Çocuk Hukuku

advertisement
ÇOCUK
HUKUKU
Çocukların Hakları ve Korunması
(Genişletilmiş 5. Baskı)
Çocukların mutlu ve özgürce yaşayabileceği bir çevre
onların rüyalarında kalmasın!...
Prof. Dr. Emine AKYÜZ
Prof. Dr. Emine AKYÜZ
ÇOCUK HUKUKU
Çocukların Hakları ve Korunması
ISBN 978-605-364-094-3
DOİ 10.14527/9786053640943
Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.
© Pegem Akademi
Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları
Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye aittir.
Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,
kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt
ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.
Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.
Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında
yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları
satın almamasını diliyoruz.
1. Baskı: Eylül 2010, Ankara
5. Baskı: Ekim 2016, Ankara
Yayın-Proje: Elif Bultan
Dizgi-Grafik Tasarım: Ayşe Nur Yıldırım
Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı
Baskı: Ankamat Matbaacılık San. Ltd. Şti
30. Cadde 1344. Sokak No: 60 İvedik Organize Sanayi Bölgesi
ANKARA (0312 394 54 94 - 394 54 95)
Yayıncı Sertifika No: 14749
Matbaa Sertifika No: 13256
İletişim
Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA
Yayınevi 0312 430 67 50 - 430 67 51
Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60
Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08
Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38
Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60
İnternet: www.pegem.net
E-ileti: pegem@pegem.net
Prof. Dr. Emine AKYÜZ
Ankara’nın AyaĢ ilçesi, Ilıca köyünde doğdu. Ankara Hukuk
Fakültesini 1965 yılında bitirdi ve avukatlık stajı yaptı. (1966-1967). Mayıs
1968’de Ankara Üniversitesi Eğitim (Bilimleri) Fakültesine asistan olarak
girdi.
Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medeni Hukuk Kürsüsünde doktora yaptı (1974).
1977 – 1979 yılları arasında Ġsviçre Zürich Üniversitesi Hukuk Fakültesinde Medeni Hukuk ve Çocuk Hukuku alanında inceleme ve araĢtırmalarda bulundu. Burada Prof. Dr. Hegnauer Cyril ile birlikte çalıĢtı.
Mart 1980’de doçent, Kasım 1989’da profesör oldu.
Ġsviçre, Amerika BirleĢik Devletleri, Almanya ve Japonya’da çocuk
hukuku alanında araĢtırma ve incelemelerde bulundu ve konferanslar verdi.
1968 yılından emekliliğe ayrılıncaya kadar Ankara Üniversitesi Eğitim
Bilimleri Fakültesinde öğretim üyesi olarak çalıĢtı. Bu süreç içerisinde Polis
Akademisinde ve Hacettepe Üniversitesinde dersler verdi.
2010 yılında emekli olduktan sonra, Ufuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi
Medeni Hukuk Ana Bilim Dalında görev aldı.
Esas olarak çocuk hukuku, çocuk hakları ve çocukların korunması
konularında araĢtırmalar ve yayınlar yapmaktadır. Kitapları ve önemli yayınlarından bir kısmı bu kitabın kaynaklarında gösterilmiĢtir.
Evli olup, iki çocuğu ve dört torunu vardır.
iii
Çocuk Hukuku alanında çalışmam için beni
teşvik eden, kendilerinden feyz aldığım
Sayın
M. Sadullah ÖZTÜRK
Beyefendi’nin
Anısına
iv
ÖN SÖZ
Çocuk Hukuku, eğitimde ve hukukta çocuğa bakıĢın değiĢmeye baĢladığı geçen yüzyıldan beri geliĢme gösteren bir eğitim ve hukuk alanıdır.
Gerçekten günümüzde artık çocuğa bakıĢ geleneksel tutumlara göre
değiĢme yolundadır. Yakın zamana kadar çocuk “küçük, eksik, tamamlanmamıĢ bir yetiĢkin” olarak görülür ve çocukluk çağına da bir an önce “geçmesi gerekli” bir dönem gözüyle bakılırdı. Oysa bugün artık çocuk; kendine
özgü gereksinimleri, kendi mantığı, kendi ölçüleri, kendi bütünlüğü olan,
kusursuz bir varlık olarak görülmeye ve çocukluk çağının da onun geliĢmesinde çok önemli iĢlevi bulunduğu anlaĢılmaya baĢlanmıĢtır.
Eğitim bilimindeki geliĢmelerin ve düĢüncelerin ortaya koyduğu bu veriler hukuk alanına da yansımıĢ ve çocuğun “kendine özgü hakları” bulunduğu kabul edilerek bunlar sistemli olarak çeĢitli ulusal ve uluslararası metinlerde yer almaya baĢlamıĢtır. Bu hakların incelenmesi, tartıĢılması ve
öğretimi çok önem taĢımaktadır. Özellikle ana babaların, hukukçuların,
öğretmen adayı öğrencilerin, öğretmenlerin, politikacıların, hekimlerin,
sanatçıların, çocuk kitapları ve oyunları yazarlarının, gazetecilerin vb. çocukların sahip oldukları hakları bilmeleri, bu konudaki eksikleri gidermeye
çalıĢmaları, çocukları ve haklarını korumak için çaba göstermeleri, toplumumuzun bugünkü ve gelecekteki mutluluğu için çok gereklidir.
Benim hukuk öğrenimi yapmamı, üniversite öğretim üyesi olmamı,
Medeni Hukuk ve Çocuk Hukuku alanında çalıĢmamı teĢvik eden, fikirleriyle çalıĢmalarıma ıĢık tutan ve kendilerinden feyz aldığım Sayın M. Sadullah ÖZTÜRK Beyefendi’ye teĢekkür borçluyum. Bu alanda araĢtırmalar ve
öğretim yapmak beni her zaman mutlu etmiĢtir.
“Çocuk Hukuku”nun pek çok hukuk ve eğitim alanıyla ilgisi olsa da
kendine özgü yönleri bulunduğu konusunda eğitimci ve hukukçularımızın
ilk kez sistemli biçimde dikkatini çeken Hocam Prof. Dr. Ali Naim ĠNAN
olmuĢtur. O, 1968’de Ankara Üniversitesi Eğitim (Bilimleri) Fakültesinde
öğretim üyesi iken “Çocuk Hukuku” baĢlıklı bir profesörlük takdim tezi
hazırlamıĢ ve o yıl yayımlamıĢtır. Bu; kapsamı, bütünlüğü, bilimselliği açısından alanında ilk eserdir ve Çocuk Hukuku alanına baĢka araĢtırmacıların
da ilgisini çeken bir öncü ve kılavuz iĢlevi görmüĢtür. Ben de, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesini bitirdikten sonra Eğitim (Bilimleri) Fakültesine
Hocam Prof. Dr. Ali Naim ĠNAN’ın Çocuk Hukuku alanında asistanı olarak girmiĢtim. Onun değerli araĢtırmaları ve görüĢleri bana ve bu alanda
çalıĢanlara rehber olmuĢtur. Kendisine içten teĢekkürlerimi sunarım.
v
Kitabı hazırlanma aĢamasında titizlikle inceleyen, “Türk Eğitim Tarihi”, “Eğitim Bilimleri”, “Çevre Sorunları” ve “Çocuk” konularında değerli
önerilerde bulunan, ayrıca yazım aĢamasında “Türkçeye karĢı sorumlu olduğumuz bilincini” vurgulayarak bu açıdan gerekli düzeltmelerde bulunan,
kitaba sulu boyayla anlamlı bir kapak resmi yapan eĢim Prof. Dr. Yahya
AKYÜZ’e teĢekkür borçluyum.
Kitapla ilgili yararlı görüĢlerini bildiren değerli meslektaĢım Prof. Dr.
Yasemin KEPENEKÇĠ’ye teĢekkür ederim.
Kitabın ikinci, üçüncü ve dördüncü baskılarını özenle gerçekleĢtiren
Pegem Akademinin değerli yöneticileri Servet SARIKAYA ile Gürsel AVCI’ya, Ankamat Matbaasının değerli çalıĢanlarına teĢekkür ederim.
Kırk beĢ yıldır üzerinde çalıĢtığım, çocukların hakları ve bu hakları ulusal ve uluslararası hukukta yasal güvenceye kavuĢturmayı amaçlayan, “Çocuk Hukuku” konusunda hazırladığım bu son kitabımın, çocuklarımızın
haklarının tanınıp onlara iĢlerlik kazandırılmasında ve çocuklarımızın korunmasında tüm ilgililere yararlı olacağına inanıyorum. Özellikle ana babalar, öğretmenler, Eğitim ve Hukuk fakülteleri öğrencileri, hâkim ve savcılar,
avukatlar, politikacılar, hekimler, basın çalıĢanları, sanatçılar, çocuk kitapları yazarları vb. kitabımızdan çok yararlanacaklardır.
Ekim 2016, Ankara
Prof. Dr. Emine AKYÜZ
Ufuk Üniversitesi
Hukuk Fakültesi
Öğretim Üyesi
vi
KISALTMALAR
ABD
: Ankara Barosu Dergisi
Abs
: Absatz
Abt
: Abteilung
ACP
: Archiv für Civilrechtliche Praxis
AD
: Adalet Dergisi
AğTĠY
: Ağır ve Tehlikeli ĠĢler Yönetmeliği
AĠHS
: Avrupa Ġnsan Hakları SözleĢmesi
AMATEM
: Alkol ve Madde Bağımlılığı Tedavi Merkezi
ANYY
: Aynî, Nakdî Yardım Yönetmeliği
Art
: Artical
Aufl
: Auflage
AÜEBE
: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü
AÜEFD
: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi
AÜHFD
: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi
AÜSBFD
: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi
B
: Band
BBl
: Bundesblatt der Schweizerischen Eidgenossenschaft
BGB
: Bürgerliches Gesetzbuch für Deutche Recht
BGE
: Ġsviçre Federal Mahkemesi Kararı (Entscheidungen des
Schweizerischen Bundesgericht)
B Verf G
: Alman Anayasa Mahkemesi
BK
: Borçlar Kanunu
BM
: BirleĢmiĢ Milletler
BMÇHK
: BirleĢmiĢ Milletler Çocuk Hakları Komitesi
BMÇHS
: Çocuk Haklarına Dair BirleĢmiĢ Milletler SözleĢmesi
BMKSHS
: BirleĢmiĢ Milletler KiĢisel ve Siyasal Haklar SözleĢmesi
BSRM
: Bakım ve Sosyal Rehabilitasyon Merkezi
vii
CCPR
: Human Rights Committee (BirleĢmiĢ Milletler Ġnsan
Hakları Komitesi)
CGTĠK
: Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin Ġnfazı Hakkında Kanun
CMK
: Ceza Muhakemesi Kanunu
CRC
: Committee on the Rights of the Child (BirleĢmiĢ Milletler Çocuk Hakları Komitesi)
ÇHAS
: Çocuk Haklarının Kullanılmasına ĠliĢkin Avrupa SözleĢmesi
ÇHS
: Çocuk Haklarına Dair BirleĢmiĢ Milletler SözleĢmesi
ÇĠKORED
: Çocuğu Ġstismardan Koruma ve Rehabilitasyon Derneği
ÇKK
: Çocuk Koruma Kanunu
ÇoçGençĠÇUEY
: Çocuk ve Genç ĠĢçilerin ÇalıĢma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik
ÇOGEM
: Çocuk ve Gençlik Merkezi
ÇSGB
: ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
DDK
: CumhurbaĢkanlığı Devlet Denetleme Kurumu
EGMÇġY
: Emniyet Genel Müdürlüğü Çocuk ġube Müdürlüğü,
Büro Amirliği KuruluĢ ve Görevleri Hakkında Yönetmelik
EHS
: Engellilerin Haklarına ĠliĢkin BirleĢmiĢ Milletler SözleĢmesi
EMCDDA
: Avrupa UyuĢturucu ve UyuĢturucu Bağımlılığı Ġzleme
Merkezi
ESKHK
: BirleĢmiĢ Milletler Ekonomik Sosyal ve Kültürel Haklar
Komitesi
ESKHUS
: BirleĢmiĢ Milletler Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar
uluslararası SözleĢmesi
ESPAD
: UyuĢturucu Kullanımına Yönelik Avrupa Okul Anketi
Projesi
GemAY
: Gemi Adamları Yönetmeliği
FamRZ
: Zeitschrift für das gesamte familienrecht
HÜSBE
: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
ILO
: Uluslararası ÇalıĢma Örgütü
viii
ĠBD
: Ġstanbul Barosu Dergisi
ĠHB
: Ġnsan Hakları Evrensel Bildirgesi
ĠÜSBE
: Ġstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
KAY
: Koruyucu Aile Yönetmeliği
KBRM
: Koruma Bakım ve Rehabilitasyon Merkezi
KDTY
: Koruyucu ve Destekleyici Tedbir Kararlarının Uygulanması Hakkında Yönetmelik
KJHG
: Kinder-und Jugendhilfe Gezetz
KMÇ
: Korunmaya Muhtaç Çocuk
MEK
: Mesleki Eğitim Kanunu
MERNĠS
: Merkezi Nüfus Ġdaresi Sistemi
METK
: Milli Eğitim Temel Kanunu
MÜHFD
: Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi
NHK
: Nüfus Hizmetleri Kanunu
NJW
: Neue Juristiche Wochenschrift
ÖEHY
: Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği
ÖÖKK
: Özel Öğretim Kurumları Kanunu
PĠO
: Pansiyonlu Ġlköğretim Okulları
PVSK
: Polis Vazife ve Selâhiyetleri Kanunu
RG
: Resmi Gazete
s
: Sayfa
S
: Sayı
SHÇEK
: Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu
(Bu kanunun 03.06.2011 tarihli 633 sayılı kanun ve kararname ile Sosyal Hizmetler Kanunu olarak değiĢtirilmiĢtir.)
