024-27 HIV/AIDS

flora
KLİNİK ÇALIŞMA/RESEARCH ARTICLE
FLORA 2010;15(1):24-27
HIV/AIDS Hastalarında Efavirenz Kullanımına
Bağlı Gelişen Nöropsikiyatrik Yan Etkiler
Neuropsychiatric Side Effects Associated with
Efavirenz Therapy in HIV/AIDS Patients
Hayat KUMBASAR KARAOSMANOĞLU1, Özlem ALTUNTAŞ AYDIN1, Esin ÇEVİK1, Özcan NAZLICAN1
1
SB Haseki Eğitim ve Araştırma Hastanesi, İnfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Kliniği, İstanbul, Türkiye
ÖZET
Giriş: Efavirenz, birinci basamak antiretroviral tedavide tercih edilen, potent, güvenli, kullanımı kolay bir nonnükleozid revers transkriptaz inhibitörüdür. Hastaların yarısından fazlasında gözlenen nöropsikiyatrik semptomlar, efavirenzin en sık görülen yan etkisidir.
Hastalar ve Metod: Bu retrospektif çalışmaya Ocak 2006-Mart 2009 tarihleri arasında hastanemiz infeksiyon hastalıkları ve klinik mikrobiyoloji polikliniğinde izlenen yeni 89 HIV/AIDS olgusu alındı. Hastalara ait yaş, cinsiyet, CD4 hücre sayıları, antiretroviral tedaviler
ve yan etkileri retrospektif olarak takip dosyalarından elde edildi.
Bulgular: Seksen dokuz naiv HIV/AIDS hastası değerlendirildi. CD4 lenfosit sayıları 350/mm3’ün altında olan 67 (%75) hasta HAART
(highly active antiretroviral therapy) almakta idi. Efavirenz tedavisi alan 35 (%39) hastanın 28 (%80)’i erkek, yaş ortalaması 37 (2268) idi. Efavirenz tedavisi alan 14 (%40) hastada nöropsikiyatrik yan etkiler gözlendi. Semptomlar tedavinin ilk dört haftasında geriledi ve hiçbir hasta yan etkiler nedeniyle tedaviyi sonlandırmadı.
Sonuç: Efavirenz tedavisi başlanacak olan tüm hastalar, yan etkilere bağlı tedavinin kesilmesini önlemek ve tedavi uyumunu artırmak
amacıyla efavirenz kullanımına bağlı gelişebilecek yan etkilerle ilgili uyarılmalıdır.
Anahtar Kelimeler: HIV, Akkiz immünyetmezlik sendromu, Efavirenz, Yan etkiler
SUMMARY
Neuropsychiatric Side Effects Associated with Efavirenz Therapy in HIV/AIDS Patients
Hayat KUMBASAR KARAOSMANOĞLU1, Özlem ALTUNTAŞ AYDIN1, Esin ÇEVİK1, Özcan NAZLICAN1
1
Clinic of Infectious Diseases and Clinical Microbiology, Haseki Training and Research Hospital, Istanbul, Turkey
Introduction: Efavirenz is a potent, safe and tolerable non-nucleoside reverse transcriptase inhibitor recommended as one component
of the initial combination therapy in HIV/AIDS patients. The most frequent adverse effects with efavirenz are neuropsychiatric symptoms, which affect more than 50% of patients.
Patients and Methods: We conducted a retrospective study on 89 naive HIV/AIDS patients followed by the infectious disease and clinical microbiology outpatient clinic between January 2006 and March 2009. Age, gender, CD4 cell counts, antiretroviral therapies and
side effects were collected by retrospective analysis of follow-up records.
24
Geliş Tarihi/Received: 15/10/2009 - Kabul Ediliş Tarihi/Accepted: 01/03/2010
HIV/AIDS Hastalarında Efavirenz Kullanımına Bağlı Gelişen
Nöropsikiyatrik Yan Etkiler
Kumbasar Karaosmanoğlu H, Altuntaş Aydın Ö,
Çevik E, Nazlıcan Ö.
Results: A total of 89 naive HIV/AIDS patients were analyzed. Sixty-seven (75%) patients were on HAART (highly active antiretroviral
therapy), had CD4 cell count of < 350/mm3. Of 35 (39%) patients receiving efavirenz, 28 (80%) were men. The mean age was 37
(22-68) years. Neuropsychiatric adverse events were reported by 14 (40%) efavirenz cases. These symptoms resolved after the first four weeks; side effect did not results in cessation of the drug in any of the cases.
