.Avusturya üzerinde askeri üstünlüğümüz ise devam etmiştir. Not 2:Bu savaşlar Celali isyanlarının artmasına neden oldu. Not 3 :Osmanlı Devleti Orta Avrupa’daki üstünlüğünü kaybetmiştir. 2) 1662 yılında başlayan savaşlar sonucunda Vasvar Antlaşması imzalandı (1664). Not :Osmanlı Devleti Avusturya'ya karşı askeri üstünlüğünü son kez kullanmıştır. 3) Merzifonlu Kara Mustafa Paşa tarafından Viyana ikinci kez kuşatıldı (1683). √ Kırım Hanı'nın ihaneti, Lehistan ordusunun yardıma yetişmesi üzerine Osmanlı Devleti bu kuşatmada başarısız oldu. Not: Merzifonlu başarısız olduğu için idam edilmiştir. 4) Osmanlı Ordusu'nun II. Viyana kuşatmasında başarısız olması üzerine Papanın da isteğiyle Avusturya,Rusya, Lehistan, Malta ve Venedik'ten oluşan "Kutsal İttifak" kuruldu. 5) Osmanlı Devleti ile Kutsal ittifak devletleri arasında (Rusya hariç) Karlofça Antlaşması imza­ landı(1699). Yorum 1:, Osmanlı Devleti bu antlaşma ile ilk defa büyük toprak kaybına uğramıştır. Yorum 2: Avusturya Avrupa'da önemli bîr siyâsî güç haline geldi. 6) Rusya ile 1700 İstanbul Antlaşması imzalanmıştır. Böylece Ruslar ilk defa Karadeniz'e çıktı. III­17.YÜZYILDA İÇ İSYANLAR 1. İstanbul (Merkez) İsyanları: Daha çok kapıkulu askerlerinden yeniçeriler tarafından çıkarılmıştır. Yeniçeriler Ulufeler'in ayarı düşük paralardan (altın) ödenmesi ve Cülus Bahşişi almak istemelerinden dolayı sık sık ayaklanmışlardır. Yorum 1; Bu isyanlar sonucunda Yeniçerilerin yönetimdeki etkisi artmıştır. Yorum 2: İstanbul’da asayiş bozulmuştur. Yorum 3: Sık sık idareciler değişmiştir. 2. Anadolu (Celali) İsyanları: Bu isyanlar yönetimden şikayet eden halk, dirlikleri ellerinden alınan tımarlı sipahiler, görevlerinden uzaklaştırılan devlet memurları ve asker kaçakları tarafından çıkarılmıştır. Yorum :Anadolu'da huzur ve asayiş bozuldu. 3. Eyalet İsyanları: Merkezi otoritenin zayıflaması üzerine merkezden uzak yerlerde çıkan ayrılıkçı isyanlardır. Yorum Bu isyanlarda temel amaç Osmanlı Devleti’nden ayrılmaktır. I­17.YÜZYIL YENİLİK (ISLAHAT) HAREKETLERİ Not: Bu dönemde devlet içerisinde meydana gelen mali, idari, sosyal ve askeri bozulmaları gidermek amacıyla çeşitli ıslahatlar gerçekleştirilmiştir. Bu ıslahatlar genel olarak askeri ağırlıklıdır. 1. Kuyucu Murat Paşa: l. Ahmet zamanında Celali isyanlarını, baskı ve şiddet yoluyla bastırmıştır.
21 2. Genç Osman (II. Osman): İlk kez saray dışından evlenmiştir. Ulema sınıfının yetkilerini kısıtlamıştır, ilk kez Ye­ niçeri Ocağı'nın bozulduğunu görerek kaldırmayı düşünmüştür, fakat başarılı olamamıştır. Yeniçeriler tarafından öldürülmüştür. 3. IV. Murat: Celali isyanları şiddetle bastırılmış, Kapıkulu Ocaklarında ıslahat yapılmış, Koçi Bey'e duraklamanın nedenlerini belirten risaleler (raporlar) yazdırmıştır. 4. Tarhuncu Ahmet Paşa: IV. Mehmet döneminde sadrazamlık yapmıştır. Mali alanda ıslahatlar yapılmıştır İlk defa devletin tahmini bütçesini hazırlamıştır. 5. Köprülüler Devri: Köprülü Mehmet Paşa, Köprülü Fazıl Ahmet Paşa ve Köprülü Merzifonlu Kara Mustafa Paşa, Köprülüler ailesinden gelen önemli sadrazamlardır. Köprülüler döneminde, Anadolu'da isyancılarla mücadele edilerek merkezi otorite sağlandı. Orduda düzen­ lemeler yapıldı. Bütçe açığı kapatıldı. Not : Köprülü Mehmet Paşa rahat çalışabilmen amacıyla veziri azamlık için bir takım koşullar ileri sürmüştür. 6. 17. Yüzyıl Islahatlarının Genel Özellikleri a) Islahatlar genellikle askeri niteliklidir. b) Islahatlarda Avrupa örnek alınmamıştır. j c) Islahatlarda köklü çözümler aranmamış geçici tedbirlerle yetinilmiştir. d) Islahatlarda kuvvet ve şiddete başvurulmuştur. e) Islahatlar devlet adamlarıyla sınırlı kalmıştır. f) Islahatlara en büyük tepki Yeniçerilerden gelmiştir. [OSMANLI DEVLETİ'NDE XVII. YÜZYIL (DURAKLAMA DÖNEMİ) SİYASİ OLAYLARI ŞEMASI) OLAY DEV­ PADİŞAH LET 1590 Ferhat Paşa (İstanbul ) Ant. 1611 Nasuh Paşa Ant. 1618 Serav Ant. İran 1639 Kasr­ı Şirin Ant. İran 1645 1649 Girit Kuşat­ ması Venedik TARİH 1621 Hotin Seferi ve Ant l. İbrahim IV. Mehmet Fazıl Ahmet Paşa IV. Mehmet (Avcı) Fazıl Ahmet Paşa 1606 Zitvatoruk Ant. III. Meh­ met 1664 Vasvar Ant. Avus­ turya IV. Meh­ met Bahçesaray Rus­ Ant. ya Şehrin Seferi IV. Meh­ met 1681 1683 II.Viyana bozgunu SONUÇ Girit’in korsan yatağı olması Venediklilerin Doğu Akdeniz ve Kuzey Afrika'yı tehdit etmesi Lehistan'ın Eflak­ Le­ II. Osman Boğdan'ın iç işlerine histan (Genç) karışması Lehistan Bucaş Ant. İran Avusturya 1672 İran SEBEPLERİ Osmanlının iran'ın taht kavgasından faydalan­ III. Murat mak istemesi (Kafkasya'­ ya hakim olma mücade­ lesi) Osmanlı Avusturya Savaşlarından ve Celali l. Ahmet isy. faydalanarak kaybet­ tiği yerleri geri almak istemesi İran’ın Nasuh Paşa Ant. II. Osman Uymaması (Genç) (ipek vergisini vermeme­ si) İran’ın hile ile Bağdat'ı alması (1624) IV. Murat Galip Mağlup Galip Galip Erdel Beyliği yüzünden Macar halkının yardım IV. Meh­ Avus­ istemesi met Mer­ turya zifonlu 22 Celali isy. ve İran ile savaş yüzünden imzalandı Avustur­ ya Kralı=Osmanlı Padişahı E.E.K. Osm. kalacak. Galip Erdel Beyliği, Uyvar ve Novigrat Osmanlı'da kalacak Galip Rusya Kırım Hanlığı'na vergi ödemeyi kabul etmiştir. Hüsran Mağlup Sarayda kadınların etkisinin arttığının bir göstergesidir. Bugünkü Türkiye ­ İran sınırı hemen hemen çizildi. Duraklama dönemi İran Savaşları sona erdi. Kuşatmanın uzun sürmesi denizciliğin geri kaldığını gösterir. Bundan sonra donanma ihmal edildi Lehistan Osmanlı üstünlüğü­ nü kabul etti. Podolya arazisi Osmanlılara verilecek Galip Ukrayna Kazakları'nın yöneticisinin Rusya'ya sığınması İran 100 deve yükü ipek vergi verecek Bağdat ve Musul Osmanlılara verilecek. Azerbaycan, Revan İran’a verilecek. Zağros Dağ­ lan sınır olacak. Akdeniz Türk gölü olma özel­ Çok Zor liğini korudu Galip Bosna Beylerbeyi'nin öldürülmesi YORUM Ferhat Paşa Ant. ile aldığı yerleri geri verecek, İran her yıl200 deve yükü (Sonra 100 oldu) ipek vergi verecek. Galip Galip Lehistan'ın Osmanlı hakimiyetindeki Ukrayna Kazaklarına saldırması ÖZELLİKLERİ Gürcistan, Azerbaycan, Lehis­ Osmanlı doğuda en tan, Dağıstan Osmanlılarda geniş sınırlara ulaştı. kalacak Kutsal Bağlaşma kuruldu (Avusturya­Lehistan, Venedik­ Rusya­Malta) Osm. hızla toprak kaybetmeye başladı. Osmanlı son kez bu an­ laşma ile topraklarına toprak katmıştır. Osmanlı Batıda en geniş sınırlara ulaştı. Osmanlı'nın Avusturya üstündeki siyasi üstünlüğü sona erdi. Orta Avrupa'da­ ki Osmanlı üstünlüğü sona erdi. Avusturya'dan son kez toprak ve savaş tazminatı alınmıştır. Artık Osmanlı Devleti Avrupa'­ ya karşı savunmaya çekilecek­ tir. Bu süreç Sakarya Savaşı'­ na kadar devam etti.
