SES OLAYLARI A- ÜNSÜZLERLE İLGİLİ SES OLAYLARI KAYNAŞTIRMA HARFLERİ Y a Ş a S ı N k a y n a ş t ı k. KAYNAŞTIRMA HARFLERİ Ünlüyle biten bir kelimenin sonuna durum eki ya da üleştirme eki gelirse araya kaynaştırma sesleri girer. A y ş e’ y i m a s a s ı k a p ı n a y e d i ş e r a l t ı ş a r a r a b a y a ULAMA K İ R A Z A Ğ A C I ÜNLÜ ÜNSÜZ ULAMA Arka arkaya iki kelimeden birincisi ünsüzle biter, ikincisi ünlü ile başlarsa buna ulama denir. “demir adam, köy okulu, gün ışığı, kalem efendisi, kum ocağı, yaz ayları, buz adam, ekmek arası, giden evrak, kadın eli, cevap anahtarı vb.” Bu kelimeleri söylerken sanki birleşikmiş gibi söylediğimize dikkat ettiniz mi? Hasan Hüseyin KILINÇER Uzman Türkçe Öğretmeni SES OLAYLARI A- ÜNSÜZLERLE İLGİLİ SES OLAYLARI SERT ÜNSÜZLERİN YUMUŞAMASI Sert ünsüzle biten kelimenin sonuna ünlü harf gelirse sert ünsüz yumuşar. (Çamaşır için yumoş gerekir, sert ünsüzleri ise “ünlü harf” yumuşatır. Kendime yeni kitap aldım. Yumuşak ünsüz Sert ünsüz Bu kitabı kendime aldım. Ünlü harf (yumuşatıcı) Kâğıt yırtıldı. Kâğıdı ben yırtmadım. Fırtınada ağaç devrildi. Fırtına ağacı devirdi. Öğretmenime çiçek aldım. Ben çiçeğe su verdim. Tek heceli sözcüklerde yumuşama olmaz. Sütten ağzı yanan yoğurdu üfleyerek yermiş. Beşinci katta oturuyoruz. Türk’ün Türk’ten başka dostu yoktur. Balık baştan kokar. Sen benden geçtin ama ben senden geçemiyorum. Sabah okula gittim. Çift, tek, kart, süt, yat, kaç, saç, suç, sırt, park, şart, vb. Tek hecelilerde yalnızca iki kelimede yumuşama vardır. At- (atmaktan adım) Adımlarını hızlandır. “yurt- yurdum” Bazı kelimelerde yumuşama yoktur: Ahlakı, hukuku, millete, merakını Sert ünsüzle biten özel ada ünlüyle başlayan ek getirilirse yazarken yumuşama olmaz ama okunuşta olur. Dilek’in evi buraya epey uzak. (Yazılışı) Dileğin evi buraya epey uzak. (Okunuşu) Hasan Hüseyin KILINÇER Uzman Türkçe Öğretmeni SES OLAYLARI A- ÜNSÜZLERLE İLGİLİ SES OLAYLARI ÜNSÜZ BENZEŞMESİ (SERT ÜNSÜZLERİN BENZEŞMESİ) F I S T I K Ç I Ş A H A P sert bir adamdır. Sert ünsüzler Sert ünsüzle biten kelimeye yumuşak ünsüz başlayan ek getirilince yumuşak ünsüz de sertleşir. k i t a p kitap – cı kitap çı y u r t yurt – daş yurt taş y yat – gın yat kın a t ç i ç e k çiçek – ci Sert ünsüz çiçek çi yumuşak ünsüz susgun değil suskun Sert ünsüz, yanında sert ünsüzü ister. sert ünsüz kağıtdan değil kağıttan sınıfça değil sınıfça Kesme işareti, “-de/ -da” eki ünsüz benzeşmesine değildir. Rakamla yazılan ifadelerde de sert ünsüz benzeşmesi gerçekleşir. (Kitaplarım Tarık’ta kalmış.) Cumhuriyet, 1923’te ilan edildi. (üçte) 13 Ekim 2015’te göreve başlamış. (beşte) 3’ten sonra gelen sayı 4’tür. (üçten- dörttür) Ayrı yazılan “de, da” kelimeleri sertleşmeye uğramaz. Ahmet de filmi beğenmiş. Evde kitap da var kalem de… Hızlı koş da otobüse yetişelim. Sert Ünsüzlerin Benzeşmesi Kuralına uyan kelimelerin karşısına çarpı koyunuz. atkı sargı yorgun geçti vatandaş dişçi zıpkın 5’ten saçma kırgın gitti seçki çıktı suçlu 1940’ta bitki kitaba yaptım Hasan Hüseyin KILINÇER Uzman Türkçe Öğretmeni SES OLAYLARI A- ÜNSÜZLERLE İLGİLİ SES OLAYLARI ÜNSÜZ DÜŞMESİ (ÜNSÜZ DÜŞMESİ= ÜNSÜZ KAYBOLMASI=ÜNSÜZ YOK OLMASI) Ünsüz düşmesinde kelimeden bir ünlü harf eksilir. (ikinci hecede) SONUNA -CIK/ -CİK küçük + cük= küçücük ünsüz minik + cik= minicik ekleri getirilirse ünsüz düşmesi olur. ufak + cık= ufacık ünsüz büyük + cek= büyücek alçak + cık= alçacık ast + teğmen= asteğmen rast + gele= rasgele …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… Hasan Hüseyin KILINÇER Uzman Türkçe Öğretmeni SES OLAYLARI A- ÜNSÜZLERLE İLGİLİ SES OLAYLARI ÜNSÜZ TÜREMESİ Ünsüz türemesinde kelimeye yeni ünsüz harf girer. his ettim hissettim S Ünsüz Türemesi af etmek affetmek zan etmek zannetmek ret etmek reddetmek hal etmek halletmek yüksek yükselmek alçak alçalmak başla- acak başlayacak masa- ı masası evi- e evine palto- un Kaynaştırma harfi girmesi de ünsüz türemesidir. paltonun Ünsüz türemesi olan kelime bitişik yazılır. Aşağıdaki kelimelerde ses olayı yoktur. Bu nedenle ayrı yazılır. Arz etmek Rica etmek Fark etmek Terk etmek Dert etmek Hasan Hüseyin KILINÇER Uzman Türkçe Öğretmeni