Untitled

2010
4
Has Bahçe’den Selamlık Binası.
D O L M A B A H Ç E S A R AY I
Giris.
smanlı İmparatorluğu, yüzyıl süren kuruluş dönemi ve iki yüz elli yıla yakın zaman alan görkemli bir yükseliş dönemi yaşar.
İmparatorluk 17. yüzyıl ortalarında durgunluk
dönemine girer. Avrupa ülkeleri, denizaşırı keşiflerle yeni topraklar ele geçirip sömürge olarak
kullanırken kendilerine yeni ticaret kapıları
açarlar. Bu ülkelerle yapılan ticari alışverişlerle
ülkelerinin ekonomik ve siyasal yapılarını da
olumlu olarak değiştirmektedirler.
Osmanlı topraklarında ise ekonomik durgunluk sürmektedir. İmparatorluk, tarıma dayalı
olan yapısı ile gerekli olan ilerlemeyi sağlayamaz hale gelmiştir. Denizaşırı ülkelerden daha
bol ve ucuz mal getirilmesi rekabet şansını olanaksızlaştırmaktadır.
Batı’da süre gelen doğa bilimlerindeki yeni
buluşlar, basım tekniğinin keşfi, kral’ların eğitim üzerine eğilmeleri, üniversitelerin gelişmesi,
burjuvazinin okumak istemesi de giderek bireyci ve girişimci ortam yaratmaktaydı.
Osmanlı Devleti’nin bu gelişmelerin içine
girmesi mümkün değildi. Böylece ekonomik
yetersizliğin yanı sıra eğitim ve bilim alanında
da yetersizlikler baş göstermekteydi. Özellikle
Osmanlı karşıtı olan Avrupalılar ekonomik anlamda zenginleşmeye başlayınca merkezi güçlerini de kurmaya başladılar. 1648 yılında yapılan Otuz Yıl Savaşları’nın Vestefalya Barışı
ile sona ermesi Hristiyan mezheplerini Osmanlı karşısında
birleştirdi ve ortak düşman haline getirdi. Rusya’nın ise Osmanlı toprakları üzerinden sıcak
denizlere açılma hevesi Osmanlı’ya yeni bir düşman
daha kazandırmıştı. Osmanlı’nın sahip olduğu
devlet ve toplum yapısı, elinde bulunan askeri
gücü bu düşmanların heveslerinin önünde bü-
O
5
D O L M A B A H Ç E S A R AY I
6
yük bir engel teşkil etmekteydi. Fakat bir yandan
tanınan ticari ve siyasi ayrıcalıkların haricinde
İran ile 16. yüzyıldan beri devam eden mezhep
kendi mahkemelerini açarak yargılama hakkını
ve üstün olma çekişmeleri iki devlet arasındaki
da elde etmişlerdir.
sorunu sürdürmekteydi. Osmanlı Devleti sürekli
III. Selim (1789-1807) Osmanlı’da esas resavaş eder durumda varlığını devam ettirmekform hareketlerini başlatan Padişah olur. Sultan
teydi. Savaş için harcanan para, gelirini topraktan
II. Mahmut (1808-1839) amcası III. Selim’in
kazanan köylüden vergi olarak artırılarak tahsil
yolunda ilerler. Ayanların siyasal güçlerini yok
ediliyordu. Devletin kontrolünü kaybettiği sıraeder fakat ekonomik güçlerine dokunamaz. 1826
larda Ayan adı verilen bir sınıf oluştu.
yılında yeni ordu istemeyen Yeniçeri OcaBu kişiler köylü ve devlet arasında
ğı’nı kaldırır. Merkez örgütüne biarabulucu rolü üstlenerek vergi
çim verir. Bakanlıklar kurarak
verip, kendi başlarına buygörev bölümü yapar.
ruk şekilde yaşamaya
3 Kasım 1839 günü
başladılar. Bu durum
Padişah Abdülmecit
Osmanlı Devleti’nin
(1839-1861) dönemerkezcilik anlayıminde “Tanzimat Ferşına da ters düşmanı” ilan edilir.
mekteydi. PadişaYurttaş ile devlet
hın
otoritesi
arasındaki ilişki iyisembolikleşmişti.
leştirilmeye çalışıDevletin durumu,
lır. Padişah ilk kez
Avrupa’nın Ortakendi yetkilerini kıçağ’daki feodal hasıtlar.
line dönüşmüştü.