SHÇEKK
: Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu
SHYO
: Sosyal Hizmetler Yüksek Okulu
SĠR
: Sosyal Ġnceleme Raporu
SJZ
: Schweizerische Juristenzeitung
ix
STK
: Sivil Toplum KuruluĢu
SÜHFD
: Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi
T
: Tarih
TCK
: Türk Ceza Kanunu
TĠK
: Türk Ġçtihatlar Külliyatı
TĠKKY
: Korunmaya Muhtaç Çocukların Tesbiti, Ġnceleme ve
Korunma Kararının Alınması ve Kaldırılmasına ĠliĢkin
Yönetmelik
TM
: Toplum Merkezi
TMK
: Türk Medenî Kanunu
TġSĠK
: Tababeti ve ġuabatı Sanatlarının Ġcrası Hakkında Kanun
UNODC
: BirleĢmiĢ Milletler UyuĢturucu ve Suç Ġle Mücadele
Merkezi
UHK
: Umumi Hıfzıssıhha Kanunu
UMATEM
: Uçucu Maddeler AraĢtırma ve Tedavi Merkezi
VVMT
: Türk Medenî Kanunu’nun Velâyet, Vesayet ve Miras
Hükümlerinin Uygulanmasına Dair Tüzük
YHGK
: Yargıtay Hukuk Genel Kurulu
YĠBO
: Yatılı Bölge Ġlköğretim Okulu
YKD
: Yargıtay Kararları Dergisi
YY
: YetiĢtirme Yurdu
YYY
: YetiĢtirme Yurtları Yönetmeliği
ZGB
: Schweizerische Zivilgesetzbuch
ZSR
: Zeitschrift für Schweizerisches Recht
ZVW
: Zeitschrift für Vormundschaftswesen
x
İÇİNDEKİLER
ÖN SÖZ................................................................................................................ v
KISALTMALAR ................................................................................................. vii
GİRİŞ
ÇOCUK HUKUKU VE ÇOCUK HAKLARININ ÖNEMİ, KONUSU,
KAYNAKLARI VE HUKUK SİSTEMİNDEKİ YERİ
§ 1. ÇOCUK HUKUKU VE ÇOCUK HAKLARININ ÖNEMĠ,
KONUSU, KAYNAKLARI, ÖZELLĠKLERĠ VE HUKUK
SĠSTEMĠNDEKĠ YERĠ .............................................................................. 1
I. Çocuk Hukuku ve Çocuk Haklarının Önemi ve Konusu .............................. 1
A. Çocuk Hukuku ve Çocuk Haklarının Önemi ............................................... 1
B. Çocuk Hukuku ve Çocuk Hakları Kavramları .............................................. 2
1. Çocuk Hukuku Kavramı .................................................................................. 2
2. Çocuk Hakları Kavramı ................................................................................... 3
II. Çocuk Hukukunun Kaynakları ..................................................................... 5
A. Ulusal Hukukta ............................................................................................... 5
B. Uluslararası Hukukta ...................................................................................... 6
III. Çocuk Hukukunun Özellikleri ..................................................................... 9
A. Çocuk Yararının Önceliği .............................................................................. 9
B. Kamusallık ....................................................................................................... 10
C. Düzenleme Serbestisinin Bulunmaması ve ġekilcilik ................................... 11
D. Güçsüzlerin Korunması .................................................................................. 11
IV. Çocuk Hukukunun Hukuk Sistemindeki Yeri ............................................ 11
A. Hukuk Sistemi ve Hukukun Dalları .............................................................. 11
1. Özel Hukuk Dalları ......................................................................................... 12
2. Kamu Hukuku Dalları ..................................................................................... 12
3. Karma Nitelikli Hukuk Dalları ....................................................................... 13
B. Çocuk Hukukunun Hukuk Sistemindeki Yeri .............................................. 13
§ 2. ÇOCUK HAKLARI EĞĠTĠMĠNĠN ÖNEMĠ ........................................... 13
I. Çocuk Hakları Eğitiminin Çocuklar Açısından Önemi ................................ 13
II. Çocuk Hakları Eğitiminin Yetişkinler Açısından Önemi ........................... 15
xi
BİRİNCİ KISIM
ÇOCUK HAKLARININ TARİHÎ GELİŞİMİ VE
ULUSLARARASI HUKUKTA ÇOCUK HAKLARI
BİRİNCİ BÖLÜM
ÇOCUK HAKLARININ TARĠHÎ GELĠġĠMĠ
§1. ESKĠ HUKUK SĠSTEMLERĠNDEKĠ GELĠġMELER ............................ 18
I. Atina’da ............................................................................................................. 19
II. Isparta’da ........................................................................................................ 20
III. Roma’da ......................................................................................................... 20
IV. Cermenlerde ................................................................................................... 22
V. Eski Türklerde ve İslâm Hukukunda ............................................................ 22
§ 2.YENĠ HUKUK SĠSTEMLERĠNDEKĠ GELĠġMELER ........................... 24
I. Batı Hukukunda ............................................................................................... 24
II. Türk Hukukunda ............................................................................................ 30
İKİNCİ BÖLÜM
ULUSLARARASI HUKUKTAKĠ GELĠġMELER
§ 1. TARĠHÎ GELĠġĠME GENEL BĠR BAKIġ ............................................... 37
I. Genel Bilgiler .................................................................................................... 37
II. İlk Evrensel Metinler ..................................................................................... 38
A. Cenevre Çocuk Hakları Bildirgesi ................................................................. 39
B. BirleĢmiĢ Milletler Çocuk Hakları Bildirgesi ................................................ 39
§ 2. ÇOCUK HAKLARINA DAĠR BĠRLEġMĠġ MĠLLETLER
SÖZLEġMESĠ ..................................................................................................... 41
I. Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin Genel Özellikleri .......................................... 41
II. Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin Temel Yaklaşımları .................................... 42
III. Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin Yapısı ve Temel Amacı ............................. 43
IV. Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin Hukukî Niteliği .......................................... 44
V. Çocuk Hakları Sözleşmesi’ne Uyulmasının Denetimi ve
İzleme Mekanizması ...................................................................................... 44
A. BirleĢmiĢ Milletler Çocuk Hakları Komitesi ................................................ 44
B. Ġzleme Mekanizması ....................................................................................... 44
VI. Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin Temel İlkeleri ............................................. 46
A. Ayrımcılık Yasağı ............................................................................................ 46
xii
B. Çocuğun YaĢama ve GeliĢme Hakkı ............................................................. 48
C. Çocuğun Yüksek Yararına Öncelik Tanınması ............................................ 49
1. Yüksek Yarar Kavramının Tanımı ................................................................. 49
2. Yüksek Yarar Kavramının Belirlenmesinde Psiko-Sosyal
Bilimlerin Yardımı ............................................................................................... 51
3. Yüksek Yarar Ġlkesinin ĠĢlevleri ..................................................................... 54
3.1. Çocuğun Ġradesinin ve Ġsteğinin Yerini Tutması........................................ 54
3.2. Çocuğun Zayıf Durumunu Dengelemesi .................................................... 55
3.3. Ana Babaya ve Resmî Makamlara Yol Göstermesi ................................... 55
3.4. Toplumsal ĠĢlevi ............................................................................................ 56
D. Çocuğun GörüĢlerinin Dikkate Alınması ve Katılım Hakkı ....................... 56
1. Çocukların GörüĢlerini Ortaya Koyma Hakkı ............................................... 57
2. Çocukların GörüĢlerini Serbestçe Ġfade Etme Hakkı ................................... 57
3. Çocukların Kendilerini Etkileyen Konular ve Sorunları
Öğrenme Hakkı .................................................................................................... 57
3.1. Aile Ortamında ............................................................................................. 58
3.2. Okul Ortamında ............................................................................................ 58
3.3. Çevrenin Korunmasında............................................................................... 58
3.4. Plânlama, Konut, Çevre ve Yerel Hizmetlerde .......................................... 59
3.5. Genel Politikaların Belirlenmesinde ........................................................... 59
3.6. Medyada ........................................................................................................ 59
VII. Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin Çocuklara Tanıdığı Haklar ..................... 60
A. Çocuğun KiĢisel Hakları ve Özgürlükleri (Medenî Haklar)........................ 60
1. Çocuğun Ġsim, VatandaĢlık, Kimlik ve Nüfusa Kayıt Hakkı ........................ 61
2. Çocuğun DüĢüncesini Ġfade Etme Hakkı....................................................... 62
3. Çocuğun DüĢünce, Din ve Vicdan Özgürlüğü ............................................... 63
4. Çocuğun Özel YaĢantısının ve ĠletiĢiminin Korunması Hakkı ..................... 64
5. Çocuğun Bilgi Edinme ve Zararlı Yayınlara KarĢı Korunma Hakkı ........... 65
6. Çocuğun Her Türlü ġiddete KarĢı Korunma Hakkı ..................................... 66
7. Çocuğun ĠĢkence, AĢağılayıcı DavranıĢ ve Özgürlükten Yoksun
Bırakılmaya KarĢı Korunma Hakkı .................................................................... 67
8. Çocuğun Dernek Kurma, BarıĢçı Toplanma Hakkı ...................................... 69
B. Çocuğun Ailesi Tarafından ve Ailesi DıĢındaki Bakım Ortamlarında
YetiĢtirilme ve Korunma Hakkı .................................................................... 69
1. Çocuğun Ana Babası Tarafından YetiĢtirilme Hakkı ................................... 69
2. Çocuğu Ana Babadan Ayırma Yasağı ............................................................ 70
xiii
3. Çocuğun Ailesi DıĢında Korunması ............................................................... 71
C. Çocuğun Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Hakları .......................................... 73
1. Engelli Çocukların Hakları ............................................................................. 74
2. Çocuğun Sağlık Hakkı ..................................................................................... 75
3. Çocuğun Sosyal Güvenlik ve Uygun YaĢam Standartlarına
Sahip Olma Hakkı .......................................................................................... 75
4. Çocuğun Eğitim Hakkı .................................................................................... 76
5. Çocuğun Oyun, Dinlenme, BoĢ Zaman Değerlendirme Hakkı ................... 77
D. Özel Durumdaki Çocukların Korunma Hakları .......................................... 78
1. Sığınmacı, Azınlık ve Yerli Halklara Mensup Çocukların Hakları .............. 78
2. Çocuğun Ekonomik Sömürüden Korunma Hakkı ........................................ 79
3. Çocuğun UyuĢturucudan Korunma Hakkı .................................................... 80
4. Çocuğun Cinsel Sömürüden Korunma Hakkı ............................................... 80
5. Çocuğun Kaçırılma, Satılma ve FuhuĢtan Korunma Hakkı ......................... 81
6. Suça SürüklenmiĢ Çocukların Korunma Hakkı ............................................ 81
7. SavaĢ Ortamındaki Çocukların Korunma Hakkı........................................... 82
İKİNCİ KISIM
MEDENİ HUKUKTA ÇOCUK HAKLARI
BİRİNCİ BÖLÜM
ÇOCUĞUN AĠLESĠ ĠÇĠNDE KORUNMASI VE HAKLARI
§ 1. AĠLENĠN ÇOCUĞUN KORUNMASI BAKIMINDAN ÖNEMĠ ......... 86
I. Ailenin Önemi................................................................................................... 86
II. Ailenin Korunması ......................................................................................... 87
III. Medeni Kanun’da Aile Kavramı .................................................................. 90
§2. ÇOCUK KAVRAMI ..................................................................................... 91
I. Çocukluğun Tarihsel Gelişimine Kısa Bir Bakış .......................................... 91
II. Psikoloji, Tıp ve Günlük Dilde Çocuk Kavramı .......................................... 96
A. Psikolojide Çocuk Kavramı ............................................................................ 96
1. Oral Dönem (Bebeklik Dönemi 0-2 YaĢ) ...................................................... 96
2. Ġlk Çocukluk Dönemi (2-6 YaĢ) ..................................................................... 97
3. Orta Çocukluk Dönemi (Okul Çağı 6-12 YaĢ) .............................................. 98
4. Ergenlik Dönemi (12-18 YaĢ) ......................................................................... 98
xiv
B. Tıpta Çocuk Kavramı ...................................................................................... 99
C. Günlük Dilde Çocuk Kavramı ....................................................................... 99
§3. HUKUKTA ÇOCUK KAVRAMI .............................................................. 100
I. Çocukluğun Başlangıcı .................................................................................... 100
A. KoĢulları .......................................................................................................... 100
B. Ceninin Durumu ............................................................................................. 101
1. Medeni Hukukta .............................................................................................. 101
2. Ceza Hukukunda ............................................................................................. 102
II. Çocukluğun (Küçüklüğün) Sona Ermesi ..................................................... 103
A. Normal Erginlik .............................................................................................. 103
B. Evlenmeyle Kazanılan Erginlik ...................................................................... 104
C. Yargı Kararıyla Kazanılan Erginlik ............................................................... 104
§4. ÇOCUĞUN EHLĠYETLERĠ ...................................................................... 105
I. Hak Ehliyeti ...................................................................................................... 106
A. Tanımı ve Ġlkeleri ............................................................................................ 106
B. Hak Ehliyetinin Sınırlandığı Haller ............................................................... 106
II. Fiil Ehliyeti ...................................................................................................... 107
A. Fiil Ehliyetinin KoĢulları ................................................................................ 108