1700 Avusturya Lehistan Venedik Karlofça Ant. İstanbul Antl Rusya 1699 II. Musta­ fa Amca­ zade Hüseyin II. Viyana bozgunu. Kutsal ittifak savaşları Mağlup Rusya'nın daha fazla imtiyaz koparmak iste­ II. Musta­ mesi II. Viyana bozgunu. fa Kutsal ittifak savaşları Mağlup Osmanlı Devleti her cephede hızla toprak kaybetmeye başladı Bu anlaşma ile Osmanlı Devleti ilk defa bir anlaşma ile büyük çapta toprak kayıplarına uğramıştır. Ruslar Azak Kalesini aldı. İstanbul’da elçi bulundurma hakkı.Kudüs’ü serbestçe ziyaret hakkı,Karadeniz’e inme imkanı Osmanlı Devleti ilk kez Rusya'ya toprak ve ayrıca­ lık vermiştir. (1579 ­1699) DURAKLAMA DÖNEMİ ISLAHATLARI PADİŞAH ISLAHATÇI l. Ahmet Kuyucu Murat Paşa Genç Osman II. Osman IV. Murat Bizzat kendisi ve Koçi Bey IV. Mehmet Tarhuncu Ahmet Paşa IV. Mehmet Köprülü Mehmet Paşa ISLAHATLAR Avusturya ile barış (1606 Zitvatoruk) imzalandıktan sonra Anadolu'ya geçip Celali İsyanları'nı şiddetle bastırdı. 1) Saray dışından evlenerek, sarayı halka açmıştır. 2) Yeniçeri Ocağı'nı kaldırmak istemiş, ancak başarısız olarak şehit edilmiştir. (İlk ciddi ıslahat girişimidir.) Sosyal, ahlâki, askeri alanlarda ıslahatlar yaptı. Devrin önde gelen düşünce adamları ile bozulmanın sebeplerini araştırdı (Koçi Bey Risa­ lesi gibi.) Bütçe hazırladı. Giderin gelirden fazla olduğu, bununda saray masraf­ larından kaynaklandığını görerek bunları kısma yoluna gitti. * Şartla işbaşına geldi. Şartları: a) Saray devlet işlerine karışmayacak. b) Devlet işleri ile ilgili sunulanlar kabul edilecek. c) Devlet memurluklarına istediği atamayı yapabilecek. d) Şikayet olursa savunması alınacak. * İsyanları baskı ve şiddetle önledi. * Orduyu disipline etti. * Rüşveti ve iltiması kaldırdı. (17. YY.) DURAKLAMA DÖNEMİ ISLAHATLARININ GENEL ÖZELLİKLERİ √ Genel hedef yükselme dönemindeki ihtişama geri dönebilmektir (Yani bozulan eski düzenin tekrar kurul­ ması). √ Bozuklukların temeline inilmemiş, sebepleri ortadan kaldırmak yerine sadece KUVVET kullanılarak o an kurtarılmaya Çalışılmıştır √ Islahatlar BASKI ve ŞİDDETLE yapılmaya çalışılmıştır. √ Islahatlar tepeden inmedir. Halkın istekleri gözönünde bulundurulmamıştır. √ Yapılan ıslahatlar şahıslara bağlı kalmış, onların ölümü ile sona ermiştir. √ BATI'dan kesinlikle etkilenme yoktur (Osmanlı bu dönemde kendisini Avrupa'dan üstün sayıyordu). DURAKLAMA DÖNEMİ İÇ İSYANLARI I. İSTANBUL İSYANLARI (MERKEZ): Genellikle Yeniçeriler ve Sipahiler çıkarttı (Bazen ulema ve halk destekledi). Genellikle ulufe ve cülus dağıtımındaki aksamadan dolayı istanbul isyanları çıktı. Duraklamadan önce (Yükselme devrinde) Fatih, Yavuz ve II. Selim devirlerinde cülus bahşişi yüzünden Yeniçeriler ayaklanma çıkardı. Duraklama döneminde ise III. Murat, Genç Osman (en şiddetlisi), IV. Murat ve IV. Mehmet dönemlerinde İstanbul isyanları çıktı. II. III. TAŞRA İSYANLARI: A) Celali İsyanları: Sebepler: Ana sebep ekonomi İltizamın yaygınlaşması 1) Yönetim bozukluğu olarak düşünülebilir. 2) Tımar sisteminin bozukluğu 3) Avusturya ­ Iran Savaşları yüzünden yenilgisi 4) Gelir seviyesinin düşmesi 5) Ana sebep ekonomi ve Özelliği: Bu isyanların öncüleri bir şekilde devlete karşı rahatsızlığı olan kişilerdir (Yönetici ­ Asker) Halkda karışır.
23 Sonuç: Baskı, şiddet, daha da kötü oldu. Genel Yorum: İstanbul ve Celali İsyanları’nın sonunda imparatorluktan ayrılmak ve rejim değiştirmek söz konusu değildir (Sadece şahıslara yönelik). Dini yönü yoktur. Örnek: Karayazıcı, Deli Hasan, Tavil Ahmed, Canbolatoğlu, Kalenderoğlu vs.) B) Eyalet İsyanları: Erzurum Valisi Abaza Mehmet Paşa Anadolu'da Sivas Valisi Vardar Ali Paşa Kırım, Yemen, Bağdat, Eflak, Boğdan, Erdel Yorum : Amaç yarı bağımsız veya tam bağımsız olmaktır GERİLEME DÖNEMİ (18. YÜZYIL) (1699 1792) KONULAR: I. Gerileme Dönemi Siyasi Olayları II. 18. Yüzyıl Islahatları 1. Bu dönem Karlofça Antlaşması'yla (1699) başlayıp Yaş Antlaşması'yla (1792) sona ermiştir. Not: Bu dönemde Osmanlı Devleti Karlofça ve İstanbul Antlaşmaları ile kaybettiği toprakları geri alma siyaseti izle­ miştir 2. Osmanlı ­ Rus Savaşı ve Prut Antlaşması (1711): Bu antlaşma ile Osmanlı Devleti, İstanbul Antlaşması ile Rusya'ya kaptırdığı üstünlüğü tekrar kazanmış ve kaybettiği topraklan geri almıştır. 3. Osmanlı ­ Venedik ve Avusturya Savaşları ve Pasarofça Antlaşması (1718): Osmanlı Devleti'nin Karlofça'da kaybettiği Mora Yarımadası'nı Venediklilerden geri alması üzerine Avus­ turya Karlofça Antlaşması'nın kendisine tanıdığı garantörlük hakkını kullanarak Osmanlı Devleti'ne savaş açmıştır. Yapılan savaşı Osmanlı Devleti kaybetmiş ve Pasarofça Antlaşması imzalanmıştır. Bu antlaşma sonucunda Mora Osmanlı Devleti'nde kalmış, Belgrat dahil olmak üzere Sırbistan'ın büyük bir kısmı Avusturya'ya bırakılmıştır. Not:Bu antlaşma ile Osmanlı Devleti'nde Lale Devri başlamıştır. 4. Osmanlı ­ İran Savaşları ve Kasr­ı Şirin Antlaşmasının yenilenmesi (1746). Bu antlaşma ile 1639'da imzalanan Kasr­ı Şirin Antlaşması yenilenmiştir. 5. Osmanlı ­ Rus ve Avusturya Savaşları ve Belgrat Antlaşması (1739). Osmanlı Devleti her iki devleti mağlup etti. Osmanlı Devleti İmzalanan Belgrat Antlaşması ile Pasarofça Antlaşmasında Avusturya'ya bıraktığı yerleri geri aldı. Not: Fransa'ya verilen daha önceki kapitülasyonlar süresiz olmak üzeri uzatılmıştır (1740). 6. Osmanlı ­ Rus Savaşı ve Küçük Kaynarca Antlaşması (1774). Osmanlı Devleti savaşı kaybetmiş ve Rusya ile Küçük Kaynarca Antlaşması'nı imzalamıştır. Not 1:Osmanlı Devleti’nin 18.yüzyılda imzaladığı şartları en ağır antlaşmadır. Not 2: Kırım Osmanlı Devleti’nden ayrılmıştır. Not 3: Rusya Ortodoksların koruyuculuğunu üzerine almış,böylece Osmanlı Devleti’nin içişlerine karışma imkanı elde etmiştir. Not 4: Osmanlı Devleti ilk defa savaş tazminatı ödemiştir. Not 5:Osmanlı ilk kez halifelik makamını siyasi olarak kullandı. Not:Rus donanması Çeşme'de Osmanlı donanmasını yakmıştır. (Çeşme baskını 1770). 7. 8. √ 1779 Aynalıkavak Tenkihnamesi (Osmanlı ­ Rus):Rusya bu anlaşma ile istediği kişiyi Kırım Hanı yapabilecek bir nüfuz kazanmıştır. 1783 tarihinde ise Rusya Kırım'ı işgal etmiştir. Osmanlı­Rus ve Avusturya Savaşları, Ziştovi (1791) ve Yaş Antlaşmaları (1792). Avrupa'da Fransız ihtilalinin çıkması üzerine zor durumda kalan Avusturya, Osmanlı ile Ziştovi Ant­