Conclusion: Before initiating efavirenz therapy, all patients should be cautioned about the side effects of the drug to increase therapy
adaptation, and they should be informed not to stop taking the drug without first consulting their physicians.
Key Words: HIV, Acquired immunodeficiency syndrome, Efavirenz, Adverse effects
GİRİŞ
Efavirenz, 1998 yılında çocuk ve erişkin
HIV/AIDS hastalarında diğer antiretrovirallerle kombine tedavide “Food and Drug Administration (FDA)”
onayı almış olan nonnükleozid revers transkriptaz inhibitörü grubu bir antiretroviral ilaçtır. Plazma yarılanma ömrü uzun olduğu için günlük tek doz uygulama
yeterli olmaktadır. Kullanım kolaylığı, etkinliğinin yüksek ve yan etkilerinin çoğunlukla tolere edilebilir düzeyde oluşu nedeniyle birinci basamak HAART (highly active antiretroviral therapy) tedavisinde tercih edilmektedir[1,2].
Efavirenz kullanan hastaların yaklaşık yarısında
hafif ve orta düzeyde, çok nadiren de ağır seyredebilen nöropsikiyatrik yan etkiler gözlenmektedir. Genellikle yaygın olmayan deri döküntüsü ve transaminazlarda yükselme ilacın diğer sık olmayan yan etkileridir[3,4].
Bu çalışmada, en az altı aydır efavirenz içeren
HAART alan HIV/AIDS hastalarında gözlenen santral sinir sistemi semptomlarını, sıklığını ve bunun tedavi uyumuna nasıl yansıdığını irdelemeyi amaçladık.
HASTALAR ve METOD
Ocak 2006-Mart 2009 tarihleri arasında hastanemiz infeksiyon hastalıkları ve klinik mikrobiyoloji polikliniğinde izlenen naiv 89 HIV/AIDS olgusunun takip dosyaları geriye dönük olarak incelendi. Efavirenz
içeren HAART kullanmakta olan olgular çalışma kapsamına alındı. Efavirenz tedavisi başlanmadan önce
gelişebilecek yan etkilerle ilgili ayrıntılı olarak bilgilendirilen ve tedavi sonrası yan etkilerin belirli aralıklarla
sorgulandığı hastaların takip dosyaları incelendi. Olgulara ait yaş, cinsiyet bilgileri, efavirenz tedavisinin
1., 4., 12. ve 24. haftalarında sorgulanan santral sinir sistemi semptomları (uykusuzluk, huzursuzluk, baş
dönmesi, kabus görme, halüsinasyon, anksiyete,
FLORA 2010;15(1):24-27
konsantrasyon bozukluğu, duygulanım ve kişilik değişiklikleri) ile semptomların başlama ve gerileme süreleri araştırıldı.
BULGULAR
Bu çalışmada, üç yıllık süre içinde izlenen 89
HIV/AIDS olgusu değerlendirildi. CD4 lenfosit sayısı
350/mm3’ün altında tespit edilen ve HAART tedavisi almakta olan 67 (%75) hastanın 35 (%39)’i efavirenz kullanmakta idi. Efavirenz tedavisi alan hastaların 7 (%18)’si kadın, 28 (%82)’i erkek, yaş aralığı 2268, yaş ortalaması 37 idi. Olguların hiçbirinin öz geçmişinde psikiyatrik hastalık ve buna yönelik ilaç kullanım öyküsü bulunmamaktaydı. Efavirenz tedavisinin
yan etkileri hasta bildirimine dayalı olarak değerlendirildi. Efavirenz tedavisi alan tüm hastalar, tedavi öncesi gelişebilecek nöropsikiyatrik yan etkilerle ilgili bilgilendirilmişti. Bu hastaların 14 (%40)’ünde santral sinir sistemi semptomları gözlendi. Efavirenz tedavisi
alan olgularda gözlenen nöropsikiyatrik yan etkiler ve
sıklıkları Tablo 1’de sunulmuştur.
Semptomlar 14 hastanın 10 (%71)’unda ilk haftada ve hastaların tümünde dört hafta içerisinde tedavisiz kendiliğinden geriledi ve hiçbirinde antiretroviral
tedavi sonlandırılmadı.
