ISO 14001

ÇEVRE
• Bir kuruluşun faaliyetlerini
içinde yürüttüğü hava, su,
toprak, doğal kaynaklar, belirli
bir ortamdaki bitki ve hayvan
topluluğu, insan ve bunlar
arasındaki faaliyetleri içine
alan ortamdır.
ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ
ISO 14001:2005
Prof. Dr. Fatih M. Botsalı
1
2
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
ÇEVRE İÇİN TEHLİKELER
ÇEVRE
• İnsanın yeryüzündeki faaliyetleri çevre sorunlarına
neden olmaktadır.
• Kaynakların israfı
• Doğal ekolojik dengenin bozulması
• İnsan sağlığına olumsuz etki
3
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
4
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
ÇEVRE İÇİN TEHLİKELER
• Sera Etkisi-Küresel
Isınma
• Ozon tabakasında
delinme
• Hayvan ve bitki türlerinde
azalma
• Ekolojik dengede
bozulma
• Asit yağmurları
• Su kirliliği
• Toprak kirliliği
• Doğal kaynakların
tükenmesi
Fatih M. Botsalı
• Prof.Dr.
Gürültü
HAVA
5
• Zararlı Emisyon (Yanma gazları,
zehirli gazlar, partikül)
• Sıcak işleme ile, fırın veya içten
yanmalı motorlarda yanma,
kimyasal reaksiyon
ÖNLEMLER
• Yanma verimliliğinin izlenmesi
• Yakıt sarfiyatının izlenmesi
• Enerji tasarrufu
• Hava kirliliği izleme (NOx,partikül,
SO2)
• Faaliyetleri kontrol ederek zararlı
emisyonu önleme
6
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
1
GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM
TOPRAK
• Yapısal nedenlere bağlı
• Beklenilmeyen nedenlere bağlı
ÖNLEMLER
• Gürültü kaynaklarının belirlenmesi ve
Sürekli İzleme
• Gürültü ve titreşim absorbsiyonuizolasyonu
• Gürültü Haritası çıkarma
• Uygun koruyucu donanım kullanımı
• Yağ, kimyasal maddeler, ağır metaller,
radyoaktivite, gübre, tarım ilaçları ile
kirlenme
• Yer altı depoları veya yer üstü
faaliyetlerden kirlenme
ÖNLEMLER
• Kimyasal madde kullanımının izlenmesi
• Toprak kirlenmesini izleme
• Faaliyetleri kontrol ederek toprak
kirlenmesini engelleme
7
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
8
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
SU
ATIKLAR
• Soğutma, yıkama, temizleme ve
diğer endüstriyel kullanımlarda
tasarrufa uyulmaması
ÖNLEMLER
• Su tasarrufu ile ilgili uygulamalar
• Su Kullanımının izlenmesi
• Atık suyun değerlendirilmesi
• Su kullanılmayan alternatif üretim
teknikleri
• Kimyasal/Biyolojik Arıtma
• Tehlikeli Atıklar (Yağ, tarım ilacı,
zehirli, koroziv, parlayıcı, patlayıcı,
nükleer, toksik, maddeler, ağır metal,
laboratuar ve tıbbi atıkları, reaktif
maddeler)
• Tehlikeli Olmayan (Kağıt, cam, metal,
ofis ve kafeterya atıkları)
• Kontrollü Atıklar (Gizli dokümanlar,
ilaçlar)
• Ürün atıkları (kullanılmış ürünler,
ambalaj atıkları, hurdalar)
9
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
10
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
ATIKLAR
ENERJİ
ÖNLEMLER
• Ürünlerin klasifikasyonu
• Alternatif ürün kullanma
• Üretim proseslerinde atık azaltmaya yönelik
hassasiyet
• Geri Dönüşümü sağlama
• Kullanımın izlenmesi
• Üretim vb. Faaliyetlerin Kontrolü
• Atık kontrol faaliyetleri
• Yakma, kontrollü yok etme, geri dönüşüm,
değerlendirme vb. faaliyetler
• Isıtma, soğutma, pişirme, üretim,
havalandırma, buhar üretimi, taşıma
ÖNLEMLER
• Enerji kullanımının İzlenmesi
• Enerji tasarrufu uygulamaları
• Personelin Bilinçlendirilmesi
• Alternatif enerji kaynakları kullanımı
11
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
12
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
2
DOĞAL KAYNAKLAR
GERİ DÖNÜŞÜM
•
•
•
•
•
•
•
•
•
• Hammadde ve Doğal kaynakların israfı
ÖNLEMLER
• Malzeme kullanımının/firelerin İzlenmesi
• Malzeme tasarrufu uygulamaları
• Personelin Bilinçlendirilmesi
• Alternatif malzemeler kaynakları kullanımı
Plastikler
Kağıt-Mukavva
Ampuller
Tehlikeli ve zehirli atıklar
Kullanılmış yağ
İnk jet kartuşları
Teneke kutular
Bataryalar
Cam
13
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
14
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA
ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ
• Gelecek nesillerin gereksinimlerini karşılama
yeteneğini engellemeden bugünün gereksinimlerini
karşılayan gelişme.