24 √ laşmasını imzalayarak savaştan çekilmiş (1791), aldığı toprakları Osmanlı Devleti'ne geri vermiştir. Avusturya'nın savaştan çekilmesi üzerine yalnız kalan Rusya'da Osmanlı Devleti ile Yaş Antlaşması'nı imzalamıştır (1792). √ Not 1: Bu antlaşma ile Osmanlı Devleti Kırım’ın Rusya'ya ait olduğunu kabul etmiştir. Not2:İlk kez halkı tamamen Müslüman olan bir bölge (Kırım) Osmanlı Devleti’nin elinden çıkmıştır. Not:3: Bu antlaşma ile Osmanlı Devlet) Yıkılış Dönemine girmiştir, 9. Fransa'nın Mısır'ı İşgali (1798 ­1801): √ Napolyon, İngiltere ile sömürgeleri arasındaki bağlantıyı kesmek ve Doğu Akdeniz'deki etkisini artır­ mak amacıyla 1798'de Mısır'ı işgal etmiştir. √ İngiltere ve Rusya bu gelişme üzerine Osmanlı Devleti'ne yardım ederek Ebukir Limanı'nda demirli Fransız donanmasını yakmışlardır. Akka'da Nizam­ı Cedit Ordusu Napolyon'u yenilgiye uğratınca Fransızlar El­Ariş Antlaşması'nı imzalayarak Mısır'ı terk etmişlerdir. II­18.YÜZYIL ISLAAHATLARI 1.LALE DEVRİ ISLAHATLARI (1718 ­1730): (l. Ahmet ­ Nevşehirli Damat İbrahim Paşa): √ Bu dönem 1718 Pasarofça Antlaşması ile başlayıp Patrona Halil İsyanı'yla sona erer. ilk kez batı tar­ zı ıslahatlar başlamıştır. 1) ilk defa Avrupa'ya geçici elçiler gönderilmiştir. 2) İlk defa matbaa kurulmuştur (ilk teknik ıslahat). 3) Doğu klasikleri ve Latinciden tercümeler yapılmıştır. 4) ilk defa itfaiye örgütü kurulmuştur. 5) İlk defa çiçek aşısı uygulanmıştır. 6) Yalova'da kağıt, İstanbul’da çini ve kumaş fabrikaları kurulmuştur. 2. l. MAHMUT DÖNEMİ ISLAHATLARI (1730 ­1754): √ (Askeri alanda ilk kez yabancı uzmanlardan yararlanılmıştır (Humbaracı Ahmet Paşa = Kont De Boneval) 1) Humbaracı Ahmet Paşa, Topçu Ocağı'nı ıslah ettirmiştir. 2) Kara Mühendishanesi açılmıştır. Not: Osmanlı’da “Avrupai tarz ıslahatlar ilk kez “bu dönemde yapılmıştır. Bu, ıslahatlar etki olmuş ve 1736­39 Osmanlı ­Rus,ve Avusturya savaşları kazanılmıştır. 3. III. MUSTAFA DÖNEMİ ISLAHATLARI (1757 –17741): v Devrin ıslahatçısı Koca Ragıp Paşa'dır. 1) Topçu Ocağı ıslah edilmiştir. 2) Deniz Mühendishanesi açılmıştır. Sürat Topçu Ocağı kuruldu. 3) İlk defa iç borçlanma (esham) uygulanmıştır. 4. l. ABDULHAMİT DÖNEMİ ISLAHATLARI (1774­1789): v Devrin ıslahatçısı Halil Hamit Paşa'dır. 1) Sürat Topçuları Ocağı genişletildi. 2) istihkam okulları açılmıştır. 3) Yeniçeri sayımı yapılarak, ulufe alım satımı yasaklanmıştır. 5. 1) 2) 3) 4) 5) III. SELİM DÖNEMİ ISLAHATLARI (1589 ­ 1807): Avrupa tarzında Nizam­ı Cedit Ordusu kurulmuştur. Irad­ı Cedit adıyla yeni bir hazine kurulmuştur. Avrupa'da ilk kez daimi elçilikler açılmıştır. Fransızca, Osmanlı'nın ilk resmi yabancı dili sayıldı. Resmi "Devlet Matbaası" kuruldu. v Kabakçı Mustafa Ayaklanması ile bu dönem sona ermiştir. 18.Yüzyıl Islahatlarının Genel Özellikleri 1) Devleti geliştirmek amacı güdülmüştür. 2) Avrupa örnek alınarak ıslahatlar yapılmaya başlanmıştır. 3) Islahatlar askeri alanda yoğunlaşmıştır. 4) Islahatlara en büyük tepki yeniçeri ve diğer kaıkulu ocaklarından gelmiştir. 5) Mimari’de Barok ve Rokoko tarzı benimsendi.
25 18. YÜZYIL SİYASİ OLAYLARI TARİH PADİŞAH OLAY KİMİNLE 1711 III, Ahmet Prut Antlaşma­ sı Rusya 1718 III Ahmet Pasarofça Antlaşması Venedik Avusturya I. Mahmut Kerden Ant­ laşması 1746 1739 l Mahmut III. Muştafa Küçük Kay­ narca 1779 I.Abdülhamit Aynalı Kavak Tenkihnamesi III.Selim SONUÇ YORUM Gaip İstanbul Anlaşması ile kaybedi­ len tomaklar geriye alındı Mağlup Belgrat dahil olmak üzere Sırbistan kaybedildi Osmanlı Devleti’nde Lale devri başladı Kasrı Şirin’le çizilen sınır tek­ rarlanmıştır. 18 yy Osmanlı­ Iran Savaşları sona ermiştir. Batıda kaybedilen Arasıra üstünlüğü doğuda Üstün Iran koruma ve İran’ın sınır ihlalleri Osmanlı Devleti’nin Üstün kaybettiği toprakları Belgrat Ant­ Avusturya, almak istemesi laşması Rusya 1774 1792 SEBEP Osmanlı Devleti'nin İstan­ bul Anlaşmasıyla kaybet­ tiği toprakları geri almak istemesi ve Lehistan ordusunun Osmanlıya sığması ile Rus askerleri­ nin Osmanlı topraklarına girmesi. Kartalca Anlaşması ile kaybedilen topakları gen alınmak islenmesi Ziştovi Ant. Yaş Antlaş­ ması Rusya Rusya'nın sıcak denizlere inmek istemesi ve Kırım'a saldırması Rusya’nın Kırım’ı işgali Kırım’ın işgal edil­ Avusturya mesi Rusya Rusya Mağlup Sonuç yok Mağlup Gerileme Dönemi’nin en karlı anlaşmasıdır Kara­ deniz son kez Türk gölü olmuştur. Fransa arabulucu­ luk yapmasından dolayı Kapitü­ lasyonlar sürekli hale getirildi. Rusya Ortadoksların koruyucu­ su haline geldi Ve Osmanlı Devleti içişlerine karışma fırsatı buldu.Kapitülasyon ilk defa verildi,Kırım bağımsız oldu.Rus ticaret gemileri boğazlardan ilk defa geçiş yaptılar.Karadeniz Türk gölü olmaktan çık­ tı.18.Yüzyılda imzalanan en ağır antlaşmadır. Rusya Kırım meselesinde nüfuz kazanmıştır. Fransız ihtilalinden endielenen Avusturya ile Ziştovi Antlaşma­ sı imzalanmış ve kazandığı toprakları geri vermiştir. Rusya ile de Yaş Antlaşması imzalanarak Kırım’ın Rusya’ya ait olduğu kabul edildi. DAĞILMA DÖNEMİ (1792 ­ 1922) KONULAR: I. Dağılma Dönemi Siyasi Olayları II. Dağılma Dönemi Islahatları v Bu dönem 1792 Yaş Antlaşması ile başlayıp 1922'de Osmanlı Devleti'nin yıkılışına kadar devam eden dö­ nemdir. Dönemin Genel Politikası: Bu dönemde Osmanlı Devleti Avrupalı devletlerin kendi aralarındaki çıkar çatışmalarından yararlanıp denge politi­ kası izleyerek varlığını korumaya çalışmıştır. I­DAĞILMA DÖNEMİ SİYASİ OLAYLARI 1­ 1806 ­ 1812 OSMANLI ­ RUS SAVAŞI VE BÜKREŞ ANTLAŞMASI (1812). Savaşta zor durumda kalan Osmanlı Devleti'nin isteği üzerine Bükreş Antlaşması imzalanmıştır (1812). Not 1: Bu antlaşma ile Sırbistan'a bazı imtiyazlar verilmiştir. Not 2: Bu antlaşma ile ilk kez bir azınlığa imtiyaz verilmiştir. v 2­ OSMANLI DEVLETİ'NDE MİLLİYETÇİLİK HAREKETLERİ a) Sırp İsyanı (1804) Milliyetçilik akımı ve Rusya'nın kışkırtması bu savaşın en önemli sebepleridir.
