Fiberle Güçlendirilmiş Kompozitlerin Protetik Uygulamalardaki Yeri
advertisement
DERLEME (Review) Hacettepe Diş Hekimliği Fakültesi Dergisi Cilt: 33, Sayı: 3, Sayfa: 49-60, 2009 Fiberle Güçlendirilmiş Kompozitlerin Protetik Uygulamalardaki Yeri Position of Fiber-Reinforced Composites in Prosthetic Applications *Öğr.Gör. Işıl Çekiç NAĞAŞ, *Prof.Dr. Gülay UZUN *Hacettepe Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu ÖZET ABSTRACT Fiberle güçlendirilmiş kompozitlerin (FGK) diş hekimliğinde kullanımının giderek artması ile birlikte, bu materyaller protetik uygulamalarda da popülarite kazanmışlardır. FGK’lerin geliştirilmesi, minimal invaziv tedavi yaklaşımlarında yeni olanaklar sunmaktadır. Ayrıca, FGK rezin restorasyonların, iyi bir estetik, translusensi, tamir edilebilme kolaylığı, tutuculuk ve direnç formunu dengeleyen destek dişe bağlanabilme kabiliyeti gibi avantajları vardır. Bu materyaller aynı zamanda, hasta başında ve laboratuvarda yapılma imkânına sahiptir. Klinisyenlerin, bu materyallerin ve mevcut olan farklı tiplerinin temel yapısını anlaması çok önemlidir. FGK’lerin avantajlarının ve sınırlamalarının göz önünde bulundurulması, klinisyenlerin belirli klinik koşullar için en iyi FGK materyalini seçmesini mümkün kılacaktır. Bu derlemede, FGK’lerin özellikleri, protetik uygulamalardaki yeri ve bu alandaki gelişmeler değerlendirilmiştir. With the increasing application of fiber-reinforced composites (FRC) in dentistry, these materials gain popularity also in prosthetic applications. The development of FRC offers new possibilities in minimally invasive treatment approaches. Furthermore, FRC resin restorations have the advantages of good aesthetics, translucency, ease of repair, and an ability to bond to the abutment teeth, thereby compensating for less-than-optimal abutment tooth retention and resistance form. These materials also have the potential for chair-side and laboratory fabrication. It is crucial for the clinicians to understand the basic structure of these materials and the different types available. Awareness of the advantages and limitations of FRC enables the clinician to select the best FRC material for certain clinical situation. In this review, properties of FRC, the position in prosthetic applications and the recent developments in this field have been criticized. ANAHTAR KELİMELER Fiberle güçlendirilmiş kompozitler, protetik restorasyonlar. KEYWORDS Fiber-reinforced composites, prosthetic restorations. 50 GİRİŞ Fiberle güçlendirilmiş kompozitler (FGK), mühendislik alanlarında, uçak ve roket endüstrisinde yaygın olarak kullanılmaktadır1. Uygun FGK’in kullanımı ile mühendislerin, kullanılan materyalin avantajlı özelliklerinden faydalanması sağlanmıştır. Materyal çeşitliliğinin de artması ile birlikte bu polimerler, birçok alanda özellikle medikal uygulamalarda kabul görmeye başlamıştır. Dental uygulamalarda kullanımları giderek artmasına rağmen, klinik ömürleri halen sorgulanmaktadır2. FGK’lerin önemli bir özelliği, gereksinimleri sağlayacak şekilde materyalin uyumlanabilmesidir3. Bu durum, bu materyallerin protetik kullanım alanlarını, sabit protetik restorasyonlar4-6, post-kor sistemleri7-9, hareketli protezler10,11 ve implant üst yapılara12,13 kadar genişletmektedir. Bununla birlikte FGK sistemler, metal desteğin kullanılmadığı adeziv ve estetik diş hekimliğinin gelişmesine de katkıda bulunmuştur14. Bir materyalin dental uygulamalarda kullanılabilmesi için, mekanik özelliklerinin iyi ve kimyasal direncinin yüksek olması gerekmektedir. Çiğneme esnasında ağız ortamında 200 N’dan fazla yükler oluşabilmektedir. Aynı zamanda, restorasyonların ağızda kullanımı esnasında birçok kimyasal madde ile temas oluşmaktadır. Bu nedenle dental materyaller, yüksek dayanıma, sertliğe ve yorulma direncine sahip olmalıdır. Biyolojik açıdan, biyouyumlu olmalı ve toksik olmamalıdır. Kimyasal olarak ise, boyutsal stabilitesi yüksek ve pasif olmalı, ayrıca su emilimi düşük olmalıdır3. FGK’ler, estetik üstünlüklerinden dolayı 1990’larda sabit protezlerde kullanılmaya başlanmıştır. FGK sistemler ile yapılan protezler, karşıt diş minesini aşındırma riskini içermedikleri gibi, kompozit sistemlerdeki yeni gelişmelere paralel olarak yeterli aşınma direnci ve sertliğe sahiptirler. FGK restorasyonların mekanik dirençleri ile ilgili yapılan çalışmalarda, fiberlerin posterior bölgede kullanıldıklarında yeterli esneme direncine sahip oldukları ve bükülme direnç- lerinin 500 ile 1200 MPa arasında olduğu bildirilmiştir15,16. Marjinal adaptasyonlarının iyi olduğu ve başarılı mekanik özellikler sergiledikleri birçok in vitro araştırma ile gösterilmiştir17,18. Rezin ile doyurulmuş FGK’lerin, oral kavitede başarılı bir şekilde fonksiyon gösterebilecek derecede yeterli bükülme modülüsü ve dayanımına sahip olduğu bildirilmiştir19,20. FGK restorasyonların avantajları: 1- Koruyucu bir restorasyondur ve minimal derecede diş preparasyonu gerektirir. 2- Tüm kompozit rezin restorasyonları gibi tamir edilebilir, yeniden polisajı yapılabilir. 3- Metal içermediği ve biyouyumlu olduğu için hastalar tarafından kolay kabul edilen bir restoratif tedavidir. 4- Basit laboratuvar safhaları içermektedir. 5- Direkt teknik ile kısa sürede bitirilebilmektedir21. FGK restorasyonların dezavantajları: 1- Uzun dişsiz boşluklarda kullanımı hakkında yeterli miktarda uzun dönem klinik veri mevcut değildir. 2- Kısa klinik kron boyu olan dişlerde, bağlantı bölgeleri sorun yaratabilmektedir. 3- Üzerine yerleştirilen kompozit rezinde, aşınma ve boyanma görülebilmektedir. 