• Ne çevre için sanayiden, ne de sanayi için çevreden
vazgeçmektir.
• Doğa atalarımızdan bize miras değil torunlarımızın
bize emanetidir. (Kızılderili Atasözü)
• Çevre politikası ve amaçlarını göz önünde tutarak ürün
ve hizmetlerinin çevre üzerindeki etkilerini kontrol altında
tutarak çevre yönünden başarılı icraatlar gerçekleştirme.
15
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
16
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
NİÇİN ÇYS?
ISO 14001 STANDARDI
• Müşterilerin çevre konusundaki
duyarlılığı
• Kayıpları azaltma, Tasarruf ve
Maliyetleri Düşürme isteği
• Yasal Gereklilikler
• Destekler
• AB vb. piyasaların talepleri
• Rekabette avantaj
• Sosyal Sorumluluk
• Çevrenin sınırı yoktur
• Çevre ile ilgili uygulamalarda
başarılı olmak (Çevresel
Başarı)
• Belge alarak Çevresel
Başarıyı Kanıtlama
• Belgelendirmeye esastır
17
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
18
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
3
ÇEVRE MEVZUATI
1982 ANAYASASI 56. MADDE
• 1982 Anayasası
(56,57,63, 166 ve 169.
Maddeler)
• Çevre Kanunu (1983)
• Umumi Hıfzısıhha
Kanunu
• Belediyeler Kanunu
• Çevre kanununa
istinaden çıkarılan
yönetmelikler
• Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını
korumak ve çevre kirlenmesini
önlemek devlet ve vatandaşların
ödevidir.........
• Herkes sağlıklı ve dengeli bir çevrede
yaşama hakkına sahiptir.
19
20
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
KANUNLAR
•
•
•
•
•
•
ÇEVRE KANUNU
• Amaç: Çevrenin Korunması, İyileştirilmesi, Doğal
Kaynakların rasyonel kullanımı, toprak, su ve hava
kirlililiğinin önlenmesi, gelecek kuşaklara sağlıklı bir çevre
bırakılması
ÇEVRE KANUNU
Kara Avcılığı Kanunu
Hayvanları Koruma Kanunu
Orman Kanunu
Milli Parklar Kanununu
Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı
Kanunu
21
22
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
ÇEVRE KANUNU
•
•
•
•
•
•
•
YÖNETMELİKLER
Çevreyle ilgili tedbirler
ÇED
Arıtma tesisi zorunluluğu
İşletme İzni
Faaliyet Durdurma yetkisi
Çevre ile ilgili kurulllar,
Cezai hükümler
•
•
•
•
•
ÇED Yönetmeliği
Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği
Ambalaj Ve Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği
Su Kirliliği Kontrolu Yönetmeliği
Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü
Yönetmeliği
• Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliği Yönetmeliği
• Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi
Yönetmeliği (2002/49/EC)
• Zararlı Kimyasal Madde ve Ürünlerinin Kontrolü
Yönetmeliği
23
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
24
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
4
YÖNETMELİKLER
YÖNETMELİKLER
• Toprak Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği
• Endüstri Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliğinin
Kontrolü Yönetmeliği
• Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği
• Benzin Ve Motorin Kalitesi Yönetmeliği (2003/17/AT ile
değişik 98/70/AT)
• Atık Pil Ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği
• Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği
• Gemilerden Atık Alınması ve Atıkların Kontrolü
Yönetmeliği
• Araç Muayene İstasyonlarının Açılması, İşletilmesi ve
Araç Muayenesi Hakkında Yönetmelik
• Maden Kanunu Uygulama Yönetmeliği
• Maden Kanununun I (a) Grubu Madenleri ile ilgili
Uygulama Yönetmeliği
• Trafikte Seyreden Motorlu Kara Taşıtlarından
Kaynaklanan Egzoz Gazı Emisyonlarının Kontrolüne
Dair Yönetmelik
25
26
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
YÖNETMELİKLER
YÖNETMELİKLER
• Tarımsal kaynaklı nitrat kirliliğine karşı suların korunması
yönetmeliği
• Tehlikeli Maddelerin Su ve Çevresinde Neden Olduğu
Kirliliğin Kontrolü Yönetmeliği (76/464/ AB)
• Kentsel Atıksu Arıtımı Yönetmeliği
• Yüzme Suyu Kalitesi Yönetmeliği (76/160/AB)
• İçmesuyu Elde Edilen veya Elde Edilmesi Planlanan
Yüzeysel Suların Kalitesine Dair Yönetmelik (79/869/AB ile
değişik 75/440/AB)
• Doğal Mineralli Sular Hakkında Yönetmelik
27
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
• Köyceğiz Gölü Ve Dalyan Kanallarında Çalışacak
Taşıma Araçları Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılması
Hakkında Yönetmelik
• Avlakların Kuruluşu Yönetim Ve Denetim Esas Ve
Usulleri İle İlgili Yönetmelik
• Ağaçlandırma Yönetmeliği (Revize)
• Nesli Tehlike Altında Olan Yabani Hayvan ve Bitki
Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşmenin
Uygulanmasına Dair Yönetmelikte Değişiklik
Yapılmasına Dair Yönetmelik
• Av Koruma Görevlilerinin Kılık Kıyafetleri Hakkında
Yönetmelik
• Yaban Hayatı Koruma ve Yaban Hayatı Geliştirme
Sahaları İle İlgili Yönetmelik
ISO 14001’E GEÇİŞ İÇİN
ADIMLAR
TEBLİĞLER
• Motorlu Kara Taşıtlarının Egzos Emisyonlarının Ölçümü ve
Denetimine İlişkin Tebliğde Değişiklik Yapılması Hakkında
Tebliğ
• Ozon Tabakasını İncelten Maddelerin İhracatına İlişkin
Tebliğ
• Çevrenin Korunması Yönünden Kontrol Altında Tutulan Yakıt
ve Atıklara İlişkin Tebliğ
• Çevrenin Korunması Yönünden Kontrol Altında Tutulan
Kimyasallara İlişkin Tebliğ
• ÇEVRENİN KORUNMASI YÖNÜNDEN KONTROL
ALTINDA TUTULAN ATIKLARA İLİŞKİN TEBLİĞ
• Çevrenin Korunması Yönünden Kontrol Altında Tutulan
Kimyasallara İlişkin Tebliğ
• Çevrenin Korunması Yönünden Kontrol Altında Tutulan
Yakıtlara İlişkin Tebliğ
29
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
28
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
•
•
•
•
•
•
•
Uygulama Kararı
Yeşil Takım (Green Team)
Ön Gözden Geçirme
Politika amaç ve hedeflerin belirlenmesi
Eğitim
ÇYS’nin Oluşturulması
Dokümantasyon ve Kayıtlama
30
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
5
ÖN GÖZDEN GEÇİRME
• ÇYS Kapsamındaki Temel Ve
Destek İşlemlerin Belirlenmesi
• Temel Ve Destek İşlemlerin Giriş
Çıkış Akış Diyagramları
• Kütle Dengesi:
Giren kütle=Tüketilen/Kullanılan
kütle+ Depolanan/Biriktirilen
kütle+Çıkan kütle
• Çevre Boyutlarının Belirlenmesi
• Uygulanabilir Yasal Gerekliliklerin
belirlenmesi
• Önemli Çevre Boyutlarının
Belirlenmesi
GİRİŞ ÇIKIŞ AKIŞ DİYAGRAMI
Fotokopi
dokümanları
Kağıt
Fotokopi İşlemi
Enerji
Atık Kağıt
Atık Toner
Toner
Koku
31
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
32
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
ÇEVRE BOYUTLARI
• İşlem Adımı
• Etkeni Oluşturan elaman türü
(girdi/çıktı)
• Çevresel Etkisi
• İnsan Sağlığına Etki
mekanizması (Temas, Soluma,
Yutma) ve etki düzeyi
• Çevreye etki şekli (su, hava,
toprak) ve etki düzeyi
33
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
34
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
ISO 14001 Maddeleri
Başlangıç
4.6.Yönetimin Gözden
Geçirmesi
4.5.Kontrol Etme
4.5.1.İz leme ve Ölçme
4.5.2. Uygunluğun Değerlendirilmesi
4.5.3.Uyguns uzluk Düz. ve Önl. Faaliyet
4.5.4. Kayıtların Kontrolü
4.4.5.ÇYS Tetkikleri
4.2. Çevre
Politikası
Sürekli
İyileştirme
4.3.Planlama
4.3.1.Çevre Boyutları
4.3.2.Yasal ve Diğer Şartlar
4.3.3.Am açlar hedefler ve
programlar
4.4.Uygulama ve Faaliyetler
35
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
4.4.1. Kaynaklar görevler sorumluluk ve yetki
4.4.2. Uzmanlık Eğitim ve Farkında Olma
4.4.3. İletişim
4.4.4. Dokümante Etme
4.4.5. Dokümanların Kontrolü
4.4.6. Faaliyetlerin kontrolü
4.4.7. Acil Durum Haz ırlığı ve Müdahale
36
6
1. KAPSAM
2.ATIF YAPILAN STANDARDLAR
Bu standart,bir kuruluşun,yükümlü olduğu yasal ve diğer
şartları dikkate alan politika ve amaçları geliştirmesine ve
uygulamasına imkan veren bir çevre yönetim sistemi için
gerekli şartları ve önemli çevre boyutları hakkında bilgiyi
kapsar.
Herhangi bir standarda atıf yapılmamıştır. Bu madde
önceki baskıyla (ISO 14001:1996) madde
numaralandırılmasının uyumu amacıyla burada yer
almıştır.
Bu standart,kuruluşun kontrol altında tutulabildiği ve
etkileyebildiği çevre boyutlarına uygulanır.Bu standardın
kendisi,özel çevre başarısı kriterleri tespit etmez.
37
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
38
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
TERİMLER VE TARİFLER
TERİMLER VE TARİFLER
3.1 Tetkikçi
Bir tetkiki yapabilmeye yetkili uzman kişi. (ISO 9000:2000. Madde
3.9.9)
3.2 Sürekli İyileştirme
Kuruluşun (Madde 3.16) çevre politikasına (Madde 3.11) uygun
olarak, genel çevre başarısının (Madde 3.10) arttırılmasını sağlamak
amacıyla çevre yönetim sisteminin (Madde 3.8) sürekli olarak
iyileştirilmesi.
