10. Sınıf Tarih Dersi Konu Özetleri ve Soru Bankası
advertisement
Hz. Muhammed’in Ýstanbul’un alýnacaðýný haber vermesi, Ýstanbul’u fethedecek komutan ve askerleri övmesi ÝSTANBUL’UN FETHÝ ÝSTANBUL’UN FETHÝ Fetih Ýçin Yapýlan Hazýrlýklar Roma Ýmparatorluðu ikiye ayrýlýnca Ýstanbul Doðu Roma (Bizans) Ýmparatorluðu’nun ve Ortodoks Hristiyanlarýnýn merkezi haline gelmiþtir. Ýstanbul’da halkýn çoðunluðunu Ortodoks Rumlar oluþturmuþtur. Rumlarýn dýþýnda þehirde Yahudiler, Araplar, Türkler, Venedik ve Cenevizliler de yaþamýþlardýr. Karadeniz’den Bizans’a gelebilecek yardýmlarý önlemek ve üs olarak kullanmak üzere Yýldýrým Bayezid döneminde yapýlan Anadolu Hisarý’nýn karþýsýna Rumeli Hisarý (Boðazkesen) yapýlmýþtýr. Asya ve Avrupa kýtalarýnýn kesiþme noktasý bulunan Ýstanbul siyasi ve ekonomik önemi nedeniyle tarih boyunca Araplar, Türkler gibi birçok millet tarafýndan kuþatýlmýþsa da alýnamamýþtýr. Ancak XV. yüzyýla gelindiðinde eski gücünden uzaklaþan Bizans etrafýný çeviren surlarla sýnýrlanan küçük bir devlet haline dönüþmüþtür. Avrupa’dan gelebilecek yardýmlarý önlemek için Balkanlara ve Mora’ya ordu gönderilmiþtir. Osmanlýlar Bizans’ý batý yönünde ilerlemelerinin önünde bir engel olarak gördüklerinden Yýldýrým Bayezid, Musa Çelebi ve II. Murat dönemlerinde Ýstanbul’u kuþatmýþlardýr. ll. Murat’ýn 1451 yýlýnda vefatý üzerine Osmanlý tahtýna çýkan ll. Mehmet Ýstanbul’un alýnmasýna büyük önem vermiþ ve saltanatýnýn ilk dönemlerinde bu amaç doðrultusunda bir siyaset izlemiþtir. Uyarý ll. Mehmet batý dünyasýna üstünlük kurmak, toprak bütünlüðünü saðlamak, Ýslam dünyasýnda itibar kazanmak ve Türk ekonomisini canlandýrmak gibi amaçlardan dolayý Ýstanbul’u almak istemiþtir. Bizans’ýn batý dünyasý ile baðlantýsýný kesmek amacýyla Vize ve Silivri kaleleri alýnmýþtýr. Bizans’ýn en büyük dayanaðý olan surlarý yýkabilmek amacýyla Edirne’de büyük kuþatma toplarý dökülmüþtür. Kuþatmayý denizden de desteklemek amacýyla 400 gemiden oluþan donanma hazýrlanmýþtýr. Surlarý aþmak için tekerlekli kuleler yapýlmýþtýr. Top güllerini surlarýn üzerinden aþýrtmaya yarayan havan toplarý yapýlmýþtýr. Macaristan, Sýrbistan, Eflak, Venedik ve Karamanoðullarýyla antlaþmalar yapýlmýþtýr. Bizans’ýn Hazýrlýklarý Osmanlý Devleti’nin bu hazýrlýklarý karþýsýnda Bizans Ýmparatoru Xl. Konstantin de savunma tedbirlerini artýrmýþtýr. Bizans’ýn hazýrlýklarý þunlardýr: Surlarý güçlendirmiþlerdir. Grejuva adý verilen suda yanan ateþi geliþtirmiþlerdir. Ýstanbul’un Fethini Gerektiren Nedenler Osmanlý Devleti’nin, Anadolu ve Rumeli topraklarý arasýnda baðlantýyý saðlamak istemesi Bizans’ýn, Osmanlý þehzadelerini ve Anadolu beylerini Osmanlý Devleti’ne karþý kýþkýrtmasý Haliç’in giriþini zincirle kapatmýþlardýr. Ýmparator Avrupa’dan gelecek yardýma güvenerek Katolik ve Ortodoks kiliselerinin birleþmesini kabul etmiþtir. Ancak halkýn yaný sýra devlet ve din adamlarýnýn çoðu bu birleþmeye karþý çýkmýþtýr. Ortodokslarýn bu tutumunda, Bizans’ýn, Hristiyan dünyasýndan yardým isteyerek Haçlý Seferlerinin düzenlenmesine neden olmasý i Osmanlý Devleti’nin hoþgörülü bir politika izleyerek halka din ve vicdan hürriyeti tanýmasý Bizans’ýn, Osmanlýlarýn Anadolu’dan Rumeli’ye asker göndermesine engel olmasý i Katolik Latinlerin lV. Haçlý Seferi sýrasýnda (1204) Ýstanbul’u yaðmalamalarýnýn Bizanslýlarýn hafýzasýnda kötü izler býrakmýþ olmasý Ýstanbul’un önemli kara ve deniz ticaret yollarý üzerinde bulunmasý 10. Sýnýf / Tarih etkili olmuþtur. 43 Dünya Gücü: Osmanlý Devleti (1453 - 1600) Ýstanbul’un Kuþatýlmasý ve Fethi Dünya Tarihi Açýsýndan Sonuçlarý ll. Mehmet, büyük bir orduyla Edirne’den hareket etti ve 6 Nisan’da kuþatma baþladý. 20 Nisan’da denizde mücadeleler baþladý. Bizans’a yardýma gelen Venedik, Papalýk ve Ceneviz gemileri Osmanlý donanmasýný yararak Haliç’e girdi. Buna karþýlýk 21 – 22 Nisan gecesi 72 parçalýk Osmanlý donanmasý kýzaklar üzerinde Kasýmpaþa sýrtlarýndan Haliç’e indirildi. Böylece donanmanýn da desteðiyle taarruza geçen Osmanlý ordusu, 29 Mayýs 1453’te Ýstanbul’u fethetti. Bizans Ýmparatorluðu sona ermiþtir. Ýstanbul’un fethinden sonra Bizanslý bilginler Ýtalya’ya gitmiþtir. Bu durum Rönesans hareketlerinin baþlamasýnda etkili olmuþtur. Büyük toplarýn güçlü surlarý yýkabileceði anlaþýlmýþtýr. Bu geliþme Avrupa’da krallarýn, derebeylerin egemenliklerine son vermesinde etkili olmuþtur. Ticaret yollarýnýn Türklerin eline geçmesi Avrupalýlarýn yeni yollar aramasýna dolayýsýyla Coðrafi Keþiflere neden olmuþtur. ÝSTANBUL’UN FETHÝNÝN SONUÇLARI Ýstanbul’un fethedilmesi hem Türk tarihi hem de dünya tarihi açýsýndan önemli sonuçlar doðurmuþtur. Ýstanbul’un fethi ile Orta Çað sona ermiþ, Yeni Çað baþlamýþtýr. Bu durum Ýstanbul’un fethinin evrensel nitelikte bir olay olduðunu gösterir. Türk Tarihi Açýsýndan Sonuçlarý Fetihten sonra halka iyi davranan ll. Mehmet, Ortodoks Kilisesi’ni himaye altýna almýþ, Ermeni Kilisesi’nin teþkilatlanmasýna da olanak saðlamýþtýr. Osmanlý Devleti’nin Anadolu ve Rumeli topraklarý birleþtirildi. Böylece Osmanlý toprak bütünlüðü saðlanmýþ oldu. Uyarý Osmanlý Devleti’nin baþkenti Edirne’den Ýstanbul’a taþýndý. Ýstanbul Türk Ýslam dünyasýnýn idare, ticaret ve kültür merkezi haline geldi. II. Mehmet (Fatih Sultan Mehmet) bu yolla, Karadeniz ile Akdeniz arasýndaki ticaret yolunun denetimi Osmanlýlara geçti. Böylece Osmanlý ekonomisi güçlendi ve Türk deniz ticareti geliþti. Bu olaydan sonra Venedik ile iliþkiler bozuldu. i Ortodokslarýn Katoliklerle birleþerek Haçlý ittifaký kurmalarýný önlemeyi amaçlamýþtýr. i Hristiyan halka hoþgörülü davrandýðýný göstermiþtir. i Ortodoks Kilisesi’ni kontrol altýnda tutmayý ve Avrupa seferlerinde Ortodokslarýn desteðini almayý hedeflemiþtir. Osmanlý Devleti Yükselme Dönemi’ne girdi. ll. Mehmet’e Fatih unvaný verildi. AZ O Ð SARAYBURNU TOPLAR TOPKAPI TOPLAR SAÐ KANAT ÝSTANBUL SAMATYA SARAYI YEDÝKULE KAPISI 44 Galata EDÝRNEKAPI MARMARA DENÝZÝ 10. Sýnýf / Tarih ÜSKÜDAR Osmanlý merkez kuvvetleri KASIMPAÞA HALÝÇ B Osmanlý Gemilerinin Karadan yürütülmesi ÝÇ Ý EYÜP SOL KANAT Dünya Gücü: Osmanlý Devleti (1453 - 1600) ASKERÝ VE SÝYASÝ GELÝÞMELER (1454 - 1480) Karamanoðullarýnýn hakimiyet altýna alýnmasý Otlukbeli Savaþý Arnavutluk seferi 1462 1466 1473 1479 1463 1470 1475 1460 Amasranýn fethi Eflakýn fethi Taþoz, Limni ve Midillinin fethi 1461 Moranýn fethi 1459 Sýrbistan seferi 1454 Fatih Sultan Mehmet Ýstanbul’u fethettikten sonra Balkanlarda, Anadolu’da ve denizlerde yeni fetih hareketlerini baþlatmýþtýr. Kitabýmýzýn bu bölümünde kronolojik olarak bu seferler üzerinde duracaðýz: Sinopun fethi Bosnanýn fethi Eðriboz, Zenta ve Kefalonyanýn fethi Kýrýmýn fethi Trabzonun fethi Sýrbistan Seferi (1454 - 1459) Sýrplar, sürekli olarak Osmanlýlara karþý hazýrlanan Haçlý ittifaklarýna katýlarak mücadele ediyordu. Fatih 1459 yýlýnda Belgrat hariç bütün Sýrbistan’ý fethetti. Amasra’nýn Alýnmasý (1459) Amasra, Anadolu’nun Orta Karadeniz sahilinde bulunan bir þehirdir. Fatih döneminde düzenlenen bir seferle Amasra alýnmýþ, buradaki Ceneviz hakimiyetine son verilmiþtir. Amasra’nýn alýnmasý Osmanlý Devleti’nin Karadeniz’de hakimiyet kurmasýna katký saðlamýþtýr. Mora’nýn Alýnmasý (1460) Mora Yarýmadasý, son Bizans imparatorunun kardeþleri tarafýndan yönetilmekteydi. Bunlar Venedik, Ceneviz ve Napoli gibi devletleri Türkler aleyhine kýþkýrtarak Bizans’ý yeniden kurmak istiyorlardý. Mora halkýnýn da bu despotlardan þikayetçi olmasý üzerine fethe karar veren Fatih düzenlenen iki sefer sonunda Mora’yý ele geçirdi. Mora’nýn fethedilmesi Osmanlý Devleti’nin Akdeniz hakimiyetine katkýda bulunmuþtur. Akkoyunlu Hükümdarý Uzun Hasan ile yaptýðý ittifaka güvenen Trabzon Rum Ýmparatoru, Osmanlý Devleti’ne ödemesi gereken vergiyi ödememiþti. Bunun üzerine harekete geçen Fatih, denizden ve karadan þehri kuþatarak ele geçirmiþtir. Trabzon’un alýnmasý ile Karadeniz’in Anadolu sahillerinin güvenliði tam olarak saðlanmýþtýr. Uyarý Mora ve Trabzon’un alýnmasýyla Bizans’ý diriltmeye kalkýþabilecek bütün Bizans kalýntýlarýna da son verilmiþtir. Eflak Seferi (1462) Eflak (Romanya), Yýldýrým Bayezid döneminde yýllýk vergiye baðlanmýþtý. Ancak Fatih döneminde Eflak voyvodasý Vlad Tepeþ (Kazýklý voyvoda) ödemesi gereken vergiyi ödemediði gibi halka büyük iþkenceler yapýyordu. Fatih’in Trabzon seferinde bulunmasýndan yararlanarak Macarlarla anlaþýp Osmanlý topraklarýna saldýrýnca Fatih, Eflak üzerine sefer düzenledi. Bu sefer sonucunda Eflak Osmanlý Devleti’ne baðlý bir eyalet haline getirilmiþtir. Bosna ve Hersek Seferi (1463) Yýldýrým Bayezid zamanýnda vergiye baðlanan Bosna, Eflak beyi ile birlikte hareket ederek Osmanlýlara karþý düzenlenen Haçlý Seferlerinde yer almýþtý. 1463 yýlýnda düzenlenen seferle Bosna Osmanlý hakimiyetine alýndý. Böylece henüz denizlerde Venedik ile mücadele edecek seviyede olmayan Osmanlý Devleti, Venedik’i karadan kuþatma imkanýna kavuþmuþtur. Bosna’nýn alýnmasýndan bir süre sonra Hersek de Osmanlý hakimiyetini kabul etmiþtir (1465). Sinop’un Alýnmasý (1461) Karamanoðullarý Ýle Mücadele (1466) 1461’de Sinop alýnarak Ýsfendiyaroðullarý Beyliði’ne son verilmiþtir. Böylece Anadolu’da Türk birliðini saðlama yolunda bir adým daha atýlmýþtýr. Karamanoðullarý, kurulduðundan itibaren Osmanlý Devleti’ni rakip olarak görüyor ve Osmanlýya karþý deðiþik devletlerle ittifak yapýyordu. Trabzon’un Fethedilmesi (1461) lV. Haçlý Seferi’nde Ýstanbul’un iþgal edilince þehirden kaçarak Karadeniz’e gelen Rum soylularý Trabzon Rum Devleti’ni kurmuþlardý (1204). 10. Sýnýf / Tarih Ýstanbul’un fethi sýrasýnda da Venediklilerle anlaþma yapmýþlardý. Anadolu’da birliði ve huzuru saðlamak isteyen Fatih, Karamanoðullarý üzerine sefere çýkarak Konya ve Karaman’ý aldý. Böylece beyliðin topraklarýnýn büyük bir kýsmý Osmanlý hakimiyetine girdi. 45 Dünya Gücü: Osmanlý Devleti (1453 - 1600) Osmanlý - Venedik Savaþlarý (1463 - 1479) Kýrým’ýn Osmanlýlara Baðlanmasý (1475) Osmanlý Devleti’nin Ege ve Akdeniz’deki bazý adalar ile Mora, Sýrbistan ve Bosna’yý ele geçirmesi, Arnavutluk’ta da üstünlük kurmasý ekonomisi ticarete baðlý olan Venedik’in doðu ticaretine zarar veriyordu. Ayrýca Osmanlý’nýn hýzlý yükseliþi karþýsýnda da kaygýlanan Venedik Haçlý ittifaklarýnda yer alýyordu. Karadeniz’in Anadolu kýyýlarýnda Türk egemenliðini saðlayan Fatih, Karadeniz’in kuzeyine de hakim olabilmek amacýyla Kýrým’a bir sefer düzenlenmesini saðladý. 1463’te Mora’da baþlayan Osmanlý - Venedik Savaþlarý on altý yýl devam etti. Venediklilerden 1462’de Taþoz, Semadirek, Limni ve Midilli, 1470’te Gökçeada ve Eðriboz alýndý. Ýþkodra’nýn fethedilmesi üzerine zor durumda kalan Venedik barýþ istedi (1479). Ýki devlet arasýnda yapýlan antlaþmaya göre, Venedik, Osmanlý Devleti’ne savaþ tazminatý ödeyecek ve yýllýk vergi verecekti. Arnavutluk’taki Kroya ve Ýþkodra kaleleri Osmanlýlarda kalacaktý. Venedik Ýstanbul’da sürekli elçi bulundurabilecek ve Osmanlý ülkesinde serbestçe ticaret yapabilecekti. Uyarý Fatih, Venediklilere kapitülasyonlar vererek ticaret faaliyetlerini geliþtirmeyi ve Avrupa’da Hristiyan birliðini zayýflatmak istemiþtir. Akkoyunlu Devleti Ýle Ýliþkiler ve Otlukbeli Savaþý (1473) Akkoyunlular ile iliþkilerin bozulmasýnda, Karamanoðullarýný himaye etmeleri ve Anadolu’da siyasal bütünlüðü tehdit etmeleri Sýnýrlarýný Osmanlý topraklarý yönünde geniþletmek istemeleri Osmanlýlara karþý Venedik’le ittifak yapmalarý gibi nedenler etkili olmuþtur. Erzincan yakýnlarýndaki Otlukbeli’nde yapýlan savaþ daha geliþmiþ silahlar kullanan Osmanlý Devleti’nin galibiyetiyle sonuçlanmýþtýr (1473). Otlukbeli Savaþý’nýn sonucunda, Akkoyunlu Devleti yýkýlýþ sürecine girdi. Osmanlý Devleti, Doðu Anadolu’da güvenliði saðladý. Anadolu’da Türk siyasal birliðini saðlama yolunda önemli bir adým atýldý. 46 Bu sefer sonunda Cenevizlilerden Kefe, Azak ve Menkub alýndý. Uyarý Kýrým’ýn Osmanlý Devleti’ne baðlanmasýyla, i Ýpek Yolu’nun Karadeniz’in kuzeyinden geçen kolu Osmanlý kontrolüne alýnmýþtýr. i Karadeniz Türk gölü haline gelmiþtir. i Lehistan üzerine doðudan yapýlacak seferler için üs elde edilmiþtir. Boðdan’ýn Alýnmasý (1476) Fatih döneminde Osmanlý Devleti’ne ödediði vergiyi kesen Boðdan üzerine bir sefer düzenlenmiþ ve Boðdan Osmanlý topraklarýna katýlmýþtýr. Arnavutluk Seferi (1479) Osmanlý - Venedik Savaþlarý devam ederken isyan eden Arnavutluk üzerine üç sefer düzenlenmiþ, bu seferler sonucunda Venedik egemenliðindeki Arnavutluk Osmanlý topraklarýna katýlmýþtýr. Yunan Adalarýnýn Alýnmasý (1479) Venedikliler vergiye baðladýktan sonra Gedik Ahmet Paþa komutasýnda bir ordu Adriyatik Denizi’nde bulunan Zenta, Kefalonya ve Ayamavra adalarýný fethetmiþtir. Ýtalya Seferi (1480) Fatih Sultan Mehmet, Venedik ve Napoli Krallýðý arasýndaki savaþtan yararlanmak için Gedik Ahmet Paþa komutasýnda bir Osmanlý donanmasýný Ýtalya’ya gönderdi. Bu sefer sonucunda Napoli Krallýðý’na ait Otranto fethedildi (1480). Ancak Fatih’in vefatýndan sonra tahta çýkan II. Bayezid Gedik Ahmet Paþa komutasýndaki donanmayý geri çaðýrýnca Napoli Krallýðý Otranto’yu geri almýþtýr. 10. Sýnýf / Tarih Dünya Gücü: Osmanlý Devleti (1453 - 1600) Fatih Sultan Mehmet Dönemi Fetihleri FATÝH SULTAN MEHMET Babasý: II. Murat Balkanlarda Osmanlý hakimiyetinin kurulmasýna katký saðlayan seferler Annesi: Hüma Hatun Sýrbistan, Mora, Eflâk, Bosna - Hersek, Boðdan ve Arnavutluk’un fethedilmesi Doðumu - vefatý: 1432 - 1481 Padiþahlýk sýrasý: 7 Saltanat süresi: 1451 – 1481 Tahta çýkan oðlu: II. Bayezid Amasra, Sinop ve Trabzon’un alýnmasý Anadolu’da siyasi Akkoyunlularýn Otlukbeli Savaþý’nbirliði kurmaya da yenilgiye uðratýlmasý yönelik seferler Karamanoðullarý üzerine sefer düzenlenmesi Eþsiz bir devlet adamý ve komutandý. Çok iyi bir eðitim almýþtý. 7 dil (Arapça, Farsça, Rumca, Latince, Slavca, Ýbranice ve Çaðatayca) biliyordu. 900.000 kilometrekare olan Osmanlý topraklarýný 2.214.000 kilometrekareye çýkarmýþtýr. Kanunna- Ýsfendiyaroðullarýndan Sinop’un alýnmasý Anadolu’da Türk birliðini kurmaya yönelik seferler me-i Âl-i Osman’ý yaparak devlet teþkilatýný düzene koymuþtur. Akkoyunlularýn Otlukbeli Savaþý’nda yenilgiye uðratýlmasý Ýstanbul’da Fatih Camii, Topkapý Sarayý, Kapalý Karamanoðullarýndan Konya ve Karaman’ýn alýnmasý Ýlk Osmanlý altýn parasýný bastýrmýþtýr. Çarþý ve Sahn-ý Seman Medresesi’ni yaptýrmýþtýr. Bilim adamlarý ve sanatçýlara önem vermiþtir. Ayný zamanda hocalýðýný da yapan Akþemseddin, FaAmasra, Sinop ve Trabzon’un fetKaradeniz hakimi- hedilmesi yeti için yapýlan Kýrým’ýn Osmanlý topraklarýna katýlseferler masý tih’in en çok deðer verdiði alimlerdendir. Yabancý ülkelerdeki büyük bilginleri de Ýstanbul’a getirtmiþtir. Astronomi bilgini Ali Kuþçu, onun döneminde Ýstanbul’a gelmiþtir. Fatih ünlü ressam Ege adalarýnýn fethedilmesi Ege ve Akdeniz Adriyatik’te Zenta, Kefalonya ve hakimiyeti için yaAyamavra adalarýnýn alýnmasý pýlan seferler Ýtalya seferi ve Otranto’nun fethi CEM SULTAN OLAYI (1481 - 1495) Fatih’in ölümü üzerine Osmanlý tahtýna devþirme kökenli devlet adamlarýnýn yardýmýyla II. Bayezid geçti. II. Bayezid’in hükümdarlýðýný kabul etmeyen Fatih’in diðer oðlu Cem, Türkmen kökenli devlet adamlarýnýn da desteðini alarak saltanat mücadelesine giriþti. Bursa’yý alan Cem Sultan kendi adýna para bastýrdý ve hutbe okuttu. Kendisinin Anadolu’da, Bayezid’in Rumeli’de hükümdar olmasý teklifi Bayezid tarafýndan kabul edilmedi. Bursa yakýnlarýnda (Yeniþehir) yapýlan savaþý kaybeden Cem Sultan önce Karamanoðullarýna, sonra da Memluklere sýðýndý. Karamanoðullarýnýn desteðiyle yeniden Anadolu’ya gelen Cem Sultan, II. Bayezid’e karþý giriþtiði mücadeleyi bir kez daha kaybetti. 10. Sýnýf / Tarih Bellini’yi Ýstanbul’a davet ederek kendi resmini yaptýrmýþtýr. 1466’da Batlamyos haritasýný yeniden tercüme ettirip haritadaki adlarý Arap harfleriyle yazdýrmýþtýr. Önce Rodos þövalyelerine sýðýnan Cem Sultan, buradan Avrupa’ya götürüldü. 1495 yýlýna kadar Papanýn yanýnda ve Fransa’da tutulan Cem Sultan bu tarihte zehirlenerek öldürüldü. Uyarý Cem Sultan Olayý, i Osmanlýlarýn dýþ politikada etkinliðini azaltmýþ ve büyük fetihlerin yapýlmasýný engellemiþtir. i Osmanlý Devleti’nin geliþimini olumsuz yönde etkilemiþ ve Avrupa’ya yapýlacak seferlerde tehdit unsuru olarak kullanýlmýþtýr. i Ýç sorun olarak baþlamýþ Avrupa devletlerinin olaya karýþmasýyla dýþ soruna dönüþmüþtür. 47 Dünya Gücü: Osmanlý Devleti (1453 - 1600) OSMANLILARDA YÖNETÝM, ASKERÝ TEÞKÝLAT VE EÐÝTÝM Harem Bölümü Topkapý Sarayý’nda padiþah ve ailesinin bulunduðu bölümdür. Burada bulunan kadýnlarýn eðitimlerinin de yapýldýðý yer olmasý yönüyle harem, okul iþlevi de görüyordu. OSMANLILARDA YÖNETÝM Padiþah Merkezi Yönetim Osmanlý Devleti merkeziyetçi bir yönetim anlayýþýný benimsemiþtir. Bu yönetim anlayýþýnda padiþah ve saray önemli bir konumda bulunmaktadýr. Kavram Bilgisi Merkeziyetçi yönetim (mutlakiyet): Devlet kurumlarýnýn doðrudan hükümdara baðlý olduðu ve üst düzey yöneticilerin hükümdar tarafýndan belirlendiði yönetim anlayýþýdýr. Osmanlý padiþahlarý mutlak yönetme gücüne sahiptir. Padiþahlar Divanýhümayun’a baþkanlýk yapmýþ, baþkomutan olarak orduyu yönetmiþlerdir. Örfi hukukun oluþmasýnda da etkili olan padiþahlar Ýslam hukuku ile çeliþmemesi koþuluyla yeni kanunlar (kanunname, ferman, berat gibi) çýkarmýþlardýr. Osmanlý padiþahlarýnýn tahta çýkma merasimine cülus töreni denmiþtir. Osmanlý padiþahlarýnýn görevleri þunlardýr: Üst düzey yöneticileri atamak Osmanlý ordusuna komuta etmek Topkapý Sarayý Savaþa ve barýþa onay vermek Osmanlý Devleti’nde saray ayný zamanda bir yönetim merkezidir. Merkez ve taþra birimleri saraya baðlýdýr. Osmanlý Yükselme Dönemi’nde yönetim merkezi olarak da kullanýlan Topkapý Sarayý Fatih döneminde yaptýrýlmýþ, daha sonraki dönemde geliþtirilmiþtir. Enderun Harem Birun Bölümü Topkapý Sarayý’nýn dýþ kýsmýdýr. Bu bölümde dýþ hizmetlere bakan görevliler bulunurdu. Divanýhümayun’un toplandýðý Kubbealtý ile padiþahlarýn, Divan üyelerini ve yabancý elçileri kabul ettiði Arz Odasý da Birun bölümünde idi. Enderun Bölümü Topkapý Sarayý’nýn iç bölümünüdür. Enderun, devþirme sistemiyle saraya alýnan çocuklarýn eðitildiði yer idi. Saray okulu da denilen bu bölümde devletin yönetim ve askerlik görevlerini yerine getirecek kadrolar yetiþtirilirdi. 48 Halkýn refah ve güvenliðini saðlamak Divanýhümayun Orhan Bey döneminde kurulan Divan, I. Murat döneminde tam olarak teþkilatlanmýþtýr. Topkapý Sarayý’nýn Bölümleri Birun Ülkesini adaletle yönetmek Kuruluþ Dönemi’nde padiþahýn katýldýðý ve baþkanlýk yaptýðý Divanýhümayun’a Fatih Sultan Mehmet döneminden itibaren veziriazamlar baþkanlýk yapmaya baþlamýþtýr. Bu uygulama veziriazamlarýn önemini artýrmýþtýr. Ancak Divan’da alýnan kararlarýn kesinlik kazanmasý padiþahýn onayýna baðlýydý. Bu durum Divan’ýn danýþma kurulu haline geldiðini göstermektedir. Divanýhümayun’da siyasi, idari, askeri, adli ve mali konular ile þikayet ve davalar görüþülür, alýnan kararlar veziriazamlar tarafýndan padiþahýn onayýna sunulurdu. Divan’da görüþülemeyen bazý konular ise veziriazamlarýn ikindi ezanýndan sonra topladýklarý ikindi divanýnda görüþülürdü. Osmanlý padiþahlarý son söz hakký kendilerinde olmak üzere bazý yetkilerini yüksek rütbeli devlet adamlarýna býrakmýþlardý. Divanýhümayun’da padiþahýn yetkilerini kullanmak üzere görevlendirilmiþ olan üç kolun temsilcileri yer alýyordu. Bunlar; seyfiye, ilmiye ve kalemiyedir. Bu kollar Osmanlý bürokrasinin temelini oluþturmuþlardýr. 10. Sýnýf / Tarih Dünya Gücü: Osmanlý Devleti (1453 - 1600) Padiþah Divanýhümayun Seyfiye Askeri bürokrasi Ýdare ve askerlik görevlerini üstlenen sýnýftýr. Divandaki temsilcileri veziriazamlar, kubbealtý vezirleri ve kaptanýderyadýr. Yönetim ve askerlik görevlerini padiþah adýna yerine getirirler. Kalemiye Sivil bürokrasi Maliye ve yönetim görevlerini üstlenen sýnýftýr. Divandaki temsilcileri niþancý ve defterdarlardýr. Devletle ilgili yazýþmalarý ve hazine ile ilgili kayýtlarý tutan sýnýftýr. Divan Üyeleri ve Görevleri Veziriazam (Sadrazam) Osmanlý Devleti’nde vezirlik makamý Orhan Bey döneminde oluþturulmuþtur. Zamanla sýnýrlarýn geniþlemesi ile birlikte vezir sayýsý artýnca birinci vezire veziriazam denilmiþtir. Veziriazam, padiþah adýna tam yetkiliydi ve padiþahýn mührünü taþýma yetkisine sahipti. Büyük devlet memurlarýnýn tayini ve görevden alma iþlerinden sorumluydu. Padiþah sefere çýkmadýðý zaman serdarýekrem unvaný ile orduya komuta ederdi. Vezirler Çeþitli devlet iþlerinde yetiþmiþ kiþilerdi. Devlet iþlerinde görüþlerine baþvurulur ve veziriazamýn verdiði iþleri yaparlardý. XVI. yüzyýlýn sonlarýnda sýnýrlarýn geniþlemesine paralel olarak sayýlarý yediye çýkmýþtýr. Bu vezirlere kubbealtý vezirleri de denilmiþtir. Kazaskerler Osmanlý Devleti’nde kazaskerlik makamý ilk kez I. Murat zamanýnda kurulmuþtur. Kazaskerler Divan’da hukuki iþlere bakmak, kadý ve müderrislerin atanmasý ile ilgili iþlere bakmakla görevliydiler. 10. Sýnýf / Tarih Ýlmiye Din, eðitim, hukuk bürokrasisi Eðitim-öðretim, yargý, fetva çýkarma ve yönetimi denetleme görevlerini üstlenen sýnýftýr. Divandaki temsilcileri kazaskerlerdir. Þeyhülislam bu sýnýfýn en önemli temsilcisidir. Padiþah adýna adaleti saðlamakla görevli sýnýfdýr. Defterdarlar Osmanlý Devleti’nde mali iþlerden sorumlu en üst rütbeli kiþidir. Devletin gelir ve giderlerini tespit eder, bütçeyi hazýrlayýp padiþaha sunardý. Devletin ilk dönemlerinde bir defterdar varken, sayýlarý Fatih döneminde biri Anadolu, diðeri Rumeli defterdarý olmak üzere ikiye, XVI yüzyýlda ise üçe çýkarýlmýþtýr. Bu durum Osmanlý Devleti’nin gelirlerinin ve mali iþlerinin arttýðýný göstermektedir. Niþancý Divan’dan çýkarýlan belgelere, padiþah adýna yazýlan ferman, berat ve mektup gibi belgelere padiþahýn imzasý niteliðinde olan tuðrasýný çekmekle görevlidir. Niþancýlar, Fethedilen yerlerin tahrir denilen defterlere yazýlmasý, dirliklerin daðýtýlmasý, tapu defterlerinin iþlenmesi ve kayýtlarýnýn düzenlenmesi Gerektiðinde Divan toplantýlarýnda örfi kanunlar ile ilgili açýklama yapýlmasý Padiþaha ve sadrazama gelen mektuplara cevap hazýrlanmasý Yabancý ülkelerle yapýlan anlaþma ve yazýþmalarýn takip edilmesi gibi görevler de üstlenmiþlerdir. 49 Dünya Gücü: Osmanlý Devleti (1453 - 1600) Kaptanýderya Taþra ve Eyalet Yönetimi Donanma ve denizcilikten sorumluydu. XVI. yüzyýlda Divan üyesi durumuna gelmiþtir. Osmanlýlarda baþkent dýþýndaki topraklar için taþra tabiri kullanýlmýþtýr. Taþra teþkilatýnýn temelini týmar sistemi oluþturmuþtur. Dolayýsýyla devletin tarým faaliyetleri, ekonomik yapýsý, ordusu ve vergi düzeni týmar sistemiyle iç içedir. Divan görevlilerinin günümüzdeki karþýlýklarý Veziriazam Baþbakan Vezirler Devlet bakanlarý Kazasker Adalet ve eðitim bakanlarý Defterdar Maliye bakaný Niþancý Dýþiþleri bakaný Kaptanýderya Deniz kuvvetleri komutaný Týmar sistemi devlete ait topraklarda uygulanýrdý. Bu topraklarýn vergi gelirleri küçük birimlere bölünerek askerî hizmetler karþýlýðýnda devlet görevlilerine rütbe ve derecelerine göre verilirdi. Osmanlý Devleti’nde, sýnýrlarýn geniþlemesiyle birlikte merkezi yönetimi kolaylaþtýrmak için taþra teþkilatý kurulmuþtur. Eyaletler sancaklara, sancaklar kazalara, kazalar da köylere ayrýlmýþtýr. Osmanlý sýnýrlarýnýn geniþlemesi ile eyalet sayýsý artmýþtýr. Yönetim Birimi Yeniçeri Aðasý Divan toplantýlarýna katýlmaz, ancak Divanýhümayun’a yeniçerilerle ilgili bilgi verirdi. Ayrýca emrindeki askerleri Divan’da alýnan kararlarla ilgili olarak bilgilendirirdi. Þeyhülislam Divan üyesi deðildi. Ancak Divan’da alýnan kararlarýn Ýslâmiyet’e uygunluðuyla ilgili fetva verirdi. Ýlmiye sýnýfýnýn en üstünde bulunan görevliydi. Yönetici Güvenlik Ýþleri Adliye Ýþleri Eyalet Beylerbeyi Subaþý Kadý Sancak Sancak beyi Subaþý Kadý Kaza Kadý Subaþý Kadý Köy Köy kethüdasý Yiðit baþý Kadý naibi Baþkent Ýstanbul’un Yönetimi Fatih döneminde Osmanlý Devleti’nin baþkenti, Edirne’den Ýstanbul’a taþýnmýþtýr. Ýstanbul baþkent olduðu için özel bir yönetimle idare edilmiþtir. Sadrazam, sefere çýktýðýnda yerine Ýstanbul’la ilgilenmek üzere sadaret kaymakamýný býrakýrdý. Ýstanbul’un Yönetimi Þehrin genel düzeni Veziriazam (sadrazam) En yüksek mülki amir (vali) Ýstanbul kadýsý (Taht kadýsý) Ýstanbul’un asayiþ ve güvenliði Yeniçeri aðasý Belediye iþleri Ýstanbul þehremini Ýmar iþleri Mimarbaþý Çarþý, pazar ve ticaret iþleri Muhtesip 50 Eyaletlerin Ýdaresi Osmanlý taþra teþkilatýnýn en üst düzey görevlileri olan beylerbeyi eyalet merkezinde (Paþa sancaðý) otururdu. Anadolu Beylerbeyliði’nin merkezi Kütahya, Rumeli Beylerbeyliði’nin merkezi ise Manastýr idi. Eyaletle ilgili idari, askeri, mali iþler beylerbeyi baþkanlýðýnda toplanan divanda görüþülürdü. Beylerbeyi eyalet yönetiminin sürdürülmesinin yaný sýra savaþ sýrasýnda kendine baðlý birliklerle sefere katýlmakla yükümlüydü. Eyaletlerde adli ve hukuki iþler kadý; hazineye ait iþler, mal defterdarý; zeamet iþleri týmar kethüdasý; týmar iþleri týmar defterdarý tarafýndan yürütülürdü. Anadolu Beylerbeyi terfi ettiðinde, Rumeli Beylerbeyiliði’ne; Rumeli Beylerbeyi terfi ettiðinde Divanýhümayun vezirliðine atanýrdý. Bu durum Rumeli’deki makamlarýn rütbece Anadolu’dan önde olduðunu gösterir. 10. Sýnýf / Tarih Dünya Gücü: Osmanlý Devleti (1453 - 1600) Osmanlý Eyalet Sistemi Salyanesiz Eyaletler Kalemiye Salyaneli (Yýllýklý) Eyaletler Özel Yönetimi Olan Eyaletler Týmar sisteminin uygulanmadýðý eyaletlerdir. Týmar sisteminin uygulandýðý eyaletlerdir. Toplanan gelirin bir kýsmý ile eyalet yöneticilerinin maaþlarý karþýlanýr, geri kalan miktar doðrudan merkeze gönderilir. Ýç iþlerinde serbest, dýþ iþlerinde Osmanlý Devletine baðlý eyaletlerdir. Bu eyaletlerin topraklarý gelirine göre has, zeamet ve týmar olarak bölümlere ayrýlmýþtýr. Bu eyaletlerin yöneticileri padiþah tarafýndan belirlenmiþtir. Yemen, Habeþ, Mýsýr, Trablusgarp, Tunus ve Cezayir bu eyaletlerdendir. Eyalet gelirleri merkeze aktarýlmamýþ, yönetici maaþlarýna ve asker yetiþtirilmesine ayrýlmýþtýr. Anadolu, Karaman, Sivas, Erzurum, Musul, Baðdat, Rumeli, Bosna, Budin bu eyaletlerdendir. Uyarý Osmanlý Devleti, merkezden uzak olan eyaletlerde týmar sistemini uygulamamýþ, buralarýn vergi gelirini yýllýk olarak toplamýþtýr. Týmar sisteminde asker yetiþtirilmesi ve bu askerlerle savaþa girilmesi esas amaçlardan biriydi. Devlet merkezinden uzak olan eyaletlerde bu amaç verimli þekilde saðlanamayacaðýndan dolayý týmar sistemi uygulanmamýþtýr. Sancaklarýn Ýdaresi Osmanlý sancak beyleri, sancaktaki zeamet sahiplerinin ve týmarlý sipahilerin komutanýdýr. Savaþ zamaný kendine baðlý birliklerle sefere katýlmak zorunda olan sancak beyinin idari görevi ise sancakta düzen ve emniyetin saðlanmasýdýr. Kazalarýn Ýdaresi Osmanlý kazalarý kadýlar tarafýndan idare edilmiþtir. Kazalarda görev yapan kadýlar askerlik dýþýndaki bütün iþlerden sorumludur. Kadýlarýn kazalardaki baþlýca görevleri þunlardýr: Belediye hizmetlerini yürütmek Devlet merkezinden gelen emirleri halka duyurmak Halkýn dilek ve isteklerini Divan’a iletmek 10. Sýnýf / Tarih Hicaz, Kýrým, Erdel, Eflak ve Boðdan bu eyaletlerdendir. Eflak, Boðdan ve Erdel yýllýk vergi öder, gerektiðinde asker gönderir; Kýrým yalnýzca asker gönderir; Hicaz ise kutsal bir bölge kabul edilir, asker ve vergi vermezdi. Her türlü belgeyi onaylamak (Bu durum kadýlarýn günümüzdeki noterlik hizmetine benzeyen görevleri olduðunu gösterir.) Mahkemeye gelen davalarý çözüme kavuþturmak Vergilerin toplanarak merkeze gönderilmesini saðlamak Taþra teþkilatýnda beylerbeyi, sancak beyi ve kadýlara baðlý olarak görev yapan çeþitli görevliler vardý. Bu görevliler, hazineden ücret almazlardý. Geçimlerini reayadan gördükleri hizmetler karþýlýðýnda, kanunlarda belirtilen vergi, resim ve harçlarla karþýlarlardý. Taþrada görev yapan belli baþlý görevliler þunlardý: Muhtesip: Taþrada sosyal düzenin korunmasýný saðlayan memurlardý. Esnaf denetiminin yapýlmasý, çarþý pazarýn düzenlenmesi ve belirlenmiþ fiyatlara esnafýn uyup uymadýðýnýn kontrol edilmesi muhtesiplerin göreviydi. Kapan Eminleri: Büyük þehirlere çevre bölgelerden gelen tarým ürünleri kapan adý verilen büyük tartýlarýn olduðu, bugünkü sebze ve meyve hallerine benzeyen pazarlarda toplanýrdý. Bu ürünlerin kapanlarda tartýlýp vergilendirilmesini, adaletli bir þekilde daðýtýmýnýn yapýlmasýný saðlayan kiþiye kapan emini denirdi. Gümrük ve Bac Eminleri: Kasaba ve þehirlerde çeþitli zanaat, ticaret ve gümrük faaliyetleriyle ilgili vergileri toplamakla görevli olan kiþilerdir. 