TÜRK ÇİMENTO SEKTÖRÜNÜN ALTERNATİF YAKIT VE

TÜRK ÇİMENTO SEKTÖRÜNÜN ALTERNATİF YAKIT VE ALTERNATİF HAMMADDE KULLANIMI
YAKLAŞIMI
Kasım 2014
Çimento Üretimi
Çimento yarı mamulü olan klinker; kireçtaşı, marn ve kil gibi hammaddelerin öğütülüp
homojenize edilerek döner fırınlara beslenmesi ile üretilir. Klinkerin üretimi; kömür, petrol
koku, linyit gibi birincil yakıtlar kullanılarak, yaklaşık 1450°C’lik malzeme sıcaklığında gerçekleşir
ve yeni bileşenler oluşur. Klinker, temel olarak kalsiyum, silisyum, alüminyum ve demir
oksitlerden oluşur.
Bir sonraki aşama, çimento öğütme değirmeninde gerçekleşir. Alçı ve diğer malzemeler (yüksek
fırın cürufu, uçucu kömür külü, doğal puzolan, kireçtaşı vb.) klinkere eklenir. Bütün bileşenler
ince ve homojen olarak öğütür ve çimento oluşur.
Türk Çimento Sektöründe Atıkların Geri Kazanımı
Atıkların çimento sektöründe kullanılması, birincil yakıt ve hammaddelerin, kabul kriterlerine
uygun atıklar ile ikame edilmesi işlemidir.
Alternatif yakıt ve alternatif hammadde olarak kabul edilen atıkların organik kısmına ait ısıl
değer veya mineral kısmına ait malzeme değeri çimento fırınlarında geri kazanılır. Avrupa Adalet
Divanı, atıkların çimento fırınlarında alternatif yakıt olarak kullanılmasını “yakma” değil “geri
kazanım” olarak sınıflamıştır.
Ülkemizdeki çimento fabrikaları asıl amaçları olan çimento üretiminin yanı sıra, endüstriyel ve
evsel atıkların yönetiminde birer çözüm ortağı olmak üzere çaba sarf etmektedir. Mevcut
durumda ülkemizde faaliyet gösteren 49 çimento fabrikasının 35’inde Çevre ve Şehircilik
Bakanlığı’ndan alınan izinler kapsamında, endüstriyel ve evsel atıklar, alternatif yakıt ve
alternatif hammadde olarak değere dönüştürülür.
Türk çimento sektöründe üretim sürecinde geri kazanılabilen alternatif yakıtlar genel olarak;
atıktan türetilmiş yakıtlar, ahşap, tekstil, plastik gibi bileşenler içeren çeşitli evsel veya
1/7
Türk Çimento Sektörünün Alternatif Yakıt ve Alternatif Hammadde Kullanımı Yaklaşımı
Türkiye Çimento Müstahsilleri Birliği, Kasım 2014
endüstriyel atıklar, farklı türlerde uygun kalorifik değere sahip arıtma çamurları, atık yağlar,
sintine atıkları, ömrünü tamamlamış lastikler ve solventler olarak sıralanabilir. Çimento
hammaddesi olarak geri kazanılabilen alternatif hammaddeler ise basit sınıflama ile maden
atıkları, ısıl işlem atıkları ve inşaat atıkları grupları altında yer alır.
Türk çimento sektörü, günümüzde Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından atık olarak kabul
edilen 850’den fazla farklı malzemenin ancak 250 kadarını alternatif yakıt ve alternatif
hammadde olarak geri kazanmaktadır. Nükleer atıklar, bulaşıcı tıbbi atıklar, bataryalar ve ön
işlemden geçmemiş karışık belediye atıkları gibi malzemelerin çimento sanayinde geri kazanımı
mümkün değildir.