Not: Bu sürecin, faaliyetin tüm alanlarında aynı zamanda
gerçekleştirilmesi zorunlu değildir.
3.3 Düzeltici faaliyet
Tespit edilen bir uygunsuzluğun (Madde 3. 15) sebebinin ortadan
kaldırılması faaliyeti.
3.4 Doküman
Bilgi ve onun bulunduğu ortam
Not 1 : Ortam, kağıt, manyetik, elektronik veya optik bilgisayar diski,
fotoğraf veya orijinal örnek veya bunların bileşimi olabilir.
39
Not
2 : ISO
9000:2000, Madde 3.7.2'den uyarlanmıştır.
Prof.Dr. Fatih
M. Botsalı
3.5 Çevre
Bir kuruluşun (Madde 3, 16), faaliyetlerini yürüttüğü hava, su, toprak,
doğal kaynaklar, flora, fauna ile insanları da ihtiva eden ortam ve
bunlar arasındaki ilişki,
Not -Bu çerçevede ortam, kuruluştan {Madde 3.16}başlayarak küresel
sisteme kadar genişletilebilir.
3.6 Çevre boyutu
Bir kuruluşun (Madde 3.16), çevre (Madde 3.5) ile etkileşime girebilen
faaliyetlerinin veya ürünlerinin veya hizmetlerinin bir elemanı.
Not -Önemli çevre boyutu, önemli bir çevresel etkiye (Madde3.7)
sahiptir veya sahip olabilir.
3.7 Çevresel etki
Kısmen veya tamamen, bir kuruluşun (Madde 3.16) çevre
boyutlarından (Madde 3.6) kaynaklanan, çevreye (Madde 3.5) yaptığı
olumlu veya olumsuz herhangi bir değişiklik.
TERİMLER VE TARİFLER
TERİMLER VE TARİFLER
3.8 Çevre yönetim sistemi (ÇYS)
Bir kuruluşun (Madde 3.16) çevre politikasının (Madde 3.11)
geliştirilmesi, uygulanması ve çevre boyutlarının (Madde 3.6) bir
parçası.
Not 1- Bir yönetim sistemi, politika ve amaçları oluşturmak ve bu
amaçları başarmak için kullanılan birbirleriyle ilişkili elemanların bir
kümesidir.
Not 2- Bir yönetim Sistemi, teşkilat yapısını, planlanan faaliyetleri,
sorumlulukları, uygulamaları, prosedürleri (Madde 3.19), süreçleri ve
kaynakları ihtiva eder.
3.9 Çevre amacı
Bir kuruluşun (Madde 3.18), gerçekleştirmek amacıyla kendisi için tespit
ettiği, çevre politikasıyla (Madde 3. 11) uyumlu genel çevre amacı.
3.10 Çevre başarısı
Bir kuruluşun (Madde 3.16), çevre boyutlarını (Madde 3.6) yönetmede
elde ettiği ölçülebilir sonuçlar,
Not .Çevre yönetim sistemleri (Madde 3.8) kapsamında, sonuçlar,
kuruluşun (Madde 3.16) çevre politikası (Madde 3.11), çevre amaçları
(Madde 3,9), çevre hedefleri (Madde 3. 12} ve diğer çevre başarısı.
şartlarına göre ölçülebilir.
3, 11 Çevre politikası
Bir kuruluşun (Madde 3. 16) resmi olarak üst yönetim tarafından beyan
edilen çevre başarısıyla (Madde 3.10) ilgili genel niyetleri ve
yönlenmesi.
Not -Çevre politikası, faaliyetlerin ve çevre amaçlarının (Madde 3.9) ve
çevre hedeflerinin (Madde 3.12) belirlenmesi için bir çerçeve sağlar.
3.12 Çevre hedefi
Kuruluşa (Madde 3.16} veya onun bölümlerine uygulanabilen, çevresel
amaçlarından (Madde 3.9) kaynaklanan ve bu amaçlara ulaşmak için
belirlenmesi ve karşılanması gereken ay
40
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
41
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
42
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
7
TERİMLER VE TARİFLER
TERİMLER VE TARİFLER
3.13 İlgili taraf
Bir kuruluşun (Madde 3.16) çevre başarısıyla (Madde 3.10) ilgilenen veya bu
başarıdan etkilenen kişi veya grup.
3.14 İç tetkik
Tetkik kanıtını elde etmek ve kuruluş (Madde 3.16) tarafından belirlenen
çevre yönetim sistemi tetkik kriterlerinin ne ölçüde yerine getirildiğini tayin
etmek amacıyla bu kanıtı tarafsız bir şekilde değerlendirmek için, sistematik,
bağımsız ve dokümana dayalı süreç. .
Not - Bir çok durumda, özellikle küçük kuruluşlarda, bağımsız olma durumu,
denetlenen faaliyetten sorumlu olunmamasıyla gösterilebilir..
