vücudumuzdaki sistemler
advertisement
VÜCUDUMUZDAKİ SİSTEMLER »Destek ve Hareket Sisteminin Sağlığı Futbol Topu Küçük Ercan’ın kardeşi olmuştu. Bu ilk önce onun hiç hoşuna gitmemişti. Çünkü anne ve babasının artık onu daha az seveceklerini düşünmüştü. Bunu hisseden anne ve babası Ercan’la konuşup durumun böyle olmayacağını anlatmışlardı. Ercan artık kardeşini çok seviyor ve sürekli onunla oyunlar oynamak istiyordu. Fakat kardeşinin kendisi gibi her oyunu oynayamayacağını fark etti ve annesine ‘kardeşim neden benim gibi topa vuramıyor?’ diye sordu. Sizce; Ercan’ın kardeşinin topa vuramamasının sebebi ne olabilir?? Çizgili kas Düz kas Eklem Kıkırdak * Kalp kası DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ ‘den oluşur KEMİK EKLEM KAS ‘in çeşitleridir ‘in çeşitleridir ‘ın çeşitleridir kısa kemik uzun kemik yassı kemik oynar eklem yarı oynar eklem oynamaz eklem düz kas çizgili kas kalp kası ETKİNLİK Kemiğe Yakından Bakalım Araç –Gereç ve Malzemeler • Büyüteç • Eldiven • Koyun kol kemiği(boyuna ikiye kırılmış) Haydi Yapalım 1.Sınıfta dörder kişilik gruplar oluşturunuz. 2.Koyun kol kemiğinin dış görünüşünü inceleyiniz. Gözlemlerinizi not ediniz. 3.Kemiğin iç yapısını ve baş kısımlarını büyüteçle inceleyiniz. Gözlemleyebildiğiniz yapıları yazmaya çalışınız. Soruları Yanıtlayalım • Kemiğin dış görünüşünü incelediğiniz zaman hangi yapıları gözlemlediniz ? • Kemiğin iç kısmında hangi yapıları gözlemlediniz ? İskeletimizi oluşturan kemikler embriyo döneminde kıkırdak yapıdadır. Embriyo gelişip yetişkin bir birey olduğunda iskelette biriken fosfor, kalsiyum, magnezyum gibi mineraller kıkırdağın sertleşmesini yani kemikleşmesini sağlar. İskeletimizi oluşturan kemiklerin şekillerine göre uzun, kısa ve yassı olmak üzere üç gruba ayrıldığını biliyorsunuz. kırmızı kemik iliği Sert kemik doku Kemiğin dış kısmı kemik zarı adı verilen bir zarla çevrilmiştir. Kemik zarı, kemiğin enine büyümesi ve onarılması ile görevlidir. Yandaki resimde gördüğünüz uzun kemiğin uç kısmındaki şişkin kısımlara baş, iki baş arasında kalan kısma ise gövde adı verilir. kırmızı kemik iliği Sert kemik doku Baş kısmında ince tabaka halinde sert kemik dokusu, sert kemik dokunun altında ise gözenekli yapıya sahip süngerimsi kemik doku bulunur. Sert kemik doku tüm kemiklerin dış kısmını sarar. Süngerimsi doku, yapısında düzensiz boşluklar bulunan gözenekli bir yapıya sahiptir. Bu nedenle kemiklerin hafif ve esnek olmasını sağlayarak hareketi kolaylaştırır. İçerisinde kırmızı kemik iliği bulunur. Kırmızı kemik iliğinin görevi kan hücreleri üretmektir. Kemiğin gövde kısmı sert kemik dokudan oluşur. Kemiğin güçlü ve sağlam olmasını sağlar. Uzun kemiklerde sert kemik dokunun ortasındaki kanalda sarı ilik bulunur. Sarı iliğin görevi yağ depolamaktır. Ayrıca gerektiğinde kan hücreleri de