4- Parafonksiyonel alışkanlıkların olduğu hastalarda ve restorasyon yapımı esnasında nem kontrolünün yeterli düzeyde yapılamadığı durumlarda problemler görülebilmektedir21. FGK’lerin mekanik özelliklerini etkileyen faktörler: 1- Fiberlerin dağılım yönü, 2- Fiberlerin ve matriks polimerin özellikleri, 3- Fiberlerin miktarı, 4- Fiberlerin rezin ile doyurulması, 5- Fiberlerin matrikse bağlanmasıdır22-24. 51 1. Fiberlerin dağılım yönü: Uzun fiberler içeren kompozitlere devamlı fiber kompozitler, kısa fiber içerenlere ise kısa fiber kompozitler denir. Devamlı fiber kompozitlerde fiber demeti, bükülmüş iplik (roving) olarak adlandırılır. Tek yönlü fiberler, 1.000-200.000 arasında tek fiber içermektedir22,25. Fiberlerin yapıyı güçlendirmesi tek veya daha fazla yönde olabilmektedir; tek yönde güçlendirme anizotropik, iki yönde güçlendirme ortotropik, daha fazla yönde güçlendirme ise izotropik olarak adlandırılmaktadır. Tek yönde güçlendirme, en yüksek stresin gelebileceği yönün bilindiği uygulamalarda kullanılabilir. İki yönlü ve örgü fiberler, iki yönde güçlendirme yapmaktadırlar. Polimerlerin iki yönde güçlendirilmesine bir örnek olarak fiber dokuması (woven) verilebilir. İki yönlü fiber dokumalarının kullanım alanları, fiberle güçlendirilmiş kronlar, hareketli protezler, diş-üstü protezler ve periodontal splintlerdir26. Bunlara ilaveten, kısa ve devamlı fiberler, polimer matriks içinde rastgele dağılabilir. Rastgele dağılan fiberlere sahip kompozitler (chopped), izotropik özellik taşımaktadırlar. Bu fiberler, günümüzde dental uygulamalarda kullanılmamaktadır1. Doğru bir şekilde dağılan fiberler, çatlak veya kırık durdurucu olarak davranmakta ve yorulma sonucu oluşan kırıkları etkili bir şekilde önlemektedirler22. Fiberlerin dağılım yönleri, materyallerin termal özelliklerini de etkileyebilmektedir. Fiber yönlerine bağlı olarak, termal katsayılar değişebilmekte ve bu durum, sabit protetik restorasyonda kullanılan FGK alt yapısı ile kompozit veya diş bağlantısını etkileyebilmektedir27. Kompozit rezinler, polimer matriks, inorganik doldurucu partikülleri ve renk pigmentleri içermektedirler. Metakrilat monomer esaslı partikül dolduruculu kompozit rezinler, serbest radikal polimerizasyonu sonucunda boyutsal değişikliğe uğramaktadırlar. Partikül dolduruculu kompozit rezinler, örneğin restoratif kompozit rezinler ve veneer kompozit materyalleri izotropik yapıda olup, yapısındaki doldurucularda spesifik bir dağılım bulunmamaktadır. Bu nedenle, mekanik ve termal özellikleri, kompozit yapının dağılım yönüne göre değişmemektedir. Yapıdan kaynaklanan bu mekanik problemlerin üstesinden gelmek amacıyla, spesifik dağılım yönü olan fiberler kompozit rezinlere eklenmiştir28. Fiberlerin ve matriks polimerin özellikleri: FGK’ler, polimer matriks ve fiber yapısında güçlendirici kısımdan oluşmaktadır. Fiberle güçlendirmede, sadece çapraz kesit değil, aynı zamanda fiberin uzunluğu da önem taşımaktadır. Bu kompozitlerde, fiberler polimer matriks yapı içine gömülmüştür. Bu matriks, fiberleri içine alıp bir arada tutarak devamlı bir yapı oluşturmaktadır. Yükler matriks aracılığı ile kompozit yapının en güçlü bileşeni olan fiberlere aktarılmaktadır. Bu matriks yapı, fiberleri nemin oluşturacağı etkiden de korumaktadır1. Polimer matriks ve fiberlerin yapısı, mekanik özelliklerinin yanında, FGK’lerin diş-restorasyon ara yüzündeki bağlanma kabiliyetini de etkilemektedir20. 3. Fiberlerin miktarı: Polimer matriks yapısındaki fiber miktarı, ağırlık veya hacim yüzdesi olarak verilebilmektedir. Fiber miktarındaki artışın, akrilik rezin polimer matriksin transvers ve darbe dayanımını arttırdığı yapılan çalışmalarda gösterilmiştir29-32. 4. Fiberin rezin ile doyurulması: Günümüze kadar fiberle güçlendirmenin, yaygın bir klinik kullanım alanı bulamamasının sebebi, serbest fiber demetlerinin kullanım zorluğu idi. Rezin ile doyurma işlemi tanıtılmadan önce, fiberlerin uygulanması ve kesilmesi zor olmaktaydı33. Hareketli protezlerde de fiber kullanımındaki en büyük zorluk, fiberlerin uygulanması esnasında protez kaide materyalinin polimer ile yeterince doyurulamaması idi. Yetersiz doyurulma sonucunda, artmış su emilimi ile birlikte FGK’lerin mekanik özelliklerinde zayıflama görülebilmektedir34. Buna bağlı olarak, doyurulmanın yetersiz olduğu bölgelerde boşluklu yapı ve oral mikroorganizmaların penetrasyonu sonucu renklenme oluşabilmektedir. Bu da yetersiz polimerizasyona, artık monomer miktarının artması- 52 na ve FGK’in dayanıklılığının azalmasına neden olabilmektedir35. Fiberlerin doyurulma işleminin ışık ile polimerize olan rezin sistemler ile direkt veya indirekt kullanımdan önce yapılması, FGK’lerin dayanıklılık özelliklerini geliştiren bir faktördür. Rezin ile doyurma işleminin etkili bir şekilde yapılması, rezinin her bir fiber ile temasta olmasına izin vermektedir. Bu işlemde, ışık ile polimerize dimetakrilat monomeri veya dimetakrilat monomer rezin ile lineer polimer kombinasyonu kullanılmakta ve polimerizasyondan sonra yarı penetre polimer ağı (semi-IPN: semi-interpenetrating polymer network) oluşturulmaktadır36,37. Bu polimer matriksinin dimetakrilat sistemi üzerinde kullanılmasının amacı, dimetakrilat sistemin viskozitesinin fazla olması, böylece FGK’in uygulanabilme ve kompozitin FGK’e bağlanma özelliklerini geliştirmesidir. Dental kullanım için, iki farklı yarı-penetre ağ mevcuttur. Bu uygulamalardan biri, fiberin doyurulma işleminin önceden üretici tarafından yapılmasını (rezinin önceden uygulanması (preimpregnated)), diğeri ise fiberin doyurulma işleminin daha sonra hekim veya laboratuvar teknikeri tarafından yapılmasını (rezinin daha sonra uygulanması (further-impregnation)) gerektirmektedir. Fiberle doyurulma işleminin üretici tarafından yapıldığı durumlarda, fiber demetleri tamamen polimerize edilmemektedir. Klinisyen veya teknisyen, fiberi yerleştirip restorasyonun son halini verdikten sonra, polimerizasyonu tamamlamaktadır22. 