28 Şubat 1856
Bu da 17. yüzyılın
yılında Osmanlı’nın
sonundan itibaren
zaferiyle sonuçlanan
devletin topraklarının
Kırım
Savaşı’ndan
büyük kısmını kaybetsonra ikinci reform haremesine neden oldu.
keti gelir. “Islahat FerGeleneksel anlayış kırımanı” ile gayri müslim yurtlarak, Avrupa’dan 250 yıl sonra
taşlara eşit haklar tanınacak ve
İmparatorluk topraklarında kitap
yasalar önünde eşit statüye konulabasım tekniği uygulandı. 1729-1830
caklardır. Şeriat’ın düzenlemediği
Osmanlı Devleti’nin
yılları arasında sadece 180 adet cikonularda ise batıdan yasalar alınkurucusu Osman Gazi.
varı yetersiz sayıda kitap basılmıştır.
maya başlanmıştır. Böylece hukuk
18. yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu’nun zayıflama
alanında da batıya doğru açılmalar başlar.
ve güç kaybetme dönemidir. Bu yüzyıl diğer
Dolmabahçe Sarayı’nın inşaası ise Osmanlı
adıyla “baş eğme” anlamına gelen “kapitülastarihi’nin bu dönemine, 19. yüzyıl ortalarına rast
yon”lar dönemi olmuştur. Avrupalılar kendilerine
gelir.
GİRİŞ
7
Konstantinopolis şehrini fetheden Fatih Sultan Mehmet.
D O L M A B A H Ç E S A R AY I
8
Türkiye Cumhuriyeti’nin Ulu Önderi Gazi Mustafa Kemal Atatürk.
D O L M A B A H Ç E S A R AY I
III. Selim’in Topkapı Sarayı’nda bayram tebriklerihi kabul ederken.
Ön Söz
ürkler, tarih sahnesinde yer almaya başladıkları Orta Asya topraklarından yola çıktıkları
dönemde göçebe bir topluluk halinde yaşamaktaydılar. Bu yaşama şekli Türkler için basit ve
pratikti. İçinde bulundukları bu yaşam tarzından
dolayı Saray kavramı Türklerin geçmiş tarihinde
pek önem arz etmemiştir.
Osmanlı Devleti’nin kurucusu Osman Gazi,
onun babası Ertuğrul Gazi gibi göçebe yaşam
sürmekte olan Kayı Boyu’nun önderiydi. Yaşamını
hep çadırlarda geçirmişti. Osmanlı Devleti’nin
zaman içinde büyüyüp gelişmesiyle birlikte Edirne’de büyük bir konaktan oluşan Edirne Sarayı
yaptırılmıştır. 15. yy’da Konstantinopolis şehrini
fetheden Fatih Sultan Mehmet yaşamının son
yıllarında Osmanlı Devleti’nin ilk büyük sarayı
olan Topkapı Sarayı’nı inşa ettirmiştir. Saray,
batılı anlamda klasik saray üslubuna uymasa da
üç kıtaya egemen olmuş Osmanlı İmparatorluğu’nun padişahlarının büyüdüğü ve yetiştiği çok
önemli bir saray haline gelmiştir. Gösterişten
çok işlevselliğin tercih edilmesi, lüks bir saray
ihtiyacının oluşmamasına neden olmuştur.