üretir. Kemiğin eklem yapan dış yüzeyleri kıkırdak tabakası ile örtülüdür. Buna eklem kıkırdağı denir. Eklem yüzeyinde olduklarından kemiklerin hareketini kolaylaştırır. Kemiğin boyca uzamasına yardımcı olur. ETKİNLİK Kemiğe Ne Olacak? Araç – Gereç ve Malzemeler • Tavuk bacağı kemiği(çiğ, 2 adet) • Sirke(1 su bardağı) • Su(1 su bardağı) • Cam kavanoz(kapaklı 2 adet) • Büyüteç • Eldiven Haydi Yapalım 1. Eldivenlerinizi giyiniz. Tavuğun bacak kemiklerini ellerinizle bükmeye çalışınız. Büyüteçle inceleyiniz. Gözlemlerinizi not ediniz. 2. Cam kavanozlardan birine suyu, diğerine sirkeyi koyunuz. 3. Kavanozlara birer kemik koyarak kapağını kapatınız. 5-7 gün bekletiniz. 4. Sudan ve sirkeden çıkardığınız tavuk bacak kemiklerini yıkayınız. Daha sonra bu kemikleri ellerinizle bükmeye çalışınız. Büyüteçle inceleyiniz. Gözlemleri yazınız. Soruları Yanıtlayalım 1. Kemikleri sirke ve suda bekletmeden bükebildiniz mi? Neden? 2. Sirke kemiğin hangi özelliğini değiştirmiştir? Kemikler, sert kemik dokusunun yanı sıra süngerimsi doku nedeniyle esnek bir yapıya da sahiptir. Etkinlikte sirke içerisinde bekletilen kemiğin kolayca bükülebildiğini gözlemlediniz. Bunun nedeni, sirkenin kemiğin yapısında bulunan ve kemiğe sertlik veren maddelerden biri olan kalsiyumu kemikten uzaklaştırmasıdır. Bebekken 270’ten fazla kemiğimiz varken, büyüdükçe bunların bazıları birbirleriyle kaynaşarak sonunda sadece 206 kemikle kalırız. Vücudumuzdaki en ufak kemik kulağımızdaki üzengi kemiğidir. Sadece 1,98-4,3 mg ağırlığına sahip olan bu kemik 2,5-3,3 mm uzunluğunda olup bir pamuk lifinden daha incedir. masal kahramanı olan Pinokyo’yu biliyor musunuz? Bu hayali kahraman tahtadan yapılmış bir kukladır. Ellerini ve ayaklarını bükemez. Bu nedenle de rahatça yürüyemez. Bir Siz de Pinokyo gibi dirseğinizi ve dizlerinizi bükmeden yürümeyi deneyiniz. Bu şekilde yürümek kolay olur mu ? ETKİNLİK Eklemlerimiz Araç-gereç ve Malzemeler • Renkli karton • Kalem Haydi yapalım 1. Sınıf gruplara ayrılır. 2. Renkli kartonlar gruplara dağıtılır. 3. Gruplar elindeki kartonlara vücutlarındaki eklemleri yazar. 4. Her gruptan bir sözcü yazdıklarını sınıfa sunar. Soruları Yanıtlayalım 1. Vücudumuzun nerelerinde eklemler bulunuyor? Kemiklerin birleştiği yerlerde hareket etmemize yardımcı olan eklemler bulunur. Bunlardan bir kısmı hareketlidir. Örneğin el ve ayak bileğimizdeki eklemler oynar eklemlerdir. Yani her yöne hareket edebilir. Omur kemiklerimizde bulunan eklemlerin ise hareketleri el ve ayak bileklerimizdeki eklemlere göre sınırlıdır. Bunlara yarı oynar eklemler denir. Beyni koruyan kafatasında bulunan kemikler ise birbirine öyle bağlıdır ki hareket etmeleri mümkün değildir. Dolayısıyla buradaki kemiklerin birleştiği yerdeki eklemler hareketsizdir. Bu nedenle bunlara oynamaz eklemler denir. Kemikler, eklem