UNESCO ve «Dünya Mirası» kavramı

UNESCO and World Heritage
UNESCO ve
«Dünya Mirası» kavramı
02.10.2017
Current Approaches In Cultural Heritage Preservation
2017-2018 Fall Semester
Asst.Prof.Dr. İrem Gençer
UNESCO ve Dünya Mirası:
• Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Organizasyonu olan UNESCO, 1946
yılında kurulmuştur.
• Öncelikli çalışma konularından biri “mirasın korunması”
• 1972 Dünya Kültürel ve Doğal Mirasın Korunması Sözleşmesi (World Heritage
Convention on concerning the Protection of the World Cultural and Natural
Heritage)
Linking the protection of cultural and natural heritage
The idea of combining conservation of cultural sites with those of nature comes
from the United States of America. A White House Conference in Washington,
D.C., in 1965 called for a ‘World Heritage Trust’ that would stimulate
international cooperation to protect ‘the world's superb natural and scenic
areas and historic sites for the present and the future of the entire world
citizenry’. The Convention concerning the Protection of World Cultural and
Natural Heritage was adopted by the General Conference of UNESCO on 16
November 1972.
İnsanın doğayla etkileşimi: The Convention reminds us of the ways in which
people interact with nature, and of the fundamental need to preserve the
balance between the two.
UNESCO ve Dünya Mirası:
UNESCO’ya bağlı Dünya Miras Komitesi, dünyada
korunmaya değer kültür ve doğa varlıklarının yer aldığı
Dünya Miras Listesi’ni hazırlar.
Tavsiye kararları alır, mirasın korunması sözleşmeyi
imzalayan ülkenin sorumluluğundadır. Dünya Miras
Listesi’ndeki eserlerle ilgili düzenli ve periyodik raporlar
hazırlanır.
• “Kültür mirası”: anıtlar, yapı grupları, tarihi alanlar, vd.
cultural heritage
• “Doğal miras”: biyolojik, jeolojik oluşumlar, soyu
tükenmekte olan bitki ve hayvanların bulunduğu
alanlar, vd. natural heritage
Kültürel Miras / Cultural Heritage
• Anıtlar / Monuments: Tarih, sanat veya bilim açısından üstün
evrensel değerdeki mimari eserler, heykel ve resim alanındaki
şaheserler, arkeolojik nitelikte eleman veya yapılar, kitabeler,
mağaralar ve eleman birleşimleri.
• Yapı toplulukları / Groups of buildings: Mimarileri,
uyumlulukları veya arazi üzerindeki yerleri nedeniyle tarih,
sanat veya bilim açısından üstün evrensel değere sahip ayrı
veya birleşik yapı toplulukları.
• Sitler/ Sites: Tarihsel, estetik, etnolojik veya antropolojik
bakımlardan üstün evrensel değeri olan insan ürünü eserler
veya doğa ve insanın ortak eserleri ve arkeolojik sitleri
kapsayan alanlar.
Doğal Miras / Natural Heritage
• Estetik veya bilimsel açıdan olağanüstü evrensel değeri olan,
fiziksel ve biyolojik oluşumlardan veya bu tür oluşum
topluluklarından oluşan doğal anıtlar.
• Bilim veya koruma açısından olağanüstü evrensel değeri olan
jeolojik ve fizyografik oluşumlar ve tükenme tehdidi altındaki
hayvan ve bitki türlerinin yetiştiği kesinlikle belirlenmiş alanlar,
• Bilim, koruma veya doğal güzellik açısından olağanüstü
evrensel değeri olan doğal sitler veya kesinlikle belirlenmiş
doğal alanlar.
2017 yılı itibariyle 167 üye devletten 1073 miras varlığı
listede yer almaktadır.
Bunların 832’si kültürel miras, 206’sı doğal miras, 35’i
ise karma sit (kültürel+doğal) özelliği taşımaktadır.