Atıkların Geri Kazanımı ile Doğal Kaynak Tasarrufu Sağlanır
Avrupa Birliği’nin 27 üye ülkesindeki çimento fabrikalarında ısıl gücün yaklaşık %30’u (bazı
tesislere % 100’e yakın) atıklardan karşılanırken, Türkiye’deki çimento fabrikaları 2013 yılında
ihtiyaç duydukları ısıl gücün yaklaşık % 3’ünü alternatif yakıtlardan sağladı. Türkiye ortalaması
%3 olmasına rağmen, alternatif yakıtları %20-25 oranlarında kullanan çimento fabrikalarımız da
bulunmaktadır.
Türkiye çimento sektörü 2013 yılında yaklaşık 1.15 milyon ton atığı yakıt ve hammadde olarak
ekonomik değere dönüştürerek sanayi ve çevrenin çözüm ortağı oldu. Bu malzemelerden 500
bin ton atık enerji kaynağı olarak, 650 bin ton atık ise hammadde alternatifi olarak değere
dönüştürüldü.
Bu süreçte; kömür, petrol koku, linyit gibi birincil fosil yakıtlar ile kireçtaşı, marn, kil gibi doğal
hammaddeler daha az kullanıldığı için madencilik ihtiyacı azaldı ve bu tür faaliyetlerin çevresel
ayak izinin iyileştirilmesi mümkün oldu.
2/7
Türk Çimento Sektörünün Alternatif Yakıt ve Alternatif Hammadde Kullanımı Yaklaşımı
Türkiye Çimento Müstahsilleri Birliği, Kasım 2014
Atıkların Beraber Yakılması ile Sera Gazı Emisyonlarından Tasarruf Sağlanır
Yandaki şemada açıklandığı üzere,
alternatif yakıt ve hammaddelerin
beraber yakılması, küresel sera
gazı emisyonlarının azaltılması için
Türk çimento sanayine yüksek bir
potansiyel sunar.
Beraber yakılmadığı durumda, bu
atıkların özel olarak kurulan
Yakma Tesislerinde yakılması ya
da
düzenli
depolanması
zorunluluğu
doğacak
olup,
eşdeğerleri oranında sera gazı
emisyonları salınacaktır.
Biyokütleden elde edilen CO2
emisyonları ise iklim açısından
nötr durumdadır.
Kaynak:
Avrupa
Çimento
Üreticileri Birliği Sürdürülebilir
Çimento Üretimi Belgesi “Avrupa
Çimento Sanayinde Alternatif
Yakıt ve Hammaddelerin Birlikte
İşlenmesi”
3/7
Türk Çimento Sektörünün Alternatif Yakıt ve Alternatif Hammadde Kullanımı Yaklaşımı
Türkiye Çimento Müstahsilleri Birliği, Kasım 2014
Belediye Katı Atıklarının ve Evsel Nitelikli Arıtma Çamurlarının Yönetiminde İyi Uygulama
Örnekleri
Türk çimento sektörü, Belediye katı atıklarından, halk arasında anıldığı üzere belediye
çöpünden, üretilen “Atıktan Türetilmiş Yakıtların” enerji geri kazanımı amacıyla kullanımına
ilişkin tecrübelere sahiptir. “Atıktan Türetilmiş Yakıtlar” Ön İşlem Tesislerinde fiziksel ayrıştırma,
sınıflama, boyut küçültme, kurutma gibi işlemlerle üretilir. İstanbul Kömürcüoda Düzenli Katı
Atık Depolama Sahası, Ankara Mamak Katı Atık Depolama Sahası gibi Ön İşlem Tesislerinden
tedarik edilen Atıktan Türetilmiş Yakıtların beraber yakılmasına ilişkin iyi uygulama örnekleri
mevcuttur.
Büyükşehir Belediyeleri ve yerel yönetimlerle işbirliğinin sağlanması durumunda, vahşi
depolama sahalarında bertaraf edilecek birçok atığın enerji ve malzeme olarak çimento
fabrikalarımızda geri kazanımı mümkün olacaktır.
İlaveten, İstanbul, Kocaeli, İzmir ve Antalya Belediye Atıksu Arıtma Tesislerinden kaynaklanan
Arıtma Çamurlarının ülkemizdeki çimento fabrikalarında beraber yakılması ile ilgili başarılı
uygulamalar bulunmaktadır.
