(BAL DERS NOTLARI BİYOLOJİ LİSE 2.SINIF (YILLIK) ENERJİ VE

(BAL DERS NOTLARI BİYOLOJİ LİSE 2.SINIF (YILLIK)
ENERJİ VE HAYAT
A) METABOLİZMA
Hücrelerde meydana gelen yapım,yıkım ve dönüşüm reaksiyonlarının hepsine birden metabolizma
denir.
1) ÖZÜMLEME(ANABOLİZMA=ASİMİLASYON=BİYOSENTEZ)
Hücrelerde küçük moleküllerden büyük moleküllü maddelerin yapımına denir.
Önemli özümleme olayları;protein sentezi,enzim sentezi,nükleik asitlerin sentezi,ATP sentezi vb.
2)YADIMLAMA(KATABOLİZMA=DİSİMİLASYON=YIKIM)







Büyük moleküllü maddelerin daha küçük moleküllere ayrıştırılmasına denir.
Önemli yadımlama olayları oksijenli ve oksijensiz solunum,her türlü sindirim,ATP’nin
hidrolizi, nükleik asit yıkımı vb...
Özümleme > Yadımlama ise;organizma büyümekte,gelişmekte veya gençlik dönemini
geçirmektedir.
Bitkilerin yapraklarında gündüzleri özümleme,geceleri ise yadımlama daha hızlıdır.
Özümleme = Yadımlama ise;gelişme tamamlanmış ve dengeli bir metabolizma vardır.
Özümleme < Yadımlama ise;organizma küçülmekte veya yaşlılık dönemini geçirmektedir.
Canlıların metabolizma hızları yapılan iş,faaliyet,yaş,ortam sıcaklığı gibi durumlarda
farklıdır.Herhangi bir iş yapmadan sadece canlı kalabilmek için yapılan en düşük
metabolizmaya bazal metabolizma denir. İnsanlar uyurken, bakteriler spor halindeyken,
hayvanlar kış uykusundayken bazal metabolizma yaparlar.
B) ATP(ADENOZİN TRİ FOSFAT)
 Yapısında Adenin organik bazı, 5C’lu Riboz şekeri ve 3 tane de fosforik asit bulunur.
P
P
P
Riboz
Adenin
Adenozin
Adenozin mono fosfat (AMP)
Adenozin di fosfat (ADP)
Adenozin tri fosfat (ATP)





