grupla psikolojik danışma ve rehberlik programları ıı

advertisement
Deneysel Olarak Sınanmış
GRUPLA PSİKOLOJİK DANIŞMA
VE REHBERLİK PROGRAMLARI
II
Sosyal Kaygı
Yalnızlık
İletişim Becerileri
Aile Rehberliği
Özürlülerin Ailelerine
Yönelik Rehberlik
Sınav Kaygısı
Mesleki Grup Rehberliği
Kendini Açma
Ergenlerde Saldırganlığı Azaltma
Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programı
Editörler:
Prof. Dr. Serdar ERKAN
Doç. Dr. Alim KAYA
3. Baskı
Editörler: Prof. Dr. Serdar Erkan - Doç. Dr. Alim Kaya
DENEYSEL OLARAK SINANMIŞ
GRUPLA PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİK PROGRAMLARI - II
ISBN 978-605-4282-82-1
Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.
© 2012, Pegem Akademi
Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları
Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti’ye aittir.
Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,
kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt
ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.
Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.
Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında
yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları
satın almamasını diliyoruz.
1. Baskı: Ekim 2005
2. Baskı: Aralık 2009
3. Baskı: Mart 2012
Dizgi-Grafik Tasarım: Sibel Yatarkalkmaz
Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı
Baskı: Ayrıntı Matbaası
(Ankara-0312-384 34 35)
Yayıncı Sertifika No: 14749
Matbaa Sertifika No: 13987
ÖN SÖZ
Bilindiği gibi ülkemizde sosyal bilimlerde yapılan araştırmaların önemli bir
kısmını temel araştırmalar oluşturmaktadır. Psikolojik Danışma ve Rehberlik
alanı için de aynı durum söz konusudur. Bir diğer deyişle PDR alanında da
uygulamalı araştırmaların oranı göreli olarak daha azdır. Zaten az sayıda olan
ve büyük bir çoğunluğu yüksek lisans ve doktora tezlerinden oluşan bu
araştırmaların kütüphane raflarında kalması, uygulayıcılara ulaşmaması gerçek
fonksiyonlarını yerine getirememe sonucunu doğurmaktadır. Bu çalışma ile
araştırmacılar ve uygulayıcılar arasındaki bilgi akışını sağlayacak bir yol
oluşturulması amaçlanmıştır. Daha önce ilköğretime yönelik programlardan
oluşan birinci cildi yayımlanan bu çalışma, iki cilt olarak planlanmasına karşın
eldeki programların iki kitap hacmini aşması nedeniyle üç cilde ulaşmıştır.
Henüz düzenleme çalışmaları devam eden üçüncü kitap da bu kitap gibi orta ve
yüksek öğretime yönelik programlardan oluşacaktır.
Bu kitapta yer alan programlar, akademik kurullar önünde savunularak
kabul edilmiş olan yüksek lisans ya da doktora tezlerinde kullanılan
programlardır. Tüm programlar, istatistiksel olarak anlamlı pozitif etki
yaratmıştır.
Kitabın hedef kitlesi PDR alanında çalışan ve PDR alanında en az lisans
diplomasına sahip meslektaşlarımızdır. Bu niteliği taşımayan kişilerin
programları kullanması “ehliyet” ve “etik” sorunlar yaratacaktır.
Uygulamalarda PDR alanının ve grup etkinliklerinin genel ilke ve
kurallarının her zaman dikkate alınması gerekmektedir.
Programlara ilişkin soruların ya da taleplerin doğrudan yazarlarla iletişime
geçerek iletilmesi mümkündür.
Kitap açık uçlu olarak planlanmıştır; araştırma sonuçları ile yararlı olduğu
kanıtlanmış programların kitaptaki formatta editörlere iletilmesi durumunda
gelecek baskılarda onlara da yer verilmesi bizi mutlu eder.
Tüm yazarlara, danışmanlarına ve kitabı yayımlayan Pegem Akademi
ekibine teşekkür ederiz.
Editörler
Prof. Dr. Serdar ERKAN
Doç. Dr. Alim KAYA
Mart 2012
iii
Kimimizin doğrudan, kimimizin de öğretmenlerinin öğretmenleri olarak
yetişmemizde ve ülkemizde Psikolojik Danışma ve Rehberlik alanının doğup
gelişmesinde büyük emekleri olan; alanımızın duayenleri,
Sayın Prof. Dr. Feriha BAYMUR
Sayın Prof. Dr. Hasan TAN
Sayın Prof. Dr. Muharrem KEPÇEOĞLU
Sayın Prof. Dr. İ. Ethem ÖZGÜVEN
Sayın Prof. Dr. Yıldız KUZGUN
Sayın Prof. Dr. Yadigar KILIÇÇI
Merhume Prof. Dr. Gül AYDIN
öğretmenlerimize ithaf olunur.