26 v Bükreş Antlaşması ile ilk imtiyazları elde eden ve bu imtiyazları Edirne Antlaşması ile geliştiren Sırplar 1878 Berlin Antlaşması ile bağımsızlıklarını kazandılar. Not: Osmanlı Devleti’ne isyan eden ilk azınlık Sırplardır. b) Yunan (Mora) İsyanı (1814­1829) v Milliyetçilik akımı, Rusya'nın kışkırtmaları ve Etnik­i Eterya Cemiyeti'nin faaliyetleri bu isyanın en önemli sebepleri arasında yer alır. v ilk isyan Eflak'ta çıktıysa da bastırılmıştır, ikinci isyan daha geniş çaplı olarak Mora'da çıkmıştır. İsyanı bas­ tıramayan Osmanlı Devleti Mısır valisi Mehmet Ali Paşa'nın yardımı ile isyanı bastırmıştır. v Bu durumdan endişelenen Avrupalı devletler Osmanlı Devleti'nden Yunanistan'a bağımsızlık verilmesini is­ tediler. Osmanlı Devleti'nin bu durumu kabul etmemesi üzerine Avrupalı devletler Osmanlı donanmasını Navarin'de yaktılar (1827). Ardından Rusya, Osmanlı Devleti'ne savaş açtı. Mağlubiyete uğrayan Osmanlı Devleti'nin barış istemesi üzerine Edirne Antlaşması imzalandı (1829). Bu antlaşma ile Yunanistan'a ba­ ğımsızlık verildi. Not :Osmanlı Devleti’nden bağımsızlığını kazanan azınlık Rumlar olmuştur. c) Mısır Sorunu ve Mehmet Ali Paşa İsyanı (1826­1840) v Mehmet Ali Paşa'nın Mora İsyanı'nı bastırması üzerine, kendisine vadedilen Mora ve Girit valiliklerinin ve­ rilmemesi Mehmet Ali Paşa'nın isyan etmesine neden olmuştur. v iki taraf arasındaki yapılan savaşı Osmanlı Devleti kaybetmiştir. II. Mahmut'un Rusya'dan yardım istemesi üzerine 15 bin kişilik Rus kuvveti İstanbul’a gelmiştir. v Bu durumu kendi çıkarlarına ters bulan Avrupalı devletlerin araya girmesiyle taraflar arasında Kütahya Ant­ laşması imzalanmıştır (1832). v Bu antlaşma her iki tarafı da memnun etmedi. v Bu sırada Avrupalı devletlere güvenmeyen II. Mahmut Rusya ile bir ittifak antlaşması olan Hünkar İskelesi Antlaşması imzalanmıştır (1833). Not:Bu antlaşma ile ilk kez “Boğazlar Meselesi” ortaya çıkmıştır. v II. Mahmut, İngiltere’nin Hünkâr İskelesi Anlaşması'na tepkisini azaltmak için İngiltere ile Balta Limanı Tica­ ret Antlaşması'nı yaparak, İngiltere’ye yeni imtiyazlar verdi (1838). Aynı imtiyazlar bir sene sonra Fransa'ya verildi. v Avrupalı devletler Londra Konferansı ile Mısır meselesini çözdüler (1840). Not: Osmanlı Devleti Abdülmecid döneminde Mısır sorununda Avrupa'nın desteğini alabilmek için TANZİMAT FERMANINI ilan etti (1839). v Londra Boğazlar Konferansı ile boğazlar sorun çözülmüştür (1841). v Not 1: Boğazlar meselesi ilk kez uluslar arası bir platformda görüşülmüştür. Not 2: Boğazların yönetimi uluslar aras bir anlaşma ile belirlenmiştir. Not 3: Rusya’nın Hünkar İskelesi Antlaşması ile boğazlar üzerinde elde ettiği üstünlük sona ermiştir. 3­ √ √ √ KIRIM HARBİ (1853 ­1856) VE PARİS ANTLAŞMASI (1856) Rusya'nın Osmanlı topraklarındaki emelleri, kutsal yerler sorunu ve Prens Mençikof un uzlaşmaz tu­ tumu üzerine iki taraf arasında savaş başladı. Ruslar Sinop'ta Osmanlı Donanmasını yaktılar (1853). Gelişmeleri çıkarlarına ters bulan İngiltere, Fransa ve Piyomente devletleri Osmanlı Devleti'nin yanında savaşa katıldılar. Rusya mağlup edilerek Paris Antlaşması (1856) imzalandı. Not: Osmanlı bu anlaşmadan önce Avrupalıların iç işlerimize karışmasına engel olmak için ISLAHAT FER MANI'nı ilan etti (1856). Not 1: Bu anılaşma ile Osmanlı Devleti ilk defa bir Avrupa devleti olarak kabul edilmiştir. Not 2: Osmanlı Devleti kendi toprak bütünlüğünün Avrupalı devletler tarafındın 'korunmasını kabul etmekle toprak­ larını koruyamayacak kadar güçsüz olduğunu göstermiştir., Not 3: Osmanlı Devleti, savaştan galip ayrılmasına rağmen, Karadeniz'de tersane ve savaş gemisi bulundurması­ na izin verilmemesi üzerine yenik devlet muamelesi görmüştür. Not 4:Osmanlı Devleti'nin galip olarak imzaladığı son antlaşmadır. Not 5: Osmanlı Devleti Kırım Savaşı'nda ilk kez dış borç almıştır. 4­ PANSLAVİZM HAREKETLERİ VE BALKAN BUNALIMI
27 √ 1870'de İtalya, 1871'de Almanya siyasi birliklerini kurunca Avrupa siyasi dengesi bozuldu. √ Avrupa'nın siyasi dengesinin bozulmasından yararlanmak isteyen Rusya, Paris Antlaşması'nın Karadeniz'in tarafsızlığıyla ilgili maddesini tanımadığını açıkladı. Rusya'nın amacı, Akdeniz'e inmeyi kolaylaştırmaktı. √ 1871 yılında Boğazların durumunu görüşmek üzere Osmanlı Devleti, İngiltere, Fransa, Rusya, Almanya, İ­ talya ve Avusturya'nın katılmasıyla Londra'da bir konferans toplandı. Buna göre; 1. Paris Antlaşması'nın, Rusya'nın Karadeniz'de savaş gemisi bulundurmasını ve tersane yapmasını ön­ leyen hükümleri kaldırıldı. 2. Boğazların kapalılığı ilkesi devam edecekti. 3. Karadeniz eskiden olduğu gibi bütün devletlerin ticaret gemilerine açık olacaktı. √ Rusya, 1870'ten sonra Osmanlı ülkesi üzerindeki emellerini gerçekleştirmek için çalışmalara girişti. Balkanlarda Slav ırkından olan milletleri birleştirmeye yönelik Panslavizm politikasını izlemeye başladı. Amaç, Slavları Rusya liderliğinde birleştirmekti. Bu sırada sadrazamlık görevinde bulunan Mahmut Nedim Paşa'nın Rus yanlısı politikasından faydalanan Rusya, Bulgar kilisesinin muhtariyeti konusunu Osmanlı Devleti'ne kabul ettirdi. Kurulan gizli cemiyetler Panslavizm düşüncelerinin Balkan milletleri arasında yayılmasını sağladı. Bu propagandaların sonucunda köylülerin vergi vermek istememeleri nedeniyle Hersek'te isyan çıktı (1875). Ardından Sırplar ve Bulgarlar da isyan ettiler. Böylece başlayan gelişmelere "Balkan bunalımı" denir. √ Bu gelişmeler sırasında Abdülaziz tahttan indirilerek yerine V. Murat padişah yapıldı (1876). Ancak üç ay sonra V. Murat'ın yerine meşrutiyeti ilan edeceğine söz veren II. Abdülhamit padişah yapıldı (1876 ­ 1909). √ İsyanların yayılması üzerine Berlin'de bir konferans toplandı (1876). Osmanlı Devleti'nin aleyhinde kararlar alındı. Osmanlı Devleti bu kararları uygulamayınca Sırplar ve Karadağlılar Osmanlı Devleti'ne savaş açtılar. Osmanlı kuvvetleri başarılı olunca, Sırplar Avrupa'dan yardım istediler. Rusya ise, Os­ manlı Devleti'ne bir ültimatom vererek ateşkes yapılmasını istedi. Yeni bir savaş çıkmasını istemeyen Avrupa devletleri, durumu görüşmek amacıyla İstanbul'da bir konferans toplamaya karar verdiler. √ İstanbul Konferansı'na Osmanlı Devleti, Rusya, İngiltere, Fransa, Avusturya, Almanya ve İtalya devlet­ leri katıldı. Bu sırada II. Abdülhamit'in isteğiyle bir komisyon kurulmuş ve Kanun­i Esasi (Anayasa) ha­ zırlanmıştır. √ İstanbul Konferansı'nın çalışmalara başladığı sırada, Osmanlı Devleti Meşrutiyeti ilan etti (23 Aralık 1876). Not 1: Osmanlı Devleti; I Meşrutiyeti ilan ederek Kanun­i Esasiyî yürürlüğe koymakla, Avrupalı devletlerin içişlerine karışmasını önlemeyi ve konferansın toplama nedenlerinin ortadan kaldırılmasını amaçlamıştır. √ Avrupa devletlerinin delegeleri, bu gelişmeyi dikkate almadan çalışmalarını sürdürdüler ve Osmanlı Devleti'nden bazı isteklerde bulundular. Buna göre; 1. Sırbistan ve Karadağ'daki Osmanlı kuvvetlerinin çekilmesi, 2. Bosna ­ Hersek ve Bulgaristan'a özerlik verilmesi. √ Osmanlı Devleti bu teklifleri reddedince Rusya savaş için gerekli siyasi girişimlere başladı. Avrupa devletlerinden destek almaya çalıştı. Ardından da İstanbul Konferansı'na katılan devletler Londra'da bir protokol hazırladılar. Osmanlı Devleti'nin katılmadığı bu toplantıda gereken ıslahatların yapılmasını istediler. Osmanlı Devleti, Londra'da alınan kararları kabul etmeyince Rusya, Baserabya'ya asker so­ karak savaşı başlattı (1877). 