Bölgelere göre Dünya Miras Varlıkları
Number of World Heritage Properties by region
Bölgelere göre Dünya Miras Varlıkları
Number of World Heritage Properties by region
World Heritage Commitee (40th Session)
Istanbul 10-20 July 2016
During this session, the
World Heritage Committee
will consider the
nominations of 27 sites on
the List of UNESCO World
Heritage. These include nine
new natural sites, 14
cultural sites and four mixed
sites. The Committee will
also review the state of
conservation of 108 sites
already on the List and 48
sites on the List of World
Heritage in Danger.
The World Heritage Committee meets once a year, and consists of representatives from
21 of the States Parties to the Convention elected by their General Assembly.
Angola, Azerbaijan, Burkina Faso, Croatia, Cuba, Finland, Indonesia, Jamaica, Kazakhstan, Kuwait,
Lebanon, Peru, Philippines, Poland, Portugal, Republic of Korea, Tunisia, Turkey, United Republic of
Tanzania, Viet Nam, Zimbabwe
Dünya Miras Listesi’nde Türkiye
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
İstanbul Tarihi Yarımada
Göreme Milli Parkı ve Kapadokya (kültürel + doğal) mixed site
Divriği Ulu Cami ve Şifahanesi
Hattuşa (Hitit başkenti)
Nemrut Dağı (Kommagene Krallığı eserleri)
Xanthos-Letoon antik kentleri
Hieropolis-Pamukkale (kültürel + doğal) mixed site
Safranbolu kenti
Truva arkeolojik alanı
Selimiye Külliyesi
Çatalhöyük
Bursa ve Cumalıkızık
Bergama Çok Katmanlı Kültürel Peyzaj Alanı
Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçeleri
Efes
Ani Arkeolojik Alanı
Aphrodisias
Dünya Miras Listesi’nde Türkiye
In a spectacular landscape, entirely sculpted by
erosion, the Göreme valley and its surroundings
contain rock-hewn sanctuaries that provide unique
evidence of Byzantine art in 8-9th centuries.
Dwellings, cave villages and underground towns –
the remains of a traditional human habitat dating
back to the 4th century – can also be seen there.
Deriving from springs in a cliff almost 200 m high
overlooking the plain, calcite-laden waters have
created at Pamukkale an unreal landscape, made up
of mineral forests, petrified waterfalls and a series of
terraced basins. At the end of the 2nd century B.C.
the dynasty of the Attalids, the kings of Pergamon,
established the thermal spa of Hierapolis. Remains of
the Greco-Roman period include baths, temple ruins,
a monumental arch, a nymphaeum, a necropolis and
a theatre.
Made up of two neighboring settlements located in the
southwestern part of Anatolia, respectively within the
boundaries of Antalya and Muğla Provinces, XanthosLetoon is a remarkable archaeological complex. It
represents the most unique extant architectural example
of the ancient Lycian Civilization, which was one of the
most important cultures of the Iron Age in Anatolia.
The two sites strikingly illustrate the continuity and unique
combination of the Anatolian, Greek, Roman, and
Byzantine civilizations. It is also in Xanthos-Letoon that the
most important texts in Lycian language were found.
Xanthos, which was the capital of ancient Lycia, illustrates
the blending of Lycian traditions with the Hellenic
influence, especially in its funerary art. The rock-cut
tombs, pillar tombs and pillar-mounted sarcophagi in
Xanthos are unique examples of ancient funerary
architecture.
Letoon was the cult center of Xanthos, the ancient
federal sanctuary of the Lycian province and Lycian
League of Cities.
In the sanctuary of Letoon, three temples are
dedicated to Leto, Artemis and Apollo.
Located on an escarpment of the Upper Tigris River Basin
that is part of the so-called Fertile Crescent, the fortified
city of Diyarbakır and the landscape around has been an
important centre since the Hellenistic period, through
the Roman, Sassanid, Byzantine, Islamic and Ottoman
times to the present. The site encompasses the Inner
castle, known as İçkale and including the Amida Mound,
and the 5.8 km-long city walls of Diyarbakır with their
numerous towers, gates, buttresses, and 63 inscriptions.