5. Fiberlerin matrikse bağlanması: Fiberlerin polimer matrikse yeterince bağlanması, FGK’lerin dayanıklılığında büyük önem taşımaktadır. Fiberler ile polimer matriks arasındaki kimyasal bağ, kovalent bağdır. Uygun bir şekilde adezyonun sağlanması, streslerin matriksten fiberlere transferini sağlamaktadır. Polimerler ile cam fiberler arasındaki adezyonun geliştirilmesinde, silan ajanları kullanılmaktadır. Cam fiberlerin silika yüzeyi ile silanol grupları arasında siloksan köprüleri oluşmaktadır. Daha sonra kondenzasyon reaksiyonu ile silanol molekülle- ri, hidrojen bağları oluşturmaktadır. Silan uygulaması, yüzey ıslanma teorisine dayanmaktadır. Fiberlerin yüzeyindeki silanlar, polimerin yüzey üzerindeki mikropürüzlü yapıya fiziksel tutunmasını sağlamaktadır1. Yüksek molekül ağırlığındaki polietilen fiberlerin farklı polimer matrikslerine bağlanabilmesi için uygulamalar yapılmış, ancak kimyasal bağlantı bölgesinin eksik olması ve fiber yüzeyinin düz olmaması nedeni ile zayıf bir bağlantı sağlanmıştır38. Farklı tipte elektrokimyasal plazma uygulamaları denenmiş ve bu yüzey uygulamalarının FGK’in dayanıklılığını arttırmadığı görülmüştür31. Diş hekimliğinde kullanılan fiberler: Diş hekimliğinde kullanılan fiberler; cam, karbon/grafit, polietilen, aramid fiberlerdir ve piyasada farklı isimlerle bulunmaktadırlar (Tablo I). En sık kullanılan fiber tipleri ise, üstün estetik ve mekanik özelliklerinden dolayı cam ve polietilen fiberlerdir. 1. Cam fiberler: Yapılan çalışmalar, farklı tipteki fiberler arasında dental kullanıma en uygun olanının, translusent özelliği, estetik oluşu ve dentine bağlanma kapasitesi nedeniyle cam fiberler olduğunu göstermişlerdir39. Cam fiber, biyomekanik olarak, dişe ve çene kemiğine benzerlik göstermektedir. Termal genleşme katsayısı, kompozit rezinlere yakındır21. Cam fiberler, polimetilmetakrilat (PMMA) esaslı protezler için 1960’ların başında üretilmiştir. Çalışmalarda, PMMA içine yerleştirilen cam fiber konsantrasyonu yeterince yüksekse, PMMA’ın dayanımını arttırdığı bildirilmiştir1,40. Cam fiberler, ısıtıldıklarında tamamen erimemekte ancak yumuşamaktadırlar. Yumuşama ısısı (viskozitenin 10 dyne.sn/cm2’ın altına düştüğü sıcaklık) 850ºC’dir. Bununla birlikte, dayanım ve modülüsleri 250°C’de azalmaya başlamaktadır41. Günümüzde, 5 farklı tipte cam, fiber yapımında kullanılmaktadır ve isimlerini karakteris- 53 TABLO I Diş hekimliğinde kullanılan ve piyasada bulunan fiberle güçlendirilmiş kompozit sistemleri. Ticari isim Fiberin rezin ile doyurulması Fiberin tipi Fiberlerin dağılım yönleri Üretici firma Targis/Vectris Rezin ile önceden doyurulmuş* Cam fiber Tek yönlü Ivoclar Vivadent Inc., Schaan, Liechtenstein Stick Rezin ile önceden doyurulmuş Cam fiber Tek yönlü Stick Tech Ltd., Turku, Finlandiya EverStick Rezin ile önceden doyurulmuş Cam fiber Tek yönlü Stick Tech Ltd., Turku, Finlandiya BR-100 Rezin ile önceden doyurulmuş Cam fiber Tek yönlü Kuraray Medical Inc, Tokyo, Japonya Sculpture/FibreKor Rezin ile önceden doyurulmuş Cam fiber Tek yönlü Pentron Laboratory Technologies LLC, Wallingford, USA EverStick net Rezin ile önceden doyurulmuş Cam fiber Ağ Stick Tech Ltd., Turku, Finlandiya Splint-It Rezin ile önceden doyurulmuş Cam fiber Tek yönlü/örgü Pentron Laboratory Technologies LLC, Wallingford, USA Ribbond Önceden doyurulmamış Polietilen fiber Örgü Ribbond, Seattle, USA Connect Önceden doyurulmamış Polietilen fiber Örgü KerrLab, Orange, CA, USA GlasSpan Önceden doyurulmamış Cam fiber Örgü GlasSpan Inc., Exton, Pa, USA Post sistemleri FibreKleer post Cam fiber Pentron Laboratory Technologies LLC, Wallingford, USA FibreKor post Cam fiber Pentron Laboratory Technologies LLC, Wallingford, USA Reforpost glass fiber Cam fiber Angelus, Londrina, Parana, Brezilya Reforpost carbon fiber Karbon fiber Angelus, Londrina, Parana, Brezilya Rely X fiber post Cam fiber 3M Espe, St. Paul, Mn, USA GC fiber post Cam fiber GC Fiber Post Tokyo, Japonya FRC Postec Plus Cam fiber Ivoclar Vivadent Inc., Schaan, Liechtenstein Radix fiber post Zirkonyum ile güçlendirilmiş cam fiber Dentsply Maillefer, Ballaigues, İsviçre 54 Ticari isim Fiberin rezin ile doyurulması Fiberlerin dağılım yönleri Fiberin tipi Üretici firma Aestheti-post Karbon/Kuartz fiber Bisco Inc, Schamburg, IL, USA Composipost Karbon fiber RTD, St. Egreve, Fransa Siliciumpost Silika fiber-zirkonya ile güçlendirilmiş epoksi rezin post RH Dental ApS, Danimarka GF post Cam fiber J. Morrita, USA White post Cam fiber FGM Opallis, Joinville, SC, Brezilya Snowpost Cam fiber Carbotech, Ganges,. Fransa DT Light post Karbon/Kuartz fiber Bisco Inc, Schamburg, IL, USA Unicore post Kuartz fiber Ultradent Products Inc, USA Everstick post Cam fiber Stick Tech Ltd., Turku, Finlandiya Cytec Blanco post Cam fiber Hahnenkratt, KonigsbachStein, Almanya ER System Cam fiber Brasseler, Lemgo, Almanya Karbon fiber Bisco Inc, Schamburg, IL, USA Cam fiber Coltene Whaledent, Konstanz, Almanya C-Post Parapost *Rezin ile önceden doyurulmuş: preimpregnated. tik özelliklerinden almaktadırlar. A-cam, %25 oranında soda ve kireç içeren yüksek alkali camdır, kimyasal maddelere karşı dirençlidir ve düşük elektriksel özellik göstermektedir. C-cam, yüksek kimyasal dirence sahip bir kimyasal camdır. E-cam, düşük alkali içeriğine sahip bir elektriksel yapıdır. İyi bir elektrik yalıtkanıdır ve neme karşı dirençlidir. Güçlendirmede kullanılan cam fiberlerin %50’si, E-cam fiberdir. S-cam (yüksek dayanıklı cam) da amorf yapıda olup, %65 SiO2, %25 Al2O3, %10 MgO içermektedir. Gerilim dayanımı, E-cam fiberin yaklaşık olarak iki katıdır ve daha serttir. D-cam, üstün elektriksel özelliklere sahiptir. Ancak, mekanik özellikleri E-cam ve S-cam kadar yeterli değildir41,42. 