1. Ergin Olmak ..................................................................................................... 108
2. Kısıtlı Olmamak ............................................................................................... 108
3. Ayırt Etme Gücüne Sahip Olmak................................................................... 108
3.1. YaĢ Küçüklüğü .............................................................................................. 109
3.2. Akıl Hastalığı ................................................................................................. 110
3.3. Akıl Zayıflığı .................................................................................................. 110
3.4. SarhoĢluk ....................................................................................................... 110
3.5. Diğer Nedenler.............................................................................................. 110
B. Fiil Ehliyeti Bakımından Çocukların Ayrımı ................................................ 111
1. Tam Ehliyetsiz Çocuklar ................................................................................. 111
1.1. Hukuka Uygun Fiillerde Bulunabilme Ehliyeti .......................................... 111
a. Kural ................................................................................................................. 111
b. Ġstisnalar ........................................................................................................... 112
1.2. Hukuka Aykırı Fiillerden Sorumlu Tutulma Ehliyeti ................................ 114
a. Kural ................................................................................................................. 114
b. Ġstisnalar ........................................................................................................... 114
1.3. Dava Ehliyeti ................................................................................................. 115
xv
2. Sınırlı Ehliyetsiz Çocuklar ............................................................................... 115
2.1. Yasal Temsilcisinin Onayı Gerekmeksizin Tek BaĢına Yapabileceği
ĠĢlemler ......................................................................................................... 115
a. KarĢılıksız Kazandırmalar ............................................................................... 115
b. KiĢiye Sıkı Sıkıya Bağlı Haklar ....................................................................... 116
c. Ehliyetin GeniĢlediği Durumlar ...................................................................... 116
2.2. Yasal Temsilcisinin Onayı veya Katılımı Ġle Yapabileceği ĠĢlemler ......... 117
2.3. Yasak iĢlemler ............................................................................................... 118
2.4. Hukuka Aykırı Fiillerden Sorumlu Olma ve Dava Ehliyeti ...................... 118
2.5. Tıbbî Müdahaleler ........................................................................................ 118
§ 5. ÇOCUĞUN HUKUKÎ KĠMLĠK ÖZELLĠKLERĠ ................................... 119
I. Çocuğun Soyadı ve Adı .................................................................................... 120
A. Çocuğun Soyadı............................................................................................... 120
B. Çocuğun Ön Adı ............................................................................................. 122
II. Çocuğun Vatandaşlığı .................................................................................... 123
III. Çocuğun Yerleşim Yeri ................................................................................. 124
IV. Çocuğun Hısımları (Aile Bağları) ................................................................ 124
V. Çocuğun Nüfus Kayıtları ................................................................................ 125
§ 6. ÇOCUĞUN KĠġĠLĠK HAKLARININ KORUNMASI ........................... 127
I. Kişilik ve Kişilik Hakları Kavramları............................................................ 127
II. Kişiliğin Korunması ....................................................................................... 129
A. KiĢiliğin Hukukî ĠĢlem Sonucu Saldırılara KarĢı Korunması ...................... 129
1. Hak ve Fiil Ehliyeti Yönünden KiĢiliğin Korunması .................................... 130
2. Özgürlükler Yönünden KiĢiliğin Korunması ................................................. 130
B. KiĢiliğin Hukuka Aykırı Fiillere KarĢı Korunması ....................................... 131
1. Hukuka Uygunluk Nedenleri .......................................................................... 131
1.1. Zarar Görenin Rızası .................................................................................... 131
1.2. Daha Üstün Nitelikteki Özel veya Kamu Yararının Varlığı ..................... 132
1.3. Kanunun Verdiği Yetkinin Kullanılması .................................................... 132
III. Kişiliğe Saldırı Halinde Açılabilecek Davalar ............................................ 133
A. Savunma Davaları ........................................................................................... 133
B. Tazminat Davaları ........................................................................................... 134
xvi
İKİNCİ BÖLÜM
ÇOCUĞUN SOYBAĞI
§ 1. GENEL BĠLGĠLER ..................................................................................... 136
I. Soybağı Kavramı ve Çeşitleri .......................................................................... 136
II. Evlilik İçi ve Evlilik Dışı Çocuklar Sorunu .................................................. 137
§ 2. KANBAĞINA DAYANAN SOYBAĞI .................................................... 138
I. Çocuk ile Ana Arasında Soybağının Kurulması ............................................ 139
II. Çocuk ile Baba Arasında Soybağının Kurulması ........................................ 139
A. Ana Ġle Evli Olma ........................................................................................... 139
1. Doğum Sırasında Ana Ġle Evli Olma .............................................................. 140
1.1. Çocuğun Evlilik Devam Ederken Doğması ................................................ 140
1.2. Çocuğun Evlilik Ġçinde Ana Rahmine DüĢmesi ......................................... 140
2. Ana Babanın Doğumdan Sonra Evlenmesi ................................................... 141
B. Yapay Döllemede Çocuğun Soybağı ............................................................ 142
§ 3. SOYBAĞININ REDDĠ ............................................................................... 143
I. Soybağının Reddinde Kanıt Yükümlülüğü .................................................... 144
A. Çocuğun Evlilik Ġçinde Ana Rahmine DüĢmesi ........................................... 144
1. Maddî Ġmkânsızlığın Kanıtlanması ................................................................. 144
2. Nedensellik Bağının Yokluğunun Kanıtlanması ........................................... 144
3. Kan Tahlilleri ve Bilimsel Ġncelemeler ........................................................... 144
B. Çocuğun Evlilik Öncesi veya Ayrılık Sırasında Ana
Rahmine DüĢmesi ................................................................................................ 145
II. Soybağının Reddi Davasında Davacılar, Davalılar ve Hak
Düşümü Süreleri .................................................................................................. 146
A. Davacılar .......................................................................................................... 146
1. Koca .................................................................................................................. 146
2. Çocuk ................................................................................................................ 146
3. Diğer Ġlgililer .................................................................................................... 147
B. Davalılar ........................................................................................................... 148
C. Hak DüĢürücü Süreler .................................................................................... 148
D. Soybağının Reddi Davasında Yetkili ve Görevli Mahkeme ........................ 149
III. Soybağının Reddinin Sonuçları ................................................................... 149
§ 4. EVLĠLĠĞĠN YOKLUĞU VE ĠPTALĠ DURUMUNDA DOĞAN
ÇOCUĞUN SOYBAĞI ............................................................................. 150
I. Evliliğin Yokluğu Durumunda ........................................................................ 150
II. Evlenmenin Butlanı Durumunda .................................................................. 151
§ 5. EVLĠLĠK DIġINDA DOĞAN ÇOCUĞUN SOYBAĞI ......................... 152
xvii
I. Çocuk ile Ana Arasında Soybağının Kurulması ............................................ 152
A. Genel Kural ..................................................................................................... 152
B. Ananın Bilinmemesi........................................................................................ 152
C. Analığın ÇekiĢmeli Olması ............................................................................. 152
II. Çocukla Baba Arasında Soybağının Kurulması ………………………… 153
A. Tanıma ............................................................................................................. 154
1. KoĢulları............................................................................................................ 154
1.1. Esasa ĠliĢkin KoĢullar ................................................................................... 154
1.2. ġekle ĠliĢkin KoĢullar .................................................................................... 155
2. Tanımanın Nüfusa Bildirilmesi ....................................................................... 156
3. Tanımanın Hükümsüzlüğü .............................................................................. 156
3.1. Tanımanın Kesin Hükümsüzlüğü ................................................................ 156
3.2. Tanımanın Ġptali............................................................................................ 157
4. Hak DüĢümü Süreleri ...................................................................................... 157
B. Babalık Davası ................................................................................................. 158
1. Davacılar ve Davalılar ..................................................................................... 158
2. Hak DüĢümü Süreleri ...................................................................................... 159
3. Kanıt Yükü ....................................................................................................... 159
3.1. Babalık Karinesi ............................................................................................ 159
3.2. Babalık Karinesinin Çürütülmesi ................................................................ 160
a. Babalığın Olanaksız Olduğu Defi ................................................................... 160
b. Babalığın ġüpheli Olduğu Defi ....................................................................... 160
c. Ananın Evli Olduğu Ġtirazı .............................................................................. 161
4. Davanın Sonucu ............................................................................................... 161
4.1. Çocuk Bakımından........................................................................................ 161
4.2. Ana Bakımından ........................................................................................... 162
5. Babalık Davasında Görevli ve Yetkili Mahkeme .......................................... 162
§ 6. EVLÂT EDĠNME ........................................................................................ 163
I. Evlât Edinmenin Türleri ................................................................................. 163
II. Küçüklerin Evlât Edinilmesinin Koşulları .................................................. 164
A. Genel KoĢullar ................................................................................................ 164
1. Çocuğun Yüksek Yararına Uygun Olması .................................................... 164
2. Çocuğun BakılmıĢ ve EğitilmiĢ Olması .......................................................... 167
3. Diğer Çocukların Yararlarının Zedelenmemesi ........................................... 168
B. Özel KoĢullar ................................................................................................... 169
xviii
1. EĢlerin Birlikte Evlât Edinmesinde ................................................................ 170
1.1. EĢlerin Birlikte Evlât Edinme Zorunluluğu ............................................... 170
1.2. EĢlerin Birlikte Evlât Edinme KoĢulları ..................................................... 170
a. BeĢ Yıldan Beri Evli Olma ............................................................................. 170
b. Otuz YaĢını DoldurmuĢ Bulunma .................................................................. 170
1.3. EĢlerin Birlikte Evlât Edinme Gerekliliğinin Ġstisnaları ............................ 171
a. Birlikte Evlât Edinmenin Mümkün Olmaması .............................................. 171
b. Diğer EĢin Çocuğunu Evlât Edinmesi ........................................................... 171
2. Tek BaĢına Evlât Edinme ................................................................................ 171
C. Evlât Edinen ile Evlât Edinilen Arasında YaĢ Farkı.................................... 172
D. Çocuğun Rızası ............................................................................................... 172
E. Çocuğun Ana Babasının Rızası ...................................................................... 173
1. Kural ................................................................................................................. 173
2. Rızamın Verilme Yöntemi, Ġçeriği ve Geri Alınması ................................... 174
2.1. Rızanın Verilme Yöntemi ve ġekli .............................................................. 174
2.2. Rızanın Verilme Zamanı .............................................................................. 175
2.3. Rızanın Aranmaması .................................................................................... 176
2.4. Mahkemenin Rızanın Aranmamasına ĠliĢkin Kararı ................................. 178
F. Vesâyet Dairelerinin Ġzni ................................................................................ 179
III. Ergin ve Kısıtlıların Evlât Edinilmesi ......................................................... 179
A. Genel Bilgiler .................................................................................................. 179