ATP  ADP + P + 7300 kalori enerji
ATP’nin asıl kaynağı güneştir.
Bütün canlı hücreler ATP sentezi yapmak zorundadır.Buna fosforilasyon denir.
ADP + P + enerji enzimler ATP
ATP’nin üretildiği hayatsal olaylar:
1) Fotosentez(=fotofosforilasyon)
a) Devirli fotofosforilasyon
b) Devirsiz fotofosforilasyon
2) Oksijenli solunum
a) Substrat düzeyinde fosforilasyon(Glikoliz ve krebs evresinde)
b) Oksidatif fosforilasyon(ETS’de)
3) Fermantasyon(Glikolizde)
4) Kemosentez(Kemosentetik fosforilasyon olarak)
C) FERMANTASYON
 Oksijensiz solunum,anaerobik solunum,mayalanma da denir.
 Besinlerin oksijen kullanılmadan yıkılarak enerji üretilmesine denir.
 Besinler tam parçalanamaz ve parçalanma tam olmadığından az enerji üretilir.
 Sitoplazmada olur.2 safhadır.a) Glikoliz evresi b) Son ürün evresi
A) GLİKOLİZ SAFHASI
 Glikozun pirüvik asite(pirüvata) kadar parçalanmasına denir.
 Reaksiyonlarda 2ATP harcanarak 4ATP üretilir.Net kazanç 2ATP’dir.
 Sonuç olarak glikoliz sonucunda 4ATP,2NADH2 ve 2 pirüvat oluşur.
 Glikoliz safhasına kadar(=pirüvata kadar) olan reaksiyonlar enzimler,proteinler ve genler
aynıdır.Son ürünlerin farklı olmasının sebebi ise son enzimlerin farklı olmasındandır.
B) SON ÜRÜN SAFHASI
I) ALKOL FERMANTASYONU
 Bira mayası,maya mantarlarında ve şarap bakterilerinde görülür.
 Bu canlılarda fermantasyon ürünleri üremeyi durdurucu etki yapar.
II) LAKTİK ASİT FERMANTASYONU
 Omurgalıların çizgili kas hücrelerinde ve yoğurt bakterilerinde görülür.
 Kas hücrelerinde laktik asit oluşturulmasının asıl sebebi glikoliz ürünleri olan pirüvat ve
NADH2’nin uzaklaştırılamayarak ortamda birikmesidir.Ortamda yoğunluğu artan bu iki
madde birbiriyle reaksiyona girerek laktik asit oluşturur.Laktik asit kolayca difüzyon olarak
hücreler arası sıvıya geçer ve uzaklaştırılmış olur.
 Az miktarda oluşan laktik asit kasın daha iyi çalışmasını sağladığı halde kasta fazla miktarda
birikirse kas sertleşir ve kasılmaz olur.
 Yorgunluk hissi verir.Aşırısı kramp yapar.
 Kanla karaciğere taşınır.Sonra iki yol izler.
1.si yeterli oksijen geldiğinde pirüvata tekrar dönüşerek CO2 ve H2O’ya parçalanır.
2.si ise glikoz sentezlenir.
 Fermantasyonu meydana getiren enzimler tahrip edilirse fermantasyon meydana gelmez.Buna
pastorizasyon (=kaynatma) denir.
 Anaerobik bazı bakteriler amino asitleri de fermante ederek çok kötü kokulu ürünler
oluştururlar.Buna pütrifikasyon denir.Yemeklerin bozulmasıyla çeşitli kokuların oluşması
azotlu ve kükürtlü fermantasyon ürünlerinden dolayıdır.
D) OKSİJENLİ SOLUNUM
 Aerobik solunumda denir.
 Besinlerin O2’nin varlığında CO2 ve H2O’ya kadar parçalanarak enerji elde edilmesi olayına
denir.
 Besinler tamamen parçalanır.Bundan dolayı da enerji tam olarak açığa çıkar.
 İki amaç için yapılır.
1.si enerji üretmek
2.si bazı ara bileşiklerin eldesi
 3 basamaktan oluşur.a) Glikoliz b) Krebs c) ETS
A) GLİKOLİZ
 Glikozun pirüvata kadar parçalanmasıdır.
 Fermantasyonla aynıdır.(yani bütün canlı hücreler yapar.)
 Bir glikozun reaksiyona girmesi ile 4ATP,2NADH2 ve 2 pirüvat oluşur.
B) KREBS ÇEMBERİ(SİTRİK ASİT ÇEMBERİ)
 Mitekondride olur.