Atık Kullanımı İlave Yatırımlar Gerektirir
Herhangi bir atığın çimento üretim süreçlerinde geri kazanımına olanak vermek üzere;
depolama, hazırlama, sevk ve besleme, analiz, patlama ve yangına karşı önlemler, iş sağlığı ve
güvenliği önlemleri gibi ihtiyaçlara cevap verecek şekilde yüksek maliyetli altyapı yatırımlarına
ihtiyaç duyulur.
Bunun yanı sıra, atıkların alternatif hammadde ve alternatif enerji kaynağı olarak geri
kazanımının yapıldığı tesislerde bu süreçle ilintili bakım ihtiyaçları, iş gücü, çevresel önlemler,
olası üretim kayıpları ve benzeri nedenlerle artan işletme giderlerine bağlı ilave maliyet oluşur.
Türk Çimento Sektörü Mevzuata Uygun Olarak Çalışıyor
Çimento fabrikalarındaki geri kazanım işlemleri, 06.10.2010 tarihinde yayınlanan Atıkların
Yakılmasına İlişkin Yönetmelik ve 20.06.2014 tarihinde yayınlanan Atıktan Türetilmiş Yakıt, Ek
Yakıt ve Alternatif Hammadde Tebliği’ne uygun olarak yapılır.
4/7
Türk Çimento Sektörünün Alternatif Yakıt ve Alternatif Hammadde Kullanımı Yaklaşımı
Türkiye Çimento Müstahsilleri Birliği, Kasım 2014
Ülkemizde faaliyet gösteren çimento fabrikaları; söz konusu yönetmeliğe göre gerekli teknik
altyapıyı oluşturur, gerekli tüm çevresel ölçümleri gerçekleştirir ve nihayet Çevre ve Şehircilik
Bakanlığı’ndan atıkların beraber yakılmasına ilişkin lisans alır.
Atık Kullanımında Baca Gazı Emisyonları Kontrol Altındadır
Avrupa Birliği Direktifi ve ülkemizdeki Atıkların Yakılmasına İlişkin Yönetmelik uyarınca, atıkların
enerji geri kazanımı amacıyla yakılması durumunda teknik açıdan en uygun yanma şartlarını
sağlamak üzere, en az 850°C -1100 °C ortamda 2 saniye süre kalması ve baca gazı emisyon sınır
değerlerinin sağlanması gerekir.
Bu yanma şartları dikkate alındığında; çimento üretim sürecinin merkezinde yer alan, çimento
üretiminin yarı mamulü klinkerin üretildiği döner fırınlar 900°C -2000°C yanma sıcaklığı ve asgari
5 saniye yanma için bekleme süresi ile ideal yanma şartlarını sağlar. Bu nedenle, çimento
fabrikalarının döner fırınları atıkları geri kazanımı için en uygun şartlara sahiptir.
Beraber yakma, aşağıda görüleceği üzere ilave bir yakma tesisi kurulmadan atıkların geri
kazanımına olanak sağlar:



Döner fırında alternatif yakıtların yanması sonucu oluşan asit gazları, kükürt oksitler ve
hidrojen klorür, fırına beslenen kireç içerikli hammaddenin oluşturduğu fazladan
stokiyometri ile tamamen nötralize edilir
Dip külü veya baca gazı arıtımından kalan yan ürünler oluşmaz
Toz dışında ilave baca gazları arıtma ünitelerine ihtiyaç bulunmaz
Uçucu ağır metaller haricindeki ağır metaller kimyasal bağlanma (chemical fixation) ile klinker
yapısında bağlanır. Avrupa Çimento Üreticileri Birliği tarafından yayınlanan Sürdürülebilir
Çimento Üretimi Belgesi çalışmasında; bağımsız çalışmaların üretim sürecinde atık kullanılan ve
kullanılmayan çimentolarla yapılan betonlarda gerçekleştirilen sızıntı testlerinde olumsuz
sonuçlara rastlanmadığı bilgisine yer verilmektedir.