B. Özel KoĢullar ................................................................................................... 180
1. Evlât Edinenin Altsoyunun Açık Rızasının Bulunması ................................ 180
2. Evlât Edinme Ġstemini Haklı Kılacak Sebeplerin Varlığı ............................. 180
3. Evlât Edinecek KiĢinin EĢinin Rızası ............................................................. 180
4. Küçüklerin Evlât Edinilmesine ĠliĢkin Hükümlerin Kıyasen
Uygulanması ......................................................................................................... 181
IV. Evlât Edinmede Şekil ve Usul ....................................................................... 181
A. Yetkili ve Görevli KuruluĢlara BaĢvuru ........................................................ 182
1. Ülke Ġçi Evlât Edinmede BaĢvuru .................................................................. 182
2. Ülkelerarası Evlât Edinmede BaĢvuru ........................................................... 183
B. Mahkeme Kararı ............................................................................................. 185
1. Mahkemeye BaĢvuru ....................................................................................... 185
2. BaĢvurunun Ġncelenmesi ................................................................................. 186
3. Mahkemenin Karar Vermesi .......................................................................... 188
4. BaĢvurudan Sonraki DeğiĢiklikler .................................................................. 189
5. Nüfus Kütüğüne Kayıt ..................................................................................... 189
xix
6. Evlât Edinme Kayıtlarının Gizliliği ................................................................ 190
V. Evlât Edinmenin Sonuçları ............................................................................ 191
A. KiĢisel Sonuçlar ............................................................................................... 192
1. Soyadı ve Adı .................................................................................................... 192
2. VatandaĢlık ....................................................................................................... 193
3. Hısımlık............................................................................................................. 193
4. Bakım Yükümlülüğü ........................................................................................ 194
5. Velâyet .............................................................................................................. 194
6. Mirasçılık .......................................................................................................... 196
7. Nafaka Yükümlülüğü ...................................................................................... 196
8. Evlenme Yasağı ................................................................................................ 196
VI. Evlâtlık İlişkisinin Kaldırılması .................................................................. 197
A. Rızanın Bulunmaması .................................................................................... 197
B. Diğer Noksanlıklar .......................................................................................... 197
VII. Evlâtlık İlişkisinin Kaldırılmasının Sonuçları.......................................... 197
VIII. Evlâtlık İlişkisinin Kurulmasında Aracılık ............................................. 198
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
SOYBAĞININ HÜKÜMLERĠ
§ 1. SOYBAĞININ GENEL HÜKÜMLERĠ ................................................... 199
I. Çocuğun Mirasçılığı ......................................................................................... 199
II. Çocuğun Bakım ve Eğitim Giderlerinin Karşılanması ............................... 200
A. Giderleri KarĢılamakla Yükümlü Olanlar .................................................... 200
B. Bakım ve Eğitim Giderlerinin Süresi ............................................................. 201
C. Dava Hakkı ...................................................................................................... 202
III. Kişisel İlişki Hakkı ....................................................................................... 203
A. KiĢisel ĠliĢki Hakkının Dayanağı .................................................................... 203
B. Yetkili ve Görevli Mahkeme .......................................................................... 204
C. KiĢisel ĠliĢki Hakkının Ġçeriği ve Düzenlemesi ............................................. 205
D. Çocuğun Dinlenmesi ...................................................................................... 208
xx
E. KiĢisel ĠliĢki Hakkının Sınırlandırılması ........................................................ 213
F. KiĢisel ĠliĢki Hakkının Cebrî Ġcra Yoluyla Uygulanması .............................. 218
G. Çocuk ve Diğer Yakınları Arasındaki KiĢisel ĠliĢkiler ................................. 221
IV. Ana Baba ve Çocuklar Arasında Karşılıklı Yardım ve Saygı Görevi ........ 223
§ 2. VELÂYET .................................................................................................... 223
I. Genel Bilgiler .................................................................................................... 223
II. Velâyetin Özellikleri ....................................................................................... 224
A. Velâyet Çocuğun Yararınadır ........................................................................ 224
B. Velâyet Bir Bütündür...................................................................................... 225
C. Velâyet Süreye Bağlıdır .................................................................................. 225
D. Velâyet Kamu Düzenine ĠliĢkindir ................................................................ 226
III. Velâyete Sahip Olanlar ................................................................................. 227
A. Ana Baba ......................................................................................................... 227
B. Üvey Ana veya Baba ....................................................................................... 227
C. Evlât Edinen .................................................................................................... 227
IV. Velâyet Altında Bulunanlar .......................................................................... 227
V. Velâyetin Kullanılması ................................................................................... 228
A. Ġlkeler ............................................................................................................... 228
1. Çocuğun Yüksek Yararına Uygun Kullanılması ........................................... 228
2. Çocuğun GörüĢlerinin Dikkate Alınması ...................................................... 228
B. Ana Babanın Evli Olmaları Durumunda Velâyetin Kullanılması ............... 229
C. Ana Babanın Ayrılmaları ve BoĢanmaları Durumunda Velâyetin
Kullanılması .................................................................................................... 231
1. Ana Babanın Ayrılması Durumunda .............................................................. 231
2. Ana Babanın BoĢanması Durumunda ............................................................ 233
D. Ana Babanın Evli Olmaması Durumunda Velâyetin Kullanılması ............ 237
VI. Velâyetin Sona Ermesi .................................................................................. 239
A. Velâyetin Kanundan Dolayı Sona Ermesi .................................................... 239
B. Velâyetin Mahkeme Kararıyla Sona Ermesi ................................................. 240
VII. Velâyetin İçerdiği Yetkiler ve Görevler ...................................................... 240
A. Velâyetin Çocuğun KiĢi Varlığı Bakımından Ġçerdiği Yetkiler ve
Görevler ................................................................................................................ 240
1. Çocuğa Bakma ve Onunla Birlikte YaĢama .................................................. 240
2. Çocuğu YetiĢtirme ve Eğitme ......................................................................... 242
2.1. Çocuğun Genel Eğitimi ................................................................................ 243
xxi
2.2. Çocuğun Meslekî Eğitimi ............................................................................. 245
2.3. Çocuğun Dinî Eğitimi ................................................................................... 246
3. Çocuğun Ana Babasının Sözünü Dinleme Yükümlülüğü ............................ 247
B. Velâyetin Çocuğun Medenî Durumu Bakımından Ġçerdiği
Yetkiler ve Görevler ...................................................................................... 252
1. Çocuğun Öz Adının Konulması ...................................................................... 252
2. Çocuğun YerleĢim Yerinin Belirlenmesi ....................................................... 252
C. Velâyetin Çocuğun Malvarlığı Bakımından Ġçerdiği Yetki ve Görevler .... 252
1. Çocuk Mallarının Yönetimi ............................................................................ 253
1.1. Ana Babanın Birlikte Yönetimi ................................................................... 254
1.2. Yönetim Yetkisinin Ana Babadan Biri Tarafından Kullanılması ............. 255
1.3. Yönetim Hakkının Sona Ermesi .................................................................. 256
2. Çocuk Mallarını Kullanma Hakkı .................................................................. 257
3. Çocuk Mallarının Gelirinin Harcanması ....................................................... 258
4. Çocuk Mallarının Kısmen Sarfedilmesi ......................................................... 258
5. Para DıĢındaki Diğer Malların Sarfı ............................................................... 259
6. Çocuğun Serbest Malları ................................................................................. 260
6.1. Kazandırmalar ............................................................................................... 260
6.2. Saklı Pay ......................................................................................................... 260
6.3. Meslek ve Sanatın Ġcrası Ġçin Verilen Mal .................................................. 261
6.4. Çocuğun KiĢisel Kazancı .............................................................................. 261
7. Ana ve Babanın Sorumluluğu ......................................................................... 261
D. Çocuk Mallarının Korunması ........................................................................ 262
1. Genel Önlemler ............................................................................................... 262
2. Kayyım Tayini ................................................................................................... 263
E. Velâyetin Çocuğun Temsili Bakımından Ġçerdiği Yetki ve Görevler ......... 264
1. Genel Bilgiler ................................................................................................... 264
2. Ġlkeler ................................................................................................................ 265
3. Ana Babanın Temsil Yetkisinin Sınırları ....................................................... 266
3.1. Temsil Yetkisinin Sınırlandırılması ............................................................. 266
3.2. Temsil Yetkisinin Kaldırılması .................................................................... 267
4. Ana Babanın Temsil Yetkisinden Doğan Sorumlulukları ............................ 267
xxii
5. Çocuğun Bütün Malvarlığı Ġle Sorumlu Tutulduğu Haller .......................... 267
6. Çocuğun Aileyi Temsili ................................................................................... 268
§ 3. MEDENĠ KANUNA GÖRE ÇOCUĞUN KĠġĠVARLIĞININ
KORUNMASI ............................................................................................. 268
I. İlkeler ................................................................................................................ 269
A. Çocuğun Yüksek Yararı (Güvenliği) Ġlkesi .................................................. 269
B. Tamamlayıcı Olma Ġlkesi ................................................................................ 270
C. Ölçülülük Ġlkesi (Orantılılık Ġlkesi) ............................................................... 270
D. Yardımcı Olma Ġlkesi ..................................................................................... 271
II. Koruma Önlemleri ......................................................................................... 271
A. Genel Bilgiler .................................................................................................. 271
B. BaĢvuruda Bulunabilecek KiĢiler ................................................................... 272
C. Görevli ve Yetkili Mahkeme .......................................................................... 273
D. Önlemlerin Alınmasında Ġzlenecek Usul ...................................................... 274
III. Alınabilecek Koruma Önlemleri .................................................................. 277
A. Uygun Önlemler (TMK m.346) ..................................................................... 277
1. Genel Bilgiler ................................................................................................... 277
2. KoĢulları............................................................................................................ 278
3. Alınabilecek Önlemler .................................................................................... 279
3.1. Rehberlik ve Yardım .................................................................................... 279
3.2. Uyarıda Bulunma .......................................................................................... 280
3.3. Ana Babaya Emir ve Direktif Verilmesi ..................................................... 280
3.4. Ana Babanın Denetime Tabi Tutulması ..................................................... 281
3.5. Eğitim Kayyımı Atanması............................................................................. 282
B. Çocuğun Ana Babadan Alınması ................................................................... 285
1. Genel Bilgiler ................................................................................................... 285
2. KoĢulları............................................................................................................ 286
2.1. Çocuğun Bedensel ve Zihinsel GeliĢiminin Tehlikeye DüĢmesi ............... 286
2.2. Çocuğun Manen TerkedilmiĢ Olması ......................................................... 288
2.3. Çocuğun, Ailenin Huzurunu Katlanılamayacak Derecede Bozması ........ 289
3. Çocuğun YerleĢtirilmesi .................................................................................. 290