5­ 1877 ­1878 OSMANLI • RUS SAVAŞI (93 HARBİ) √ Rusların savaş açmaları üzerine Osmanlı Devleti, Paris Antlaşması'nın bozulduğunu ileri sürerek İngiltere'­ nin yardımını istedi, İngiltere ise önceden İstanbul’un işgal edilmeyeceği güvencesini aldığından bu savaşa müdahale etmedi. Savaş; Balkanlar ve Kafkaslar'da oldu. Doğuda ilerleyen Ruslar Erzurum'a kadar geldiler. Balkanlarda ise Edir­ ne'yi ele geçiren Ruslar Çatalca'ya kadar geldiler. Rusların İstanbul’a yaklaşması üzerine padişah II. Abdülhamit barış istemek zorunda kaldı. İki devlet ara­ sında Ayastefanos (Yeşilköy) Antlaşması yapıldı (1878). Buna göre; 1. Büyük bir Bulgaristan Krallığı kurulacak, Doğu Rumeli ve asıl Bulgaristan bu krallığa bağlanacak. (Bu krallık Ege Denizine kadar ulaşıyordu.) 2. Sırbistan, Karadağ ve Romanya bağımsız olacak,
28 3. 4. 5. 6. Kars, Ardahan, Batum ve Doğu Beyazıt Rusya'ya bırakılacak, Bosna­Hersek'e muhtariyet verilecek, Girit'te ve Doğu'da Ermenilerin bulunduğu yerlerde ıslahatlar yapılacak, Osmanlı Devleti, Rusya'ya savaş tazminatı ödeyecek (30 Milyon altın) Notlar 1) Rusya Panislavizm politikasında başarılı oldu. 2) Balkanlarda yeni devletler kuruldu. 3) Ermeni sorunu ilk defa bu savaş sırasında ortaya çıktı. 4) Rusya Bulgaristan vasıtasıyla Ege Denizi’ne çıkma imkanı elde etti. 5) Rusya Doğu Anadolu’da elde ettiği Dicle­Fırat ve Basra Körfezine yerleşti. 6) 1977­1878 Savaşı, Meclisin kapatılmasına Kanun­i Esasi'nin yürürlükten kaldırılmasına ve l. Meşrutiyet Dö­ nemi'nin sona ermesine neden oldu. İngiltere, Rusya'nın çok güçlenmesi menfaatlerine ters düştüğünden antlaşmaya karşı çıktı. Avusturya ve Al­ manya da İngiltere’nin yanında yer alınca Ayastefanos Antlaşması yürürlüğe girmedi. √ Yeni bir savaşı göze alamayan Rusya, yeni bir konferans toplanmasını kabul etti. İngiltere’de Osmanlı Dev­ leti'nin haklarını koruma karşılığında Osmanlı Devleti'nden Kıbrıs'ı üs olarak aldı (4 Haziran 1878). √ Berlin Konferansı'na Osmanlı Devleti, Rusya, İngiltere, Avusturya, Fransa, İtalya ve Almanya katıldı. Görüşmeler sonunda Berlin Antlaşması yapıldı (1878). Bu antlaşmaya göre; 1) Bulgaristan üçe ayrıldı: a) Asıl Bulgaristan, Osmanlı Devleti'ne bağlı bir prenslik oldu. b) Doğu Rumeli'ye muhtariyet verildi. c) Makedonya, ıslahat yapılması şartıyla Osmanlı Devleti'ne bırakıldı. 2) Sırbistan, Karadağ ve Romanya bağımsız olacaktı. 3) Kars, Ardahan, Batum Rusya'ya, Doğu Beyazıt Osmanlı Devleti’ne bırakılacaktı. 4) Girit'te ve Ermenilerin oturdukları yerlerde ıslahat yapılacaktı. 5) Bosna­Hersek, Osmanlı Devleti'nin topraklarından sayılacak, fakat geçici olarak yönetimi Avusturya'ya bı­ rakılacaktı. 6) Osmanlı Devleti, savaş tazminatı ödeyecekti. 7) Teselya Yunanistan'a bırakılacaktı. NOT 1: Osmanlı Devleti Doğu Beyazıt’ı aldı.Fakat Kıbrıs’ı İngilizlere üs olarak verdi. NOT 2: Ermeni Sorunu Berlin Antlaşmasıyla uluslar arası politika konusu haline geldi. NOT 3: Bulgaristan’ın parçalanmasıyla Rusya’nın Balkan egemenliği ve Ege Denizi’ne inmesi engellendi. 2 NOT 4: Osmanlı Devleti büyük toprak kaybına uğradı (287.000 km .) NOT 5: Osmanlı Devleti’nin dağılması hızlandı. NOT 6: İngiltere 1876’dan sonra Osmanlı topraklarının parçalanması girişimlerine katıldı.Osmanlı Devleti de Al­ manya ile ilişkilerini geliştirdi. NOT 7: Osmanlı Devleti Ayestefanos’ göre daha fazla toprak ödedi. 6.OSMANLI PEVLETİ'NİN DAĞILMASI a) Kıbrıs'ın Kaybedilmesi (1878): İngiltere, Berlin Kongresi'nin toplanması ve kongrede Osmanlı Devleti'nin yanında yer alma karşılığında Kıbrıs'ın verilmesi talebinde bulundu. Kıbrıs'ı üs yapmakla Rusların Akdeniz'e inmesini engellemeyi, Doğu Akdeniz ve Sü­ veyş Kanalı'nı kontrol etmeyi amaçlıyordu. Yapılan antlaşma ile Kıbrıs üs olarak İngiltere'ye bırakıldı (4 Haziran 1878). b) Tunus'un Fransızlar Tarafından İşgali (1881): Fransa Cezayir'den sonra Tunus'a göz dikti. Fransızlar Cezayir ile Tunus arasındaki bazı sınır olaylarını bahane ederek Tunus'u işgal ettiler (1881). Osmanlı Devleti, Avrupa devletlerine Berlin Antlaşması'nın ihlal edildiğini bildirdi ise de, Fransa; bu konuda İngiltere ve Almanya'nın önceden desteğini aldığından bir sonuç elde edilemedi. c) Mısır'ın İngilizler Tarafından İşgali (1882): İngiltere, Mısır'ı doğudaki sömürgeleri için önemli bir üs olarak görmekteydi. 1869 yılında Fransızlar tarafından Sü­ veyş Kanalı'nın açılmasıyla Mısır'ın siyasi ve ekonomik önemi arttı. Mısır'da yaşanan mali bunalımlar Fransa ile İngiltere arasındaki rekabeti artırdı. Hidiv İsmail Paşa Dönemi'nde Mısır maliyesinin kontrolünün yabancıların eline geçmesi, milliyetçilik hareketlerini güçlendirdi. Bunun üzerine karışıkları bahane eden İngiltere, Mısır'ı işgal etti (1882). d) Girit Sorunu ve 1897 Osmanlı­Yunan Savaşı: Yunanistan bağımsız olduktan sonra, Rumların oturduğu bütün yerleri kendisine bağlamayı amaçladı. 1866 yılında
29 Girit Rumları'nı, Osmanlı Devleti'ne karşı isyan ettirdi. Girit Rumları, Yunanistan'a bağlanmak istediklerini bildirdiler. Avrupalı devletlerin olaya karışma ihtimali karşısında Osmanlı Devleti Halepa Fermanı'nı ilan ederek Giritli Rumla­ ra yeni imtiyazlar verdi (1878). 1894 yılında Yunan subayları tarafından Etnik­i Eterya Derneği kuruldu. Bu derneğin çalışmaları sonucun­ da 1896'da Girit İsyanı yeniden başladı. Bu durumdan yararlanmak isteyen Yunanistan Girit'i ele geçirmek isteyince Osmanlı­Yunan savaşı başladı (1897). Dömeke Meydan Muharebesi'nde Yunanlılar büyük bir yenilgiye uğradı. Osmanlı Devleti'nin kazandığı bu zafer Avrupalı devletlerin savaşa müdahalelerine neden oldu. İki devlet arasında İstanbul Antlaşması yapıldı (1897). 1. Yunanistan, Girit'teki askerlerini geri çekecek, 2. Girit'e özerklik verilecek, Yunan krallık soyundan bir prens vali olacaktı. NOTLAR: 1) Girit fiilen kaybedildi. 2) II.Meşrutiyet2in ilanı sırasında Yunanistan Girit’i topraklarına kattığını açıkladı. 