Ortamda oksijen varken pirüvat mitekondriye girerek Asetil Co-A’ya dönüşür.Pirüvattan
Asetil Co-A oluşurken 2CO2 ve 2NADH2 açığa çıkar.Bu olay mitekondri zarındaki enzimlerle
gerçekleştirilir.
Asetil Co-A (2C’lu) mitekondride oksala asetik asitle(4C’lu) birleşerek sitrik asiti oluşturur.
Sitrik asit kademeli olarak C’larını uzaklaştırarak tekrar oksala asetik asiti oluşturur.
1Asetil Co-A’dan krebste 2CO2,1ATP,1FADH2 ve 3NADH2 oluşur.Glikoz için
4CO2,2ATP,2FADH2 ve 6NADH2 oluşur.
Krebste yapılan ATP sentezi substrat düzeyinde fosforilasyondur.
Krebs devrine ‘karbon yolu reaksiyonları’ da denir.
C) ETS(SON OKSİDASYON=OKSİDATİF FOSFORİLASYON)
 ETS(elektron taşıma sistemi) NAD,FAD,koenzim Q, sitokrom b, sitokrom c, sitokrom a ve
oksijen şeklinde dizilen elektron yakalayıcı elemanlardan meydana gelir.
 Bu diziliş sırası elektrona karşı gösterdikleri çekim kuvvetine göredir.
 H2’ler NAD ile aktarılırsa 3ATP,FAD ile aktarılırsa 2ATP enerji üretilir.
 Prokaryot hücrelerde ETS enzimleri hücre zarının sitoplazmaya doğru yaptığı kıvrımlar
(mesozom) üzerinde bulunur.
 ETS' de ATP sentezi oksitlenme ve redüklenme reaksiyonları şeklinde geçtiği için bu devreye
oksidatif fosforilasyon denir.
 Oksitlenme; molekülün H2 molekülü vererek yükseltgenmesine denir.
 Redüklenme; molekülün H2 molekülü yakalayarak indirgenmesine denir.
Yer
Harcanan
Enerji
Elde Edilen
Enerji
H sayısı ve bunların
ATP cinsinden değeri
Net
Kazanç
Glikoliz
PirüvatAsetil Co-A
Krebs
Sitoplazma
Mitekondri
Mitekondri
2 ATP
-----
4 ATP
--2 ATP
8 ATP
6 ATP
24 ATP
ETS
Toplam
Mitekondri
---
--2 ATP
--6 ATP
2 NADH22.3=6 ATP
2 NADH22.3=6 ATP
6 NADH22.3=6 ATP
2 FADH22.2=4 ATP
--34 ATP
--38 ATP
E) SOLUNUMDA DİĞER ENERJİ KAYNAKLARI
 Hücre enerji ihtiyacını öncelikle karbonhidratlardan sağlar.
 Karbonhidratlar olmazsa yağlar kullanılır.Yağlar önce yağ asidi ve gliserole dönüştürülür.Yağ
asitleri 2C’lu Asetil Co-A’ ya dönüşerek solunuma katılır.Gliserol ise fosfogliseralhite
dönüşerek reaksiyonlara katılır.
 Yağlarda olmazsa enerji ihtiyacı proteinlerden sağlanır.Proteinler aminoasitlere
dönüştürülür.Aminoasitlerden 3C’lu olanlar pirüvata,2C’lu olanlar Asetil Co-A’ ya,4C’lu ve
5C’lu olanlar ise doğrudan krebs devrine katılırlar.
 Solunum sonucunda oluşan son ürünler CO2,H2O,ATP ve ısıdır.Ancak proteinler solunuma
katılmışlar ise NH3,üre,ürik asit,H2S gibi farklı ürünlerde oluşur.
 Yağ asitleri ve aminoasitler farklı sayıda C taşıdıkları için farklı sayıda ATP,H2O ve CO2
oluştururlar.Mesela yağ asitleri az oksijen çok hidrojen atomu taşır.Bunun için solunum
sonucunda az CO2 çok H2O oluştururlar.Bundan dolayı yağlar kurak ortam hayvanlarında iyi
bir su deposu kaynağıdır.
ENERJİ VE HAYAT-II
A) FOTOSENTEZ
 Klorofilli canlıların ışık(güneş) enerjisini kullanarak inorganik maddelerden organik maddeler
sentezlemesidir.
 Fotosentez yeryüzündeki en önemli dönüşüm olayıdır.
 Fotosentez yapabilen canlılar fotosentetik bakteriler,mavi-yeşil algler ve diğer yeşil
bitkilerdir.En çok fotosentez yapraklarda olur.
 Bütün fotosentez çeşitlerinde ortak olan CO2' nin H2' ye indirgenerek organik maddeye
dönüşümüdür.
CO2 + H2O
(CH2O)n + O2
 Bitkiler ve bazı bakteriler
Bazı bakterilerde

CO2 + H2S
CO2 + H2
(CH2O)n + S + H2O
(CH2O)n
Bu denklemlerden O2'nin kaynağının H2O olduğu görülmektedir.
6CO2 + 6H2O
C6H12O6 + 6O2
ışık+klorofil
I) KLOROFİLİN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ




C,H,O,N ve Mg' dan oluşur.
Pirol
Kloroplastların granumlarında bulunur.
Klorofile yeşil rengini Mg verir.
Sentezi için Mg,N ve Fe gerekir ama Fe
yapısında bulunmaz.
 Işık enerjisini absorbe eder.
Pirol
Mg
Pirol
 Fotosentezde katalizör görevi yapar.
 Elektron alıp-verme özelliğine sahiptir.
 Bakteri ve mavi-yeşil alglerde sitoplazmada,
yeşil bitkiler ve bazı protistlerde kloroplastın
lamellerinde bulunur.
Pirol
 Klorofil-a ve klorofil-b olmak üzere 2 tiptir.
İkisi arasındaki farklılık pirol halkasında görülmektedir.
Klorofil-a' daki bu halkalar metil grubu,klorofil-b' de ise
aldehit grubudur.
 Klorofil-a yüksek spektrumlu ışıkta,klorofil-b ise düşük spektrumlu ışıkta faaliyet gösterir.
 Klorofil-a'ya pigment sistemi-1, klorofil-b' ye de pigment sistemi-2 denir.
 Bitkilerin klorofil sentezleyebilmesinde hem iç,hem de dış faktörler etkilidir.
 İç faktörler:Genetik faktörler
Dış faktörler:Isı,ışık ve mineraller
 Klorofil geni olmayan bitkilere albino bitkiler denir.
II) FOTOSENTEZ REAKSİYONLARI


1. IŞIKLI DEVRE REAKSİYONLARI
Kloroplastın granumlarında gerçekleşir.Granumların lameller şeklinde olması fazla ışığın
absorbe edilmesini sağlar.
Reaksiyonların başlaması için ışık enerjisi ve klorofile ihtiyaç vardır.