iv
Bölümler ve Yazarları
1. Bölüm: Grupla İletişim Becerileri Eğitiminin Üniversite Öğrencilerinin İletişim Beceri
Düzeylerine Etkisi
Doç. Dr. Fulya Yüksel Şahin, Yıldız Teknik Üniversitesi
2. Bölüm: Özürlü Çocuğu olan Anne Babaların Kaygı Düzeylerini Azaltmaya Yönelik Bir
Grup Rehberliği Uygulaması
Ayşe Cin, Erdemli Rehberlik ve Araştırma Merkezi
Prof. Dr. Mustafa Kılıç, İnönü Üniversitesi
3. Bölüm: Lise ve Üniversite Öğrencilerinin Sosyal Kaygı Problemlerini Gidermeye Yönelik
Gerçeklik Terapisi Oryantasyonlu Yardım Programı
Yrd. Doç. Dr. Mehmet Palancı, Karadeniz Teknik Üniversitesi
Prof. Dr. Yaşar Özbay, Gazi Üniversitesi
4. Bölüm: Grupla Psikolojik Danışmanın Üniversite Öğrencilerinin Kendini Açma
Davranışlarına Etkisi
Yrd. Doç. Dr. Selahattin Avşaroğlu, Konya Üniversitesi
Prof. Dr. Ömer Üre, Konya Üniversitesi
5. Bölüm: Üniversite Giriş Sınavına Hazırlanan Öğrencilerin Ailelerine Yönelik Bir Grup
Rehberliği Programı
Doç. Dr. Alim Kaya, İnönü Üniversitesi
6. Bölüm: Yalnızlığın Bilişsel-Davranışçı Yaklaşıma Dayalı Grupla Psikolojik Danışma
Yoluyla Azaltılması
Yrd. Doç. Dr. Baki Duy, İnönü Üniversitesi
7. Bölüm: Sınav Kaygısıyla Başa Çıkma Programının Lise İkinci Sınıf Öğrencilerinin Sınav
Kaygısı Düzeyine Etkisi
Arş. Gör. Asude Özdemir, Marmara Üniversitesi
Doç. Dr. Tuncay Ergene, Hacettepe Üniversitesi
8. Bölüm: Bir Mesleki Grup Rehberliği Programının Genel Lise 1. Sınıf Öğrencilerinin
Mesleki Kararsızlık Düzeylerine Etkisi
Yrd. Doç. Dr. Mehmet Ali Çakır, 19 Mayıs Üniversitesi
9. Bölüm: Ergenlerde Saldırganlığı Azaltmaya Yönelik Psiko - Eğitim Programı
Yrd. Doç. Dr. Yasemin Yavuzer, Niğde Üniversitesi
10.Bölüm: Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programının Ergenlerin Öfke,
Saldırganlık ve Çatışma Çözme Becerisine Etkisi
Yrd. Doç. Dr. Rezzan Gündoğdu, Aksaray Üniversitesi
v
İÇİNDEKİLER
Sayfa
Önsöz..............................................................................................................iii
İçindekiler ........................................................................................................ v
BÖLÜM 1
GRUPLA İLETİŞİM BECERİLERİ EĞİTİMİNİN ÜNİVERSİTE
ÖĞRENCİLERİNİN İLETİŞİM BECERİ DÜZEYLERİNE ETKİSİ
Fulya Yüksel-Şahin
(s. 1-68)
Özet ...................................................................................................................................... 1
Giriş....................................................................................................................................... 1
Kuramsal Çerçeve ................................................................................................................ 1
Saygı Duymak ...................................................................................................................... 3
Empatik Anlayışla Yaklaşabilmek......................................................................................... 3
Etkin Dinlemek...................................................................................................................... 4
Uygun Bir Biçimde Kendini Açma......................................................................................... 6
Sözel Olmayan Davranışlar ve Sözel Davranışların Uyumlu Olması .................................. 8
“Ben Dili” İle Konuşmak ........................................................................................................ 9
Atılgan Davranışta Bulunmak ............................................................................................. 10
Saydam Olmak ................................................................................................................... 11
Somut Konuşmak ve Tam ve Tek Mesajı Kullanmak......................................................... 13
Grubun Amaçları................................................................................................................. 15
Hedef Grup ......................................................................................................................... 16
Kullanılabilecek Ölçme Aracı.............................................................................................. 16
Oturum Sayısı..................................................................................................................... 16
Oturumların Hazırlanmasında Yararlanılan Kaynaklar....................................................... 16
Kaynaklar............................................................................................................................ 17
Oturumlar............................................................................................................................ 20
Oturum 1 ..................................................................................................................... 21
Oturum 2 ..................................................................................................................... 27
Oturum 3 ..................................................................................................................... 30
Oturum 4 ..................................................................................................................... 32
Oturum 5 ..................................................................................................................... 35
Oturum 6 ..................................................................................................................... 41
Oturum 7 ..................................................................................................................... 49
Oturum 8 ..................................................................................................................... 53
Oturum 9 ..................................................................................................................... 58
Oturum 10 ................................................................................................................... 64
Oturum 11 ................................................................................................................... 68
vi
BÖLÜM 2
ÖZÜRLÜ ÇOCUĞU OLAN ANNE BABALARIN KAYGI DÜZEYLERİNİ
AZALTMAYA YÖNELİK BİR GRUP REHBERLİĞİ UYGULAMASI
Ayşe Cin-Mustafa Kılıç
(ss. 69-102)
Özet .................................................................................................................................... 70
Giriş..................................................................................................................................... 70
Kuramsal Çerçeve .............................................................................................................. 70
Programın Amaçları............................................................................................................ 82
Gruba Üye Seçimi ve İlkeler ............................................................................................... 82
Hedef Grup ......................................................................................................................... 83
Kullanılan Ölçme Araçları ................................................................................................... 83
Oturum Sayısı..................................................................................................................... 84
Kaynaklar............................................................................................................................ 84
Oturumlar............................................................................................................................ 86
Oturum 1 ..................................................................................................................... 87
Oturum 2 ..................................................................................................................... 89
Oturum 3 ..................................................................................................................... 91
Oturum 4 ..................................................................................................................... 94
Oturum 5 ..................................................................................................................... 96
Oturum 6 ..................................................................................................................... 98
Oturum 7 ..................................................................................................................... 99
Oturum 8 ................................................................................................................... 102
BÖLÜM 3
LİSE ve ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİNİN SOSYAL KAYGI
PROBLEMLERİNİ GİDERMEYE YÖNELİK GERÇEKLİK TERAPİSİ
ORYANTASYONLU YARDIM PROGRAMI
Mehmet Palancı – Yaşar Özbay
(ss. 103-156)
Özet .................................................................................................................................. 103
Giriş................................................................................................................................... 104
Kuramsal Çerçeve ............................................................................................................ 104
Sosyal Kaygının Nedenselliği ........................................................................................... 106
Sosyal Kaygı ve Eşlik Edebilecek Problemler.................................................................. 107
Bilişsel Model ve Sosyal Kaygı......................................................................................... 108
Sosyal Kaygının Bazı Bilişsel Faktörlerle İlişkisi ve Yardım Süreci ................................. 109
Gerçeklik Terapisi ve Sosyal Kaygı.................................................................................. 111
Gerçeklik Terapisi ............................................................................................................. 112
Seçim Teorisi .................................................................................................................... 115
Programın Amaçları.......................................................................................................... 118
Gruba Üye Seçimi............................................................................................................. 118
Hedef Grup ....................................................................................................................... 119
vii
Kullanılan Ölçme Araçları ................................................................................................. 119
Oturum Sayısı................................................................................................................... 120
Uygulayıcılara Öneriler ..................................................................................................... 120
Programların Hazırlanmasında Yararlanılan Kaynaklar................................................... 122
Kaynaklar.......................................................................................................................... 122
Oturumlar.......................................................................................................................... 126
Oturum 1 ................................................................................................................... 127
Oturum 2 ................................................................................................................... 130
Oturum 3 ................................................................................................................... 133
Oturum 4 ................................................................................................................... 137
Oturum 5 ................................................................................................................... 142
Oturum 6 ................................................................................................................... 145