2. Karbon/grafit fiberler: Poliakrilonitrat, oksijen içeren atmosferde 200-250°C’de, daha sonra 1200°C’de ısıtılarak yapısı stabilize edilmekte ve bu şekilde karbon fiber oluşturulmaktadır. Bu işlemde hidrojen, nitrojen ve oksijen uzaklaştırılarak, karbon atom zinciri ve böylece karbon fiberler meydana gelmektedir. Bu fiberler, örgü formunda veya gevşek lif formunda PMMA’a eklenebilmektedir43. 1980’lerin başında karbon/grafit fiber, kayak ve golf materyali olarak kullanılmaktaydı ve maliyeti çok yüksekti. 1970’lerde yapılan ilk çalışmada, protez kaide materyallerinin güçlendirilmesinde bu fiberler kullanılmış ve PMMA’ın transvers dayanımını %50 arttırdığı bildirilmiştir44. 55 Yapılan çalışmalarda, karbon/grafit fiberlerin biyouyumluluğu ile ilgili birbirinden farklı sonuçlar elde edilmiştir45-47. Manley ve arkadaşları46, farelere karbonu implante etmişler ve toksik olmadığı sonucuna varmışlardır. Ancak, Yazdanie ve Mahood47, uygulama esnasında bazı deri problemleri ile karşılaşmışlardır. Karbon fiberler ile güçlendirmede; fiberlerin uygulanmasında, rezin içerisine hassas bir şekilde yerleştirilmesinde ve protez kaidesinin parlatılmasında zorluklar ile karşılaşılabilmektedir. Aynı zamanda, fiberin siyah rengi nedeniyle estetik problemler oluşabilmektedir. Alternatif güçlendirme yöntemlerinin geliştirilmiş olması da bu fiberlerin kullanım alanını kısıtlamaktadır43. 3. Polietilen fiberler: Polietilen fiberler, şekillendirilebilir, düşük yoğunlukta ve biyouyumlu materyallerdir. Tek yönlü veya örgü şeklinde kullanılabilmektedirler. Kırılgan cam fiberler ile karşılaştırıldıklarında, daha yüksek gerilme dayanımına sahiptirler ve daha zor şekillendirilebilmektedirler. Cam fibere göre daha düşük yüzey enerjisine sahiptirler48. Polietilenin molekül ağırlığı 1x106’dan fazla olduğu zaman, çok yüksek molekül ağırlığında bulunan polietilen (ultra high molecular weight polyethylene) olarak adlandırılmaktadır. Erime ısısının altında, aksiyel yönde artmış modülüse sahip materyal üretmek için kullanılan doğal kristal polimeridir. Yüksek kırılma direnci ve darbe dayanımına sahiptir49. Polietilen fiberler, rezinin kırılması ile oluşan lokalize stres birikimlerini hafifletmekte ve PMMA’ın darbe dayanımını arttırabilmektedirler1. Yapılan çalışmalarda, polietilen fiber ve akrilik rezin bağlantısı üzerine elektrikli plazma uygulamasının etkileri değerlendirilmiş ve birbirinden farklı sonuçlar elde edilmiştir1,43. Tek yönlü polietilen fiberlerin, PMMA’nın transvers dayanımına etkileri fiber miktarına bağlı olmakla birlikte, %40-47 oranında PMMA’ın dayanıklılığını arttırdığı yapılan çalışmalarda gösterilmiştir1. Belli ve ark.50, polietilen fiberin endodontik tedavili ve lingual cuspı kırık dişlerin kırıl- ma direnci üzerine etkisini değerlendirdikleri çalışmalarında, polietilen fiberin olumlu etkilerini göstermişlerdir. 4. Aramid fiberler: Aramid, polipara-tereftalamid sentetik aramid polimer fiber olarak adlandırılan bir organik bileşiktir ve “Kevlar” olarak piyasaya sürülmüştür. Cam fiberden 2 kat, naylondan 20 kat fazla modülüse, naylondan iki kat fazla gerilim dayanımına sahiptir. Bu özellikler, materyalleri zayıflatan, defektlerin ve çatlakların oluşumunu engelleyen liflerden gelmektedir1,43. Kevlar, endüstride, kurşungeçirmez yelek, otomobil lastiği ve uçakların yapımında kullanılmaktadır. Poliamid fiberin, karbon fibere göre ıslanabilirliği fazladır ve herhangi bir ajanla muamele edilmesi gerekmemektedir. Sarı rengi estetik bölgelerdeki kullanımını sınırlamaktadır. Fiberlerin yüzeye çıktığı durumlarda, pürüzlü bir yüzey oluşturur, parlatılması zorlaşır ve hastayı rahatsız edebilir. Yapılan çalışmalar, aramid fiberlerin toksik olmadığını ve PMMA içinde kullanımının, PMMA’ın dayanıklılığını arttırdığını göstermişlerdir51,52. Fiberle güçlendirilmiş kompozitlerin protetik diş hekimliğinde kullanım alanları: Sabit protetik restorasyonlarda kullanımı: Günümüzde restoratif diş hekimliğinde, metal alt yapının kullanılmadığı, mine yüzeylerinin asit ile pürüzlendirildiği ve kompozit yapay dişlerin komşu doğal dişlere yüksek yoğunlukta fiberler kullanılarak bağlandığı teknikler geliştirilmiştir. Dişte minimal preparasyon gerektirmeleri, estetik olmaları, kısa sürede hazırlanabilmeleri ve düşük laboratuvar maliyetleri, direkt veya indirekt rezin bağlı köprülerin yapım avantajları olarak sayılabilmektedir. Metal destekli seramik restorasyonlara alternatif olarak geliştirilen FGK köprüler; travma ya da başarısız endodontik tedavi nedeniyle kaybedilen dişlerin restorasyonunda, periodontal prognozun şüpheli olduğu durumlarda, lokal anesteziyi tolere edemeyen ve medikal nedenlerle uzun süreli tedavi uygulanamayan vakalarda kullanılabilmektedir53-55. Buna karşın FGK restorasyonlar, derin kapanış vaka- 56 larında ve uzun dişsiz boşluklarda uygulanamamaktadır. FGK ile inley, onley, kron ve köprü restorasyonları yapılabilmektedir. Kron ve köprü restorasyonları, direkt yöntem ile hasta ağzında veya indirekt yöntem ile laboratuvarda, hastanın travma sonucu yerinden çıkan