3) Osmanlı Devleti Atşna Antlaşması ile Girit’in Yunanistan’a ait olduğunu kabul etti (1913). e) Doğu Rumeli Meselesi ve Bulgaristan'ın Bağımsız Olması: Berlin Antlaşması'nda Doğu Rumeli'de ıslahat yapmak şartıyla Osmanlı Devleti'ne bırakılmıştı. Doğu Ru­ meli Berlin Antlaşması ile kurulan Bulgar prensliğine 1885'de çıkan isyan sonunda bağlandığını açıkladı. Osmanlı Devleti Kırcaali ve Rodop'un kendisine bırakılması şartıyla bu durumu kabul etti (1886). Bulgaristan İkinci Meşrutiyet'in ilanı sırasındaki karışıklıklardan yararlanarak bağımsızlığını açıkladı (1908). f) Bosna ­ Hersek'in Avusturya'ya Bırakılması: Berlin Antlaşması'nda Bosna­Hersek'in yönetimi geçici olarak Avusturya'ya bırakılmıştı. Avusturya burayı bir daha Osmanlı Devleti'ne vermediği gibi, İkinci Meşrutiyet'in ilanı sırasında topraklarına kattığını açıkladı. Os­ manlı Devleti, Yenipazar Sancağı kendisinde kalmak şartı ile bu durumu tanımak zorunda kaldı (1909). II­ 19.YÜZYIL ISLAHATLARI 1. Alemdar Mustafa Paşa ve II. Mahmut'un Padişah Olması: Kabakçı Mustafa İsyanı sonucunda Rusçuk Ayanı Alemdar Mustafa Paşa istanbul'a gelerek tekrar III. Selim'i tahta geçirmek istemiş, fakat III. Selim öldürülmüş olduğundan II. Mahmut'u hükümdar yapmıştır. II. Mahmut tahta çıkın­ ca Alemdar'ı sadrazamlığa getirmiştir (1808). Alemdar Mustafa Paşa'nın Islahatları: a) Rumeli ve Anadolu'daki ayanlarla Sened­i İttifak imzalanmıştır (1808). Ayanlarla devlet arasında kurulacak ilişkilerde esas olacak prensipler belirlenmiştir. Önemi:Sened­i ittifakla Osmanlı Devleti'nde ilk kez padişah kendi dışında başka bir gücün varlığını kabul etmiştir. Ve ilk kez Osmanlı Padişahlarının yetkileri kısıtlanmıştır. b) Alemdar Sekban­ı Cedid Ordusu'nu kurmuştur. Fakat bu durum Yeniçerileri rahatsız etmiş ve isyan edip Alemdar'ı öldürerek Sekban­ı Cedid'i kaldırmışlardır. 1. II. MAHMUT DÖNEMİ ISLAHATLARI: A. İdari Alanda: 2. Divan­ı Hümayun kaldırılarak yerine Nezaretler (Bakanlıklar) kurulmuştur. 3. Tımar ve zeamet kaldılararak devlet memurlarına maaş bağlanmıştır. 4. Askerlik işlerini düzenlemek için Dar­ı Şura­ı Askeri, mülkiye işlerini düzenlemek için Dar­ı Şura­ı Bab­ı Ali ve 1838 de Meclis­i Vala­i Ahkam­ı Adliye kuruldu. Bu meclisler danışma niteliğinde ka­ rarlar almaya yetkiliydiler. Padişah bu kararları onaylarsa yürürlüğe giriyordu. 5. İdari birim olarak muhtarlıklar kurulmuştur. 6. Posta teşkilatı düzenlenmiştir. 7. Ülke dışı seyahatlerde pasaport uygulanmasına başlanmıştır. 8. Ölen ya da azledilen devlet memurlarının mal varlığına devletin el koyması demek olan "Müsade­ re" kaldırılmıştır. 9. Sağlık teşkilatı için önemli olan "karantina" ilk kez uygulanmıştır. 10. Memurların kılık kıyafeti yeniden düzenlenmiş ve fes, ceket, pantolon resmi kıyafet olarak kabul e­ dilmiştir. 11. İller merkeze bağlanmıştır. Merkezi dinlemeyen valilerle mücadele edilmiştir. B. Askeri Alanda: 1) Sekban­ı Cedit Ordusu'nun kaldırılmasından sonra bu orduya benzer Eşkinci Ocağı kurulmuş, fakat yeniçeriler isyan ederek bu orduya da son vermişlerdir. 2) Yeniçeri Ocağı'nın Kaldırılması: Yeniçeriler'in savaşlardaki yetersizlikleri, halk arasındaki taşkınlıkları ve devlet idaresine karışmaları ü­ zerine halkın ve ulemanın desteğiyle Yeniçeri Ocağı kaldırılmıştır (1826).
30 Not: Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılması ile ıslahatların önündeki önemli bir engel kaldırılmış,padişahların ülke yö­ netimindeki otoritesi tekrar artmıştır. 3) Yeniçeri Ocağı'nın yerine Avrupa usulünde "Asakir­i Mansure­i Muhammediye" adıyla yeni bir ordu kurulmuştur (Bölük, tabur, alay şeklinde düzenlenen ordudur). 4) Seraskerlik (Başkomutanlık) makamı oluşturulmuştur. 5) Eyaletlerde ortaya çıkan boşluğu doldurmak için 1834 yılında "Redif “birlikleri kurulmuştur. 6) 1836'da Anadolu ve Rumeli'de "Müşirlikler" kurulmuş ve Redif birlikleri bunlara bağlanarak, müşirler hem idari, hem de askeri yetkiler üstlenmişlerdir. 7) İlk defa nüfus sayımı yapılmıştır (1831). (Nüfus sayımı askeri nitelikte olmuştur. Yalnızca erkekler sayılmıştır). 8) Mehteran Bölüğü kaldırılıp Mızıka­ı Hümayun kurulmuştur. C. Eğitim ve Kültür Alanında: 1) ilk kez Avrupa tarzı eğitim kurumları açılmıştır. 2) 1826'da Tıphane­i Amire (Askeri tıp okulu) açılmıştır. Daha sonra Mektep­i Maarif­i Adliye (Devlet memuru yetiştirmek için) Mekteb­i Ulum­ı Harbiye, Mekteb­i Bahriye açılmıştır. Enderun kapatılmıştır. 3) 1828 yılında kurulan Mekteb­i Rüşdiye Nezareti ile Osmanlı Devleti'nde eğitim­öğretim yeni boyut­ lar kazanmıştır. Bu gelişme Osmanlı toplumunda bir probleme sebep olmuştur. Osmanlı eğitiminde dünya görüşleri, eğitimi, anlayışı ve yöntemleri tamamen ters iki kutbun doğmasına yol açmıştır (Kültür çatışması ortaya çıkmıştır). 4) Askeri idadi (Askeri Lise) açılmıştır. 5) Takvim­i Vekayi adıyla ilk resmi gazete yayınlanmıştır. 6) Avrupa tarzı müzik serbest bırakılmıştır. 7) ilk kez yabancı dil okulu açılmıştır. 8) Avrupa'ya ilk kez öğrenci gönderilmiştir. 9) İlköğretim zorunlu hale getirilmiştir. D. Ekonomi Alanında: 1) Yabancı mallara karşılık, yerli malların kullanımı teşvik edilmiştir. 2) Müslüman tüccarları teşvik amacı ile vergiler azaltılmıştır. 3) 1838 Balta Limanı Antlaşması ile İngiltere'ye ticari imtiyazlar verilmiştir. Bu antlaşma ekonomik ıs­ lahatlara büyük darbe vurmuştur. 3. TANZİMAT FERMANI (1839): √ Padişah Abdülmecit döneminde Mustafa Reşit Paşa tarafından hazırlanmıştır. Devleti çöküntüden kurtarmak, Mısır sorununda Avrupa'nın desteğini almak ve önceki ıslahatların eksiklerini gidermek için ilan edilmiştir. Esasları; 1) Müslüman ve gayr­ı müslim bütün tebanın ırz, namus, can ve mal güvenliği devlet garantisinde olacaktır. 2) Mahkemeler açık olacak, hiç kimse yargılanmadan cezalandırılmayacaktır. 3) Kanun önünde herkes eşit sayılacaktır. 4) Vergiler gelire göre toplanacaktır. 5) Herkes malının sahibi olacak, varislerine miras bırakabilecektir. 6) Askerlik işleri düzenlenecek, askerlik vatan hizmeti şeklinde olacaktır. 7) Rüşvet ve iltimas kalkacaktır. NOTLAR 1) Osmanlı ülkesinde anayasacılık ve demokrasi faaliyetlerinin başlangıcıdır. 2) Her gücün üzerinde kanun gücü olduğu kabul edilmiştir. 3) Mülkiyet hakkı devlet garantisine alınmıştır. 4) Batılılaşma hareketleri hız kazanarak Avrupa’yı daha iyi anlayan aydınlar yetişmiştir. 5) Avrupa tipi hukuk kuralları yerleşmeye başlamış ve yeni mahkemeler açılmıştır.Bu durum hukuk birliğinin bozulmasına neden olmuştur. 6) Bu ferman halkla padişah arasındaki dayanışma sonucu değil,padişahın iradesine bağlı olan tek taraflı bir gelişme olmuştur. 7) Be Fermanı Osmanlı Devleti Avrupa baskısı olmadan kendi isteği ile ilan etmiştir. 4. ISLAHAT FERMANI (1856): √ Paris Konferansı sırasında Avrupa devletlerinin Osmanlı'nın içişlerine karışmasını engellemek a­ macıyla ilan edilmiştir. Esasları; 1) Halka din ve vicdan hürriyeti tanınacaktır. 2) Gayr­ı müslimleri küçük düşürücü ifadeler kullanılmayacaktır.