Oturum 7 ................................................................................................................... 148
Oturum 8 ................................................................................................................... 150
Oturum 9 ................................................................................................................... 151
Oturum 10 ................................................................................................................. 156
BÖLÜM 4
GRUPLA PSİKOLOJİK DANIŞMANIN ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİNİN
KENDİNİ AÇMA DAVRANIŞLARINA ETKİSİ
Selahattin Avşaroğlu – Ömer Üre
(ss. 157-194)
Özet .................................................................................................................................. 157
Giriş................................................................................................................................... 158
Kuramsal Çerçeve ............................................................................................................ 158
Kendini Açmayı Etkileyen Faktörler.................................................................................. 159
Grubun Amaçları............................................................................................................... 166
Gruba Üye Seçimi ve Diğer İlkeler ................................................................................... 167
Hedef Grup ....................................................................................................................... 167
Kullanılan Ölçme Aracı ..................................................................................................... 167
Oturum Sayısı................................................................................................................... 169
Oturumların Hazırlanmasında Yararlanılan Kaynaklar..................................................... 169
Kaynaklar.......................................................................................................................... 169
Oturumlar.......................................................................................................................... 171
Oturum 1 ................................................................................................................... 172
Oturum 2 ................................................................................................................... 174
Oturum 3 ................................................................................................................... 177
Oturum 4 ................................................................................................................... 180
Oturum 5 ................................................................................................................... 183
Oturum 6 ................................................................................................................... 186
Oturum 7 ................................................................................................................... 190
Oturum 8 ................................................................................................................... 192
Oturum 9 ................................................................................................................... 194
viii
BÖLÜM 5
ÜNİVERSİTE GİRİŞ SINAVINA HAZIRLANAN ÖĞRENCİLERİN
AİLELERİNE YÖNELİK BİR GRUP REHBERLİĞİ PROGRAMI
Alim Kaya
(ss. 195-234)
Özet .................................................................................................................................. 195
Giriş................................................................................................................................... 196
Kuramsal Çerçeve ............................................................................................................ 196
Programın Amaçları.......................................................................................................... 205
Gruba Üye Seçimi ve Diğer İlkeler ................................................................................... 205
Hedef Grup ....................................................................................................................... 205
Kullanılan-Kullanılabilecek Ölçme Araçları....................................................................... 206
Sınav Kaygısı Envanteri ................................................................................................... 206
Anne-Baba Davranış Envanteri Öğrenci Formu )(ABDE-Ö) ............................................ 207
Anne-Baba Davranış Envanteri Anne-Baba Formu (ABDE-AB)...................................... 208
Sosyo-Ekonomik Düzey (SED) Ölçeği ............................................................................. 209
Oturum Sayısı................................................................................................................... 210
Programın Hazırlanması ve Yararlanılan Kaynaklar ........................................................ 210
Kaynaklar.......................................................................................................................... 211
Oturumlar.......................................................................................................................... 215
Oturum 1 ................................................................................................................... 216
Oturum 2 ................................................................................................................... 218
Oturum 3 ................................................................................................................... 220
Oturum 4 ................................................................................................................... 222
Oturum 5 ................................................................................................................... 224
Oturum 6 ................................................................................................................... 226
Oturum 7 ................................................................................................................... 228
Oturum 8 ................................................................................................................... 230
Oturum 9 ................................................................................................................... 232
Oturum 10 ................................................................................................................. 234
BÖLÜM 6
YALNIZLIĞIN BİLİŞSEL-DAVRANIŞÇI YAKLAŞIMA DAYALI GRUPLA
PSİKOLOJİK DANIŞMA YOLUYLA AZALTILMASI
Baki Duy
(ss. 235-282)
Özet .................................................................................................................................. 235
Giriş................................................................................................................................... 236
Kuramsal Çerçeve ............................................................................................................ 236
Grubun Amaçları............................................................................................................... 241
Gruba Üye Seçimi ve Diğer İlkeler ................................................................................... 242
Hedef Grup ....................................................................................................................... 242
ix
Kullanılan-Kullanılabilecek Ölçme Araçları....................................................................... 243
Oturum Sayısı................................................................................................................... 245
Oturumların Hazırlanmasında Yararlanılan Kaynaklar..................................................... 245
Uygulayıcılara Öneriler ..................................................................................................... 246
Kaynaklar.......................................................................................................................... 246
Oturumlar.......................................................................................................................... 251
Oturum 1 ................................................................................................................... 252
Oturum 2 ................................................................................................................... 254
Oturum 3 ................................................................................................................... 257
Oturum 4 ................................................................................................................... 260
Oturum 5 ................................................................................................................... 264
Oturum 6 ................................................................................................................... 269
Oturum 7 ................................................................................................................... 271
Oturum 8 ................................................................................................................... 273
Oturum 9 ................................................................................................................... 277
Oturum 10 ................................................................................................................. 278
Oturum 11 ................................................................................................................. 279
Oturum 12 ................................................................................................................. 281
BÖLÜM 7
SINAV KAYGISIYLA BAŞA ÇIKMA PROGRAMININ LİSE İKİNCİ SINIF
ÖĞRENCİLERİNİN SINAV KAYGISI DÜZEYİNE ETKİSİ
Asude Özdemir – Tuncay Ergene
(ss. 283-304)
Özet .................................................................................................................................. 283
Giriş................................................................................................................................... 284
Kuramsal Çerçeve ............................................................................................................ 284
Programın Amaçları.......................................................................................................... 287
Gruba Üye Seçimi ve Diğer İlkeler ................................................................................... 287
Hedef Grup ....................................................................................................................... 287
Kullanılan-Kullanılabilecek Ölçme Araçları....................................................................... 287
Oturum Sayısı................................................................................................................... 288
Kaynaklar.......................................................................................................................... 289
Oturumlar.......................................................................................................................... 291
Oturum 1 ................................................................................................................... 292
Oturum 2 ................................................................................................................... 293
Oturum 3 ................................................................................................................... 295
Oturum 4 ................................................................................................................... 298