51 Dünya Gücü: Osmanlý Devleti (1453 - 1600) OSMANLILARDA ASKERÝ TEÞKÝLAT Sakalar: Ordunun su ihtiyacýný karþýlamakla görevli Osmanlý ordusu, kara ve deniz kuvvetleri olarak ikiye ayrýlýyordu. Kara ordusu; kapýkulu askerleri, eyalet askerleri ve yardýmcý kuvvetlerden meydana geliyordu. Yardýmcý kuvvetler: Kýrým, Eflak, Boðdan, Arnavut- askerlerdir. Osmanlý Devleti’nin sýnýrlarýnýn geniþlemesi ve giderek güçlenmesine baðlý olarak ordusunda da güçlenme olmuþtur. Yükselme Dönemi’nde Osmanlý ordusuna yeni sýnýflar eklenmiþtir. Humbaracýlar: El bombasý ve top mermisi yapan ve kullanan sýnýftýr. Laðýmcýlar: Kuþatýlan kalelerin duvarlarýný tünel kazarak ve fitil döþeyerek yýkan sýnýftýr. Bostancýlar: Saray ve köþklerin korunmasýnda görevli askerlerdir. Sað ve Sol Ulufeciler: Savaþ sýrasýnda saltanat sancaklarýný korurlardý. Sað ve Sol Garipler: Savaþta ordunun aðýrlýklarýný ve hazineyi korumakla görevlidirler. Yörükler: Konargöçerlerin oluþturduðu yardýmcý birliklerdir. Deliler: Sýnýr boylarýný koruma görevini üstlenmiþlerdir. Akýncýlara benzer görevler yapmýþlardýr. Beþliler: Sýnýrlarda yaþayan her beþ haneden bir kiþi alýnarak oluþturulan bu birlikler, bulunduklarý kasaba, þehir ve kalelerin korunmasýyla görevlidirler. luk ve Anadolu beylikleri gibi Osmanlý Devleti’ne baðlý beylik ve devletlerden ihtiyaç duyulduðu zamanlarda alýnan kuvvetlerdir. XIV. ve XV. yüzyýllarda Osmanlý kara ordusunda kýlýç, topuz, kalkan, gürz gibi hafif silahlar kullanýlýyordu. XVI. yüzyýlda silah teknolojisindeki deðiþmelere baðlý olarak Osmanlý askerleri ateþli silahlar da kullanmaya baþlamýþlardýr. Fatih döneminde büyük kuþatma toplarýný savaþ alanlarýna taþýmak için Top Arabacýlarý Ocaðý kurulmuþtur. Tophane, baruthane, demirhane gibi atölyelerde surlarý yýkabilecek güçte büyük toplar, havan toplarý ve bombalar yapýlmýþtýr. Osmanlý Devleti geliþmiþ silahlar kullanarak askeri alanda önemli baþarýlar kazanmýþtýr. Bu durum Osmanlý Devleti’nin silah teknolojisinde ileri bir düzeye ulaþtýðýný gösterir. XVI. yüzyýlda Osmanlý kara ordusunda olduðu gibi donanmasýnda da önemli geliþmeler yaþanmýþtýr. Hafif ve manevra yeteneði fazla olan Osmanlý gemilerine II. Bayezid döneminde uzun menzilli toplar da yerleþtirilmiþtir. Bu dönemde her yöne dönebilen ve taþýnabilir yivli toplar sayesinde önemli zaferler kazanýlmýþtýr. Yavuz’un Mýsýr’ý almasýnda bu teknolojinin önemli katkýlarý olmuþtur. Osmanlý Ordusu Kara Kuvvetleri Deniz Kuvvetleri Kapýkulu Askerleri Eyalet Askerleri Yardýmcý Kuvvetler Baðlý beylik ve devletlerin göndediði kuvvetler Piyadeler Top Arabacýlarý Humbaracýlar Laðýmcýlar Bostancýlar 52 Yükseliþ Dönemi Süvariler Acemi Oðlanlar Silahtar Sipah Yeniçeriler Cebeciler Topçular Sað Ulufeciler Sol Ulufeciler Sað Garipler Sol Garipler Týmarlý Sipahiler Yaya ve Müsellemler Azaplar Akýncýlar Yörükler Deliler Beþliler Sakalar Kuruluþ Dönemi Yükseliþ Dönemi 10. Sýnýf / Tarih Dünya Gücü: Osmanlý Devleti (1453 - 1600) OSMANLI DEVLETÝ’NDE EÐÝTÝM Osmanlý devlet anlayýþýnda eðitimin hedefi; hoþgörülü, sorumluluklarýný bilen, kanunlara uyan, baþkalarýna saygýlý ve çevresine yararlý kiþiler yetiþtirmekti. XVII. yüzyýla kadar Osmanlý Devleti’nde Sýbyan Mektepleri, medreseler, Acemi Oðlanlarý Ocaðý, Yeniçeri Ocaðý, Enderun Mektebi, camiler, tekkeler, zaviyeler, loncalar önemli eðitim kurumlarýydý. Osmanlýlar gayrimüslim halka da eðitim ve öðretim alanýnda özgürlük vererek, kendi okullarýný açma izni vermiþlerdir. Saray Eðitimi Osmanlý sarayý yalnýzca devletin yönetildiði bir yer deðil ayný zamanda yönetici yetiþtirilmesinden hanedan mensuplarýnýn eðitilmesine kadar birçok yönü olan bir okuldu. Uyarý Enderun’da eðitimlerini tamamlayanlar Birun’da ya da taþrada yönetici olarak görevlendirilirdi. Buna çýkma denirdi. Enderun’dan birçok sadrazam, vezir, komutan, müzisyen, þair, nakkaþ ve ressam yetiþmiþtir. Harem Topkapý Sarayý’nda padiþahýn annesi, eþi ve çocuklarýnýn yaþadýðý bölüme Harem denir. Harem’de padiþahýn yaþadýðý bölüme Hünkâr Dairesi denirdi. Harem ayný zamanda saray kadýnlarýnýn yetiþtirildiði bir okul gibidir. Hareme alýnan cariyeler disiplini bir eðitimden geçirilir; müzik, resim, edebiyat, gibi dersler alýr, dinî bilgiler de öðrenirlerdi. Þehzadegan Mektebi Osmanlý padiþahlarýn erkek çocuklarýna þehzade denmiþtir. Þehzadegan Mektebi, þehzadelerin ilköðrenimlerini gördükleri saray okuludur. Sarayda Eðitim Verilen Kurumlar Askerî Eðitim Enderun Harem Þehzadegan Mektebi Enderun XV. yüzyýlda Osmanlý Devleti’nde yönetici yetiþtirmek için açýlan saray okuluna Enderun denir. Enderun’un kuruluþu Fatih döneminde tamamlanmýþtýr. Enderun’a baþlangýçta devþirme sistemiyle toplanan Hristiyan ailelerin çocuklarý alýnmýþtýr. Devþirilen çocuklar Türk ailelerinin yanýnda Ýslam dinini ve Türkçe’yi öðrendikten sonra ilk eðitimlerini Acemi Oðlanlar Ocaðý’nda görmüþ, burada baþarýlý olanlar Enderun’a alýnmýþlardýr. Enderun’da öðrenciler bedeni ve askeri eðitim yaparlar, saray iþlerini öðrenirler, yeteneklerine uygun bir sanatta uzmanlaþýrlar ve Ýslâmi bilgilerini artýrýrlardý. Enderun’da eðitim birbirlerinin devamý olan yedi oda içinde verilirdi. Bu odalar: Büyük Oda, Küçük Oda, Doðancýlar Odasý, Seferli Odasý, Kiler Odasý, Hazine Odasý ve Has Oda’dýr. Her odanýn eðitimi öðrencilerin kabiliyetlerine göre bir ya da iki yýl sürerdi. Öðrenciler alt odalardan eðitime baþlar, baþarýlý olduklarý takdirde üste doðru yükselirlerdi. 10. Sýnýf / Tarih Osmanlý Devleti’nin merkez ordusu olan Kapýkulu ordusunun içerisinde ocak adý verilen askeri bölümler vardý. Her ocak uzman olduðu alanla ilgili eðitimin verilmesinden de sorumluydu. Kapýkulu ocaklarýna girmeleri için alýnan devþirmelere Türk ailelerin yanýnda Türk Ýslam geleneklerini öðrendikten sonra Acemi Ocaðý’na alýnýr, buradan kabiliyetlerine göre diðer ocaklara geçerlerdi. Tophane Top döküm ve yapýmý ile ilgili askerî sanat mektebidir. Humbarahane Havan toplarýný ve el bombalarýný yapan askerî sanat mektebidir. Tüfekhane Tüfek yapýmý, bakýmý ve onarýmý ile ilgili askerî sanat mektebidir. Kýlýçhane Kýlýç gibi kesici silahlarýn yapýmý ile ilgili askerî sanat mektebidir. Mehterhane Askerî mýzýka mektebidir. 53 Dünya Gücü: Osmanlý Devleti (1453 - 1600) Eski bir Türk geleneði olan ve Osmanlýlarda da görülen sürek avlarý da bir tür askeri eðitimdir. Osmanlýlar denizciliðe de önem vermiþlerdir. Yükselme Dönemi’nde Barbaros Hayrettin Paþa, Turgut Reis, Piri Reis, Seydi Ali Reis ve Kýlýç Ali Reis gibi önemli denizciler yetiþmiþtir. Kanuni döneminde Barbaros Hayrettin Paþa’nýn kaptanýderyalýk makamýna getirilmesinden sonra Osmanlý donanmasý, çaðýn teknolojisine uygun gemi yapýmýna önem vermiþ ve uygulamalý eðitimle denizciler yetiþtirmiþtir. Osmanlý deniz seferlerine çýkan leventler ve azaplarýn yetiþtirilmesinde Tersane önemli görevler üstlenmiþtir. TÜRK ORDUSU Osmanlý Devleti’ne gelen yabancýlar Türk ordusuna hayran kalmýþlardýr. Busbecg’e göre Türk ordusu aþaðýdaki özellikleri ile diðer ordulara üstünlük saðlamaktadýr. i Birlik, düzen, disiplin i Kanaatkârlýk ve uyanýklýk i Eðitim ve savaþ tecrübesi i Zafer alýþkanlýklarý i Güçlüklere dayanma kabiliyeti Osmanlý medreselerinin öðretim verdikleri alanlara göre uzmanlaþmýþlardýr. Osmanlý Medreseleri Darüttýp Týp eðitimi verilir, doktorlar yetiþtirilir. Darulhadis Hadis eðitimi verilir. Darülkurra Hafýzlar yetiþtirilir. Darülhendese Matematik ve astronomi eðitimi verilir. Osmanlýlarda sýbyan mektebini (mahalle mektebi) bitirenler isterlerse medrese eðitimi alabilirlerdi. Eðitimini sürdürmek isteyen öðrenci ilk derslerine haþiyeyi tecrit denilen medreselerde baþlar daha sonra Hariç ve Dahil medreselerinin derslerini de gördükten sonra Sahnýseman ve Süleymaniye Medreselerine devam ederdi. Sahnýseman ve Süleymaniye Medreselerini bitiren öðrencilere müderrislik veya kadýlýk yapabileceðine dair diploma verilirdi. Osmanlý Devleti’nde medrese eðitimi alanlar ilmiye sýnýfýna dahil olarak þeyhülislamlýk makamýna kadar ulaþabilirlerdi. Uyarý Mesleki Eðitim Türkiye Selçuklu Devleti’nde zanaatkarlar arasýnda örgütlenmeyi saðlayan ahilik Osmanlý Devleti’nde lonca teþkilatý adýyla devam etmiþtir. Osmanlý Devleti’nde zanaatkarlarýn örgütlendiði loncalarda usta - çýrak iliþkisi içerisinde mesleki eðitim verilmiþtir. Meslek sahibi olup iþyeri açmak isteyenler bu eðitim tamamlamak zorundadýr. Mesleki eðitimi tamamlayýp ustalýk belgesi almaya icazet denirdi. Loncalar meslek eðitiminin yanýnda ahlaki ve kültürel eðitimin geliþmesine de önem vermiþlerdir. Medrese Eðitimi Osmanlý eðitim sisteminin temel kurumlarý medrese adý verilen okullardýr. Eðitim öðretim faaliyetlerine önem veren Osmanlý Devleti’nde ilk Osmanlý medresesi Orhan Bey döneminde kurulmuþtu. Fatih ve Kanuni dönemine gelindiðinde medrese eðitimi zirve dönemine ulaþmýþtýr. Osmanlý medreselerinde müftü, kadý, müderris, hekim, astronom ve matematikçiler yetiþtirilmiþtir. 54 Sahnýseman Medreseleri, Ýlahiyat ve Ýslam hukuku fakülteleri gibi çalýþmýþtýr. XV. yüzyýldan sonra kurulan Osmanlý medreseleri Sahnýseman Medreseleri göre þekillenmiþtir. Dinî Kurumlardaki Eðitim Osmanlý Devleti’nde her eðitim kurumunda din eðitimi verilirdi. Cami, tekke ve zaviyelerde ibadet için toplanan halka dinî öðütler ve ahlak kurallarý anlatýlýrdý. Tefsir, fýkýh, hadis, hat (güzel yazý) ve tezhip (süsleme) dersleri verilirdi. Mahalle Mektepleri çoðu zaman camilerin içerisinde veya yanýndaydý. Tekke ve zaviyelerde görülen eðitim ise daha çok dinî konulardaydý. Buralarda tefsir, hadis gibi derslerin yanýnda Arapça ve Farsça dersleri de verilirdi. Osmanlý Devleti’nde loncalarda meslek eðitiminin yanýnda ahlaki ve kültürel eðitim de verilmiþtir. 10. Sýnýf / Tarih Dünya Gücü: Osmanlý Devleti (1453 - 1600) AVRUPA’DAKÝ GELÝÞMELER FEODALÝTE Orta Çað Avrupasý’nda merkezi yönetimlerin zayýflamasýyla, yönetimin bir bölümünü elinde bulunduran soylularýn baðýmsýz hareket etmeleri sonucunda feodalite (derebeylik) denilen yönetim þekli ortaya çýkmýþtýr. Federal bir yönetim sistemi olan feodalitenin egemen olduðu ülkelerde devlet, iç iþlerinde baðýmsýz hareket eden küçük siyasal yapýlardan olmuþtur. XV. yüzyýldan itibaren Avrupa’nýn feodal yapýsý deðiþmeye baþlamýþtýr. Feodalitenin zayýflamasýnda, Haçlý Seferleri sonunda derebeylerin çoðunun ülkesine dönmemesi, dönenlerin ise güçlerini ve ordularýný kaybetmesi Ýstanbul’un fethinin güçlü surlarýn yýkýlabileceðini ortaya koymasýnýn derebeylerin þato ve kalelerinin yýkýlmasýna zemin hazýrlamasý Coðrafi Keþiflerin yapýlmasýndan sonra keþfedilen yerlere yapýlan göçlerin etkisiyle nüfusun azalmasýyla feodalitenin dayanaðý olan tarýmsal faaliyetlerin gerilemesi ve bu durumun senyörlerin askeri güçlerini olumsuz yönde etkilemesi Ýngiltere ve Fransa’daki iç savaþlarýn derebeyleri olumsuz etkilemesi Orta Çað Avrupasý’nda Katolik Kilisesi ve papalýk, dini etkinliðinin yanýnda siyasi güce de sahipti. Krallar papanýn elinden taç giydiklerinden otoritelerinin papa tarafýndan verildiði kabul edilirdi. Ancak XV. yüzyýlda feodalitenin zayýflamasý ve krallarýn papalara karþý üstünlük saðlamasýyla Avrupa’nýn siyasi ve sosyal yaþamýnda önemli deðiþikliklere ortaya çýktý. Avrupa’da yeni kavramlar, yeni deðerler önem kazandý. Krallar, güçlerini artýrmak için keþifleri ve bilimsel faaliyetleri desteklemeye baþladýlar. Avrupa’da meydana gelen bu siyasi deðiþikliklerin yaný sýra teknolojik geliþmelere etki eden en önemli etken Haçlý Seferleridir. Haçlý Seferleri sonucunda barut, matbaa, kâðýt, pusula gibi buluþlar Avrupa’ya taþýnmýþtýr. Bu buluþlarý geliþtiren Avrupalýlar bilim, teknik, ekonomi ve kültür alanlarýnda hýzla ilerlemeye baþlamýþlardýr. Avrupa’da bilim - teknik alanlarýnda meydana gelen geliþmelerin sonuçlarý Barutun ateþli silahlarda kullanýlmasý Feodalitenin zayýflamasý Pusulanýn geliþtirilmesi Coðrafi Keþiflerin yapýlmasý Kaðýt ve matbaanýn yaygýnlaþmasý Rönesans ve Reform hareketlerinin oluþmasý etkili olmuþtur. Ýngiltere ve Fransa arasýnda yapýlan Yüzyýl Savaþlarý soylularýn zayýflamasýna yol açmýþtý. Fransa kralý XI. Louis (Lui) bu durumdan yararlanarak feodal sisteme son vermiþtir. Ýngiltere’de ise Çifte Gül Savaþý sonrasý feodal sistem zayýflamýþ, mutlakiyet rejimi ortaya çýkmýþtýr. Uyarý Feodalitenin yýkýlmasýyla, merkezi krallýklar kurulmuþ, böylece Avrupa’nýn siyasal yapýsý deðiþmiþ, mutlakiyet yönetimleri güçlenmiþtir. KATOLÝK KÝLÝSESÝ VE PAPALIK Orta Çað’da siyasi ve toplumsal hayata yön veren önemli kurumlardan biri de Katolik Kilisesi ve papalýktýr. Feodalitenin etkisiyle ortaya çýkan bölünmüþlükten en iyi yararlanan kurum Katolik Kilisesi’dir. Bu nedenle feodal sistemin zayýflamasý ve krallarýn güçlenmesi kilisenin siyasi otoritesinin azalmasýna neden olmuþtur. 10. Sýnýf / Tarih COÐRAFÝ KEÞÝFLER XV. ve XVI. yüzyýllarda Avrupalýlarýn yeni ticaret yollarý ve yeni yerler bulmalarýna Coðrafi Keþifler denir. Coðrafi Keþiflerin Nedenleri Ýpek ve Baharat yollarýnýn Türklerin ve Müslümanlarýn eline geçmesi üzerine Avrupalýlarýn ham madde kaynaklarýna doðrudan ulaþma istekleri Avrupalýlarýn nüfus artýþý ve ekonomik durumun kötüleþmesi sonucunda doðu ülkelerinin zenginliklerini elde etmeyi düþünmeleri Avrupalýlarýn dünyayý tanýmak ve Hristiyanlýðý yaymak istemeleri Coðrafya ve harita bilgisinin ilerlemesi Gemicilik bilgisinin ve tekniðinin geliþmesiyle okyanuslara dayanýklý gemilerin yapýlmasý Pusulanýn geliþtirilerek kullanýlmasý 55 Dünya Gücü: Osmanlý Devleti (1453 - 1600) Önemli Keþifler 1487 yýlýnda Bartelmi Diaz Afrika’nýn güneyini dolaþarak Fýrtýnalar Burnu’na ulaþtý. Gemicilerin cesaretini kýrmamak için buraya Ümit Burnu adý verildi. Ümit Burnu adý verilen bu yolu dolaþan Vasko dö Gama Hint Okyanusu’na ve Hindistan’a ulaþtý (1498). Hindistan’a ulaþan deniz ticaret yolunu bulan Portekizliler Uzak Doðu’ya kadar olan bölgeleri sömürgeleþtirmiþlerdir. Kristof Kolomb 1492’de Amerika’yý keþfetti, ancak burasýný Hindistan zannetti. 1507 yýlýnda Ýtalyan denizci Yeni ticaret yollarý bulunmuþtur. Böylece Ýpek ve Baharat yollarý ile Akdeniz limanlarý önemini kaybetmiþtir. Atlas Okyanusu kýyýsýndaki Lizbon, Bordo, Anvers, Londra gibi þehirler önem kazanmýþtýr. Yeni kýtalar, ýrklar, uygarlýklar keþfedilmiþ, hayvan ve bitki türleri tanýnmýþtýr. Keþifler Avrupalýlarda araþtýrma ve yeni þeyler bulma isteði uyandýrmýþtýr. Bu istek Rönesans’a zemin hazýrlamýþtýr. Bu durum Avrupa’nýn bilim, düþünce ve dinî hayatýnda önemli deðiþikliklere ortam hazýrlamýþtýr. Ameriko Vespuçi buranýn yeni bir kýta olduðunu anladý. Yeni kýtaya Ýtalyan gemicinin isminden dolayý Amerika adý verildi. Fernando Kortez Ýspanya adýna Meksika’yý zapt etti. Portekizli Macellan, hep batýya giderek baþladýðý yere geri dönme düþüncesiyle çýktýðý yolculukta Filipinler’e ulaþtý. Ancak burada yerlilerle yaptýðý savaþta öldü. RÖNESANS XV. ve XVI. yüzyýllarda Ýtalya’da baþlayan, daha sonra diðer Avrupa ülkelerine de yayýlan edebiyat, sanat, düþünce ve bilim alanlarýndaki büyük yenilik, geliþme ve anlayýþlara “yeniden doðuþ” anlamýna gelen Rönesans denir. Yardýmcýsý Del Kano seyahati devam ettirerek Ýspan- Kavram Bilgisi ya’ya geldi (1522). Bu ilk dünya seyahati dünyanýn yuvarlak olduðunu ispatlanmýþtýr. Ýngilizler adýna keþiflere katýlan John Cabot ile Fransýzlar adýna katýlan Cartier Kuzey Amerika kýyýlarýný keþfetmiþlerdir (1497). Keþiflerin Sonuçlarý Keþfedilen yerlerde sömürge imparatorluklarý ku- Hümanizm: Orta Çað Avrupasý’nýn baskýcý Skolastik düþüncesine karþý çýkarak insan ve doða sevgisini temel alan düþünce sistemidir. Hümanistler Eski Yunan ve Latin eserlerini inceleyerek özgür insan tipini ortaya koymuþlar ve eserlerinde bu modeli iþlemiþlerdir. Ýtalya’da edebiyat alanýnda ortaya çýkan Hümanizm mimari ve güzel sanatlarý da etkilemiþtir. rulmuþtur. Rönesans’ýn Ýtalya’da baþlamasýnda, Keþfedilen yerlerden Avrupa’ya göçler olmuþ, buna baðlý olarak Batý uygarlýðý ve Hristiyanlýk yeni yayýlma alanlarý bulmuþtur. Keþifleri destekleyen krallar güçlenmiþ ve kilisenin etkisi azalmýþtýr. Keþfedilen yerlerin deðerli madenleri Avrupa’ya taþýnmýþtýr. Uyarý Buna baðlý olarak o zamana kadar toprak asýl zenginlik kaynaðý iken, bundan sonra altýn ve gümüþ temel zenginlik kaynaðý haline gelmiþtir. Soylular eski güçlerini kaybetmiþ ticaretle uðraþan burjuva sýnýfý zenginleþmiþtir. Avrupalýlarýn zenginleþmesi sonucunda sanata ve bilime deðer veren mesen sýnýfý ortaya çýkmýþtýr. 56 Coðrafi konumu nedeniyle Mýsýr, Yunan, Helen ve Ýslam uygarlýklarýyla iliþki içerisinde bulunmasý Ýstanbul’un fethinden sonra Ýtalya’ya giden bilginlerin Latince eserleri çevirmeleri Zengin þehir devletlerine sahip olan Ýtalya’da bilimsel ve kültürel çalýþmalarýn desteklenmesi Ýtalya’nýn ticaret merkezi olmasý nedeniyle deðiþik medeniyetlerle sürekli bir etkileþim içinde olmasý etkili olmuþtur. Rönesans’ýn Nedenleri Doðu uygarlýðýndaki bilimsel ve teknolojik geliþmelerin Haçlý Seferleri ile batýya taþýnmasý Coðrafi Keþiflerle Avrupa halkýnýn zenginleþmesi sonucu düþünce ve sanat eserlerine deðer veren mesen sýnýfýnýn ortaya çýkmasý 10. Sýnýf / Tarih Dünya Gücü: Osmanlý Devleti (1453 - 1600) Kaðýt ve matbaanýn yaygýnlaþmasýyla düþüncelerin hýzlý ve kolay yayýlmasý Eski Yunan, Roma ve Ýslam medeniyetlerine ait eserlerin incelenmesiyle akýlcý düþüncenin geliþmesi Kiliseye duyulan güvenin azalmasý, Skolastik düþüncenin öneminin azalmasý Coðrafî Keþiflerle dünyanýn tanýnmasý Yetenekli bilim adamý ve sanatkârlarýn yetiþmesi Rönesans’ýn Ortaya Çýkmasý ve Yayýlmasý Ýngiltere Rönesans hareketleri Ýngiltere’de edebiyat alanýnda geliþmiþtir. Þekspir; Hamlet, Makbet, Otello, Kral Lear adlý tiyatro eserlerini yazmýþtýr. Fransa Fransa’da krallarýn desteðiyle baþlayan Rönesans hareketleri sonucunda Eski Yunan ve Roma eserleri tercüme edilmiþtir. Montaigne önemli edebi eserler yazmýþtýr. Polonya Ýslam bilginleri eski Yunan ve Roma eserlerini tercüme etmiþlerdi. Ýspanya’nýn Müslümanlarca fethinden sonra Avrupalýlar Arapçaya tercüme edilen bu eserlerle tanýþtýlar ve bunlarý okumak için Arapça öðrenmeye baþladýlar. XII. yüzyýl boyunca Avrupa’da birçok Arapça eser Latinceye çevrildi. Avrupa’da kurulan üniversitelerde Ýbni Sina’nýn týp, Ýbni Heysem’in fizik ve astronomi hakkýnda yazdýðý eserler ders kitabý olarak okutuldu. XIII. yüzyýlda Ýtalyan tüccarlar ticari iliþkileri sýrasýnda Müslümanlardan kâðýt yapýmýný öðrendiler. Uyarý Bu geliþmeler Rönesans hareketlerinin ortaya çýkmasýnda Ýslam uygarlýðýnýn önemli katkýlarýnýn olduðunu gösterir. Rönesans hareketleri Polonya’da daha çok bilim alanýnda etkili olmuþtur. Kopernik, Dünya’nýn yuvarlak olduðunu ve güneþin etrafýnda döndüðünü açýklamýþtýr. Rönesans’ýn Sonuçlarý Özgür düþünce ve bilimi engelleyen skolastik düþünce yýkýlmýþtýr. Deney ve gözleme dayalý pozitif düþünce yayýlmaya baþlamýþtýr. Mimari, edebiyat, resim ve heykel sanatlarýnda önemli ilerlemeler ortaya çýkmýþtýr. Bilimdeki geliþmeler teknolojinin ve sanayinin geliþmesine ortam hazýrlamýþtýr. Doða olaylarý ve insan vücudu hakkýnda yeni bilgilere ulaþýlmýþtýr. Rönesans hareketlerin Avrupa’nýn deðiþik ülkelerinde farklý alanlarda geliþmiþtir. Kutsal kitaplarýn ve din adamlarýnýn eleþtirilmesiyle Reform hareketlerine ortam hazýrlamýþtýr. Ýtalya Rönesans Hareketleri ve Osmanlý Devleti Rönesans hareketleri Ýtalya’da daha çok sanat alanýnda ön plana çýkmýþtýr. Resim, mimari ve güzel sanatlar gibi alanlarda birçok eser verilmiþtir. Leonardo da Vinci, Mona Lisa portresi, Milano’da bir manastýrdaki Son Akþam Yemeði tablosu ve birçok þehir planý gibi çalýþmalar yapmýþtýr. Michelangelo ve Rafael’de önemli sanatçýlardandýr. Almanya Rönesans hareketleri Almanya’da din alanda geliþmiþtir. Erasmus, Röklen ve Luhter gibi hümanistler dinî metinleri incelemiþlerdir. Luther, Ýncil’i Almancaya çevirmiþtir. Bu çalýþmalar Reform hareketlerine ortam hazýrlamýþtýr. 10. Sýnýf / Tarih Osmanlý Devleti, Rönesans hareketlerinin gerçekleþtiði XV. ve XVI. yüzyýllarda bilim, teknik ve mimari alanlarýnda Avrupa’dan ileri düzeydeydi. Bu nedenle Osmanlý Devleti Avrupa’da yaþanan bu geliþmelerden yararlanma ihtiyacý duymadý. Ancak Rönesans’la birlikte geliþimini sýnýrlayan engellerden kurtulan Avrupalýlar hýzla ilerlemeye baþladý. Osmanlýlar bu geliþmelere yabancý kalýnca ve yeterince takip edemeyince Osmanlý Devleti ile Avrupa arasýnda bilim ve teknik alanlardaki fark giderek açýldý. Bunun sonucunda Osmanlý Devleti Avrupa’nýn gerisinde kalmaya baþladý. 57 Dünya Gücü: Osmanlý Devleti (1453 - 1600) I. SELÝM (YAVUZ) DÖNEMÝ (1512 - 1520) Uyarý Çaldýran zaferi ile Doðu Anadolu’da Safevilerin etkisi kýrýlmýþ, Osmanlý egemenliði güçlenmiþtir. OSMANLI – SAFEVÝ ÝLÝÞKÝLERÝ Fatih’in Otlukbeli Savaþý’nda büyük darbe vurduðu Akkoyunlu Devleti’nin giderek zayýflamasýndan yararlanan Þah Ýsmail, bu devleti yýkarak Ýran ve Azerbaycan’da Safevi Devleti’ni kurdu (1502). Þah Ýsmail’in amacý Anadolu’yu alarak Türkistan, Ýran ve Kafkasya’yý içine alan büyük bir devlet kurmaktý. Þiî mezhebini benimseyen ve Þiîliði devlet siyaseti haline getiren Þah Ýsmail, Anadolu’da da Þiîliði yayarak bu yolla Osmanlý topraklarýný ele geçirmek istiyordu. Bu amaçla Anadolu’ya halife adý altýnda ajanlar göndererek propaganda yaptýrdý. Osmanlý Devleti’nde taht mücadelesi yaþanmasý Þah Ýsmail’in iþini kolaylaþtýrdý. Þah Ýsmail’in Anadolu’ya gönderdiði adamlardan birisi olan Þahkulu, Teke yöresinde (Göller Bölgesi) ayaklanma çýkardý (1511). Anadolu’da büyük yýkýma neden olan Þahkulu isyaný önce baþarýlý olduysa da Þahkulu daha sonra yakalanarak öldürüldü. Yavuz, Trabzon valiliði sýrasýnda Safevilerin uyguladýðý bu politikayý yakýndan izliyor ve babasý II. Bayezid’e bildiriyordu. II. Bayezid’in Safevi tehlikesini önemsememesi üzerine devlet adamlarý ve askerlerin desteðini alan Yavuz babasýný tahttan indirerek Osmanlý tahtýna çýkmýþtýr. Turnadað Savaþý (1515) Çaldýran seferi dönüþünde Maraþ üzerine yürüyen Osmanlý kuvvetleri Turnadað Savaþý’nda Dulkadiroðullarýný maðlup ederek bu beyliðe ait Maraþ ve Elbistan’ý Osmanlý topraklarýna katmýþtýr (1515). Turnadað zaferi ile, Anadolu’da Türk siyasal birliði tam olarak saðlanmýþtýr. Maraþ ve çevresinin Osmanlý egemenliðine girmesiyle Memluklerle komþu olunmuþtur. OSMANLI – MEMLUK ÝLÝÞKÝLERÝ Osmanlý - Memluk iliþkileri, Yýldýrým Bayezid’in Malatya ve çevresini Osmanlý topraklarýna katmasý ile bozulmuþtu. Fatih döneminde Dulkadiroðullarý ve Hicaz su yollarý sorunlarý yüzünden iki devlet arasýndaki gerginlik artmýþtý. Fatih döneminde yaþanan sorunlar II. Bayezid döneminde savaþa dönüþtü. Yapýlan mücadelede taraflar birbirine üstünlük saðlayamadýlar. Yavuz Sultan Selim’in Mýsýr Seferi Türk Ýslam dünyasýný tek yönetim altýnda toplamayý hedefleyen Yavuz Sultan Selim döneminde Osmanlý Devleti Ýran ve Mýsýr seferlerini düzenlemiþtir. Yavuz Sultan Selim’in Dulkadiroðullarý Beyliði’ne son vermesi üzerine Osmanlý - Memluk iliþkileri yeniden bozulmuþtur. Yavuz bu sorunlarý kesin olarak çözmek amacýyla Mýsýr seferine çýkmýþtýr. Ýran Seferi ve Çaldýran Savaþý (1514) Mýsýr seferinin düzenlenmesinde, Yavuz Sultan Selim’in Ýran seferine çýkmasýnda, Yavuz Sultan Selim’in Ýslam dünyasýnda birliði saðlamak istemesi Safevilerin Þiîliði yayarak Anadolu’yu ele geçirme düþüncesi Osmanlý Devleti’nin Van – Tebriz Ýpek yolu hattýný ele geçirmek istemesi Safevilerin Orta Asya’dan Anadolu’ya gelen Türklerin geçiþini engellemesinin Balkanlardaki iskân politikasýnýn olumsuz etkilenmesi önemli rol oynamýþtýr. Ýran seferi sonucunda iki devlet arasýnda Van Gölü’nün kuzeybatýsýndaki Çaldýran Ovasý’nda yapýlan savaþ Osmanlý Devleti’nin üstünlüðü ile sona ermiþtir. 58 Abbasi halifelerinin Memluklerin himayesinde olmalarýndan dolayý Memluklerin Ýslam dünyasýndaki etkinliðinin fazla olmasý Memluklerin Osmanlýlara karþý Safevilerle ittifak yapmalarý Dulkadiroðullarýnýn Osmanlýlara katýlmasýna Memluklerin tepki göstermesi Baharat Yolu’nun Mýsýr’dan geçmesi ve Mýsýr’ýn ekonomik açýdan zengin olmasý etkili olmuþtur. 10. Sýnýf / Tarih Dünya Gücü: Osmanlý Devleti (1453 - 1600) Mýsýr seferi sýrasýnda Osmanlýlarla - Memluklar arasýnda Mercidabýk (1516) ve Ridaniye (1517) Savaþlarý yapýlmýþtýr. Bu Savaþlar Osmanlý ordularýnýn zaferi ile sonuçlanmýþtýr. YAVUZ SULTAN SELÝM Babasý: II. Bayezid Annesi: Gülbahar Hatun Mýsýr Seferi’nin Sonuçlarý Doðumu - vefatý: 1470 - 1520 Memluk Devleti yýkýlmýþtýr. Padiþahlýk sýrasý: 9 Suriye, Filistin ve Mýsýr Osmanlý topraklarýna katýlmýþtýr. Saltanat süresi: 1412 - 1520 Kýbrýs, Girit ve Rodos dýþýnda Doðu Akdeniz Osmanlý hakimiyetine girmiþtir. Hicaz Osmanlý himayesine girmiþ, kutsal emanetler Ýstanbul’a getirilmiþtir. Halifeliðin Osmanlý Devleti’ne geçmesiyle Osmanlý Devleti’nin Ýslam dünyasýndaki önemi artmýþtýr. Elde edilen ganimetler ve vergilerle Osmanlý hazinesi zenginleþmiþtir. Venedikliler, Kýbrýs için Memluklere ödedikleri vergiyi Osmanlý Devleti’ne ödemeye baþlamýþlardýr. Kuzey Afrika’nýn fethi için önemli bir üs elde edilmiþtir. Baharat Yolu Osmanlý egemenliðine girmiþtir. Uyarý Avrupalýlarýn Coðrafi Keþiflerle Ümit Burnu Yolu’nu bulmasý Osmanlý Devleti’nin Baharat Yolu’ndan istediði kazancý elde etmesini engellemiþtir. Tahta çýkan oðlu: Kanuni Sultan Süleyman Þehzadeliðinde Trabzon’da vali olarak görev yapmýþ, devlet iþlerinin yanýnda okumaya ve bilim tahsiline önem vermiþtir. Binicilik, kýlýç kullanma, okçuluk, yay çekme ve güreþçilik alanlarýnda ustalaþtý. Tahtý devraldýðýnda yaklaþýk 2.375.000 kilometrekare olan Osmanlý topraklarýný sekiz yýl gibi kýsa bir sürede 6.557.000 kilometrekareye çýkarmayý baþarmýþtýr. Aðzýna kadar doldurduðu Osmanlý hazinesini mühürledikten sonra “Benim altýnla doldurduðum hazineyi torunlarýmdan her kim doldurabilirse kendi mührü ile mühürlesin, aksi halde Hazineihümayun benim mührümle mühürlensin.” demiþtir. Yavuz’dan sonraki Osmanlý hükümdarlarý hazineyi dolduramadýklarýndan dolayý hazinenin kapýsý daima onun mührüyle mühürlenmiþtir. 