dişi veya yapay akrilik bir diş kullanılarak yapılabilir. Bu protetik restorasyonlarda, alt yapıyı oluşturmak için FGK ve dış yüzeyi kaplamak için hibrit veya mikrodolduruculu olmak üzere iki tip kompozit materyali kullanılmaktadır56. Bu teknikler, geleneksel ve kanıtlanmış klinik kavramları değiştirdiği için dikkatli bir laboratuvar, klinik çalışması ve detaylı bir değerlendirme gerektirmektedir56. Bu tip restorasyonlarda, en sık görülen başarısızlık, destek diş ve gövde arasındaki bağlantı bölgesindeki ayrılmadır. Bu başarısızlığın kısa süreli klinik kullanım sonucunda hızlı gelişimi, bu durumun kompozit rezin-fiber destekli köprülerin yetersiz değerlendirilmesinden kaynaklandığını düşündürmüştür57. FGK köprü restorasyonlarının tasarımında önemli bir nokta, gövdenin bulunduğu kısmın çevresel vertikal bir FGK ile bant şeklinde sarılması ve bu şekilde gövdedeki fiberlere dik olacak şekilde, diğer fiberlerin yerleştirilmesidir56. Yapılan laboratuvar çalışmalarında da, alt yapının gerilim alanlarında, uygulanan yüke dik olarak yerleşen uzun ve devamlı fiberlerin kullanımı önerilmektedir2. FGK ile yapılan protetik restorasyonlarda sıklıkla kullanılan cam fiberler, translusenttir, üzerine yerleştirilen kompozit ile iyi bir estetik elde edilir ve plak birikimini engellemektedirler15. Yapılan çalışmalarda, FGK destekli restorasyon ile destek diş arasındaki bağlanma dayanımının, metal destekli protetik restorasyonların destek dişe bağlanmalarına göre % 50-100 oranında daha fazla olduğu belirtilmiştir15. Üç üyeli inley destekli sabit protetik restorasyonlarda fiber miktarının fazla olması, bu tip bir restorasyonun stabilitesini arttırmaktadır. Bu restorasyonların kırılma dayanımlarının değerlendi- rildiği bir çalışmada, fiber ile güçlendirilmiş restorasyonlardan Connect/Belleglass (Sybron/KerrLab) 850 N, Vectris/Targis (Ivoclar Vivadent) 700 N, Stick/Sinfony (Sticktech/3M Espe) 630 N ve Fibrekor/Conquest (Pentron) 370 N değerler sergilemiştir. En düşük değerleri gösteren Fibrekor/Conquest restorasyonlar da, Empress 2 (Ivoclar Vivadent) restorasyonlar (520 N) ile yakın sonuçlar vermiştir58. FGK’ler, sabit protetik restorasyonlarda kısa bir süredir kullanılmasına rağmen yapılan klinik çalışmalar, FGK’lerin başarılı olduğunu göstermektedir. FGK restorasyonlardaki başarısızlıklar, fiberin tabakalarının ayrılması veya çentiklenme şeklinde olmaktadır. Bu tip başarısızlıkların tamirinde; silan uygulaması ve yüzeyin kumlanmasını takiben rezin uygulaması önerilmektedir59. Akrilik rezin esaslı protezlerde kullanımı: Akrilik rezinden yapılan protezlerdeki kırıklar, çözümü zor olan problemlerdir ve tasarımda metal güçlendiriciler kullanılmasına rağmen kırıklar ile karşılaşılmaktadır. Bu kırıklar, hastaları endişelendirmekte ve ekstra maddi yük getirmektedir1. Bu nedenle FGK’ler, üstün mekanik özelliklerinden dolayı protetik diş hekimliğinde kullanılmaya başlanmıştır. Bu materyallerin esas kullanım amacı, hareketli bölümlü protezlerin, tam protezlerin ve geçici sabit protezlerin polimer rezin yapısını kuvvetlendirmektir1,60,61. Fiberle güçlendirme, hareketli protezin tümünün (total fiberle güçlendirme) veya sadece zayıf olan kısmın fiberle güçlendirilmesi (parsiyel fiberle güçlendirme) şeklinde gerçekleştirilmektedir62. Post materyali olarak kullanımı: Post-kor restorasyonlarda karşılaşılan en büyük problem, post kırığı ve tutuculuk kaybıdır. Daha önceki uygulamalarda kullanılan sert metal postlar, distorsiyona uğramadan lateral kuvvetlere karşı koymakta, kökte çatlak ve kırıklara neden olmakta idi. Kullanılan bu postların dentine bağlanma dayanımının arttırılması amacıyla, postların tasarımı ve yüzey uygulamaları hakkında birçok çalışma yapılmıştır63,64. 57 1990 yılında, ilk defa metal olmayan karbon fiber ile güçlendirilmiş post tanıtılmış ve endodontik tedavili dişlerin restorasyonu için sert materyaller yerine, mekanik özellikleri dentine yakın olan materyaller (fiber postlar ve kompozit rezinler) tercih edilmeye başlanmıştır65. Fiber postlar, rezin matriks içine yerleşen fiberleri (karbon, kuartz ve cam) ve fiber ile matriks yapıyı bir arada tutan silan ajanını içermektedir. Bu postlar, Bis-GMA esaslı yapıştırıcı ajanlar ile kimyasal olarak uyumludur ve adeziv simantasyon tekniği ile simante edilebilmektedirler66. Paralel, açılı, düz yüzeyli ve çentikli yapıda postlar mevcuttur. Karbon fiber postlar, siyah renge sahip oldukları için tam seramik restorasyonlarda kullanımları tercih edilmemektedir67. Bu nedenle estetiğin geliştirilmesi amacıyla, özellikle anterior dişlerde tam seramik restorasyonları desteklemek amacıyla translusent cam veya kuartz fiber postlar tercih edilmektedir. Fiber postların estetik özelliklerinin yanında, ışık geçirgenliği ve post boşluğunda adeziv materyallerin ışık ile polmerizasyonu gibi özellikleri de mevcuttur66-68. tir13,71. İmplant üstü protez materyallerinin, doku ile biyouyumlu olması, implant sistemi ile hassas bir şekilde birleşmesi, yeterli mekanik dirence sahip olması, estetik ve maliyetinin uygun olması gerekmektedir. FGK’ler, bu özellikleri taşımaktadırlar. Cam fiber postlar, farklı tipte camlardan yapılabilmektedir. Elektrikli cam (E-cam) olarak bilinen fiber post, amorf yapıdadır ve SiO2, CaO, B2O3, Al2O3 ve diğer bazı alkali metal oksitlerinden oluşmaktadır. Kimyasal yapısı, bu postu mükemmel bir elektrik yalıtkanı yapmaktadır. En sık kullanılan ve en ekonomik cam fiberdir69. Farklı dağılım yönlerine sahip fiberler, restorasyon bağlantı ara yüzünde kullanıldıklarında; bağlantı ara yüzünün dinamiğini değiştirerek, yükleme