Yapılan en önemli iş suyun parçalanmasıdır.
Amaç;karanlık devre için gerekli ATP ve NADPH2 üretmektir.
Işıklı devre reaksiyonları devirli ve devirsiz fotofosforilasyon olmak üzere 2'ye ayrılır. Bunun
temel sebebi klorofilden ayrılan elektronların akış yönüdür.
Enzimler görevli değildir.


a) DEVİRLİ FOTOFOSFORİLASYON
Klorofilden ayrılan elektronlar(e-) klorofile geri döner.
Amaç; 2ATP enerji üretmektir.
e–
Ferrodoksin
Plastokinon
ADP
ATP
e–
Klorofil–a
e–
ATP
ADP
Sitokrom
e–
Işık




b) DEVİRSİZ FOTOFOSFORİLASYON
Klorofilden ayrılan elektronlar klorofile geri dönmez.
Amaç; 1ATP ve 2NADPH2 üretmek ve O2 gazı açığa çıkarmaktır.
Suyun parçalanmasıyla oluşan hidrojenler NADP' ye ,elektronlar klorofil-b' ye,oksijen ise
atmosfere verilir.
Suyun iyonlaştırılmasındaki esas amaç NADPH2 üretimini gerçekleştirmektir.
NOT: Devirsiz fotofosforilasyon suyun iyonlaşması ile başlar.
Ferrodoksin
e–
2NADPO
e–
4H2O
fotoliz
2NADP–
4OH- + 4H+
2NADPH2
2H2O + O2
e–
Klorofil–a
ATP
ADP
e–
Işık




Sitokrom
Klorofil–b
e–
Işık
2. KARANLIK DEVRE REAKSİYONLARI
Kloroplastın stromasında gerçekleşir.
Reaksiyonun başlaması için CO2 'in ortamda yeterli miktarda bulunması gerekir.
Reaksiyonlar enzimatiktir.Yani sıcaklık değişimlerine karşı hassastır.
Yapılan en önemli iş CO2 'in yakalanmasıdır.

Gerekli enerji ışıklı devrenin ATP'sinden,gerekli H2'lerde ışıklı devrenin NADPH2'sinden
sağlanır.
 Amaç;organik besin üretmektir.
 1 glikoz sentezi için 6CO2,12NADPH2 ve 18ATP harcanır.
 Bu devreye karbon devri yada kelvin çemberi de denir.
1C
P
6C
P
(CO2)
Ara Bileşik
P
3C
3C
ATP
P
5C
P
Ribuloz Di Fosfat
(RiDP)
P
ATP
NADPH2 NADPH2
ATP
P
P
5C
3C
Fosfogliser Aldehit
(PGAL)
P
P
3C
P
Fosfogliser Aldehit
(PGAL)
Ribuloz Fosfat
(RP)
H2O
6C
Glikoz
III) DİĞER ORGANİK MOLEKÜLLERİN SENTEZİ
Glikojen
Selüloz
Gliserol
Yağ Asitleri
Glikoz
6C
PGA
3C
Nişasta
Disakkaritler



Organik Bazlar
Vitaminler
Amino Asitler
N
Glikojen,selüloz,nişasta ve disakkaritler glikozların birbirlerine bağlanmasıyla oluşmuş
polimerlerdir.
Aminoasitler,yağ asitleri,gliserin,vitaminler,organik bazlar ve daha birçok molekül glikozun
yıkımı ve onu takip eden çeşitli reaksiyonlarla gerçekleştirilir.Bu dönüşüm doğrudan karanlık
devre reaksiyonlarındaki 3C'lu bileşiklerden sağlanır.
Aminoasitler,vitaminler ve organik bazlar sentezlenirken topraktan alınan nitrat tuzlarıda
kullanılır.
IV) FOTOSENEZİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER
1. IŞIK ŞİDDETİ:
Fotosentez Hızı(F.H)
 Işık olmadan fotosentez olmaz.
 Onun için en çok fotosentez gündüz yapılır.
 Işık şiddeti arttıkça fotosentez hızı artar.
Güneş Bitkileri
Gölge Bitkileri
Işık Şiddeti