Oturum 5 ................................................................................................................... 301
Oturum 6 ................................................................................................................... 303
x
BÖLÜM 8
BİR MESLEKİ GRUP REHBERLİĞİ PROGRAMININ GENEL LİSE I. SINIF
ÖĞRENCİLERİNİN MESLEKİ KARARSIZLIK DÜZEYLERİNE ETKİSİ
Mehmet Ali Çakır
(ss. 305-354)
Özet .................................................................................................................................. 305
Giriş................................................................................................................................... 306
Kuramsal Çerçeve ............................................................................................................ 306
Programın Amaçları.......................................................................................................... 318
Gruba Üye Seçimi ve Diğer İlkeler ................................................................................... 318
Hedef Grup ....................................................................................................................... 319
Kullanılan-Kullanılabilecek Ölçme Araçları....................................................................... 319
Oturum Sayısı................................................................................................................... 319
Oturumların Hazırlanmasında Yararlanılan Kaynaklar..................................................... 320
Kaynaklar.......................................................................................................................... 320
Oturumlar.......................................................................................................................... 324
Oturum 1 ................................................................................................................... 325
Oturum 2 ................................................................................................................... 329
Oturum 3 ................................................................................................................... 330
Oturum 4 ................................................................................................................... 332
Oturum 5 ................................................................................................................... 336
Oturum 6 ................................................................................................................... 337
Oturum 7 ................................................................................................................... 340
Oturum 8 ................................................................................................................... 343
Oturum 9 ................................................................................................................... 348
Oturum 10 ................................................................................................................. 354
BÖLÜM 9
ERGENLERDE SALDIRGANLIĞI AZALTMAYA YÖNELİK PSİKO-EĞİTİM
PROGRAMI
Yasemin Yavuzer
(ss.355-438)
Özet .................................................................................................................................. 355
Giriş................................................................................................................................... 356
Kuramsal Çerçeve ............................................................................................................ 356
Ergenlik Dönemi ve Saldırganlık ...................................................................................... 357
Programın Amaçları.......................................................................................................... 362
Gruba Üye Seçimi ve Diğer İlkeler ................................................................................... 362
Hedef Grup ....................................................................................................................... 363
Kullanılan-Kullanılabilecek Ölçme Araçları....................................................................... 363
Oturum Sayısı................................................................................................................... 363
Oturumların Hazırlanmasında Yararlanılan Kaynaklar..................................................... 363
Kaynaklar.......................................................................................................................... 365
Oturumlar.......................................................................................................................... 370
Oturum 1 ................................................................................................................... 371
Oturum 2 ................................................................................................................... 373
xi
Oturum 3 ................................................................................................................... 378
Oturum 4 ................................................................................................................... 381
Oturum 5 ................................................................................................................... 389
Oturum 6 ................................................................................................................... 398
Oturum 7 ................................................................................................................... 402
Oturum 8 ................................................................................................................... 410
Oturum 9 ................................................................................................................... 416
Oturum 10 ................................................................................................................. 424
Oturum 11 ................................................................................................................. 428
Oturum 12 ................................................................................................................. 436
BÖLÜM 10
YARATICI DRAMA TEMELLİ ÇATIŞMA ÇÖZME PROGRAMININ
ERGENLERİN ÖFKE, SALDIRGANLIK VE ÇATIŞMA ÇÖZME
BECERİSİNE ETKİSİ
Rezzan Gündoğdu
(ss.439-535)
Özet .................................................................................................................................. 439
Giriş................................................................................................................................... 440
Kuramsal Çerçeve ............................................................................................................ 442
Çatışma Çözme ................................................................................................................ 442
Saldırganlık....................................................................................................................... 447
Öfke .................................................................................................................................. 449
Yaratıcı Drama.................................................................................................................. 452
Programın Genel Amacı ................................................................................................... 455
Gruba Üye Seçimi ve Diğer İlkeler ................................................................................... 455
Hedef Grup ....................................................................................................................... 456
Kullanılan-Kullanılabilecek Ölçme Araçları....................................................................... 456
Oturum Sayısı................................................................................................................... 458
Uygulayıcılara Öneriler ..................................................................................................... 459
Oturumların Hazırlanmasında Yararlanılan Kaynaklar..................................................... 459
Kaynaklar.......................................................................................................................... 461
Oturumlar.......................................................................................................................... 465
Oturum 1 ................................................................................................................... 466
Oturum 2 ................................................................................................................... 472
Oturum 3 ................................................................................................................... 477
Oturum 4 ................................................................................................................... 482
Oturum 5 ................................................................................................................... 486
Oturum 6 ................................................................................................................... 490
Oturum 7 ................................................................................................................... 498
Oturum 8 ................................................................................................................... 503
Oturum 9 ................................................................................................................... 507
Oturum 10 ................................................................................................................. 512
Oturum 11 ................................................................................................................. 516
Oturum 12 ................................................................................................................. 520
Oturum 13 ................................................................................................................. 525
Oturum 14 ............................................................................................... 532
xii
Grupla İletişim Becerileri Eğitimi
1
BÖLÜM 1
GRUPLA İLETİŞİM BECERİLERİ EĞİTİMİNİN
ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİNİN İLETİŞİM
BECERİ DÜZEYLERİNE ETKİSİ∗♣
Fulya YÜKSEL-ŞAHİN∗∗
♣♣
ÖZET
Bu araştırmada, iletişim becerileri eğitimi programının üniversite
öğrencilerinin iletişim beceri düzeylerine etkisi incelenmiştir. Deney (n=16) ve
kontrol grubunu (n=16) oluşturan katılımcılara (N=32) iletişim becerilerini
geliştirmeye yönelik 11 oturum olarak hazırlanan programın öncesinde ve
sonrasında İletişim Becerilerini Değerlendirme Ölçeği (İ.B.D.Ö.)
uygulanmıştır. Deney grubu 11 oturumluk iletişim becerilerini geliştirme
programına alınmış, kontrol grubuna herhangi bir işlem yapılmamıştır.
Sonuçlar, iletişim becerilerini geliştirmeye yönelik olarak düzenlenen
programın, düşük iletişim becerilerine sahip üniversite öğrencilerinin iletişim
becerilerini artırmada anlamlı düzeyde etkili olduğunu ortaya koymuştur.
GİRİŞ
Kuramsal Çerçeve
Beceri sözcüğü, bazı etkinliklerdeki yeterlilik ve uzmanlık anlamlarını
içerir. Beceri kavramı, bir beceriye sahip olup olmamak şeklinde ele alınamaz.
Beceri kavramı, daha çok sahip olunan becerideki güçlü yönlerin ve
eksikliklerin ya da her ikisinin karışımı olarak düşünülebilir. Bütün ilişki
becerilerinde, değişik düzeylerde hem güçlü yanlar hem de eksiklikler vardır.
Örneğin, dinleme becerisinde, konuşan kişiyi anlamada iyi olunabilir, fakat
∗
∗∗
Yazarın 1997 yılında Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde Prof. Dr.
Süleyman DOĞAN danışmanlığında hazırladığı Doktora Tezi temelinde
hazırlanmıştır.