315 Uygunsuzluk
Bir şartın yerine getirilmemesi. (ISO9000:2000, Madde 3.6.2)
3.16 Kuruluş
Kendine has görevleri ve yönetimi olan, kamuya ait veya özel, her çeşit firma,
teşebbüs, kurum veya müessese, bunların parçası veya birleşmiş halleri.
Not- Birden çok işletme birimi olan kuruluşlar için, bir işletme birimi bir kuruluş
olarak tanımlanabilir.
3.17 Önleyici faaliyet
43
Potansiyel
bir uygunsuzluğun sebebini ortadan kaldırma faaliyeti.
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
4 ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİNİN ŞARTLARI
4.1 GENEL ŞARTLAR
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
4.2 ÇEVRE POLİTİKASI
• Kuruluş, bu standardın şartlarına uygun olarak bir çevre
yönetim sistemi oluşturmalı, dokümante etmeli,
uygulamalı, devamlılığını sağlamalı ve sürekli iyileştirmeli
ve bu şartları nasıl sağladığını belirtmelidir.
•
3.18 Kirliliğin önlenmesi
• Olumsuz çevresel etkileri (Madde3.7) azaltmak amacıyla, herhangi bir
kirletici çeşidinin veya atığın oluşmasını, emisyonunu veya boşaltımını
önlemek, azaltmak veya kontrol etmek (ayrı ayrı veya birlikte) için,
süreçlerin, uygulamaların, tekniklerin, malzemelerin, ürünlerin,
hizmetlerin veya enerjinin kullanılması.
• Not -Kirliliğin önlenmesi, kaynak kullanımının azaltılmasını veya hiç
kullanılmamasını, işlemi, ürün veya hizmet değişikliklerini, kaynakların
etkin kullanımını, malzeme veya enerji ikamesini, yeniden kullanımını,
geri kazanımı, geri dönüşümü, ıslahı veya arıtmayı ihtiva eder.
3.19 Prosedür
Bir işlem veya faaliyeti gerçekleştirmek için belirlenen yol .
Not 1 : Prosedürler dokümante edilmiş olabilir veya olmayabilir.
Not 2: ISO 9000:2000, Madde 3.4.5'ten uyarlanmıştır,
3.20 Kayıt
Başarılan sonuçları belirten ve gerçekleştirilen faaliyetlerin kanıtlarını
sağlayan doküman. (Madde 3 4), Not : ISO 9000:2000, Madde3.7.6'den
uyarlanmıştır.
44
Kuruluş, kendi çevre yönetim sisteminin kapsamını
tanımlamalı ve dokümante etmelidir
45
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
Üst yönetim, kuruluşun çevre politikasını tanımlamalı ve
çevre yönetim sisteminin tanımlı kapsamı dahilinde bu
politikanın;
a) Kuruluşun faaliyetlerinin, mahiyeti, ölçeği ve çevre
etkilerine, ürünlere ve hizmetlere uygun olmasını,
b) Sürekli gelişmeyi ve kirlenmenin önlenmesine dair bir
taahhüdü içermesini
c) Kuruluşun, kendi çevre boyutlarıyla ilgili, yükümlü olduğu
yürürlükteki yasal ve diğer şartlara riayet edeceğine dair bir
taahhüdü içermesini,
d) Çevre amaçlarının ve hedeflerinin tespiti ve gözden
geçirilmesi için bir çerçeve sağlamasını,
e) Dokumante edilmesini, uygulanmasını ve devamının
sağlamasını,
f) Kuruluşta ve onun adına çalışan bütün kişilere
duyurulmasını,
Prof.Dr. erişimine
Fatih M. Botsalı açık olmasını sağlamalıdır
g} Halkın
4.3 PLANLAMA
4.3.1 ÇEVRE BOYUTLARI
46
4.3 PLANLAMA
A) Çevre boyutlarının tanımlanması.
B)Çevre üzerinde önemli etkisi veya etkileri olan veya
olabilen bu çevre boyutlarını dokümante edilmesi ve
sürekli güncel tutulması
4.3.1. Çevre
Boyutları
için için prosedür veya prosedürleri oluşturmalı
uygulamalı ve sürekliliğini sağlamalıdır.
4.3.2. Yasal ve
Diğer Şartlar
4.3.3. Çevre
Amaç ve
Hedefleri
4.3.3. Çevre
Programı/
Programları
47
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
48
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
8
4.3.1 ÇEVRE BOYUTLARI
4.3.1 ÇEVRE BOYUTLARI
• Vaziyet Planı (Tesis ve binaların birbirine ve komşulara
göre yerleşimini gösterir)
• Yerleşim Planı (Tesisler ve binalar içindeki çevreyi
ilgilendiren alanlar, makinalar, bacalar, boru hatları ve
işlemleri gösterir.)
• Üretim Akış Şemaları (Kalite El Kitabında verilmiştir.
Üretimin akışında yer alan proses adımlarını gösterir)
49
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
4.3.1 ÇEVRE BOYUTLARI
•
Çevre boyutunun türü bunlarla kısıtlı olmamak
üzere aşağıdaki genel kategorilerden birisidir.