2. IŞIK ÇEŞİDİ:
F.H
Fotosentez görünen ışıkta meydana gelir.
Bitkiler fotosentezde yeşil ışığı en az
kullandıklarından yeşil ışığın çoğunu yansıtırlar,
bu yüzden de yeşil görünürler.
Bu olayı ENGELMAN yaptığı bir deneyle göstermiştir. mor
yeşil
kırmızı Işık
Yeşil ipliksi alg üzerine ışık spektrumu düşürmüş
Şiddeti
ve su yosununun bulunduğu ortama aerob bakteriler
koymuş.Birkaç saat sonra en çok bakterinin mor ve kırmızı ışık düşen bölgelerde toplandığını
görmüş.Çünkü bu bölgelerde daha çok fotosentez yapılmakta yani daha çok oksijen
üretilmektedir.Oksijen ihtiyacı olan bakterilerde bu bölgelerde daha hızlı çoğalmaktadır.

3. KARBONDİOKSİT KONSANTRASYONU:
Ortamdaki karbondioksit miktarı arttıkça
fotosentez hızı da artar.


F.H
Kuvvet
li Işık
Orta
Işık
Zayıf
Işık
CO2
konsantrasyonu

4. SICAKLIK:
Karanlık devre reaksiyonları enzimatik
olduğundan sıcaklık artışından belli bir
süre sonra etkilenir.
F.H
Kuvvetli Işık
Zayıf
Işık
25-40
Sıcaklık
5. SUYUN ETKİSİ:
F.H
Substrat Miktarı
(CO2 veya H2O)

6. MİNERALLER:
Bitkilerin gelişimi en az minerale göredir.Buna minumum kuralı denir.
Mg
N

Klorofil
Enzim
Fe
P
Ferrodoksin
ATP,NADP
7. İÇ FAKTÖRLER:
a)Yaprak yüzeyinin genişliği b)Klorofil miktarı(Kloroplast sayısı) c)Kök sistemi
d)Stoma sayısı(CO2 ve O2 alışverişi) e)Sitoplazmanın su miktarı f)Demetlerin durumu
g)Kutikula tabakasının kalınlığı
B) KEMOSENTEZ
 Bazı bakteriler organik maddeleri oksitleyerek enerji kazanırlar.Bu enerjiyi H2O ve CO2'nin
birleştirilmesinde kullanarak kendisine lazım olan organik besinleri yaparlar.
 İşte bu şekilde kimyasal enerjiden faydalanarak organik besinler yapılmasına kemosentez
denir.
 Azot,bitkiler için çok önemli bir element olmasına karşı topraktaki azot bitkisel ve hayvansal
organik artıkların çürümesinden meydana gelmiş amonyak halinde bulunmaktadır.Bitkiler bu
haldeki azottan faydalanamazlar.Azotun bitkilerin faydalanabileceği hale gelmesi için
amonyağın nitrat ve nitrit tuzları haline gelmesi gerekir.
 Önce nitrit bakterileri amonyağı(NH3) oksitleyerek nitrik asit(HNO2) haline getirir ve kendisi
için gerekli olan enerjiyi kazanır.Bu enerjiyi de kendilerine lazım olan organik madde
yapımında güneş enerjisi yerine kullanırlar.
2NH3 + 3O2

2HNO2 + 2H2O + 158 kcal.
Nitrik asit haline gelen bileşikler daha sonra nitrat bakterileri tarafından tekrar oksitlenerek
nitrat asidine(HNO3) çevrilir.
2HNO2 + O2
2HNO3 + 38 kcal.
Burada meydana gelen enerji nitrat bakterileri tarafından organik besin maddeleri yapımında
kullanılır.
 İki safhada sonuçlanan bu olaya nitrifikasyon denir.
 Klorofile ihtiyaç yoktur.
 Fotosentezle kemosentezin ortak yönü her ikisinin de besin sentezlemesidir.
HÜCRE BÖLÜNMELERİ

