TDV DIA - İslam Ansiklopedisi

iBN NACT
üç cilt hacminde bir eser olup vezinsiz fakat kafiyeli bir anlatımla kaleme alınmış­
tır. Zehebl bu eserden istifade ettiğini
(Mizanü'l-i'tidal, IV, 73). Safedi de müellif hattı nüshasını görüp ondan faydalandiğını ( ei-V[ıfi, V, 255) bildirmektedir. İbn
Müsdl'nin devrinin diğer tanınmış alimleri için de mu'cemler kaleme aldığı belirtilmektedir. z. el-Müsnedü'l-garib.
Müellifin yaşadıği dönemdeki ve daha
önceki hadis alimlerinin görüşlerini topladığı bir eserdir. 3. el-Müselseldt.
Eserden seçilmiş hadisleri ihtiva eden
bir cüz günümüze ulaşmıştır (Darü'l-kütübi'z-Zahiriyye, Mecmua, nr. I 03, vr. I 72177). 4. İ'ldmü'n-nô.sik bi-a'lô.mi'l-menô.sik. Mezheplerin hacla ilgili görüşleri­
nin ve dayandıkları delillerin toplandığı
hacimli bir kitaptır (a .g.e., ay.). 5. el-Erba'ilne'l-mu{ıtô.re ii fazli'l-J:ıac ve'z-ziyô.re. Brockelmann, eserin Ebu Bekir Cemaleddin Muhammed b. Yusuf b . Mugire'ye de nisbet edildiğini söylemekte
(GAL [Ar.J. VI, 281-282), İbn Rüşeyd bu
eserden çeşitli hadisler nakletmektedir
(Mil'ü 'l-'aybe, V, 133, 140)
İbn Müsdl'nin bunlardan başka Menô.ile kendisine tarikat hır­
kası giydiren şeyhlerinin Hz. Peygamber'e ulaşan silsilesini kaydettiği bir cüzünden bahsedilmekte (Abdülhay el-Ketkıbü'ş-Şıddil{ı
tani, ll, 580). Keşfü'?:-?:Uniln'da onun
"delailü'n-nübüwe" konusunda eser yazanlardan olduğu belirtilmekte (1, 706; ayrıca b k. DiA, XVI, 276). ayrıca Muaviye ve
yakınları aleyhinde 600 beyitlik bir kasidesi bulunduğu kaydedilmektedir. Onun
Esne'l-menô.'if:ı
na'tı
da
esme'l-medô.'if:ı adlı
ii
meşhurdur.
BİBLİYOGRAFYA :
ibn Rüşeyd, Mil'ü'l-'aybe bi-ma cümi'a bHO·
Muhammed Hablb ibnü" I-Hoca).
Beyrut 1408/1988,~ 133,140, 143,144,231 ,
ayr ı ca bk. indeks; Zehebl. Te;;kiretü '1-f:ıuffa?,
IV, 1448-1450;a.mlf., Mfzanü'l-i'tidal, IV, 73;
a.mlf., Ma'rifetü'l-f!:urra' (A itık ulaç). lll, 13121313; Safedl. el-Va([, V, 254-255; Yafii, Mir'ata'l-cenan, IV, 162; ibn Ferhün, ed-Dfbfıcü ' l­
mü;;heb, II, 333-334; Fas!, el-'İf!:dü'ş-şemin, II,
403-410; ibn Hacer, Usanü'l-Mfzan, V, 437-438;
ibn Tağrlberdl. en-Nücümü'z-zahire, VI, 228;
Keşfü '?·?Un ün, 1, 58, 706; II, 1735; ibnü'l-imad,
Şe;;erat, V, 313; Kettanl. er-Risaleta '1-müstetrafe, s. 83; a.e. (Özbek), s. 123, 203, 287 ; lzaf:ıu'l-meknün, II, 508; Brockelmann, GAL (Ar.).
VI, 281-282; Kehhale, Mu ' cemü'l-mü'ellifin,
XII, 140; Abdülhay ei-Kettanl, Fihrisü'l-feharis,
II, 580; ZirikiL el-A'lam (Fethullah). VII , 150151; M. Hablb ei-Hlle, et-Tari/] ve'l-mü'erril]ün
bi-Mekke, London 1994, s. 43-45; Yusuf Şevki
Yavuz, "el-Hasaisü'l-kübra", DİA, XVI, 276.
li'l-gaybe(nşr.
!il
ABDÜLKADiR
ŞENEL
İBN MÜYESSER
(;.,;.o ..:,ı-!1)
Ebu Abdiilah Tacüdd!n
Muhammed b. All b. Yusuf
b. Müyesser el-Mısr!