yerlerinden yandaki şekildeki gibi birbirine bağlanır. Kol ve bacaktaki gibi oynar eklemlerin eklem boşluğunda, iki kemiğin birbirine sürtünmesini engelleyen eklem sıvısı vardır. Bu sıvı, kemiklerin birbiri üzerinden kayarak kolayca hareket etmesini sağlar ve kemiklerin aşınmasını önler. Etkinlik 1. Aşağıdaki resimde kemik çeşitleri verilmiştir. Hangi simgenin hangi kemik çeşidine ait olduğunu gösteriniz. ……………………… ……………………… ……………………… ……………………… 2.Aşağıdaki kutucuklarda verilen kavramları doğru şekilde eşleştiriniz. El bileğimizdeki eklemler Oynamaz eklemler Kafatasındaki eklemler Sarı ilik Kemiğin enine büyümesini sağlar Süngerimsi kemik doku Yağ depolar Kan hücreleri üretir Omur kemiklerimizdeki eklemler Kemiğe esneklik sağlar Oynar eklemler Kemik zarı Yarı oynar eklemler Kırmızı kemik iliği Bilek Güreşi Sedat, çizgi film izlemek için televizyonu açmıştı. Karşısına bilek güreşi sporunu gösteren bir kanal çıktı. Orada bilek güreşi yapan sporcuları gördü. Babasını çağırıp ‘ baba bu amcalar çok mu yemek yemiş? Kolları senin kollarından ne kadar büyük?’ diye sordu. Sizce babası Sedat’a ne cevap vermiştir? Destek ve hareket sistemimizde hareketimizi sağlayan yapılar sadece kemikler ve eklemler midir? ETKİNLİK Karıştıralım Araç-Gereç ve Malzemeler • Kese kağıdı • Renkli kartonlar Haydi Yapalım 1.Öğrencileri gruplara ayırıp birer renkli karton dağıtınız. 2. Kaslarla ilgili bildikleri şeyleri ellerindeki kartonlara yazmalarını isteyiniz. 3.Daha sonra bu yazdıklarını elinizdeki kese kağıdına atmalarını isteyiniz. 4.Öğrencilerin yazdıklarını okuyunuz. Çizgili kas Düz kas Örnektir Örnektir Kol ve bacaktaki kaslar Mide ve bağırsak gibi iç organlar Çeşididir Kalp kası Örnektir Kalpteki kaslar Harekete yardımcı olan diğer yapılarda kaslardır. Vücudumuz kaslarla kaplıdır. Kaslar yapılarına, bulundukları yerlere ve kasılma biçimlerine göre üç gruba ayrılırlar. 1) ÇİZGİLİ KASLAR: İskeletimizin üzerini kaplayan kaslardır. İsteğimizle çalışır. Örneğin baş, kol, bacak, parmak, göz kapağı ve göğüs kafesi kasları çizgili kaslardır. Çizgili kasların diğer adı da iskelet kasıdır. 2)DÜZ KASLAR: Mide, bağırsak, dalak, idrar torbası gibi iç organlarımızın yapısında bulunan kaslardır. İsteğimiz dışında hiç durmadan çalışırlar. Örneğin, soluk alıp vermemize yardımcı olan kaslar düz kaslardır. 3) KALP KASI: Adından da anlaşılacağı gibi kalbimizi oluşturan kaslardır. Çizgili olmalarına rağmen isteğimiz dışında çalışırlar. Yani yapısal olarak çizgili kaslara benzese de çalışma prensibi olarak düz kasa benzer. KASLARIN ÇALIŞMA PRENSİBİ Kaslarımız kasılıp gevşeyerek hareket etmemizi sağlar. Hareketimizi sağlayan kaslardan bazıları çiftler halinde ve zıt yönde çalışır. Buna örnek olarak kol ve bacak kaslarımızı verebiliriz. Çiftler halinde çalışan kasların aynı yönde kasılıp