Hücrelerin benzerlerini oluşturmasıdır.İki sebepten dolayı olur.
a) Yüzey-hacim ilişkisinin bozulması
Hücreyi küre şeklinde düşünerek bu ilişkiyi açıklamaya çalışalım.
Eğer hücremiz r yarıçaplı olsaydı
Alanı=Yüzeyi=4r2 Hacmi=(4/3)r3 olurdu.
Eğer hücremiz 2r yarıçaplı olsaydı Alanı=Yüzeyi=4(2r)2 Hacmi=(4/3)(2r)3 olurdu.Yani yüzey ilk
durumun 4 katına çıkarken hacmi 8 katına çıkmaktadır. Daha açık söyleyecek olursak ilk durumda
yüzey-hacim ilişkisi oranına 1-1 oran dersek ikinci durumda bu oran 1-2 olur.Yani yüzey-hacim
ilişkisi bozulmuştur.
b) DNA’nın eşlenmesi


Bütün hücreler bölünemez.(Sinir hücresi, sabit dokular, vb...)
Canlılarda 2 çeşit hücre bölünmesi vardır.
1) MİTOZ BÖLÜNME
 Eşeyli ve eşeysiz üreyen bütün çok hücreli canlılarda büyüme ve gelişmeyi sağlayan temel
olay mitoz bölünmedir.Tek hücrelilerde ise hücre bölünmesi her defasında üremeyi sağlamış
olur.
 Eşeysiz üremelerde, yenilemelerde görülür.
 Kromozom sayısı değişmez.(2n  2n)
 Kromozom yapısı değişmez.(=Çeşitlilik oluşturmaz)
 5 safhadır.İPMAT



1) İnterfaz :
Dinlenme ve hazırlık evresidir.
En uzun evredir.
Sonunda DNA eşlenir.



2) Profaz :
Çekirdek zarı, çekirdekçik ve organeller parçalanır.
Hayvan hücrelerinde sentrozomlar eşlenerek karşılıklı kutuplara gider.
İğ iplikleri oluşur.(Bitkilerde bu işi golgi yapar.)

3) Metafaz :
Kromozomlar ortada tek sıra halinde dizilirler.

4) Anafaz :
Kardeş kromatidler birbirlerinden ayrılır ve karşılıklı kutuplara gider.


5) Telofaz :
Çekirdek bölünmesini(karyokinezi), sitoplazma bölünmesi(sitokinez) izler.
Çekirdek zarı, çekirdekçik ve organeller yeniden oluşur.
NOT : Bitki sitokinezi orta lamelle, hayvan sitokinezi boğumlanarak olur.






2) MAYOZ BÖLÜNME
Üreme ana hücrelerinde görülür.(Erkek  Testis , Dişi  Ovaryum)
Eşeyli üremelerde görülür.
Kromozom sayısı yarıya iner.(2n  n)
Kromozom yapısı değişir.(=Canlılarda çeşitliliği sağlar.Krossing-0ver sayesinde)
Bölünme sonucunda 4 hücre oluşur ki bunlara gamet denir.
2 safhada gerçekleşir.a) Mayoz-I b) Mayoz-II
a) Mayoz – I (İPMAT)
1. İnterfaz :
 Dinlenme ve hazırlık evresidir.
 En uzun evredir.
 Sonunda DNA eşlenir.
2. Profaz :
 Çekirdek zarı, çekirdekçik ve organeller parçalanır.
 Hayvan hücrelerinde sentrozomlar eşlenerek karşılıklı kutuplara
gider.
 İğ iplikleri oluşur.(Bitkilerde bu işi golgi yapar.)
 Homolog kromozomlar birbirlerine sarılırlar.(sinapsis)
 Oluşan 4 kromatidli yapıya tetrat denir.
 Homolog kromozomların kardeş olmayan kromatidleri parça
değiştirir.
3. Metafaz :
 Kromozomlar ortada çift sıra halinde dizilirler.
4. Anafaz :
 Homolog kromozomlar ayrılarak karşılıklı kutuplara gider.
5. Telofaz :
 Çekirdek bölünmesini(karyokinezi), sitoplazma bölünmesi(sitokinez)
izler.
 Bitki sitokinezi orta lamelle, hayvan sitokinezi boğumlanarak olur.
 Çekirdek zarı, çekirdekçik ve organeller yeniden oluşur.