Doç. Dr., Yıldız Teknik Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü
Öğretim Üyesi fulya_sahin@hotmail.com
2
Deneysel Olarak Sınanmış Grupla Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programları - II
anladığını gösterme konusunda zayıf olunabilir. Değişik ilişkilerde değişik
becerilere sahip olmak gerekir. Bazı insanların repertuarında bazı beceriler
olmayabilir: Örneğin, mantıksız bir isteğe “hayır” diyebilme becerisi gibi.
Bazıları da repertuarlarındaki bazı becerileri güçlendirmek isteyebilir; Örneğin,
bir önceki örneğe bağlı olarak daha az saldırganca “hayır” diyebilmek gibi.
Bazen bir beceri, düşüncelerin ve duyguların değişmesiyle ilerleme
gerektirebilir. Örneğin; diğer insanların hakkında ne düşündüğü korkusu kaygı
yaratabilir. Kaygı, daha utangaç davranmaya neden olur, bu da başkalarının bizi
tanımasını güçleştirir (Abacı, 2002).
Yüksel-Şahin (1997) tarafından yapılan ve yeniden geliştirilen tanıma göre
iletişim becerisi, “saygıyı ve empatiyi temel alarak, duygu ve düşünceleri
karşıdaki kişiye maske takmadan ‘ben dili’ ile iletebilme, etkili dinleyebilme,
somut konuşarak uygun bir biçimde kendini açabilme, ‘ben’ savaşımı vermeden
başkalarını küçük görmeden kendi haklarını koruyabilme, sözel mesajlarla sözel
olmayan mesajlar arasında tutarlılık sağlayabilme biçiminde bireyin,
karşısındaki kişilerle doyum verici ilişkiler kurabilmesini sağlayan ve
başkalarından olumlu tepkileri getiren, bireyin toplum içinde yaşamasını
kolaylaştıran öğrenilmiş davranışlar” olarak tanımlanabilir.
İletişim becerisi tanımından hareketle, iyi ve etkili bir iletişim kurabilmek
için;
1. İletişimde bulunulan kişilere saygı duymak,
2. Empatik anlayışla yaklaşabilmek,
3. Etkin dinlemeyi sağlamak,
4. Uygun bir biçimde kendini açmak,
5. Sözel ve sözel olmayan mesajlarında uyumlu olmak,
6. “Ben Dilini” kullanmak,
7. Atılgan davranış göstermek,
8. Saydam olmak-maske takmamak,
9. Somut konuşmak ve “Tam ve Tek Mesaj Yollama” becerisine sahip
olmak gerekir. Bu beceriler, aşağıda sırası ile açıklanmıştır:
Grupla İletişim Becerileri Eğitimi
3
Saygı Duymak
İyi ve etkili bir iletişim kurabilmek için karşıdaki kişiye saygı duymak
gerekir. Kişilerarası ilişkilerde saygı, karşılıklı olmalıdır. Din, dil, ırk, statü,
gelir, cinsiyet, eğitim düzeyi v.b. özellikler ne olursa olsun hoşgörü ile saygıyla
yaklaşabilmektir. Mutlu ve sağlıklı ilişkileri kurabilmek için karşılıklı saygı ön
koşuldur. Voltan-Acar’a (1998) göre, saygı, karşıdaki kişinin ayrı bir kişi olarak
düşünce, duygu ve eylemlerinde özgür olduğunun kabul edilmesi ve bunun
iletilmesidir. Saygı, bir kimse ile ilgili olarak sahip olunan görüştür. İnsanlara
yalnızca insan oldukları için değer vermek (Egan, 1975) ve bir anlamda onu
yüceltmektir. Bu aynı zamanda, bir kişiye karşı olumlu duyguları beslemek ve o
kişiyle içten bir ilişki kurmak anlamına da gelir (Eisenberg ve Delaney, 1993).
Ancak saygı davranışında, karşıdaki kişinin her söylediğini ve her yaptığını
onaylamak söz konusu değildir. Gerçek anlamda saygının, bir düşünce olarak
kalmayıp aynı zamanda hissedilmesi ve bunun sözel ve sözel olmayan
davranışlarla gösterilmesi önemlidir .
İnsanlar, genelde iki tür saygı davranışı göstermektedirler. Bunlar savunucu
saygı ve içten saygıdır. Savunucu saygıda, saygılı olma niyeti bulunmakla
birlikte, gerçekte kişi ya gerçekten insanların değerli olduğu görüşüne sahip
değildir ya da görüşünün bu olduğunu ifade etmekle birlikte aslında böyle
hissetmemekte (Akkoyun, 1993) ve davranmamaktadır. Örneğin; birey,
“insanlara değer verdiğini ve saygı duyduğunu” sözel olarak söyleyebilir. Ancak,
iletişimde bulunduğu kişiye “ben akıllıyım, sen değilsin, birşey bilmezsin”
mesajını veriyorsa (örneğin; “alaycı bir yüz ifadesi ile küçümseyerek dinleme”,
gibi), gerçekte karşısındaki kişiye saygı duymuyor demektir. Böylece kişi, kendi
sergilediği eylemlerinin saygı olduğuna inanmakta ancak, bu eylemler karşıdaki
kişi tarafından saygı olarak hissedilmemektedir. Karşısındaki kişiden saygıyı
göremeyen birey ise o kişi ile iletişim kurmaktan kaçınır. Akkoyun (1993)’a
göre içten saygıda, kişinin saygılı olma niyetinin yanısıra, gerçekten insanların
değerli olduğu görüşü, hissi ve davranışı vardır. Bu da karşıdaki kişi tarafından
saygı olarak hissedilmektedir. Saygı gören birey ise, karşısındaki kişi ile kolay
iletişim kurar.