The site also includes the Hevsel Gardens, a green link
between the city and the Tigris that supplied the city
with food and water, the Anzele water source and the
Ten-Eyed Bridge.
• Dünya Miras Merkezi’nin belirlediği kriterler doğrultusunda varlıklar listeye
alınır.
• Kültürel ve doğal varlıklar için ayrı kriterler bulunmaktadır.
Kültürel varlıklar için 6 kriter vardır. Bazıları:
• İnsanın yaratıcı dehasının üstün bir örneği olması;
• Yaşayan veya yok olan bir kültür geleneğinin veya uygarlığın eşsiz ya da
olağanüstü bir örneği olması;
• İnsanlık tarihinin önemli bir aşamasını/ aşamalarını gösteren bir yapı tipinin,
mimari veya teknolojik bir kompleksin veya peyzajın olağanüstü bir örneği
olması.
Doğal varlıklar için 4 kriter vardır. Bazıları:
• Üstün doğal görüngelere veya eşsiz doğal güzelliklere ve estetik öneme sahip
alanları içermesi;
• Kara, tatlı su, kıyı ve deniz ekosistemleri ve hayvan ve bitki topluluklarının
evrim ve gelişiminde devam eden önemli ekolojik ve biyolojik süreçleri sunan
olağanüstü örnekler olması.
Kriterlerin tümü için bkz. Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü web sitesi
http://www.kulturvarliklari.gov.tr
• Seçim kriterlerine uygunluk bir varlığın listede yer alması için
tek başına yeterli değildir. Bunun yanı sıra varlığın korunması
için yapılmış olan/yapılması planlanan eylemler, varlığın
“özgünlük” durumu, bütünlüğü ve yönetimi de dikkate
alınmaktadır. authencity, integrity, management
• Üstün evrensel değer (ÜED)- outstanding universal value
Bir varlığın kültürel ve/veya doğal niteliklerinin “olağanüstü”
değere sahip olmasından ötürü, artık o varlık tüm insanlığın
günümüz ve gelecek nesilleri için ortak bir önem taşır. Bu
önem, olağanüstü evrensel değer olarak adlandırılır ve
varlığın Dünya Miras Listesi’ne alınmasıyla bu değerin
sürdürülmesi beklenir.
• Bu Listedeki bir varlığa ilişkin yapılacak herhangi bir eylemde,
üstün evrensel değer doğrudan etkilenir. Yönetim planı
ÜED’nin nasıl korunacağına ilişkin eylem planları içermelidir.
Üstün Evrensel Değerin Tartışıldığı İki Örnek:
Dresden ve Süleymaniye köprüleri
Dresden Elbe Vadisi
• Almanya’nın Saksonya Eyaleti’ndeki Dresden Elbe Vadisi
2004 yılında UNESCO Dünya Miras Listesi’ne alınmıştır.
• 18. ve 19. yüzyıl kültürel peyzajına sahip olan Dresden Elbe
Vadisi’nin, Orta Avrupa tarihinde önemli bir yeri vardır.
• 18 km boyunca uzanan vadinin iki yakasında 16-20. yüzyıllar
arasında inşa edilmiş anıtlar, parklar, büyük saray
kompleksleri ile değerli doğal alanları ve asma bahçeleri
bulunmaktadır. Alan ayrıca tersane, demir köprü, asma
demiryolu köprüsü, füniküler gibi 19. yy endüstri mirasına
ait izler de taşımaktadır. (UNESCO Dünya Miras Merkezi web sitesi)
1890’larda Dresden kenti
Dresden kentsel peyzajından örnekler
Elbe Nehri üzerindeki tarihi Loschwitz Köprüsü
• Alanda yeni trafik güzergâhlarının açılması
planlanmamış, ancak yeni köprülerin inşa
edilebileceği Üye Devlet tarafından DMM’ne
bildirilmiştir.