• Gaz emisyonu,
• Evsel sıvı atıklar,
• Yağmur suyu atıkları,
• Kimyasal sıvı atıklar,
• Katı atıklar,
• Atık Enerji,
• Su kullanımı,
• Malzeme atıkları,
• Gürültü,
• Koku,
• M.Doğal
Prof.Dr. Fatih
Botsalı yapıya zarar.
4.3.1 ÇEVRE BOYUTLARI
Çevre boyutlarının yol açtığı Çevre Etkisi; bunlarla
sınırlı olmamak üzere aşağıdakilerdir;
• İnsana olumsuz biyolojik etki,
• Hayvanlar ve bitkilere olumsuz etki,
• Toprak kirliliği,
• Hava kirliliği,
• Su kirliliği,
• Enerji israfı,
• Doğal kaynak israfı,
• Görüntü Kirliliği.
Çevresel Risk Analizi sonuçları esas alınarak önemli
çevre boyutları belirlenmelidir.
Önemli çevre boyutları aşağıdakilerdir;
• İşlemler ve ürünlerle ilgili kanuni ve diğer
şartlara aykırılıklar,
• Kanuni ve diğer şartlara göre kuruluş tarafından
kontrol edilmesi gerekliliği olanlar,
• Dış otoritelere bilgi verilmesi gerekenler,
• Dış otoriteler tarafından denetime tabi olanlar.
• Potansiyel çevre kazasına neden olabilecekler
(Çevresel Acil duruma yol açabilecekler),
51
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
52
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
4.3.3 AMAÇLAR, HEDEFLER VE
PROGRAM/PROGRAMLAR
4.3.2. YASAL VE DİĞER
ŞARTLAR
Kuruluşun, kendi çevre boyutları bakımından yürürlükteki
yasal şartları ve kuruluşun uymayı kabul ettiği diğer şartları
belirlemesi ve bunların erişebilir olması için prosedür veya
prosedürleri oluşturmalı,uygulamalı ve sürekliliğini
sağlamalıdır:
• Kuruluş, bünyesindeki uygun
fonksiyonlarda ve
seviyelerde,dokümante edilmiş
çevre amaçlarını ve hedeflerini
oluşturmalı, uygulamalı ve
devamını sağlamalıdır.
• Bu amaçlar ve hedefler uygun
olduğu durumlarda ölçülebilir olmalı
ve kuruluşun yükümlü olduğu
yürürlükteki yasal ve diğer şartlarla
ve sürekli iyileştirmeyle
uyumlu,kirliliğin önlenmesi
taahhütlerini de içeren,çevre
politikasıyla uyumlu olmalıdır.
53
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
50
54
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
9
4.3.3 AMAÇLAR, HEDEFLER VE
PROGRAM/PROGRAMLAR
ÇEVRE AMAÇ VE HEDEFLERİ
• Kuruluş, amaçlarını ve
hedeflerini tespit ederken ve
gözden geçirirken yükümlü
olduğu yürürlükteki yasal ve
diğer şartları ve kendisinin
önemli çevre boyutlarını dikkate
almalıdır.
• Kuruluş ayrıca,teknolojik
seçeneklerini,mali işletme ve iş
hayatının gereklerini ve ilgili
tarafların görüşlerini göz
önünde tutmalıdır.
• Emisyon
• Kimyasal Spray (CFC)
kullanımı
• Gürültü etkisi
• Atıklar
• Toprak kirlenmesi
• Su tüketimi
• Enerji verimliliği
• Kağıt kullanımı
55
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
56
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
4.3.3 AMAÇLAR, HEDEFLER VE
PROGRAM/PROGRAMLAR
4.3.3 AMAÇLAR, HEDEFLER VE
PROGRAM/PROGRAMLAR
Kuruluş, amaçlarını ve hedeflerini gerçekleştirmek için,
program programlar oluşturmalı, uygulamalı ve
sürekliliğini sağlamalıdır.
Bu program/programlar aşağıdaki hususları içermelidir.
a) Kuruluşun uygun görevlerinde ve seviyelerinde amaçları
ve hedefleri gerçekleştirmek için sorumluluğun
belirlenmesi,
b ) Bunların gerçekleştirilmesi için gerekli yöntemler ve
zaman çizelgesi.
Çevre Yönetim programları aşağıdaki konularda
geliştirilebilir;
• Kanuni ve Diğer Şartlara uygunluk sağlama,
• Kirlenmenin önlenmesi/atıkların azaltılması,
• Enerji Yönetimi,
• Kaynakların Rasyonel kullanımı.
57
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
58
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
4.4 UYGULAMA VE FAALİYETLER
4.4 UYGULAMA VE FAALİYETLER
4.4.1 KAYNAKLAR,GÖREVLER, SORUMLULUK VE YETKİ
4.4.1 KAYNAKLAR,GÖREVLER, SORUMLULUK VE YETKİ
4.4.7
4.4.1
Acil Durum
Hazırlığı ve
Müdahale
Kuruluşun yönetimi, çevre yönetim sistemini oluşturulması,
uygulanması,sürekliliğinin sağlanması ve iyileştirilmesi için
gerekli kaynakların bulunduğunu garanti etmelidir.