1520 yýlýnda þirpençe denilen bir çýban yüzünden vefat etmiþtir. Yavuz Sultan Selim döneminde yapýlan savaþlar ve fethedilen topraklar 10. Sýnýf / Tarih 59 Dünya Gücü: Osmanlý Devleti (1453 - 1600) OSMANLI DEVLETÝ’NDE EKONOMÝK GELÝÞMELER VE TOPLUM YAPISI EKONOMÝK GELÝÞMELER Osmanlý halký daha çok kýrsal alanlarda yaþadýðýndan ekonomik faaliyetler büyük ölçüde tarýma dayalýydý. Osmanlýlar topraklarýn iþlenmesinde týmar sistemini uygulamýþlardýr. Böylece üretim faaliyetlerinin sürekliliðini saðlanmýþlardýr. Osmanlý Devleti’nde ekonomik faaliyetler halkýn refahýný saðlamak üzere düzenlendiðinden, Ýhtiyaç oranýnda üretim yapýlmasýna Bölgelerin kendi kendilerine yeterli hale getirilmeye çalýþýlmasýna Üretim faaliyetlerinin halkýn gereksinimlerini karþýlayamamasý durumunda dýþarýdan satýn alma yoluna gidilmesine Mekkârî Taifesi: Ticaret yollarý üzerinde taþýmacýlýk faaliyetlerini yürütmüþlerdir. XV. ve XVI. yüzyýllarda Ýpek ve Baharat Yollarý üzerinden Osmanlý ülkesine gelen mallar, Osmanlý tüccarlarý tarafýndan Avrupa’ya götürülüyordu. Bu dönemde Osmanlý Devleti ticaretten saðladýðý vergi gelirlerini artýrmak için bazý Avrupa ülkelerine Osmanlý topraklarýnda ticaret yapabilme hakký tanýmýþtýr. Para ve Devletin Gelirleri Osmanlý Devleti’nin ilk dönemlerinde gümüþten paralar bastýrýlýrken Fatih döneminden itibaren altýn para bastýrýlmaya baþlanmýþtýr. Bu durum Osmanlý Devleti’nin güç kazandýðýný göstermektedir. XV. ve XVI. yüzyýllarda Osmanlýlarýn tarým ve ticaretten elde edilen gelirlerin yaný sýra, Halktan toplanan þer’i ve örfi vergiler Gümrük, maden, ormanlardan alýnan vergiler Savaþlarda elde edilen ganimetler Üretim faaliyetlerinin sürekliliðinin saðlanmasýna ve korunmasýna yönelik önlemlerin alýnmasýna Baðlý devletlerin ödediði yýllýk vergiler önem verilmiþtir. devlet ekonomisinin güçlü olmasýný ve hazinenin dolu olmasýný saðlamýþtýr. Sýnýrlarýnýn geniþlemesi ile Osmanlý Devleti tarým faaliyetlerinin yanýnda ticaret faaliyetlerine de önem vermiþtir. Bu nedenle ekonomik açýdan önemli olan Ýpek ve Baharat Yollarý üzerinde denetim kurmaya yönelik seferler yapýlmýþtýr. Osmanlý Devleti’nin ticaret faaliyetleri geliþtirilmek için aldýðý önlemler þunlardýr: OSMANLI TOPLUMU Osmanlý toplumu yönetenler ve yönetilenler olarak ikiye ayrýlabilir. Askerîler adý altýnda toplanan yönetici sýnýf vergiden muaf tutulmuþtur. Þehirliler, köylüler ve göçebe aþiretlerden oluþan yönetilen sýnýf (reaya) ise vergi vermekle yükümlüdür. Mevcut ticaret yollarýnýn güvenliðini saðlamýþ, yeni ticaret yollarý yapmýþlardýr. Tüccar ve kervanlarýn ihtiyaçlarýný gidermek için yollar üzerinde hanlar, kervansaraylar, imarethaneler, camiler, çeþmeler, hamamlar, köprüler kurmuþlardýr. Güvenlik eksikliði nedeniyle zarara uðrayan tüccarlarýn kayýplarýný devlet hazinesinden karþýlamýþlardýr. Osmanlýlar döneminde ticaret faaliyetlerini desteklemek için bazý teþkilatlar oluþturulmuþtur: Menzil Teþkilatý: Osmanlý topraklarýndan geçen yollarda posta ve haberleþme faaliyetlerinin hýzlý ve güvenli yapýlmasýný saðlamakla görevli teþkilattýr. Derbentçiler: Ticaret yollarý üzerindeki geçitlerin güvenliðini saðlamakla görevli teþkilattýr. 60 Osmanlý Toplumu Yönetenler Seyfiye Yönetilenler Þehirliler Kalemiye Köylüler Ýlmiye Göçebeler Osmanlý toplumunda Avrupa’dan farklý olarak sýnýflar kesin hatlarla birbirinden ayrýlmamýþtýr. Padiþah beratýyla yönetici gruptan olanlar reaya sýnýfýna geçebilirken reayadan olanlar da yönetici sýnýfa geçebilmiþlerdir. Osmanlý toplumunu oluþturan her birey kanunlara uymak zorundadýr. Osmanlý halký ýrký ve inancý ne olursa olsun eþit hak ve hukuka sahiptir. 10. Sýnýf / Tarih Dünya Gücü: Osmanlý Devleti (1453 - 1600) Yönetenler (Askerîler) Osmanlý Devleti’nde padiþahýn askerî, siyasi, idari ve dinî yetki tanýdýðý devlet görevlileri yönetenler sýnýfýný oluþturmuþtur. Yönetenler seyfiye, ilmiye ve kalemiye olmak üzere üçe ayrýlmýþtýr: Seyfiye: Temel görevleri yönetim ve askerlik olan sýnýftýr. Sadrazam, yeniçeri aðasý, kaptanýderya, beylerbeyleri, sancak beyleri, kapýkulu zabitleri, týmarlý sipahiler ile deniz askerleri seyfiye sýnýfýna mensuptur. Ýlmiye: Temel görevleri eðitim, öðretim ve hukuk olan sýnýftýr. Kazaskerler, müderrisler, noterlik ve hâkimlik görevi bulunan kadýlar ve cami görevlileri bu sýnýfa mensuptur. Kalemiye: Bürokrasi ile ilgili görevleri olan sýnýftýr. Anadolu ve Rumeli defterdarlarý, niþancýlar, reisülküttaplar, defter eminleri bu sýnýfa mensupturlar. Kalemiye sýnýfý devletin yazýþma iþlerini, maliye ve dýþ iþlerini üstlenmiþtir. Yönetilenler (Reaya) Osmanlý Devleti’nde yönetilen sýnýfý oluþturan halka reaya denmiþtir. Reayayý, çeþitli din, mezhep, ýrk ve dilden topluluklar oluþturmuþtur. Geçimlerini tarým, ticaret ve sanayi alanlarýnda üretim yaparak sürdüren reaya, yöneticilerden farklý olarak vergi vermekle yükümlü sayýlmýþtýr. Osmanlý Devleti’nde Yaþayan Topluluklar Osmanlý Devleti’nin toplumsal, hukuki, siyasi ve idari yapýsý ýrk esasýna göre deðil, halkýn inançlarýna göre þekillenmiþtir. Buna Millet Sistemi denmiþtir. Osmanlý Devleti’nde Türkler, Araplar, Acemler, Boþnaklar ve Arnavutlar Müslüman milletler topluluðunu; Rumlar, Eflak - Boðdanlýlar, Karadaðlýlar, Sýrplar, Bulgarlar, Ermeniler, Museviler, Süryaniler, Nasturiler, Keldaniler ise gayrimüslim milletler topluluðunu oluþturmuþtur. Osmanlýlar gayrimüslim topluluklara hoþgörüyle davrandýðý, inançlarýna ve kültürlerine karýþmadýðý için Osmanlý ülkesinde yaþayan azýnlýklar dinî ve millî kültürlerini koruyabilmiþtir. Fatih, 1461’de Ýstanbul’da Gregoryen Ermeni Patrikhanesi’nin kurulmasýna izin vermiþtir. Bu kurumun baþýna Bursa Metropoliti Ovakim getirilerek Osmanlý ülkesinde yaþayan Ortodokslarýn devletle olan iliþkilerini düzenlemesi için tek yetkili kurum olarak tanýnmýþtýr. Böylece Ermeniler dini ve toplusal yaþayýþlarýný kendi geleneklerine göre düzenleme fýrsatý elde etmiþlerdir. Fatih döneminde tanýnan bu haklar Ýstanbul’a yoðun bir Ermeni göçü yaþanmasýna yol açmýþtýr. Yavuz döneminde Suriye ve Mýsýr’ýn fethiyle Kudüs Ermeni Patrikhanesi de Osmanlý yönetimine girmiþtir. Yavuz, Kudüs çevresindeki kiliselerin tasarruf hakkýný Kudüs Ermeni Patrikhanesi’ne vermiþtir. Ayrýca Habeþ, Süryani ve Kýpti Kiliseleri’nin yönetimi de bu patrikhaneye býrakýlmýþtýr. Kanuni döneminde de Ermeni toplumuna yeni ayrýcalýklar verilmiþtir. XVI. yüzyýlda Osmanlý topraklarýnda yaklaþýk 600.000 Ermeni yaþamaktaydý. XVIII. yüzyýlda Katolik ve Ortodoks Ermeni cemaatleri arasýnda mezhep kavgalarý baþlayýnca Osmanlý Devleti Katolik Ermeni Patrikhanesi’nin kurulmasýna izin vererek bu anlaþmazlýklarý engellemeye çalýþmýþtýr (1831). II. Mahmut Ermenilerin kalpaklarýna tuðra takmalarýna izin vermiþtir. Abdülmecit döneminde Hazineyihassa Amirliði Ermenilere býrakýlmýþtýr. Osmanlý hoþgörüsünün sonucu olarak Türklerle en fazla kaynaþan topluluk olan Ermeniler, Türkçe konuþtular, hatta ibadetlerini bile Türkçe yaptýlar. Islahat Fermaný’ndan sonra bakanlýk, mebusluk, askerlik, elçilik, öðretim üyeliði gibi çeþitli görevler üstlendiler. Kýrsal kesimde yaþayan Ermeniler kendilerine ait topraklarý iþlerken þehirde yaþayanlar bankerlik, sarraflýk, mimarlýk ve ticaret sayesinde zenginleþmiþlerdi. Týp ve tiyatro alanlarýyla da uðraþmýþlardýr. 1567 yýlýnda Apkar Týbir Ýstanbul’da ilk Ermeni matbaasýný kurmuþtur. Osmanlý Devleti’nde Yahudiler Osmanlý Devleti’nde Ermeniler Kuruluþ Dönemi’nde Osmanlý topraklarýnda yaþayan Yahudilerin sayýsý çok azdý. II. Bayezid 1492’de Ýspanya’da baskýya uðrayan Yahudileri Osmanlý ülkesine getirterek Ýstanbul’a yerleþtirmiþtir. Burada kýsa sürede zenginleþen Yahudiler Osmanlý sosyal hayatýnda yer almaya baþlamýþlardýr. Ermeniler Anadolu’da yaþayan en eski topluluklardan dýr. Osman Bey döneminde Bizans baskýsýndan kurtarýlan Ermenilerin Osmanlý topraklarýnda özgürce yaþamalarýna izin verilmiþtir. Yine Bursa ve Kütahya’nýn fethinden sonra bu bölgede yaþayan Ermenilerin dini önderleri Osmanlý Devleti tarafýndan resmen tanýnmýþtýr. Osmanlýlar Yahudilere de Ermenilere tanýnan hak ve özgürlükleri tanýmýþ, hahamlýk kurmalarýna izin vermiþlerdir. Vergiden muaf tutulan saray doktorlarýnýn önemli bir kýsmý Yahudiler arasýndan çýkmýþtýr. Yahudiler Osmanlý ülkesinde ticaret hayatý canlý yerleþim yerlerinde toplanarak ülke içindeki etkinlikleri artýrmýþlardýr. 10. Sýnýf / Tarih 61 Dünya Gücü: Osmanlý Devleti (1453 - 1600) Osmanlý Devleti’nde Süryaniler GÜNLÜK YAÞAM Hz. Ýsa’nýn havarisi Petrus’un Antakya’da kurduðu kilise (MS 37) Hristiyanlýðýn bu çevrede yayýlmasýna ortam hazýrlamýþtýr. Böylece Antakya çevresinde yaþayan Süryaniler Hristiyanlýkla tanýþmýþlardýr. Osmanlýlarda günlük yaþantý Ýslam geleneklerine uygun þekilde düzenlenmiþtir. Þehirlerinde insanlar çalýþmalarýný daha çok sabah ve akþam namazlarý arasýnda geçen zamanda sürdürmüþlerdir. Ancak Süryaniler Roma Kilisesi’nin uyguladýðý baskýlar nedeniyle 543 yýlýnda Antakya Patrikliði adýyla Süryani Yakubi Patrikliði’ni kurmuþlardýr. Buna raðmen Roma Kilisesi’nin baskýlarýndan kurtulamayýnca Antakya’yý terk ederek Güneydoðu Anadolu’ya göç etmek zorunda kalmýþlardýr. Osmanlý mahalleleri genel olarak ayný inançtan ve sosyal gruptan bir araya gelmiþ, sevinçlerini ve üzüntülerini paylaþan insanlardan oluþmuþtur. Ancak mahalle yapýlanmasýnda sýnýf farklýlýklarý yoktur. Bizans’ýn Süryanileri asimile etme politikasýnýn zaman içerisinde baský ve katliamlara dönüþmesi yüzünden Süryaniler en zor günlerini Bizans döneminde yaþamýþlardýr. XI. yüzyýlda Selçuklularýn Anadolu’ya akýnlar düzenledikleri yýllarda Süryaniler Bizans ve Ermenilerin baskýsý altýnda bulunuyordu. Selçuklular Anadolu’yu fethinden sonra Türk hakimiyetine giren Süryaniler inanç ve kültürlerini özgürce yaþamaya baþlamýþlardýr. Osmanlý Dönemi’nde Süryanilerin dinî yaþamlarýna müdahale edilmemiþ, onlara ait kiliseler Ermeni Patrikhanesi’ne baðlanarak Osmanlý Devleti ile olan iliþkileri düzene koyulmuþtur. Süryaniler I. Dünya Savaþý Dönemi’nde Avrupalý devletlerin kýþkýrtmasýyla ayaklandýlarsa da baþarýlý olamayýp Osmanlý topraklarýndan ayrýlmýþlardýr. Ýngiltere petrol kaynaklarýna giden yollarda üstünlük saðlamak amacýyla 1924 yýlýnda Süryani azýnlýðý ayaklandýrmýþtýr. Bu ayaklanma sýrasýnda Hakkâri valisi esir düþmüþtür. Aðustos’ta çýkan ayaklanma ekim baþýnda bastýrýlmýþ bu ayaklanmadan sonra Nasturi adý verilen azýnlýk grubunun tamamý Türkiye’den ayrýlmýþtýr. Lozan Antlaþmasý’na göre Süryaniler diðer azýnlýklar gibi Türkiye Cumhuriyeti vatandaþý sayýlarak kanun önünde eþitlik ilkesinden yararlanma hakkýný elde etmiþlerdir. Günümüzde daha iyi imkanlara kavuþmak için yurt dýþýna göç eden Süryaniler Batýlýlarýn siyasi ve dinî çýkarlarýna alet olmakta, 1915’te sözde Süryani soykýrýmý yapýldýðýný iddia etmektedirler. Ancak Süryaniler Birinci Dünya Savaþý’nda Ruslarý desteklediðinden mücadele savaþ þartlarý içinde gerçekleþmiþ, dolayýsýyla soykýrým yaþanmamýþtýr. Sayýlarý yurt dýþýna yaptýklarý göçlerle azalan Süryaniler günümüzde özellikle Mardin çevresinde yaþamaktadýrlar. 62 Osmanlý ülkesinin kýrsal bölgelerindeki yaþantý ise daha çok akrabalýk baðý ile þekillenmiþtir. Köylerde yaþayanlar köyün ortak iþlerini yardýmlaþarak yapmýþlardýr. Kýþýn kýþlaklarda yazýn ise yaylaklarda yaþayan konargöçerler ise geçimlerini hayvancýlýk yaparak sürdürmüþ az da olsa tarým ve ticaretle uðraþmýþlardýr. VAKIF SÝSTEMÝ Bir kimsenin, halkýn yararýna olmak üzere, taþýnýr veya taþýnmaz malýnýn bir kýsmýný ya da tamamýný tahsis etmesine vakýf denir Osmanlý Devleti’nde baþta padiþahlar olmak üzere birçok devlet adamý ve varlýklý kiþiler çeþitli vakýflar kurmuþlardýr. Bu vakýflar aracýlýðýyla sosyal, kültürel, ekonomik ve saðlýk alanlarýnda devletin harcama yapmasýna gerek kalmaksýzýn birçok hizmetin yürütülmesi saðlanmýþtýr. Vakýf hizmetlerinin düzenli olarak yürütülmesi sonucunda, Fethedilen bölgelere Türkler yerleþtirilerek bu bölgelerin Türkleþtirilmesine ve elde tutulmasýna katkýda bulunulmuþtur. Eðitim ve kültür faaliyetlerinin düzenli olarak yürütülmesi saðlanmýþ, halkýn saðlýk sorunlarýnýn çözülmesine yardýmcý olunmuþtur. Medreseler, kütüphaneler, mektepler, hastaneler, kervansaraylar, hamamlar, yollar, köprüler, kanallar, çeþmeler, camiler ve mescitler yapýlmýþ, ülke bayýndýr hale getirilmiþtir. Yoksullarýn ihtiyaçlarý karþýlanarak toplumsal alanda dengeler korunmaya çalýþýlmýþtýr. Ýhtiyacý olan tüccarlara kredi kullandýrarak ticaretin desteklenmesini saðlamýþlardýr. Orduya yardýmcý olabilecek bazý çalýþmalar yapýlmýþtýr. 10. Sýnýf / Tarih Dünya Gücü: Osmanlý Devleti (1453 - 1600) BATIDA’KÝ GELÝÞMELER KANUNÝ DEVRÝ’NDEKÝ SÝYASÝ OLAYLAR Osmanlý - Macaristan Ýliþkileri XVI. YÜZYILDA AVRUPA Yavuz Sultan Selim’in vefatý üzerine tahta çýkan Kanuni, kýrk altý yýllýk hükümdarlýðý döneminde siyasi ve askeri alanlarda olduðu kadar kültür ve uygarlýk alanýnda da devleti zirveye taþýmýþtýr. Bu nedenle Muhteþem Süleyman ve çýkardýðý kanunlardan dolayý da Kanuni olarak tanýnmýþtýr. Osmanlý Kanuni Sultan Süleyman döneminde; Batýda Macarlar, Avusturya ve Kutsal Roma - Germen Ýmparatorluðu, doðuda Ýran; denizlerde ise Saint Jean Þövalyeleri, Cenevizliler, Portekizliler ve Haçlý donanmasý ile mücadele etmiþtir. Kanuni döneminde, Macaristan kralýnýn akrabalýk iliþkisi kurduðu Roma - Germen Ýmparatorluðu ve Avusturya’ya güvenerek Osmanlý Devleti’ne ödemesi gereken vergiyi göndermemesi ve Balkan uluslarýný Osmanlýlara karþý kýþkýrtmasý Osmanlý - Macar iliþkilerinin bozulmasýna neden olmuþtur. Belgrad’ýn Fethi (1521) Belgrat deðiþik dönemlerde kuþatýlmasýna raðmen alýnamamýþtý. Osmanlý elçisinin öldürülmesi üzerine sefere karar verildi. Belgrad hem karadan hem de Tuna Nehri üzerinden kuþatýlarak fethedilmiþtir. Fransa ile dostluk iliþkisi kurmuþtur. Anadolu’da ve Mýsýr’da çýkan isyanlarý da bastýrmýþtýr. Ýsyanlarýn bastýrýlmasý fetih hareketlerini olumlu etkilemiþtir. Uyarý Belgrad’ýn alýnmasýyla Macaristan yolu Osmanlýlara açýlmýþ ve Balkanlardan Avrupa’ya geçiþte önemli bir üs ele geçirilmiþtir. Uyarý Kanuni’nin tahta geçtiði dönemde Batýlýlar bir yandan Coðrafi Keþifler ve Rönesans’ýn etkisiyle kalkýnma mücadelesi verirken diðer yandan Reform hareketinin etkisiyle dinî ve siyasi mücadeleler yaþýyordu. Kanuni döneminde Avrupa’nýn en güçlü devleti Þarlken’in yönettiði Roma - Germen Ýmparatorluðu idi. Þarlken; Almanya, Hollanda, Avusturya, Macaristan ve Ýspanya devletleriyle akrabalýk baðlarýna dayalý ittifak oluþturmuþtu. Mohaç Meydan Savaþý (1526) Mohaç Savaþý’nýn çýkmasýnda, Belgrad’ýn alýnmasý ile Osmanlý - Macar iliþkilerinin iyice gerginleþmesi Roma - Germen Ýmparatoru Þarlken’e esir düþen Fransa kralý I. Fransuva’nýn Osmanlý Devleti’nden yardým istemesi Roma - Germen Ýmparatoru Þarlken, Kanuni’nin Avrupa’da Osmanlý Devleti’ne karþý oluþan Hristiyan birliðini parçalama ve Fransa’yý kendi yanýna çekme düþüncesi Fransa üzerinde egemenlik kurma gibi nedenler etkili olmuþtur. Macaristan aracýlýðýyla Balkan topraklarý üzerinden Osmanlý aleyhine geniþleme Denizlerde Venedik’le birlikte hareket ederek Akdeniz ve Afrika kýyýlarýnda hâkimiyet kurma Doðuda Ýran ile Osmanlý Devleti’ne karþý ittifak yapma politikalarýný izlemiþtir. Ýngiltere ve Fransa Yüzyýl Savaþlarý nedeniyle güç kaybetmiþlerdi. Portekiz ise Coðrafi Keþifleri gerçekleþtirerek Hindistan’a ulaþmýþ; Osmanlý denetiminde olan baharat ticaretini engellemeye çalýþýyordu. 10. Sýnýf / Tarih Turan taktiði ile Macar ordusunu çember içine alan Osmanlý ordusu, teknolojik üstünlüðünün de etkisiyle iki saat gibi kýsa bir sürede büyük bir zafer kazandý. Savaþýn sonucunda, Macaristan’ýn merkezi Budin fethedildi. Macaristan Osmanlý Devleti’ne baðlandý ve Kanuni Macar soylularýndan Jan Zapolya’yý (Yanoþ) Macaristan kralý olarak atadý. Fransa Þarlken’in baskýsýndan kurtuldu. Osmanlý - Avusturya iliþkileri bozuldu. 63 Dünya Gücü: Osmanlý Devleti (1453 - 1600) Ferdinand’ýn barýþ isteði kabul edilerek Macaristan üç bölgeye ayrýldý. Osmanlý - Avusturya Ýliþkileri Avusturya arþidükü Ferdinand’ýn Osmanlý Devleti’nin atadýðý Macar kralýný tanýmamasý ve Macaristan üzerinde hak iddia etmesi iki devlet arasýnda mücadeleye neden olmuþtur. I. Viyana Kuþatmasý (1529) Macaristan üzerindeki hak iddiasýndan vazgeçmeyen Ferdinand’ýn Budin’i almasý üzerine sefere çýkan Kanuni Budin’i geri aldý. Yanoþ’u yeniden kral ilan ettikten sonra Viyana’yý kuþattý. Ancak Viyana kuþatmasýnýn önceden planlanmasý nedeniyle gerekli hazýrlýðýn yapýlmamýþ olmasý ve kýþ mevsiminin yaklaþmasý gibi nedenlerden dolayý kuþatma kaldýrýldý. Almanya Seferi (1532) Osmanlý ordusunun Viyana’dan çekilmesinden sonra Avusturya kralý Ferdinand, Roma - Germen Ýmparatoru olan aðabeyi Þarlken’e güvenerek Budin’i yeniden kuþattý. Bunun üzerine Þarlken’in Avrupa’daki üstünlüðünü sona erdirmek ve Macaristan sorununu kesin olarak çözmek üzere harekete geçen Kanuni Almanya seferine çýktý. Osmanlý ordusunun Güney Almanya’ya kadar ilerlemesine raðmen ne Þarlken ne de Ferdinand Kanuni’nin karþýsýna çýkamadý. Doðuda Ýran ile iliþkilerin gerginliðinin de etkisiyle Ferdinand’ýn barýþ isteði kabul edilerek Ýstanbul Antlaþmasý (Ýbrahim Paþa) imzalandý (1533). Buna göre, Kuzey Macaristan Avusturya’ya, Orta Macaristan (Erdel beyliði adýyla) Osmanlý himayesindeki Sigismund’a, Güney Macaristan (Budin eyaleti adýyla) doðrudan Osmanlýlara baðlanmýþtýr (1541). Zigetvar Seferi (1566) Avusturya’nýn Osmanlý Devleti ile yaptýðý barýþa uymayýp Erdel’e saldýrmasý üzerine sefere çýkan Kanuni, Zigetvar Kalesi komutanýnýn saldýrýsýna uðrayýnca önce Zigetvar kuþatýldý. Kuþatma sýrasýnda Kanuni vefat etti (1566). Kanuni’nin ölümünden sonra Zigetvar alýndý ve ordu geri döndü. Uyarý Zigetvar seferi, Kanuni Sultan Süleyman’ýn son seferidir. DOÐU’DAKÝ GELÝÞMELER Osmanlý - Ýran Ýliþkileri Þah Ýsmail ölünce Safevilerin baþýna Þah Tahmasb geçti. Bu antlaþmaya göre, Þah Tahmasb’ýn, Avusturya arþidükü, protokol bakýmýndan Osmanlý sadrazamýna denk sayýlacaktý. Osmanlý topraklarýna saldýrmasý Ferdinand, Macaristan üzerindeki haklarýndan vazgeçecek, Yanoþ’un Macaristan krallýðýný tanýyacak ve elinde bulundurduðu Macar topraklarý için Osmanlý Devleti’ne yýllýk vergi verecekti. Osmanlý Devleti’ne baðlýlýðýný bildiren Baðdat valisini öldürmesi Osmanlý Devleti’ne karþý Avusturya ile antlaþma yapmasý üzerine Kanuni Ýran seferine çýkmaya karar verdi. Uyarý i Ýstanbul Antlaþmasý ile Osmanlý Devleti, Avusturya’ya üstünlüðünü kabul ettirmiþtir. i Ýstanbul Antlaþmasý Osmanlý Devleti ile Avusturya arasýnda imzalanan ilk antlaþmadýr. 1534, 1548 ve 1554 yýllarýnda düzenlenen seferler sonucunda Baðdat, Karabað, Revan ve Nahçývan Osmanlý topraklarýna katýlmýþ, Ýran barýþ istemek zorunda kalmýþtýr. Osmanlý Devleti ile Ýran arasýnda Amasya Antlaþmasý yapýlmýþtýr (1555). Bu antlaþmayla Ýran; Baðdat, Karabað, Revan ve Nahçývan’ýn Osmanlý Devleti’ne ait olduðunu kabul etmiþtir. Macaristan’ýn Osmanlýlara Katýlmasý (1541) 1540’ta Yanoþ’un ölümünden yararlanan Ferdinand Budin’i kuþattý. Kanuni, Avusturya’nýn bu tutumuyla Ýstanbul Antlaþmasý’ný (1533) bozmasý üzerine Macaristan’a yeniden sefer düzenledi. 64 Uyarý Amasya Antlaþmasý, Osmanlý Devleti’nin Ýran ile imzaladýðý ilk resmi antlaþmadýr. 10. Sýnýf / Tarih Dünya Gücü: Osmanlý Devleti (1453 - 1600) DENÝZLERDEKÝ GELÝÞMELER Osmanlý Deniz Gücü Osmanlý Devleti, sýnýrlarýný batý yönünde geniþleme siyasetini sürdürünce donanmaya ihtiyaç duymuþtur. Akdeniz ve Avrupa üzerinde hâkimiyet kurmak isteyince Venedik, Ceneviz, Ýspanya ve Portekiz gibi güçlü donanmalara sahip devletlerle karþý karþýya gelmiþtir. Bu nedenle Osmanlýlar denizcilik alanýnda geliþmeye önem vermiþlerdir. Süveyþ Kanalý Projesi: Akdeniz ile Kýzýldeniz’i bir kanalla birbirine baðlayýp Hint Okyanusu’na ulaþma projesidir. Osmanlý Devleti bu projeyle, Akdeniz ticaretini ve Baharat Yolu üzerinden yapýlan ticareti canlandýrmayý Güney Asya’daki Müslümanlarý Portekizlilerin baskýsýndan kurtarmayý amaçlamýþtýr. II. Bayezid döneminde, Marmara - Karadeniz Projesi: Marmara Denizi, Ýz- Kili ve Akkerman fethedilerek Karadeniz’de ve bölgeden geçen ticaret yollarý üzerinde Osmanlý denetimi güçlendirilmiþtir (1484). nik gölü ve Sakarya ýrmaðýný kanallarla birleþtirme projesidir. Bu proje ile Ýstanbul Boðazý’nýn yükünün hafifletilmesi hedeflenmiþtir. Mora’daki Ýnebahtý, Modon, Koron ve Navarin fethedilmiþtir (1499 - 1500). Böylece Orta Akdeniz’e çýkan Osmanlý donanmasý Ýspanya’da katliama uðrayan Endülüs Müslümanlarýna ve Yahudilere yardým edebilmiþtir. Osmanlý donanmasý Kanuni devrinde dünyanýn en büyük deniz kuvvetlerinden biri haline gelmiþtir. Donanmanýn kazandýðý zaferler sonucunda Karadeniz, Marmara, Ege ve Akdeniz’de Osmanlý egemenliði güçlenmiþ, Kýzýldeniz ve Basra Körfezi kontrol altýna alýnmýþtýr. XV. yüzyýlýn sonlarýnda Akdeniz’de Osmanlý donanmasýnýn yaný sýra Ýspanyol donanmasý da önemli bir güçtü. Osmanlýlar bu yüzyýlda Akdeniz’de Ýspanya, Hint Okyanusu’nda ise Müslüman bölgeleri ve kutsal topraklarý tehdit eden Portekizlilerle mücadele etmiþtir. Osmanlýlar deniz ve karalardaki hakimiyetlerinin sürdürebilmek Don - Volga, Süveyþ ve Karadeniz - Marmara kanallarý ile ilgili projeler geliþtirmiþlerdir. Don - Volga Projesi: Karadeniz ve Hazar Deniz’ini Don ve Volga ýrmaklarý arasýnda yapýlacak bir kanalla birleþtirme projesidir. Rodos’un Fethi (1522) Rodos, Fatih zamanýnda kuþatýlmýþ ancak alýnamamýþtý. Adada bulunan Sen Jan Þövalyeleri Türk dünyasýna ekonomik yönden zarar veriyorlar ve Batý Anadolu kýyýlarýný tehdit ediyorlardý. Bundan dolayý donanmayla harekete geçen Kanuni Rodos’u fethetti. Böylece Mýsýr ve Suriye’den Anadolu’ya ulaþan deniz yolunun güvenliði saðlanmýþ oldu. Cezayir’in Osmanlý Devleti’ne Katýlmasý Hýzýr Reis (Barbaros) ve kardeþi Oruç Reis Yavuz döneminde Osmanlý Devleti’nden aldýðý yardýmla Ýspanyollarýn elindeki Cezayir’i aldý (1516). Cezayir hükümdarý olarak çalýþmalarýna baðýmsýz olarak devam eden Hýzýr Reis, Akdeniz’e hakim olmak isteyen Kanuni tarafýndan Ýstanbul’a davet edildi. Hýzýr Reis’e “Hayrettin” adýný veren Kanuni onu kaptanýderyalýk ve Cezayir Beylerbeyiliði görevlerine getirdi. Böylece Cezayir savaþ yapýlmadan Osmanlý topraklarýna katýlmýþ oldu. Preveze Deniz Savaþý (1538) Osmanlý Devleti Don - Volga kanalýný açmakla, Ýpek Yolu’nun canlanmasýný saðlamayý Orta Asya’daki Türklerle iyi iliþkiler kurmayý Ruslarýn güneye yayýlmasýný, güçlenmesini ve Türk hanlýklarýna verdiði zararýn önlenmesini Karadeniz’den çýkarýlacak donanmayý Hazar Denizi’ne geçirerek Ýran’ý baský altýnda tutmayý amaçlamýþtýr. 10. Sýnýf / Tarih Barbaros komutasýndaki Osmanlý donanmasý, Ege Denizi’nde Venediklilere ait kaleleri alýp Ýtalya kýyýlarýna baskýnlar düzenledi. Türklerin Akdeniz’de egemenlik kurmalarýndan çekinen Þarlken’in öncülüðünde Venedik, Papalýk, Ýspanya ve Portekiz arasýnda ittifak kuruldu ve Andrea Doria komutasýnda bir Haçlý donanmasý oluþturuldu. Ýki donanma arasýnda Mora’nýn kuzeyindeki Preveze Körfezi’nde yapýlan savaþý Osmanlý Devleti kazandý. 65 Dünya Gücü: Osmanlý Devleti (1453 - 1600) Preveze zaferinin sonucunda, Hint Deniz Seferleri (1538 - 1553) Akdeniz’de üstünlük tamamen Türklerin eline geçmiþtir. Hint Deniz Seferlerinin düzenlenmesinde, Venedik imzalanan bir antlaþma ile Mora ve Dalmaçya kýyýlarýndaki bazý kaleleri Osmanlý Devleti’ne býrakmýþtýr. Preveze zaferinin yýl dönümü günümüzde Donanma Günü (27 Eylül) olarak kutlanmaktadýr. Trablusgarp’ýn Fethi (1551) Þarlken, Müslümanlardan aldýðý Trablusgarp’a Sen Jan Þövalyeleri’ni yerleþtirmiþti. Akdeniz hakimiyetini güçlendirmek isteyen Osmanlý Devleti Turgut Reis komutasýndaki donanmayý Trablusgarp’a gönderdi. Turgut Reis burayý aldý ve Kanuni tarafýndan Trablusgarp Beylerbeyliði’ne getirildi. Cerbe Deniz Savaþý (1560) Turgut Reis, Tunus’un doðusundaki Cerbe adasýný Ýspanyollardan almak için kuþattý. Osmanlý donanmasýnýn Akdeniz’deki üstünlüðüne son vermek ve Türkleri Kuzey Afrika’dan atmak isteyen Haçlýlar Cerbe önlerine geldi. Piyale Paþa komutasýndaki donanmanýn yardýmýyla Haçlýlar büyük bir bozguna uðratýldý. Uyarý Cerbe Savaþý, Preveze Savaþý’ndan sonra kazanýlan ikinci büyük deniz zaferidir. Bu zaferden sonra Batý Akdeniz ve Kuzey Afrika’daki Türk üstünlüðü kesinleþmiþtir. Hindistan deniz yolunu denetim altýna alan Portekizlilerin Müslüman tüccarlarýn ticaretini engellemeleri ve gemilerine el koymalarý Gücerat Ýslam hükümdarý Bahadýr Þah’ýn Osmanlý Devleti’nden yardým istemesi Osmanlý Devleti’nin Portekizlileri bölgeden uzaklaþtýrmak ve bölge denetimini ele geçirmek istemesi gibi nedenler etkili olmuþtur. Osmanlý Devleti Hindistan’a Hadým Süleyman Paþa (1538), Pirî Reis (1551), Murat Reis (1552) ve Seydi Ali Reis (1553) tarafýndan gerçekleþtirilen dört sefer düzenledi. Ancak istediði sonucu elde edemedi. Bu seferlerde istenilen baþarýnýn saðlanamamasýnda, Osmanlý gemilerinin okyanus koþullarýna dayanýklý olmamasýna karþýn Portekiz donanmasýnýn güçlü olmasý Hint Denizi’nin Osmanlý gemicileri tarafýndan iyi tanýnmamasý Hindistan’ýn ekonomik öneminin tam olarak kavranamamasý Hindistan’daki Ýslam devletlerinin Osmanlý Devleti’ne yeterli ölçüde destek olmamalarý gibi nedenler etkili olmuþtur. Hint Deniz Seferlerinin sonucunda Yemen, Eritre, Sudan sahilleri, Habeþistan ve Arabistan’da Osmanlý hakimiyeti kurulmuþ, Kýzýldeniz yabancý güçlere kapatýlmýþtýr. Ancak Portekizliler Hint Okyanusu’ndan uzaklaþtýrýlamamýþtýr. Malta Kuþatmasý (1565) Osmanlý Devleti’nin Kuzey Afrika’daki topraklarýnýn güvenliðini saðlayabilmesi için Malta’yý almasý gerekliydi. Ayrýca adadaki Sen Jan Þövalyeleri sürekli olarak Osmanlý gemilerine saldýrýyorlardý. Bunun üzerine ada kuþatýldý. Ancak Turgut Reis’in þehit olmasý üzerine kuþatma kaldýrýldý. Sakýz Adasý’nýn Fethi (1566) Cenevizliler Fatih döneminden beri Osmanlý Devleti’ne ödedikleri vergiyi kesince Kaptanýderya Piyale Paþa Sakýz Adasý’nýn fethi için görevlendirdi. Piyale Paþa, Sakýz beylerini esir alarak adayý ele geçirdi. Sakýz Adasý’nýn alýnmasýyla Batý Akdeniz kýyýlarýnýn ve Boðazlarýn güvenliði saðlanmýþtýr. 66 Uyarý Kanuni’den sonra Kýbrýs fethedilerek Doðu Akdeniz’de Osmanlý üstünlüðü pekiþtirilmiþtir (1571). Kýbrýs’ýn alýnmasý üzerine Avrupalýlar Osmanlý Devleti’ne karþý bir Haçlý donanmasý oluþturmuþ ve Ýnebahtý Savaþý’nda Osmanlý donanmasýný yenilgiye uðratmýþlardýr. Bu savaþta Osmanlý donanmasýnýn büyük bir kýsmý yakýlmýþtýr. Bu olaydan sonra Osmanlý donanmasý kýsa sürede yenilenerek Akdeniz’deki fetihlere devam etmiþtir. 1574’te Ýspanyollarýn elindeki Tunus Osmanlý topraklarýna katýlmýþtýr. 1576’da Fas Osmanlý Devleti’nin himayesine alýnarak Akdeniz’deki hâkimiyet pekiþtirilmiþtir. 10. Sýnýf / Tarih Dünya Gücü: Osmanlý Devleti (1453 - 1600) OSMANLI - FRANSA ÝLÝÞKÝLERÝ Kanuni döneminde Fransa’ya tanýnan bu ayrýcalýklar kýsmen hedefine ulaþmýþsa da Akdeniz ticaretinde is- Osmanlý - Fransýz iliþkileri Þarlken’e esir düþen I. Fran- tenen ölçüde canlýlýk saðlanamamýþtýr. suva’nýn Kanuni’den yardým istemesiyle baþlamýþtýr. Uyarý Yaptýðý seferle I. Fransuva’yý esaretten kurtaran Kanuni, Osmanlý Devleti ile iyi iliþkilerini devam ettirmek isteyen Fransa’yla anlaþma imzaladý (1535). Bu anlaþmaya Osmanlýlar imtiyaz-ý mahsusa, Avrupalýlar ise kapitülasyon adýný vermiþlerdir. Kavram Bilgisi Kapitülasyon: Bir devletin baþka bir devlete tanýdýðý ekonomik, siyasal, kültürel ve adlî ayrýcalýklara kapitülasyon denir. nedeniyle I. Fransuva’ya yardým için kaptanýderya Bar- Her iki devletin tüccarlarý birbirlerinin topraklarýnda ve denizlerinde serbestçe dolaþabilecek ve ticaret yapabilecektir. baros Hayreddin Paþa görevlendirildi. Barbaros Osmanlý donanmasý ile Marsilya’ya ulaþtý ve Nis kalesini fethedip Fransýzlara býraktý (1543). Bu ge- Fransýz tüccarlardan, diðer uluslarýn tüccarlarýna göre, daha düþük gümrük vergisi alýnacaktýr. Fransýz tüccarlar arasýndaki davalara, Türkiye’ye gönderilecek Fransýz yargýç bakacaktýr. Fransýz tüccarlar ile Türkler arasýndaki davalara Türk mahkemeleri bakacak, bu mahkemelerde liþmeler üzerine Ýspanya, Fransa ile anlaþma imzalamak zorunda kalmýþtýr. KANUNÝ SULTAN SÜLEYMAN Babasý: Yavuz Sultan Selim Annesi: Hafsa Hatun Doðumu - vefatý: 1495 - 1566 Fransýz tercüman bulunacaktýr. Türk tüccarlarý da Fransa topraklarý ve denizlerin Padiþahlýk sýrasý: 10 Saltanat süresi: 1520 – 1566 de bu haklardan faydalanacaktý. Bu antlaþma, iki hükümdarýn hayatta kaldýðý sürece geçerli olacaktýr. Tahta çýkan oðlu: II. Selim Osmanlý Devleti en güçlü dönemini Kanuni Sultan Süleyman’ýn hükümdarlýðý zamanýnda yaþamýþtýr. Uyarý Kanuni Fransa’ya kapitülasyon vermekle, i Katolik bir ülke olan Fransa’yý Osmanlý Devleti’nin yanýna çekerek Þarlken’in oluþturmaya çalýþtýðý Hristiyan birliðini parçalamayý, i Osmanlý Devleti için tehlike oluþturan Þarlken’e karþý Fransa’yý destekleyerek denge oluþturmayý, i Coðrafi Keþiflerle canlýlýðýný yitiren Akdeniz ticaretini canlandýrmayý 10. Sýnýf / Tarih Osmanlý Devleti için giderek sorun oluþturmaya baþlayan kapitülasyonlar I. Mahmut döneminde sürekli hale gelmiþtir (1740). Kapitülasyonlar ancak Lozan Barýþ Antlaþmasý’yla (1923) kaldýrýlabilmiþtir. Kanuni döneminde Avrupa’da devam eden savaþlar Bu antlaþmanýn hükümleri þunlardýr: amaçlamýþtýr. Kanuni döneminde güçlü olan Osmanlý Devleti kapitülasyonlardan olumsuz etkilenmemiþti. Kapitülasyonlar Kanuni’den sonra gelen Osmanlý padiþahlarý tarafýndan kaldýrýlabilirdi. Ancak Fransýzlar tahta çýkan her padiþah döneminde anlaþmanýn yenilenmesini saðladýlar. , Þehzadeliði sýrasýnda iyi bir eðitim alan Kanuni, Karakýzoðlu Hayrettin Hýzýr Efendi’den tarih, fen, edebiyat ve din dersleri almýþtýr. Ayrýca askeri eðitim görmüþ, savaþ tekniklerini öðrenmiþtir. On beþ yaþýnda önce Þarkî Karahisar’a oradan da Bolu, kýsa bir süre sonra da Kefe sancakbeyliðine gönderilmiþtir (1509). 