• ICOMOS’un Değerlendirme Raporu’nda ayrıca doğal
alanları etkileyebilecek/ tehdit edebilecek gelişme
riski olduğu belirtilmiştir.
Dünya Miras Alanı
Tampon Bölge
Çevreyolu
Rönesans ve öncesi
18. yy
19. yy ilk yarısı
19. yy 2. yarısı
1870-1900
1860-1930
19/20. yy
Dresden DM Alanı tarihi gelişimi
• 2006: STKlardan ve Dresden halkından şikayet: Dresden
tarihi merkezinde 4 şeritli köprü yapımıWaldschlösschen Köprüsü.
• Dresden Belediyesi: Köprü projesi uluslararası bir
yarışma sonucu oluşturulmuştur (1997) ve halk
referandumu sonucunda onaylanmıştır.
• Dresden kentinin trafik yoğunluğu incelendiğinde, yeni
bir köprü geçişine ihtiyaç olacağı ortaya çıkmıştır.
Yapılacak köprünün konumu ve ana yollarla bağlantısı
Yarışma projesinden
örnekler
(Tagebau Architekten &
Designer)
http://www.tagebau.de
Yarışma projesinden örnekler (UN Studio) http://www.unstudio.com/
Elbe Nehri üzerindeki tarihi köprüler ve yeni köprü http://en.wikipedia.org/wiki/Waldschl%C3%B6sschen_Bridge
Elbe Nehri tarihi silueti ve yeni köprü http://en.wikipedia.org/wiki/Waldschl%C3%B6sschen_Bridge
• ICOMOS (2006): Köprü kentsel bir geçitten öte, önemli bir
karayolu haline gelmiştir. Bu köprünün yapımı, Dresden
Dünya Miras Alanı’nı olumsuz etkileyecektir.
• Dünya Miras Komitesi ile görüşülmeli ve daha uygun
alternatifler (tüp geçit, köprünün yerinin değiştirilmesi,
vb.) tartışılmalıdır.
• 2006’da Dresden belediye başkanı, UNESCO Almanya
delegesi, Almanya Dışişleri temsilcisi ve ICOMOS
Almanya Ulusal Komitesi DMM temsilcileriyle bu konuda
görüşmüşlerdir.
• Toplantı sonucu: köprü için görsel etki değerlendirmesi
yapılması, DM komitesi Genel Kurulu’na dek herhangi bir
inşaat yapılmaması.
visual impact assessment
http://www.peri.com/en/press/press/press-releases/pm2012/waldschloesschenbridge.cfm
• Görsel etki değerlendirmesi: OLUMSUZ (Aachen
Teknik Üni.):
• Dresden ve Elbe vadisi siluetini bazı noktalardan
engellemektedir.
• 2007: Tüm paydaşlarla köprü projesine DM alanının
değerini etkilemeyecek alternatif çözümler
bulunması.
Köprü yapımı http://www.flickr.com
• Dresden Şehir Meclisi köprü yapım sürecinin
durdurulmasından yana, Saksonya Eyaleti
referanduma göre projenin devam etmesinden yanaMahkeme açılmıştır.
• DM Komitesi Alman üyesi, bu konunun tartışılması için
uzmanların katıldığı bir workshop düzenlemiştir.
Sonuç: Köprü projesi uygun değildir, hatta köprünün
tasarımının değiştirilmesi DM Alanı’na olumsuz etkileri
nedeniyle yeterli değildir.
• 2007: Mahkeme kararına göre referandum geçerlidir,
köprü yapılmalıdır.
• 2008: Köprü yapımına başlanmıştır.