Kaynaklar görevler
sorumluluk ve yetki
4.4.6
4.4.2
Faaliyetlerin
kontrolü
4.4.Uygulama
ve Faaliyetler
Dokümanların
Kontrolü
4.4.5
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
Bu kaynaklar,insan kaynaklarını,uzmanlaşmış
yetenekleri,kurumsal altyapıyı,teknolojik ve mali kaynakları
ihtiva etmelidir.
Uzmanlık Eğitim ve
Farkında Olma
Çevre yönetiminin etkinliğini sağlamak
amacıyla,görevler,sorumluluk ve yetkiler tarif
edilmeli,dokümante edilmeli ve duyurulmalıdır.
İletişim
Dokümante Etme
4.4.4
4.4.3
59
60
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
10
4.4 UYGULAMA VE FAALİYETLER
4.4.1 KAYNAKLAR,GÖREVLER, SORUMLULUK VE YETKİ
Kuruluşun üst yönetimi,diğer sorumluluklarına
bakılmaksızın,aşağıdaki amaçlar için, görevleri,
sorumlulukları ve yetkileri belirlenmiş yönetim temsilcisini
veya temsilcilerini atamalıdır:
4.4.2 UZMANLIK, EĞİTİM VE
FARKINDA OLMA
• Kuruluş, çalışanların uygun öğretim,eğitim
veya tecrübe bakımından yeterli olduğunu
veya olduklarını sağlamalı ve ilgili kayıtları
tutmalıdır.
• Kuruluş, eğitim ihtiyaçlarını
belirlemelidir.Kuruluş,bu ihtiyaçları
karşılamak üzere eğitimleri vermelidir ve ilgili
kayıtları muhafaza etmelidir.
61
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
62
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
4.4.3 İLETİŞİM
4.4.2 UZMANLIK, EĞİTİM VE
FARKINDA OLMA
Kuruluş, kendisi için veya kendisi adına çalışanların
yeterli bilince sahip olması için prosedür oluşturmalı
uygulamalı ve devamını sağlamalıdır.
Kuruluş,kendi çevre boyutları ve çevre yönetim sistemi
yönünden iç ve dış iletişim için prosedür
oluşturmalı,uygulamalı ve sürekliliğini sağlamalıdır:
63
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
64
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
4.4.6 FAALİYETLERİN
KONTROLÜ
4.4.4 DOKÜMANTE ETME
Dokümante edilmiş çevre yönetim sistemi, aşağıdaki
hususlar ihtiva etmelidir:
a) Çevre politikası,amaçları ve hedefleri,
b) Çevre yönetim sisteminin kapsamının tarifi,
c) Çevre yönetim sisteminin ana unsurlarının ve bunlar
arasındaki ilişkilerin tarifi ve ilgili dokümanlara yapılan
atıf,
d} Kayıtlar da dahil bu standartta istenen dokumanlar.
e) Kuruluş tarafından belirlenen,kayıtlar da dahil,kuruluşun
önemli çevre boyutlarıyla ilgili süreçlerin etkin
planlanmasını,işletilmesini ve kontrolünü sağlamak için
gerekli dökümanlar.
Kuruluş kendi çevre potikası, amaçları ve hedeflerine
uygun olarak oluşturulmuş önemli çevre boyutlarıyla
bağlantılı faaliyetleri belirlemeli ve planlamalıdır.
• Eksiklikleri çevre politikalarından, amaçlarından ve
hedeflerinden sapmalara yol açabilecek durumları kontrol
etmek amacıyla, dokümante edilmiş prosedür veya
prosedürlerin oluşturulması, uygulanması ve sürekliliğin
sağlanması,
• Prosedür veya prosedürlerde işletme kriterlerine uyulması,
• Yükleniciler de dahil tedarikçilere uygulanabilir
prosedürlerin bildirilmesi.
65
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
66
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
11
4.4. 7 ACİL DURUM HAZIRLIĞI VE
MÜDAHALE
• Kuruluş, çevreye etkisi veya etkileri olabilecek
muhtemel acil durumları ve kazaları ve onlara nasıl
müdahale edileceğini belirleyecek prosedür ve
prosedürleri oluşturmalı,uygulamalı ve sürekliliğini
sağlamalıdır.
• Kuruluş, gerçek acil durumlara ve kazalara müdahale
etmeli ve bunlardan kaynaklanan olumsuz çevre
etkileri önlemeli veya azaltmalıdır.
• Kuruluş, özellikle, kazaların ve acil durumların
meydana gelmesinden sonra, acil durum hazırlığını ve
müdahale prosedürlerini belirli zaman aralıklarında
gözden geçirmeli ve gerektiğinde yeniden
düzenlemelidir.
• Kuruluş, uygulanabildiğinde, ayrıca,bu tür prosedürleri
belirli zaman aralıklarında denemeye tabi tutmalıdır.