Tablo 1. Efavirenz tedavisi alan olgularda gözlenen nöropsikiyatrik yan etkiler ve sıklıkları
Nöropsikiyatrik yan etkiler
Hasta sayısı (%)
Uykusuzluk
14 (%40)
Huzursuzluk
14 (%40)
Kabus görme
4 (%11.4)
Konsantrasyon bozukluğu
4 (%11.4)
Halüsinasyon
2 (%5.7)
Baş dönmesi
1 (%2.8)
25
Kumbasar Karaosmanoğlu H, Altuntaş Aydın Ö,
Çevik E, Nazlıcan Ö.
TARTIŞMA
Efavirenz güvenli bir ilaç olmakla beraber, tedavi
başlangıcında hastalarda hafif ve orta düzeyde nöropsikiyatrik yan etkiler ortaya çıkabilmektedir[4,5]. Efavirenz tedavisi alan HIV/AIDS hastalarının yaklaşık yarısında uykusuzluk, huzursuzluk, baş dönmesi, konsantrasyon bozukluğu, kabus görme, halüsinasyon gibi belirtilere rastlanmaktadır[4,6,7]. Çok nadir olarak
ağır depresyon, intihar girişimi, paranoyak ve manik
reaksiyonlar görülebilmektedir[8-10]. Çalışmamızda da
efavirenz kullanan olguların %40’ında hafif-orta düzeyde nöropsikiyatrik yan etkiler gözlendi.
nemde yan etkilere bağlı tedavinin kesilmesini önlemek için efavirenz tedavisine bağlı gelişebilecek yan
etkilerle ilgili uyarılmalı ve şikayetlerin kendiliğinden
bir-iki hafta içinde gerileyeceği konusunda bilgilendirilmelidir.
KAYNAKLAR
1.
AIDSinfo-HIV Treatment Guidelines. Accessed date:
03.11.2008. Available from: www.aidsinfo.nih.gov/contentfiles/AdultandAdolescentGL001226.pdf
2.
Vrouenraets SM, Wit FW, Van Tongeren J, Lange JM. Efavirenz: A review. Expert Opin Pharmacother 2007;8:851-71.
HIV ile infekte kişilerde majör depresyon gelişme
riski yüksektir[11]. Ancak Journot ve arkadaşları yaptıkları çalışmada efavirenz kullanımı ile depresyon risk
artışı arasında ilişki saptamamışlardır[12]. Buna rağmen efavirenz başlanacak hastalar psikiyatrik hastalıklar yönünden değerlendirilmeli ve dikkatli anamnez
alınmalıdır. Öz geçmişinde psikiyatrik hastalık olan kişilere efavirenz tedavisi önerilmemektedir[3,6].
3.
Carr A, Cooper DA. Adverse effects of antiretroviral therapy.
Lancet 2000;356:1423-30.
4.
Dong BJ. Efavirenz (DuPont Pharmaceuticals Co). Drugs
1998;1:700-11.
5.
Staszewski S, Morales-Ramirez J, Tashima KT, Rachlis A,
Skiest D, Stanford J, et al. Efavirenz plus zidovudine and lamivudine, efavirenz plus indinavir, and indinavir plus zidovudine and lamivudine in treatment of HIV-1 infection in
adults. Study 006 Team. N Engl J Med 1999;341:1865-73.
Nöropsikiyatrik yan etkilerin gelişmesindeki mekanizma halen tam olarak bilinmemekle birlikte çeşitli hipotezler öne sürülmüştür. Bazı çalışmalarda bu
yan etkilerin efavirenzin plazma düzeyleri ile ilişkili olduğu iddia edilmektedir[13,14]. Torno ve arkadaşları,
tedavi alan olgularında efavirenz dozunu azaltarak başarı elde etmişlerdir[15]. Bu görüşün aksine, yan etkilerin plazma düzeyiyle tamamen ilişkisiz olduğunu
gösteren çalışmalar da vardır[16,17].
6.
Fellay J, Boubaker K, Ledergerber B, Bernasconi E, Furrer H,
Battegay M, et al. Prevalence of adverse events associated
with potent antiretroviral treatment. Swiss HIV cohort
study. Lancet 2001;358:1322-7.
7.
Arendt G, de Nocker D, von Giesen HJ, Nolting T. Neuropsychiatric side effects of efavirenz therapy. Expert Opin
Drug Saf 2007;6:147-54.
