Türkiye Çinko Noksanlığı

Türkiye Çinko Noksanlığı
Dr. Kevin Moran, Teknik Servisler Müdürü, Yara Phosyn Ltd.
Çinko Noksanlığının Toprakta ve Bitkilerde Teşhisi
Öncelikle toprak analizleri, topraktaki çinko dahil bütün besin elementlerinin yeterlilik seviyelerini belirleyebilir. Farklı
tarlalardan ve farklı bölgelerden alınan örneklere göre yapılan analizler daha sonradan değerlendirilerek, bölgesel
noksanlık haritaları hazırlanabilir.
Aşağıda Tablo 2'de bu şekilde hazırlanmış bir haritayı görebilirsiniz. 1993 yılından itibaren, yaklaşık 15 yıldır Türkiye'de
çalışan, Yara Phosyn firmasına gönderilen örnekler İngiltere'deki Yara Phosyn laboratuvarlarınca analiz edilerek, Yara
Phosyn'in Megalab programı dâhilinde işlenmiş ve bölgesel olarak noksanlık yüzdelerini gösterir haritalar oluşturulmuştur.
Bitki, çinko noksanlığına maruz kaldığında, çoğunlukla yapraklarında ve gelişmekte olan sürgünlerinde görsel noksanlık
belirtileri ile karşılaşırız. Tipik olarak; gelişme geriliğine ek olarak, olması gerektiğinden küçük şekli bozuk yapraklar
(rozetleşme) ve ilerleyen seviyelerde özellikle meyve ağaçlarında ve çalımsı bitkilerde tepe dallarda boğum aralarının
uzaması ve saplarda nekrozlara neden olabilir. Ayrıca çinko noksanlığı, meyve ve sebzelerde elde edilen ürünlerin kalitesini
ve albenisini kayda değer bir biçimde azaltır.
Zn noksanlığı Türkiye için önemli olan kültür bitkilerinin birçoğunda kolayca görülebilir.
Tablo 2: Türkiye'deki
Tablo 3: Buğdayda
çinko noksanlıklarının
yapraklardaki çizgilenme.
dağılımını gösterir harita.
Tablo 4: Elmada
rozetleşme.
Tablo 5: Ayçiçeğindeki
bodurlaşma.
Tablo 6: Şeker
pancarındaki nekrozlar.
Türkiye'nin birçok bölümünde çinko noksanlığı ciddi seviyelerde bulunmaktadır. Arazi özelliklerine göre değişmekle
beraber, sadece çinko uygulaması ile bitkilerden ciddi yanıtlar alınabilmektedir.
Çinko Noksanlıklarında Uygulanan Gübre Seçenekleri
Hâlihazırda, Türkiye'de çinko noksanlığına karşı uygulanacak muhtelif gübreler mevcuttur. Bunlar; çinko içeren suda
çözünür hazır gübreler, çinko ile muamele edilmiş "çinko emdirilmiş" granül gübreler, özel formüle edilmiş çinkolu yaprak
gübreleri ve son olarak tohum kaplamalarına yönelik çinko içeren tohum uygulamalarıdır.
Tablo 7: Gübre granüllerinin "emdirilme"
Toprak Uygulamaları
Sabancı Üniversitesinden Profesör İsmail Çakmak'ın İç Anadolu Bölgesinde buğday üzerine yaptığı çalışmalara
dayandırarak söyleyebiliriz ki; 1990'ların ortasından günümüze, çinko ile harmanlanmış gübrelerin kullanımında,
Türkiye'de kayda değer bir artış söz konusudur.
Bununla beraber, gübreler ve seçenekler daha ayrıntılı araştırmalarla geliştirilmiş, günümüzde daha etkili seçenekler,
geleneksel harmanlanmış çinkolu gübrelerle karşılaştırıldığında düşük oranlarda uygulanmasına rağmen, bitkini tepkisinin
daha iyi ya da aynı olduğu yeni ürünler elde edilmiştir.
Çinko "Emdirilmiş" Gübreler
Bu yöntem, her gübre taneciğinin çinko ile eşit kaplanması ile bir adım öne çıkar. İlk olarak Yara Phosyn Fransa tarafından
yaygınlaştırılmış, Kanada, ABD gibi ülkelerde gübre üreticileri tarafından kullanılarak, homojen ve etkili mikro element
"emdirilmiş" ve etkinliği arttırılmış gübreler ile kendisini kanıtlamıştır.
Bu yöntemle üretilen granül gübrelerin, mikro element içeriklerinin, homojen dağılımı açısından geleneksel yöntemle
üretilen gübrelerle karşılaştırılmasını Tablo 7'de görmektesiniz. Bağımsız kurumlarca yapılan denemelerde geleneksel
gübrelere göre bitkilerin de uygulamalara daha iyi cevap verdiği görülmüştür.
Yaprak Uygulamaları İçin Özel Üretilen Çinko İçerikli Gübrelerin Uygulanması
Yaprak gübresi kullanırken dikkat edilecek noktalardan birisi, bu uygulama için özel tasarlanan, formüle edilmiş, güvenli ve
içeriğinden emin olunan, bitkinin ihtiyacını karşılayacak ürünlerin kullanılması.