4.5 KONTROL ETME
4.5.5
4.5.1
İzleme ve
Ölçme
İç Tetkik
4.5. Kontrol Etme
Kayıtların
Kontrolü
Uygunluğun
Değerlendirilmesi
4.5.4
67
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
Uygunsuzluk
4.5.3 D ve Ö Faaliyet
4.5.2
4.5 KONTROL ETME
4.5.1 İZLEME VE ÖLÇME
4.5.2 UYGUNLUĞUN
DEĞERLENDİRİLMESİ
Kuruluş uygunlukla ilgili taahhütlerini periyodik
olarak değerlendirmek amacıyla,prosedür
oluşturmalı,uygulamalı ve sürekliliğini
sağlamalıdır.
• Kuruluş önemli bir çevre etkisine sahip
olabilen faaliyetlerinin başlıca
karakteristiklerini düzenli aralıklarla izlemek
ve ölçmek için prosedür veya prosedürler
oluşturmalı,uygulamalı,ve sürekliliğini
sağlamalıdır.
• Kuruluş kalibre edilmiş veya doğrulanmış
izleme ve ölçme donanımının kullanılmasını
ve sürdürülmesini sağlamalı ve ilgili kayıtları
muhafaza etmelidir.
Kuruluş, periyodik değerlendirmelerin
sonuçlarının kayıtlarını muhafaza etmelidir
69
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
70
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
4.5.3 UYGUNSUZLUK, DÜZELTİCİ
FAALİYET VE ÖNLEYİCİ FAALİYET
Kuruluş, gerçek ve
muhtemel uygunsuzluk
veya uygunsuzluklarla
ilgilenmek ve düzeltici
faaliyet ve önleyici
faaliyette bulunmak için
prosedür veya
prosedürler oluşturmalı,
uygulamalı ve sürekliliğini
sağlamalıdır.
4.5.4 KAYITLARIN KONTROLÜ
• Kuruluş, kendi çevre yönetim sisteminin ve bu
standardın şartlarıyla ve elde edilen sonuçlarla uyumlu
olduğunu, gerekli olduğunda göstermek için kayıtları
oluşturmalı ve muhafaza etmelidir.
• Kuruluş, kayıtların oluşturulması, muhafaza edilmesi
korunması, düzeltilmesi bekletilme süresi ve bertaraf
edilmesi için prosedür/prosedürler oluşturmalı,
uygulamalı ve sürekliliğini sağ!amalıdır.
71
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
68
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
72
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
12
4.5.5 İÇ TETKİK
4.6 YÖNETİMİN GÖZDEN
GEÇİRMESİ
Kuruluş, ÇYS’nin uygunluğu ve etkinliğini kontrol etmek
için çevre yönetim sisteminin iç tetkiklerini planlamalı ve
yapmalıdır.
Kuruluşun üst yönetimi, planlanan
aralıklarla, kuruluşun çevre yönetim
sisteminin uygunluğunun, yeterliliğinin ve
etkinliğinin sürekliliğini sağlamak
amacıyla gözden geçirmelidir .Gözden
geçirmeler , çevre politikası ile çevre
amaçları ve hedefleri de dahil olmak
üzere, çevre yönetim sistemine ilişkin
değişiklik ihtiyacını ve iyileştirme için
fırsatların değerlendirilmesini ihtiva
etmelidir. Yönetimin gözden geçirme
kayıtları muhafaza edilmelidir .
73
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
74
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
ÇYS KURULUŞU İŞ AKIŞI
4.6 YÖNETİMİN GÖZDEN
GEÇİRMESİ
Yönetim tarafından yürütülen gözden geçirmeden elde
edilen çıktılar sürekli iyileştirme taahhüdüne uygun olarak,
çevre yönetim sisteminin çevre politikasında,
amaçlarında, hedeflerinde ve diğer unsurlarında
yapılacak olan muhtemel değişikliklerle ilgili her türlü
• kararları
• Faaliyetleri
Yönetimin
Taahhüdü
Yönetim
Temsilcisi
ISO 14001
Eğitimi
Çevre
Boyutları
Yasal ve
Diğer
Şartlar
Başlangıç
Toplantısı
Çevre Ekibi
İçermelidir.
ÇYS Kuruluşu
Aksiyon Planı
Ön Gözden
Geçirme
75
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
76
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
ÇYS KURULUŞU İŞ AKIŞI
ÇYS KURULUŞU İŞ AKIŞI
Planlar
Çevresel Risk
Analizi
Çevre Politikası
Görev Tanımları
Önemli
Çevre
Boyutları
Destek
Dokümanlar
Program
Sorumlulukları
Çevre Amaç ve
Hedefleri
Operasyon
Kontrol
Nitelik Kriteleri
İzleme ve
Ölçme
Planı
İş Talimatları
ÇYS El Kitabı
Çevre Yönetim
Programı
İnsan Kaynağı
Planlaması
Prosedürler
Eğitim Planları
77
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
78
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
13
ÇYS KURULUŞU İŞ AKIŞI
Eğitim
İç Tetkik Planı
Kayıtlar
Uygulama
Düzeltici Önleyici
Faaliyetler
İç Tetkiklçi
Yetiştirme
İç Tetkikler
İç tetkik
Kayıtları
Yönetimin Gözden
Geçirmesi
79
Prof.Dr. Fatih M. Botsalı
14