(ö. 677 /1278)
L
Mısırlı
tarihçi.
_j
628 (1231) yılında Kahire'de doğdu. Hayeterli bilgi yoktur. Nesebi, Fatımi Ha lifesi Hafız- Lidlnillah döneminin (ı ı 32-1 ı 49) önemli şahsiyetlerin­
den ei-Emlrü'I-Muazzam Celaleddin Muhammed Celeb Ragıb tarafından Tunus'tan Mısır'a getirilen bir şahsa dayanır. İbn
Müyesser adını yine Fatımi emirlerinden
olduğu sanılan büyük dedesinden alır. EyyGbller'in yıkılışı ve Memlük Devleti'nin
kuruluşu sırasında yaşanan buhrana ve
ı. Baybars'ın parlakdevrine (ı 260- ı 277)
şahit olduktan sonra 18 Muharrem 677
(11 Haziran 1278) tarihinde Kahire'de vefat etti ve Mukattam'da toprağa verildi.
yatı hakkında
Eserleri. İbn Müyesser'in günümüze
kadar geldiği bilinen tek eseri A{ıbQru
Mışr (Tari!]. u Mışr) olup Muhammed b.
Ubeydullah ei-Müsebbihl'nin (ö. 420/1 029)
tarihine zeyil olarak yazılmıştır; bu sebeple Tekmiletü Tô.ri{ıi'l-Müsebbif:ıi ve Tô.ri{ıu'l-kebir 'ale's-sinin ~eyyele bihi
'alô. Kitô.bi'l-Müsebbif:ıi adlarıyla da bilinir (Safedl, IV, ı 88). To lunoğulları 'ndan
başlayarak müellifin zamanına kadar gelen eser. NCıreddin Mahmud Zengl dönemi ve Haçlı seferleri hakkında önemli bilgiler ihtiva eder. Eserin, Makrizi tarafın­
dan 814 (1411) yılında el-Münteka min
a{ıbô.ri Mışr li'bn Müyesser adıyla kaleme alınmış 439-553 (1047-1158) yılları
arasını içeren bir muhtasarı günümüze
ulaşmıştır (Bibliotheque Nationale, nr.
ı 688) Ancak Amir- Biahkamillah döneminin (ı 10 ı- ı ı 30) 502-514 (11 08-1120) yıl­
ları arası kayıptır. Bu eksiklik, Fatımller'in
son asrıyla ilgili bilgileri -İzzeddin İbnü'I­
Eslr'den yaptığı iktibaslar hariç- tamamen
İbn Müyesser'den aldığı anlaşılan N üveyri'nin Nihô.yetü'l-ereb'inden tamamlanabilmektedir. A{ıbô.ru Mışr'ın esasını
teşkil eden Fatımller'in Xl ve Xl!. yüzyıllar
arası dönemi daha çok Ebu Abdullah eiMurtaza Muhammed b. Hasan et-Trablusl, Reşld b. Zübeyr. Ebu Zekeriyya Zekiyyüddin Yahya b . Ali ed-Dımaşki, İz­
zeddin İbnü'I-Eslr. Habbal. Ebü'I-Fevaris
Hamdan b. Abdürrahlm ei-Esaribl. İbnü'I­
Me'mGn ei-Bataihi ve Cewanl gibi tarihçilerin bir kısmı bugün mevcut olmayan
kitaplarından faydalanılarak yazılmıştır
ve eser bu yönüyle özel bir önem taşımak­
tadır. Makrlzl, İbn Tağriberdl, İbn Hacer
ei-Askalanl ve Nüveyrl ise ondan faydalanmışlardır. öte yandan İbn Müyesser ile
Ali b. Zafir ei-Ezdl'nin verdikleri bilgiler
arasında da büyük benzerlikler bulunması dikkat çekmektedir. Ancak bunun sebebi genelde aynı kaynakları, özellikle İb­
nü'I-Eslr'in el-Kô.mil'ini kullanmış olmalarıdır. el-Münteka'nın Haçlı seferleriyle
ilgili kısmı Baran Mac-Guckin de Slane
tarafından Fransızca tercümesiyle birlikte
ayrı bir bölüm halinde yayımlandığı gibi
(RHC Or., lll [I 884 ı. s. 457-4 73) gibi Fransızca özetiyle birlikte Henri Masse (Kahire 1919), William Mylord (Kahire 1980),
bir mukaddime ve bir fihrist ilavesiyle Eymen Fuad Seyyid (Kahire ı 98 ı) tarafın­
dan neşredilmiştir. Müellifin Kitô.bü Tô.ri{ıi'l-kw;lô.t adlı eseri ise (Safedi, IV, ı 88)
günümüze intikal etmemiştir. İbn Hacer'in Ref'u'l-işr'i yazarken ondan faydalandığı bilinmektedir.