5/7
Türk Çimento Sektörünün Alternatif Yakıt ve Alternatif Hammadde Kullanımı Yaklaşımı
Türkiye Çimento Müstahsilleri Birliği, Kasım 2014
Türk Çimento Sektöründe Baca Gazı Emisyonları Sürekli Olarak Takip Edilir
Hâlihazırda, ülkemizde tüm bacalarda, akredite çevre laboratuvarlarınca, düzenli olarak baca
gazı ölçümleri yapılır.
Bunun yanında, fabrikalardaki yanma bacalarında sürekli emisyon ölçüm cihazları kuruludur.
Birçok fabrikanın sürekli ölçüm cihazları ise on-line olarak İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüklerine
bağlıdır. Atık kullanımı durumunda tüm bacalara toplam organik karbonları (TOK) ölçen cihazlar
da ilave edilir. 24.04.2014 tarihli Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Genelgesi uyarınca ise ülkemizde
faaliyet gösteren tüm çimento fabrikaları yanma bacalarında bulunan sürekli emisyon ölçüm
cihazlarını 31.12.2014 tarihine kadar Bakanlık merkez yazılımına bağlayacaktır. Böylelikle, Türk
Çimento Sektörünün baca gazı emisyonları yetkili idare tarafından sürekli olarak izlenecektir.
Buna ilave olarak, atıklar alternatif yakıt olarak geri kazanıldığında, AB mevzuatına paralel olarak
akredite çevre laboratuvarlarınca ilave baca gazı ölçümleri yapılır. Bu ölçümler, bacalarda cıva,
kadmiyum, talyum, antimon, arsenik, kurşun, krom, kobalt, mangan, nikel ve vanadyum ağır
metalleri ile dioksin/furan ve poliaromatik hidrokarbonların seviyesinin sınır değerlerin altında
olduğunu kontrol etmek için yapılır.
Türk Çimento Sektöründe Ürün Kalitesi Belgeleniyor
Avrupa Birliği’nin, 1985 yılında benimsediği Yeni Yaklaşım Politikası kapsamında kendi
direktfilerinde yer alan ürünlerin belirlenen temel gereklere uygun olduğunu ve gerekli bütün
uygunluk değerlendirme faaliyetlerinden geçtiğini göstermek üzere CE işareti kullanılır.
Ülkemizde Resmi Gazete’de yayınlanan Yapı Malzemeleri Yönetmeliği gereği, 1 Ocak 2007
tarihinden itibaren yönetmelik kapsamındaki ürünler CE işareti taşımadan piyasaya arz
edilemez. Bu kapsamda, çimento CE işareti taşıması mecburi bir üründür.
Türk çimento sektörünün ürettiği çimento Avrupa Birliği tarafından "CE Uygunluk Belgesi"
verme yetkisi olan kurumlardan belgelidir.
6/7
Türk Çimento Sektörünün Alternatif Yakıt ve Alternatif Hammadde Kullanımı Yaklaşımı
Türkiye Çimento Müstahsilleri Birliği, Kasım 2014
Son Söz
Ülkemizdeki atıkların Türk çimento sektöründe alternatif kaynaklar olarak geri kazanımının
arttırılabilmesi Türkiye Çimento Müstahsilleri Birliği’nin, sektör adına son derece önemsediği
bir konudur.
Ülkemizin her bölgesinde hali hazırda kurulu olan, ilave arıtma üniteleri gerektirmeyen,
yanma sonucu ortaya çıkan baca gazı emisyonlarının sürekli ölçüm cihazları ile takip edildiği
ve beraber yanma sonucunda herhangi bir atığın ortaya çıkmadığı çimento fabrikalarının atık
geri kazanım potansiyelinden azami ölçüde yararlanılmasını ve sektörümüzün atık
yönetiminde çözüm ortağı olarak görülmesi büyük önem taşımaktadır.
7/7
Türk Çimento Sektörünün Alternatif Yakıt ve Alternatif Hammadde Kullanımı Yaklaşımı
Türkiye Çimento Müstahsilleri Birliği, Kasım 2014