4. YerleĢtirilmenin Hüküm ve Sonuçları ............................................................ 291
5. Önlem Kararının DeğiĢtirilmesi veya Kaldırılması ....................................... 293
C. Velâyetin Kaldırılması .................................................................................... 294
1. Genel Bilgiler ................................................................................................... 294
xxiii
2. Velâyetin Kaldırılmasının KoĢulları ............................................................... 297
2.1. Velâyet Görevinin Gereği Gibi Yerine Getirilmemesi .............................. 297
2.2. Ana Babanın Çocuğa Yeterli Ġlgiyi Göstermemesi .................................... 300
2.3. Ana Babanın Görevlerini Ağır Biçimde Savsaklaması .............................. 302
2.4. Velâyete Sahip Ana veya Babanın Tekrar Evlenmesi ............................... 304
2.5. Ana Babanın Kasten ĠĢlenen Bir Suçtan Dolayı Hapis Cezasına
Mahkûm Olması .......................................................................................... 305
3. Velâyetin Kaldırılmasının Sonuçları ............................................................... 306
3.1. Çocuğa Vasî Atanması ................................................................................. 306
3.2. Durumun DeğiĢmesi ..................................................................................... 307
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
ÇOCUĞUN VESÂYET KURUMU YOLUYLA KORUNMASI VE
HAKLARI
§ 1. VESÂYETĠN ANLAMI, VELÂYET ĠLE FARKI VE ÇEġĠTLERĠ ..... 309
I. Vesâyetin Anlamı .............................................................................................. 309
II. Vesâyet İle Velâyet Arasındaki Farklar ........................................................ 309
III. Vesâyetin Çeşitleri ........................................................................................ 311
A. Kamusal Vesâyet ............................................................................................. 311
B. Özel Vesâyet (Aile Vesâyeti) ......................................................................... 311
C. Resmî Vesâyet (Meslekî Vesâyet – Amtsvormundschaft) ........................... 312
1. Genel Bilgiler ................................................................................................... 312
2. Resmî ve Alelade (Özel veya Normal) Vasînin Küçük KarĢısındaki
Hukuksal Durumu ........................................................................................... 313
3. Resmî Vasî ile Alelâde Vasî Arasındaki Farklar........................................... 314
4. Resmî Vesâyetin Hukukî Dayanağı ................................................................ 315
5. Resmi Vasînin Görevleri ................................................................................. 315
6. Resmî Vesâyetin Değerlendirilmesi ............................................................... 316
IV. Vesâyet Organları .......................................................................................... 318
A. Aslî Vesâyet Organları ................................................................................... 318
1. Vesâyet Daireleri ............................................................................................. 318
2. Vasî ................................................................................................................... 318
xxiv
3. Kayyım .............................................................................................................. 319
B. Yardımcı Vesâyet Organları ........................................................................... 319
§ 2. ÇOCUĞUN VESÂYET ALTINA ALINMASI ........................................ 320
I. Çocuğun Vesâyet Altına Alınma Nedenleri .................................................... 320
A. Ana Babanın Ölümü ....................................................................................... 321
1. Evlilik Devam Ederken Ölüm......................................................................... 321
2. BoĢanmadan Sonra Ölüm ............................................................................... 321
3. Evli Olmayan Ana ya da Babanın Ölümü ...................................................... 322
4. Evlât Edinenin Ölümü ..................................................................................... 322
B. Velâyete Sahip Ana ya da Babanın Kayıplığı ............................................... 322
C. Velâyetin Kaldırılması .................................................................................... 322
1. Evlilik Devam Ederken ................................................................................... 322
2. Velâyete Sahip Ana ya da Babanın Tekrar Evlenmesi ................................. 323
II. Çocuğa Vasî Atanması.................................................................................... 323
A. Çocuğun Yasal Temsilcisiz Kaldığının Bildirilmesi ..................................... 323
B. Vasînin Seçimi ................................................................................................. 323
1. Vesâyet Görevine Genel uygunluk ................................................................. 324
2. Vasîde Çocuklar Ġçin Aranacak Özel Uygunluk ........................................... 325
3. Ana Babanın Ġsteği ve Hısımların Öncelik Hakkı ......................................... 326
3.1. Çocuğun ve Ana Babanın Ġsteği................................................................... 326
3.2. Hısımların Öncelik Hakkı ............................................................................ 327
4. Vasiliği Kabul Zorunluluğu............................................................................. 328
III. Vasînin Görevleri .......................................................................................... 328
A. Vasînin ĠĢe BaĢlarken Görevleri .................................................................... 329
B. Vasînin Vesâyetin Devamı Sırasında Görevleri ........................................... 330
1. Çocuğun KiĢiliğine Özen Görevi .................................................................... 330
1.1. Çocuğun Bakımına Özen.............................................................................. 330
1.2. Çocuğun Eğitimine Özen ............................................................................. 331
1.3. Çocuğun Vasînin Sözünü Dinleme Yükümlülüğü ..................................... 333
2. Vesâyet Altındaki Çocuğun Koruma Amacıyla Özgürlüğünün
Kısıtlanması .......................................................................................................... 333
2.1. Genel Bilgiler ................................................................................................ 333
2.2. ġartları............................................................................................................ 334
a. Özgürlüğün Kısıtlanması Son Çare Olmalıdır ............................................... 334
xxv
b. Özgürlüğün Kısıtlanması Çocuğun Eğitimi Ġçin Gerekli Olmalıdır ............ 334
c. Çocuk Uygun Bir Kuruma YerleĢtirilmelidir ................................................ 335
2.3. Yetkili Mahkeme .......................................................................................... 335
2.4. Usul ................................................................................................................ 336
a. Bilgilendirme ve Dinleme................................................................................ 336
b. Karara Ġtiraz Edilebileceğini Bildirme ........................................................... 337
c. Ġtirazını Yetkili Makama UlaĢtırma ............................................................... 338
d. Resmî Sağlık Kurulu Raporu Alma ............................................................... 338
e. Karara Ġtiraz ..................................................................................................... 338
3. Vasinin Çocuğun Mallarını Yönetme Görevi................................................ 339
4. Vasinin Çocuğu Temsil Etme Görevi............................................................. 339
C. Vasîlik Ücreti................................................................................................... 340
IV. Vesâyet Organlarının Sorumluluğu ............................................................. 340
A. Vasînin Sorumluluğu ...................................................................................... 340
B. Devletin Sorumluluğu ..................................................................................... 341
1. Devletin Doğrudan Sorumluluğu ................................................................... 341
2. Devletin Ġkinci Derecede Sorumluluğu ......................................................... 341
C. Sorumluluk Davasında ZamanaĢımı.............................................................. 341
1. Olağan ZamanaĢımı ......................................................................................... 341
2. Olağanüstü ZamanaĢımı.................................................................................. 342
V. Vesâyetin Sona Ermesi ................................................................................... 342
A. Vesâyeti Gerektiren Hallerin Sona Ermesi .................................................. 342
B. Vasîlik Sıfatının Sona Ermesi ......................................................................... 342
C. Vesâyetin Sona Ermesinin Sonuçları ............................................................ 343
1. Sulh Hâkimine Rapor ve Kesin Hesap Vermek ............................................ 343
2. Rapor ve Kesin Hesabın Ġncelenip Onaylanması .......................................... 343
xxvi
ÜÇÜNCÜ KISIM
KAMU HUKUKUNDA ÇOCUK HAKLARI
BİRİNCİ BÖLÜM
ÇOCUĞUN ANAYASAL TEMEL HAKLARI
§ 1. TEMEL HAK VE TEMEL HAK KULLANMA EHLĠYETĠ ................. 347
I. Temel Hak Ehliyeti........................................................................................... 347
II. Temel Hak Kullanma Ehliyeti ....................................................................... 348
A. Temel Hak Kullanma Ehliyetinin KoĢulları ................................................. 348
B. Temel Hakların Sınırlandırılması .................................................................. 349
1. Yasal Temel ...................................................................................................... 350
2. Kamu Yararı ..................................................................................................... 351
3. Ölçülülük Ġlkesi ................................................................................................ 351
§ 2. ÇOCUĞUN KĠġĠSEL TEMEL HAKLARI .............................................. 352
I. Yaşama Hakkı .................................................................................................. 353
II. Beden Bütünlüğü ve Bedenin Saldırıya Karşı Korunma Hakkı ................ 354
III. Özel Yaşamın Gizliliği ve Haberleşme Özgürlüğünün Korunması
Hakkı..................................................................................................................... 358
IV. Eşit Muamele Görme ve Ayrımcılıktan Korunma Hakkı .......................... 360
V. Düşünme ve Düşüncelerini Açıklama Hakkı ................................................ 362
VI. İnanç ve Din Özgürlüğü Hakkı..................................................................... 366
VII. Dernek Kurma ve Toplanma Hakkı ........................................................... 368
§ 3. ÇOCUĞUN EKONOMĠK SOSYAL VE KÜLTÜREL HAKLARI ...... 368
I. Çocuğun Sağlık Hakkı ..................................................................................... 369
A. Anne ve Çocuk Sağlığına ĠliĢkin Göstergeler ............................................... 371
B. Çevre Sağlığı .................................................................................................... 373
II. Çocuğun Sosyal Güvenlik Hakkı ................................................................... 373
§ 4. ÇOCUĞUN KÜLTÜREL HAKLARI ...................................................... 376
I. Çocuğun Eğitim Hakkı .................................................................................... 376
A. Eğitim Hakkının Önemi ................................................................................. 376
B. 1982 Anayasası’nın Eğitime ĠliĢkin Ġlkeleri ................................................... 377
1. Genellik, Zorunluluk ve Parasızlık ................................................................. 377
2. Fırsat ve Olanak EĢitliği .................................................................................. 378
3. ÇağdaĢ Bilim ve Eğitim Esaslarına Uygunluk ............................................... 381
4. Eğitim ve Öğrenim Özgürlüğü ve Anayasaya Sadakat Ödevi ...................... 382
5. Zorunlu Din Kültürü ve Ahlâk Öğretimi ....................................................... 382
xxvii
6. Eğitim ve Öğretim Kurumlarında Yapılabilecek Faaliyetler ....................... 383
7. Eğitim Hakkının Mutlaklığı ............................................................................ 384
8. Özel Okulların Bağlı Olduğu Esaslar ............................................................. 385
9. Azınlık ve Yabancıların Eğitim Hakkı ........................................................... 385
10. Türkçeden BaĢka Dil Yasağı ......................................................................... 386
11. Yabancı Dilde Eğitim ve Öğretim ................................................................ 387
12. Çocuğun Güvenli ve Sağlıklı Bir Okul Ortamında Eğitim
Görme Hakkı........................................................................................................ 387
C. Millî Eğitim Temel Kanunu’na Göre Eğitim Sisteminin Yapısı,
Amaçları ve Genel Ġlkeleri ............................................................................ 393
1. Eğitim Sisteminin Yapısı ................................................................................. 393
2. Millî Eğitimin Genel Amaçları ....................................................................... 397
2.1. YurttaĢlık Eğitimi.......................................................................................... 397
2.2. KiĢilik Eğitimi ................................................................................................ 398
2.3. Meslek Eğitimi .............................................................................................. 398
3. Millî Eğitimin Temel Ġlkeleri .......................................................................... 399
D. Engelli Çocukların Eğitim Hakkı .................................................................. 400
1. Genel Bilgiler ................................................................................................... 400
