Slayt 1 - İstanbul Tıp Fakültesi

İstanbul Tıp Fakültesi
Tıbbi Biyoloji AD
Prof. Dr. Filiz Aydın



Dominant / resesif tanımları
Otozomal ve gonozomal kalıtım nedir?
İnkomplet dominant/ kodominant ne ifade eder?

Pedigri nedir, Neden yapılır?
Otozomal dominant etki


Otozomal resesif etki
 Wild-tip (yabanıl tip) normal allel
Bireylerin çoğunda (ya da doğada en yaygın
halde) bulunan versiyon
 Mutant allel, bir nükleotid dizisi yada
DNA düzenlemesinde kalıcı bir değişiklik
durumunu ifade eder
• Wild-tip (yabanıl tip) normal allel
• Mutant allel
• Homozigot (A/A) (a/a)
• Heterozigot (A/a)
Tek gen hastalıkları
Tek bir lokustaki alleller tarafından belirlenen
bozukluklardır
 Monogenik (tek gen) kalıtsal hastalıklar, mutant
genin üzerinde bulunduğu kromozoma göre
otozomal veya gonozomal olarak adlandırılırlar.
 Heterozigot ve homozigot durumda etki
göstermelerine bağlı olarak
dominant veya resesif olarak ifade edilirler.
Mutant gen etkisi?
 Bir mutant genin varlığında normal allelin
gen ürünü işlevini yerine getirebilmek için
yeterli midir?
Evet yeterlidirHayır yeterli değildir-
İnkomplet daminant
 Otozomal dominant hastalıklar homozigotlarda
heterozigotlara göre daha ağır seyreder
 Hastalık bakımından heterozigot olan kişi;
İki homozigot’un (AA ve ya aa) arasında
bulunduğu bir yerde olduğu zaman bu
dominantlık inkomplet dominant olarak açıklanır.
Kodaminant !
 Her iki allelin ekspresyonu diğerinin varlığına rağmen
saptanabiliyorsa
iki allel kodominant /ortaklaşa dominantlık olarak
adlandırılır
Örnek: Kan grupları (ABO, MNS,Duffy sistemi vb.)
Human Lökosit Antijenler (HLA)
 Mendel tipi kalıtımla geçen
tek genli hastalıklarda kalıtım biçimleri
 -Otozomal kalıtım
Otozomal dominant
Otozomal resesif
 - Gonozomal kalıtım
X’e bağlı dominant
X’e bağlı resesif
Y- kromozomal (nadir)
 Kalıtsal karakterlerin kuşaklar boyunca nasıl
dağıldığının izlenmesi için
Pedigri yöntemi kullanılır.
 Pedigri ; aile (soy) ağacının çıkarılması işlemidir.
 Belli bir niteliği nedeniyle araştırıcı tarafından ilk
görülüp incelenen kişiye
 proband veya indeks vaka
(erkek ise propozitus, dişi ise Propozita) adı verilir.
 Pedigri çiziminde uluslar arası semboller
Kullanılır.
AİLE AĞACI ÇİZELGELERİNDE SIKLIKLA
KULLANILAN SEMBOLLER:
Thompson & Thompson
Tıbbi Genetik- 6. baskı
BİREYLER NUMALANDIRILIR. GENERASYONLAR ROMEN
RAKAMLARI İLE GÖSTERİLİR.
I 1 ve III 1 hasta bireyler
Diğerleri normal
Proband - Propozitus-indeks vaka
Aile ağacının çizilmesine neden olan olgu
bir ok (
) veya p harfi ile de gösterilebilir.
Fenotip:Bir genotipin morfolojik, klinik, biyokimyasal veya moleküler özellik
olarak gözlemlenebilen ekspresyonudur
Otozomal dominant kalıtım-(OD)
 Yapısal protein
bozukluklarına yol açan gen
mutasyonları genellikle
dominant tip kalıtım örneği
gösterir.
 Bu tip kalıtımın özelliği,
bozukluğun anne ya da
babadan çocuklara iki ya da
daha fazla kuşakta vertikal
geçişidir.
Otozomal dominant kalıtım-(OD)
 Mendelyen kalıtım gösteren 6000’den fazla fenotipin yarısından
fazlası dominant özelliktedir
 Bazı OD bozuklukların insidansı belli coğrafik bölgelerde
yüksektir.
 OD hastalıkların çoğu tek başlarına nadir görülmekle birlikte,
çok sayıda olmaları toplam insidansı yükseltir
Otozomal dominant kalıtım-(OD)
Etkilenmiş anne ve baba
A/a
Homozigot
etkilenmiş
1/25
Aa
OD bozukluklar genellikle
homozigotlarda heterozigotlara
