Meşhur kitaplar -1

Meşhur kitaplar -1
Yazar Rehnüma
Perşembe, 24 Temmuz 2008 09:18 - Son Güncelleme Pazar, 03 Ağustos 2008 07:59
Hanefi fıkhında Meşhur kitaplar
Meşhur kitaplar; İmam Muhammed b. Hasen'in ve diğer ulemanın kitaplarıdır ki, bunlar haberi
mütevatir yahut meşhur haber mesabesindedirler. Şimdi biraz da zahirî rivayetlerden
bahsedim: Malûmun olsun ki mezhebimiz ulemasının meseleleri üç tabakaya ayrılmıştır. Ben
bunlara evvelce kısaca temas etmiş idim. Birincisi Usul mesâilidir. Bunlara zahiri rivaye de derler ki mezhep sahipleri olan Ebu Hanîfe,
Ebu Yusuf ve Muhammed' den rivayet edilen meselelerdir. Bu zevata İmam Züfer, Hasan İbn-i
Ziyâd ve diğer birkaç İmam da katılırlar. Çünkü onlar da İmam A'zam'dan ilim talep etmişlerdir.
Lâkin ekseriyetle şuyû bulduğuna göre zâhiri rivaye denilince üç imam anlaşılır.
Zahiri rivaye kitapları İmam Muhammed'in altı kitabıdır. Bunlar, el-Mebsût, ez-Ziyâdât,
el-Camiu's-Sagîr, es-Siyeru's-Sagir, el-Camiu'l-Kebîr ve es-Siyeru'l-Kebir'dir. Mezkûr kitaplara
zâhiri rivaye denilmesinin sebebi; İmam Muhammedin mevsûk zevât vasıtasıyla rivayet
edildikleri içindir. Bu kitaplar İmam Muhammed'den ya tevatür yolu ile yahut şöhret tariki ile
rivâyet edilerek sübût bulmuşlardır. İkici tabaka, Nevadir meselelerdir. Bu meseleler mezkûr imamlarımızdan rivayet edilmişlerdir.
Ancak yukarıda isimlerini saydığımız kitaplarda değil, ya İmam Muhammed'in diğer kitaplarında
yani Kîsâniyât, Harûniyât, Curcâniyât ve Rukiyyât gibi eserlerinde, yahut İmam
Muhammed'den başka bir zatın kitaplarında nakledilmişlerdir. Meselâ; Hasen ibn-i Ziyâd'ın
«el-Muharrer» nâmındaki eseri bunlardandır. Bunlara zâhiri rivaye adının verilmemesi, birinciler
gibi sahih ve sabit rivayetlerle nakledilmedikleri içindir. İmam, Ebu Yusuf'dan rivayet edilen «el-Emâli» nâmındaki kitaplar da nevadiren sayılırlar.
Emâli, imlanın cem'idir. İmlâ; âlimin ezberden söyleyerek yazdırdığı şeydir. Selef ulemasının
adetleri buydu.
İbn-i Semâa, Mualla b. Mansur ve diğer bazı ulemanın muayyen meselelerdeki münferid
rivâyetleri de nevadir meselelerden sayılırlar.
Üçüncü tabaka, Vakıat denilenlerdir. Bu, meseleleri müçtehidlerle onlardan sonra gelen
müteehhirin ulema soruldukları zaman istinbat etmişler, fakat bu bâbda bir rivayet
bulamamışlardır. Müteehhirin ulemadan murad; Ebu Yusuf'la Muhammed'in talebeleri,
1/2
Meşhur kitaplar -1
Yazar Rehnüma
Perşembe, 24 Temmuz 2008 09:18 - Son Güncelleme Pazar, 03 Ağustos 2008 07:59
talebelerinin talebeleri vesairedir ki bunlar pek çoktur. Ebu Yusuf'la Muhammed'ın
talebelerinden bazıları: Hısam b. Yusuf, İbn-i Rüstem, Muhammed b. Semâa, bu Süleyman
el-Cürcânî ve Ebu Hafs el-Buhari'dir. Onlardan sonra gelen zevat da: Muhammed b. Seleme,
Muhammed b. Mukâtil, Nasir b. Yahya ve Ebu'n-Nasır el-Kasım gibi zevattır. Bu zevat bazen
elde ettikleri delil ve sebeb dolayısıyla mezheb sahiplerine muhalefet etmişlerdir. Onların
fetvaları hakkında yazılıp elimize geçen ilk kitap Fakih Ebu'l-Leysi Semerkandî'nin
«Kitabu'n-Nevâzil»'idir. Ondan sonra ulema başka kitaplar toplayarak te'lif etmişlerdir.
Mecmuu'n-Nevâzil, Natifî'nin «Vakıât»ı, Sadru'ş-Şehid'in «Vakıât»ı bunlardandır. Daha sonra
gelen ulema bu meseleleri birbirinden ayrılmayacak şekilde karışık yazmışlardır. Nitekim
Kâdihân'ın «Fetâvâsı» ile «Hulâsa» ve diğer kitaplar böyle yazılmışlardır. Fakat bazıları
ayırmışlardır. Mesela Radıyyuddin'in «Kitabu'l-Muhît»i böyledir. Radıyyuddin-i Serahsi evvela
usul meselelerini, sonra Nevazil'ı sonra Fetava'yı sıralamıştır ki pek güzel bir iş yapmıştır. Şunu da arzedelim ki Mesailü'l-Usul yani temel meselelere aid kitaplardan biri Hâkim-i
Şehid'in Kitabûl-Kâfisi'dir. Bu kitap mezhebimizin nakli hususunda mutemed bir eserdir. Onu
ulemadan bir cemaat şerhetmişlerdir. İmam Şemsu'l-Eimme Serahsî bunlardan biridir.
Serahsî'nin eseri «Mebsûtu Serehsi» nâmıyla meşhurdur. Allâme Tarsusî, «Serahsî'nin
Mebsut'u öyle bir kitaptır ki, onun muhalifi ile amel edilmez. Ancak ona bel bağlanılır. Ve ancak
onunla fetva verilir», demiştir.
Mezhebimizin kitaplarından biri de «el-Müntekâ»dır. Bu eser de Hakim-i Şehîd'indir. Ancak
eserde bazı Nevâdir bulunmaktadır. 2/2