2. Özel Eğitimin Ġlkeleri ...................................................................................... 402
3. Özel Eğitim Gerektiren Çocukların Tanılanması, Değerlendirilmesi ve
YerleĢtirilmesi ................................................................................................ 405
II. Çocuğun Bilgi Edinme ve Zararlı Yayınlara Karşı Korunma Hakkı ........ 407
A. Çocuğun Bilgi Edinme Hakkı ........................................................................ 407
B. Çocuğun Zararlı Yayınlardan Korunma Hakkı ............................................ 411
1. Aileye ve Öğretmenlere DüĢen Görevler ...................................................... 415
2. Medya KuruluĢlarına DüĢen Görevler ........................................................... 416
3. Devlete DüĢen Görevler .................................................................................. 419
III. Çocuğun Çocuk Olma ve Sağlıklı Bir Çevrede Yaşama Hakkı ................. 424
A. Çocuğun Çocuk Olma Hakkı ......................................................................... 424
B. Çocuğun Sağlıklı ve Dengeli Bir Çevrede YaĢama Hakkı ........................... 426
1. Çevre Sorunlarının Çocuk Üzerindeki Etkisi ................................................ 427
2. Eğitim Yoluyla Çocuklara Çevre Bilincinin Kazandırılması ........................ 428
3. Ailenin Fizikî ve Kültürel Çevresinin Düzenlenmesi .................................... 431
4. Okulun Fizikî ve Kültürel Çevresinin Düzenlenmesi ................................... 432
5. Genel Fizikî ve Kültürel Çevrenin Düzenlenmesi ........................................ 432
xxviii
İKİNCİ BÖLÜM
ÖZEL OLARAK KORUNMASI GEREKEN ÇOCUKLARIN HAKLARI
§ 1. KORUNMA ĠHTĠYACI OLAN ÇOCUKLARIN HAKLARI ............... 437
I. Devletin Çocuk Koruma Politikası ve Tarihî Gelişim .................................. 437
A. Sosyal Politika ve Çocuk Koruma Politikası Kavramları ............................. 437
B. Sosyal Yardım ve Sosyal Hizmet Kavramları ................................................ 439
II. Türkiye’de Çocuk Koruma Sistemi ............................................................... 441
A. Cumhuriyet’ten Önce ..................................................................................... 442
B. Cumhuriyet’ten Sonra ..................................................................................... 445
III. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı ........................................................... 447
IV. Çocuk Koruma Hizmetlerinde Koordinasyon Strateji Belgesi ve
Uygulama Planları (2014-2019) ......................................................................... 448
A. Çocuk Korunma Hizmetlerinde Strateji Belgesi ......................................... 448
B. Strateji Belgesi Uygulama Planları ............................................................... 451
V. Korunma İhtiyacı Olan Çocuk Kavramı ve Bu Çocuklarla
İlgili İşlemler ...................................................................................................... 454
A. Korunma Ġhtiyacı Olan Çocuk Kavramı ...................................................... 454
B. Korunma Ġhtiyacı Olan Çocuklarla Ġlgili ĠĢlemler ....................................... 454
1. Korunma Ġhtiyacı Olan Çocukların Bildirimi ................................................ 454
2. Korunma Kararının Alınması ......................................................................... 455
3. Korunma Kararının Kaldırılması .................................................................... 456
VI. Korunmaya İhtiyacı Olan Çocuklara Sunulan
Hizmet Modelleri ................................................................................................. 457
A. Öz Aile Yanında Bakım Hizmeti ................................................................... 457
B. Koruyucu Aile Hizmeti ................................................................................... 459
C. Kurum Bakımı ................................................................................................. 461
1. Kurum Bakımının Değerlendirilmesi ............................................................. 461
2. Kurum Türleri .................................................................................................. 462
2.1. KıĢla Tipi Kurumlar ..................................................................................... 462
2.2. Ev Tipi Kurumlar ......................................................................................... 465
D. Çocuk Destek Merkezleri .............................................................................. 467
VII. Çocuk Korunma Kanunu’na Göre Çocuğun Korunması ......................... 468
A. Destekleyici ve Koruyucu Tedbirler ............................................................. 470
xxix
1. DanıĢmanlık Tedbiri ....................................................................................... 470
2. Eğitim Tedbiri ................................................................................................. 471
3. Bakım Tedbiri .................................................................................................. 471
4. Sağlık Tedbiri .................................................................................................. 472
5. Barınma Tedbiri .............................................................................................. 472
B. Koruma Sürecinin BaĢlatılması ve Tedbirlerin Alınması............................. 473
1. Kuruma Bildirim ve AraĢtırma ....................................................................... 473
2. Korunma Tedbirlerinin Alınması ................................................................... 474
2.1. Acil Korunma Kararı Alınması .................................................................... 474
2.2. Koruyucu Destekleyici Tedbir Kararının Alınması .................................... 474
C. Tedbir Kararının Kaldırılması ve Sona Ermesi ............................................ 475
D. Tedbir Kararının Gönderilmesi ve Uygulanması ......................................... 476
VIII. Çocuk Koruma Sisteminin Değerlendirilmesi ........................................ 477
§ 2. ÇALIġAN ÇOCUKLARIN HAKLARI .................................................... 481
I. Çocuk ve Genç İşçiliği Sorunu ........................................................................ 482
II. Çocuk İşçiliğinin Tarihsel Gelişimine Kısa Bir Bakış ................................ 483
A. Sanayi Devriminden Önce ............................................................................. 483
B. Sanayi Devrimi ve Sonrası .............................................................................. 483
III. Çocukları Çalışmaya İten Nedenler ............................................................ 485
A. Yoksulluk ......................................................................................................... 485
B. Eğitimle Ġlgili Nedenler .................................................................................. 485
C. Göçler............................................................................................................... 486
D. Geleneksel BakıĢ Açısı ve Ailenin Rolü ....................................................... 486
E. Çocuk ĠĢ Gücüne Olan Talep ......................................................................... 486
F. Mevzuatın Eksiklikleri ve Etkin Uygulanmaması ......................................... 487
IV. Çalışmanın Çocuk Üzerindeki Etkileri........................................................ 487
A. Çocuğun Fiziksel Sağlık ve GeliĢimi Üzerindeki Etkileri ............................ 487
B. Çocuğun Ruh Sağlığı Üzerindeki Etkileri ..................................................... 488
C. Çocuğun Eğitimi Üzerindeki Etkileri ............................................................ 489
D. Çocuğun KiĢisel ve Sosyal GeliĢimi Üzerindeki Etkileri ............................. 489
V. Çalışma Ortamına Göre Çocuk İşçiliği ......................................................... 489
A. Tarım Alanında ............................................................................................... 489
B. Sanayi Alanında ............................................................................................... 489
C. Hizmet Alanında ............................................................................................. 490
D. Ev ĠĢlerinde ÇalıĢma ....................................................................................... 490
xxx
E. Sokakta ÇalıĢma .............................................................................................. 490
VI. Çalışan Çocukların Haklarına İlişkin Uluslararası Düzenlemeler .......... 493
A. Genel Hükümler ............................................................................................. 493
B. Uluslararası ÇalıĢma Örgütü’nün ÇalıĢmaları (ILO) ................................... 495
1. SözleĢmeler ....................................................................................................... 495
1.1. Asgari ÇalıĢma YaĢına ĠliĢkin 138 Sayılı SözleĢme .................................... 495
1.2. En Kötü Biçimlerdeki Çocuk ĠĢçiliğinin Önlenmesi ve Ortadan
Kaldırılmasına ĠliĢkin 182 Sayılı Acil Eylem SözleĢmesi .......................... 495
2. ILO-IPEC Programı ........................................................................................ 497
VII. Türk İş Hukukunda Çocuk ve Genç İşçilerin Hakları .............................. 498
A. Çocuk ve Genç ĠĢçi Kavramları ..................................................................... 499
B. ĠĢ Güvenliği ve Çocuk ĠĢ Gücü Ġstismarı Kavramları ................................... 499
C. Çocuk ve Genç ĠĢçileri Koruyucu Haklar...................................................... 500
1. Çocuk ve Genç ĠĢçilerin Asgarî ÇalıĢma YaĢı Bakımından
Korunma Hakları ................................................................................................. 500
1.1. ĠĢ Kanunu Kapsamındaki ĠĢlerde ÇalıĢma YaĢı ......................................... 500
a. Normal ve Hafif ĠĢlerde ÇalıĢma .................................................................. 500
b. Yeraltı ve Su Altı ĠĢleri ................................................................................... 502
c. Diğer ĠĢler ....................................................................................................... 502
1.2. ĠĢ Kanunu DıĢındaki ĠĢler ............................................................................. 503
a. Borçlar Kanunu Kapsamındaki ĠĢler ............................................................. 503
b. Turizm ve Eğlence iĢleri ................................................................................. 503
2. Çocuk ve Genç ĠĢçilerin Sağlık ve ĠĢ Güvenliği Bakımından Korunma
Hakları............................................................................................................. 503
2.1. ĠĢverenler Tarafından Çocuk ĠĢçilere Yönelik ve Risk Değerlendirmesi
Yapılması ..................................................................................................... 504
2.2. Sağlık Yoklaması ........................................................................................... 505
2.3. Çocuk ve Genç ĠĢçilerin Kendilerine Uygun ĠĢe YerleĢtirilmeleri ve
Tehlikelere KarĢı Korunmaları .................................................................. 505
2.4. Çocuk ve Genç ĠĢçilerin ve Ana Babalarının Eğitilmeleri ......................... 506
3. Çocuk ve Genç ĠĢçilerin ÇalıĢma KoĢulları Bakımından Korunma
Hakları .................................................................................................................. 507
3.1. Normal ĠĢ Süresi............................................................................................ 507
3.2. Fazla ÇalıĢma ................................................................................................ 508
3.3. Dinlenme Hakkı ............................................................................................ 508
xxxi
a. Ara Dinlenmesi ................................................................................................ 509
b. Gece Dönemi, Hafta Tatili, Ulusal Bayram ve Genel Tatil Günlerinde
Dinlenme......................................................................................................... 509
c. Yıllık Ücretli Ġzin ............................................................................................. 510
4. Çocuk ve Genç ĠĢçilerin Kimlik Hakları ........................................................ 510
5. Çocuk ve Genç ĠĢçilerin ĠĢ Yerinde ġiddete KarĢı Korunma Hakları ......... 510
6. Çocuk ve Genç ĠĢçilerin Sosyal Güvenlik Hakkı ........................................... 512
7. Çocuk ve Genç ĠĢçilerin Sendikal Hakları ..................................................... 512
VIII. Çırak Çocukların ve Gençlerin Hakları ................................................... 513
A. Çıraklık Kavramı ............................................................................................. 513
B. Çırakların Tabi Olacağı Mevzuat ................................................................... 514
C. Çırakların ÇalıĢma KoĢulları .......................................................................... 515
§ 3. ÇOCUĞUN ĠSTĠSMARDAN VE ĠHMALDEN KORUNMA
HAKKI ................................................................................................................. 516
I. Psiko-Sosyal Açıdan Çocuk İstismarı ve İhmali ........................................... 517
A. Çocuk Ġstismarı ve Ġhmalinin Tanımı ............................................................ 517
B. Çocuk Ġstismarı ve Ġhmalinin Türleri ............................................................ 518
1. Fiziksel Ġstismar ve Ġhmal ................................................................................ 518
2. Duygusal Ġstismar ve Ġhmal ............................................................................. 519
3. Cinsel Ġstismar .................................................................................................. 520
C. Çocuk Ġstismarı ve Ġhmalinin Nedenleri ....................................................... 522
D. Ġstismar ve Ġhmali Bildirim Yükümlülüğü .................................................... 523
E. Çocuklara Yönelik Ġstismar ve ġiddet Eylemlerine ĠliĢkin Sayısal
Veriler ve Alınması Gerekli Önlemler ......................................................... 525
1. Sayısal Veriler .................................................................................................. 525
2. Alınması Gerekli Önlemler ............................................................................. 527
II. Çocuğun İhmal, İstismar ve Şiddet Suçlarına Karşı Ceza Hukukunda
Korunması ...................................................................................................... 529
A. Çocuğun YaĢam Hakkı ve Vücut Dokunulmazlığının Korunması ............. 529