30 Eylül 1520’de, 25 yaþýndayken Osmanlý tahtýna çýkmýþtýr. Erkek kardeþi olmadýðý için tahta geçiþi kolay olmuþtur. Devlet yönetimiyle ilgili çýkardýðý yasalardan dolayý kendisine Kanuni unvaný verilmiþtir. 67 Dünya Gücü: Osmanlý Devleti (1453 - 1600) OSMANLI’DA HUKUK, BÝLÝM, TEKNOLOJÝ VE SANAT ALANLARINDAKÝ GELÝÞMELER HUKUK ALANINDAKÝ GELÝÞMELER Osmanlý Devleti’nin ilk dönemlerinde, yazýlý bir hukuk sistemi yoktur. Veraset alanýnda eski Türk gelenekleri sürdürülmüþtür. Ancak Osmanlý Devleti’nde tahta geçme (veraset) hukukunda zaman içerisinde deðiþiklikler olmuþtur. Baþlangýçtaki “Ülke hanedanýn ortak malýdýr” anlayýþý I. Murat döneminde yerini “Ülke padiþah ve oðullarýnýndýr.” anlayýþýna býrakmýþtýr. Bu anlayýþ, taht mücadelelerinin sürmesine devletin bazý dönemlerde zayýflamasýna neden olmuþtur. Fatih bir kanunname düzenleyerek padiþaha kardeþlerini öldürtme yetkisi vererek devletin merkeziyetçi yapýsýný güçlendirmeyi hedeflemiþtir. Uyarý Fatih kanunnamesi Osmanlýlarda veraset sistemindeki ilk ciddi düzenleme sayýlmaktadýr. Osmanlý Devleti’nin ilk dönemlerinde yazýlý bir hukuk sistemi yoktur. Bu dönemde hukuksal alanda Türkiye Selçuklularýndaki uygulamalar devam ettirilmiþtir. Ancak ülke topraklarýnýn geniþlemesi, nüfusun artmasý gibi nedenler hukuksal alanda yeni düzenlemelerin yapýlmasý gereðini ortaya çýkarmýþtýr. Osmanlý hukukunun temelini dini kurallara dayanan þer’i hukuk ile Türk törelerine dayanan ve padiþahýn koyduðu kanun ve fermanlardan oluþan örfi hukuk oluþturmuþtur. Uyarý Devlet ve toplum hayatýný düzenleyen örfi kurallarýn þer’i hukuk kurallarýna ters düþmemesine dikkat edilmiþtir. Bu durum þer’i hukukun üstün olduðunu ve hukuksal alanda uyumsuzluk yaþanmasýnýn engellenmeye çalýþýldýðýný gösterir. Bundan sonraki Osmanlý padiþahlarý da yeni kanunlar hazýrlamýþlardýr. Bunlardan en önemlisi Kanuni Sultan Süleyman döneminde hazýrlanan Kanuni Kanunnamesi’dir. Þer’i hukuk Müslüman halka ayrým gözetmeksizin uygulanýrdý. Padiþahlarýn çýkarttýðý kanunnamelerde örfi ve þer’i hukuk hükümleri beraber kullanýlýrdý. Þer’i kanunlarý çýkarmak ve yorumlamak padiþah adýna ilmiye sýnýfýna mensup þeyhülislam ve kadýlar tarafýndan yapýlýrdý. Osmanlý Devleti çok uluslu bir imparatorluktu. Dolayýsýyla toplumda farklý din ve inançtan milletler bir arada yaþýyordu. Osmanlý ülkesinde yaþayan gayrimüslimler için Ýslami hukuk geçerli deðildi. Ancak gayrimüslimler örfi hukuka uymak zorundaydýlar. Osmanlý Devleti’nde halkýn þikayetlerini ulaþtýrma imkanýna sahip olduðu Divanýhümayun ayný zamanda yüksek mahkeme gibi çalýþmýþtýr. Osmanlýlarda mahkemelerde hakimlik yapan, kazalarda belediye iþlerine bakan ve bugünkü noterlik iþlerini yürüten görevlilere kadý denirdi. Osmanlý Devleti’nde þer’i ve örfi bütün davalar kadýlarýn baktýðý mahkemelerde çözüme kavuþturulurdu. Osmanlý Devleti’nde kadýlar kararlarýnda tamamen serbest býrakýlmýþlardý. Yöneticiler kadý hükümlerine aykýrý davranamazlardý. Kadýlar yöneticilerin yaptýklarýný denetleme yetkisine sahipti. Kadýlarýn küçük yerleþim birimlerindeki temsilcilerine ise naip denirdi. Uyarý Hukuk alanýndaki bu uygulamalarla, i Yargý baðýmsýzlýðýnýn saðlanmasý i Halkýn hakkýný rahatça arayabilmesi i Ýdare faaliyetlerin yargý denetimine alýnmasý hedeflenmiþtir. BÝLÝM VE TEKNOLOJÝ Osmanlý Devleti bunun dýþýnda fethettiði topraklarda geçerli olan yasalarý, halkýn Osmanlý yönetimine uyumunu saðlamak için bir süre yürürlükte býrakmýþtýr. Osmanlýlar bilim, düþünce ve sanat alanlarýnda geliþmeye önem vermiþlerdir. Yapýlan çalýþmalar sonucunda Osmanlý baþkenti Ýstanbul bir kültür merkezi haline gelmiþtir. Bilinen en eski Osmanlý kanunnamesi XV. yüzyýlda Fatih Sultan Mehmet döneminde düzenlenen Kanunname-i Âl-i Osman’dýr. Böylece þer’i ve örfi yasalar yazýlý hale getirilerek resmiyet kazanmýþtýr. Osmanlý Devleti bilim insanlarýný desteklemeyi devlet politikasý haline getirmiþ, medreselerin iþleyiþlerine müdahale etmemiþtir. Bu durum Osmanlý ülkesinde bilim ve teknolojinin geliþmesine katký saðlamýþtýr. 68 10. Sýnýf / Tarih Dünya Gücü: Osmanlý Devleti (1453 - 1600) Fatih ve Kanuni gibi padiþahlarýn bilim insanlarýna deðer verip korumalarý, Sahnýseman ve Süleymaniye Medreseleri’ni kurmalarý sonucunda Osmanlý ülkesinde Ýslam bilimleri ve pozitif bilimler hýzla geliþmiþtir. Güneþ parametreleri hesabýnda da yeni bir yöntem uygulamýþtýr. Sabit yýldýzlarýn boylamlarýnýn tespitinde ise Ay yerine Venüs’ü kullanarak daha dakik neticeler elde etmeyi planlamýþtýr. Osmanlý Devleti’nde týp eðitimi veren ilk medrese Yýldýrým Bayezid döneminde Bursa’da kurulmuþtur. Fatih döneminde týp alanýnda önemli bilim insanlarý yetiþmiþtir. Bunlardan Sabuncuoðlu Þerafettin, Mücerrebname, adlý eserinde pratik tedavi yöntemlerini anlatmýþtýr. Türkçeye çevirdiði Cerrâhiyetü’l Hâniyye, adlý eserinde cerrahi müdahale tekniklerini göstermiþtir. Osmanlýlarda otomatik makineler üzerine ilk eseri de Takiyüddin yazmýþtýr. Kanuni Sultan Süleyman’ýn Ýstanbul’da Mimar Sinan’a yaptýrdýðý Süleymaniye Külliyesi’nde de týp medresesi kurulmuþtur. Osmanlý Devleti’nde coðrafya ve astronomi alanýnda Piri Reis, Ali Kuþçu, Seydi Ali Reis, Matrakçý Nasuh çalýþmalarýyla ön plana çýkmýþ önemli bilim insanlarýdýr. Piri Reis, Kitab-ý Bahriye adlý eserinde; dünyanýn yuvarlaklýðý, gelgit olayý, pusulanýn kullanýmý, Amerika kýtasýnýn varlýðý gibi konulara deðinmiþtir. Önemli bir astronomi (gökbilim) ve matematik alimi olan Ali Kuþçu Uzun Hasan tarafýndan Osmanlý Devleti ile Akkoyunlular arasýnda barýþý saðlamak üzere Fatih Sultan Mehmet’e elçi olarak gönderilmiþtir. Fatih, Ali Kuþçu’ya Ýstanbul’da kalmasýný ve medresede ders vermesini teklif edince elçilik görevini tamamlayýp Ýstanbul’a dönmüþtür. Fatih tarafýndan Ayasofya’ya müderris olarak atanarak Osmanlý hizmetine giren Ali Kuþçu, Sahnýseman Medresesinin eðitim programlarýný hazýrlamýþ, astronomi ve matemetik dersleri vermiþ, Ýstanbul’un enlem ve boylamýný ölçmüþ, çeþitli güneþ saatleri yapmýþtýr. II. Bayezid döneminde yaþayan Molla Lütfî, Sinan Paþa ve Müslihüddin bin Sinan ünlü matematik bilginleridir. XVI. yüzyýlda yetiþen ünlü matematik ve astronomi uzmaný Matrakçý Nasuh, eserini Osmanlý padiþahý Yavuz Sultan Selim’e sunmuþtu. Ünlü matematikçi ve astronom Takiyüddin Mehmet, Ýstanbul’da bir rasathane kurmuþtu (1578). Takiyüddin Mehmet, Güneþ ve Ay tutulmalarý ile ilgili çeþitli gözlemler yapmýþtýr. 1578 tarihinde Ýstanbul’dan bir ay süreyle gözlemlediði kuyruklu yýldýzla ilgili izlenimlerini III. Murat’a sunmuþtur. Ýlk defa mekanik saat kullanarak çok dakik gözlemler yapmýþtýr. Ekliptik ile ekvator arasýndaki açýyý ilk defa gerçeðe en yakýn hesaplamýþtýr. 10. Sýnýf / Tarih Takiyüddin Mehmet kendisi ile ayný dönemde yaþamýþ ve rasathane kurmuþ olan Tycho Brahe’den (Tiyko Býrahe) daha geliþmiþ araçlar kullanmýþ ve daha doðru gözlemler yapmýþtýr. Ancak rasathanenin kapanmasý yüzünden Tycho Brahe kadar uzun süre gözlem yapamamýþtýr. Uzun süre gözlem yapabilen Tycho Brahe 777 yýldýzýn yerini tespit etmiþtir. XV. ve XVI. yüzyýllarda yaþayan Enverî, Tursun Bey, Kemal Paþazade, Âþýk Paþazade, Hoca Saadettin, Neþri, Mustafa Selanikî ve Amasyalý Þükrullah tarih alanýnda önemli eserler vermiþlerdir. EDEBÝYAT Osmanlý Devleti’nde Edebiyat Divan Halk Tasavvuf Divan Edebiyatý Iran ve Arap edebiyatlarýnýn etkisiyle ortaya çýkmýþtýr. Daha çok saray ve medrese çevrelerinde etkili olmuþtur. XV. ve XVI. yüzyýlýn en önemli divan þairleri; Baki, Fuzuli, Ruhi, Nesimi ve Ahmedi’dir. Halk Edebiyatý Masallar, hikayeler, destanlarla baþlayan halk edebiyatý koþma, mani, türkü, aðýt vb. türlerle geniþlemiþtir. Daha çok taþrada ve halk arasýnda raðbet görmüþtür. Yükselme Dönemi’nin en ünlü þairi Mahremi’dir. Tasavvuf Edebiyatý Dinî içerikli bir edebiyat türüdür. Nazým þekli açýsýndan halk edebiyatýna yakýndýr. Mevlevi ve Bektaþi dergahlarýnýn mensuplarý tarafýndan geliþtirilmiþtir. Hacý Bayram Veli, Kaygusuz Abdal, Akþemsettin, Eþrefoðlu Rumi ve Kemal Ümmi önemli temsilcileridir. XVI. yüzyýlda Abdürrahim Tirsi, Ýbrahim Gülþeni ve Pir Sultan Abdal bu türde eserler vermiþlerdir. 69 Dünya Gücü: Osmanlý Devleti (1453 - 1600) GÜZEL SANATLAR MÝMARÝ XV. ve XVI. yüzyýllarda Türk sanatý özellikle mimari alanýnda geliþme göstermiþtir. Mimariden baþka Osmanlý Devleti’nde süsleme, hat, tezhip, minyatür, ebru, ciltçilik, kakmacýlýk ve çinicilik gibi sanat dallarý da büyük bir geliþme göstermiþtir. Osmanlý mimarisi XV. ve XVI. yüzyýllarda geliþmiþtir. Klasik Dönem olarak adlandýrýlan bu süreçte birçok önemli eser yapýlmýþtýr. Hat Topkapý Sarayý, Topkapý Sarayý’nýn avlusundaki Revan Köþkü ve Baðdat Köþkü, Ýstanbul’daki Kürkçü Haný ile Sivas’ta bulunan Yeni Han önemli sivil mimari örneklerindendir. Güzel yazý yazma sanatýdýr. Türklerin Ýslamiyet’i kabul etmesiyle önem kazanmýþtýr. Bu sanatla uðraþanlara hattat denir. Amasyalý Þeyh Hamdullah, Ahmet Karahisari önemli hattatlardandýr. Yýldýrým Bayezid’in yaptýrdýðý Anadolu Hisarý, Fatih Sultan Mehmet’in yaptýrdýðý Rumeli Hisarý ve Topkapý Sarayý surlarý askerî mimarinin en güzel örneklerindendir. Tezhip Osmanlý Devleti’nin en önemli mimarý Türk tarihinin yetiþtirdiði en büyük ustalardan sayýlan Mimar Sinan’dýr. El yazmasý kitaplarý süsleme sanatýdýr. XV. ve XVI. yüzyýlda kitaba ve güzel sanatlara verilen önem artýnca tezhip sanatý da geliþmiþtir. XVI. yüzyýlda en önemli tezhip sanatçýsý Kara Mehmet’tir. Kanuni döneminde baþ mimar olan Mimar Sinan yaþamý boyunca yüzlerce cami, mescit, medrese, imaret, darüþþifa, su kemeri, köprü, kervansaray, saray, hamam ve türbe yapmýþtýr. Minyatür Uyarý El yazmasý eserleri süslemek için perspektife dikkat etmeden yapýlan resimlere minyatür denir. Osmanlý Devleti’nde minyatür sanatçýlarýna nakkaþ denmiþtir. II. Bayezid, Yavuz ve Kanuni dönemlerinde sarayda minyatür atölyeleri kurulmuþ ve nakkaþlar himaye edilmiþtir. Sinan Bey, Seyyid Lokman, Nakkaþ Osman, Matrakçý Nasuh, Þair Mustafa Sai ve Nigari önemli minyatür sanatçýlarýndandýr. Ebru Kâðýt süsleme sanatýdýr. Osmanlýlarda ebru sanatý ciltçilikte, levhalarýn çerçevelerinde kullanýlmýþtýr. Mimar Sinan’ýn inþa ettiði Þehzadebaþý Camisi çýraklýk, Süleymaniye Camisi kalfalýk ve Selimiye Camisi ise ustalýk eseri olarak kabul edilmektedir. OSMANLILARDA OYUN VE ÞENLÝK Osmanlý Devleti’nde mesire yerleri, hamamlar, kahvehane gibi mekanlar çeþitli eðlence yerleriydi. Buralarda piknikler düzenlenir, müzik dinlenir, çeþitli oyunlar oynanýrdý. Osmanlýlarda, Çinicilik Özel olarak hazýrlanmýþ topraðýn sýrlandýktan sonra, çeþitli nakýþlarla süslenip piþirilmesiyle ortaya çýkan süsleme sanatýdýr. Ýznik, Kütahya, Ýstanbul, Bursa ve Diyarbakýr’da çini atölyeleri açýlmýþtýr. Bursa Yeþil Cami, Yeþil Türbe ve Topkapý Sarayý çini sanatýnýn en güzel örnekleri ile süslenmiþtir. Padiþahlarýn tahta çýkýþ törenleri (cülus merasimleri) Hanedan mensuplarýnýn evlilikleri Padiþah çocuklarýnýn doðum günleri Þehzadelerin ilk derse baþlamalarý Ordunun sefere çýkmasý Askeri zaferler Ciltçilik El yazmasý eserler daðýlmamasý için süslenerek ciltlenmiþtir. Kakmacýlýk Ahþap, taþ ve metal üzerine belirli bir desen iþlenerek açýlan oyuklara gümüþ, sedef, altýn gibi madenlerin gömülerek yapýldýðý süsleme sanatýdýr. 70 Esnaf bayramlarý halkýn eðlenmesi için önemli fýrsatlardý. Ok atmak, kýlýç kullanmak, iyi ata binmek, mýzrak kullanmak, güreþ en önemli sportif faaliyetlerdendi. Bu durum Osmanlýlarda sporun yapýlmasýnda kiþilerin askeri yeteneklerini geliþtirme düþüncesinin de etkili olduðunu gösterir. 10. Sýnýf / Tarih Dünya Gücü: Osmanlý Devleti (1453 - 1600) REFORM HAREKETLERÝ Protestanlarla Katolikler arasýndaki bu mücadele Augsburg (Ogsburg) Antlaþmasý ile sona ermiþtir (1555). Uyarý REFORM’UN TANIMI Reform kelime anlamý olarak aslýna baðlý kalarak yeniden düzenleme ve geliþtirme anlamýna gelir. Kavram olarak ise XVI. yüzyýlda Almanya’da baþlayýp zamanla diðer Avrupa ülkelerinde Hristiyanlýk inancýný yeniden yorumlama ve tanýmlama hareketidir. REFORM’UN NEDENLERÝ Katolik Kilisesi’nin bozulmasý, bazý zümrelerin çýkarlarýna uygun hareket etmeye baþlamasý Kilisenin endüljans adlý belge ile insanlarý baðýþlayabilmesi ve kiþileri afaroz ederek dinden çýkarabilmesinin tepkilere neden olmasý Kiliselerin ele geçirdiði siyasî güç ile giderek zenginleþmesine karþýn halkýn yoksullaþmasý Rönesans’ýn etkisi ile hümanist ve özgür düþüncenin yayýlmasý Kaðýt ve matbaanýn yaygýnlaþmasýyla Ýncil’in ulusal dillere çevrilerek bol miktarda basýlmasý, halkýn dinini kendi dilinde öðrenmeye baþlamasý ve bu sayede kutsal metinlerle din adamlarýnýn söylemleri arasýndaki farký açýkça görmesi Ogsburg Antlaþmasý ile Protestanlýk tanýnmýþ, Alman prensler kendi bölgelerindeki din iþlerinin mutlak hakimi haline gelmiþlerdir. Fransa’da Kalven’in baþlattýðý Reform hareketleri sonucunda Kalvenizm, Nant Fermaný ile tanýndý. Ýngiltere’de Reform hareketlerine Kral VIII. Henri öncülük etti ve Anglikan Kilisesi’ni kurarak Katolik Roma Kilisesi’yle baðlarýný kopardý. Ýskoçya’da Presbiteryenlik, Ýsveç, Norveç, Danimarka’da Protestanlýk yayýldý. REFORM’UN SONUÇLARI Avrupa’da mezhep birliði bozulmuþtur. Protestanlýk, Kalvenizm, Anglikanizm ve Presbiteryenlik gibi yeni mezhepler ortaya çýkmýþtýr. Katolik Kilisesi kendini yenilemek zorunda kalmýþtýr. Okullar kilisenin elinden alýnarak halka verilmiþtir. Bu durum laik eðitim sisteminin kurulmasýna ve eðitimin geliþmesine ortam hazýrlamýþtýr. Papalara ve din adamlarýna duyulan güven azalmýþtýr. REFORM’UN GELÝÞÝMÝ Protestanlýðý kabul eden ülkelerde kilisenin mallarý yaðmalanmýþtýr. XVI. yüzyýlda Erasmus gibi hümanist bilginler Katolik Kilisesi’nde liberal bir reformun gerekliliðini savunmuþ, Hz. Ýsa’nýn örnek alýnmasýný önermiþti. Reform hareketleri Almanya’da baþlamýþtýr. Kilisenin düþünce hayatý üzerindeki etkisinin azalmasý ile serbest bir ortam oluþmuþ, bilimsel çalýþmalar hýzlanmýþtýr. Reform hareketinin öncüsü olan Martin Luther, Roma’yý ziyaretinde Papanýn zengin bir hayat sürdüðünü gördü. REFORM’UN OSMANLI DEVLETÝ’NE ETKÝLERÝ Bu duruma tepki göstererek 1517’de Wittenberg Kilisesi’nin kapýsýna bir bildiri astý. Bu bildiride “Tanrý ile kul arasýna kimsenin giremeyeceðini, Papalýðýn af yetkisinin olamayacaðýný, endüljans belgesi satan din adamlarýnýn suç iþlediðini” savundu. Bu görüþler halk arasýnda büyük yanký bulunca Papa Luther’i aforoz etti ve öldürülmesi kararýný verdi. Bunun üzerine Saksonya dükü Frederik, Luther’i þatosunda sakladý. Bu durum Avrupa’da dinî bölünmenin yanýnda siyasi bölünmenin de baþladýðýný gösterir. Avrupa’da Katolik Kilisesi’ni destekleyen Roma - Germen Ýmparatorluðu’yla Luther’i savunan Alman prenslikleri arasýnda çatýþmalar yaþandý. 10. Sýnýf / Tarih Osmanlý ülkesinde yaþayan Hristiyanlar geniþ bir inanç özgürlüðüne sahip olduklarý için Reform hareketlerinden etkilenmemiþlerdir. Reform hareketleri Avrupa’da siyasal yönden bölünmelere neden olduðu için Osmanlý Devleti’ni olumlu yönde etkilemiþtir. Reform hareketleri yakýndan takip eden Kanuni Luther’in faaliyetlerini desteklemiþtir. Uyarý Reform hareketleri Avrupa’da siyasi karýþýklýklara neden olduðundan Osmanlýlarýn Avrupa yönündeki fetihlerini kolaylaþtýrmýþtýr. 71 Dünya Gücü Osmanlý Devleti (1453 - 1600) 1. Osmanlý Devleti’nin Ýstanbul’u fethetmesini gerekli kýlan bazý nedenler þunlardýr: Test - 1 4. I. Bizans’ýn, Türk beyliklerini kýþkýrtarak Anadolu’da Türk birliðini bozmak istemesi II. Anadolu ve Rumeli topraklarý arasýnda baðlantýnýn kurulabilmesi için Ýstanbul’un alýnmasýnýn gerekmesi Bu durum aþaðýdakilerden hangisinin göstergesidir? AA A) Osmanlý Devleti’nin denizlerdeki gücünün arttýðýnýn III. Bölge ticaret yollarýnýn ve kazançlarýnýn ele geçirilmek istenmesi B) Venedik’in Ýstanbul’un fethinden zarar gördüðünün Bu nedenler ekonomik, siyasi ve jeopolitik alanlarla iliþki bakýmýndan aþaðýdakilerin hangisinde doðru olarak gruplanmýþtýr? B - 10702 Ekonomik Siyasi Jeopolitik 2. A) l II III B) C) III l II II III l D) III II l E) l III II II. Mehmet Ýstanbul’u fethettikten sonra Bizans yönetimiyle akrabalýk baðlarý bulunan Mora Despotluðu ile Trabzon Rum Ýmparatorluðu’na son vermiþtir. C) Ceneviz’in Karadeniz’deki ticari etkinliðinin azaldýðýnýn D) Osmanlý Devleti’ne karþý Haçlý ittifaký oluþturulduðunun E) Venediklilere ticari ayrýcalýklar verildiðinin 5. Fatih’in bu uygulamasý aþaðýdaki sonuçlardan hangisine ortam hazýrlamýþtýr? A) Rusya’nýn zayýflamasýna B) Ortodokslarýn Osmanlý Devleti’ne baðlýlýðýnýn artmasýna C) Katoliklerin Ýstanbul’u kurtarmak için harekete geçmelerine B) Osmanlý Devleti’nin Ege Denizi’ndeki hakimiyetinin güçlendirilmesini D) Ýstanbul’da kalan Rumlarýn topluca Müslüman olmalarýna C) Hristiyanlar arasýndaki ayrýlýklarýn sona ermesini E) Venedik Devleti’nin ticari çýkarlarýný kaybetmesine D) Bizans Ýmparatorluðu’nu yeniden canlandýrma giriþimlerini 3. Aþaðýdakilerden hangisi Fatih Sultan Mehmet döneminde fethedilen yerlerden biri deðildir? C A) Kýrým B) Ýstanbul C) Belgrad D) Bosna II. Mehmet Ýstanbul’u ele geçirdikten sonra isteyenlerin þehirden ayrýlmasýna izin verirken, kalan halka da din ve mezhep hürriyeti tanýmýþ ve Ortodokslarý himayesi altýna almýþtýr. B II. Mehmet’in bu yolla aþaðýdakilerden hangisini engellemek istediði savunulabilir? D_10702 A) Haçlý Seferlerinin baþlamasýný E) Karadeniz ticaretinin denetim altýna alýnmasýný Osmanlý Devleti, Fatih döneminde Cenevizlilerden ve Venediklilerden Ýmroz, Taþoz, Limni, Bozcaada, Gökçeada, Midilli ve Eðriboz adalarýný almýþtýr. 6. Aþaðýdakilerden hangisi Osmanlý Devleti’nin Karadeniz’deki etkinliðinin artmasýnda doðrudan etkili olmamýþtýr? E_10702 A) Kýrým’ýn fethedilmesi B) Sinop’un alýnmasý C) Amasra’nýn fethedilmesi D) Trabzon Rum Ýmparatorluðu’na son verilmesi E) Trabzon 72 E) Bosna ve Hersek’in Osmanlý topraklarýna katýlmasý 10. Sýnýf / Tarih Test - 1 7. Dünya Gücü: Osmanlý Devleti (1453 - 1600) Fatih devrinde en uzun süre aþaðýdaki devletlerden hangisi ile savaþýlmýþtýr? B A) Napoli Krallýðý B) Venedikliler C) Cenevizliler D) Akkoyunlular 11. II. Mehmet (Fatih) dönemi ile ilgili olarak aþaðýda verilen eþleþtirmelerden hangisi yanlýþtýr? D- 10702 Amaç Uygulama E) Karamanoðullarý 8. Osmanlý Devleti, Venediklilere, I. Ýstanbul’da sürekli elçi bulundurma, II. Osmanlý ülkesinde serbestçe ticaret yapma, III. Osmanlý ülkesindeki vatandaþlarý arasýndaki davalara bakma A) Osmanlý toprak bütünlüðünü saðlama Ýstanbul’un kuþatýlmasý B) Hristiyan birliðini bozma Venediklilere ayrýcalýklar tanýnmasý C) Karadeniz’i Türk gölü haline getirme Amasra, Sinop, Trabzon ve Kýrým’ýn fethedilmesi D) Balkanlarda Türk egemenliðini güçlendirme Otlukbeli Savaþý’nýn yapýlmasý E) Ege Denizi’nde denetim kurma Ege adalarýnýn fethedilmesi gibi ayrýcalýklar vermiþtir. Bu ayrýcalýklardan hangileri Osmanlý Devleti ile Venedik arasýndaki diplomatik iliþkilere eskisinden daha fazla önem verildiðine kanýt olarak gösterilebilir? A 12. Aþaðýdakilerden hangisi Ýstanbul’un fethinin bir sonucu deðildir? E A) Yalnýz I B) Yalnýz II D) I ve II C) Yalnýz III A) Avrupa’nýn siyasal yapýsýnýn deðiþmesine ortam hazýrlanmasý E) II ve III B) Ortodokslarýn Osmanlý himayesine alýnmasý C) Boðazlar üzerinde Türk hakimiyetinin saðlanmasý 9. I. Rumeli Hisarý’nýn yapýlmasý D) Osmanlýlarýn Ýslâm dünyasýndaki saygýnlýðýnýn artmasý II. Bizans’ýn Ýstanbul dýþýndaki topraklarýnýn alýnmasý E) Yeni Çað’ýn sona ermesi, Yakýn Çað’ýn baþlamasý III. Tekerlekli kulelerin yaptýrýlmasý Osmanlý Devleti, Ýstanbul’u almak için yaptýðý yukarýdaki hazýrlýklardan hangileri ile Bizans’ýn yardým almasýný önlemek istemiþtir? C A) Yalnýz I B) Yalnýz II D) II ve III 10. C) I ve II E) I, II ve III Fatih Sultan Mehmet’in, I. Ýsfendiyaroðullarý Beyliði’ne son vermesi, II. Cenevizlilerden Amasra’yý almasý, III. Akkoyunlular ile Otlukbeli Savaþý’ný yapmasý faaliyetlerinden hangileri, Anadolu’da siyasi birliði saðlamak istediðine kanýt olarak gösterilebilir? EE A) Yalnýz I B) Yalnýz III D) II ve III 10. Sýnýf / Tarih C) I ve III E) I, II ve III 13. II. Bayezid ile yaptýðý taht mücadelesini kaybeden Cem Sultan Rodos þövalyelerine sýðýnmýþtýr. Rodos þövalyeleri Cem Sultan’ý papaya, papa da Fransa’ya teslim etmiþtir. Bu süreçte Avrupalýlar Cem Sultan’ý Osmanlý Devleti’ne karþý kullanmaya çalýþmýþlardýr. Bu durumun aþaðýdakilerden hangisini engellediði ileri sürülebilir? B - 10702 A) Toprak vergilerinin toplanmasýný B) II. Bayezid döneminde batý yönünde aktif bir fetih politikasý izlenmesini C) Bayýndýrlýk alanýnda çalýþmalar yapýlmasýný D) Osmanlý Devleti’nin bir iç sorununun dýþ soruna dönüþmesini E) Teke yöresinde çýkan Þah Kulu ayaklanmasýnýn bastýrýlmasýný 73 Dünya Gücü Osmanlý Devleti (1453 - 1600) 1. Osmanlý Devleti’nde aþaðýdakilerden hangisi Test - 2 5. Divanýhümayun’un üyesi deðildir? C A) Kazasker B) Niþancý C) Sancak beyi D) Defterdar E) Sadrazam E Osmanlý Devleti’nde eyaletler sancaklara, sancaklar kazalara, kazalar da köylere ayrýlmýþtýr. Bunlarýn baþýna yönetim, güvenlik ve adalet iþlerini yürütecek ayrý ayrý görevliler atanmýþtýr. Osmanlý Devleti’nin bu uygulama ile aþaðýdakilerden hangisini hedeflediði savunulamaz? 10709 A) Devlet otoritesinin korunmasýný B) Ülke yönetiminin kolaylaþtýrýlmasýný 2. C) Halkýn sorunlarý ve ihtiyaçlarý ile daha yakýndan ilgilenilmesini Osmanlý Devleti’nde Divanýhümayun’un, I. vergi iþlerini düzenlemesi, D) Yönetim ve yargý iþlerinin birbirinden ayrýlmasýný II. üst mahkeme gibi çalýþmasý, III. devlete karþý hareketleri yok etmeye yönelik tedbirler almasý A görevleri mali, hukuki ve siyasi alanlarla iliþki bakýmýndan aþaðýdakilerin hangisinde doðru olarak gruplanmýþtýr? 10709 Mali Hukuki Siyasi A) l II B) II IIl C) III I Il D) II I IIl E) l III II E) Ýç iþlerine karýþýlmasýnýn engellenmesini 6. III I Osmanlý Devleti’nde baþlangýçta Divan toplantýlarýna padiþahlar baþkanlýk ederken, Fatih Kanunnamesi ile Divan baþkanlýðý veziriazamlara býrakýlmýþtýr. Ancak kararlar padiþahýn onayýndan sonra kesinlik kazanmýþtýr. Buna göre, I. Divan danýþma organý haline gelmiþtir. II. Veziriazamýn etkinliði artmýþtýr. III. Divan toplantýlarýnýn önemi artmýþtýr. yorumlarýndan hangilerine ulaþýlabilir? 3. Aþaðýdakilerden hangisi Osmanlý Devleti’nde taþradaki görevlilerden biri deðildir? D A) Yalnýz I B) Yalnýz II D) I ve II B A) Subaþý C) Yalnýz III E) I ve III B) Niþancý C) Kapan emini D) Muhtesip E) Sancak beyi 7. Osmanlý Devleti’nde hükümet, eyaletlerin yönetimi ve ordu doðrudan padiþaha baðlý olacak þekilde teþkilatlandýrýlmýþtýr. Bu uygulamanýn, 4. Osmanlý Devleti’nde ilmiye teþkilatý, I. padiþahýn mutlak egemenliðinin saðlanmasý, I. hukuk, II. ülke yönetiminin kolaylaþmasý, II. din, III. padiþahýn devlet iþlerindeki denetimi saðlamasý III. eðitim alanlarýnýn hangileri ile ilgili görevler üstlenmiþtir? E amaçlarýndan hangilerini gerçekleþtirmeye yönelik olduðu savunulabilir? E A) Yalnýz I D) II ve III 74 B) Yalnýz II C) I ve II E) I, II ve III A) Yalnýz I D) I ve II B) Yalnýz II C) Yalnýz III E) I ve III 10. Sýnýf / Tarih Test - 2 8. Dünya Gücü: Osmanlý Devleti (1453 - 1600) Osmanlý Devleti’nde padiþahýn idari ve askeri yetkilerini verdiði sýnýfa seyfiye denmiþtir. Aþaðýdakilerden hangisi seyfiye sýnýfýndan deðildir? 12. C A) Kýrým A A) Kazasker B) Vezirler C) Yeniçeri Aðasý Aþaðýdakilerden hangisi iç iþlerinde serbest, dýþ iþlerinde Osmanlý Devleti’ne baðlý eyaletlerden biri deðildir? B) Eflak C) Rumeli D) Boðdan E) Hicaz D) Kaptanýderya E) Sadrazam 13. Osmanlý Devleti’nde, Enderun’un en önemli görevi aþaðýdakilerden hangisidir? A 9. A) Devlet adamý yetiþtirmek Osmanlý askeri teþkilatýnda laðýmcýlarýn görevleri aþaðýdakilerden hangisinde belirtilmiþtir? B) Padiþahýn günlük hizmetlerini yerine getirmek C) Kadýnlara edebiyat ve musiki dallarýnda ders vermek B A) Top yapýmýný organize etmek D) Büyük davalara bakmak B) Kale kuþatmalarýnda tünel ve hendek kazmak E) Padiþahýn sofra hizmetlerini yerine getirmek C) Toplarý savaþ alanýna götürmek D) Düþmaný kuvvetlerine ilk müdahaleyi yapmak E) Ordunun cephane ihtiyacýný karþýlamak 14. 10. I. Defterdar Osmanlý Devleti’nde yeni fethedilen yerlerin kaydedilmesi ve padiþah adýna ferman yazýlmasý aþaðýdaki Divan üyelerinden hangisinin görevidir? B II. Kazasker A) Sadrazam III. Niþancý B) Niþancý C) Defterdar D) Kazasker Yukarýdaki görevlilerden hangileri, ilmiye sýnýfýnýn Divan’daki temsilcileri arasýnda gösterilebilir? E) Vezir B A) Yalnýz I B) Yalnýz II D) I ve II C) Yalnýz III E) II ve III 15. Osmanlý Devleti’nde mesleki eðitim dükkan ve atölyelerde usta - çýrak iliþkisi içinde, askeri eðitim ise kýþlalarda veriliyordu. Bu bilgilerde Osmanlý Devleti’nin eðitimde, 11. I. teorik, Osmanlý Devleti’nde cebecilerin görevi aþaðýdakilerden hangisinde belirtilmiþtir? II. uygulamalý, E III. ezberci A) Tünel kazarak kaleleri yýkmak yöntemlerden hangilerini benimsediði vurgulanmýþtýr? B) Top yapýmýný saðlamak C) Ordunun su ihtiyacýný karþýlamak D) Ordularýn gýda ihtiyacýný karþýlamak E) Ordunun silah ve cephanesini temin etmek 10. Sýnýf / Tarih B A) Yalnýz I B) Yalnýz II D) I ve III C) Yalnýz III E) II ve III 75 Dünya Gücü Osmanlý Devleti (1453 - 1600) 1. Test - 3 4. Barutun ateþli silahlarda kullanýlmasý • Haçlý Seferlerine güçlerini artýrmak için katýlan birçok senyörün ya hayatýný ya da servetini kaybetmesi • Yeni kýtalara yapýlan göçler ve savaþlar sonrasýnda nüfusun azalmasýnýn, senyörlerin askeri güçlerini olumsuz etkilemesi Avrupa’da feodalite rejiminin yýkýlmasý Yeni ticaret yollarýnýn ve ülkelerin keþfedilmesi ? Rönesans ve Reform hareketlerinin yaþanmasý Matbaanýn kullanýlmasý Avrupa’da aþaðýdakilerden hangisine ortam hazýrlamýþtýr? E_10703 A) Hristiyanlýðýn yayýlmasýna B) Yeni ticaret yollarýnýn bulunmasýna C) Topraðýn zenginlik ölçüsü haline gelmesine Avrupa tarihi ile ilgili eþleþtirme tablosunda “?” ile belirtilen bölüme aþaðýdakilerden hangisi getirilmelidir? B - 10703 A) Kaðýt kullanýmýnýn yaygýnlaþmasý D) Halkýn ülke yönetiminde söz sahibi olmasýna E) Feodalitenin zayýflamasýna, mutlak krallýklarýn kurulmasýna B) Pusulanýn kullanýlmasý C) Krallýklarýn yýkýlmasý D) Aydýnlanma Çaðý’nýn baþlamasý E) Sanayi Ýnkýlabý’nýn ortaya çýkmasý 5. Coðrafi Keþiflerin, I. keþfedilen yerlere Avrupa’dan birçok insanýn göç etmesi, 2. II. Avrupalýlarýn, keþfettikleri ülkeleri ele geçirerek sömürge imparatorluklarý kurmalarý, Avrupa’da, III. keþfedilen yerlerdeki altýn ve gümüþ gibi deðerli madenlerin Avrupa’ya getirilmesi l. toplumun sýnýflara ayrýlmasý, ll. sanatçýlarý destekleyen mesen sýnýfýnýn ortaya çýkmasý, lll. kaðýdýn ucuzlamasý ve matbaanýn yaygýnlaþmasý sonuçlarýndan hangileri, Avrupa kültür ve uygarlýðýnýn yayýlmasýna ortam hazýrlamýþtýr? C A) Yalnýz I geliþmelerinden hangileri kültürel alanda ilerlemeyi hýzlandýrmýþtýr? B) Yalnýz II D) I ve III C) I ve II E) II ve III D A) Yalnýz l D) lI ve Ill B) Yalnýz ll C) l ve ll E) l, ll ve lll 6. 3. Coðrafi Keþifler ile ilgili aþaðýdaki eþleþtirmelerden hangisi yanlýþtýr? A Avrupalýlarýn, farklý kültürlerle etkileþim yaþamalarýnda, I. Haçlý Seferleri, II. Coðrafi Keþifler, III. Rönesans hareketleri A) Macellan - Hindistan’ýn Keþfi B) Bartelmi Diaz - Ümit Burnu’nun bulunmasý C) Del Kano - Dünyanýn dolaþýlmasý D) Kristof Kolomb - Amerika’nýn keþfi E) Vasko Dö Gama - Hindistan’a ulaþýlmasý 76 geliþmelerinden hangileri doðrudan etkili olmuþtur? D - 10703 A) Yalnýz I B) Yalnýz II C) Yalnýz III D) I ve II E) II ve III 10. Sýnýf / Tarih Test - 3 7. Dünya Gücü: Osmanlý Devleti (1453 - 1600) Coðrafî Keþifler sonucunda Akdeniz limanlarý önemini kaybederken Atlas Okyanusu’ndaki limanlar önem kazanmýþtýr. 