Tablo 8. Sıradan mikro element içerikli (A) ürün ile görülen potansiyel problemler. Bir anda gereğinden fazla mikro
element yüklemesi ve toksik etki. Özel formüle edilmiş gübre (B) ile karşılaştırılması. Yaprak uygulamalarında uzun süreli
etki, kullanım güvenliği.
Tablo 8. Sıradan mikro
element içerikli (A) ürün
Tablo 9a: Nemlendiricilerin
faydaları
Tablo 9b: Yapıştırıcıların
faydaları
Tablo 10: Yaprak uygulaması
için formüle edilmiş çinko
gübresinin faydaları (sağda)
Formüle edilmiş ürünlerin ek başka özellikleri de vardır. Yaprak üzerinde daha iyi yayılabilmesi ve uygulanan mikro
elementin daha iyi alınabilmesi için, nemlendirici, yayıcı ve yapıştırıcı içerirler. Tablo 9a ve 9b
Türkiye'de çinko noksanlığı görülen bir bölgede, buğdayda yapılmış uygulama örneği. Yaprak uygulamasına yönelik
üretilmiş, formüle edilmiş gübrenin uygulama sonuçlarına Tablo 10'da bakacak olursak; Sağdaki fotoğrafta; çinko
uygulaması yapılmamış, yapraklarında noksanlık belirtileri gösteren, zayıf ve seyrek bitkileri, soldaki fotoğrafta uygulanmış,
kalın ve sağlam bitkileri, daha güçlü gelen, yeşil yaprakları görebiliriz.
Yaprak uygulaması, bitki tarafından en ihtiyaç duyulan zamanda yapılabilir ve bu özelliği ile de üreticiye esneklik sunar.
Formüle edilmiş ürünler kullanıldığında, diğer bitki koruma ürünleriyle kullanılabilir, fiyat-fayda ilişkisinde de ek kazanç
sağlar.
Çinko ile Yapılan Tohum Uygulamaları
Bu uygulama seçeneği, İngiltere'de Yara Phosyn tarafından geliştirilmiş, Fransa, Avustralya'da yaygın kullanılmış
(Teprosyn Serisi), Yakın zamanda Türkiye'de de tanıtımı yapılmıştı. Tohumların, yine özel olarak formüle edilmiş, çinko
içerikli ürünler ile dikim öncesi muamele edilmesi ve henüz tohum yatağındayken, bitkiye erken dönemlerinde bu önemli
besin maddesini kontrollü bir şekilde sağlanması, bitki için iyi bir başlangıç, erken dönemde güçlü gelişim, ayrıca
erkencilik ve bitkinin genetik özelliklerinden gelen hasat potansiyelini daha iyi kullanmasını sağlar.
Tohum uygulamasının çekici yanlarından birisi de, diğer bir çok uygulamaya göre düşük dozlarda uygulanması, fiyat-fayda
açısından baktığımızda ise; hasat verilerini de karşılaştırırsak, toprağa yapılan sıradan geniş satıh uygulamalarından daha
avantajlı olduğudur.
Bununla birlikte, hastalıkların besin elementi noksanlıklarıyla büyük bağlantısı olduğunu göz önünde bulundurursak, yine
diğer bitki koruma ürünleriyle tohumlara yapılan uygulamalarla birleştirilmiş etki elde eder ve koruma oranını
katlayabiliriz.
Tablo 11'de Türkiye'de yapılan bir denemede özel formüle edilmiş Teprosyn Zn gübresi ile muamele edilmiş tohumların,
çıkış sonrası karşılaştırmasını görebiliriz. Fotoğrafın solunda "Kontrol" yani uygulama yapılmamış sıralar, sağında ise
tohuma çinko uygulaması yapılmış sıraları görürüz. Dikkat edersek, uygulama yapılan örnek sıralarda koyu yeşil buğday
yaprakları ve hızlı gelişimi fark edebiliriz.
Tablo 11: Tohuma Yapılan Çinko
Uygulamasına Buğday Bitkisinin Tepkisi.
Eskişehir Araştırma İstasyonu
Tohum uygulaması, Tablo 12'de görüleceği üzere, örnek olarak alınan pamuk bitkisinde, özellikle kök alanı genişliği ve
gelişiminde etkilidir. Kontrol parselinden rastlantısal alınan iki bitki ile sağ tarafta uygulama yapılan parselden alınan
rastlantısal iki bitkide fark edebiliriz. Tohuma çinko uygulaması, bitkinin iyi bir başlangıç yapmasını, su alımını, kuraklık
gibi koşullara dayanımını, toprakta hâlihazırda bulunan ve gübre olarak uygulanan besin elementlerinin de alımını arttırır.
Tablo 12: Tohuma yapılan çinko
uygulamasının pamuk bitkisindeki etkisi.
Sağda uygulama yapılan bitkiler.
Bu yazıda, özet olarak, Türkiye'de yetiştirilen, birçok kültür bitkisinde görülen, çinko noksanlıklarına yönelik
kullanılabilecek yöntemler ve gübreler hakkında bazı örnekler verdik. Sizin yetiştirdiğiniz bitkiye yönelik, farklı üretim
periyotlarında, faydalı olacak gübre ve uygulamalara, bitki besleme konusunda uzmanlaşmış, nitelikli ziraat
mühendislerinizle beraber karar vermelisiniz.