• 2008 Ekim: Belediye başkanı, yerel yönetim
temsilcileri, ICOMOS ve DM Komitesi arasında
toplantı- herhangi bir somut sonuç ortaya
çıkmamıştır. DM Komitesi köprü yapımının
durdurulmasını ve alternatiflerin
değerlendirilmesini istemektedir, buna karşın yerel
yönetim köprü yapımına devam etmektedir.
• 2009: Dresden Dünya Miras Listesi’nden
çıkarılmıştır. de-listed
Köprünün havadan görünüşü http://www.zoonar.com/
2013 Ağustos’ta Köprünün açılışı http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-23825738
İstanbul’un Tarihi Alanları
• 1985 yılında Dünya Miras Listesi’ne alınmıştır.
• Dört bölgeden oluşmaktadır:
• Arkeolojik Park: Hipodrom, Ayasofya, Aya İrini, Küçük Ayasofya Camisi ve
Topkapı Sarayı;
• Süleymaniye Koruma Alanı: Süleymaniye Camisi ve çevresi;
• Zeyrek Koruma Alanı: Zeyrek Camisi ve çevresi
• Tarihi Surlar Koruma Alanı
• Unkapanı Köprüsü’nün 200 m güneyinde, metro ile
bağlantılı bir köprünün inşa edilmesi gündeme gelmiş ve
2005 yılında «Haliç Metro Geçiş Köprüsü» Koruma
Kurulu’nca onaylanmıştır.
• 2006’da DM Komitesi köprünün yüksek olmasından ötürü
silueti olumsuz etkileyeceğini, başka alternatifler
hazırlanmasını belirtmiştir.
• 2008 yılında ihale edilen köprünün yapımına Ocak 2009’da
başlanmıştır.
• Köprü güneybatı yönünde Taksim’de Ayazağa metrosu,
Yenikapı’da ise Marmaray ve Havalimanı metro bağlantısına
eklemlenecektir.
• 2013 Ekim’de tamamlanan köprü trafiğe Ocak 2014’te
açılmıştır.
İstanbul Raylı Taşıt Ulaşım Ağı http://tr.wikipedia.org/wiki/Dosya:Istanbul_Rapid_Transit_Map.png
Unkapanı Köp.
Yeni Cami’den Haliç’e bakış http://www.arkitera.com/
Galata Köp.
Haliç Metro Köprüsü yeri http://www.arkitera.com/
2009 yılı Korunmuşluk Durumu
Raporu’nda Haliç’teki metro
köprüsünün özellikle asmagerme sisteminin başta
Süleymaniye camisi olmak üzere
Tarihi Yarımada’nın siluetini
olumsuz etkileyeceği
belirtilmiştir.
Raporda, köprü projesinin
durdurulması, yeni alternatifler
önerilmesi ve çevresel etki
değerlendirilmesi hazırlanarak
ICOMOS’a sunulması tavsiye
edilmiştir.
2010 yılı Korunmuşluk Durumu Raporu’nda köprünün 65 m yüksekliğindeki
pilonlarının 55 m’ye indirildiği, bu yüksekliğin Süleymaniye Camisi’nin
zeminine denk geldiği belirtilmiştir. Ancak DM Komitesi ve onun tavsiye
organları (ICOMOS vd) pilonların yüksekliği indirilmiş olsa bile bu kablolu
gergili sistemin hala siluete, varlığın bütünlüğüne ve Süleymaniye Camisi’nin
görünürlüğüne olumsuz etki yaratacağını bildirmiştir. state of conservation
Köprü için başka bir tasarım alternatifi geliştirilmemiştir (kablolu
gergili sistem dışında başka taşıyıcı sistemler önerilebilir). Proje
ulusal/uluslararası bir yarışma sonucu belirlenmemiştir.