11. A) Martin Luther’in çalýþmalarýnýn Bu durum aþaðýdakilerden hangisine kanýt olarak gösterilebilir? B) Coðrafi konumundan dolayý geliþmiþ uygarlýklarla iliþki içerisinde olmasýnýn B C) Kültürel çalýþmalarý destekleyen insanlarýn bulunmasýnýn A) Avrupa’da merkezi krallýklarýn güçlendiðine B) Ticaret yollarýnýn deðiþtiðine D) Þehir devletlerinin ticaret sayesinde zenginleþmesinin C) Keþfedilen yerlerde Hristiyanlýðýn yayýldýðýna D) Feodalite rejiminin sona erdiðine E) Eski Roma ve Helen medeniyetinin merkezi olmasýnýn E) Sömürgecilik savaþlarýnýn baþladýðýna 8. Rönesans’ýn Ýtalya’da baþlamasýnda aþaðýdakilerden hangisi etkili olmamýþtýr? A Avrupa’da, I. birçok kitap basýlmasý ve ucuza satýlmasý, 12. II. deðiþik bilgi ve düþüncelerin geniþ alanlara yayýlmasý, III. skolastik düþünce yerine pozitif düþüncenin ortaya çýkmasý sonuçlarýndan hangileri bilimsel çalýþmalarý hýzlandýrmýþtýr? Bu durumun aþaðýdakilerden hangisine ortam hazýrladýðý ileri sürülebilir? C - 10703 A) Sömürgecilik hareketlerinin sona ermesine E A) Yalnýz I B) Yalnýz II D) I ve II Rönesans hareketleri sonucunda Avrupa’da skolastik düþünce yýkýlmýþ, bunun yerini alan pozitif düþüncenin etkisiyle düþünce ve bilim alanlarýnda yeni buluþlar ortaya çýkmýþtýr. B) Kilise ve din adamlarýna duyulan güvenin artmasýna C) Yalnýz III E) I, II ve III C) Avrupalýlarýn hýzlý bir geliþim süreci yakalamasýna D) Ýpek ve Baharat Yollarýnýn yeniden önem kazanmasýna 9. E) Dünyadaki ilk bilimsel geliþmelerin baþlamasýna Coðrafî Keþiflerin, I. yeni canlýlarýn ve kýtalarýn tanýnmasý, II. Avrupa’nýn ekonomik yönden güçlenmesi, III. kiliseye baðlýlýðýn azalmasý sonuçlarýndan hangileri Rönesans ve Reform hareketlerinin baþlamasýna katký saðlamýþtýr? E A) Yalnýz I B) Yalnýz II D) I ve II 10. C) Yalnýz III 13. Coðrafi Keþifler sonunda keþfedilen yerlerde sömürge imparatorluklarý kurulmuþ, bu bölgelerdeki altýn ve gümüþ gibi deðerli madenler Avrupa’ya taþýnmýþtýr. E) II ve III Rönesans hareketleri ilk olarak aþaðýdaki devletlerin hangisinde baþlamýþtýr? D A) Almanya B) Ýngiltere C) Fransa D) Ýtalya Bu durumun Avrupa’da öncelikle aþaðýdakilerden hangisine ortam hazýrladýðý savunulabilir? B - 10703 A) Milli devletlerin kurulmasýna B) Avrupalýlarýn zenginleþmesine C) Haçlý Seferlerinin baþlamasýna D) Sosyal eþitlik anlayýþýnýn yaygýnlaþmasýna E) Ýspanya 10. Sýnýf / Tarih E) Bilim ve teknik alanýndaki geliþmelerin hýzlanmasýna 77 Dünya Gücü Osmanlý Devleti (1453 - 1600) 1. Osmanlý Devleti, Türk ve Ýslam devletlerini kendi yönetimi altýnda birleþtirme politikasýný benimsemiþtir. Test - 4 4. Osmanlý Devleti, I. Varna, II. Mercidabýk, Osmanlý Yükselme Dönemi’nde, III. Ridaniye I. Karamanoðullarý ve Dulkadiroðullarý beyliklerinin Osmanlý topraklarýna katýlmasý, II. Cem Sultan’ýn II. Bayezid’in padiþahlýðýný tanýmayarak ayaklanmasý, III. Memluk Devleti’ne son verilerek halifeliðin ele geçirilmesi geliþmelerinden hangilerinin doðrudan bu hedef doðrultusunda gerçekleþtirildiði ileri sürülemez? B_10702 A) Yalnýz I B) Yalnýz II C) Yalnýz III D) I ve III 2. savaþlarýndan hangilerini Türk ve Ýslam dünyasýný bir yönetim altýnda toplamak amacýyla yapmamýþtýr? A - 10702 A) Yalnýz I B) Yalnýz II C) Yalnýz III D) I ve II 5. E) II ve III Çaldýran Savaþý’nýn bazý sonuçlarý þunlardýr: • Doðu ve Güneydoðu Anadolu Osmanlý egemenliði altýna girmiþ, Anadolu’da Safevi tehlikesi önlenmiþtir. • Ýpek Yolu’nun Van - Tebriz hattý Osmanlý denetimine girmiþtir. A) Safeviler yenilgiye uðramýþtýr. B) Osmanlý Devleti’nin nüfusu artmýþtýr. Yavuz Sultan Selim’in Mýsýr Seferi sonucunda, • Suriye, Filistin, Lübnan, Mýsýr ve Hicaz bölgeleri Osmanlýlara katýldý. • Halifelik Osmanlý padiþahlarýna geçti. • Baharat Yolu, Osmanlý denetimine alýndý. Bu sonuçlara bakarak, I. Osmanlý sýnýrlarý geniþlemiþtir. II. Osmanlý Devleti’nin Doðu Akdeniz’de etkinliði artmýþtýr. III. Osmanlý Devleti, Ýslam dünyasýnda etkinliðini artýrma imkaný elde etmiþtir. Buna göre aþaðýdakilerden hangisine ulaþýlamaz? E E) II ve III yorumlarýndan hangileri yapýlabilir? E - 10702 A) Yalnýz I B) Yalnýz II C) Yalnýz III D) II ve III C) Osmanlýlar ekonomik kazanç elde etmiþtir. E) I, II ve III D) Osmanlý sýnýrlarý geniþlemiþtir. E) Safevi Devleti’nde hanedan deðiþikliði yaþanmýþtýr. 6. 3. Safevi hükümdarý Þah Ýsmail’in, I. Anadolu’daki Þiîleri kýþkýrtarak isyanlar çýkarmasý, Osmanlý - Memluk iliþkilerinin bozulmasýnda, II. Avrupalý devletler ile iþ birliði yapmasý, I. Hicaz su yollarý sorununun ortaya çýkmasý, III. Doðu Anadolu’yu topraklarýna katmak istemesi II. Þahkulu ayaklanmasýnýn baþlamasý, III. iki devletin, Dulkadiroðullarý üzerinde nüfuz mücadelesine giriþmesi faaliyetlerinden hangileri Anadolu halkýnýn dinsel duygularýndan yararlanmaya çalýþtýðýný gösterir? durumlarýndan hangileri etkili olmuþtur? D A A) Yalnýz I D) I ve III 78 B) Yalnýz II C) Yalnýz III E) I, II ve III A) Yalnýz I D) I ve II B) Yalnýz II C) Yalnýz III E) II ve III 10. Sýnýf / Tarih Test - 4 7. Dünya Gücü: Osmanlý Devleti (1453 - 1600) Aþaðýdakilerden hangisi, Osmanlý Devleti’nin gelirleri arasýnda gösterilemez? 11. XVl. yüzyýlda Osmanlý Devleti’nin, I. yollarýn bakým ve güvenliðini saðlamasý, D II. büyük þehirlerde kapalý çarþý ve bedestenler yaptýrmasý, A) Öþür ve haraç vergileri B) Gümrük gelirleri III. Ýstanbul’da haftanýn her günü büyük pazarlar kurdurmasý C) Savaþ ganimetleri D) Cülus bahþiþleri uygulamalarýndan hangilerinin, ticari iliþkilerin canlanmasýna katkýda bulunduðu savunulabilir? E) Baðlý beylik ve hükümetlerin gönderdiði vergi ve hediyeler E A) Yalnýz I 8. B) Yalnýz II D) II ve III Osmanlý Devleti’nin çok uluslu, çok dinli ve çok kültürlü hale gelmesinde, C) I ve III E) I, II ve III I. fetihlerle sýnýrlarýn geniþlemesi, II. Osmanlý ülkesine göçler yapýlmasý, III. halkýn farklý mesleklerle uðraþmasý durumlarýndan hangilerinin etkili olduðu savunulabilir? D 10709 A) Yalnýz I B) Yalnýz II C) Yalnýz III D) I ve II 12. Ýspanya’daki Katoliklerin Müslüman Araplara ve Yahudilere karþý soykýrýma giriþmeleri üzerine harekete geçen Osmanlý Devleti, Müslümanlarý ve Yahudileri soykýrýmdan kurtarmýþtýr. Buna göre, E) II ve III I. Osmanlý Devleti hoþgörülü davranmýþtýr. II. Ýspanya’da siyasal birlik saðlanmýþtýr. 9. III. Akdeniz’de ticaret faaliyetleri geliþtirilmiþtir. Osmanlý Devleti’nde uygulanan, yargýlarýndan hangilerine ulaþýlabilir? I. iltizam, A II. vakýf, A) Yalnýz I III. devþirme B B) Yalnýz II D) I ve III C) Yalnýz III E) II ve III sistemlerinden hangileri halkýn toplumsal ihtiyaçlarýnýn karþýlanmasýna doðrudan katký saðlamýþtýr? 10709 A) Yalnýz I B) Yalnýz II C) Yalnýz III D) I ve III 10. E) II ve III 13. Osmanlý mahalleleri ayný dinden ve sosyal gruptan, genelde hemþerilik anlayýþý ile bir araya gelmiþ gruplardan oluþmuþtur. Mahalle yapýlanmasýnda sýnýf farklýlýklarý yoktur. Aþaðýdakilerden hangisi, Osmanlý hazinesinden harcama yapýlan yerler arasýnda gösterilemez? Osmanlý mahallelerinin bu özelliðinin, A) Kapýkullarýna daðýtýlan cülus bahþiþleri III. yardýmlaþma ve dayanýþmanýn artmasý I. halkýn devlet yönetimine katýlmasý, II. Batý kültüründen etkilenilmesi, C B) Ordu ve donanmanýn bakýmý için yapýlan masraflar C) Týmarlý sipahilerin maaþlarý D) Savaþ giderleri E) Bayýndýrlýk hizmetlerine yapýlan harcamalar 10. Sýnýf / Tarih durumlarýndan hangilerine doðrudan katkýda bulunduðu savunulabilir? C A) Yalnýz I B) Yalnýz II D) I ve III C) Yalnýz III E) II ve III 79 Dünya Gücü Osmanlý Devleti (1453 - 1600) 1. Test - 5 3. Kýbrýs Rodos D ? Cerbe Aþaðýdakilerden hangisi Kanuni döneminde Osmanlý Devleti’ne katýlan topraklardan biri deðildir? A) Trablusgarp B) Cezayir C) Sakýz adasý Girit D) Girit adasý E) Cerbe adasý Osmanlý Devleti’nin, þemada verilen yerleri fethetmesinin aþaðýdakilerden hangisine katkýsý olduðu söylenemez? A - 10702 A) Karadeniz’in Türk gölü haline gelmesine 4. B) Osmanlý nüfusunun artmasýna, sýnýrlarýnýn geniþlemesine C) Kuzey Afrika, Suriye, güney Anadolu ve Ege kýyýlarýnýn güvenliðinin saðlanmasýna D) Osmanlý Devleti’nin deniz ticaret yollarý üzerindeki etkinliðinin artmasýna Portekiz’in Ümit Burnu Yolu ile Hindistan’a ulaþarak buradaki ticari etkinliði ele geçirmesi üzerine, Osmanlý Devleti Hint Deniz Seferlerini düzenlemiþ, ancak Portekiz’in Hindistan’daki faaliyetlerini engelleyememiþtir. Aþaðýdakilerden hangisi bu durumun bir sonucudur? B E) Ege Denizi ile Akdeniz’de Osmanlý egemenliðinin güçlenmesine A) Portekiz’in denizlerde zayýflamasý B) Osmanlý Devleti’nin Baharat Yollarý üzerindeki etkinliðini kaybetmesi C) Akdeniz’in bir Türk gölü haline gelmesi D) Balkanlarda Osmanlýlara karþý ayaklanmalarýn baþlamasý E) Osmanlý Devleti’nde þehzadelerin sancaða çýkmalarýnýn yasaklanmasý 5. 2. Osmanlý Devleti’nin batý yönünde ilerlemesi, Avrupalýlarýn Osmanlýlara karþý birlikte hareket etmelerine neden olmuþtur. Osmanlý Devleti’nin, III. Kutsal Roma Germen Ýmparatorluðu’na karþý Fransa’yý korumasý faaliyetlerinden hangilerinin bu güç birliðinin bozulmasýna yönelik olduðu ileri sürülebilir? E / 10702 A) Yalnýz I B) Yalnýz II C) Yalnýz III 80 • Avrupa’da Türkler aleyhine oluþan Hristiyan ittifakýný parçalamayý, • Coðrafi Keþiflerle canlýlýðýný kaybeden Akdeniz ticaretini yeniden hareketlendirmeyi hedeflemiþtir. I. Venedik ve Fransa’ya ayrýcalýklar tanýmasý, II. Katolik Kilisesi’ne karþý Ortodokslarý ve Protestanlarý desteklemesi, D) I ve II Kanuni, Fransa’ya kapitülasyonlar vererek, E) I, II ve III Bu bilgilere bakarak Osmanlý Devleti’nin aþaðýdaki seçeneklerin hangisinde verilen alanlardaki çýkarlarýný korumak istediði söylenebilir? C_10702 A) Dini - Siyasi B) Kültürel - Ekonomik C) Siyasi - Ekonomik D) Dini - Ekonomik E) Siyasi - Kültürel 10. Sýnýf / Tarih Test - 5 6. Dünya Gücü: Osmanlý Devleti (1453 - 1600) • Yavuz, 1515 Çaldýran Savaþý’nda Safevi hükümdarý Þah Ýsmail’i yenerek Safevi tehlikesine bir süre için son vermiþtir. • Kanuni zamanýnda Ýran üzerine üç büyük sefer yapýlmýþ, iki devlet arasýnda 1555’te Amasya Antlaþmasý imzalamýþtýr. 9. Osmanlý Devleti Yükselme Dönemi’nde Tunus, Cerbe, Trablusgarp’ýn ve Kýbrýs’ý topraklarýna katmýþ, Fas’ý himaye altýna almýþtýr. Bu fetihlerin en önemli sonucu aþaðýdakilerden hangisidir? A A) Akdeniz’deki Osmanlý hakimiyetinin güçlenmesi Buna göre Osmanlý - Ýran iliþkileri ile ilgili; I. Safeviler, Osmanlý Devleti için önemli bir tehdit unsuru olmuþtur. B) Coðrafi Keþiflerin baþlamasý C) Ýpek ve Baharat Yollarýnýn önemini kaybetmesi II. Osmanlý - Ýran iliþkileri Kanuni döneminde sona ermiþtir. D) Sanayi Ýnkýlabý’nýn baþlamasý III. Osmanlý Devleti ile Ýran arasýnda uzun süren anlaþmazlýklarý yaþanmýþtýr. E) Osmanlýlarýn Avrupa’daki ilerleyiþinin hýzlanmasý yorumlarýndan hangileri yapýlamaz? B A) Yalnýz I B) Yalnýz II D) I ve III 7. C) I ve II 10. E) II ve III Osmanlý donanmasý 1538 yýlýnda Venedik, Ceneviz, Malta ve Portekiz güçlerinden oluþan Haçlý donanmasýný Preveze’de yenilgiye uðratmýþtýr. Aþaðýdakilerden hangisinin fethi Akdeniz ticaretinin güvenliðini saðlamýþ, Anadolu’nun batý ve güney sahillerini Haçlý tehdidinden kurtarmýþtýr? D A) Cezayir B) Otranto D) Rodos C) Kýrým E) Mýsýr Bu durumun, I. Karadeniz’in Türk gölü haline gelmesi, II. Akdeniz’de üstünlüðün Osmanlý Devleti’ne geçmesi, Kanuni döneminde Osmanlý Devleti ile Avusturya arasýnda imzalanan Ýstanbul Antlaþmasý’na göre; III. Osmanlý Devleti’nin Avrupa devletlerine ekonomik ayrýcalýklar vermesi • Ferdinand, Macaristan üzerinde hak iddia etmekten vazgeçecekti. geliþmelerinden hangilerine ortam hazýrladýðý savunulabilir? • Avusturya her yýl Osmanlý Devleti’ne vergi verecekti. • Avusturya arþidükü protokol bakýmýndan Osmanlý veziriazamýna denk sayýlacaktý. • Barýþ süresi Avusturya’nýn isteðine býrakýlacaktý. B A) Yalnýz I B) Yalnýz II D) I ve III 8. 11. C) Yalnýz III E) II ve III Bu hükümlere bakarak aþaðýdakilerden hangisine ulaþýlamaz? C - 10702 A) Avusturya’nýn, Osmanlý Devleti’nin üstünlüðünü kabul ettiðine Kanuni döneminde, I. Belgrad’ýn fethedilmesi, II. I. Viyana kuþatmasýnýn yapýlmasý, B) Osmanlý Devleti’nin kendine güveni olan siyasi bir güç olduðuna III. Almanya seferine çýkýlmasý geliþmelerinden hangileri Osmanlý Devleti’nin batý yönünde ilerlemeye çalýþtýðýna kanýt olarak gösterilebilir? E A) Yalnýz I B) Yalnýz III D) II ve III 10. Sýnýf / Tarih C) I ve III E) I, II ve III C) Avusturya’nýn, Osmanlý Devleti’nin himayesine girdiðine D) Osmanlý hazinesi için yeni bir gelir kaynaðý elde edildiðine E) Avusturya’nýn, Macaristan’ýn iç iþlerine karýþmasýnýn engellenmek istendiðine 81 Dünya Gücü Osmanlý Devleti (1453 - 1600) 1. Test - 6 4. Osmanlý Devleti’nde, I. kadýlarýn medreseden yetiþmeleri, I. ülke sýnýrlarýnýn geniþlemesi, II. yöneticilerin, kadýlarýn verdiði karara karýþamamasý, II. kazaskerlerin sayýsýnýn artýrýlmasý, III. kadýlarýn þer’i hukuk konusunda karar veremedikleri zaman þeyhülislamdan görüþ istemeleri durumlarýndan hangileri, doðrudan yargý baðýmsýzlýðýna önem verildiðini göstermektedir? III. farklý din ve milletten insanlarýn egemenlik altýna alýnmasý geliþmelerinden hangilerinin etkili olduðu savunulabilir? EE B A) Yalnýz I A) Yalnýz I B) Yalnýz II D) I ve II C) Yalnýz III B) Yalnýz II D) I ve II C) Yalnýz III E) I ve III E) I ve III 5. 2. Osmanlý Devleti’nde hukuksal alanda düzenleme yapma gereksiniminin artmasýnda, Osmanlý Devleti’nde þer’î hukuk sadece Müslümanlara uygulanýr, gayrimüslimler kendi inançlarýnýn kurallarýna uyarlardý. Osmanlý Devleti’nde aþaðýdaki sanatlardan hangisi diðerleri kadar geliþme göstermemiþtir? E A) Tezhip B) Hat C) Mimari Bu bilgiye bakarak, Osmanlý Devleti’yle ilgili, D) Minyatür E) Heykel I. Hukuk birliði yoktur. II. Halk, hukuk kurallarýna uyma konusunda serbest býrakýlmýþtýr. III. Hukuki statü dinsel inançlara göre belirlenmiþtir. 6. yargýlarýndan hangilerine ulaþýlabilir? D A) Yalnýz I B) Yalnýz III D) I ve III Osmanlý Devleti’nde mahkemeler herkese açýktý. Mahkemenin verdiði kararý kabul etmeyenler hangi dinden ve milletten olursa olsun Divanýhümayun’a müracaat edebilirdi. C) I ve II Bu durum Osmanlý Devleti’nin aþaðýdakilerden hangisini önemsediðini gösterir? E) I, II ve III A A) Kiþi haklarýný B) Toprak bütünlüðünü C) Teokratik devlet anlayýþýný 3. XVI. yüzyýlda, D) Toplumsal dayanýþmayý E) Vergilerin toplanmasýný I. Avrupa’daki siyasi geliþmelerin yakýndan takip edilmesi, II. ünlü bilim adamlarýnýn Ýstanbul’a getirilerek desteklenmesi, III. kanunlarýn toplanarak kitap haline getirilmesi durumlarýndan hangileri Osmanlý Ýmparatorluðu’nda bilimsel çalýþmalara önem verildiðini gösterir? B A) Yalnýz I B) Yalnýz II D) I ve II 82 C) Yalnýz III E) II ve III 7. Aþaðýdaki bilim insanlarýndan hangisi çalýþmalarýný Osmanlý Devleti’nin desteðiyle sürdürmemiþtir? B A) Ali Kuþçu B) Ýbni Sina C) Takiyyüddin Mehmet D) Aþýk Paþazade E) Sabuncuoðlu Þerafettin 10. Sýnýf / Tarih Test - 6 Dünya Gücü: Osmanlý Devleti (1453 - 1600) 8. 10. I. Akdeniz limanlarýnýn önemi azalýrken, Atlas Okyanusu limanlarýnýn önem kazanmasý II. Skolastik düþüncenin yýkýlarak, yerini deney ve gözleme dayalý pozitif düþüncenin almasý XVI. yüzyýlda Avrupa’da ortaya çýkan Reform hareketleri sonucunda, Ogsburg Antlaþmasý’yla Almanya’da Protestanlýk, Nant Fermaný’yla Fransa’da Kalvenizm, Ýngiltere’de Anglikanizm mezhepleri kabul edilmiþtir. Bu bilgiler Avrupa’da, I. yeni mezheplerin resmiyet tanýnmasý, II. Katolik Kilisesi’nin etki alanýnýn daralmasý, III. bilimsel ve sanatsal alanlarda geliþmelerin yavaþlamasý Avrupa’da mezhep birliðinin bozulmasýyla Protestanlýk, Kalvenizm ve Anglikanizm gibi mezheplerin ortaya çýkmasý III. Eþleþtirme tablosunda sonuçlarý verilen geliþmeler aþaðýdakilerin hangisinde doðru olarak gruplanmýþtýr? C_10703 I. II. III. A) Rönesans Reform B) Reform Coðrafi Keþifler Rönesans C) Coðrafi Keþifler Rönesans D) Rönesans Olay B) Yalnýz II D) I ve II C) Yalnýz III E) II ve III Coðrafi Keþifler 11. Reform Rönesans I II Ýtalya Bilim, düþünce ve sanat Reform III Din ve inanç Yeni Çað’da Avrupa’yý etkileyen geliþmelerin gösterildiði bu tabloda numaralandýrýlmýþ yerlere aþaðýdaki seçeneklerin hangisinde verilen bilgiler getirilmelidir? D / 10703 I. II. III. Avrupa’da çok önemli deðiþim ve çalkantýlara yol açan Reform hareketleri Osmanlý ülkesinde yaþayan Hristiyanlar üzerinde etkili olmamýþtýr. Osmanlý Devleti’nin aþaðýdaki özelliklerinden hangisi bu sonucun ortaya çýkmasýnda etkili olmuþtur? D - 10703 A) Çok uluslu olmasý B) Saltanat ile yönetilmesi Baþlamasýnda Deðiþimine Etkili Olan Etki Ettiði Alan Devletler Ýspanya Portekiz Coðrafi Keþifler A) Yalnýz I Coðrafi Keþifler Reform E) Coðrafi Keþifler Reform 9. durumlarýndan hangilerine kanýt olarak gösterilemez? C C) Týmar sistemini uygulamasý D) Farklý din ve mezhepten olanlara karþý hoþgörülü olmasý E) Bilim, teknik ve mimari alanlarýnda ileri bir düzeyde bulunmasý 12. Reform hareketleri sonucunda kilise ve din adamlarýnýn toplum üzerindeki siyasi ve dini baskýlarý ortadan kalkmýþ, okullar kilisenin denetiminden uzaklaþmýþtýr. Aþaðýdakilerden hangisi bu durumun ortaya çýkardýðý bir sonuç olamaz? B - 10703 A) Laik eðitim anlayýþýnýn ortaya çýkmasý A) Din Rönesans Fransa B) Roma Ýmparatorluðu’nun ikiye ayrýlmasý B) Ekonomi Reform Almanya C) Mezhep seçme hürriyetinin yaygýnlaþmasý C) Yönetim Magna Charta Ýngiltere D) Düþünce ve ifade özgürlüðünün geliþmesi D) Ekonomi Rönesans Almanya E) Hukuk Reform Fransa E) Kilisenin yönlendirici bir kurum olmaktan çýkmasý 10. Sýnýf / Tarih 83 Dünya Gücü Osmanlý Devleti (1453 - 1600) 1. Osmanlý Devleti’nin Ýstanbul’u fethetmesine kadar genellikle iyi olan Osmanlý - Venedik iliþkileri, Ýstanbul’un fethinden sonra ticaret yollarýnýn Türklerin eline geçmesi üzerine bozulmaya baþlamýþtýr. Test - 7 4. Buna göre, Osmanlý - Venedik iliþkilerinin bozulmasýnýn fethin, ll. Mehmet’in bu davranýþýyla aþaðýdakilerden hangisini amaçladýðý söylenemez? I. dinsel, II. ekonomik, DD III. sosyal A) Ortodoks Kilisesi’ni kontrol altýnda tutmayý sonuçlarýnýn hangilerinden kaynaklandýðý ileri sürülebilir? B) Ortodokslarýn Katoliklerle ittifak kurmasýný önlemeyi B C) Katolik Kilisesi’ne karþý güç oluþturmayý A) Yalnýz I B) Yalnýz II D) I ve II 2. C) Yalnýz III D) Ortodoksluðun yayýlmasýný önlemeyi E) I, II ve III Osmanlý Devleti’nin, E) Hristiyan halka hoþgörülü davrandýðýný göstermeyi 5. I. Cem Sultan’ýn isyan etmesi I. Otlukbeli, II. Trabzon Rum Ýmparatorluðu’na son verilmesi II. Turnadað, III. Kýrým Hanlýðý’nýn Osmanlý Devleti’ne baðlanmasý III. Mohaç savaþlarýndan hangilerini Anadolu’da üstünlüðünü devam ettirmek için yaptýðý ileri sürülebilir? geliþmelerinden hangileri, Osmanlý Devleti’ni olumsuz etkilemiþtir? A A) Yalnýz I D A) Yalnýz I B) Yalnýz II D) I ve II C) Yalnýz III B) Yalnýz II D) I ve II C) Yalnýz III E) II ve III E) II ve III 6. 3. Ýstanbul’u fetheden ll. Mehmet, Ayasofya’ya gelerek papazlarýn en kýdemlisine, “Sana ve arkadaþlarýna ve halka söylüyorum ki bugünden itibaren artýk ne hayatýnýz ne de hürriyetiniz konusunda benim gazabýmdan korkmayýnýz.” diyerek Ortodokslara can, mal ve inanç konusunda güvence vermiþtir. Fatih Sultan Mehmet döneminde Balkanlara sefer düzenlenmesi, Osmanlý Devleti’nin Avrupa devletlerine karþý uyguladýðý temel politika Hristiyan dünyasýnýn birleþmesini önlemek olmuþtur. Fatih döneminde gerçekleþtirilen, I. Edirne - Segedin Antlaþmasý’yla sarsýlan egemenliði yeniden kurmak, I. Ortodoks Kilisesi’nin himaye altýna alýnmasý, II. Venediklilere kapitülasyonlarýn verilmesi, II. Hristiyan birliðinin kurulmasýný engellemek, III. Ege adalarýnýn Osmanlý topraklarýna katýlmasý III. Balkanlardaki Türk varlýðýný kalýcý hale getirmek faaliyetlerinden hangilerinin bu politikaya uygun olduðu savunulabilir? amaçlarýndan hangilerini gerçekleþtirmeye yöneliktir? C EE A) Yalnýz I B) Yalnýz Il D) I ve II 84 C) Yalnýz Ill E) I, II ve III A) Yalnýz II D) II ve III B) Yalnýz III E) I, II ve III 10. Sýnýf / Tarih C) I ve II Test - 7 7. Dünya Gücü: Osmanlý Devleti (1453 - 1600) • Doðu ticaret yollarýnýn Osmanlý denetimine girmesi • Karadeniz’in bir Türk gölü haline gelmesi 11. I. Süveyþ Kanalý’nýn açýlmasý, aþaðýdakilerden hangisinin alýnmasý sonucunda ortaya çýkmýþtýr? II. kervan ticaretinin geliþmesi, A A) Kýrým’ýn III. Avrupalýlarýn Ümit Burnu’nu dolaþarak Hindistan’a ulaþmalarý B) Otranto’nun C) Arnavutluk’un Mýsýr Seferi sonunda Baharat Yolu’nu ele geçiren Osmanlý Devleti’nin bu yoldan beklediði geliri elde edememesinde, D) Trabzon’un geliþmelerinden hangilerinin etkili oduðu söylenebilir? E) Eflak ve Boðdan’ýn C A) Yalnýz I B) Yalnýz II D) I ve II 8. C) Yalnýz III E) I, II ve III Cem Sultan Olayý’na karýþan taraflar arasýnda aþaðýdakilerden hangisi yoktur? BB 12. A) Karamanoðullarý B) Bizans C) Rodos þövalyeleri D) Memlukler Aþaðýdaki Osmanlý padiþahlarýndan hangisi askeri seferlerini daha çok doðu yönünde yapmýþtýr? C E) Papalýk A) Fatih B) II. Bayezid C) Yavuz D) Kanuni E) II. Selim 9. ll. Bayezid, Boðdan Prensliði’ne ait Karadeniz’in kuzeybatýsýndaki Kili ve Akkerman kalelerini fethetmiþ ve Boðdan’ý yýllýk vergiye baðlayarak Osmanlý egemenliði altýna almýþtýr. Buna göre, I. Balkanlar Türk vataný haline gelmiþtir. II. Osmanlý Devleti ile Kýrým arasýnda kara baðlantýsý saðlanmýþtýr. 13. Osmanlý Devleti’nin Yükselme Dönemi’nde aþaðýdakilerden hangisi diðerlerinden sonra gerçekleþmiþtir? D - 10702 A) Rumeli Hisarý’nýn yapýlmasý B) Osmanlý - Memluk Savaþlarýnýn baþlamasý III. Osmanlý Devleti’nin gelirleri artmýþtýr. C) Akkoyunlularýn Otlukbeli Savaþý’nda yenilgiye uðratýlmasý yorumlarýndan hangileri yapýlabilir? EE A) Yalnýz l B) Yalnýz ll D) l ve lll 10. D) Halifeliðin Osmanlý padiþahlarýna geçmesi C) Yalnýz lll E) Anadolu’da Türk birliðinin tam olarak saðlanmasý E) ll ve lll 14. I. Turnadað I. Çaldýran II. Mercidabýk II. Çaldýran III. Ridaniye III. Ridaniye savaþlarý aþaðýdaki seçeneklerin hangisinde verilen sýraya göre meydana gelmiþtir? Yukarýdaki savaþlardan hangileri Osmanlý Devleti’nde sýnýrlarýn geniþlemesini saðlamýþtýr? AA EE A) Yalnýz I B) Yalnýz III D) II ve III 10. Sýnýf / Tarih C) I ve II E) I, ll ve III A) l, ll, lll B) l, lll, ll D) ll, lll, l C) ll, l, lll E) lll, ll, l 85 Dünya Gücü Osmanlý Devleti (1453 - 1600) 1. Aþaðýdakilerden hangisi Kýbrýs için Memluklere ödediði vergiyi, Mýsýr’ýn fethinden sonra Osmanlý Devleti’ne ödemeye baþlamýþtýr? Test - 8 5. Avusturya ile Osmanlý Devleti arasýnda 1533 yýlýnda imzalanan antlaþmanýn; I. Avusturya kralý protokol bakýmýndan Osmanlý sadrazamýna eþit sayýlacak. DD A) Karamanoðullarý B) Cenevizliler C) Rodos þövalyeleri D) Venedikliler II. Barýþ süresi Avusturya’nýn isteðine býrakýlacak. III. Avusturya, Osmanlý Devleti’ne her yýl 30 bin altýn vergi verecek. E) Portekizliler 2. maddelerinden hangileri iki devlet arasýnda “devletlerin eþitliði” ilkesinin geçerli olmadýðýnýn kanýtýdýr? Osmanlý Devleti’nin, D A) Yalnýz I I. Memlukler üzerine seferler düzenlemesi, II. Ýspanyol baskýsý altýnda bulunan Endülüslü Müslümanlara yardým etmesi, B) Yalnýz II D) I ve III C) I ve II E) II ve III III. Portekiz baskýsý nedeniyle yardým isteyen Hindistanlý Müslümanlara yardým göndermesi faaliyetlerinden hangileri, Ýslam dünyasýnýn koruyuculuðunu üstlendiðine kanýt olarak gösterilemez? A - 10702 A) Yalnýz I B) Yalnýz II C) Yalnýz III D) II ve III 3. 6. E) I, II ve III Yavuz Sultan Selim’in Turnadað Savaþý’nda Dulkadiroðullarý Beyliði’ne son vermesi, I. Memluklerle sýnýr komþusu olunmasý, II. Anadolu’da Türk birliðinin saðlanmasý, III. Maraþ ve çevresinin denetim altýna alýnmasý sonuçlarýndan hangilerine ortam hazýrlamýþtýr? EE A) Yalnýz l D) ll ve lll B) Yalnýz ll C) l ve lll Osmanlý Devleti Don Nehri ile Ýtil (Volga) nehirlerinin birbirine en fazla yaklaþtýðý yerde bir kanal açýlmasý kararlaþtýrýlmýþtýr. Bu yolla, • Ýpek Yolu’nun canlandýrýlmasý, • Osmanlý donanmasýnýn Hazar Denizi’ne çýkarýlmasý, • Türk dünyasý ile doðrudan baðlantý kurulabilmesi, • Rusya’nýn Kazan ve Astrahan hanlýklarý üzerinde kurmaya çalýþtýðý baskýnýn engellenmesi hedeflenmiþtir. Bu bilgilere bakarak Don - Volga Kanalý Projesi’nin doðrudan aþaðýdaki alanlarýn hangisinde Osmanlý Devleti’ne katkýda bulunmasý beklenemez? B - 10702 A) Siyasi B) Hukuki C) Ekonomik E) l, ll ve lll D) Kültürel E) Askeri 4. Osmanlý Devleti’nin aþaðýdaki fetihlerinden hangisi, doðrudan denizlerde siyasi ve ekonomik etkinliðini artýrmamýþtýr? A - 10702 A) Belgrad B) Rodos C) Cerbe D) Kýbrýs E) Kýrým 86 7. Kanuni devrinde aþaðýdaki devletlerden hangisi ile mücadele edilmemiþtir? C A) Macaristan C) Memluk B) Ýran D) Avusturya E) Portekiz 10. Sýnýf / Tarih Test - 8 8. Dünya Gücü: Osmanlý Devleti (1453 - 1600) Yavuz Sultan Selim, Safevilerin Anadolu’ya yönelik tehditleri nedeniyle Ýran sýnýrýný kapatarak Anadolu ile ticari iliþkilerini kesmiþtir. Buna göre Yavuz Sultan Selim’in aþaðýdakilerden hangisini hedeflediði savunulabilir? E - 10702 A) Gümrük gelirlerini artýrmayý 9. 11. Ýnebahtý Körfezi’nde Osmanlý donanmasýný imha eden Haçlýlar, bu baþarýlarýndan istekleri gibi faydalanamamýþlardýr. Aþaðýdakilerden hangisi bu sonucun ortaya çýkmasýna neden olmuþtur? D A) Avrupalýlarýn savaþ harcamalarýnýn artmasý B) Safevi Devleti’ni dýþ politika alanýnda yalnýzlaþtýrmayý B) Kýbrýs’ýn Osmanlý topraklarýna katýlmasý C) Osmanlý tacirlerini korumayý D) Sýnýr güvenliðini saðlamayý D) Osmanlý donanmasýnýn kýsa sürede eski gücüne ulaþmasý E) Safevîleri ekonomik açýdan zor durumda býrakarak zayýflatmayý E) Kanuni Sultan Süleyman’ýn Fransa’yý Almanya’nýn baskýsýndan kurtarmasý Kanuni döneminde Fransa ile imzalanan ve karþýlýklý ekonomik, adli, diplomatik ayrýcalýklarý içeren antlaþma “Hükümdarlarýn hayatta kaldýklarý sürece geçerlidir.” maddesine raðmen Kanuni’den sonraki hükümdarlar döneminde de sürdürülmüþtür. C) Avrupa’da Reform hareketlerinin baþlamasý 12. Aþaðýdakilerden hangisi, Yükselme Dönemi’nde Osmanlý Devleti’nin Haçlýlara karþý izlediði politikalardan deðildir? D A) Ortodokslarý himaye altýna almak B) Bazý Avrupa devletlerini himaye etmek Bu durum aþaðýdakilerden hangisine kanýt olarak gösterilebilir? C) Haçlýlar arasýndaki ayrýlýkçý hareketleri desteklemek B D) Balkanlara ilk kez Anadolu’dan getirilen konargöçerlerin iskanýný saðlamak A) Avrupa’da yeni mezheplerin ortaya çýktýðýna B) Osmanlý - Fransa ittifakýnýn devam ettiðine E) Savaþlarla Haçlý dünyasýný etkisiz hale getirmek C) Fransa’nýn gittikçe zayýfladýðýna D) Akdeniz ticaretinin önem kazandýðýna E) Osmanlý Devleti’nde sadrazamlarýn etkisinin arttýðýna 13. 10. Alman Ýmparatoru Þarlken ile yaptýðý savaþta esir düþen Fransa kralý I. Fransuva Kanuni’den yardým istemiþtir. Bunun üzerine sefere çýkan Kanuni Mohaç Savaþý’nda Macar ordusunu yenince Þarlken I. Fransuva’yý serbest býrakmýþtýr. Osmanlý Devleti’nin Kýbrýs’ý topraklarýna katmasý aþaðýdakilerden hangisine neden olmuþtur? C A) Mercidabýk Savaþý’na B) Süveyþ Kanalý’nýn açýlmasýna C) Ýnebahtý Savaþý’nýn yapýlmasýna D) Cem Sultan Olayý’nýn çýkmasýna Buna göre, E) Lehistan’ýn himaye altýna alýnmasýna I. Alman imparatoru Osmanlý ordusunun gücünden çekinmiþtir. II. Almanya ve Macaristan ittifak halindedir. III. Osmanlý Devleti Fransa’ya ekonomik ayrýcalýklar vermiþtir. yargýlarýndan hangilerine ulaþýlabilir? D A) Yalnýz I B) Yalnýz II D) I ve II 10. Sýnýf / Tarih C) Yalnýz III E) II ve III 14. Aþaðýdakilerden hangisi Osmanlý Devleti ile Ýran arasýnda imzalanan ilk antlaþmadýr? A A) Amasya C) Ogsburg B) Kasrýþirin D) Ýstanbul (1533) E) Edirne - Segedin 87 Dünya Gücü Osmanlý Devleti (1453 - 1600) 1. • Hümanizm • Rönesans • Reform Test - 9 4. Yukarýdaki geliþmelerin Avrupa’da yayýlmasýnda aþaðýdakilerden hangisi daha etkili olmuþtur? • Orta Çað’da halkýn büyük bölümü Papanýn ve Kutsal Roma Ýmparatorluðu’nun hakimiyeti altýndaydý. • Yeni Çað’da ise Avrupa’da krallarýn yönetiminde birçok devlet kurulmuþ ve bunlar arasýnda rekâbet ortaya çýkmýþtýr. Buna göre, A A) Kaðýt ve matbaa kullanýmýnýn yaygýnlaþmasý I. Avrupa’da egemen güç deðiþmiþtir. B) Feodalitenin yýkýlmasý II. Ulusçuluðun temelleri güçlenmiþtir. C) Engizisyon mahkemelerinin kurulmasý III. Sosyal sýnýflar arasýndaki uçurum artmýþtýr. D) Yeni mezheplerin doðmasý yargýlarýndan hangilerine ulaþýlabilir? E) Okyanuslara dayanýklý gemiler yapýlmasý A A) Yalnýz I B) Yalnýz II D) I ve II 2. Reform hareketlerinin sonucunda Protestanlýk, Kalvenizm, Anglikanizm gibi yeni mezhepler ortaya çýkmýþtýr. 