b) Mayoz – II (PMAT)
Aynı mitoz gibidir.
DNA eşlenmesi olmaz.
Sadece sentrozom eşlenmesi olur.
4 safhadır.
Mitoz bölünme
Mayoz bölünme
1) Her çeşit hücre (n,2n,3n) mitoz geçirebilir.
1) Sadece diploid(2n) hücrelerde görülür.
2) Sonuçta kromozom sayısı ve yapısı aynı olan iki
yeni hücre oluşur.
2) Sonuçta kromozom sayısı yarıya iner, kromozom
yapısı değişir ve dört yeni hücre oluşur.
3) Bölünmenin temel olayı kardeş kromatidlerin
ayrılarak farklı hücrelere geçmesidir.
3) Bölünmenin temel olayı homolog kromozomların
ayrılarak kutuplara gitmesidir
4) Eşeysiz üreme,büyüme,gelişme ve rejenerasyon
sağlanır.
4) Eşeyli üremenin gerçekleşmesini sağlar.
5) Çeşitlilik oluşturur.
5) Çeşitlilik oluşturur.
6) Tetrat, krossing-over, sinapsis görülmez.
6) Tetrat, Krossing–over ve sinapsis görülür.
7) Oluşan hücreler tekrar mitoz geçirebilir.
7) Oluşan hücreler tekrar mayoz geçiremez.
8) Hayat boyu devam eden bir olaydır.
8) Hayat boyu olan devam etmeyen bir olaydır.
9) Metafazda tek sıra dizilirler.
9) Metafaz-I de çift, metafaz II de tek sıra dizilirler.
CANLILIK VE ÇEVRE
CANLILARIN ARASINDAKİ BESLENME İLİŞKİLERİ VE YAŞAMA BİRLİKLERİ
1) Ototroflar (Üreticiler)
 İnorganik maddelerden organik madde sentezlerler.
 En fazla bulunan gruptur.
 İki tiptir.
A) Fotosentetikler :
 Işık enerjisini kullanırlar.
 Klorofilleri vardır.
 ÖRNEK:Yeşil bitkiler,bakteriler ve mavi-yeşil algler.
B) Kemosentetikler :
 Kimyasal enerjiyi kullanırlar.
 Klorofilleri yoktur.
 ÖRNEK: Nitrit bakterileri, nitrat bakterileri, azot bakterileri, kükürt bakterileri, demir
bakterileri
2) Heterotroflar (Tüketiciler)
 Hazır besin kullanırlar.
 3 tiptir.
A) Holozoik Canlılar :
 Katı besinlerle beslenirler.
 I) Etçiller (Karnivor)
II) Otçullar (Herbivor)
III) Hem etçil hem otçullar (Omnivor)
B) Simbiyotik Canlılar :
I) Mutualizm

(+,+) 
Mantar ve su yosunu(Liken)
II) Kommensalizm 
(+,0) 
Köpek balığı, echenes balığı
III) Parazitlik

(+,-) 
Bit,pire,kene
 Tam parazitlik: Sindirim sistemi iyi gelişmemiş, insan ince bağırsağında yaşayan yassı kurtlar
tam parazittir.
 Yarı parazitlik: Ökseotu gibi bitkinin gövdesine sarılarak su ihtiyacını karşılayan parazitlerdir.
C) Saprofit Canlılar :
 Organik maddeleri inorganik maddelere ayrıştırırlar.
 Enzim sistemleri iyi gelişmiştir.
 Hücre dışı sindirim yaparlar.
 ÖRNEK:Çürükçül bakteriler, mantar ve küfler.
NOT 1 : Öglena ve böcekçil bitkiler hem ototrof hem de heterotrofturlar.
Parazitlik
Kommensalizm
Mutualizm
NOT 2 : Protookoperasyon : Bir arada yaşayan iki türün belirli bir süre birbirlerinden yararlanmaları
olayıdır. Timsah-Kürdan kuşu.
GÜNEŞ
FOTOSENTETİKLER
I.TÜKETİCİLER(OTOBUR)
KEMOSENTETİKLER
SAPROFİTLER
II.TÜKETİCİLER(ETOBUR )
YAŞAMA BİRLİKLERİ
Birey – Populasyon – Komünite – Ekosistem – Biyosfer
Populasyon : Aynı türden canlıların oluşturduğu topluluğa denir.
Komünite : Farklı populasyonların oluşturduğu topluluğa denir.
Ekosistem : Canlıların yaşamış olduğu cansız çevreye denir.
Biyosfer : Ekosistemi tamamen çevreleyen yapıya denir.
Ekoton : Sınır bölgesidir.Buradaki tür sayısı en fazladır.
Mikroklima : Farklı iklim ortamları.
Habitat : Canlının adresidir yani ekosistemde
yaşadığı yerdir.
Ekolojik Niş : Canlının habitattaki görevidir.
Süksesyon : Baskın türün değişmesidir.
Flora : Bitki topluluğuna denir.
Fauna : Hayvan topluluğuna denir.
Ekosistem  Komünite  Populasyonlar  Topluluklar
Spil dağı
Spil dağında
Spil dağında
Spil dağında
yaşayan canlılar
yaşayan çamlar
yaşayan çam toplulukları
POPULASYON
Populasyonu etkileyen faktörler:
a) Doğum b) Ölüm
c) Salgın hastalıklar
f) Besin miktarı
g) Yaşama alanı
d) Savaşlar
h) Artık miktarı
Bir populasyonda ;
1) Doğum oranı > Ölüm oranı 
İçe göç > Dışa göç
e) Doğal afetler
ı) Göç (İçe göç-Dışa göç)
Birey Sayısı
Populasyon büyür.
Ortam şartları iyidir.
Genç miktarı çoktur.
Zaman
2) Doğum oranı < Ölüm oranı 
İçe göç < Dışa göç
Birey Sayısı
Populasyon küçülür.
Ortam şartları kötüdür.
Yaşlı birey fazladır.
Zaman
3) Doğum oranı = Ölüm oranı 
İçe göç = Dışa göç
Birey Sayısı
Populasyon dengededir.
Ortam şartları normaldir.
Bireyler eşit sayıdadır.
Zaman