BİBLİYOGRAFYA:
Safedl, el-Vafi, IV, 188; Makrlzl, el-ljıtat, II ,
17, 19; Keşfü '?-? Unün, 1, 304; Kehhale, Mu'cemü'l-mü'ellifin, Xl, 73; Brockelmann, GAL
Suppl., ı, 574; N. Elisseeff, Nar ad-Din, Da mas
1967,1, 56-57; Şiikir Mustafa, et-Tarfl]u'l-'Arabf
ve'l-mü'erril]ün, Beyrut 1983, lll, 111-112; Ramazan Şeşen, Müslümanlarda Tarih-Coğraf­
ya Yazıcılığı, istanbul 1998, s: 150-151; Claude
Cahen, "Quelques chroniques anciennes relatives aux demiers Fatimides" , B/FAO, XXXVIl
( 1937-38), s. 1-27; a.mlf.. "1bn Muyassar", EJ2
(ing.), lll , 894; Michael Brett, "Choix de passages de la chronique d'Egypte d'1bn Muyassar ... ",
JRAS, 1 ( 1952). s. 293-295; Muhammed Mehdi
Müezzin-i Cami. "İbn Müyesser", DMBİ, IV, 717718.
~
ALi
SEVİM
İBN MÜZEYN
(bk. YAHYA b. İBRAHiM).
L
_j
İBN NAcl
C.s~li ..:,ı-!1 )
Ebü'I-Kasım b. İsa b. Nacı
et-Tenuh! ei-Kayrevan!
(ö. 839/1435)
Maliki
L
fıkıh
ve biyografi
iiiimi
yazarı.
_j
760 (1359) yılında Kayrevan'da doğdu.
kaynaklarda adı Kasım. künyesi de
Ebü'I-Fazl ve Ebü'I-Kasım olarak kaydedilir (Hifnavi, s. 92; Ahmed Baba et-Tin büktl. s. 364) Ancak kaynakların çoğunda adı
Ebü'l-Kasım diye belirtildiği gibi Muhammed MahfGz da bir belgeye dayanarak buBazı
223
iBN NACT
nu teyit etmekte ve künyesini Ebü'l-Fazl
vermektedir ( Teracimü '1-mü'ellifin, V. 8) . İ bn Naci babasının ölümünden
sonra amcasının himayesinde büyüdü.
Kayrevan'da Ebu Muhammed Abdüsselam es-Sefakusi, amcası Halife b. Naci.
Muhammed b. Kalilülhem , Ebu Abdullah
Muhammed b. Bün dar el-Muradi. Ahmed
b. Selame el-Musavi. İbn Kirat diye tanı­
nan Ali b. Hasan ez-Zeyyati'den ders a l dı .
Yirmi bir yaşında iken Zeytune Camii'nin
imam- hatip l iğine getirildi. Daha sonra
Tunus'a gitti ve burada kaldığı on dört
yıl boyunca İbn Arafe, Ebu Mehdi Tsa elGubri ni. Übbi. Ya'küb ez-Ziğbi, Ebü'l-Kasım el-Kosantini. Ebü ' l-Kasım es-Selavi.
Ebu Muhammed Abdullah b. Muhammed eş-Şebibi gibi alimlerden istifade
etti. Cerbe'de üç yıldan fazla kadılık ve
hatiplikyaptıktan sonra istifa ederek
Kayrevan'a döndü. Kabis . Bace. Ürbüs.
Suse. Tebisse ve Kayrevan kadılıklarında
da bulundu . Ahkam. nevazil ve füru-i fı k­
hı iyi bilen İbn Nacl'nin yetiştirdiği talebelerin en meşhuru Ebü'I-Abbas Halu lCı elKayrevani'dir. 839'da (1435) Kayrevan'da
vefat eden İbn Naci'nin ölüm tarihi bazı
kaynaklarda 830 (1427). 837 (1433) ve
838 (1434) olarak zikredilmektedir.