5. Bu durumun aþaðýdakilerden hangisine yol açtýðý savunulabilir? D - 10703 A) Milliyetçilik akýmýnýn yaygýnlaþmasýna Rönesans hareketlerinin ortaya çýkmasýnda Avrupalýlarýn Haçlý Seferleri sýrasýnda Ýslam dünyasýndan etkilenmeleri büyük rol oynamýþtýr. Bu durumun ortaya çýkmasýnda Haçlý Seferlerinin aþaðýdaki sonuçlarýndan hangisinin etkili olduðu savunulabilir? B) Mutlak krallýklarýn güç kazanmasýna C) Hristiyanlýk inancýnýn öneminin azalmasýna C) Yalnýz III E) I, II ve III C A) Türklerin batýya doðru ilerleyiþinin bir süre durmasýnýn D) Katolik Kilisesi’nin güç kaybetmesine E) Rönesans hareketlerinin baþlamasýna B) Hristiyanlarýn kutsal yerleri ele geçirememesinin C) Avrupalýlarýn Ýslam dünyasýndan kaðýt ve matbaayý öðrenmelerinin 3. D) Feodalite rejiminin sarsýlmasýnýn Uzak Doðu ile yapýlan ticaret Venedik ve Mýsýrlýlarýn elinde bulunuyordu. Bunlar baþkalarýný bu ticarete karýþtýrmýyorlardý. Ýþte bu durum, Avrupa devletlerini, bu maddelerin elde edildiði ülkelere ulaþmak için baþka yollar aramaya yönlendirmiþtir. E) Akdeniz ticaretinin canlanmasýnýn 6. Bu yönlendirme, I. Rönesans, II. Reform, Ümit Burnu’nu geçmeyi baþararak Hindistan’a ulaþan ilk Avrupalý denizci aþaðýdakilerden hangisidir? B III. Coðrafî Keþifler A) Kristof Kolomb olaylarýndan hangilerini meydana getirmiþtir? C B) Vasko dö Gama C) Ameriko Vespuçi A) Yalnýz I B) Yalnýz II D) I ve II 88 C) Yalnýz III E) II ve III D) Macellan E) Del Kano 10. Sýnýf / Tarih Test - 9 7. Dünya Gücü: Osmanlý Devleti (1453 - 1600) Reform hareketleri sonucunda Avrupa’da, 10. I. Katolik Kilisesi’nin mallarýnýn yaðmalanmasý, II. okullarýn kilisenin elinden alýnmasý, III. yeni mezheplerin ortaya çýkmasý sonuçlarýndan hangileri Türk Ýslâm dünyasý üzerine Haçlý Seferlerinin düzenlenmesini doðrudan zorlaþtýrmýþtýr? C A A) Yalnýz I B) Yalnýz II D) I ve II C) Yalnýz III Osmanlý Devleti Kanuni dönemine rastlayan Reform hareketleri ile siyasi açýdan ilgilenmiþtir. Kanuni, Osmanlýlarýn yararýna gördüðü bu hareketleri yakýndan izlemiþ, Luther’in faaliyetlerine destek vermiþtir. Kanuni’nin bu tutumunda Reform hareketlerinin aþaðýdaki sonuçlarýndan hangisi daha etkili olmuþtur? 10703 A) Avrupa’da dinî birliðin zayýflamasý B) Okullarýn kilise denetiminden uzaklaþmasý E) II ve III C) Katolik Kilisesi’nin mallarýnýn yaðmalanmasý D) Avrupa’da özgür düþünceyi engelleyen sýnýrlamalarýn ortadan kalkmasý E) Katolik Kilisesi’nin kendini yeniden düzenlemesi 8. Reform hareketlerinin baþladýðý ülke ve alan aþaðýdakilerin hangisinde doðru olarak verilmiþtir? B Ülke Alan A) Ýtalya Edebiyat B) Almanya Din C) Almanya Güzel sanatlar D) Ýtalya Din E) Fransa Edebiyat 11. Yeni Çað baþlarýnda Avrupa’da bilim, kültür ve sanat alanlarýnda önemli deðiþme ve geliþmeler olmuþtur. Bu deðiþimin gerçekleþmesinde aþaðýdakilerin hangisinin doðrudan katkýsýndan söz edilemez? D - 10703 A) Matbaanýn yaygýnlaþmasýnýn B) Basýlý eser sayýsýnýn artmasýnýn C) Okuryazar sayýsýndaki artýþlarýn D) Krallarýn derebeylere üstünlük saðlamalarýnýn 9. • Avrupa’da Orta Çað’ýn sonlarýna doðru skolastik düþüncenin etkisi azalmýþ, klasik kültür yeniden canlandýrýlarak Rönesans gerçekleþtirilmiþtir. • XVI. yüzyýl Avrupasý’nda bazý kiþi ve devletlerin Papalýða karþý çýkarak dinde yeni düzenlemelere gitmeleriyle Reform hareketleri meydana gelmiþtir. E) Özgür düþünmeyi sýnýrlayan kýsýtlamalarýn azalmasýnýn 12. Avrupa’daki bu geliþmeler, I. yeni düþünce ve anlayýþlarýn ortaya çýkmasý, II. mezhep birliðinin bozulmasý, Aþaðýdakilerden hangisi Coðrafi Keþiflerin sonuçlarýndan biri deðildir? E A) Ticaret yollarýnýn Akdeniz’den Atlas Okyanusu’na kaymasý III. Batýlýlarýn ilerlemesini önleyici engellerin ortadan kaldýrýlmasý B) Avrupalýlar için yeni yerleþim alanlarýnýn bulunmasý sonuçlarýndan hangilerine ortam hazýrlamýþtýr? C) Burjuva sýnýfýnýn nüfuzunu artýrmasý A) Yalnýz I D) Keþfedilen ülkelerdeki deðerli madenlerin Avrupa’ya taþýnmasý E B) Yalnýz II D) I ve II 10. Sýnýf / Tarih C) Yalnýz III E) I, II ve III E) Kilisenin etkinliðini artýrmasý 89 Dünya Gücü: Osmanlý Devleti (1453 - 1600) 13. Divan’da aþaðýdaki görevlilerden hangisinin bulunmasý bu kuruma mahkeme olma özelliði de kazandýrmýþtýr? 17. Test - 9 Aþaðýdakilerden hangisi ilmiye sýnýfýna mensuptur? E C A) Niþancýlar A) Sadrazam B) Niþancý C) Kazasker D) Defterdar B) Týmarlý sipahiler C) Defter eminleri D) Reisülküttaplar E) Müderrisler E) Kaptanýderya 14. 18. Osmanlýlarda ilmiye ve seyfiye mensuplarýna eðitim verilen yerler aþaðýdaki seçeneklerin hangisinde bir arada verilmiþtir? Osmanlý Devleti’nde kazalarda görevli kadýlar, günümüzdeki yargýçlýk, noterlik ve belediye baþkanlýðýna benzer görevleri birlikte yürütmüþlerdir. Bu bilgiye bakarak kazalardaki kadýlarýn aþaðýdaki seçeneklerin hangisinde verilenlerle ilgili sorumluluklarý olduðu savunulabilir? C 10709 A) Hukuk - Bilim D A) Medreseler - Tekkeler B) Loncalar - Medreseler C) Tekkeler - Zaviyeler D) Medreseler - Enderun Mektebi B) Bilim - Sanat E) Humbarahane - Mehterhane C) Hukuk - Yönetim D) Askerlik - Yönetim 15. Osmanlý Devleti’nin kuruluþunun ilk dönemlerinde nüfusun çoðunluðu Türklerden meydana geliyordu. Ancak daha sonraki dönemlerde Osmanlý toplumunun etnik yapýsýnýn deðiþtiði görülmüþtür. E) Hukuk - Askerlik 19. Osmanlý Devleti’nin bu uygulamasýnda, Bu durumun ortaya çýkmasýnda, I. savunma sanayinde malzeme sýkýntýsý çekilmesini engelleme, I. vergi gelirlerinin artmasý, II. sýnýrlarýn geniþlemesi, II. yabancý devletlerin ordularýnýn güçlendirilmesini önleme, III. ordudaki asker sayýsýnýn artmasý geliþmelerinden hangilerinin doðrudan etkili olduðu savunulabilir? III. Anadolu’da halkýn ayaklanmasýný engelleme gerekçelerinden hangilerinin etkili olduðu savunulabilir? B A) Yalnýz I B) Yalnýz II D) I ve III Osmanlý Devleti’nde at, silah, barut ve kurþunun yurt dýþýna ihraç edilmesi sürekli yasaklanmýþtýr. C) Yalnýz III E) II ve III D A) Yalnýz I B) Yalnýz II D) I ve II 16. C) Yalnýz III E) II ve III Osmanlý Devleti’nde askeri baþarýlar sonucunda sýnýrlar geniþlemiþtir. Aþaðýdakilerden hangisi doðrudan bu durumun bir sonucudur? 20. I. Eyalet II. Sancak A III. Kaza A) Yeni eyaletlerin kurulmasý Yukarýda verilen Osmanlý Devleti’ndeki idari birimlerin büyükten küçüðe doðru sýralanýþý aþaðýdakilerin hangisinde doðru olarak verilmiþtir? B) Ýskan politikasýnýn terk edilmesi C) Fransa’ya kapitülasyonlar verilmesi D) Sadrazamlarýn Divan’a baþkanlýk yapmaya baþlamasý E) Þehzadelerin sancaða çýkmasý usulünün kaldýrýlmasý 90 A A) I, II, III B) I, III, II D) II, III, I C) II, I, III E) III, I, II 10. Sýnýf / Tarih XVII. YÜZYILDA ASYA VE AVRUPA AVRUPA’NIN GENEL DURUMU XVII. yüzyýlda Avrupa devletleri, krallarýn güçlü bir egemenlik kurduðu mutlak monarþi ile yönetiliyordu. Özellikle Ýngiltere ve Fransa’da krallar güçlerini artýrmýþlardýr. Coðrafi Keþifler ile birlikte ekonomik açýdan zenginleþen Ýngiltere, Fransa, Ýspanya, Portekiz ve Hollanda gibi Avrupa devletleri yeni yerler keþfederek buralarý sömürgeleþtirme yarýþý içine girdiler. Osmanlý egemenliðindeki Ýpek ve Baharat yollarýna alternatif yeni ticaret yollarý oluþturmaya ve böylece ticaret gelirlerini artýrmaya çalýþtýlar. Bu dönemde Uzak Doðu ve Hindistan ile Atlas Okyanusu limanlarý Avrupa devletleri arasýnda paylaþým konusu olmuþtur. Bu bölgeler üzerindeki rekabet Avrupa devletleri arasýnda savaþlara da neden olmuþtur ASYA’NIN GENEL DURUMU Altýn Orda Devleti’nin XVI. yüzyýlýn baþýnda yýkýlmasýyla Rusya’nýn geniþlemesinin önündeki en büyük engel ortadan kalkmýþtý. Rusya, XVII. yüzyýla gelindiðinde artýk Asya’da güçlü bir devlet olarak öne çýkmaya baþlamýþ ve Orta Asya’ya yayýlmayý amaçlamýþtýr. Altýn Orda Devleti’nin yýkýlmasýndan sonra Hive, Buhara ve Hokand gibi Özbek hanlýklarý kurulmuþtur. Bu hanlýklardan baþka Kazak Hanlýðý, Kýrgýz ve Kaþgar devletleri de Orta Asya’da önemli bir siyasal güç olmuþlar ve Türk kültürünün devamlýlýðýnýn saðlanmasýnda büyük rol oynamýþlardýr. Hindistan’da hüküm süren Babür Devleti egemen olduðu bölgeleri mimari eserler ile donatarak Türk kültürünün günümüze kadar yaþamasýný saðlamýþtýr. BABÜRNAME Babürname, Babür Devleti’nin kurucusu Babür Þah’ýn yazdýðý otobiyografik seyahat ve hatýra kitabýdýr. Babür Þah, bu kitapta yaþadýðý olaylarý, gezip gördüðü yerleri, orada yaþayan insanlarýn gelenek ve göreneklerini akýcý bir Türkçe ile anlatmýþtýr. 10. Sýnýf / Tarih TAC MAHAL Tac Mahal, Babür hükümdarý Þah Cihan’ýn ölen eþi Mümtaz Banu Begüm için yaptýrdýðý türbenin adýdýr. Türbenin mimarlarý Mimar Sinan’ýn öðrencilerinden Mehmet Ýsa Efendi ve Mehmet Ýsmail Efendi’dir. Türbede yer alan eþsiz güzellikteki yazýlar da türbenin mimarlarý gibi Ýstanbul’dan davet edilen Hattat Serdar Efendi tarafýndan yazýlmýþtýr. 1983 yýlýnda UNESCO tarafýndan Dünya Mirasý Listesine alýnan Tac Mahal, yaklaþýk yüz milyon kiþinin katýldýðý bir yarýþma sonunda dünyanýn yeni yedi harikasýndan biri seçilmiþtir. OSMANLI DEVLETÝ’NÝN GENEL DURUMU Osmanlý Devleti Kuruluþ Devri’nden itibaren sürekli geniþleyerek üç kýtaya yayýlan bir imparatorluk haline gelmiþti. Balkan Yarýmadasý dâhil olmak üzere Polonya’nýn güneyinden Kafkasya’ya; Kuzey Afrika ve Habeþistan’dan Mora ve Dalmaçya kýyýlarýna kadar olan bölge Osmanlý Devleti’nin denetimindeydi. Osmanlý Devleti’nin geniþlemesi XVII. yüzyýla kadar devam etmiþtir. Bu yüzyýlda ise ülke yönetiminde, askeri alanda ve medreselerde bozulmalar baþlamýþ, Anadolu, Ýstanbul ve çeþitli eyaletlerde isyanlar çýkmýþtýr. Koçi Bey’e Göre Osmanlý Devleti’nde Bozulmanýn Nedenleri IV. Murat’ýn danýþmanlarýndan Koçi Bey, padiþaha sunduðu raporlarda bozulma nedenlerini þu þekilde sýralamýþtýr: Devlet adamlarýnýn iþlerine karýþýlmasý Yetkisiz kiþiler sadrazam ve diðer üst düzey devlet adamlarýna iþlerine karýþmaya baþlayarak çýkarlarýna uymayan devlet adamlarýný padiþaha þikayet etmeye baþlamýþlardýr. Önemli makamlarýn liyakata bakýlmadan rüþvet ve iltimas yoluyla daðýtýlmasý Birçok kiþi önemli makamlara atanmak için üst düzey devlet adamlara rüþvet vermeye baþlamýþtýr. Bunun sonucunda liyakat sahibi olmayan kiþiler devlet memuru olarak yönetimin bozulmasýna yol açmýþlardýr. 93 Arayýþ Yýllarý (1600 - 1700) Ayrýca bazý yöneticiler yakýnlarýna týmar ve zeamet daðýtarak görevlerini kötüye kullanmýþlardýr. Ekber ve erþed sistemi ile birlikte þehzadelerin sancaða çýkma usulüne de son verilmiþtir. Bu durum olumsuz sonuçlar doðurmuþtur. Ýlmiye teþkilatýnýn bozulmasý Müderrislik ve kadýlýk ilim ile deðil para ile elde edilmeye baþlanmýþtýr. Eðitim ve adalet kurumlarý görevini kötüye kullananlar yüzünden saygýnlýðýný yitirmiþtir. Sancaða çýkmayan þehzadeler Topkapý Sarayý’nda yaþamaya baþlamýþlar, halký tanýmadan ve yönetim deneyimi kazanmadan tahta çýkmýþlardýr. Bu yüzden padiþah olduklarýnda otorite kurmakta zor- Týmar sisteminin bozulmasý lanmýþlar ve saray kadýnlarýnýn ve devlet adamlarýnýn Týmarlarýn haksýz bir þekilde daðýtýlmasý sonucunda týmar sistemi bozulmuþtur. Týmar sisteminin bozulmasýyla birlikte týmarlý sipahi sayýsý da azalmýþtýr. Bu yüzden savaþa giderken eyaletlerden paralý asker toplanmýþtýr. Bu askerler savaþta baþarýlý olamadýklarý gibi barýþ zamanýnda da taþkýnlýklar yaparak halkýn huzurunu bozmuþlardýr. Yeniçeri Ocaðý’na gereðinden fazla asker alýnmasý Devletten maaþ alan askerlerden oluþan yeniçerilerin sayýsýnýn artmasý hazine giderlerinin artmasýna yol açmýþtýr. Bu giderleri karþýlamak için vergi miktarlarý büyük oranda artýrýlmýþtýr. Vergisini ödeyemeyenler topraðýný terk ederek iþsiz ve eþkiya olmuþtur. etkisinde kalmýþlardýr. Uyarý Osmanlý merkezi otoritesinin zayýflamasýnda veraset sisteminde yaþanan bu deðiþimin büyük rolü olmuþtur. XVII. yüzyýlda merkezi otoritenin zayýflamasý ayaklanmalarýn çýkmasýndaki en önemli nedenlerden biridir. OSMANLI - AVUSTURYA ÝLÝÞKÝLERÝ Kanuni döneminde baþlayan Osmanlý - Avusturya iliþkileri her iki devletin de Macaristan’a egemen olmak istemesi nedeniyle savaþa dönüþmüþtü. Uzun süren savaþlara girilmesi Yapýlan antlaþmalarla saðlanan barýþ ortamý XVI. yüzÖzellikle Ýran ve Avusturya ile giriþilen savaþlar uzun sürmüþ, bu nedenle faydadan çok zarar getirmiþtir. Bu savaþlar devlet hazinesine büyük yük getirmiþtir. yýlýn sonlarýnda sýnýr boylarýnda meydana gelen olay- Çýkan isyanlarýn önlenememesi zuldu. Anadolu ve Rumeli’deki eþkiyalar köylere saldýrarak ev ve bahçeleri yakmýþlar, halka zarar vermiþlerdir. Bosna Beylerbeyi Telli Hasan Paþa’nýn pusuya düþü- lar, Avusturya’nýn ödemesi gereken vergiyi ödememesi ve bazý beyleri isyana teþvik etmesi nedeniyle bo- rülerek öldürülmesi üzerine Osmanlý Devleti Avusturya’ya savaþ ilan etti. Uyarý Koçi Bey, IV. Murat’a sunduðu raporda; Osmanlý Devleti’nin güçlü bir orduya sahip olmasý gerektiðini bunun da ancak zengin bir hazine ile saðlanabileceðini belirtmiþtir. Hazinenin gelir kaynaðýnýn halktan alýnan vergiler olduðunu, halkýn vergisini düzenli ödeyebilmesi için de adaletli bir yönetime ihtiyaç duyulduðunu ifade ederek padiþahýn bu ihtiyacý karþýlamakla görevli olduðunu anlatmýþtýr. Osmanlý kuvvetlerinin baþarýsýz sonuçlar almasý üzerine sefere çýkan III. Mehmet, Eðri Kalesi’ni aldý. Haçova Savaþý’nda Avusturya maðlup edildi (1596). Kanije ve Estergon kaleleri fethedildi. Ýki taraf arasýndaki savaþlar Zitvatorok Antlaþmasý ile sona erdi (1606). Zitvatorok Antlaþmasý’nýn Önemli Maddeleri Eðri, Kanije ve Estergon kaleleri Osmanlý Devle- Ekber ve Erþed Sisteminin Etkileri I. Ahmet döneminde gerçekleþtirilen deðiþiklik ile Osmanlý tahtýna akýl saðlýðý yerinde olmak þartýyla en yaþlý þehzadenin geçmesi kararlaþtýrýlmýþtýr. Bu sisteme ekber ve erþed sistemi adý verilmiþtir. Bu sistem ile taht kavgalarý önlenmek istenmiþtir. 94 ti’nde kalacaktý. Avusturya, Osmanlý Devleti’ne savaþ tazminatý ödeyecekti. Avusturya arþidükü bundan böyle Osmanlý padiþahýna eþit sayýlacak ve kendisine cesar (imparator) denecekti. 10. Sýnýf / Tarih Arayýþ Yýllarý (1600 - 1700) Uyarý Ýran’ýn barýþ teklifi ile 1611 yýlýnda Nasuh Paþa Antlaþmasý imzalandý. i Zitvatorok Antlaþmasý ile Osmanlý Devleti’nin Avusturya üzerindeki üstünlüðü ve yaptýrým gücü sona ermiþtir. Nasuh Paþa Antlaþmasý’na göre, i Avusturya’ya karþý savaþlardaki baþarýnýn diplomatik alana taþýnamamasýnýn temel nedeni içeride Celali isyanlarýnýn dýþarýda ise Ýran ile yapýlan savaþlarýn sürmesidir. Safeviler, Osmanlý Devleti’ne vergi olarak her yýl iki 1555 SONRASI OSMANLI - ÝRAN ÝLÝÞKÝLERÝ Yavuz Sultan Selim döneminde Ýran’daki Safevi Devleti ile baþlayan savaþlar Kanuni döneminde de sürmüþ ve 1555 yýlýnda imzalanan Amasya Antlaþmasý ile sona ermiþti. Ancak daha sonra iki devlet arasýndaki sýnýr sorunlarý savaþlarý yeniden baþlatmýþtýr. Bu dönemin Osmanlý Ýran iliþkileri dört aþamada incelenebilir: 1577 - 1590 Osmanlý - Ýran Savaþlarý Amasya Antlaþmasý 1577 yýlýna kadar devam etti. Bu dönemde Ýran’daki taht kavgalarýndan yararlanmak isteyen Osmanlý devlet adamlarý Ýran’a savaþ açýlmasýna karar verdi. Bu seferle Kafkaslarýn ele geçirilerek Rusya’nýn güneye inmesinin engellenmesi ve Kýrým ile doðudan kara baðlantýsýnýn saðlanmasý amaçlanmýþtýr. 1590 yýlýna kadar süren savaþlar Ferhat Paþa (Ýstanbul) Antlaþmasý ile sona erdi. Ferhat Paþa Antlaþmasý ile, Osmanlý Devleti Ferhat Paþa Antlaþmasý ile aldýðý yerleri geri verecekti. yüz deve yükü ipek verecekti. 1617 - 1618 Osmanlý - Ýran Savaþlarý Safevilerin, Osmanlý Devleti’yle yaptýðý antlaþmayý bozarak Osmanlý topraklarýna saldýrmalarý üzerine baþlayan savaþlar Serav Antlaþmasý (1618) ile sona erdi. Serav Antlaþmasý’na göre, Amasya Antlaþmasý (1555) ve Nasuh Paþa Antlaþmasý ile belirlenen sýnýr geçerli olacaktý. Ýran, yýlda 100 deve yükü ipek vergi verecekti. 1623 - 1639 Osmanlý - Ýran Savaþlarý Safevilerin Baðdat’ý ele geçirmesi üzerine Ýran savaþlarý yeniden baþladý. IV. Murat düzenlediði iki sefer ile Revan’ý ve Baðdat’ý aldý. Kasrýþirin Antlaþmasý (1639) ile savaþlar sona erdi. Kasrýþirin Antlaþmasý ile, Baðdat ve civarý Osmanlýlarda, Revan ve Azerbaycan Safevilerde kaldý. Zaðros Daðlarý iki ülke arasýnda sýnýr olarak kabul edildi. Azerbaycan, Gürcistan, Tebriz ve Karabað Osmanlý Devleti’ne býrakýldý. Kasrýþirin Antlaþmasý ile bugünkü Türkiye - Ýran sýnýrý büyük ölçüde belirlenmiþtir. Safevi Devleti, Kafkaslarda Osmanlý egemenliðini kabul etti. Uyarý Ferhat Paþa Antlaþmasý ile Osmanlý Devleti doðuda en geniþ sýnýrlarýna ulaþmýþtýr. 1603 - 1611 Osmanlý - Ýran Savaþlarý Ýran’ýn, Osmanlý Devleti’nin Avusturya ile savaþmasýndan ve Celali isyanlarýyla uðraþmasýndan yararlanarak Ferhat Paþa Antlaþmasý ile kaybettiði yerleri almak istemesi savaþlara neden oldu. 10. Sýnýf / Tarih Uyarý Osmanlý Devleti’nin Avusturya ve Ýran ile yaptýðý savaþlar askeri yapýnýn ve ekonomik düzenin bozulmasýnda etkili olmuþtur. ÝÇ ÝSYANLAR XVII. yüzyýlda Osmanlý Devleti’nde idari, askeri, hukuki, toplumsal ve ekonomik alanlardaki bozulmalar nedeniyle Ýstanbul’da, Anadolu’da ve devlet merkezine uzak eyaletlerde çeþitli isyanlar çýkmýþtýr. 95 Arayýþ Yýllarý (1600 - 1700) Yeniçerilerin cülus bahþiþi almak için sýk sýk padiÝÇ ÝSYANLARIN GENEL NEDENLERÝ þah deðiþtirmek istemeleri Yeniçeri ve sipahilerin çýkarlarýna ters düþen padi- i Merkezi otoritenin zayýflamasý i Ekber ve erþed sistemine geçilmesiyle birlikte padiþahlarýn tecrübesiz olarak tahta geçmesi Siyasi i Yeniçeri Ocaðý’nýn bozulmasý i Týmarlý sipahilerinin öneminin ve sayýsýnýn azalmasý i Savaþlarýn uzun sürmesi i Týmar sisteminin bozulmasý YENÝÇERÝLERÝN BOZULMASI Koçi Bey, Yeniçeri Ocaðý’nýn bozulmasýnýn temel nedeni olarak kanunlara aykýrý þekilde ocaða asker alýnmasýný göstermiþtir. Kanunlara göre yeniçeriler ihtiyarlayýp güçten düþene kadar emekli olamazlardý. Ancak yeniçeri sayýsýnýn artmasýyla birlikte on binden fazla yeniçeri erken yaþta emekli olarak hazineyi zarara uðratmýþtýr. Yeniçeri Ocaðý’na yeni gelen acemi ve liyakatsýz kiþiler rüþvet karþýlýðýnda yayabaþý, bölükbaþý gibi makamlara getirilirken savaþlarda büyük yararlýlýk gösteren emektar yeniçeriler sebepsiz yere emekli edilmiþlerdir. i Hazine gelirlerinin giderleri karþýlayamamasý Milleti ve mezhebi bilinmeyen kiþiler yeniçeri yapýlmýþ, kanun ve kurallar bozulmuþtur. Bunun sonucunda Yeniçeri Ocaðý’nda “Ocak, devlet içindir.” anlayýþý yerine “Devlet, ocak içindir.” anlayýþý yerleþmiþtir. i Halktan alýnan aðýr vergiler yüzünden köylünün topraðýný terk etmesi Ýstanbul isyanlarýnýn en önemlileri; III. Murat, Genç Os- i Halkýn alým gücünün azalmasý man, IV. Murat ve IV. Mehmet dönemlerinde çýkmýþtýr. i Uzun süren savaþlar nedeniyle hazine giderlerinin artmasý Ekonomik týrmak istemeleri etkili olmuþtur. i Padiþah annelerinin ve saray aðalarýnýn devlet iþlerine karýþmalarý i Rüþvetin ve adam kayýrmanýn artmasý Askeri þah, vezir ve devlet adamlarýný görevden uzaklaþ- i Tarým üretiminin azalmasý III. Murat Dönemi III. Murat döneminde yeniçeriler maaþlarýnýn ayarý dü- Ýstanbul Ayaklanmalarý Ýstanbul isyanlarý, kapýkulu askerleri (yeniçeriler ve sipahiler) tarafýndan çýkarýlmýþtýr. Bu isyanlara bazen ilmiye sýnýfýnýn, medrese öðrencilerinin ve halkýn da katýldýðý görülmüþtür. Ýstanbul isyanlarýnýn çýkmasýnda, Küçük yaþta ve deneyimsiz þehzadelerin tahta çýkmasý nedeniyle merkezi otoritenin bozulmasý Kapýkulu askerlerine ulufe denilen maaþlarýnýn zamanýnda verilmemesi ya da deðeri düþük parayla verilmesi þük paralardan verileceðini duyunca ayaklandýlar. Ýsyan sonunda yeniçerilerin istekleri yerine getirilerek defterdar idam edildi. Yeniçerilerin maaþlarýnýn ödenmesinden sonra hazinede sipahilere verilecek para kalmadý. Maaþlarýnýn taksitle verileceðini öðrenen sipahiler, saraya yürüyerek paralarýný istediler. Fakat ortaya çýkan kargaþa sýrasýnda yüzlerce sipahi hayatýný kaybetti ve isyan bastýrýldý (1592). II. Osman (Genç Osman) Dönemi Devlet yönetimindeki otorite boþluðundan yararlanan devlet adamlarý ile saray kadýnlarýnýn merkezdeki askerleri kýþkýrtmalarý II. Osman, Hotin Seferi’nde yeniçerilerin disiplinsiz dav- Kapýkulu teþkilatýnýn bozulmasý ve askerlikle ilgisi olmayanlarýn askere alýnmasý Ancak çýkarlarýna aykýrý bu düþünceyi öðrenen yeniçe- 96 ranýþlarýný görmüþ ve bu ocaðý kaldýrarak yeni bir ordu kurmayý düþünmüþtü. riler ayaklandýlar. 10. Sýnýf / Tarih Arayýþ Yýllarý (1600 - 1700) Yeniçeriler II. Osman’ý tahttan indirerek Yedikule zin- Celali ayaklanmalarýnýn çýkmasýnda, danlarýnda öldürdüler (1622). Týmar sisteminin bozulmasý ve iltizam sisteminin Uyarý II. Osman, isyancýlarýn öldürdüðü ilk Osmanlý padiþahýdýr. Bu olaydan sonra yeniçerilerin devlet yönetimindeki etkisi giderek artmýþtýr. yaygýnlaþmasý Halktan alýnan vergilerin yükseltilmesi sonucu köylülerin topraklarýný terk etmeleri Avusturya ve Ýran ile yapýlan savaþlarýn uzun sürmesi IV. Murat Dönemi Halktan kanunsuz vergi alýnmasý ve halkýn ekonomik durumunun bozulmasý Çok küçük yaþta tahta geçen padiþaha gözdaðý ver- Haçova Meydan Savaþý’ndan kaçan ve haklarýnda mek isteyen yeniçeriler ve kapýkulu sipahileri cülus idam kararý çýkan askerlerin Anadolu’ya giderek bahþiþi alamadýklarýný bahane ederek ayaklandýlar. (1622). Ýsyan, padiþahýn isyancýlarýn isteklerini yerine getirmesiyle sona erdi. IV. Murat ilerleyen yýllarda isyancýlarýn elebaþlarýný etkisiz hale getirerek isyanlarýn çýkmasýný önlemiþtir. IV. Mehmet Dönemi IV. Mehmet’in 1648’de tahta çýktýðý sýrada kapýkulu askerleri ayarý düþük aylýk verilmesine itiraz ederek ayak- eþkiyalýða baþlamalarý Kadý ve sancakbeylerinin halktan kanunlara aykýrý para toplamalarý Merkezi otoritenin zayýflamasý ve devlet adamlarýnýn yetersizliði etkili olmuþtur. Anadolu’daki Celâli isyanlarýnýn en önemlileri Karayazýcý, Canbolatoðlu, Tavil Ahmet, Deli Hasan ve Kalenderoðlu gibi kiþiler tarafýndan çýkarýlmýþtýr. landýlar. Ýsyancýlar Osmanlý - Avusturya ve Osmanlý - Ýran sa1656 yýlýnda yeniçeriler ve sipahiler ulûfelerin vaktinde verilmediðini ve saray aðalarýnýn devlet iþlerine karýþ- vaþlarýnýn da etkisiyle, Anadolu’nun büyük bir bölümünde etkili olmuþtur. týklarýný bahane ederek yeniden ayaklandýlar. Bu durumun sorumlusu olarak gördükleri otuz kadar kiþinin kendilerine teslim edilmesini istediler. Celali Ayaklanmalarýnýn Sonuçlarý Zor durumda kalan IV. Mehmet, isyancýlarýn isteklerini Anadolu’nun en zengin yöreleri yakýlýp yýkýlmýþ, yerine getirdi. Öldürülen kiþilerin cesetleri Sultanahmet Meydaný’ndaki çýnar aðaçlarýna asýldýðýndan bu olaya Çýnar Vakasý ya da Vaka-i Vakvakiye denilmiþtir binlerce insan ölmüþtür. Anadolu’da huzur ve güven ortamý bozulmuþ, can ve mal güvenliði kalmamýþtýr. (1656). Avusturya ve Ýran ile yapýlan savaþlarda zor durumda kalan Osmanlý Devleti yapýlan antlaþmalar- Ýstanbul Ayaklanmalarýnýn Sonuçlarý da bazý tavizler vermek zorunda kalmýþtýr. Devlet otoritesi sarsýlmýþtýr. Uyarý Ýstanbul’da asayiþ ve güven bozulmuþtur. Birçok ýslahat sonuçsuz kalmýþtýr. Yeniçerilerin yönetim üzerinde etkinliði artmýþtýr. Bu durum devletlerin içte yaþadýðý sorunlarýn dýþ politikalarýný olumsuz yönde etkilemesine örnek olarak gösterilebilir. Ayaklanmalarýn bastýrýlmasý için isyancýlardan ba- Celali Ayaklanmalarý Yavuz Sultan Selim döneminde Tokat civarýnda isyan zýlarý öldürülmüþ, bazýlarýna yüksek rütbeler verilerek devlete baðlýlýklarý saðlanmaya çalýþýlmýþtýr. eden Bozoklu Celal adlý bir sipahinin çýkardýðý isyan Anadolu’da ekonomik hayat durgunlaþmýþ, her daha sonra Anadolu’da çýkan isyanlarýn genel adý ol- alanda üretim azalmýþtýr. Vergiler toplanamadýðý muþtur. için devlet hazinesi zarara uðramýþtýr. 10. Sýnýf / Tarih 97 Arayýþ Yýllarý (1600 - 1700) Halkýn bir kýsmý topraðýný terk ederek þehirlere göç etmiþtir. Bu durum üretimin azalmasýna, þehirlerde iþsizliðin ve nüfusun artmasýna yol açmýþtýr. III. MURAT Babasý: II. Selim Annesi: Afife Nur Banu Sultan Halkýn devlete güveni sarsýlmýþtýr. Doðumu - vefatý: 1549 - 1495 Uyarý Celali isyanlarýnýn dini bir yönü yoktur. Ayrýca isyancýlar devlet düzenini deðiþtirmeyi de amaçlamamýþlardýr. Bu isyanlar kötü devlet yönetimi ve uygulamalardan dolayý kiþilere ve olaylara yönelik yapýlmýþtýr. Eyalet Ýsyanlarý XVII. yüzyýlda merkeze uzak olan Eflak, Boðdan, Erdel, Halep, Yemen, Baðdat, Kýrým ve Mýsýr gibi eyaletlerde isyanlar çýkmýþtýr. Eyalet ayaklanmalarýnýn çýkmasýnda, Merkezi otoritenin zayýflamasý Bazý eyalet yöneticilerinin ve yerli hanedanlarýn Padiþahlýk sýrasý: 12 Saltanat süresi: 1574 - 1595 Tahta çýkan çocuklarý: III. Mehmet Sultan III. Murat, Arapça ve Farsça’yý çok iyi konuþurdu. Babasýnýn 1558 yýlýnda, Manisa sancak beyliðinden Karaman valiliðine tayin edilmesi üzerine, dedesi Kanuni Sultan Süleyman tarafýndan Alaþehir sancakbeyliðine tayin edildi. Babasý Sultan II. Selim padiþah olduktan sonra tekrar Manisa sancakbeyliðine atandý. Þehzadeliði sýrasýnda bulunduðu Manisa’da devrin en deðerli ulemasýndan dersler aldý. Osmanlý padiþahlarý içinde en alim padiþahlardan birisidir. Babasý Sultan II. Selim’in vefatý üzerine 22 Aralýk 1574’te tahta geçti. Ancak o da babasý II. Selim gibi devlet iþlerine fazla karýþmadý. Bürokrasi ve hükümet daha çok Sokullu Mehmet Paþa tarafýndan idare edildi. Osmanlý Devleti’nden baðýmsýz olmak istemeleri Eyalet yöneticilerinin olumsuz tutumlarýnýn halký isyana yönlendirmesi Osmanlý Devleti ile mücadele halinde olan Avrupa III. Murat döneminde Osmanlý topraklarýnýn geniþliði 19.902.000 km2 ye ulaþtý. Osmanlý Ýmparatorluðu doðuda en geniþ topraða bu dönemde sahip oldu. III. Murat 16 Ocak 1595’de vefat ederek Ayasofya Camii avlusuna gömüldü. devletlerinin eyalet yöneticilerini isyan etmeleri için kýþkýrtmalarý etkili olmuþtur. Bu isyanlar genellikle yerli hanedanlar tarafýndan ayrý- AVRUPA’NIN GELÝÞÝMÝNE SEYÝRCÝ KALAN OSMANLI lýkçý düþüncelerle çýkarýlmýþtýr. Ýsyanlar bazen taviz verilerek, bazen de þiddet kullanýlarak bastýrýlmýþtýr. Avrupalý devletler bu isyanlarý destekleyerek Osmanlý Devleti’nin siyasal gücünün azalmasýna çalýþmýþlardýr. Bu dönemde yüksek dereceli bazý devlet görevlileri de ayaklanmýþtýr. Erzurum valisi Abaza Mehmet Paþa, Si- Avrupa’da XV. yüzyýlda yaþanan geliþmeler modern Avrupa’nýn temelini oluþturmuþtur. Rönesans ve Reform hareketleri Avrupa’da köklü deðiþikliklere yol açmýþ, insan haklarý ve demokratikleþme çabasý Avrupalý devletler arasýnda adeta bir yarýþa dönüþmüþtür. Özgür düþünce ve bilim alanýndaki çalýþmalar devletlerin geliþmesini saðlamýþtýr. vas valisi Vardar Ali Paþa ve Lübnan valisi Fahrettin Paþa bunlara örnek gösterilebilir. Uyarý Eyalet isyanlarý, devleti Celali ve Ýstanbul ayaklanmalarý kadar uðraþtýrmasa da zorlukla bastýrýlmýþtýr. Bu isyanlar sonucunda bazý eyaletler yarý baðýmsýz duruma gelmiþlerdir. 98 Coðrafi Keþiflerin ardýndan Ýngiltere ve Fransa’nýn baþýný çektiði devletler arasýnda sömürge elde etme yarýþý baþlamýþtýr. Ýngiltere, Fransa, Hollanda, Ýspanya ve Portekiz gibi devletler Afrika, Uzak Doðu, Hindistan, Amerika ve Avustralya’ya egemen olmak, Atlas Okyanusu ve Hint Okyanusu’ndaki limanlarý ele geçirmek için birbirleriyle savaþmýþlardýr. 