Empatik Anlayışla Yaklaşabilmek
Etkili ve anlamlı kişilerarası ilişkileri kurmada önemli olan diğer bir beceri
de empati kurabilmektir. Empati güçlü ve sağlıklı ilişkilerin kurulmasına
yardımcı olur (Devito, 1989; Barker, 1990; Tubbs ve Moss, 1991). Empati,
karşıdaki kişinin duygularının yoğunluğunu ve anlatımını algılama ve anlama
yeteneğidir (Mc Whirter ve Voltan-Acar, 1985). Bir kişinin kendisini
karşısındaki kişinin yerine koyarak olaylara onun bakış açısıyla bakması, o
kişinin duygularını ve düşüncelerini doğru olarak anlaması, hissetmesi ve bu
4
Deneysel Olarak Sınanmış Grupla Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programları - II
durumu ona iletmesi sürecidir (Rogers, 1970; Akt: Dökmen, 2002). Empati,
etkin dinlemenin de anahtarıdır (Tubbs ve Moss, 1991). Empatinin iki temel
bileşeni vardır. Bunlar; empatinin bilişsel ve duygusal bilişenleridir. Karşıdaki
kişinin rolüne girerek onun ne düşündüğünü anlamak bilişsel nitelikte bir
etkinlik, karşıdakinin hissettiklerini hissetmek ise duygusal nitelikte bir
etkinliktir. Duygusal rol almanın ön koşulu bilişsel nitelikte rol alabilmektir
(Dökmen, 2002). Empati, karşıdaki kişinin deneyimlerini, duygularını anlamaya
olanak sağlar. Kişilerarası ilişkilerde, empati kurulduğu karşıdaki kişiye geri
iletilmezse, kurulan empatinin anlamı az olur. Başarılı bir empatinin kurmanın
ilk basamağı, karşıdaki kişinin davranışlarını değerlendirmekten kaçınmaktır.
Karşıdaki kişinin davranışları iyi-kötü, doğru-yanlış gibi değerlendirmelere tabi
tutulursa, bu etiketlere göre karşıdaki kişiyi doğru bir biçimde görmede ve
tanımada başarısız olunur. Bu yüzden karşıdaki kişiyi anlama üzerine
odaklanmalıdır. İkinci aşamada, karşıdaki kişinin düşünce ve duygularını
öğrenmek gereklidir. Bir kişi hakkında sahip olunan bilgi ne kadar çok olursa, o
kişiyi anlamak o kadar rahat olur. Üçüncü aşama ise, karşıdaki kişinin
duygularını anlamaya çalışmaktır (Devito, 1989).
Birey, empati kurduğunu sözel ve sözel olmayan davranışları kullanarak
karşıdaki kişiye iletmelidir. Sözel olmayan davranışlarla iletim, vücut duruşunun
uygun olması, jest ve mimiklerin uygun kullanımıdır. Örneğin; uygun bir yüz
ifadesi, göz iletişiminin kurulması, başın hafifçe sallanması, uygun bir biçimde
dokunma, v.b.gibi. Sözel davranışlarla iletim ise, karşıdaki kişinin duygularını
ona geri yansıtmaktır. Bu durum, empati kuran kişinin duyguları doğru anlayıp
anlamadığını kontrol eder. Ayrıca, karşıdaki kişiyi anlamak için çaba
gösterildiğini de ortaya koyar.
Empati, sempatiden farklıdır. Bir insana sempati duyulması demek, o
insanın sahip olduğu duygu ve düşüncelerin aynısına sahip olunması demektir.
Karşıdaki kişiye sempati duyuluyorsa, onunla birlikte acı çekilir ya da sevinilir.
Empati kurulduğunda ise, karşıdaki kişinin duygularını anlamak esastır.
Karşıdaki kişi ile aynı duyguları ve görüşleri paylaşmak gerekmez. Bir insanı
“anlamak” ve “hak vermek” birbirlerinden farklı şeylerdir. Empatide anlamak,
sempatide ise hak vermek esastır (Dökmen, 2002). Örneğin, resmi bir
toplantıya girerken, ayağı halıya takılıp düşen bir genel müdürün utandığının
farkedilmesi empatidir. Onunla birlikte utanmak ise sempatidir.
Etkin Dinlemek
Etkin dinlemek, fiziksel ve psikolojik olarak empatik anlayışla aktif
dinlemeyi içerir. Dinleyebilmek için, önce beynin, gönderilen mesajları bir
önkoşul olarak duyabilmeye, görebilmeye ve hissedebilmeye geçebilmesi
gerekir. Dinleme sürecinde dört temel öge vardır. Bu ögeler; işitme, dikkat,
Grupla İletişim Becerileri Eğitimi
5
anlama ve hatırlamadır (Gamble ve Gamble, 1990; Tubbs ve Moss, 1991).
Dinleme sürecinin başarılı olabilmesi için ilk adım olarak iyi işitmek
gerekmektedir. Bunun için de işitme yeteneğinin yerinde olması ve
konuşulanlara dikkat edilmesi gerekir. İşitilen sesler sözcüklerle, sözcükler de
anlamlı mesajlara çevrilmelidir. Mesaja verdiğimiz anlam bireysel
geçmişimizden, deneyimimizden, tutumlarımızdan, benlik kavramımızdan ve
ruh durumumuzdan önemli derecede etkilenir. Konuşanın söylediklerini doğru
anlamlandırmak, anladıklarımızı onun anlattıklarıyla karşılaştırmayı ve kontrol
etmeyi gerektirir (Açıkgöz, 1994).
İşitmek ve dinlemek aynı şey değildir. Birçok insan, işitme yetisine sahip
olarak doğar. Böylece işitme, otomatik, kendiliğinden ortaya çıkar ve bilinçli bir
çabayı gerektirmez. Dinleme ise, söylenileni işitme, dikkat etme, anlama ve
hatırlamayı içeren bilinçli bir süreçtir (Fisher, 1987; Gamble ve Gamble, 1990).
Dinleme süreci, konuşan kişinin söylediği içeriği, duygularını ve düşüncelerini
anlamayı gerektirir (Devito, 1989). İnsanlar, söylenilen içeriği anlamak,
anladıklarını analiz etmek, ilişkileri geliştirmek için dinlerler (Gamble ve
Gamble, 1990). Kişilerarası ilişkilerde aktif ve empatik dinlemeyi içeren etkin
dinleme temel anahtardır. Aktif ve empatik dinleme, diğer dinleme
davranışlarından (örn; pasif dinleme, yüzeysel dinleme v.b.) daha etkilidir. Aktif
ve empatik dinleme, dinleyecinin konuşmacıya empatik anlayışı göstermesi,
söylenileni anlamaya çalışması (Tubbs ve Moss, 1991) ve anladığını iletmesidir.
Aktif dinleme, konuşmacının kelimelerini aynen tekrarlamak demek değildir.
Sözel ve sözel olmayan mesajların, içerik ve duyguların bütününü anlamaya
çalışmaktır (Devito, 1989). Konuşan kişinin söylediklerinin arkasındaki anlamı,
içeriği ve duyguları ona tekrar geri iletme sürecidir (Reece ve Brandt, 1990).