1. YaĢam Hakkının Korunması ........................................................................... 529
2. Vücut Dokunulmazlığının Korunması ........................................................... 530
B. Çocuğun Cinsel Dokunulmazlığının Korunması .......................................... 532
1. Çocukların Cinsel Ġstismarı Suçu .................................................................... 532
1.1. Genel Olarak ................................................................................................. 532
1.2. Çocukların Cinsel Ġstismar Suçu ................................................................. 533
xxxii
1.3. Anayasa Mahkemesi Kararlarının Değerlendirilmesi .............................. 537
2. ReĢit Olmayanla Cinsel ĠliĢki Suçu................................................................. 538
C. Çocuğun Kötü Muamele Suçuna KarĢı Korunması ..................................... 539
D. Çocuğun Disiplin Yetkisinin Kötüye Kullanılması Suçuna KarĢı
Korunması ....................................................................................................... 543
E. Çocuğun Kaçırılma ve Alıkonulma Suçuna KarĢı Korunması .................... 544
F. Çocuğun Aile Hukukundan Kaynaklanan Yükümlülüğün Ġhlâli Suçuna
KarĢı Korunması ............................................................................................. 545
G. Çocuğun Dilencilik Suçuna KarĢı Korunması .............................................. 545
H. Çocuğun Terk Suçuna KarĢı Korunması ...................................................... 545
I. Çocuğun Cinsel Sömürü Suçlarına Karşı Korunması ................................. 546
1. Çocuk FuhĢu ..................................................................................................... 546
2. Çocuk Pornografisi .......................................................................................... 548
3. Çocuğun FuhuĢ ve Pornografide Kullanılmak Amacıyla Kaçırılması ......... 550
J. Çocuğun Alkol ve BaĢka Tür Madde Tüketimine KarĢı Korunması ........... 552
1. Yasal Düzenlemeler ........................................................................................ 552
2. Çocuklarda Madde Kullanımı ve Nedenleri .................................................. 554
§ 4. SUÇA SÜRÜKLENEN ÇOCUKLARIN HAKLARI ............................. 556
I. Çocuk Suçluluğunun Tarihçesi ....................................................................... 557
II. Çocukları Suça Sürükleyen Nedenler ........................................................... 559
III. Çocuk Adalet Sistemine İlişkin Uluslararası Kurallar ............................. 560
IV. Türkiye’de Çocuk Adalet Sistemi ................................................................. 564
A. Türk Ceza Kanunu’na Göre Çocukların Ceza Sorumluluğu ...................... 564
1. Fiili ĠĢlediği Sırada Oniki YaĢını DoldurmamıĢ Çocuklar ............................ 565
2. Fiili ĠĢlediği Sırada Oniki YaĢını DoldurmuĢ OnbeĢ YaĢını
DoldurmamıĢ Çocuklar.................................................................................. 565
3. Fiili ĠĢlediği Sırada OnbeĢ YaĢını DoldurmuĢ Onsekiz YaĢını
DoldurmamıĢ Çocuklar.................................................................................. 566
B. Çocuk Koruma Kanunu’na Göre Suça Sürüklenen Çocukların
Yargılanması ........................................................................................................ 569
1. Çocuk Yargılamasının Temel Ġlkeleri ............................................................ 569
2. Çocukları Yargılayan Kurumlar ..................................................................... 572
2.1. Çocuk Mahkemesi ........................................................................................ 573
2.2. Çocuk Ağır Ceza Mahkemesi ...................................................................... 573
2.3. Hâkimlerde Aranacak Nitelikler ................................................................. 574
xxxiii
3. Çocuk Mahkemelerine Yardımcı Kurumlar .................................................. 574
3.1. Kolluğun Çocuk Birimi ................................................................................. 574
3.2. Cumhuriyet Savcılığı Çocuk Bürosu ............................................................ 576
3.3. Savunma ......................................................................................................... 577
3.4. Sosyal ÇalıĢma Görevlileri ........................................................................... 577
3.5. Denetim Görevlileri ...................................................................................... 578
C. Ceza Sorumluluğu Olmayan Çocuklara Uygulanacak Güvenlik
Tedbirleri .............................................................................................................. 580
D. Suça Sürüklenen Çocuklar Hakkında Özel Koruma Tedbirleri ................. 581
1. Yakalama .......................................................................................................... 581
2. Tutuklama ve Adli Kontrol ............................................................................. 582
2.1. Tutuklama...................................................................................................... 582
2.2. Adli Kontrol .................................................................................................. 583
E. Çocuk Mahkemelerinde Uygulanacak Özel Usul Kuralları ........................ 584
1. SoruĢturma ....................................................................................................... 585
2. Kamu Davasının Açılmasının Ertelenmesi .................................................... 586
3. KovuĢturma ...................................................................................................... 587
4. Sosyal Ġnceleme ................................................................................................ 588
5. Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması ................................................... 590
6. UzlaĢma ............................................................................................................ 591
6.1. Genel Bilgiler ................................................................................................ 591
6.2. Türk Çocuk Adalet Sisteminde UzlaĢma .................................................... 593
F. Cezaların ve Güvenlik Tedbirlerinin Yerine Getirilmesi ............................. 595
1. Genel Bilgiler ................................................................................................... 595
2. Çocukların Cezalarının Ġnfaz Edileceği Kurumlar ........................................ 596
3. Çocuk Hükümlüler Hakkında Uygulanacak Disiplin Tedbirleri ve
Cezaları ................................................................................................................. 598
3.1. Disiplin Tedbirleri ......................................................................................... 598
3.2. Disiplin Cezaları............................................................................................ 598
3.3. Disiplin Cezalarının Kaldırılması ................................................................ 599
4. Ödüllendirme ................................................................................................... 599
5. Ceza Ġnfaz Kurumlarındaki Hükümlülerin Hakları, Güvenceleri ve
Kısıtlamalar ..................................................................................................... 600
5.1. Çocukların Dolaylı Yararlanabileceği Hükümler ...................................... 600
5.2. Sadece Çocukların Yararlanabileceği Hükümler ....................................... 601
xxxiv
6. Çocuklar Hakkında Hükmedilen Para Cezasının Ġnfazı ............................... 602
7. Adli Sicil Kayıtları ............................................................................................ 602
G. Suça Sürüklenen Çocuklar Hakkında Sayısal Veriler
ve Değerlendirme................................................................................................. 603
SONUÇ, GENEL DEĞERLENDĠRME VE ÖNERĠLER ............................ 609
KAYNAKÇA ....................................................................................................... 615
xxxv
GĠRĠġ
ÇOCUK HUKUKU VE ÇOCUK HAKLARININ
ÖNEMİ, KONUSU, KAYNAKLARI VE HUKUK
SİSTEMİNDEKİ YERİ
§1. ÇOCUK HUKUKU VE ÇOCUK HAKLARININ ÖNEMĠ,
KONUSU, KAYNAKLARI, ÖZELLĠKLERĠ VE HUKUK
SĠSTEMĠNDEKĠ YERĠ
I. Çocuk Hukuku ve Çocuk Haklarının Önemi ve Konusu
A. Çocuk Hukuku ve Çocuk Haklarının Önemi
Çocuk masum, duyarlı, bağımlı ve gelişmekte olan bir insan varlığıdır;
aynı zamanda da meraklı, canlı ve umut doludur. Bu dönemini oynayarak,
öğrenerek ve gelişerek geçirirse hem kendisi mutlu olur, hem de ileride
toplumun refahı ve mutluluğuna katkı sağlar. Bu nedenle, ülkeler gelişmek,
barış ve refah içinde yaşamak istiyorlarsa çocukların sağlıklı büyümelerine
ve yetenekleri doğrultusunda gelişmelerine önem vermek zorundadırlar.
Çocuğun korunması, onun “bir insan” olarak sevgi ve şefkate lâyık olması yanında, toplumun da bir parçası olması fikrine dayanır.1 Bir toplumda
çocuklar kötü muamele görmekte, ihmal ve istismar edilmekte ise, o toplumun kültürü geri kalmış bir kültür olarak değerlendirilebilir. Buna karşın,
çocuklara değer veren, onlara sağlıklı gelişme olanakları sağlayan toplumların ileri bir kültür düzeyinde oldukları söylenebilir.2
Çağdaş uygarlığın ve toplumun bu kadar önemli bir unsuru olan çocuğun yetişmesi, bedensel, zihinsel, duygusal, sosyal ve ahlâkî gelişimi ile ilgili
eğitsel önlemlerin alınması yanında, onun aile ve toplum içindeki yerini düzenleyen hukuk kurallarına da bağlıdır. Çünkü, gereksinimleri karşılanmamış, haklarından yoksun bırakılmış, üzerinde doğal güçsüzlüğü dolayısıyla
ana babanın, öğretmenin, işverenin, polisin, savcının ve hâkimin her türlü
baskıda bulunabileceği bir nesne olarak algılanan çocuğun, hukuk kurallarıyla korunması gerekir. Bu kuralların çocuğun onuru, saygınlığı ve özgürlüklerine uygun olmasında, çocuğun olduğu kadar toplumun da yararı vardır. İşte bu nedenledir ki çocuk eski devirlerden bu yana hukuku ilgilendir1
2
ĠNAN (1968), s.9.
ROMA (1966), s.44.
2
Çocuk Hukuku
miştir.3 Bununla birlikte çocuk haklarını konu alan ve bu hakları ulusal ve
uluslararası alanda hukuksal güvenceye kavuşturmayı amaçlayan çocuk
hukuku yeni bir bilim dalıdır. Gerçekten, hukukun sadece güçlülerin haklarını koruyan kurallar olmaktan çıkarak, güçsüzlerin, özellikle de korunma
gereksinimi içinde bulunan kişilerin haklarıyla ilgilenmeye başlamasıyla,
çocuklar hukukun başlıca düzenleme konusunu oluşturmuşlardır.
B. Çocuk Hukuku ve Çocuk Hakları Kavramları
1. Çocuk Hukuku Kavramı
Hukuk, toplumsal hayatı düzenleyen ve uyulması kamu gücüyle desteklenen kuralların bütünüdür. Çocuk hukuku ise, hukukun çocuklara özgü,
diğer bir deyişle çocuk haklarını düzenleyen dalıdır. 4
Çocuğun bedensel, düşünsel ve duygusal gelişimi sevgi dolu, sıcak bir
ortamda yetişmesine bağlıdır. Böyle bir ortamı sağlayan temel topluluk ailedir. Başka hiç bir sosyal ve hukuksal yapı ailede olduğu gibi doğrudan ve
doğal temele dayanmaz. İşte bu nedenledir ki çocuğun yetiştirilmesi tarihin
ilk devirlerinden bu yana ana babanın ahlâkî görevi sayılmış, çocukların
yetiştirilmesi ve korunması yüzyıllar boyunca aileye ait olmuştur. Bu görev,
19. yüzyılda Avrupa’da ulusal düzeyde yapılan önemli kanun düzenlemeleri
ile ana babanın hukuki görevi haline de gelmiştir. Nitekim ana-baba ve çocuklar arasındaki ilişkiler Medenî Kanunlarda özel hukuk çerçevesi içerisinde düzenlenmiştir.
Bu nedenle çocuk hukuku dar anlamıyla ana baba ve çocuklar arasındaki hakları, görevleri ve ilişkileri düzenleyen kurallardan oluşur.
Çocuk ana babasından görevlerini yerine getirmelerini nasıl isteyecektir? İşte bu noktada devletin çocuğa karşı yükümlülükleri başlamaktadır.
Çocuğa, hukuk kuralları ile ana babasına karşı haklar tanımış olan devlet,
bu hakların gerçekleştirilmesini de sağlamak, çocuğun korunması ile ilgili
bir sorundan haberdar olduğunda, yasal koşulların bulunması durumunda
kendiliğinden müdahale etmek ve çocuğu korumakla yükümlüdür.
Ancak, modern devletin çocuğa karşı görevi bedensel, duygusal, zihinsel ve ahlâkî güvenliğine, diğer bir deyişle “yüksek yararına” özen göstermek bakımından yalnızca ana babayı desteklemek ve denetlemek değildir.
Devlet aynı zamanda çocukların yetenekleri doğrultusunda gelişmelerini
güvence altına almak, onların ekonomik ve sosyal refahını da sağlamak zorundadır. Şu halde çocuk hukukunun konusuna, çocuğun ana babasına karşı
3
4
ĠNAN (1968), s.3.; SEROZAN (2005), s, 2.
ĠNAN (1968), s.10.; GÖZÜBÜYÜK (2008), s.5.
Çocuk Haklarının Önemi, Konusu, Kaynakları ve Hukuk Sistemindeki Yeri
3
haklarını düzenleyen kuralların yanında, topluma ve devlete karşı haklarını
düzenleyen kurallar da girer.
Ulusal devletlerin vatandaşlarına karşı uygulamakla yükümlü oldukları
refah politikaları ve insan hakları devletler hukukunu etkilemiştir. Devletler
hukuku 17. ve 18. yüzyıllarda devletlerin hükümranlık ve ekonomik ilişkilerini konu almaktaydı. Ancak 19. yüzyılın başlarından itibaren tek tek bireylerin geliştirilmesi ve insan hakları da devletler hukukunun önemli konularından biri
olmuştur. Böylece bir insan olarak çocuk, uluslararası normların korumasından yararlanma olanağına kavuşmuştur.
Şu halde en geniş anlamıyla çocuk hukuku, özel hukuk, kamu hukuku,
sosyal hukuk ve uluslararası hukukta çocukların haklarını düzenleyen kuralların bütününden oluşur.
Özetle çocuk hukuku, hukukun çocuklara özgü dalıdır. Çocuk hukuku,
bu kuralları açıklar, yorumlar, boşlukları gidermeye yönelik öneriler getirir
ve aksayan yönlerine ilişkin eleştirilerde bulunur. Bu kurallarla çocuk, saygınlığı, özgürlüğü, özgünlüğü ve gelişme gereksinimi dikkate alınarak özel
olarak korunur. Bu kuralların işlevi, güçsüzlüğü ve gelişim gereksinimi göz
önünde tutularak çocuğu ailede, okulda, iş yerinde, eğlence yerlerinde, sokakta, mahkemede, ıslahevi ve cezaevinde ..., özetle toplumda koruyup kollamaktır.5
2. Çocuk Hakları Kavramı
Hukuk ve hak arasında yakın ilişki vardır. Hak, en basit deyimiyle bir
şeyi yapma veya başkalarından bir şeyi yapmalarını, belirli bir şekilde davranmalarını isteme yetkisidir. Bu yetkiyi güvence altına alan ise hukuk’tur.6
Yürürlükteki hukuk açısından çocuk hakları ise, çocuk hukukunu ilgilendiren kurallar tarafından düzenlenmiş, yargı organlarınca gerçekleştirilen koruma yollarına kavuşturulmuş haklardan oluşur. Bu haklar, çocuğun
bedensel, zihinsel, duygusal, sosyal, ahlâkî ve ekonomik bakımlardan korunmasını ve gelişmesini sağlarlar. Şu halde çocuk hakları, çocuğun bedensel, zihinsel, duygusal, sosyal ve ahlâkî bakımlardan özgürlük ve saygınlık
içinde, sağlıklı ve normal biçimde gelişebilmesi için hukuk kuralları ile korunan yararlarıdır.7 Çocuk haklarını koruyan hukuk kuralları, çocuğun değerini korumanın araçlarıdır. Bu haklar ve bunları koruyan kurallar aracılığı
5
6
7
ĠNAN (1968), s.10; SEROZAN (2005), s.2.