Bir populasyonda yaşanabilen maximum birey sayısına taşıma kapasitesi denir.
Bir populasyondaki birey sayısı populasyonun yoğunluğu belirler.
Son
Tüketiciler
II. Tüketiciler
I. Tüketiciler
Üreticiler



Besin piramidinde üreticilerden tüketicilere doğru gidildiğinde sayıda azlık,irilik ve
biyokütlede azlık görülür.
Beslenme seviyelerinde enerji transferindeki hiyerarşi “kim kimi yer” sorusunun cevabına
göre belirlenir.
Besin piramidinde yukarılara doğru çıkıldıkça enerji kaybı olur.
İç Parazitlik (endoparazit): Bağırsakta yaşayan solucan ve kurtlar,bakteriler,mantarlar ve bazı bir
hücreliler bu gruptandır. Enzim sistemleri olmadığı için kompleks besinleri sindiremezler.
Dış Parazitlik (ektoparazit): Canlının dışında yaşayan parazitlerdir. Enzim sistemleri ve sindirim
sistemleri vardır. Bit,pire,tahta kurusu,kan emici sinekler bu gruba girer.


Parazit bakterilerin sindirimle ilgili enzim sistemleri gelişmemiştir.
Bütün parazitlerde üreme sistemi gelişmiştir.
AZOT DEVRİ


Azotun asıl kaynağı havadır.Fakat bitkiler havadaki serbest azotu doğrudan alamazlar.
Havadaki azot toprağa iki şekilde bağlanır.
1)Bazı bitkilerin köklerindeki yumrularda yaşayan azot bağlayıcı bakterilerle
2)Şimşeğin elektrik enerjisi sonucu atmosferdeki azotun oksijenle birleşmesiyle NO2- ,
Bununda suyla birleşmesiyle HNO3 oluşur ve buda toprağa karışır.

Nitrifikasyon : Bitki ve hayvan hücrelerinde bulunan organik azotun yeşil bitkilerin
kullanabileceği nitrat tuzlarına dönüştürülmesidir.3 safhadır.
1) Ayrışma : Çürükçül bakterilerin azotlu besinleri ayrıştırarak NH 'e dönüştürmesidir.
2) Nitritleşme : Nitrit bakterilerinin NH3’ü HNO3’e dönüştürmesidir.
3) Nitratlaşma : Nitrat bakterilerinin HNO3'ü nitrat tuzuna dönüştürmesidir.

Denitrifikasyon : Bitkiler tarafından kullanılmayan nitrat tuzlarının denitrifikasyon
bakterileri tarafından parçalanarak atmosfere serbest azot olarak göndermesidir.
HAYVAN TOPLULUKLARI
1) Organize Olmuş Gerçek Topluluklar


Bal arısı,karınca toplulukları insan toplulukları gibi
Topluluktan ayrılan birey tek başına hayatını sürdüremez.
2) Belli Amaçlarla Belli Zamanlarda Oluşan Topluluklar
 Antartika kıyılarındaki adalarda üreme mevsiminde bir araya gelen,üreme bitince de dağılan
kral penguenler bu tür topluluktur.
 Tüm hayatı boyunca sürü halinde yaşayan canlılara örnek fillerdir.