oranla daha şiddetli görülür
Aa
Aa
AA
 Klinik olarak
Aa
Heterozigot
etkilenmiş
1/50
aa
Etkilenmemiş
1/25
Otozomal dominant kalıtım-(OD)
Kısa ekstremiteler, büyük baş,basık burun kökü, belirgin
alın özellikli bir iskelet bozukluğu ile karakterize
Akondroplazi
Kemikleşme süreci, kıkırdak veya kemik oluşumunda
önemli olan FGFR3 gen mutasyonu etkili
Fibroblast büyüme faktör reseptörü-3
4p16.3 bölgesinde yer almaktadır.
 Homozigot olan Akondroplazik hastalar
heterozigotlardan daha fazla
etkilenir ve sıklıkla erken bebeklik dönemlerini bile
yaşayamazlar
Ailesel hiperkolesterolemi
Punnett Square
“a” = normal allel
“A” = mutant allel
Paternal
P
A
Bu gebelikte olasılık
nedir?
a
Maternal
Aa
a Aa
a
1/2
aa
1/4
1/2
1/2
1/2
+
1/4
1/4
aa +
1/4
hasta
normal
1/2
1/2
Otozomal Dominant Hastalıklar
Ailesel hiperkolesterolemi (Familial hypercholesterolemia)
OD kalıtım gösteren hastalıklara
örnekler
- Akondroplazi
- Polipozis coli
- Ailesel hiperkolesterolemi
- Huntington koresi
- Nörofibromatoz Tip I
- Marfan Sendromu
- Osteogenezis İmperfekta
- Erişkin polikistik böbrek
OD hastalıklarında
Ekspresyon farklılıkları
1. Penetrans- özelliğin fenotipte görülebilme oranı
2. Ekspresivite-Fenotipin ekspresyonunun şiddeti
3. Pleiotropi- Bir genetik kusurun birden fazla özelliği
etkilemesi
Etkinlik (Penetrans)
 Bir genin fenotipte kendini gösterme sıklığını ifade eder.
 Mutant bir genin en azından belirli bir derecede ifadesini
gösteren bireylerin yüzdesi, Mutasyonun penetransı olarak
tanımlanır
Otozomal Resesif (OR) Kalıtım
 Mutant gen etkisinin homozigot olarak taşıyanlarda ortaya çıktığı
kalıtım biçimidir.
 Doğuştan metabolizma bozukluklarının büyük bir bölümü bu
grup içinde yer alır.
 Taşıyıcı olan kişilerin fenotipleri normalden farklı değildir.
.
 Homozigotlar mutant geni heterozigot olarak taşıyan anne ve
babadan almış olmalıdır (taze mutasyon hariç)
Otozomal Resesif (OR) Kalıtım
Hastalık iki heterozigotun evliliği ile ortaya çıkar.
Eşey farkı gözetmez.
Otozomal Resesif (OR) Kalıtım
Anne ve baba
Çocuk için risk
Taşıyıcı X Taşıyıcı
R/r x R/r
¼ R/R, ½ R/r, ¼ r/r
3/4 etkilenmemiş 1/4 etkilenmiş
Taşıyıcı X Etkilenmiş
R/r x r/r
½ R/r, ½ r/r
1/2 etkilenmemiş 1/2 etkilenmiş
Etkilenmiş X etkilenmiş
r/r x r/r
r/r
Tümü etkilenmiş
Etkilenmiş X Sağlam
r/r x
RR
R/r
Tümü taşıyıcı
Normal allel
Mutant allel
R ile
r ile gösterilmiştir
Otozomal Resesif (OR) Kalıtım
OR kalıtım gösteren tipik bir aile ağacı
İki heterozigotun evliliği ile ortaya çıkar.
Eşey farkı gözetmez.
Akraba evlilikleri
Phenylketonuria
(PKU)
• Ortak atadan gelen
bireylerin evliliği
• Otozomal resesif
hastalıkların ortaya
çıkışında önemli.
aa
a
a
a
a
a
a
aa
Otozomal Resesif (OR) Kalıtım
OR hastalığı olan bir kişi bu mutant gen için heterozigot taşıyıcı olan birisi
ile evlenirse ,çocukların yarısı hasta ve yarısı fenotip olarak normal, ancak
taşıyıcı olacaktır.
Böylece aile ağacına bakıldığında ,ailede anne yada babadan birinin hasta
olması,çocuklarında %50 hasta olması otozomal dominant bir hastalığı
düşündürmektedir.Bu kalıtıma bu yüzden
quasidominant (dominant kalıtıma benzer) denmektedir
Rr
Rr
rr
rr
rr
Rr
Otozomal Resesif (OR) Kalıtım
 - Albinizm
 - FKU
 - Alkaptanuri
 - Kistik fibrozis
 - Hurler Sendromu (Mukopolisakkaridozis)
 - Orak hücreli anemi
 - Glikojen depo hastalığı
 - a –talasemi
 - Tay-Sachs
 - Adrenogenital sendrom
Teşekkürler