“Hak” kavramı konusunda bkz., GÖZÜBÜYÜK (2008), s.160 vd.; BĠLGE (2010), s.209 vd.; GÖZLER
(2011), s.345 vd.
HEGNAUER, Art. 264, Nr.58.
4
Çocuk Hukuku
ile çocuk, güçsüzlüğü ve özel gereksinimleri dikkate alınarak korunur, kollanır ve yaşamının en güzel fakat en kırılgan kesitini oluşturan çocukluk
dönemini gereği gibi yaşama olanağına kavuşturulur.
Çocuklar hangi haklara sahiptirler?
Çocuk hakları en geniş kapsamıyla Çocuk Haklarına Dair BirleĢmiĢ
Milletler SözleĢmesi’nde (ÇHS) yer almaktadır.
Sözleşme’de yer alan çocuk hakları, yaşama hakları, gelişme hakları,
korunma hakları ve katılma hakları olmak üzere dört ana grupta toplanabilir.
YaĢama hakları, çocuğun yaşama ve uygun yaşam standartlarına sahip
olma, tıbbi bakım, beslenme, barınma gibi temel gereksinimlerinin karşılanmasını öngören hakları içerirler.
GeliĢme hakları, çocuğun yeteneklerinin en üst düzeyde gerçekleştirebilmesi için gerekli olan eğitim hakkı, oyun ve dinlenme hakkı, bilgi edinme
hakkı, din, vicdan ve düşünce özgürlüğü, bilgi alma hakkı gibi haklardan
oluşurlar.
Korunma hakları, çocuğun her türlü ihmal, istismar ve sömürüye karşı
korunmasını sağlayan haklardır. Bunlar yargı sisteminde, silahlı çatışmada,
çalışma yaşamında; fiziksel, duygusal, cinsel istismar, madde bağımlılığı ve
sığınmacı (mülteci) çocuklar için özel bakıma ilişkin konularda çocukların
korunmasını sağlayan haklardır.
Katılma hakları, çocuğun ailede ve toplumda etkinlik kazanmasını sağlamaya yönelik haklardır. Bu haklar, görüşlerini açıklama ve kendisini ilgilendiren konularda karara katılma, düşünce, düşüncelerini ifade etme, vicdan ve din özgürlüğü, dernek kurma ve toplanma haklarıdır.
Böylece insan haklarıyla bağlantılı bütün haklar çocuklara tanınmıştır.
Bu kitapta, gerek öğrenme kolaylığı, gerekse hukuk sistemi ve öğretimdeki genel ayırıma uygun biçimde çocuk hakları, Çocuk Haklarına Dair
Birleşmiş Milletler Sözleşmesi ile ilişki kurularak 3 kısımda ele alınacaktır:
Çocuk hukuku ve çocuk haklarının önemine, anlamına, kaynaklarına ve
özelliklerine yer verilen “giriş”ten sonra, birinci kısımda çocuk haklarının
tarihsel gelişimi ve Çocuk Hakları Sözleşmesi üzerinde durulacaktır. İkinci
kısımda, çocuğun medenî hukuktaki hakları incelenecektir. Burada, çocuğun ana babasını bilme hakkı, yani soybağı, ana baba ve çocuk arasındaki
ilişkiler, velâyet ve vesâyet kurumları üzerinde ayrıntılı biçimde durulacaktır.
Çocuk Haklarının Önemi, Konusu, Kaynakları ve Hukuk Sistemindeki Yeri
5
Üçüncü kısımda, kamu hukukunda çocuk hakları, iki alt bölüm altında
ele alınacaktır. Bu bölümlerde çocuğun anayasal temel hakları, korunma
ihtiyacı içindeki çocukların hakları, çalışan çocukların hakları, istismar ve
ihmale uğramış çocukların hakları ve suça sürüklenmiş çocukların hakları
incelenecektir.
II. Çocuk Hukukunun Kaynakları
Çocuk hakları ulusal ve uluslararası hukuk kuralları tarafından düzenlendiği için, çocuk hukukunun kaynakları hem ulusal, hem de uluslararası
hukukta bulunmaktadır. Aşağıda bu kaynaklara kısaca değinilecektir.
A. Ulusal Hukukta
Hukuk sistemimizde çocuk ve çocuk haklarının korunmasıyla ilgili kurallar çok değişik kanunlarda bulunmaktadır. Bu kitapta bunların en önemlileri üzerinde durulacaktır.
1982 Anayasası’nın 41, 42, 50, 56, 58, 61 ve 62. maddelerinde çocuk
haklarını özel olarak koruyan hükümler bulunmaktadır. Bu maddelerin
dışında, Anayasa’nın kişi hakları ve ödevleri bölümünde yer alan haklardan
çocuklar da yararlanırlar.
Çocuk haklarının korunmasına ilişkin kurallar, temelleri bakımından
Medenî Kanunda düzenlenmiştir. Medenî Kanun’un “Aile Hukuku” kitabının ikinci kısmı “hısımlık” başlığını taşımaktadır (m.282-371). Bu maddeler
arasında çocuk ve ana baba arasındaki ilişkiler, haklar, ayrıntılı biçimde
düzenlenmektedir. Dar anlamda çocuk hukukunun konusunu oluşturan bu
kuralları kişiler hukuku, evlilik hukuku, vesâyet hukuku, miras hukuku ve
borçlar hukukundaki diğer hükümler tamamlamaktadır.
Ceza ve Ceza Muhakemesi kanunları ile çocuklar mağdur, sanık ve hükümlü olarak korunmaktadırlar.
Çocuklar, sakıncalı yerlere, nesnelere ve yayınlara karşı Ceza Kanunları
yanında özel bazı kanunlarla da korunmaktadırlar (Polis Vazife ve Selâhiyetleri Kanunu, Küçükleri Muzur Neşriyattan Koruma Kanunu, Radyo ve
Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanun, Umumi Hıfzıssıhha
Kanunu gibi).
Çalışma yaşamında çocukların istismara karşı korunmasına ilişkin kurallar iş kanununda bulunmaktadır.
Çocukların eğitim hakkını düzenleyen kurallar ise eğitime ilişkin kanunlarda yer almaktadır (Millî Eğitim Temel Kanunu, İlköğretim ve Eğitim
Kanunu, Meslekî Eğitim Kanunu gibi).
6
Çocuk Hukuku
Korunma gereksinimi içinde bulunan çocuklarla suça sürüklenen çocuklar hakkında alınacak önlemler de Çocuk Koruma Kanunu’nda düzenlenmektedir. Bu Kanun’da ayrıca çocuk mahkemelerinin kuruluş, görev ve
yetkilerine ilişkin kurallar da bulunmaktadır. Korunma gereksinimi içinde
olan çocuklara götürülecek hizmetler ise, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu’nda yer almaktadır.8
B. Uluslararası Hukukta
Çocukların korunmasına ilişkin uluslararası hukukî metinler de vardır.
Çocuk hakları ile ilgili araştırmacılar onları da göz önünde tutmalıdır. Eğer
ulusal koruma uluslararası koruma ile desteklenmezse yetersiz kalır. Çünkü,
ulusal kuralların uluslararası hukuk tarafından geliştirilen evrensel normlara uygun olması gerekir.
Çocukların ve çocuk haklarının korunması, Birleşmiş Milletler Genel
Kurulu ve Avrupa Konseyi’nin üzerinde önemle durduğu konular arasındadır. Birleşmiş Milletler Genel Kurulu çocuk hakları ile ilgili konuları bildirgeler, sözleşmeler ve genel kurallar olarak ayrıntılı biçimde düzenlemektedir. Avrupa Konseyi de BM ilkelerine uygun sözleşmeler ve tavsiye kararları
oluşturmaktadır. Başlıca uluslararası metinler şunlardır:
 Uluslararası hukukta çocuk haklarını düzenleyen temel yasal metin
20 Kasım 1989 tarihli “Çocuk Haklarına Dair Birleşmiş Milletler Sözleşmesi”dir (ÇHS). Sözleşme pek çok ülke yönetiminin, Birleşmiş Milletlere bağlı
örgütlerin ve hükümet dışı kuruluşların on yıla varan yoğun temas ve görüş
alışverişlerinin ürünüdür. Gözetilen amaç, çocukların ihmal, istismar ve her
türlü kötü muameleye karşı korunmaları için evrensel ilkelerin yerleştirilmesidir.
 Çocuk Haklarına Dair Birleşmiş Milletler Sözleşmesi’ne Ek Çocuk
Satışı, Çocuk Fahişeliği ve Çocuk Pornografisiyle ilgili İhtiyarî Protokol.9
 Çocuk Haklarına Dair Birleşmiş Milletler Sözleşmesi’ne Ek Çocukların Silahlı Çatışmalara Dahil Olmamaları İle İlgili İhtiyarî Protokol. 10
 Çocuk Haklarına Dair Birleşmiş Milletler Sözleşmesinin Başvuru
Usulüne İlişkin İhtiyarı Protokol11
8
9
10
11
Ancak Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu’nun bir çok maddesi, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının TeĢkilât ve Görevleri Hakkındaki 08.06.2011 tarih ve 633 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ve bu Kararname’de değiĢiklik yapan 02.11.2011 tarihli ve 662 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile yürürlükten kaldırılarak çocuk koruma sisteminde önemli değiĢiklikler yapılmıĢtır.
25.5.2000 tarih ve 54/263 sayılı BM Kararı ile kabul edilmiĢtir. Türkiye Protokolü 09.05.2002 tarihli Kanunla onaylamıĢtır, RG 28.06.2006 – 24799.
Türkiye tarafından 16.10.2003 Tarih ve 4991 Sayılı Kanun’la onaylanmıĢtır. RG. 18.03.2004 – 25406.
01.08.2013
Çocuk Haklarının Önemi, Konusu, Kaynakları ve Hukuk Sistemindeki Yeri
7
Birleşmiş Milletler Örgütü yanında, çocuk haklarının etkili biçimde korunması için sözleşmeler hazırlayan dünya çapında diğer önemli bir örgüt te
Lahey Devletler Özel Hukuku Konferansı’dır. 12
Bu örgüt kanunlar ihtilâfı kurallarının yeknesaklaştırılması amacıyla
sözleşmeler düzenlemektedir. Çocuk hukuku alanında düzenlenen sözleşmelerin çoğu devletler tarafından onaylanmış ve yürürlüğe girmiştir. Büyük
çoğunluğu nafaka, velâyet, evlât edinme ve çocuk kaçırma konularında yapılmış bu sözleşmeler çocuğun yüksek yararı ilkesini temel almışlardır.
Lahey Devletler Özel Hukuku Konferansının, çocuklarla ilgili olarak
düzenlediği sözleşmelerden önemlileri şunlardır:
 Çocuklara Karşı Nafaka Mükellefiyetine Uygulanacak Kanuna Dair
Sözleşme (1956) 13
 Çocuklara Karşı Nafaka Yükümlülüğü Konusundaki Kararların Tanınması ve Tenfizine İlişkin Sözleşme (1958) 14
 Küçüklerin Korunmasında Makamların Yetkisine Uygulanacak Kanuna Dair Sözleşme (1961) 15
 Evlât Edinmeye İlişkin Kararların Tanınması, Uygulanacak Hukuk
ve Yetkiye Dair Sözleşme (1965)
 Nafaka Yükümlülüğüne Uygulanacak Kanuna Dair Sözleşme
(1973) 16
 Nafaka Yükümlülüğü Konusundaki Kararların Tanınması ve Tenfizine İlişkin Sözleşme (1973) 17
 Uluslararası Çocuk Kaçırmanın Hukukî Veçhelerine Dair Sözleşme
(1980) 18
12
13
14
15
16
17
18
Lahey Devletler Özel Hukuku Konferansının Çocuk hukuku alanında gerçekleĢtirdiği sözleĢmeler hakkında geniĢ bilgi için bknz., TĠRYAKĠOĞLU, B.: Çocukların Korunmasına ĠliĢkin Milletlerarası SözleĢmeler ve
Türk Hukuku, Ankara 1991; TANRIBĠLĠR, F.B.: Çocuk Haklarının Uluslararası Korunması ve Koruma Mekanizmaları, Ankara 2011.
Onay Kanunu RG 17.09.1971 – 13959.
Onay Kanunu RG 27.09.1972 – 14319.
Onay Kanunu RG 12.01.1977 – 15817.
Onay Kanunu RG 05.11.1980 – 17150.
Onay Kanunu RG 06.11.1980 – 17152.
Onay Kanunu RG 11.11.1999 – 23873.
Download