10. Sýnýf / Tarih Arayýþ Yýllarý (1600 - 1700) Avrupalý devletler, Osmanlý Devleti’nin egemenliðindeki Ýpek ve Baharat yollarýný ele geçirme ümidini kaybetmiþlerdi. Bu yüzden Ýpek ve Baharat yollarýna alternatif olacak yeni ticaret yollarý bulmaya çalýþýyorlardý. Osmanlý Devleti, Avrupalýlarýn bu çalýþmalarýna seyirci kalmýþtýr. Ülke genelinde çýkan isyanlar, batýda ve doðuda yapýlan savaþlar Osmanlý Devleti’nin Avrupa’daki yeni geliþmelerle ilgilenmesini engellemiþtir. Ancak bu ilgisizlik Osmanlý ekonomisini olumsuz yönde etkilemiþtir. Coðrafi Keþiflerin Osmanlý Devleti’ne Etkileri Avrupa’nýn ekonomik ve kültürel yönden geliþmesini saðlayan Coðrafi Keþifler Osmanlý Devleti’ni olumsuz yönde etkilemiþtir. Ýpek ve baharat yollarýnýn canlýlýðýný kaybetmesi üzerine Akdeniz limanlarýndan elde edilen gelir azalmýþtýr. Coðrafi Keþifler sonucunda Avrupa’ya bol miktarda altýn ve gümüþ girmiþtir. Bu altýn ve gümüþün Osmanlý pazarlarýnda kullanýlmaya baþlanmasý Osmanlý ekonomisinin zarar görmesine yol açmýþ, ülkede pahalýlýk ve enflasyon ortaya çýkmýþtýr. Avrupa’ya Tavizler Verilmesi Coðrafi Keþifler ile birlikte Ýngiltere, Fransa, Portekiz, Ýspanya ve Hollanda denizcilikte büyük bir geliþme kaydetmiþtir. Coðrafi Keþiflerin sonucunda deniz ticareti geliþmiþ, bu durum Avrupalý devletlerin ekonomik bakýmdan güçlenmelerini saðlamýþtýr. Ýngiltere ve Fransa’nýn denizlerde güçlenerek ekonomik piyasayý ele geçirmeleri, deniz ticaretini canlý tutmak ve ekonomik kayba uðramak istemeyen Osmanlý Devleti’ni, Hollanda gibi devletler ile ekonomik ayrýcalýklar öngören antlaþmalar imzalamaya yöneltmiþtir. Gümrük vergilerinin düþürülmesi ve ticarette serbestlik içeren ayrýcalýklarýn yer aldýðý bu kapitülasyonlar Osmanlý Devleti’nde vergi gelirlerinin azalmasýna yol açmýþtýr. Kapitülasyonlarýn saðladýðý kolaylýklar sayesinde Osmanlý piyasasýna ucuz Avrupa mallarý egemen olmuþ, yerli üreticiler büyük zarara uðramýþtýr. Avrupalý devletler yeni ekonomik kaynaklarýn etkisiyle teknoloji alanýnda atýlým yaparken Osmanlý Devleti bu alandaki geliþmelere ayak uyduramamýþtýr. Gemi teknolojisinde geri kalan Osmanlý Devleti deniz savaþlarýnda yenilgiler almaya baþlamýþ ve denizlerde etkinliðini kaybetmiþtir. 10. Sýnýf / Tarih Yeni Ekonomik Model: Merkantilizm Coðrafi Keþiflerden sonra Avrupa’da yeni bir ekonomik anlayýþ ortaya çýkmýþtýr. Merkantilizm adý verilen bu ekonomik sistem, ithalatý kýsýtlayýp ihracatý teþvik ederek devleti güçlü ve zengin bir hale getirmeyi amaçlýyordu. Merkantilizme göre bir ülke ne kadar çok deðerli madene ve paraya sahipse o kadar zengin sayýlýyordu. Bu anlayýþ Avrupa devletlerini iç ve dýþ ticarete önem vermeye yöneltmiþtir. Avrupalý devletlerin yeni yollar aramalarýnýn, birbirleriyle sömürge, ham madde ve pazar rekabeti içine girmelerinin temelinde merkantilizm anlayýþý yatmýþtýr. Merkantilizm modeli uluslararasý piyasada etkinliðin artýrýlmasýný amaçlýyordu. Oysa Osmanlý Devleti’nin ekonomik anlayýþý öncelikli olarak iç piyasada halkýn ihtiyaçlarýný karþýlayabilmekti. Bu amaçla gerektiðinde ihracat sýnýrlandýrýlýyor, ithalat ise teþvik ediliyordu. Bu durum Osmanlý Devleti’nin merkantilizme ayak uydurmasýný engellemiþtir. Uyarý Avrupalý devletler merkantilizm modeline uygun olarak tarým, ticaret ve sanayi alanýnda gelirlerini artýrýrken Osmanlý Devleti gelir artýrma yolu olarak fetihler sonunda kazanýlan topraklardan gelecek vergileri tercih etmiþtir. Osmanlý’da Merkantilizm Etkisi Merkantilizm modeline göre ihracatý artýrmak, ulusal serveti ve iþsizliði azaltmak için gerekli bir araçtý. Osmanlý Devleti ise halkýn ihtiyaçlarýný karþýlamak ve gümrük gelirlerini artýrmak için ithalatý destekliyordu. Bu nedenle ilk dönemlerden itibaren Avrupalýlara ticareti özendirici bazý ayrýcalýklar vermiþtir. Bu durum Avrupalý devletlerin merkantilizm politikasýný uygulamalarýný kolaylaþtýrmýþ ve kapitülasyonlardan yararlanan Avrupa mallarýnýn Osmanlý pazarlarýný istila etmesine ortam hazýrlamýþtýr. Avrupalýlar, merkantilizm modeliyle hem Osmanlý Devleti’nin geliþmesini önlemiþ hem de gelir düzeylerini artýrmýþlardýr. Osmanlý Devleti, XVII. ve XVIII. yüzyýllarda siyasi gücünün azalmasýna paralel olarak Avrupalý devletlere tanýdýðý kapitülasyonlarý sürekli geniþletmek zorunda kalmýþtýr. Bu durumun sonucunda Avrupalý tüccarlar yerli tüccarlardan daha avantajlý bir konum elde etmiþlerdir. 99 Arayýþ Yýllarý (1600 - 1700) XVII. YÜZYIL ISLAHATLARI Kavram Bilgisi Islahat: Zaman içinde bozularak görevini gerektiði þekilde yerine getiremeyen kurumlarda yapýlan yeniden düzenleme, deðiþtirme ve iyileþtirme faaliyetleridir. Osmanlý Devleti’nde, Merkezi otoritenin zayýflamasý Devlet kurumlarýnýn bozulmasý Baþta Yeniçeri Ocaðý olmak üzere askeri teþkilatýn bozulmasý Savaþlarda hedeflenen baþarýlara ulaþýlamamasý Ekonomik ve sosyal bozukluklarýn giderek artmasý Osmanlý Devleti’nde ilk ýslahat çalýþmalarý XVII. yüzyýlda baþlamýþtýr. Osmanlý padiþahlarý ve devlet adamlarý ülkenin içinde bulunduðu durumu iyileþtirebilmek için ýslahatlar yapmaya çalýþtýlar ve köklü deðiþiklikler yerine mevcut durumun iyileþtirilmesini amaçladýlar. XVII. yüzyýlda en önemli ýslahatçýlar II. Osman, IV. Murat, IV. Mehmet gibi padiþahlar ve Tarhuncu Ahmet Paþa ve Köprülü Mehmet Paþa gibi sadrazamlardýr. II. (GENÇ) OSMAN DÖNEMÝ VE ISLAHATLARI Osmanlý Devleti’nde ilk kez köklü bir þekilde ýslahat yapma düþüncesine sahip olan padiþah II. Osman’dýr. Genç padiþah, devletin içinde bulunduðu durumun adam kayýrma, rüþvet ve kötü yönetimden kaynaklandýðýný düþünüyordu. Bu duruma son vermek için öncelikle padiþahýn yetki ve otoritesini artýrmayý amaçlamýþtýr. Ülke genelinde sýk sýk ayaklanmalarýn çýkmasý ýslahat düþüncesinin doðmasýna yol açmýþtýr. KATÝP ÇELEBÝ’NÝN TEÞHÝSÝ XVII. yüzyýlda yaþamýþ bilim adamlarýndan biri olan Katip Çelebi, ýslahat yapýlmasý konusunda bir rapor hazýrlamýþtýr. Bu raporunda Osmanlý Devleti’ni hasta bir insana, devlet adamlarýný doktorlara, yapýlacak ýslahatlarý ise ilaçlara benzetmiþtir. Katip Çelebi bu düþüncelerini, “Devlet yapýsý, insan hayatý gibi çocukluk, gençlik, olgunluk ve yaþlýlýk evrelerinden geçer. Doktorlarýn her yaþa göre ilaç vermesi gibi yöneticiler de duruma uygun reçeteler hazýrlayarak devletin ömrünü uzatabilirler. Ancak doktorun bilgili olmasý yetmez; hastaya sözünü dinletmesi ve acý da olsa ilaca devam etmesi gerekir. Yöneticilerin toplumdaki hastalýklar için kesin ve hýzlý müdahalesi gerekmektedir.” sözleriyle açýklamýþtýr. Katip Çelebi devletin ömrünün uzamasý için, i Devlet adamlarýnýn ülke sorunlarýný çözmek için gecikmeden önlemler almalarý i Bu önlemlerin devletin içinde yaþadýðý çaða uygun olmasý i Alýnan kararlarýn her türlü tepki ve zorluklara raðmen sonuna kadar uygulanmasý gerektiðini ifade etmiþtir. 100 II. Osman’ýn yaptýðý ýslahatlar þunlardýr: Þeyhülislâmýn fetva verme dýþýndaki yetkilerini kaldýrmýþtýr. Yorum Böylece ilmiye sýnýfýnýn yetkilerini sýnýrlandýrmayý ve yönetime karýþmalarýný önlemek istemiþtir. Saray dýþýndan evlilik yaparak cariyelerle evlenme geleneðine uymamýþtýr. Yorum Bu tutumuyla saray kadýnlarýnýn yönetimdeki etkisine son vermek istemiþtir. Baþkenti Ýstanbul dýþýna taþýmak, Anadolu’da yeni bir merkez kurmak istemiþtir. Padiþahýn ihtiyaçlara göre kanun çýkarma gücünü artýrmaya çalýþmýþtýr. Daha önceki hükümdarlarýn geleneklerine uyarak Lehistan üzerine yapýlan Hotin Seferi’ne bizzat katýlmýþtýr. Böylece ordu üzerinde otorite kurmayý amaçlamýþtýr. Ancak Hotin Seferi’nde yeniçerilerin isteksizliðini görünce Yeniçeri Ocaðý’ný kaldýrmak istemiþtir. Uyarý II. Osman’ýn sefere katýlmasý askeri sorunlarýn kaynaðýný görmesini saðlamýþtýr. 10. Sýnýf / Tarih Arayýþ Yýllarý (1600 - 1700) II. Osman, Yeniçeri Ocaðý’ný kaldýrma düþüncesini uygulama fýrsatý bulamadý. Yeniçeriler, ocaklarýnýn kaldýrýlacaðýný öðrenince II. Osman’ý tahttan indirerek öldürdüler (1622). Koçi Bey raporunda devletin duraklama nedenlerini ortaya koymuþ ve çözüm önerileri getirmiþtir. IV. Murat bu raporlarý dikkate alarak ýslahatlara baþlamýþtýr. II. OSMAN (GENÇ OSMAN) IV. Murat’ýn bu tutumu sorunlarýn temeline inmeye çalýþtýðýnýn göstergesidir. Babasý: I. Ahmet Uyarý Annesi: Mahfiruz Haseki Sultan Doðumu - vefatý: 1604 - 1622 lV. Murat’ýn yaptýðý ýslahatlar þunlardýr: Padiþahlýk sýrasý: 16 Ýlk olarak baþta annesi olmak üzere saray kadýnlarý ve aðalarýnýn devlet iþlerine karýþmalarýný engellemiþtir. Saltanat süresi: 1618 – 1622 II. (Genç) Osman, 14 yaþýnda iken, amcasý I. Mustafa’nýn tahttan indirilmesi üzerine Osmanlý tahtýna oturdu. Annesi onun yetiþmesi için çok titiz davrandý. Genç Osman iyi bir terbiye ve tahsil gördü. Arapça, Farsça, Latince, Yunanca ve Ýtalyanca gibi doðu ve batý dillerini klasiklerinden tercüme yapabilecek kadar güzel öðrendi. Çok güzel bir yüzü olan Genç Osman; zeki, enerjik, atýlgan, cesur ve gözü pek bir padiþahtý. Tahta çýkar çýkmaz þeyhülislamýn elinden üst düzey müderris ve kadýlarý atama yetkilerini aldý. Köklü ýslahat planlarý yapmasýna raðmen planlarýný uygulayacak bir sadrazam bulamadý. Tarihte eþine az rastlanýr bir þekilde tahttan indirilen ve Yedikule zindanlarýnda boðularak þehit edilen Genç Osman, babasý I. Ahmet’in Sultan Ahmet Camii’nin yanýndaki türbesine defnedilmiþtir. IV. MURAT DÖNEMÝ Islahat Hareketleri II. Osman’ýn yeniçeriler tarafýndan öldürülmesinden sonra I. Mustafa tahta çýkarýldý (1622). Ancak 1623 yýlýnda I. Mustafa tahttan indirilerek yerine IV. Murat getirildi. IV. Murat, tahta çýktýðýnda çocuk yaþtaydý. Bu nedenle yönetim, annesi Kösem Sultan ve devlet adamlarýnýn elindeydi. lV. Murat, olgunluk çaðýna gelince saray kadýnlarý ve aðalarýnýn etkisinden kurtularak devlet yönetimine egemen olmuþtur. IV. Murat devletin içinde bulunduðu durumun nedenleri ve kötü gidiþin durdurulmasý için alýnmasý gereken önlemler ile ilgili devlet adamlarýna raporlar hazýrlatmýþtýr. Bunlar içinde Katip Çelebi ve Koçi Bey’in hazýrladýklarý raporlar önemlidir. 10. Sýnýf / Tarih Yeniçeri zorbalarýný ortadan kaldýrmýþ ve gereðinden fazla olan yeniçeri sayýsýný azaltmýþtýr. Böylece hem otoritesini güçlendirmiþ hem de askeri itaat altýna almýþtýr. Maliyeyi yeniden düzenlemiþ, Koçi Bey’in raporu doðrultusunda dirlikleri hak etmeyenlerden alarak layýk olanlara vermiþtir. Ýstanbul’un güvenliðini saðlamýþtýr. Ýsyanlara teþvik edici konuþmalarýn yapýldýðý kahvehanelerde içki ve tütün yasaðý ile birlikte gece sokaða çýkma yasaðý getirmiþtir. Anadolu ve eyaletlerdeki isyanlarý bastýrarak düzen ve güvenliði yeniden saðlamýþtýr. Uyarý IV. Murat’ýn yaptýðý ýslahatlarýn temel hedefi devlet otoritesini güçlendirmek olmuþtur. Ancak genç yaþta ölmesi ýslahatlarýn yarým kalmasýna neden olmuþtur. Siyasi Olaylar IV. Murat döneminde Lehistan ile vergilerin zamanýnda ödenmemesi, Venedik ile Dalmaçya kýyýlarýnda isyan çýkmasý yüzünden iliþkiler bozulmuþtur. Bu sorunlar Lehistan ve Venedik’in barýþ istemesi sonucunda savaþ yapýlmadan çözülmüþtür. XVII. yüzyýlýn baþýndan itibaren devam eden Osmanlý Ýran mücadelesi IV. Murat döneminde de devam etmiþtir. Ýran’ýn Osmanlý topraklarýna saldýrmasý üzerine IV. Murat, 1635 ve 1638 yýllarýnda iki kez sefere çýkarak Revan ve Baðdat’ý fethetmiþtir. Bu nedenle Baðdat Fatihi olarak anýlmýþtýr. 1639 yýlýnda imzalanan Kasrýþirin Antlaþmasý ile savaþa son verilmiþtir. 101 Arayýþ Yýllarý (1600 - 1700) IV. MURAT Týmar Sisteminin Bozulmasýnýn Sonuçlarý Babasý: I. Ahmet Annesi: Mahpeyker Kösem Sultan i Eyaletlerde devlet otoritesi zayýflamýþtýr. Siyasi Doðumu - vefatý: 1612 - 1640 i Ülkede güvenliði saðlamak zorlaþmýþtýr. Padiþahlýk sýrasý: 17 i Týmarlý sipahilerin sayýsý azalmýþtýr. Saltanat süresi: 1623 - 1640 i Devlet savaþ zamanlarýnda ücretli asker almak zorunda kalmýþ, sekban adý verilen bu askerler barýþ zamanýnda iþsiz kaldýklarý için halktan haraç toplamýþlardýr. Çok kuvvetli bir vücuda sahipti. 200 okkalýk gürzleri rahatça kaldýrabiliyordu. En kuvvetli yaylarý çeker, çok uzaklara cirit atardý. Attýðý oklar ile kalkanlarý bile delebiliyordu. Arapçayý ve batý dillerini çok iyi bilirdi. Çok iyi bir þairdi. Muradi mahlasýyla þiirler yazardý. Askeri i Yeniçerilerin sayýsý artýrýlmýþ, bu yüzden yeniçeriler kontrol edilemeyen bir güç haline gelmiþtir. Çok geniþ bir haber alma teþkilâtý kurarak, imparatorluðun her tarafýndaki zorbalarý ismen tespit ettirdi ve sefere çýktýðýnda geçtiði yerlerdekileri ismen çaðýrýp idam ettirdi. Kâbe-i Muazzama’yý yeniden bina ettirdi. Döneminin en önemli olaylarýndan biri de Hezarfen Ahmet Çelebi’nin kanat takarak Galata Kulesi’nden Üsküdar’a uçmasýydý. Ekonomik i Devlet, halka aðýr vergiler koymak zorunda kalmýþtýr. i Týmarlarýný kaybeden pek çok týmar sahibi Celali isyanlarýna katýlmýþtýr. Devlet iþlerine tam hâkimdi. Her þeyden haberi olurdu. Seferlerinde askerle ayný þartlar içinde bulunur, atýnýn üzerinde uyurdu. Tahta çýktýðýnda devlet hazinesi bomboþtu. Tahtý býraktýðýnda ise dopdolu idi. 8 Þubat 1640’da 28 yaþýnda vefat etti. IV. Murat döneminde yapýlan en önemli mimari eserler Revan Köþkü, Baðdat Köþkü, Niðde Bedesteni, Üsküdar Çinili Camii ve Külliyesi, Bayram Paþa Sýbyan Mektebi, Külliyesi ve Medresesi, Konya Þerafettin Camii’dir. i Tarým üretimi azalmýþ, azalan üretim nedeniyle halktan yeterince vergi toplanamamýþtýr. i Vergisini ödeyemeyen köylüler topraklarýný terk ederek þehirlere göç etmiþlerdir. Sosyal i Þehirlerde düzensiz yerleþme ve iþsizlik sorunlarý ortaya çýkmýþtýr. i Ýþsizlerin eþkiyalýk yapmasý sonucunda þehirlerde asayiþ bozulmuþtur. ÝLTÝZAM VE MUKATAA TIMAR SÝSTEMÝNÝN BOZULMASI Osmanlý Devleti’nde ekonomik, siyasi ve askeri yapý týmar sistemi ile baðlantýlýydý. Týmar sisteminin saðlýklý iþlemesi devletin diðer alanlardaki iþleyiþini de kolaylaþtýrýyordu. Ancak XVII. yüzyýldan itibaren týmar sisteminde bozukluklar ortaya çýkmaya baþladý. Týmar sisteminin bozulmasýnda temel etken týmarlarýn hak edenlere deðil de rüþvet karþýlýðýnda ilgisiz kiþilere verilmesi olmuþtur. Merkezi otoritenin bozulduðu bir dönemde yaþanan bu geliþmeler sonunda birçok týmar sahibi dirliðini kaybetmiþtir. Týmar sisteminin bozulmasý siyasi, askeri, ekonomik ve sosyal sorunlarýn yaþanmasýna neden olmuþtur: 102 Fatih Sultan Mehmet döneminde týmar sisteminin uygulanmadýðý bölgelerin vergilerini toplamak için yeni bir düzen getirilmiþtir. Bu sistemin uygulandýðý araziye mukataa, ihale sistemine iltizam, ihale sonucunda vergileri toplama iþini yapanlara da mültezim deniyordu. Mültezimler, iltizama ayrýlan arazinin vergilerini devlete peþin olarak öderler, daha sonra halktan toplarlardý. Mültezim ayný zamanda o bölgenin yöneticisi konumundaydý. Ýltizam Sisteminin Yararlarý Ýltizam sistemi sayesinde devlet hazinesinin nakit sýkýntýsý giderilmiþtir. Ayrýca devlet, çok sayýda vergi memuru görevlendirmekten kurtulmuþtur. 10. Sýnýf / Tarih Arayýþ Yýllarý (1600 - 1700) Ýltizam Sisteminin Zararlarý Merkezi otoritenin zayýflamasýyla birlikte mültezimler, kanunlara aykýrý olarak devlete verdiklerinin çok daha fazlasýný halktan toplamaya çalýþmýþlardýr. Aðýr vergileri ödeyemeyen köylüler topraklarýný terk etmiþler ve bu durumun sonucunda üretim azalmýþtýr. XVII. YÜZYILDA AVRUPA’DA SÝYASÝ DURUM Otuz Yýl Savaþlarý (1618 - 1648) Almanya’da Reform hareketleri sýrasýnda Katolikler ile Protestanlar arasýndaki mücadelelere Ougsburg Antlaþmasý ile son verilmiþti (1555). XVII. yüzyýlýn baþlarýnda Katolikler ile Protestanlar arasýnda mücadeleler yeniden baþladý. Kutsal Roma Germen imparatoru, Protestanlara savaþ açtý. Ýsveç, Danimarka ve Hollanda bu duruma tepki gösterdiler. Kutsal Roma Germen Ýmparatorluðu, Ýspanya ile ittifak yaparak bu devletlere savaþ açtý. XVII. YÜZYILDA AVRUPA’DA BÝLÝM VE TEKNÝK ALANINDAKÝ GELÝÞMELER Avrupa’da Rönesans ve Reform hareketleri düþünce hayatýnýn geliþmesini saðlamýþ, skolastik felsefenin yerini özgür düþünce almýþtýr. Bunun sonucunda akýl ön plana çýkmýþtýr. Aklýn önem kazanmasý modern bilimin ortaya çýkmasýna ortam hazýrlamýþtýr. Bilimsel faaliyetler geniþ kitleler tarafýndan takip edilmeye baþlanmýþ, bilimsel akademiler açýlmýþtýr. Bilimsel çalýþmalar sonunda bu dönem, Akýl Çaðý olarak nitelendirilmiþtir. XVII. Yüzyýlda Bilime Yön Verenler Kopernik Polonyalý astronom ve matematikçidir. Dünya’nýn ve diðer gezegenlerin Güneþ etrafýnda döndüðünü açýklamýþtýr. Kilisenin baskýsýna raðmen bu teorisini yazdýðý kitaplarla tüm dünyaya duyurmuþtur. Galileo Fransa, Katolik olmasýna raðmen Almanya’yý zayýflatabilmek için Protestan prenslerin yanýnda yer aldý. Kutsal Roma Germen Ýmparatorluðu otuz yýl süren savaþlardan yenilgiyle ayrýldý. Savaþ 1648 yýlýnda imzalanan Vestfalya Antlaþmasý ile sona erdi. Bu antlaþma ile Avrupa halkýna mezhep seçme özgürlüðü verilmiþtir. Otuz Yýl Savaþlarýnýn Sonuçlarý Kutsal Roma Germen Ýmparatorluðu parçalanmýþtýr. Ýspanya güç kaybederek sömürgelerinin büyük bir kýsmýný kaybetmiþtir. Fransa, Almanya’dan toprak alarak güçlenmiþ, Fransa kralý ülkede katý bir mutlakiyet düzeni kurmuþtur. Modern fiziðin ve teleskobik astronominin kurucularýndan biridir. En önemli icadý teleskoptur. Gezegenler ve diðer gök cisimleriyle ilgili çalýþmalarýný Ýki Kainat Sistemi Üzerine Konuþmalar adlý kitabýnda toplamýþtýr. Bacon Ýngiliz filozof ve devlet adamýdýr. Bilimsel çalýþmalarda deney ve gözlem metodunu savunmuþtur. Denemeler, Bilimin Ýlerlemesi, Yeni Atlantis, Büyük Yeni Düzen eserlerinden bazýlarýdýr. Kepler Alman gök bilimci, fizikçi ve matematikçidir. Rudolf’un Cetvelleri adlý kitabýnda gezegenlerin temel tablolarýný yayýnlamýþtýr. Ýsveç, savaþtan galip çýkarak gücünü artýrmýþtýr. Pascal Hollanda ve Ýsviçre baðýmsýzlýklarýný ilan etmiþlerdir. Fransýz matematikçi, fizikçi ve düþünürdür. 1642’de bir hesap makinesi icat etmiþtir. Paskal üçgenini ve bir üçgenin iç açýlarýnýn toplamýnýn iki dik açýya eþit olduðunu bulmuþtur. Uyarý Otuz Yýl Savaþlarýna katýlmayan Ýngiltere’de 1640 yýlýnda çýkan isyanlar sonucunda parlamenter sisteme geçilmiþtir. Böylece meþrutiyet yönetimi baþlamýþtýr. 10. Sýnýf / Tarih Newton Ýngiliz fizikçi, matematikçi ve astronomdur. Diferansiyel ve integral hesabýný bulmuþtur. Bilim tarihine en büyük katkýsý yer çekimi kanununu bulmasý olmuþtur. 103 Arayýþ Yýllarý (1600 - 1700) Yiyecek sýkýntýsýnýn baþlamasý ve fiyatlarýn yükselmesi üzerine kriz iyice büyüdü. IV. MEHMET DÖNEMÝ IV. MEHMET DÖNEMÝ ISLAHAT ÇALIÞMALARI IV. Murat öldükten sonra yerine Ýbrahim, padiþah oldu. Ýbrahim dönemi (1640-1648) vezirlerin yönetime karýþtýðý, yeniçerilerin sýk sýk isyan çýkardýðý bir dönem olmuþtur. Bu zor ortamda IV. Mehmet’in annesi Hatice Turhan Sultan tecrübeli devlet adamý Köprülü Mehmet Paþa’ya sadrazamlýk teklifi yaptý. Köprülü Mehmet Paþa, bu görevi ancak bazý þartlarla kabul edebileceðini belirtti. Padiþahýn bu þartlarý kabul etmesi üzerine Köprülü Mehmet Paþa sadrazamlýk görevini kabul etti. 1648’de yeniçerilerin bir isyaný sonunda Ýbrahim tahttan indirilerek çocuk yaþta olan IV. Mehmet padiþahlýða getirilmiþtir. Köprülü Mehmet Paþa padiþaha, IV. Mehmet’in çocukluðunda ülkeyi annesi ve vezirler yönetmiþtir. IV. Mehmet’in görevlendirdiði devlet adamlarý ve yaptýklarý ýslahatlar þunlardýr: Devlet memurlarýnýn görevlendirilmesinde ve azledilmesinde serbestçe hareket etmesi Saraya sunacaðý her teklifin kabul edilmesi Sadrazamlýk görevine hiç kimsenin karýþmamasý Tarhuncu Ahmet Paþa Tarhuncu Ahmet Paþa, maliye alanýnda ýslahat yapmaya öncelik vermiþtir. Çünkü devletin en önemli sorununun gelir gider dengesizliði olduðunu düþünüyordu. Kendisi hakkýnda bir þikâyet olursa önce savunmasýnýn alýnmasý, sonra karar verilmesi þartlarýný sunmuþtur. Uyarý Tarhuncu Ahmet Paþa’nýn yaptýðý ýslahatlar þunlardýr: Has ve zeamet gelirlerini doðrudan hazineye aktarmýþtýr. Köprülü Mehmet Paþa saraya sunduðu bu þartlar ile, Saray masraflarýný kýsmýþ ve verilen hediyeleri azaltmýþtýr. i Serbestçe hareket edebileceði bir ortam oluþturmayý Modern anlamda ilk kez bütçe çalýþmasý yapmýþtýr. i Uyum içinde çalýþabileceði bir kadro oluþturmayý Rüþvet alýnmasýný engellemeye çalýþmýþtýr. Hazineye borcu olan kiþilerden bu borçlarý tahsil etmiþtir. i Yetkisiz kiþilerin devlet iþlerine karýþmasýný önlemeyi i Makamýný ve hayatýný güvence altýna almayý Uyarý Tarhuncu Ahmet Paþa’nýn maliye alanýndaki ýslahatlarýndan çýkarý zedelenen kiþiler Þehzade Süleyman’ý padiþah yapmak istediðine dair dedikodu çýkararak idam edilmesini saðlamýþlardýr (1653). i Yönetime canlýlýk getirmeyi amaçlamýþtýr. Köprülü Mehmet Paþa’nýn yaptýðý ýslahatlar þunlardýr: Köprülü Mehmet Paþa IV. Mehmet, padiþah olduðunda Osmanlý Devleti Venedik ile savaþ halindeydi. Ýçteki karýþýklýklarýn yaný sýra devam eden bu savaþ ilerleyen yýllarda devleti çok zor durumda býraktý. Venediklilerin Çanakkale Boðazý’ný abluka altýna almalarý Ýstanbul halkýný iyice paniðe düþürdü. Orduyu disiplin altýna aldý. Ýstanbul’da görüþ ayrýlýðý içindeki din ulemasýný deðiþik yerlere tayin ederek tartýþmalara son verdi. Hatalý gördüðü devlet adamlarýný görevden uzaklaþtýrdý. Görevini yapmayan memur ve askerlerin maaþýný kesti. Donanmayý düzenleyerek Venediklilerden Bozcaada ve Limni’yi geri aldý. 104 10. Sýnýf / Tarih Arayýþ Yýllarý (1600 - 1700) Erdel Beyi Rakoçi ve Halep valisi Abaza Hasan Paþa’nýn çýkardýðý isyanlarý bastýrarak devlet otoritesini güçlendirdi. XVII. Yüzyýl Islahatlarýnýn Genel Özellikleri Köprülü Fazýl Ahmet Paþa Islahatlar kiþisel gayretler sonucunda þahýslara baðlý olarak yapýlmaya çalýþýlmýþtýr. Bu durum ýslahatçýlarýn ölümünden sonra yeniliklerin yarým kalmasýna ve baþarýsýzlýða uðramasýna yol açmýþtýr. Köprülü Mehmet Paþa’dan sonra oðlu Fazýl Ahmet Paþa, sadrazam oldu. Fazýl Ahmet Paþa ekonomik ve askeri alanda ýslahatlara aðýrlýk verdi. Köprülü Fazýl Ahmet Paþa’nýn yaptýðý ýslahatlar þunlardýr: Devlet giderlerini kýsarak bütçe açýðýný kapatmaya çalýþtý. Islahatlar, sorunlarýn nedenleri araþtýrýlmadan çözüm arandýðý için köklü ve kalýcý olamamýþtýr. Osmanlý yöneticileri, Osmanlý Devleti’ni dünyanýn en büyük gücü olarak kabul ettiklerinden Avrupa’daki yeniliklerden yararlanma ihtiyacý duymamýþlardýr. Girit’in fethini tamamladý (1669). XVII. yüzyýl ýslahatlarýnýn temel amaçlarý devlet otoritesini yeniden kurmak, iç güvenliði saðlamak, askeri yapýyý düzenlemek ve ekonomik bozukluklarý engellemekti. Ýstanbul Çemberlitaþ’ta bir kütüphane kurdurdu. Islahatlar daha çok askeri alanda yapýlmýþtýr. Orduyu yeniden düzenledi. Topçu sýnýfýný güçlendirdi. IV. MEHMET Babasý: I. Ýbrahim Annesi: Hatice Turhan Sultan Doðumu - vefatý: 1642 - 1693 Kuvvet ve þiddet yoluyla devlet otoritesinin saðlanmasýna çalýþýlmýþtýr. Bu tutum halkýn ýslahatlarý benimsemesine engel olmuþtur. Yeniçeriler, devlet adamlarý, saray kadýnlarý ve ulema ýslahatlara engel olmaya çalýþmýþtýr. Padiþahlýk sýrasý: 19 Saltanat süresi: 1648 - 1687 Tahta çýkan çocuklarý: II. Mustafa ve III. Ahmet IV. Mehmet orta boylu, beyaz tenli ve yanýk çehreliydi. Annesi onu çok iyi yetiþtirdi. Ýyi bir tahsil gördü. Babasý Sultan Ýbrahim’in öldürülmesi üzerine 8 Aðustos 1648 günü, henüz yedi yaþýnda iken padiþah oldu. Ava ve edebiyata çok meraklýydý. Ava olan meraký yüzünden tarihte Avcý Mehmet olarak anýlýr. Padiþahlýðýnýn ilk yýllarýnda küçük yaþta olduðu için ülkeyi annesi Hatice Turhan Sultan ve sadrazamlar yönetti. Sadrazamlýðý, Köprülü ailesine vermekle çok isabetli bir karar aldý. IV. Mehmet zamanýnda Osmanlý Devleti batýda en geniþ sýnýrlarýna kavuþtu. IV. MEHMET DÖNEMÝ SÝYASÝ OLAYLARI Osmanlý - Venedik Ýliþkileri Kanuni Sultan Süleyman döneminde Doðu ve Orta Akdeniz’deki adalarýn alýnmasý sonucunda buradaki üstünlük Osmanlýlara geçmiþti. Ancak Venedik Osmanlý üstünlüðünü kabullenmek istemiyordu. Girit’i elinde bulunduran Venedik’in her fýrsatta Osmanlý gemilerine saldýrmasý Osmanlý Devleti’nin 1645 yýlýnda Girit’i kuþatmasýna yol açtý. Uyarý Girit’in, Hayatýnýn büyük bir kýsmý saray entrikalarýyla geçti. Ýkinci Viyana bozgunundan sonra, ordunun ve devlet erkanýnýn oybirliði ile 8 Kasým 1687 günü tahttan indirildi. i Stratejik bakýmdan önemli bir konumda bulunmasý Bundan sonraki ömrü, saraydaki bir odada hapis hayatý þeklinde sürdü. 6 Aralýk 1693’de Edirne’de vefat etti. Cenazesi Ýstanbul’a gönderildi ve Yeni Cami’deki türbesine, annesi Hatice Turhan Sultan’ýn yanýna defnedildi. i Hristiyan korsanlarýn barýnaðý bir yer durumunda olmasý 10. Sýnýf / Tarih i Venediklilerin Akdeniz’deki üssü durumunda olmasý Osmanlýlarýn burayý fethetmek istemesinde etkili olan diðer faktörlerdir. 105 Arayýþ Yýllarý (1600 - 1700) Kuþatma sýrasýnda Venedikliler Ege’deki adalara ve kýyý limanlarýna saldýrdýlar. Hatta Çanakkale Boðazý’ný abluka ettiler. Taraflar arasýnda 1672 yýlýnda imzalanan Bucaþ Antlaþmasý’na göre; Köprülü Mehmet Paþa, Çanakkale Boðazý’ndaki ablukayý kaldýrarak Girit’e asker ve cephane göndermeyi baþardý. Ukrayna, Osmanlý egemenliðindeki Kazaklara býrakýldý. Papalýk liderliðinde Fransa ve Ýspanya, Venedik’in yardýmýna geldi. 24 yýl süren kuþatmanýn sonunda Köprülü Fazýl Ahmet Paþa, Girit’in fethini gerçekleþtirdi (1669). Lehistan, Podalya’yý Osmanlý Devleti’ne býraktý. Lehistan yýlda 200 bin altýn vergi verecekti. Lehistan Diyet Meclisi’nin vergi maddesini kabul etmemesi üzerine savaþ yeniden baþladý. 1676’ya kadar süren savaþýn sonunda vergi maddesi iptal edildi. Uyarý i Girit kuþatmasýnýn 24 yýl sürmesi Osmanlý maliyesini ve donanmasýný olumsuz yönde etkilemiþtir. i Girit’in 24 yýl süren bir kuþatmadan sonra alýnabilmesi Osmanlý denizciliðinin eski gücünde olmadýðýný ortaya koymuþtur. Uyarý Bucaþ Antlaþmasý, Osmanlý Devleti’nin toprak kazandýðý son antlaþmadýr. Bu antlaþmayla Osmanlý Devleti Batý’da en geniþ sýnýrlarýna ulaþmýþtýr. Osmanlý - Rusya Ýliþkileri Osmanlý - Avusturya Ýliþkileri 1606 yýlýnda imzalanan Zitvatorok Antlaþmasý Osmanlý Devleti ile Avusturya arasýnda bir barýþ ortamý hazýrlamýþtý. Bu durum Avusturya’nýn Osmanlý egemenliðindeki Erdel Beyliði’nin iç iþlerine karýþmasýyla yeniden bozuldu. 1662 yýlýnda Osmanlý kuvvetleri Uyvar’ý fethetti. Avusturya’nýn barýþ istemesi üzerine iki devlet arasýnda Vasvar Antlaþmasý imzalandý (1664). Rusya, Osmanlý Devleti himayesindeki Özi Kazaklarýna saldýrýnca Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paþa sefere çýktý. Çehrin Kalesi’ni kuþatarak geri aldý (1678). Bu savaþtan sonra Ruslarýn isteðiyle Bahçesaray (Çehrin) Antlaþmasý imzalandý (1681). Bahçesaray Antlaþmasý’na göre, Özi (Dinyeper) Nehri iki devlet arasýnda sýnýr olacaktý. Kiev, Ruslarda kalmaya devam edecekti. Uyarý Vasvar Antlaþmasý’na göre, Uyvar ve Neograd Osmanlýlarda kalacaktý. Erdel, Osmanlý Devleti’ne býrakýlacaktý. Bahçesaray (Çehrin) Antlaþmasý, Osmanlý Devleti ile Rusya arasýnda imzalanmýþ ilk antlaþmadýr. Avusturya, savaþ tazminatý ödeyecekti. II. Viyana Kuþatmasý (1683) “UYVAR ÖNÜNDE BÝR TÜRK KADAR GÜÇLÜ” Köprülü Fazýl Ahmet Paþa’nýn saðlamlýðý ile ün yapmýþ Uyvar Kalesi’ni kýsa süre içinde fethetmesi Avrupa’da azim, kahramanlýk ve gücün sembolü haline gelmiþ, “Uyvar önünde bir Türk kadar güçlü” atasözünün ortaya çýkmasýný saðlamýþtýr. Avusturya, Macaristan’ý alarak Orta Avrupa’da güçlenmek istiyordu. Bu amaçla Protestan Macarlara baský uygulamaya baþladý. Macarlar, Tökeli Ýmre önderliðinde Osmanlý Devleti’nden yardým istediler. Osmanlý - Lehistan Ýliþkileri Sadrazam Fazýl Ahmet Paþa, Vasvar Antlaþmasý’ný öne sürerek yardým isteðini geri çevirdi. Ancak Fazýl Ahmet Paþa’nýn ölümünden sonra yerine geçen Merzifonlu Kara Mustafa Paþa, padiþahý da ikna ederek sefere çýktý. Osmanlý ordusu Viyana’yý kuþattý (1683). IV. Mehmet, Lehistan’ýn Osmanlýlara baðlý olan Ukrayna Kazaklarýna saldýrmasý üzerine sefere çýktý. Osmanlýlar karþýsýnda baþarýlý olamayan Lehistan barýþ istedi. Osmanlý ordusuna Eflak, Kýrým, Erdel ve Boðdan beylikleri de katýldý. Avusturya Ýmparatoru I. Leopold, iç kesimlere çekilerek Avrupa’dan yardým istedi. 106 10. Sýnýf / Tarih Arayýþ Yýllarý (1600 - 1700) Viyana üzerine 18 saldýrý yapýldý. Merzifonlu þehrin yaðmalanmasýný önlemek için teslim olmasýný bekliyordu. Kuþatmanýn uzamasý üzerine papanýn teþvikiyle Alman, Fransýz ve Lehlerden oluþan bir Haçlý ordusu Viyana’nýn yardýmýna geldi. Merzifonlu Kara Mustafa Paþa, Kýrým hanýna Leh kuvvetlerinin Tuna Nehri’ni geçmesini engelleme görevini vermiþti. Kýrým Haný, Merzifonlu ile arasý açýk olduðundan Haçlýlarýn Tuna’yý geçmelerine engel olmadý. Osmanlý ordusu iki ateþ arasýnda kaldý. Yapýlan savaþ Osmanlýlarýn yenilgisiyle sonuçlandý. Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paþa geri çekilerek önce Budin’e, daha sonra Belgrat’a geldi. Burada padiþahýn emriyle idam edildi. Uyarý Savaþlar devam ederken Avrupa’da en önemli konu Ýspanya tahtýna kimin geçeceðiydi. En önemli adaylar Avusturya kralý I. Leopold ile Fransa kralý XIV. Lui idi. Ýngiltere ve Hollanda, Fransa’nýn Ýspanya ile birleþerek bütün Avrupa’ya egemen olmasýndan endiþe ediyorlar, Ýspanya tahtýna Avusturya kralýnýn geçmesini istiyorlardý. Bu yüzden arabuluculuk yaparak savaþý bir an önce sona erdirmeyi amaçlamýþlardýr. Karlofça Antlaþmasý’nýn Maddeleri Temeþvar ili ve Banat yaylasý hariç Macaristan ve Erdel Avusturya’ya verildi. Kutsal Ýttifak Podolya ve Ukrayna Lehistan’a verildi. Osmanlý Devleti’nin II. Viyana Kuþatmasýnda baþarýsýz olmasý Avrupa devletlerini harekete geçirdi. Papanýn çalýþmalarý sonucunda Osmanlý Devleti’ni Avrupa’dan tamamen atmak için Kutsal Ýttifak oluþturuldu. Mora ve Dalmaçya kýyýlarý ve Ayamavra Adasý Venedik’e býrakýldý. Antlaþma 25 yýl süre ile geçerli olacak ve Avustur- Bu ittifakta Avusturya, Lehistan, Venedik, Malta ve Rusya yer aldý (1683). ya’nýn kefilliði altýnda olacaktý. Kutsal Ýttifak’la Osmanlý Devleti arasýndaki savaþlar 16 yýl devam etti. Avusturya Erdel ve Macaristan’a, Lehistan Podolya ve Boðdan’a saldýrdý. Venedik ise Mora ve Dalmaçya kýyýlarýna saldýrdý. Karlofça Antlaþmasý’nýn Sonuçlarý Türklerin Avrupa’daki ilerleyiþi sona ermiþ, 1921 Sakarya Savaþý’na kadar sürecek olan geri çekiliþi baþlamýþtýr. Osmanlý Devleti, dönem dönem bazý baþarýlar elde etmesine raðmen bütün cephelerde yenildi. Salankamen ve Zenta seferlerindeki aðýr yenilgiler sonunda savaþacak gücü kalmayan Osmanlý Devleti barýþ istemek zorunda kaldý. Uyarý Kutsal Ýttifak devletleriyle yapýlan savaþlar sýrasýnda Osmanlý Devleti’nde IV. Mehmet (1683 - 1687), II. Süleyman (1687 - 1691), II. Ahmet (1691 - 1695) ve II. Mustafa (1695 - 1703) hükümdarlýk yapmýþtýr. II. Mustafa, bizzat ordunun baþýnda sefere çýkmýþtýr. II. Mustafa, Osmanlý ordusunun baþýnda sefere çýkan son padiþahtýr. Avrupalýlar Osmanlýlara karþý savunmadan saldýrýya geçmiþlerdir. Osmanlý Devleti ilk defa büyük çapta toprak kaybýna uðramýþtýr. Osmanlý Devleti’nin Orta Avrupa egemenliði sona ermiþtir. Osmanlý Devleti’nde Duraklama Dönemi sona ermiþ Gerileme Dönemi baþlamýþtýr. Ýstanbul Antlaþmasý (1700) Rus delegesi imza yetkisi olmadýðýný ileri sürerek antlaþmayý imzalamadý. Ruslarla 1700 yýlýnda Ýstanbul Karlofça Antlaþmasý (1699) Antlaþmasý imzalandý. Savaþtan sonra Ýngiltere ve Felemenk (Hollanda) hükümetlerinin aracýlýðý ile görüþmeler baþlamýþ ve Kutsal Ýttifak devletleri ile Karlofça Antlaþmasý imzalanmýþtýr (1699). Ýstanbul Antlaþmasý’na göre; 10. Sýnýf / Tarih Azak kalesi Rusya’ya býrakýldý. Rusya, Ýstanbul’da sürekli elçi bulundurabilecekti. 107 Karlofça ve Ýstanbul Antlaþmalarý ile Osmanlý Devleti’nin kaybettiði topraklar Arayýþ Yýllarý (1600 - 1700) 108 10. Sýnýf / Tarih Arayýþ Yýllarý (1600 - 1700) Uyarý i Rusya, Azak Kalesi’ni alarak Karadeniz’e inme politikasýnda ilk adýmý atmýþtýr. i Rusya, Osmanlý politikalarýný yakýndan izleme imkaný elde etmiþtir. Katip Çelebi Tarih, coðrafya, felsefe alanýnda çalýþmalar yapmýþtýr. Cihannüma, Mizan-ül Hakk, Tuhfetü’I Kibar fi Esfari’l Bihar, Düsturul Amel fi Ýslahi’l Halel yazdýðý kitaplardan bazýlarýdýr. Nâbi XVII. YÜZYILDA OSMANLILARDA KÜLTÜR, BÝLÝM, SANAT VE MÝMARÝ XVII. yüzyýlda Avrupa’da özellikle bilim ve sanat alanýnda büyük deðiþme ve geliþmeler yaþanýrken Osmanlý Devleti’nde bu alanlarda duraðanlýk yaþanmýþtýr. Matematik, týp ve astronomi alanýnda çevirilere ve önceden yazýlmýþ eserlerin açýklanmasýna aðýrlýk verilirken edebiyat, tarih, müzik ve güzel sanatlar alanlarýnda yeni eserler ortaya konulmuþtur. Hat sanatýnda Hattat Hafýz Osman’ýn önemli eserleri vardýr. Toplum ve sosyal hayatla ilgili þiirler yazmýþtýr. Hayrabad ve Tuhfetü’l Harameyn önemli eserlerindendir. Naima Osmanlý Devleti’nin ilk resmî tarihçisidir (vakanüvis). Yaþadýðý dönemdeki olaylarý anlattýðý Naima Tarihi adýnda bir kitabý vardýr. Nefi Türk edebiyatýnýn en önemli hiciv þairlerindendir. Siham-ý Kaza önemli bir eseridir. Dönemin devlet adamlarýna yönelik eleþtirel þiirler yazmýþtýr. SULTAN AHMET CAMÝÝ 1609 - 1616 yýllarý arasýnda Sultan I. Ahmet tarafýndan Ýstanbul’da Mimar Sedefkâr Mehmet Aða’ya yaptýrýlmýþtýr. Cami mavi, yeþil ve beyaz renkli iznik çinileriyle bezendiði için ve yarým kubbeleri ile büyük kubbesinin içi mavi aðýrlýklý kalem iþleri ile süslendiði için Avrupalýlarca “Mavi Cami (Blue Mosque)” olarak adlandýrýlmaktadýr. Itri Sultan Ahmet Camii külliyesiyle birlikte, Ýstanbul’daki en büyük yapýlardan biridir. Bu külliye bir cami, medreseler, hünkar kasrý, arasta, dükkânlar, hamam, çeþme, sebiller, türbe, darüþþifa, sýbyan mektebi, imarethane ve kiralýk odalardan oluþmaktadýr. Aþk, gurbet, doða, sýla özlemi ve ölüm üzerine þiirler yazmýþ halk ozanýdýr. Þiirlerini hece ölçüsü ve yaþadýðý bölgenin konuþma diliyle yazmýþtýr. Cami, 20.000’i aþkýn Ýznik çinisiyle bezenmiþtir. Bu çinilerin süslemelerinde sarý ve mavi tonlardaki geleneksel bitki motifleri kullanýlmýþtýr. Caminin yazýlarý Diyarbakýrlý Seyyid Kasým Gubarî tarafýndan yazýlmýþtýr. Lagari Hasan Çelebi, füzeciliðin atasý sayýlmaktadýr. Füze ile uçan ilk Türk’tür. 1633 yýlýnda IV. Murat’ýn kýzý Kaya Sultan’ýn doðduðu gece yapýlan þenlikler sýrasýnda füzeyle uçma hünerini göstermiþtir. XVII. Yüzyýlda Yaþamýþ Osmanlý Sanatçýlarý ve Bilim Adamlarý Evliya Çelebi XVII. yüzyýlda yaþamýþ ünlü Türk gezginidir. Seyahatname adýndaki 10 ciltlik eserinde gezip gördüðü ülkelerin coðrafyasý, gelenek ve görenekleri hakkýnda bilgi vermektedir. 10. Sýnýf / Tarih Türk musikisine büyük katkýlar yapmýþ önemli bir bestekârdýr. Nevakâr makamýný bulmuþtur. “Tuti-i mucize-i guyem” isimli eserin bestecisidir. Karacaoðlan LAGARÝ HASAN ÇELEBÝ Evliyâ Çelebi’nin Seyahatnâmesi’nde anlattýðýna göre, Lagari Hasan Çelebi 50 okkalýk barut macunuyla dolu 7 kollu, kendi îcadý olan bir fiþeðe binerek yardýmcýlarýnýn ateþlemesiyle uçmayý baþarmýþtýr. Füzenin barutu bitince de daha önce hazýrlamýþ olduðu kanatlarý açmýþ, Sinan Paþa Sarayý önünde denize inmiþtir. Bu gösteri üzerine IV. Murat tarafýndan mükâfatlandýrýlmýþ, sipahi sýnýfýna yazdýrýlmýþtýr. Daha sonra Lagarî Hasan Çelebi Kýrým’a gitmiþ, orada Selâmet Giray Han’ýn yanýnda ölmüþtür. 109 Arayýþ Yýllarý (1600 - 1700) 1. Osmanlý Devleti’nde þehzadelerin devlet yönetimi ile ilgilerinin kesilmesine aþaðýdakilerden hangisi neden olmuþtur? Test - 1 4. I. Eðri, Kanije ve Estergon kaleleri Osmanlý Devleti’nde kalacaktýr. D A) Osmanlý yönetim sisteminde deðiþiklik yapýlamamasý II. Avusturya Osmanlý Devleti’ne savaþ tazminatý ödeyecektir. B) Fatih Kanunnamesi’nin hazýrlanmasý III. Avusturya kralý protokol bakýmýndan Osmanlý padiþahýna eþit sayýlacaktýr. C) Sarayýn devlet iþlerine karýþmasý D) Þehzadeleri sancaklarda görevlendirme uygulamasýnýn kaldýrýlmasý E) Avrupalý devletlerin Osmanlýlarýn iç iþlerine karýþmasý Osmanlý Devleti ile Avusturya arasýnda imzalanan Zitvatorok Antlaþmasý’nýn, maddelerinden hangileri devletler arasýnda hukuki eþitliðin varlýðýna kanýt olarak gösterilebilir? C A) Yalnýz I B) Yalnýz II D) I ve II 2. XVII. yüzyýlda, • týmar sisteminin bozulmasý ve halktan yüksek vergiler alýnmasý, • kanunlara aykýrý uygulamalarýn artmasý, • devlet adamlarýnýn halka kötü davranmasý 5. geliþmelerinin aþaðýdakilerden hangisine neden olduðu savunulabilir? I. Ahmet döneminde Osmanlý hakimiyet anlayýþýnda yapýlan deðiþiklik ile Osmanlý hanedanýnýn en yaþlý erkek üyesinin hükümdar olmasý uygulamasýna geçilmiþtir. Bu deðiþiklikle, I. yeni topraklar kazanýlmasý, C A) Azýnlýk haklarýnýn kýsýtlanmasýna II. taht kavgalarýnýn önlenmesi, B) Kapýkulu teþkilatýnýn bozulmasýna III. devþirme sisteminin kaldýrýlmasý C) Halkýn devlete olan güveninin zayýflamasýna hedeflerinden hangilerine ulaþýlmak istendiði savunulabilir? D) Tarýmsal faaliyetlerin artmasýna E) Uluslararasý ticaretin geliþmesine B A) Yalnýz I B) Yalnýz II D) I ve II 3. C) Yalnýz III E) I ve III Aþaðýdakilerden hangisi Osmanlý Devleti’nin Duraklama Devri’nde maliyenin bozulma nedenleri arasýnda gösterilemez? 6. A A) Avrupa’yý örnek alan ýslahatlar yapýlmasý B) Savaþlarýn uzun sürmesi C) Padiþah deðiþikliklerinden dolayý ödenen cülus bahþiþlerinin artmasý D) Yabancý devletlerin verdikleri vergilerin azalmasý E) Ýpek ve Baharat Yollarýnýn önemini kaybetmesiyle gelir kaynaklarýnýn azalmasý 110 C) Yalnýz III E) II ve III Osmanlý Devleti’nde bilim adamlarýnýn ellerindeki imtiyazlarý korumaya çalýþmalarý aþaðýdakilerden hangisinin baþarýsýzlýkla sonuçlanmasýna neden olmuþtur? E A) Yeniçeri isyanlarýnýn B) Uzun süren savaþlarýn C) Ýltizam sisteminin D) Týmar sistemindeki düzenlemelerin E) Medreselerdeki düzenlemelerin 10. Sýnýf / Tarih Test - 1 7. Arayýþ Yýllarý (1600 - 1700) Osmanlý Devleti, 1683 tarihinde Viyana Kuþatmasý’nda baþarýsýz olmuþtur. 10. baþlamýþtýr. Önceden çok sýký eðitim yapýldýktan sonra ulema sýnýfýna (kadýlýk ve müderrislik) girilebilirdi. Bu dönemde eðitime gereken önem verilmemiþ, medrese eðitimi görmeden bazý kiþilere ilmi payeler verilmiþtir. Yüksek hakimlik mevkilerine kayýrýlan kazasker ve padiþah hocalarýnýn oðullarý tayin edilmiþtir. Aþaðýdakilerden hangisi bu durumun sonucunda ortaya çýkan geliþmeler arasýnda gösterilemez? A A) Osmanlý Devleti’nde hanedan deðiþikliðine gidilmesi B) Osmanlýlarý Avrupa’dan atma giriþimlerinin baþlamasý C) Osmanlý Devleti’nin savunma politikasý izlemeye baþlamasý Osmanlý medreseleri XVII. yüzyýlda bozulmaya Bu durumun sonuçlarýyla ilgili olarak aþaðýdaki yargýlardan hangisi ileri sürülemez? E A) Hukukla ilgili kurumlarda bozulmalarýn baþlamasýna ortam hazýrlanmýþtýr. D) Avrupa üzerinde Osmanlý etkisinin sona ermesi B) Bilimsel çalýþmalarda ilerlemeler durmuþtur. C) Avrupa’daki bilimsel geliþmeler takip edilememiþtir. E) Osmanlýlarýn Avrupa’da toprak kaybetmeye baþlamasý D) Ýlmiye sýnýfýnýn saygýnlýðý azalmýþtýr. E) Þer’i hukuka son verilmiþtir. 8. XVII. yüzyýlda Osmanlý Devleti’nde, I. Yeniçeri Ocaðý’nýn kanunlarýn dýþýna çýkarak devlet yönetimine müdahale etmesi, 11. III. Avrupa’nýn bilim ve teknolojide ilerlemesi, IV. doðudan gelen ticaret yollarýnýn Atlas Okyanusu’na taþýnmasý Aþaðýdaki antlaþmalardan hangisi bu duruma örnek olarak gösterilebilir? D geliþmelerinden hangileri duraklamanýn iç nedenlerindendir? A) Belgrat B) Yalnýz II D) I ve II C) Yalnýz IV E) III ve IV 1683 yýlýnda Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paþa’nýn Viyana kuþatmasýnýn baþarýsýzlýkla sonuçlanmasýndan sonra Papa’nýn çaðrýsýyla, “Kutsal Ýttifak” adý altýnda bir ittifak kurularak Haçlý ruhu yeniden canlandýrýlmýþtýr. Bu ittifaka aþaðýdaki ülkelerden hangisi katýlmamýþtýr? B A) Venedik B) Ýsveç C) Lehistan D) Rusya E) Avusturya 10. Sýnýf / Tarih D) Zitvatorok E) Bucaþ 12. 9. B) Vasvar C) Hotin D A) Yalnýz I Celali isyanlarý Osmanlý Devleti’nin dýþ siyasetini etkilemiþtir. Bu isyanlardan dolayý, Osmanlý Devleti çýkarlarýna ters düþen antlaþmalar imzalamak zorunda kalmýþtýr. II. devlet kademelerine rüþvet ve iltimas yoluyla liyakatsýz kiþilerin atanmasý, Celali isyanlarý bastýrýlmasýna raðmen, kýsa bir süre sonra farklý yerlerde farklý kiþiler tarafýndan yeni isyanlar çýkarýlmýþtýr. Bu durumun temel nedeni aþaðýdakilerden hangisidir? B A) Savaþlardan kesin sonuç alýnamamasý B) Ýsyanlarýn nedenlerinin tamamen ortadan kaldýrýlamamasý C) Ýran savaþlarýnýn devam etmesi D) Saray masraflarýnýn artmasý E) Halkýn yöneticilere güvenmemesi 111 Arayýþ Yýllarý (1600 - 1700) 1. Test - 2 XVII. yüzyýlda Osmanlý Devleti’nde; 4. Osmanlý Devleti’nde XVII. yüzyýlda savaþlarýn yol açtýðý harcamalar önceki yüzyýllara oranla büyük artýþ göstermiþtir. • lüks ve israfýn artmasý, • her padiþah deðiþiminde cülus bahþiþi daðýtýlmasý, • Celali isyanlarýnýn artmasýndan dolayý vergilerin toplanamamasý I. savaþlarýn uzun sürmesi ve baþarýsýzlýkla sonuçlanmasý, aþaðýdakilerden hangisine neden olmamýþtýr? II. þehzadeler arasýnda taht kavgalarýnýn sona ermesi, XVII. yüzyýlda, A A) Dýþ borçlarýn artmasýna III. sadrazamlarýn yönetimdeki etkisinin artmasý B) Maliyenin bozulmasýna geliþmelerinden hangileri bu durumun nedenleri arasýnda gösterilebilir? C) Devletin duraklamasýna A D) Bütçenin açýk vermesine A) Yalnýz I E) Giderlerin artmasýna B) Yalnýz II D) I ve II 2. C) Yalnýz III E) II ve III I. Azak Kalesi ve çevresi Ruslara býrakýlacaktýr. II. Ruslar Ýstanbul’da elçi bulundurabileceklerdir. 5. III. Osmanlý Devleti, Rusya’ya 30 bin altýnlýk savaþ tazminatý ödeyecektir. II. Koçi Bey’in Osmanlý Ýmparatorluðu’nun duraklama nedenleri ve tedbirlerini IV. Murat’a sunmasý Yukarýdakilerden hangileri Ruslarla yapýlan Ýstanbul Antlaþmasý’nýn (1700) maddeleri arasýnda yer almamýþtýr? III. Tarhuncu Ahmet Paþa’nýn ekonomik bozukluðu düzeltmek için her alanda tasarruf uygulamasýný baþlatmasý C A) Yalnýz I B) Yalnýz II D) I ve III I. Köprülü Mehmet Paþa’nýn eyalet isyanlarýný bastýrarak orduyu disiplin altýna almasý C) Yalnýz III Yukarýdaki ýslahatlardan hangileri doðrudan devletin harcamalarýný azaltmaya yöneliktir? E) II ve III C A) Yalnýz I B) Yalnýz II D) I ve II 3. XVII. yüzyýlda Osmanlý Ýmparatorluðu’nu ekonomik çöküntüden kurtarmak için Tarhuncu Ahmet Paþa çeþitli ekonomik önlemler almýþ, fakat sadrazamlýktan alýnarak idam edilmiþtir. Tarhuncu Ahmet Paþa’nýn öldürülmesinin temel nedeni aþaðýdakilerden hangisidir? D 6. C) Yalnýz III E) II ve III Aþaðýdakilerden hangisi Duraklama Devri’ndeki ayaklanmalarýn nedenlerinden biri deðildir? D A) Osmanlý askeri yapýsýnýn bozulmasý A) Saray ve köþk yapýmlarýný durdurmasý B) Yeniçerileri cezalandýrmasý C) Ulufe daðýtýmýný kaldýrmasý D) Ekonomik önlemlerinin bazý çevrelerde rahatsýzlýk meydana getirmesi E) Kapýkulu askerlerinin ücretlerini azaltmasý 112 B) Yönetim sisteminin bozulmasý C) Ýlmiye sýnýfýnýn bozulmasý D) Osmanlý yönetim sisteminin deðiþtirilmek istenmesi E) Vergilerdeki düzensizliðin sorunlara yol açmasý 10. Sýnýf / Tarih Test - 2 7. Arayýþ Yýllarý (1600 - 1700) XVII. yüzyýlda Osmanlý Devleti ile ilgili, • Ferhat Paþa Antlaþmasý ile doðuda en geniþ sýnýrlarýna ulaþýlmasý • Bucaþ Antlaþmasý’yla Avrupa’da toprak kazanýlmasý • 24 yýllýk bir kuþatmadan sonra Girit Adasý’nýn ele geçirilebilmesi • 10. XVI. yüzyýlýn sonuna kadar Osmanlý Ýmparatorluðu’nda yönetim kadrolarýna alýnan kiþiler padiþah tarafýndan seçilmiþtir. • XVII. yüzyýldan itibaren yeniçerilerin istediði kiþiler yönetici olmaya baþlamýþtýr. • Valide sultanlar Duraklama Dönemi’nde devlet idaresinde söz sahibi olmuþlardýr. Bu bilgilere bakýlarak Osmanlý devlet yönetimiyle ilgili olarak aþaðýdakilerden hangisi söylenemez? Devlet kurumlarýnda ýslahatlar yapýlmasý geliþmelerine bakarak aþaðýdaki yargýlardan hangisine ulaþýlamaz? • B E A) Donanma zayýflamýþtýr. A) XVII. yüzyýlda yönetim alanýnda sýkýntýlarýn baþladýðý B) Devletin sýnýrlarý geniþlemiþtir. B) Halkýn yönetime katýldýðý C) Doðu ve batýdaki devletlerle savaþlar devam etmiþtir. C) Yeniçerilerin askerlik dýþýndaki iþlerle ilgilendiði D) Kurumlarda bozulmalar ve aksamalar baþlamýþtýr. D) XVI. yüzyýlda padiþahlarýn güçlü olduðu E) XVII. yüzyýlda merkezi otoritenin zayýfladýðý E) Osmanlý Devleti Balkanlardaki etkinliðini kaybetmiþtir. 11. 8. I. Avrupa halkýna mezhep seçme özgürlüðünün verilmesi II. Almanya’da siyasal birliðin saðlanmasý III. Sömürgeciliðe son verilmesi Yukarýdakilerden hangileri Vestfalya Antlaþmasý’nýn özellikleri arasýnda gösterilebilir? B) Yalnýz II D) I ve III C) Yalnýz III • Ýç isyanlar baþlamýþtýr. • Gelir kaynaklarý giderek azalmýþtýr. • Yetkisiz kiþiler devlet iþlerine karýþmýþlardýr. • Yeniçeriler yönetimde etkili olmaya baþlamýþlardýr. Bu durumun aþaðýdaki alanlardan hangisinde doðrudan bir ýslahat yapýlmasýný gerektirdiði ileri sürülemez? A A) Yalnýz I XVll. yüzyýlda Osmanlý ülkesinde, E A) Ekonomik E) I, II ve III B) Ýdari C) Askeri D) Sosyal E) Teknik 9. Aþaðýdakilerden hangisinin Osmanlý Devleti’nin askeri alanda ýslahatlar yapmasýnda etkili olduðu savunulamaz? 12. A) Toprak kayýplarýnýn artmasýnýn B BB Aþaðýdakilerden hangisi Celali ayaklanmalarýnýn nedenleri arasýnda gösterilemez? B) Kanunlar önünde bütün halkýn eþit hale getirilmek istenmesinin A) Eyaletlerde yönetimin bozulmasý C) Yeniçeri Ocaðý’nýn bozulmasýnýn C) Yöneticilerin halktan usulsüz vergi almalarý D) Týmar sisteminin bozulmasýnýn D) Týmar sisteminin bozulmasý E) Savaþlarda baþarýsýzlýklarýn artmasýnýn E) Savaþlardan kaçanlarýn eþkiya olmasý 10. Sýnýf / Tarih B) Maaþlarýn düþük ayarlý paralarla ödenmesi 113 Arayýþ Yýllarý (1600 - 1700) 1. Test - 3 Aþaðýdakilerden hangisi, Osmanlý Devleti’nin Duraklama Dönemi’ne girmesine neden olan askeri sorunlar arasýnda gösterilemez? 4. Aþaðýdaki devletlerden hangisi Otuz Yýl Savaþlarýna katýlmamýþtýr? E AA A) Ýspanya A) Padiþah ve devlet adamlarýnýn sýk aralýklarla deðiþmesi B) Hollanda C) Fransa D) Danimarka E) Ýngiltere B) Yeniçeriler arasýnda “Devlet ocak içindir.” anlayýþýnýn yaygýnlaþmasý C) Mesleði askerlik olmayan kiþilerin ordu ve donanmada görevlendirilmesi D) Avrupa’da sürekli ordularýn kurulmasýyla týmarlý sipahilerin öneminin azalmasý E) Yeniçerilerin, askerlik dýþýnda iþlerle uðraþmaya baþlamalarý 5. XVII. yüzyýl ýslahatlarýnýn özellikleri arasýnda aþaðýdakilerden hangisi gösterilemez? C A) Yeniçerilerin tepkisine yol açmasý B) Duraklamaya çözüm getirememesi C) Halkýn isteklerinin etkili olmasý 2. D) Kuvvet ve þiddet yoluyla güvenliðin saðlanmaya çalýþýlmasý Aþaðýdaki antlaþmalardan hangisi Osmanlý Devleti ile Ýran arasýnda imzalanan antlaþmalardan biri deðildir? E) Avrupa’nýn örnek alýnmamasý E A) Kasrýþirin B) Nasuh Paþa C) Serav D) Ferhat Paþa E) Küçük Kaynarca 6. Osmanlý Devleti, Karlofça Antlaþmasý’nda Podolya bölgesini aþaðýdaki devletlerden hangisine býrakmýþtýr? D 3. A) Avusturya Osmanlý Devleti’nin uyguladýðý iltizam sisteminde, merkeze uzak olan eyaletlerde toprak vergileri açýk artýrma yoluyla peþin olarak satýlýyor ve elde edilen vergi gelirleri doðrudan hazineye aktarýlýyordu. B) Venedik C) Fransa D) Lehistan E) Rusya XVII. yüzyýldan itibaren bu sistemin merkeze baðlý eyaletlerde de uygulanmaya baþlanmasýnda, I. Osmanlý topraklarýnda yeni eyaletlerin kurulmasý, 7. Bu ýslahatlarýn temel amacý aþaðýdakilerden hangisidir? II. devlet hazinesinin para ihtiyacýnýn artmasý, III. Avrupa devletleriyle ticaret iliþkilerinin canlanmasý Osmanlý Devleti’nde ilk ýslahat hareketleri, XVII. yüzyýlda baþlamýþtýr. A A) Devlet otoritesinin saðlanmasý durumlarýndan hangilerinin etkili olduðu savunulabilir? B) Batý ülkelerinden örnek alýnmasý C) Eðitim kurumlarýnýn düzenlenmesi B A) Yalnýz I B) Yalnýz II D) I ve II 114 C) Yalnýz III E) II ve III D) Sýnýrlarýn geniþletilmesi E) Týmar sisteminin düzeltilmesi 10. Sýnýf / Tarih Test - 3 8. Arayýþ Yýllarý (1600 - 1700) Osmanlý Devleti, Karlofça Antlaþmasý’nda tarihinin ilk büyük toprak kayýplarýyla karþýlaþmýþtýr. Bu durumun Osmanlý Devleti’nde aþaðýdakilerden hangisine yol açtýðý savunulamaz? 12. Aþaðýdakilerden hangisi týmar sisteminin bozulma nedenlerinin dýþýnda kalýr? C A) Týmarlarýn mülke dönüþmesi B) Köylülerin topraklarýný terk etmesi C A) Ekonomik gelirlerin azalmasýna C) Ýpek ve Baharat yollarýnýn öneminin azalmasý B) Hakimiyet alanýnýn daralmasýna D) Týmar daðýtýmýnda kanunlara uyulmamasý C) Eyalet sayýsýnýn artmasýna E) Týmarlarýn ehliyetsiz kiþilere verilmesi D) Kaybedilen yerleri geri alma siyasetinin izlenmesine E) Ýç siyasette yeni görevlendirmelerin yaþanmasýna 13. Aþaðýdakilerden hangisi Köprülüler Dönemi geliþmelerinden biri deðildir? E A) Uyvar Kalesi’nin fethedilmesi 9. B) Girit Adasý’nýn fethedilmesi Ýstanbul isyanlarý aþaðýdaki padiþahlardan hangisi döneminde görülmemiþtir C) Vasvar Antlaþmasý’nýn imzalanmasý D) Osmanlý Devleti’nin batýda en geniþ sýnýrlarýna ulaþmasý A A) II. Selim B) III. Murat C) II. Osman E) Osmanlý Devleti’nin doðuda en geniþ sýnýrlarýna ulaþmasý D) IV. Murat E) IV. Mehmet 14. 10. Aþaðýdakilerden hangisi Osmanlý Devleti’nde XVII. yüzyýlda yaþamýþ bir halk ozanýdýr? Osmanlý Devleti’nde XVII. yüzyýlda aþaðýdaki geliþmelerden hangisi ekonominin bozulmasýnda etkili olmamýþtýr? D B A) Evliya Çelebi B) Karacaoðlan A) Savaþlarýn uzun sürmesi C) Aþýk Veysel D) Naima B) Saray masraflarýnýn artmasý C) Ýthalatýn artmasý E) Katip Çelebi D) Ekber ve erþed sistemine geçilmesi E) Kapitülasyonlarýn yaygýnlaþmasý 11. XVII. yüzyýl ýslahatlarýnýn baþarýsýz olmasýnda, I. ekber ve erþed sisteminin kabul edilmesi, II. ýslahatçýlarýn uzun süre görevde kalamamalarý, III. devletin doðal sýnýrlarýna ulaþmasý olgularýndan hangilerinin etkili olduðu savunulamaz? D 15. Aþaðýdakilerden hangisi II. Osman dönemindeki geliþmelerden biridir? B A) Baðdat üzerine sefer düzenlenmesi B) Þeyhülislamýn yetkilerinin kýsýtlanmasý C) Yeniçeri Ocaðý’nýn kaldýrýlmasý D) Veraset sisteminin deðiþtirilmesi A) Yalnýz I B) Yalnýz II D) I ve III 10. Sýnýf / Tarih C) Yalnýz III E) I, II ve III E) Osmanlý Devleti’nin ilk defa toprak kaybetmeye baþlamasý 115 Arayýþ Yýllarý (1600 - 1700) 1. Test - 4 Aþaðýdakilerden hangisi, Osmanlý Devleti’nde Kuruluþ ve Yükseliþ dönemlerinden itibaren görülen bir geliþme deðildir? 5. C A) Balkan uluslarýyla mücadele edilmesi Bu durum aþaðýdakilerden hangisini saðlamýþtýr? B) Ýç isyanlarýn çýkmasý C) Islahatlarýn yapýlmasý XVII. yüzyýl baþýnda Osmanlý tahtýna çýkan I. Ahmet, veraset sisteminde deðiþiklik yaparak padiþahýn ölümünden sonra yaþça en büyük þehzadenin tahta geçmesini kabul etmiþtir. A D) Deniz seferlerinin yapýlmasý A) Tahta geçecek þehzadenin belirlenmesini E) Devþirmelere görev verilmesi B) Padiþahlarýn otoritesinin artmasýný C) Saray kadýnlarýnýn devlet iþlerine karýþmasýný D) Devletin duraklamasýný E) Ordunun bozulmasýný 2. XVII. yüzyýlda, I. Bucaþ, II. Zitvatorok, 6. III. Hotin antlaþmalarýndan hangileri, Osmanlý Devleti ile Avusturya arasýnda imzalanmýþtýr? I. Yeniçeri Ocaðý’na karþý bir denge unsuru olan týmarlý sipahilerin öneminin azalmasý, B A) Yalnýz I B) Yalnýz II D) I ve II Yeniçeri Ocaðý’nýn, XVII. yüzyýlda devlet otoritesini tanýmaz hale gelmesinde, II. Yeniçeri Ocaðý’nýn devletin en büyük askeri gücü haline gelmesi, C) Yalnýz III E) II ve III III. Osmanlý tahtýna en büyük þehzadenin getirilmesi kuralýnýn kabul edilmesi geliþmelerinden hangilerinin etkili olduðu savunulabilir? 3. D Aþaðýdaki antlaþmalardan hangisi, geçerliliðini uzun süre korumasý bakýmýndan önemlidir? A) Yalnýz I B) Yalnýz II D) I ve II A C) Yalnýz III E) II ve III A) Kasrýþirin Antlaþmasý B) Ferhat Paþa Antlaþmasý C) Vasvar Antlaþmasý 7. D) Karlofça Antlaþmasý E) Hotin Antlaþmasý Týmarlý sipahiler, Kanuni Sultan Süleyman zamanýna kadar Türk ordusunun en kalabalýk bölümünü oluþtururken, XVI. yüzyýlýn sonlarýndan itibaren önemini kaybetmiþtir. Bu durumun ortaya çýkmasýnda, 4. I. týmar topraklarýnýn iltizama çevrilmeye baþlanmasý, I. Süleymaniye Camii II. Sultan Ahmet Camii II. týmarlarýn hak etmeyen kiþilere verilmesi, III. Dolmabahçe Sarayý III. geniþleme politikasý izlenmesi Yukarýdaki mimari eserlerden hangileri XVII. yüzyýlda yapýlmýþtýr? B geliþmelerinden hangilerinin etkili olduðu söylenemez? B A) Yalnýz I B) Yalnýz II D) I ve II 116 C) Yalnýz III E) II ve III A) Yalnýz I B) Yalnýz III D) I ve III E) II ve III 10. Sýnýf / Tarih C) I ve II Test - 4 8. Arayýþ Yýllarý (1600 - 1700) XVII. yüzyýlda Osmanlý Devleti’nde ortaya çýkan Ýstanbul ve Celali isyanlarýnýn, 11. I. padiþah, XVII. yüzyýlda birçok alanda ýslahat yapýlmýþ fakat ýslahatlardan istenilen neticeler elde edilememiþtir. Bu durumun ortaya çýkmasýnda, II. âyan, III. halk I. padiþahlarýn ýslahatlarý desteklemesi, II. ordu ve ulemanýn yeniliklere karþý çýkmasý, sýnýflarýndan hangileri üzerinde olumsuz etkilerinin olduðu söylenemez? III. bozulmanýn gerçek nedenlerine inilmemesi B A) Yalnýz I B) Yalnýz II D) I ve II geliþmelerinden hangilerinin etkili olduðu söylenebilir? C) Yalnýz III E) I ve III D A) Yalnýz I B) Yalnýz II D) II ve III 9. Osmanlý Devleti’nde XVII. yüzyýldan itibaren týmar sisteminde aksaklýklar ortaya çýkmaya baþlamýþtýr. 12. Bu durum, I. askeri, II. ekonomik, III. sosyal alanlarýn hangilerindeki bozulmalarý da beraberinde getirmiþtir? C) Yalnýz III E) I, II ve III Osmanlý Devleti’nde XVII. yüzyýlda idari, askeri ve ekonomik alanlarda meydana gelen bozulmalarý düzeltmek amacýyla devlet adamlarý tarafýndan ýslahatlar yapýlmýþtýr. Aþaðýdakilerden hangisi bu devlet adamlarýndan birisi deðildir? C 10704 A) IV. Murat E B) II. Osman A) Yalnýz I B) Yalnýz II D) I ve III C) Yalnýz III C) II. Mahmut E) I, II ve III D) Köprülü Mehmet Paþa E) Tarhuncu Ahmet Paþa 10. Osmanlý Devleti’nde, XVII. ve XVIII. yüzyýllarda kapýkulu askerleri, çýkardýklarý isyanlarda istemedikleri devlet adamlarýnýn görevden alýnmasýný ya da öldürülmesini saðlamýþlardýr. 13. Bu durum aþaðýdakilerden hangisinin doðrudan göstergesidir? E 10705 A) Celali isyanlarýnýn baþladýðýnýn Bu bilgilere göre, I. Osmanlý topraklarýndan geçen yollar eski canlýlýðýný kaybetmiþtir. II. Osmanlý Devleti geniþ topraklar kaybetmiþtir. B) Týmar sisteminin kaldýrýldýðýnýn III. Ýslam ülkeleri arasýnda savaþlar artmýþtýr. C) Savaþlarda alýnan baþarýlarýn azaldýðýnýn D) Bütün devlet adamlarýnýn yeniçeriler tarafýndan göreve getirildiðinin E) Devletin, ordu üzerindeki denetiminin zayýfladýðýnýn 10. Sýnýf / Tarih Coðrafi Keþifler sonunda ticaret yollarýnýn deðiþmesi Osmanlý Devleti ve Ýslam dünyasýný ekonomik yönden olumsuz etkilemiþtir. yargýlarýndan hangilerine ulaþýlamaz? E A) Yalnýz I B) Yalnýz II D) I ve III C) Yalnýz III E) II ve III 117 Arayýþ Yýllarý (1600 - 1700) 14. Osmanlý Devleti, XVII. yüzyýlda aþaðýdaki devletlerden hangisiyle mücadele etmemiþtir? Test - 4 17. A) Lehistan II. yeniçeri sayýsýnýn gereðinden fazla artmasý, B) Avusturya C) Ýngiltere Osmanlý Devleti’nde, I. Yeniçeri Ocaðý’na usulsüz asker alýnmasý, C III. yeniçerilerin yönetim üzerinde baský kurmasý D) Venedik geliþmelerinin oluþ sýralamasý aþaðýdakilerden hangisinde doðru olarak verilmiþtir? E) Rusya A A) I, II, III B) I, III, II D) II, III, I 15. II. Viyana Kuþatmasý da I. Viyana Kuþatmasýnda olduðu gibi baþarýsýzlýkla sonuçlanmýþtýr. I. Viyana Kuþatmasýndaki baþarýsýzlýk Osmanlýlarý fazla etkilemezken, II. Viyana Kuþatmasýndan sonra Osmanlý Devleti Avrupa devletlerine karþý aðýr yenilgiler almýþ, Karlofça Antlaþmasý ile de büyük çapta toprak kaybetmiþtir. 18. Bu durumun ortaya çýkmasýnda, I. Avrupalýlarýn askeri alanda güçlenmesi, II. Osmanlý askeri teþkilatýnýn bozulmasý, geliþmelerinden hangilerinin etkili olduðu savunulabilir? D A) Kýrým, Osmanlý Devleti’ne baðlý bir konumda bulunmaktadýr. D B) Yalnýz II D) I ve II Lehistan’ýn, Erdel ve Boðdan iç iþlerine karýþmasý üzerine Osmanlý Devleti Hotin Seferi’ne çýkmýþ ve sefer sonunda yapýlan Hotin Antlaþmasý’nda; Lehistan’ýn Erdel ve Boðdan iç iþlerine karýþmamasý ve Lehistan’ýn Kýrým’a yýllýk vergi ödemeyi sürdürmesi maddeleri kabul edilmiþtir. Buna göre aþaðýdaki yargýlardan hangisine ulaþýlamaz? III. Reform hareketlerinin baþlamasý A) Yalnýz I C) II, I, III E) III, I, II C) Yalnýz III B) Osmanlý Devleti iç iþlerine karýþýlmasýný istememektedir. E) I ve III C) Lehistan, yapýlan savaþlarda baþarýsýz olmuþtur. D) Yeniçerilere son verilmesine karar verilmiþtir. E) Osmanlýlarýn Lehistan üzerindeki etkinliði devam etmiþtir. 16. Osmanlý Devleti, Karlofça Antlaþmasý’ndan sonra ülke geneline teftiþçi valiler göndermiþ, sýnýrlardaki Hristiyan ahaliye ekonomik kolaylýklar tanýmýþ, köylülerin topraklarýna geri dönmesi için vergi yükünü hafifletmiþtir. Bu uygulamalarýn, I. Avrupa tarzýnda yenilikleri baþlatma, 19. II. halkýn devlete baðlýlýðýný güçlendirme, I. Fransa’yla kapitülasyon antlaþmasý yapma, III. eþkiyalýk ve baþýbozukluðu doðuran nedenleri ortadan kaldýrma II. Akdeniz ticaretini canlandýrma, III. Rodos’u alma amaçlarýndan hangilerine yönelik olduðu ileri sürülebilir? E Osmanlý Devleti, Coðrafi Keþiflerin olumsuz etkisini azaltmak amacýyla, çalýþmalarýndan hangilerini yapmýþtýr? C A) Yalnýz I D) I ve II 118 B) Yalnýz II C) Yalnýz III E) II ve III A) Yalnýz I D) I ve III B) Yalnýz II E) II ve III 10. Sýnýf / Tarih C) I ve II