Köprü yapım aşaması (Okmeydanı’na bakış)
http://www.arkitera.com/
Projenin mimarı Hakan Kıran:
«Haliç’in zemini çok problemli. Mimari açıdan en
elverişsiz şartlara sahip. Zeminde sağlam yüzeyi
bulmak çok zor. İşte bu nedenle de askılı sistem
uygulamasını yaptık. Bu sistemi boşuna yapmadık.
Zemindeki bu problem nedeniyle köprünün inşasında
en az sayıda kazık olmasını ve iki ana taşıyıcı direk
yapılmasını önerdik.
Köprünün çok sayıda kazık çakılarak inşa edilmesi
istenmişti. Ancak Haliç’in zeminindeki problem
nedeniyle bu iki ana ayak çok gerekli.»
Köprü’den Eminönü sahiline bakış http://www.arkitera.com/
Köprünün siluete etkisi http://www.arkitera.com/
• 2012 Korunmuşluk Durumu Raporu: Köprünün renkleri ve
ışıklandırması için çeşitli alternatifler belirlenmeli, böylece
köprünün genel olarak siluet üzerindeki olumsuz etkisi olsa da,
bu etki azaltılmalıdır.
• Dünya Miras varlığının Üstün Evrensel Değeri’ni olumsuz
etkileyecek, azaltacak herhangi bir işlemden kaçınılmalıdır.
• DM Komitesi İzleme Misyonu’nda köprü için renk alternatifleri
ve pilonlar için tasarım alternatifleri belirlenmiştir. Ayrıca köprü
yapımının paydaşlar arasında anlaşmazlığa neden olmasından
ötürü, projenin mimari, IBB, DMM Uluslararası Uzman
Danışman Kurulu arasında toplantılar düzenlenerek projenin
halka tanıtılması sağlanmalı ve yapım süreci konusunda bilgi
verilmelidir.
• Sonuç: Köprünün ilk tasarımı değiştirilmesine rağmen, hala
siluet üzerinde olumsuz görsel etki yaratmaktadır.
Renkler: görünürlük, ayırt edilebilirlik, estetik ve önem kriterlerine göre
belirlenmiştir. Yapının renginin arka fondaki Dünya Mirası ile nasıl ilişkilendiği,
renklerin köprünün görünürlüğünü nasıl azalttığına göre renkler belirlenmiştir.
Dünya Miras Komitesi Raporu’na göre tercih edilen renkler http://whc.unesco.org/
İlk tasarımda pilonlar çok keskin olmuştur. DM Komitesi Raporunda
önerilen pilonların hem yüksekliği azaltılmış, hem de keskin bir bitişi
yumuşatılmıştır.
55 m
12 m
Dünya Miras Komitesi Raporu’na göre tercih edilen pilon tasarımı http://whc.unesco.org/
Köprünün siluete etkisi http://www.arkitera.com/
Köprünün siluete etkisi http://www.arkitera.com/
Tarihi Yarımada’ya bakış http://www.arkitera.com/
Köprünün yapımı http://www.arkitera.com/
http://www.arkitera.com/
• 2013 Raporu: Köprü hala Haliç’teki en büyük
strüktür. İnsanların Dünya Miras Alanı’nın üstün
evrensel değerini kavramasını –özellikle Tarihi
Yarımada’nın karşı yakasından Süleymaniye’ye
bakıldığında- engelleyen, siluet üzerinde olumsuz
görsel etkisi olan bir yapıdır.
• 2012 raporunda belirtildiği gibi, köprünün renkleri,
pilon tasarımı, metro istasyonu tasarımı, yaya
girişlerinin konumu ve peyzaj tasarımı ayrıntılı ve
dikkatli olarak projelendirilmelidir.
2015 Raporu: Danışma kurulunun (ICOMOS) tavisyesi
doğrultusunda köprünün rengiyle, pilon aydınlatması,
girişlerdeki peyzaj düzenlemesi ile ilgili çalışmalar devam
etmektedir. Ayrıca köprü çevresindeki yollar üzerindeki
yapıların/dokunun korunmasına çalışılmaktadır.