T
19. yüzyılda batılılaşma hareketi ile başlayan
reformasyonlarla Osmanlı Devleti de bir takım
değişimler geçirmiştir. Bu yüzyılda, batılı ülkelere
ziyaretlerde bulunan devlet adamları, farklı mekan
ve yaşam tarzlarının farkına varmışlardır. Üç
kıtaya hükmeden İmparatorluğun ihtişamını, gücünü sadece dış görünümüyle dahi gösterebilecek
yeni ve modern bir sarayın inşasına karar verilmiştir.
Dolmabahçe Sarayı, çağının tüm üsluplarını
içinde bulundurmakla beraber, tamamlanması
uzun zaman almıştır. İmparatorluğun gücünün
timsali olan yapı ne yazıktır ki bu büyük imparatorluğun çöküşüne de şahitlik yapmıştır. Saray,
yıkılan İmparatorluğun küllerinden doğan Türkiye
Cumhuriyeti’nin Ulu Önderi Gazi Mustafa
Kemal Atatürk’ün de yaşamının son anlarına
tanıklık eder. Osmanlı Devleti ve Türkiye Cumhuriyeti Devleti’ne hizmet etmiş olan muhteşem
Dolmabahçe Sarayı, bir zamanların Nehr-i Aziz’inde (Boğaziçi) inci bir gerdanlık gibi hala tüm ihtişamıyla ayakta durmaktadır.
9
D O L M A B A H Ç E S A R AY I
Tarihçe
eşiktaş semti Bizans döneminden beri
yerleşim bölgesi olarak kullanılmaktaydı.
Theodosius Surları tüm Bizans Şehri’ni çevrelemişti. Haliç’in İstanbul Boğazı girişi zincirlerle
kapatılmış ve düşman gemilerinin Haliç’in içine
girişine imkan vermiyordu. Fatih Sultan Mehmet
29 Mayıs 1453 günü, şehir surlarının dışında
kalan bu bölgeye gelir. Dolmabahçe sahilindeki
gemilerini vadinin üzerinden, karadan taşıtarak
Haliç’e indirir ve İstanbul’un Fethini bu şekilde
mümkün kılar. Zekice uygulanan savaş taktiğiyle
Ortaçağ kapanıp Yeniçağ başlar.
Beşiktaş Yazlık Sarayı olarak bilinen binalar
ve bölge hakkında geçmiş döneme ait bilgiler sınırlıdır. Osmanlı Dönemi’nde, bölgenin gemileri
bağlamak için uygun bir koy olarak kullanıldığı
bilinmektedir. Eyüp El Ensari Hazretleri 671
yılında Bizans’ı feth etmek için geldiğinde gemilerinin bakım ve onarımlarını bu koyda yaptırmıştır.
Ünlü denizci Barbaros Hayrettin Paşa, Beşiktaş Koyu’nu donanmasının gemilerini demirlemeleri için kullanırdı. Denizciler için geleneksel
olarak gerçekleştirilen veda törenleri de Dolmabahçe Limanı’nda yapılmaktaydı.
II. Selim (1524-1574) döneminde bölge üzerinde yaptırılan bir Kasır’dan ve havuzdan söz
edilmektedir. Dolmabahçe Limanı 17. yüzyılda
zamanla bataklık haline gelerek kullanılamaz
olur.
Padişah I. Ahmet (1603-1617) artık kullanılamayan limanı bugünkü İnönü Stadı’nın önüne
kadar doldurtturur. Dolgu yapılan alan ve çevresi
padişahların dinlenme ve eğlenceleri için kullanılan
bir “Has Bahçe”ye dönüştürülür. Bu tarihsel
olaydan dolayı “Dolmabahçe” olarak adlandırılır.
Semtin asayişinden sorumlu olan Bostancılar
doldurulan bölgede sebze, çiçek, meyve yetiştirip
sarayın atlarının otlayacağı bir alan tahsis ederler.
Esas yazlık saray 17. yüzyılda IV. Mehmet
B
10