Aşağıda, dinleme davranışına yönelik örnekler verilmiştir;
Örnek 1;
Konuşmacı: “Bu evliliği sürdürmek için çok uğraştım ama sonuçta
boşandım (Üzgün bir ses tonu ile)”.
Dinleyici 1: “Bence boşanmak o kadar da kötü değil. Birçok insan
boşanıyor, bak, ben de boşandım”.
Dinleyici 2: “Boşanarak tartışmalardan kurtuldun. Bak Ayşe’ye, hala
eşiyle kavgaları devam ediyor, fiziksel şiddet de görüyor”.
Dinleyici 3: “Evliliğini yürütmek için elinden geleni yapmışsın. Eşinden
ayrıldığın için kendini çok üzgün hissediyorsun”.
Yukarıdaki ilk iki dinleyici örneklerinde, dinleyiciler etkin dinlemeyi
gerçekleştirememişler ve konuşmacının duygularını hissedememişlerdir.
Üçüncü dinleyici örneğinde ise, dinleyici etkin dinlemeyi gerçekleştirmiştir.
Konuşmacının söylediklerini ve içinde bulunduğu duygu durumunu anlamaya
çalışarak, konuşmacıya geri iletmiştir.
6
Deneysel Olarak Sınanmış Grupla Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programları - II
Etkin dinleme süreci içinde, sözel davranışlar kadar, sözel olmayan
davranışlar da kullanılmalıdır. Konuşmacı ile göz iletişiminin kurulması, uygun
bir yüz ifadesinin olması, başın hafifçe sallanması, bedenin hafifçe öne eğilmesi
ve “hı-hı”, “anlıyorum” gibi pekiştirici kelimelerin kullanılması, konuşmacıya
dinlendiği mesajını verir. Konuşan kişi kendisini rahat ve güvende hisseder.
Değerli olduğu mesajını alır ve böylece duygu, düşüncelerini daha rahat ortaya
koyar.
Kişilerarası ilişkilerde etkin dinlemek çok önemli bir iletişim becerisidir.
Ancak, insanlar her zaman etkin dinlemeyi göstermeyebilmektedirler.
Konuşmacıya karşı önyargılı olmak, yorgun-üzüntülü olmak, konuşmacıdan
çekinmek- korkmak, konuşmacının söylediklerini seçerek dinlemek, bir konuya
saplanıp kalmak, dinlemek yerine ne söylenileceğini düşünmeyle meşgul olmak,
dinleyicinin kendi düşüncelerinin, konuşmacının söylediklerinden daha önemli
olduğuna inanmak, görünüşte dinlemek; yani, dinleyicinin sözel olmayan
mesajları dinlermiş gibi görünürken zihninin başka bir konu ile meşgul olması
gibi çeşitli nedenlerden dolayı etkin dinleme sağlanamayabilinir. Bu durum,
bireyin iletişimde sorunlar yaşamasına neden olur.
Uygun Bir Biçimde Kendini Açma
Kişilerarası iletişimin temelini oluşturan kendini açma, uzun süreli ve
sağlıklı ilişkileri oluşturmada önemli bir faktördür (Reece ve Brandt, 1990;
Tubbs ve Moss, 1991; Kunkle ve Gerrity, 1997). Kendini açma ile ilgili olarak
yapılmış olan tanımlarda örneğin; Derlega ve Grzelek (1979), kendini açmayı
bireyin geçmişte yaşadığı olayları, gelecekle ilgili planlarını, kişisel-özel
durumlarını ve eğilimlerini istekli olarak başka birisiyle paylaşma olarak
tanımlamışlardır (Akt: Kunkle ve Gerrity, 1997). Devito (1989) ile Tubbs ve
Moss (1991), kendini açmayı, bireyin kendisi ile ilgili bilgileri bir başkası ile
paylaşması olarak tanımlamışlardır. Bacanlı (1997) ise, kişinin gerçek benliğini
yakınlarına gösterme yeteneği olan kendini açmanın, duygusal sağlığın özü
olduğunu belirtmektedir.
Kişilerarası ilişkilerde, açıklık çok önemlidir. Etkili ve sağlıklı kişilerarası
ilişkileri kurmak isteyen bireyler, karşısındaki kişilere açık olmalıdırlar. Ancak,
kişilerarası ilişkilerde kendini açma karşılıklı da olmalıdır. Birey kendini açarsa,
muhtemelen iletişimde bulunduğu kişi de kendini açma davranışını daha rahat
bir biçimde ortaya koyar. Karşılıklı olarak bireylerin kendileri ile ilgili olan
bilgileri, duygu ve düşünceleri dürüst, saydam bir biçimde paylaşmaları
önemlidir. Kendisiyle ilgili bilgi sahibi olan, karşılaştığı problemlerle başa
çıkabilen, enerjik olan, etkili, anlamlı ilişkiler kurabilen ve psikolojik sağlığı
yerinde olan bireyler daha fazla kendini açma davranışını göstermektedirler
(Devito, 1989). Jourard (1971), kendini açmanın sağlıklı bir kişiliğin ifadesi
olduğunu belirtmektedir. İnsanlar kendilerini açarak, kendileri ile ilgili geri
Grupla İletişim Becerileri Eğitimi
7
bildirim alırlar. Böylece, kendileri ile ilgili bilgi sahibi olurlar. Kişilerarası
ilişkilerde kendini açmayan bireyler, kişilerarası geribildirimi çok az düzeyde
alırlar. Bu durum, bireylerin ilişkilerinde çeşitli güçlükler oluşturur (Raphal ve
Dohranwend, 1987: Akt; Kunkle ve Gerrity, 1997).
Birçok insan sosyalleşme süreci içerisinde, gerçekte ne istediğini, ne
düşündüğünü, ne hissettiğini gizlemeye çalışabilir (Barker, 1990). Dolayısıyla
ilişkinin yeni başlama aşamasında kendini açma, oldukça sınırlı biçimde ortaya
konur. Ancak, ilişki geliştikçe, süreç içerisinde kişiye ait özel bilgiler, duygu ve
düşünceler paylaşılmaya başlanır ve daha fazla bir güven duygusu oluşur.
Karşılıklı kendini açma davranışı, ilişkinin gelişmesi ve güven kurulması ile olur
(Reece ve Brandt, 1990). Kendini açma ile güven arasında yüksek bir ilişki
vardır. Yani, bireyin karşısındaki kişiye yönelik güveni arttıkça kendini açması
daha fazla olmaktadır (Devito, 1989).