8.
Blanch J, Corbella B, Garcia F, Parellada E, Gatell JM. Manic
syndrome associated with efavirenz overdose. Clin Infect
Dis 2001;33:270-1.
Santral sinir sistemi semptomları sıklıkla tedavinin
ilk günlerinde ortaya çıkmaktadır. Efavirenzin gece
yatmadan önce alınması bu semptomların daha kolay
tolere edilebilir olmasını sağlamaktadır. Hastaların tamamına yakınında şikayetler haftalar içinde kendiliğinden gerilemektedir[2,7,17]. Ancak hastaların bir
kısmı yan etkiler nedeniyle tedaviyi bırakma eğilimindedirler. Lochet ve arkadaşları, çalışmalarında semptomların bazı olgularda üç ay ve üzerinde devam ettiğini ve olguların %6.3’ünün tedaviyi kendi istekleriyle sonlandırdığını bildirmişlerdir[10]. Olgularımızın tamamı tedavi öncesi gelişebilecek yan etkiler konusunda bilgilendirilmişti. Tedavinin ilk günlerinde ortaya
çıkan semptomlar günler veya haftalar içinde gerilemiş ve hiçbir hasta tedaviyi sonlandırmamıştır.
9.
Sanz de la Garza CL, Paoletti-Duartes S, Garcia-Martin C,
Gutiérrez-Casares JR. Efavirenz induced psychosis. AIDS
2001;15:1911-2.
Sonuç olarak; efavirenz tedavisi başlanacak olan
tüm hastalar, tedavi uyumunu artırmak ve erken dö-
26
Neuropsychiatric Side Effects Associated with
Efavirenz Therapy in HIV/AIDS Patients
10. Lochet P, Peyriére H, Lotthé A, Mauboussin JM, Delmas B,
Reynes J. Long-term assessment of neuropsychiatric adverse reactions associated with efavirenz. HIV Medicine
2003;4:62-6.
11. Cielsa JA, Roberts JE. Meta-analysis of relationship between
HIV infection and risk for depressive disorders. Am J Psychiatr 2001;158:725-30.
12. Journot V, Chene G, De Castro N, Rancinan C, Cassuto JP,
Allard C, et al. Use efavirenz is not associated with a higher
risk of depressive disorders: A substudy of the randomized
clinical trial ALIZE-ANRS 099. Clin Infect Dis 2006;42:
1790-9.
13. Marzolini C, Telenti A, Decosterd LA, Greub G, Biollaz J,
Buclin T. Efavirenz plasma levels can predict treatment failure and central nervous system side effects. AIDS
2001;15:71-5.
FLORA 2010;15(1):24-27
HIV/AIDS Hastalarında Efavirenz Kullanımına Bağlı Gelişen
Nöropsikiyatrik Yan Etkiler
14. Gutiérrez F, Navarro A, Padilla S, Antón R, Masiá M, Borrás
J, et al. Prediction of neuropsychiatric adverse events associated with long-term efavirenz therapy, using plasma drug
level monitoring. Clin Infect Dis 2005;41:1648-53.
15. Torno MS, Witt MD, Saitoh A, Fletcher CV. Successful use of
reduced-dose efavirenz in a patient with human immunodeficiency virus infection: Case report and review of the literature. Pharmacotherapy 2008;28:782-7.
16. Luin M, Bannister WP, Mocroft A, Reiss P, Di Perri G, Peytavin G, et al. Absence of a relation between efavirenz plasma concentrations and toxicity-driven efavirenz discontinuations in the EuroSIDA Study. Antivir Ther 2009;14:75-83.
FLORA 2010;15(1):24-27
Kumbasar Karaosmanoğlu H, Altuntaş Aydın Ö,
Çevik E, Nazlıcan Ö.
17. Cespedes MS, Aberg JA. Neuropsychiatric complications of
antiretroviral therapy. Drug Saf 2006;29:865-74.
Yazışma Adresi/Address for Correspondence
Uzm. Dr. Hayat KUMBASAR KARAOSMANOĞLU
SB Haseki Eğitim ve Araştırma Hastanesi
İnfeksiyon Hastalıkları ve
Klinik Mikrobiyoloji Kliniği
Fatih, İstanbul-Türkiye
E-posta: drhayat1@hotmail.com
27