gevşeyeni de vardır. Buna da örnek olarak gülmemizi, konuşmamızı sağlayan kasları verebiliriz. Hareketlerimizi kontrol etmemiz zıt yönlü çalışan kasların, aynı anda kasılıp gevşemesine bağlıdır. Ayrıca kasılıp gevşeme sayesinde yediğimiz besinler bağırsaklar boyunca ilerler. Kalp tüm vücudumuza kan pompalar. Göz kası tüm vücudun en hızlı tepki gösteren kasıdır. İnsan vücudundaki en güçlü kas ise dilde bulunmaktadır. Yüzümüzde 60 adet kas vardır. Gülümsemek kaşları çatmaktan daha kolaydır. Gülümsemek için 20 kası çalıştırmamız gerekirken, kaşlarımızı çatmak için 40’ın üstünde kası çalıştırmamız gerekir. DESTEK VE HAREKET SİSTEMİNİN SAĞLIĞI Destek ve hareket sisteminin sağlıklı olabilmesi için onu oluşturan yapıların da sağlıklı olması gerekir. Sağlam bir iskelete ve kaslara sahip olabilmenin en önemli koşulu dengeli beslenmedir. Kemiklerin ve kasların gelişmesi için protein, kalsiyum, fosfor ve D vitamini içeren besinlerle beslenilmelidir ETKİNLİK Hareketlerimiz Haydi yapalım 1.Sınıftan iki öğrenci tahtaya alınır. 2.Öğrenciler üzerinden doğru ve yanlış oturuş şekilleri gösterilir. Soruları Yanıtlayalım 1.Doğru oturuş şekilleri nasıldır? Hatalı hareketler kemiklerin sağlıklı gelişmesini engeller. Yanlış duruş ve oturuşlar sonucunda vücutta çeşitli şekil bozuklukları ortaya çıkar. Örneğin, sırasında eğik oturan bir çocuğun omurgası zamanla eğilecektir. Bu oturuş biçimiyle sıraya daha yakın bakacağından, gözlerinin bozulma ihtimali de fazladır. Ağır yükler kaldırırken dizlerin bükülmesi gerekir. Böylece destek ve hareket sistemimiz olumsuz yönde etkilenmeyecektir. Sadece sağlıklı ve dengeli beslenmek kasların gelişmesi için yeterli değildir. Kasların gelişmesi için düzenli spor da yapılması gerekir. Koşmak, yürümek ya da basketbol oynamak kemiklerimizi güçlendirir. Kemiklerimiz herhangi bir darbe, düşme ya da zorlamalar sonucu kırılabilir. Kırılan kemik genellikle alçıya alınarak tedavi edilebilir. Çocukların kemikleri yetişkinlerden daha kolay iyileşir. Kırık bir kemiğin iyileşmesi için çocuklarda 6 hafta yeterli olurken, yetişkinlerde 3-5 ay gerekmektedir. ETKİNLİK Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri doldurunuz. 1. …………, kemikler ve eklemler ile birlikte destek ve hareket sistemimizi oluştururlar. 2. Kemiklerimizi saran kaslarımıza ………………… ……… denir. 3. …………….. …….. kanı vücuda pompalamada görev alır. 4. Çizgili kaslar ………………. ile çalışır. 5. İsteğimiz dışında çalışan kaslar ………………………ve ………………………..dır. 6. Kaslarımız birbiriyle …………….yönlü çalışır. 7. Destek ve hareket sisteminin sağlığı için …………….. ………………gerekir. 8. İç organlarımızda bulunan kaslar …………….kaslara örnektir. 9. Destek ve hareket sistemimizin sağlıklı olması için sırada ………… oturmamız gerekir. 10. Kaslarımızın gelişmesi için ………………… yapmamız gerekir. TEŞEKKÜR EDERİM