31 3) 4) 5) 6) 7) 8) 1) 2) 3) 4) Azınlıklar devlet memuru olabilecek, il meclislerine de girebileceklerdi. Askerlik için nakdi bedel kabul edilecektir. Vergisini ödedikten sonra, yabancılar da mülk edinebileceklerdi. Mahkemelerde herkes dinine göre yemin edebilecekti. Vergiler herkesin gelirine göre toplanacaktır. Tarım ve ticaret yeniden düzenlenecekti. NOTLAR Müslüman halka yeni bir şey getirmemiş,gayr­i Müslimlerin haklarını daha da genişletmiştir. Hiçbir fark gözetmeden Osmanlı toplumunu kaynaştırmak amaçlanmış,fakat başarılı olunamamıştır. İltizam sistemi kaldırılmıştır. Fermana rağmen Avrupa Devletleri Osmanlı Devleti’nin içişlerine karışmıştır. I.MEŞRUTİYET (1876): √ Tanzimat Fermanı ile Avrupa'yı daha iyi anlayan aydınlar yetişmiştir. Genç Osmanlılar adını alan bu grup meşrutiyet ve anayasanın yürürlüğe konarak çöküşün önleneceğini savunmuşlardır. Bal­ kan bunalımı sırasında başlayan muhalefet hareketi ile Abdülaziz padişahlığı sonrasında meşruti­ yeti ilan edeceğini söz veren II. Abdülhamit hükümdar olmuştur, İstanbul Konferansı sırasında Ka­ nun­i Esasi ilan edilerek meşrutiyet yönetimine geçilmiştir. Kanun­i Esasi'ye göre; 1) Yasama görevi Ayan ve Mebusan meclisine aittir, ayan meclisi üyelerini padişah, Mebusan meclisi üyelerini ise halk seçer. 2) Hükümet padişaha karşı sorumludur. 3) Padişahın meclisi, kapama, zararlı gördüğü kişileri sürgüne gönderme yetkisi vardır. 4) Anayasada mülkiyet ve dilekçe hakkı; kişi, din, basın, eğitim ve öğretim özgürlüğü gibi temel hak ve hürri­ yetler, yer almıştır. 5) Dayak ve işkence yasaktır. 6) Mahkemeler herkese açık olacaktır. 7) Yürütme görevi padişah başkanlığındaki Vekiller Heyeti'ne (Bakanlar Kurulu'na) aittir. 8) Kanun teklifini sadece hükümet yapabilir, meclis ise uygun görürse onaylar. NOTLAR 1) Türk tarihindeki ilk anayasadır. 2) Halk ilk kez padişahın yanında yönetime katılmıştır. 3) Halk ilk kez seçme, seçilme ve temsil edilme yetkisini kullanmıştır.Böylece Anayasal ve Demokratik düzene geçilmiştir. 4) 1877 yılında başlayan Osmanlı­Rus savaşı nedeniyle meclis kapatılmış,Kanun­iEsasi askıya alınmış­ tır.Böylece I.Meşrutiyet dönemi sona ermiştir. II. MEŞRUTİYET (1908): √ 1878 yılında Meclisin kapatılmasından sonra II. Abdülhamit'e karşı oluşturulan muhalefet ortamın­ da İttihat ve Terakki Cemiyeti kuruldu. Makedonya'da başlayan isyan sonucu 23 Temmuz 1908 de II. Meşrutiyet ilan edilmiştir. İsyanın Makedonya'da çıkmasında Berlin Antlaşmasıyla Makedon­ ya'da ıslahat yapılması etkili olmuştur, İngiltere ve Rusya arasında yapılan Reval Görüşmeleri de bu olayda çabuklaştırıcı etkiye sahiptir. II. Meşrutiyet Dönemi'nde Kanun­i Esasi'de Yapılan Değişiklikler 1) Hükümet meclise karşı sorumludur. 2) Basına geniş bir özgürlük verilmiş, sansür kaldırılmıştır. 3) Siyasi partiler kurulmuştur (Çok Partili Sistem). 4) Padişahın yetkileri en fazla bu dönemde sınırlanmıştır. 5) Hükümet üyelerini sadrazam seçmeye başlamıştır. 6) Antlaşmaları meclis onaylamaya başlamıştır. 7) Kızlar için Yüksek Öğretim Kurumları açılmıştır. √ Abdülhamit Dönemi'nde Dış Borçlan Ödeyebilmek için Duyun­u Umumiye (Genel Borçlar) İda­ resi kurulmuş, Avrupa tarzında birçok okul açılmış ve Osmanlı Medeni Kanunu denen "Mecelle" hazırlanmıştır. 31 Mart Olayı II. Meşrutiyet'in Hanından sonra çıkan karışıklıkları bahane eden yenilik aleyhtarları isyan ederek Meşrutiyet idare­ sine son verilmesini istemişlerdir. Bunun üzerine merkezi Selanik'te olan Hareket Ordusu'nun yardımıyla bastırılan 31 Mart Olayı'ndan sonra II. Abdülhamit tahttan indirilmiş, V. Mehmet (Reşat) padişah olmuştur.