esnasında ara yüzde oluşacak stresleri azaltmakta ve bağlantı başarısızlıklarının farklı yüzeylerde oluşmasına (restorasyon-diş ara yüzü yerine FGK içinde) neden olabilmektedirler. FGK materyalinin dişe bağlanma kabiliyeti, FGK’in dayanımına, restoratif materyal ile diş ve FGK materyali arasındaki bağlantıya bağlıdır. Restorasyon içinde oluşan stresler veya çatlaklar, fiberler tarafından durdurulmakta veya yönleri değiştirilmektedir74. Sabit protetik restorasyonlarda kırık fasetlerin tamirinde kullanımı: Son yıllarda, metal destekli porselen restorasyonlarda meydana gelen faset kırıklarının tamiri için farklı materyaller ve teknikler geliştirilmiştir. Bu geliştirilen tekniklere rağmen, kırık tamirleri halen çözülemeyen klinik problemler olarak görülmektedir. Bu yöntemlerden biri de, fasetin tamirinde dolduruculu kompozit ve fiber tabakasının kullanılarak mekanik retansiyonun arttırılmasıdır70. İmplant üst yapılarında ve implant materyali olarak kullanımı: Klinik çalışmalar, tek yönlü FGK’lerin implant üst yapılarında kullanılabileceğini göstermiş- Titanyum (ITI) implant üst yapıların, Vectris FGK (Ivoclar Vivadent) üst yapı ile karşılaştırıldıkları bir çalışmada, FGK implant üst yapıların üzerine yerleştirilen tam seramik tek kronların kırılma dirençlerinin titanyum üst yapı üzerine yerleştirilen üst yapılara göre daha düşük olduğu, ancak bu değerlerin (1300 N) klinik uygulama için yeterli olduğu bildirilmiştir13. Cam fiberlerin implant materyali olarak kullanımı ile ilgili mekanik testler yapılmakta, yumuşak doku ve kemikteki biyouyumluluğu ve osseointegrasyonu da hayvan çalışmaları ile değerlendirilmektedir72,73. Restorasyonların bağlantı ara yüzünde kullanımı: Yapılan çalışmalarda, kompozit rezin, amalgam, seramik, laminate veneer restorasyonlar ile diş ara yüzüne cam fiber yerleştirilerek restorasyonların bağlanma dayanımı üzerine etkileri değerlendirilmiştir74-78. Sonuç olarak, ara yüzdeki fiberin bağlanma dayanımını arttırmadığı, ancak restorasyonda veya dişte oluşan kırılma tipini değiştirdiği ve bu şekilde diş yapısını veya restorasyonu güçlendirebileceği bildirilmiştir74-78. 58 SONUÇ Günümüzde, FGK’ler ile ilgili birçok klinik çalışma, mekanik değerlendirme ve hayvan deneyi yapılmaktadır. Yapılan çalışmaların sonuçlarının kombine edilerek sistematik derlemelerin yapılması yararlı olmaktadır52. Her yeni sistemde olduğu gibi, FGK’lerin kullanımında da vaka seçimi, tasarımı ve ideal şekilde uygulanması büyük önem taşımaktadır. FGK’lerin avantajlarının ve sınırlamalarının göz önünde bulundurulması, klinisyenlerin belirli klinik koşullar için en iyi FGK materyalini seçmesini mümkün kılacaktır. B‹LG‹LEND‹RME Bu çalışma, 24-26 Nisan 2009 tarihleri arasında Fethiye/Muğla’da düzenlenen 11. Uluslararası Ege Bölgesi Diş hekimleri Odaları Bilimsel Kongresi’nde poster sunumu olarak sunulmuştur. 7. Naumann M, Reich S, Nothdurft FP, Beuer F, Schirrmeister JF, Dietrich T. Survival of glass fiber post restorations over 5 years. Am J Dent 2008;21:267-272. 8. Okamoto K, Ino T, Iwase N, Shimizu E, Suzuki M, Satoh G, Ohkawa S, Fujisawa M. Three-dimensional finite element analysis of stress distribution in composite resin cores with fiber posts of varying diameters. Dent Mater J 2008;27:49-55. 9. Fokkinga WA, Kreulen CM, Vallittu PK, Creugers NH. A structured analysis of in vitro failure loads and failure modes of fiber, metal, and ceramic post-and-core systems. Int J Prosthodont 2004;17:476-482. 10. Ladizesky NH, Ho CF, Chow TW. Reinforcement of complete denture bases with continuous high performance polyethylene fibers. J Prosthet Dent 1992;68:934-939. 11. Ladizesky NH, Chow TW, Cheng YY. Denture base reinforcement using woven polyethylene fiber. Int J Prosthodont 1994;7:307-314. 12. Ruyter IE, Ekstrand K, Bjork N. Development of carbon/ graphite fiber reinforced poly(methyl methacrylate) suitable for implant-fixed dental bridges. Dent Mater 1986;2:6-9. 13. Behr M, Rosentritt M, Lang R, Handel G. Glass fiberreinforced abutments for dental implants. A pilot study. Clin Oral Implants Res 2001;12:174-178. 14. Meiers JC, Kazemi RB, Donadio M. The influence of fiber reinforcement of composites on shear bond strengths to enamel. J Prosthet Dent 2003;89:388-393. 15. Garoushi S, Vallittu PK. Fiber-reinforced composites in fixed partial dentures. Libyan J Med 2006;1:1-6. KAYNAKLAR 1. Vallittu PK. A review of fiber-reinforced denture base resins. J Prosthodont 1996;5:270-276. 2. van Heumen CC, Kreulen CM, Bronkhorst EM, Lesaffre E, Creugers NH. Fiber-reinforced dental composites in beam testing. Dent Mater 2008;24:1435-1443. 3. Isaac D. Engineering aspects of the structure and properties of polymer–fibre composites. editor. The First International Symposium on Fiber-Reinforced Plastics in Dentistry, Institute of Dentistry and Biomaterials Project, University of Turku, 1999:1–21. 4. Keulemans F, De Jager N, Kleverlaan CJ, Feilzer AJ. Influence of retainer design on two-unit cantilever resinbonded glass fiber reinforced composite fixed dental prostheses: an in vitro and finite element analysis study. J Adhes Dent 2008;10:355-364. 5. Xie Q, Lassila LV, Vallittu PK. Comparison of loadbearing capacity of direct resin-bonded fiber-reinforced composite FPDs with four framework designs. J Dent 2007;35:578-582. 6. Piovesan EM, Demarco FF, Piva E. Fiber-reinforced fixed partial dentures: a preliminary retrospective clinical study. J Appl Oral Sci 2006;14:100-104. 