şeklinde
Eserleri. 1. Ziyadut 'ald Me'alimi'liman. Abdurr ahman b. Muhammed edDebbağ'ın (ö. 699/ 1300). Kayrevan şehrin­
den ve burada yeti şenyahut burayı ziyar et eden alimlerden bahseden M e'alimü'l-iman fi ma'rifeti ehli'l-Kayrev dn
adlı eserini, rivayet senedierini çıkararak
ihtisar ettiği ve Debbağ'ın ölümünden
sonraki dönemlere ait bazı kişilerin biyografilerini IV. ciltte bir araya getirerek tamamladığ ı bir çalışma olup aynı eserle
birlikte dö rt cilt halinde neşredilmiştir
(Tunus 1320/ 1902) . Ayrıca eserin I. cildi İb­
rahim Şebbuh (Kahire 1388/1968). ll. cildi Muhammed el-Ahmedi Ebü'n-Nur ve
Muhammed M ad ur (Kahire ı 972) . lll ve IV.
ciltleri Muhammed Madür (Tunus ı 978)
tarafından yayımlanmıştır. z. Şerf:ı 'ald
Risdleti İbn Ebi Zeyd el-Kayrevani.
İbn Ebu Zeyd'in Maliki fıkhına dair eserinin şerhidir. Zerrük diye bilinen Ahmed b.
Ahmed el-Burnusi'nin aynı risaleye yazdı­
ğı şerh ile beraber Kahire'de iki defa basılmıştır (ı 330. l-ll, ı 332) . İki şerhin bir
arada bulunduğu bu nüsha müelliflerinin
adıyla "İbn Naci ve Zerrük" diye bilinir. 3.
Şerf:ıu Tehgibi'l-Müdevven e. İbn Naci,
Berazii'nin Sahnün'a ait el-Müdevvenetü '1-kübrd'ya yazdığı et- Teh~ib adlı ihtisar üzerine iki şerh kaleme almıştır. Bunlardaneş-Şitevi diye tanınam on beş cüz
224
üzerine tertip edilmiş olup dört cilttir (iki
cildi Tunus el-Mektebetü'l-vataniyye, nr.
5808'de kayıtlıdır; ayrıca bk. Sezgin, I, 471 ).
eş-Şayfi olarak bilinen küçük şerh ise
hacimli iki cilthalinde basılmıştır (Kahire
I 325) . 4. Şerf:ıu 't-Tefri'. İbnü'I-Cellab elBasri'nin Kitdbü't-Tefri' adlı eserinin şer­
hidir (ZeytOne Camii Ktp., nr. 2534).
Ramazan 301'de (31 Mart 914) Bağdat'ta
vefat etti.
İbn Abdülber en-Nemeri, İbn Naciye'nin 132 cüzden meydana gelen el-Müsned adlı eserini İbn Nemeri'nin gördüğü­
nü belirtmekte. ancak eserin günümüze
ulaşıp ulaşmadığına dair bilgi bulunmamaktadır.
Bİ BLİYOGRAFYA :
B İB LİYO G RAFYA :
Sehavi, eçi-Pav'ü'l-lami', Xl, 137; Bedreddin
eı-Karafi, Tevşif:ıu 'd-Dibac (nşr. Ahmed e ş -Şü­
teyvi) , Tunus 1403/1983, s. 266-267; el-Hulelü 's-sündüsiyye,ı , 691; Hifnavi, Ta'rifü'l-l]alef
bi-ricali's-selef. Tunus 1402/1982, s. 92-93; ibnü'ı-Kadi, Laktü'l-fera'id ( n ş r. M uhammed Hacci , Elfü sene mine'l-ve{eyat içinde). Ra bat 1396/
1976, s. 247 ; a.mıf .. Dürretü '1-f:ıical, lll, 282; Ahmed Baba et-Tinbükti. Neylü'l-ibtihac, Trabıus
1408/1989, s. 364; Mahıuf . Şeceretü'n-nür,
s. 244-245; Keş{ü'?-?Unün,ı, 873; Serkls. Mu'cem, I, 261, 644, 864; lzaf:ıu '1-meknün, ll,
504; Brockeımann. GAL, ı, 187; ll, 311 ; Suppl.,
ı, 300; ll, 337; a.e. (Ar.), lll, 283, 286, 287, 290;
Sezgin, GAS, ı , 471-477; M. Abid eı-Fasi, Fihrisü
mal]tütati ljizaneti'l-~araviyyin, Darüıbeyza
1400/1980, ı , 325-326, 327 , 396; Muhammed
MahfQz, Teracimü '1-mü'elli{fn et-Tünisiyyin ,
Beyrut 1406/1986, V, 8-14; Cezzar, Medal]ilü '1mü'elli{fn, IV, 1713-1714; Sıddik b. ei-Arabi. Fihrisü mal]tütati ljizaneti ibn Yusuf bi-Merraküş,
Beyrut 1414/1994, s. 221-245; Hacvi. ei-Fikrü'ssami[n ş r. Eymen Salih Ş a ' ban ). Beyrut 1416/
1995, 11/3-4, s . 301; "Ib n N aQji " , Ef2 Suppl.