32 NOT: 31 Mart İsyanı,Osmanlı Tarihi’nde rejime karşı çıkan tek isyandır. 19. YÜZYIL SİYASİ OLAYLAR TARİH PADİŞAH OLAY KİMİNLE SEBEP 1804 III Selim Sırp isyanı Sırp Azınlık 1812 II Mahmut Bükreş Antlaşması Rusya (Ingıltere+Fransa) 1820­ 1821 1827 1829 1833 M.A.P Sorunu 1833 1840 1841 II Mahmut II Mahmut II Mahmut II Mahmut II Mahmut l Abdülmecit l Abdülmecit Rum isyanı Navarın Bask. Edirne Ant­ laşması Kütahya Antlaşması Hünkar iskelesi Antlaşması Londra Antlaşması Londra Boğazlar Sözleşmesi Rum azınlık Ing­Fra­ Rusya Os­ manlı'ya karşı Rusya ile Fransız ihtilali, Rus kışkırtması Osmanlı nın bölgede adaletsiz davranması Not:Rusya’nın emelleri Fransa başta Osman­ lı’nın yanında yer aldı Sonra saf değiştirdi Rusya ile İngiltere, Rus­ ya,Avusturya,Prus­ ya,Osmanlı (Fransa yok) İngiltere, Fransa Rusya, Avusturya Prusya, Osmanlı 33 YORUM iç idarelerinde bazı haklar verildi ilk isyan eden azınlık Sırplardır Osmanlı ilk kez bir azınlığa (Sırplara) AYRICALIK tanıdı Bu da milliyetçi isyanları artırdı Mora valisi olmak şartıyla Mehmet Alı Paşa isyanı bastırdı Fransız ihtilali, Rusya, Etnik ı Eterya önce Eflak daha sonra Mora'da çıktı Uç devletin Osmanlı içişlerine karışarak Yunanistan'ın özerk olmasını istemeleri Güçlü bir M Al Paşa yerine güçsüz Yunanis­ tan ı istiyorlar. Osmanlı reddediyor Yard bastı­ rıldı Mağlup Osmanlı ve Mısır donanması imha edildi Rusya Osmanlı'ya savaş açtı Osmanlı'nın sava­ şacak gücünün olmaması ve Rus­ ya’nın bunu bilme­ si(Yenicen ocağı kalk­ Mağlup Sırbistan ÖZERK olacak ­ Yunanistan BA­ ĞIMSIZ olacak (ilk defa bir azınlık ba­ ğımsız oldu) Rus ticaret gemileri bo­ ğazlardan geçebile­ cek mış ve donanma Navarin’de imha edil­ mişti) M.A.Paşa Sorunu Mora valiliğini alamayınca Suriye Akka, Ada vali­ liklerini ister reddedil­ mesiyle savaş başlar Osmanlı yenilir Osmanlı Rusya dan yardım ister Rus donanması İstan­ bul’a gelince İngiltere ve Fransa telaşlanması ve M A P yi Osmanlı ile barışa zorlaması barışa zorlaması II Mahmut'un İngiltere ve Fransa ya güven­ meyerek Rusya ile anlaşması Not:1838Balta Limanı anlaşması ile İngilte­ re’ye bazı ticari imtiyaz­ lar verilir Mısır ile SONUÇ Bastırıldı Osmanlı 1839 Nizip Savaşında M A P'ya yenilince Rusya ya müdahale hakkı doğ­ ması Bunun İngilte­ re’nin işine gelmemesi Hünkar iskelesi Anlaşması’nın suresinin dolması (8 yıl) İngiltere ve Fransa M.A.P.’yı barışa zor­ laması Mısır Meselesi ortaya çıktı. Kütahya antlaşması her iki tarafı da memnun etmedi. Her iki taraftan birine saldırı olursa diğeri ona yardım edecek Osmanlı boğazları kapatacak Anlaşma 8 yıl yürürlükte kala­ caktı ­ Osmanlı Boğazlar üstünde egemenlik haklarını son kez kullandı ­ "Boğazlar Sorunu" ortaya çıktı ­ Mısır Osmanlı'ya bağlı yarı özerk bir eyalet oldu ­ Osmanlının bir valisine bile söz geçiremediği anlaşıl­ dı ­ İngiltere kârlı çıktı Boğazlar Osmanlı egemenliğinde kala­ cak, ancak savaş gemisi geçemeyecek Yorum Osmanlı’nın boğazlar üzerindeki mutlak egemenliği sona erdi Yorum Rusya geri adım attı
1853­ 1856 l Abdülmecit Kırım Sa­ vaşı Rusya’nın emelleri, Kutsal yerler sorunu Prens Mençıkof Sinop Baskını (1853) Rusya Galip (Yardım­ la) Konferansın başında, Osmanlı aleyhine karar çıkmaması için Islahat Fermanı’nı ilân etti Osmanlı bir Avrupa devleti sayıldı Sınırla­ rı Avrupa devletlerin garantisi altına alın­ dı.Güçsüzlüğü anla­ şıldı. Osmanlı galip gelme­ sine rağmen Karade­ niz'in tarafsızlığı meselesinden dolayı yenik sayıldı. Rusya Osmanlı üstündeki bütün ayrıcalıkları kaybetti Boğazlar, 1841 Londra Boğazlar Sözleşmesi konumu­ na döndü. Islahat Fermanı dolayısıyla Avrupalı­ lar içişlerimize karış­ ma imkânı buldu. Osmanlı Avrupa devletlerinin azınlıkla­ rı bahane ederek içişlerimize karışması engellemek için Meşrutiyeti ilan etti. Osmanlı konferansta alınan kararları kabul etmedi. Daha sonra Londra'da alınan kararları da kabul etmedi. Kırım Savaşı’nda Rusya'nın yenil­ mesi 1856 1876 1877­ 1878 3 Mart 1878 l. Abdülmecit II. Abdülha­ mit II. Abdülha­ mit Ayastefanos Antlaşma­ sı(Yeşilköy) Paris Ant­ laşması İstanbul Konferansı Osmanlı­ Rus Savaşı (93 Harbi) II. Abdül­ hamit Osmanlı, Rusya İngiltere, Fransa Avusturya, Prusya, Piyomet Balkan bunalımına çare bulmak (Her­ sek, Sırp, Bulgar Rusya, İngiltere, isyanları) Fransa, Avusturya (Avusturya, özellik­ Almanya, İtalya, le Rus kışkırtması Osmanlı ile çıkıyor). Osmanlı İstanbul Konf. kararlarına uymaması Rusya'nın yayıl­ macı Panistlavist politikası Osmanlı'nın Bal­ kan isyanları'nı sert bastırması. Avrupa'nın aleyhi­ mize dönmesi Rusya 93 Harbi'nden Rusya'nın galip çıkması Rusya 34 Yorum Boğazlar uluslararası statü kazandı İngiltere’den ilk dış borç alındı Osmanlı yenildi­ PlevneMüd Gazi Ahmet Muhtar Rusya İstanbul yakınlarına ge­ lince Osmanlı barış istedi. Meclisin kapan­ masına sebep oldu. Rusya Osmanlıyı istediği gibi par­ çaladı (Rusya Panislavizm de başarılı oldu). ilk defa ERMENİ sorunu ortaya çıktı. İngiltere, Avusturya ve Almanya bu an­ laşmayı kabul etmedi. Bu anlaşma ka­ ğıt üzerinde kal­ dı. Sevr gibi ölü doğdu, uygula­ namadı.
13 Tem­ muz 1878 II. Abdülha­ mit Berlin Ant­ laşması İngiltere, Fransa Rus­ ya, İtalya, Almanya, Osmanlı 1881 II. Abdülhamit Tunus'un işgali Fransa 1882 II. Abdülhamit Mısır'ın işgali Tunus elden çıktı. Süveyş Kanalı'nın açılması ile Mısır'ın öneminin artması (Sü­ veyş Osmanlı – Fransa işbirliği ile açıldı). İngiltere Yunanistan'ın Girit­ 'i istemesi 1897 II. Abdülhamit Girit Sorunu Osmanlı­ Yunan Savaşı 1808 II. Abdülha­ mit Bulgaristan'ın bağımsızlığı 1909 II. Abdülhamit Bosna­Hersek Olayı Büyük Bulgar Krallığı kurdurulmadı. Rus­ ya'nın Bulgarları kullanarak Ege'ye inme girişimi sonuç­ suz kaldı. Not: Anlaşma öncesi Kıbrıs ingilizlere yardım etmesi karşı­ lığı verildi (Geçici olarak) Büyük devletlerin Rusya'nın yayıl­ masını çekeme­ mesi Mısır elden çıktı. Dömeke Mey­ dan Muhare­ besi­Galibiz Yunanistan Avusturya AYASTEFANS ANTLAŞMASI İLE 1. Büyük Bulgar Krallığı kurulacak, 2. Sırbistan, Karadağ, Romanya bağımsız, 3. Kars, Ardahan, Batum, Doğu Beyazıt Rusya'ya, 4. Girit'te ve Ermenilerin oturduğu yerlerde ıslahat yapılacak 5. Teselya Yunanistan'a verilecek, 6. Bosna­Hersek'e muhtariyet verilecek, 7. Rusya'ya savaş tazminatı ödenecek. 30 bin altın 1866 isyanı'nı Os­ manlı zor bastırdı. HALEPA FERMANI ile buradaki Rumlara yeni haklar yerildi. 1894 isyanı (Etnik­i Eterya), Dömeke Meydan Muharebesi ile Yunanlıları yendik. Büyük devletler araya girdi. 1897 İstanbul Anlaşması imzalandı. Girit özerk olacak Yunan prensi Girit'i yönetecek (Girit fiilen kaybedildi). Ek bilgi: II. Meşrutiyetin ila­ nından sonra Yuna­ nistan Girit'i işgal etti (1908). Osmanlı II. Balkan Savaşı'ndan sonra 1913 Atina Anlaşması ile Girit'i Yunanistan'a verdi. Bulgaristan II. Meşru­ tiyetin ilanı sırasında bağımsız oldu. II. Meşrutiyetin ilanı sırasında Avusturya Bosna­Hersek top­ raklarına kattı. BERLİN ANTLAŞMASI ARASINDAKİ FARKLAR 1. Bulgaristan 3'e ayrıldı. 2. Sırbistan, Karadağ, Romanya bağımsız, 3. Kars, Ardahan, Batum Rusya'ya; Doğu Beyazıt Osmanlı'ya 4. Girit'te ve Ermenilerin oturduğu yerlerde ıslahat yapılacak 5. Teselya Yunanistan'a verilecek, 6. Bosna­Hersek yönetimi Avusturya'ya (Geçici olarak) geçti. 7. Rusya'ya savaş tazminatı ödenecek. 60 bin altın www.tarihogretmeni.net
35