İnsanlar çeşitli duygusal durumları ile ilgili olarak duygularını açıklamaları
istendiğinde, daha çoğunlukla olumlu duygu ve düşüncelerini ortaya koyarlar
(Howell ve Conway, 1990). Birisine karşı duyulan kızgınlık, çatışma, reddetme,
kaygı ve yalnızlık duygularını saklamak insanın doğal bir eğilimidir (Reece ve
Brandt, 1990). Yapılan araştırmalar, olumlu duyguları ve düşünceleri açmanın
ilişkileri geliştirmede etkili olduğunu göstermektedir. Dolayısıyla, kişilerarası
ilişkilerin başlangıç aşamasında, olumlu duyguların ve düşüncelerin açılması
daha yararlı olabilir (Barker, 1990).
Şüphesiz; kendini açmanın kazandırdığı yararların yanısıra (örn; bireyin
kendisi ile ilgili bilgi sahibi olması, karşısındaki kişi ile yakınlaşması ve anlamlı
ilişkiler kurabilmesi v.b.) bazı riskleri de vardır. Gerçekten de kendini açma,
birey açısından riskli olabilir ve birey kendini açma davranışından kaçınabilir.
Birey kendisiyle ilgili bilgileri, duygu ve düşünceleri paylaştığında bu durum
karşısındaki birey üzerinde olumsuz bir imaj yaratabilir (Tubbs ve Moss, 1991;
Devito, 1989). Örneğin; bireyin geçmişte işlediği suçlarını, romantik
fantazilerini ya da korkularını açması karşısındaki kişi üzerinde olumsuz bir etki
bırakmasına neden olabilir. Ayrıca, bireyin açmış olduğu kişisel bilgilerin,
duyguların ve düşüncelerin daha sonra kendisine karşı bir “koz” olarak
kullanılması mümkün olabilir. Bu durumda, karşıdaki kişi üzerinde kontrol
yitirilir (Tubbs ve Moss, 1991). Ancak, bireyler kendilerini az açarlarsa anlamlı
ve sağlıklı ilişkiler kurmaları mümkün olmaz (Gamble ve Gamble, 1990).
Bireylerin, anlamlı ve sağlıklı ilişkileri kurabilmeleri için uygun bir biçimde
kendilerini açmaları gereklidir. Luft (1969)’ a göre, uygun kendini açma,
zamana, mekana ve açılınan bireye bağlı olarak bireyin kendisi ile ilgili uygun
gördüğü bilgileri, yine uygun gördüğü bireylere aktarmasıdır. Uygun kendini
açmada şimdiki duygular konuşulmakta ve otantik bir ilişki sürdürülmektedir
(Akt: Selçuk, 1989). Jourard (1971), bireylerin kendini “çok az” ya da “çok
fazla” açmalarının bir rahatsızlık ifadesi olduğunu belirtmektedir (Akt: Ersever,
1995).
8
Deneysel Olarak Sınanmış Grupla Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programları - II
Sözel Olmayan Davranışlar ve Sözel Davranışların Uyumlu
Olması
Kişilerarası ilişkilerde, sözel davranışların yanısıra sözel olmayan
davranışlar da kullanılır. Sözel olmayan davranışlar, kişilerarası ilişkilerde çok
önemli bir yer tutar. Örneğin, konuşmadan gülümseyerek, sarılarak ya da
alkışlayarak çok fazla şey söylenebilir (Barker, 1990; Rockwell ve Hubbard,
1999). Sözel olmayan davranışlar duyguların (Rockwell ve Hubbard, 1999) ve
bireyin iç dünyasının bir açıklaması olarak yorumlanmaktadır. Örneğin; birey
üzüntü hissettiğinde (duygu), ağlar (sözel olmayan davranış). Mutluysa , güler
(Fisher, 1987).
Sözel olmayan davranışlarla insanlar, içinde bulundukları duygu durumları,
amaçları, kişilik yapıları ve sosyal statüleri ile ilgili bilgiler verirler (Tubbs ve
Moss, 1991). İnsanlar, kişilerarası ilişkilerde sözel olmayan davranışları % 65’in
üzerinde kullanmaktadırlar. Sözel olmayan davranışları anlamaya çalışmak,
konuşma sırasında gerçekte nelerin olduğunu anlamaya yardımcı olması
açısından önemli taşımaktadır (Gamble ve Gamble, 1990). Sözel olmayan
davranışlar, iki temel başlık altında incelenebilir.
1. Sesli Olan, Sözel Olmayan Davranışlar: Duyulabilen konuşma ile
birlikte ortaya çıkan, dilden bağımsız bir olgudur. Sesin yüksekliği,
sesin tonu, sesin hızı, vurgusu, konuşma aralığı, konuşma akıcılığı ya da
duraksamaları, kahkaha sesi, içini çekme v.b. özelliklerdir (Gamble ve
Gamble, 1990; Schober, 1994; Trees ve Manusov, 1998).
2. Sessiz, Sözel Olmayan Davranışlar: Görülebilen vücut hareketlerini
içerir. Yalnızca, görsel vücut dilini kapsar. Yüz ifadesi, göz iletişimi,
vücudun duruşu ve hareketi, kişisel görünüm, fiziksel mesafe (iletişim
kurulan kişi ile konuşurken arada bırakılan mesafe), dokunma, vücut
sağlığı, ten rengi (yüzün kızarması), zamanın kullanımı, saç stili ve
giyimi, nefes alış-verişi, koku v.b. özelliklerdir (Martin, 1989; Gamble
ve Gamble, 1990; Reece ve Brandt, 1990; Pattishall, 1991; Trees ve
Manusov, 1998).
Dilde kelimeleri kullanmak, iletişimin en zengin bir biçimi olsa da,
iletişimin büyük bir bölümü kelimelerin anlamlarına bağlı değildir (Morgan,
1984). Dilin etkili bir biçimde kullanılması için sözel davranışlara sözel olmayan
mesajların (yüz ifadesi, göz iletişimi, el-kol hareketleri v.b.) eşlik etmesi gerekir
(Mctear ve Romsden, 1992). Kişilerarası ilişkilerde anlamlar, sözel ve sözel
olmayan mesajlarla iletilirler. Sözel olmayan mesajlar, sözel mesajlara eşlik
ederler. Kişi, kızgın olduğunu sözel olarak açıklarken vucut duruşu ve yüz
ifadesi de kızgın olduğunu ortaya koyar. Bu durumda, sözel ve sözel olmayan
mesajların uyumu söz konusudur. Ancak, kişi kızgın olduğunu sözel olarak
açıklarken yüz ifadesinde gülümseme varsa ya da kişinin kızgın olduğu yüz
Download