(ing.). s. 394-395; Kahhar Muklmi, "İbn Nii.ci",
DMBi, V, 14-15.
Iii
KASIM KIRBlYlK
İBN N.AciYE
( 4.;,:>ü 01 1)
Ebu Muhammed Abdullah
b. Muhammed b. Naciye
el-Berberi el-Bağdadi
(ö. 301/914)
L
Hadis
hafızı.
_j
210'da (825) doğdu (Kehhale, VI, 142)
Aslen Mağrib ' de Berber (Biladülberber)
bölgesinden olup daha sonra Bağdat'a
ye r leştiği anlaşı l maktadır. Ebu Bekir b.
Ebu Şeybe. Süveyd b. Said. İsmail b. Müsa el-Fezari. AbdOla'la b. Hammad enNersi. Abdullah b. Muaviye el-Cumahi ve
Bündar diye tanınan Muhammed b. Beş­
şar'dan hadis rivayet etti. Kendisinden
kıraat alimi Ebü'l-Kasım İ bnü'n-Nehhas,
Taberani, Ebu Bekir İbnü ' l-Enbari. Ebu
Bekir eş-Şafii. İbnü'l-Ciabi ve Ebu Hafs
İbnü'z-Zeyyat gibi alimler rivayette bulundular. Hatib el-Bağdadi. İbn Naciye'yi
"sika" ve "sebt" terimleriyle değerlendir­
miş , Zehebi de onun için "hüccet" terimin i kullanmıştır. Çok hadis rivayet eden
alimlerden olduğu belirtilen İbn Naciye 1
Hatib, Tarif] u Bagdad, X, ı 04-1 05; ibn Maküla. el-ikmal, l, 501; Sem'ani. el-Ensab, ll, 124125; ibnü'I-Cevzi, el-Munta?am, VI, 125; ibn Abdülhadi, 'Ulema'ü'l-f:ıadiş, ll, 417; Zehebi, Te?kiretü '1-/:ıuffi'ı?, ll, 696-697; a.mlf.. A'lamü 'nnübela', XIV, 164- 166; a.mlf., el-Mu'fn fi tabakiW'l-muf:ıaddişin, Kahire 1987, s. 159; Safedi,
el-Va{f, XVII, 474-475; ibnü'l-imad. Şe?erat, ll,
235; Kehhale , Mu'cemü 'l-mü'elli{fn, VI, 142.
Iii
B iLAL SAKLAN
İBN NMİ'
(bk. ABDULLAH b. NMİ ' ) .
L
_j
İBN NAKIYA
( l;,S ü 01 1)
Ebü'l-Kasım Abdullah (Abdülbakı)
b. Muhammed b. el-Hüseyn b. Nakıya
b. DavGd el-Bündar el-Bağdadi
(ö. 485/1092)
Dil alimi, edip ve
L
şair.
_j
17 Zilkade 41 O'da ( 15 Mart 1020) Bağ­
dat'ta doğdu. Çocukluk dönemini burada geçirdi. Şiir ve ah bar ravisi olan babası ile Ebü'l-Kasım Ali b. Muhammed etTenuhi, Ebü 'l-Hüseyin b. Ahmed en-NekOr. Abdurrahman b. Ubeydullah el-Muharrimi. Abdüivahid b. Muhammed elMutarrız ve Ebü'l-Hasan Muhammed b.
Muhammed el-Basri gibi edip ve alimlerden ders alarak yetişti. Ayrıca Şafii fakihi
ve mutasawıf Ebu İshak eş-Şirazi'nin de
derslerine devam eden İ bn Nakıya'nın en
çok Ebu İshak'tan etkilendiği ve onun için
bir mersiye kaleme aldığı kaydedilmektedir (İbn Hallikan, I, 30). Hayatının daha
sonraki dönemleriyle ilgili yeterli bilgi bulunmayan İbn Nakıya 4 Muharrem 485
(15 Şubat 1092) tarihinde Bağdat'ta vefat etti ve Babüşşam Mezarlığı'na defnedildi.
İbn Nakıya'nın pek dindar olmadığı, AIlah'ın sıfatiarını inkara meylettiği ve bu
konuda bir risale yazdığı rivayet edilmektedir (DavOdl, ı . 261 ). Gökyüzünde şarap,
bal ve süt nehirleri bulunduğunu , fakat
bunlardan yeryüzüne bir damla bile düş­
mediğini , gökten sadece evleri yıkıp ha-