16. Ellakwa AE, Shortall AC, Marquis PM. Influence of different techniques of laboratory construction on the fracture resistance of fiber-reinforced composite (FRC) bridges. J Contemp Dent Pract 2004;5:1-13. 17. Göhring TN, Peters OA, Lutz F. Marginal adaptation of bonded slot-inlays anchoring four-unit fixed partial dentures. J Prosthet Dent 2001;86:81-92. 18. Behr M, Rosentritt M, Leibrock A, Schneider-Feyrer S, Handel G. In-vitro study of fracture strength and marginal adaption of fibre-reinforced adhesive fixed partial inlay dentures. J Dent 1999;27:163-168. 19. Narva KK, Lassila LV, Vallittu PK. The static strength and modulus of fiber reinforced denture base polymer. Dent Mater 2005;21:421-428. 20. Tezvergil A, Lassila LV, Vallittu PK. The shear bond strength of bidirectional and random-oriented fibre-reinforced composite to tooth structure. J Dent 2005;33:509-516. 21. Brunton PA. Fibre-reinforced fixed partial dentures: Initial experiences. In: Vallittu PK, editor. The Third International Symposium on Fiber-Reinforced Plastics in Dentistry, Institute of Dentistry and Biomaterials Research, University of Turku; 2003. 22. Vallittu PK. Strength and interfacial adhesion of FRCtooth system. In: Vallittu PK, editor. The Second International Symposium on Fiber-Reinforced Plastics in Dentistry, Institute of Dentistry and Biomaterials Research, University of Turku, 2002. 59 23. Vallittu PK. Experiences of using glass fibres with multiphase acrylic resin systems. Theoretical background and clinical examples. In: Vallittu PK, editor. The First International Symposium on Fiber-Reinforced Plastics in Dentistry, Institute of Dentistry and Biomaterials Project, University of Turku, 1999. 24. Uzun G, Keyf F. The effect of fiber reinforcement type and water storage on strength properties of a provisional fixed partial denture resin. J Biomater Appl 2003;17:277-286. 25. Dyer SR, Lassila LVJ, Jokinen M, Vallittu PK. Effect of fiber position and orientation on fracture load of fiberreinforced composite. Dent Mater 2004;20:947-955. 26. Vallittu PK. The effect of glass fiber reinforcement on the fracture resistance of a provisional fixed partial denture. J Prosthet Dent 1998;79:125-130. 27. Tezvergil A, Lassila LV, Vallittu PK. The effect of fiber orientation on the thermal expansion coefficients of fiberreinforced composites. Dent Mater 2003;19:471-477. 28. Garoushi S, Lassila LV, Tezvergil A, Vallittu PK. Load bearing capacity of fibre-reinforced and particulate filler composite resin combination. J Dent 2006;34:179-184. 29. Vallittu PK, Lassila VP, Lappalainen R. Acrylic resin-fiber composite--Part I: The effect of fiber concentration on fracture resistance. J Prosthet Dent 1994;71:607-612. 30. Vallittu PK, Vojtkova H, Lassila VP. Impact strength of denture polymethyl methacrylate reinforced with continuous glass fibers or metal wire. Acta Odontol Scand 1995;53:392-396. 31. Ladizesky NH, Cheng YY, Chow TW, Ward IM. Acrylic resin reinforced with chopped high performance polyethylene fiber--properties and denture construction. Dent Mater 1993;9:128-135. 32. Zortuk M, Kılıc K, Uzun G, Ozturk A, Kesim B. The effect of different fiber concentrations on the surface roughness of provisional crown and fixed partial denture resin. Eur J Dent. 2008;2:185-190. 33. Goldberg AJ, Burstone CJ. The use of continuous fiber reinforcement in dentistry. Dent Mater. 1992;8:197-202. 34. Miettinen VM, Vallittu PK, Docent DT. Water sorption and solubility of glass fiber-reinforced denture polymethyl methacrylate resin. J Prosthet Dent 1997;77:531-534. 35. Vallittu PK, Lassila VP. Reinforcement of acrylic resin denture base material with metal or fibre strengtheners. J Oral Rehabil 1992;19:225-230. 36. Vallittu PK. Flexural properties of acrylic resin polymers reinforced with unidirectional and woven glass fibers. J Prosthet Dent 1999;81:318-326. 37. Uctasli S, Tezvergil A, Lassila LV, Vallittu PK. The degree of conversion of fiber-reinforced composites polymerized using different light-curing sources. Dent Mater 2005;21:469-475. 38. Yang JM, Huang PY, Yang MC, Lo SK. Effect of MMAg-UHMWPE grafted fiber on mechanical properties of acrylic bone cement. J Biomed Mater Res 1997;38:361-369. 39. Lassila LV, Tezvergil A, Lahdenperä M, Alander P, Shinya A, Shinya A, Vallittu PK. Evaluation of some properties of two fiber-reinforced composite materials. Acta Odontol Scand 2005;63:196-204. 40. Keyf F, Uzun G, Mutlu M. The effects of HEMAmonomer and air atmosphere treatment of glass fibre on the transverse strength of a provisional fixed partial denture resin. J Oral Rehabil 2003;30:1142-1148. 41. Volf, Milos B. Technical approach to glass. New York: Elsevier, 1990. 42. Bateman G, Ricketts DN, Saunders WP. Fibre-based post systems: a review. Br Dent J 2003;195:43-48. 43. Jagger DC, Harrison A, Jandt KD. The reinforcement of dentures. J Oral Rehabil 1999;26:185-94. 44. Schreiber CK. Polymethylmethacrylate reinforced with carbon fibres. Br Dent J 1971;130:29-30. 45. Ekstrand K, Ruyter IE, Wellendorf H. Carbon graphite fiber reinforced poly(methyl methacrylate): properties under dry and wet conditions. J Biomed Mater Res 1987;21:1065-1080. 46. Manley TR, Bowman AJ, Cook M. Denture bases reinforced with carbon fibres. Br Dent J 1979;146:25. 47. Yazdanie N, Mahood M. Carbon fiber acrylic resin composite: an investigation of transverse strength. J Prosthet Dent 1985:53;543-547. 48. Tanner J, Robinson C, Söderling E, Vallittu P. Early plaque formation on fibre-reinforced composites in vivo. Clin Oral Investig 2005;9:154-160. 49. Ellakwa AE, Shortall AC, Marquis PM. Influence of fiber type and wetting agent on the flexural properties of an indirect fiber reinforced composite. J Prosthet Dent. 2002;88:485-490. 50. Belli S, Cobankara FK, Eraslan O, Eskitascioglu G, Karbhari V. The effect of fiber insertion on fracture resistance of endodontically treated molars with MOD cavity and reattached fractured lingual cusps. J Biomed Mater Res B Appl Biomater 2006;79:35-41. 51. Lee K, Kelly D, Kennedy G. Pulmonary response to inhaled kevlar aramid synthetic fibres in rats. Toxicol Appl Pharmacol 1983:71;242-253. 52. Berrong I.M, Weed R.M, Young J.M. Fracture resistance of Kevlar-Reinforced poly(Methyl Methacrylate) resin: A preliminary study. Int J Prosthod 1990;3:391-395. 53. Arslan Güner Ç, Karacaer Ö. Polietilen fiber destekli anterior adeziv köprü. Gazi Univ Diş Hek Fak Derg 2007:24;173-177. 54. Cekic I, Ergun G, Lassila LV, Vallittu PK. Ceramic-dentin bonding: effect of adhesive systems and light-curing units. J Adhes Dent 2007;9:17-23. 55. van Heumen CC, Kreulen CM, Creugers NH. Clinical studies of fiber-reinforced resin-bonded fixed partial dentures: a systematic review. Eur J Oral Sci 2009;117:1-6. 56. Freilich MA, Meiers JC, Duncan JP, Eckrote KA, Goldberg AJ. Clinical evaluation of fiber-reinforced fixed bridges. J Am Dent Assoc 2002;133:1524-1534. 57. Li W, Swain MV, Li Q, Ironside J, Steven GP. Fibre reinforced composite dental bridge. Part I: Experimental investigation. Biomaterials 2004;25:4987-4993. 58. Kolbeck C, Rosentritt M, Behr M, Lang R, Handel G. In vitro examination of the fracture strength of 3 60 different fiber-reinforced composite and 1 all-ceramic posterior inlay fixed partial denture systems. J Prosthodont 2002;11:248-253. 59. Tezvergil A, Lassila LV, Yli-Urpo A, Vallittu PK. Repair bond strength of restorative resin composite applied to fiber-reinforced composite substrate. Acta Odontol Scand 2004;62:51-60. 60. Uzun G, Hersek N, Tinçer T. Effect of five woven fiber reinforcements on the impact and transverse strength of a denture base resin. J Prosthet Dent 1999;81:616-620. 61. Keyf F, Uzun G. The effects of glass fiber reinforcement at different concentrations on the transverse strength, deflection and modulus of elasticity of a provisional fixed partial denture resin. J Biomater Appl. 2001;16:149-156. 62. Vallittu PK. Glass fiber reinforcement in repaired acrylic resin removable dentures: preliminary results of a clinical study. Quintessence Int 1997;28:39-44. 63. Al-harbi F, Nathanson D. In vitro assessment of retention of four esthetic dowels to resin core foundation and teeth. J Prosthet Dent 2003;90:547-555. 64. Sahafi A, Peutzfeldt A, Asmussen E, Gotfredsen K. Bond strength of resin cement to dentin and to surface-treated posts of titanium alloy, glass fiber, and zirconia. J Adhes Dent 2003;5:153-162. 65. Freilich MA, Meiers JC. Fiber-reinforced composite prostheses. Dent Clin North Am 2004;48:545-562. 66. Akgungor G, Akkayan B. Influence of dentin bonding agents and polymerization modes on the bond strength between translucent fiber posts and three dentin regions within a post space. J Prosthet Dent 2006;95:368-378. 67. Uzun G, Keyf F. Geleneksel post-core sistemlerine bir alternatif: Polietilen fiber post. Hacettepe Dişhek Fak Derg 2007:31;43-48. 68. Kalkan M, Usumez A, Ozturk AN, Belli S, Eskitascioglu G. Bond strength between root dentin and three glass-fiber post systems. J Prosthet Dent 2006;96:41-46. Geliş Tarihi : 15.06.2009 Kabul Tarihi: 21.10.2009 69. Pilato LA, Michno MJ. Advanced composite materials. Springer Verlag,1994: 92-93. 70. Vallittu PK. Use of woven glass fibres to reinforce a composite veneer. A fracture resistance and acoustic emission study. J Oral Rehabil 2002;29:423-429. 71. Freilich MA, Duncan JP, Alarcon EK, Eckrote KA, Goldberg AJ. The design and fabrication of fiber-reinforced implant prostheses. J Prosthet Dent 2002;88:449-454. 72. Ballo AM, Kokkari AK, Meretoja VV, Lassila LL, Vallittu PK, Narhi TO. Osteoblast proliferation and maturation on bioactive fiber-reinforced composite surface. J Mater Sci Mater Med 2008;19:3169-3177. 73. Ballo A, Cekic-Nagas I, Ergun G, A. Palmquist A, Lassila L, Thomsen P, Vallittu P, Narhi T. Bone response to fiberreinforced composite implant in rabbits. Joint Meeting of the Continental European, Israeli and Scandinavian Divisions of the IADR, Abstract no. 123454. 74. Fennis WM, Tezvergil A, Kuijs RH, Lassila LV, Kreulen CM, Creugers NH, Vallittu PK. In vitro fracture resistance of fiber reinforced cusp-replacing composite restorations. Dent Mater 2005;21:565-572. 75. Cekic I, Ergun G, Uctasli S, Lassila LV. In vitro evaluation of push-out bond strength of direct ceramic inlays to tooth surface with fiber-reinforced composite at the interface J Prosthet Dent 2007;97:271-278. 76. Ergun G, Cekic I, Lassila LV, Vallittu PK. Bonding of lithium-disilicate ceramic to enamel and dentin using orthotropic fiber-reinforced composite at the interface. Acta Odontol Scand 2006;64:293-299. 77. Tezvergil A, Lassila LV, Vallittu PK. Strength of adhesive bonded fiber-reinforced composites to enamel and dentin substrates. J Adhes Dent 2003;5:301-311. 78. Gresnigt MM, Ozcan M. Fracture strength of direct versus indirect laminates with and without fiber application at the cementation interface. Dent Mater 2007;23:927-933. Received Date : 15 June 2009 Accepted Date : 21 October 2009 İLETİŞİM ADRESİ Dr. Işıl ÇEKİÇ NAĞAŞ Hacettepe Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu ANKARA Tel: 305 15 87 /125 Fax: 310 27 30 E-mail: isilcekic@hacettepe.edu.tr
