SINUSOIDAL DGM SIFIR AKIM GECISLI EVIRICIYLE REZONANS

advertisement
5. Uluslararası İleri Teknolojiler Sempozyumu (IATS’09), 13-15 Mayıs 2009, Karabük, Türkiye
SİNÜSOİDAL DGM SIFIR AKIM GEÇİŞLİ EVİRİCİ İLE REZONANS HATLI
EVİRİCİNİN KARŞILAŞTIRILMASI
COMPARISON OF SINUSOIDAL PWM ZERO CURRENT TRANSITION
INVERTER WITH RESONANT LINK INVERTER
Güngör BALa * ve Nihat ÖZTÜRKa
a
Gazi Üniversitesi, Ankara, Türkiye
E-posta: gunbal@gazi.edu.tr, ozturk@gazi.edu.tr
Özet
Bu çalışmada, yüksek güç yoğunluğu, hızlı geçiş cevabı ve
kontrol kolaylığı nedeniyle yaygın olarak kullanılan Darbe
Genişlik Modülasyonlu (DGM) DA-AA eviricilerde meydan
gelen anahtarlama kayıplarını azaltmak için kullanılan iki
yöntemin benzetimi yapılmış ve kayıpları karşılaştırılmıştır.
Yöntemlerden ilki, uygulanması kolay olan rezonans hatlı
evirici, diğeri ise sıfır akım geçişli eviricidir. Her iki evirici
aynı koşullarda çalıştırılmıştır ve anahtarlama kayıpları
incelenmiştir. Çalışmada sürme sinyali olarak sinüsoidal
DGM kullanılmıştır. Anahtarlama sinyalleri, taşıyıcı ile
referans sinyallerin karşılaştırılması sonucu üretilmiştir. İki
yöntemde de orijinal anahtarlama sinyallerinde herhangi
bir modifikasyon yapılmamıştır. Benzetim çalışmalarında
ORCAD programı kullanılmıştır. Elde edilen sonuçlar, sıfır
akım geçiş yöntemi ile eviricinin harmonik bozunumunun
daha küçük, veriminin ise daha yüksek olduğunu
göstermiştir.
Anahtar kelimeler: Sıfır akım geçiş, rezonans hatlı evirici,
Sinusoidal DGM.
Abstract
In this study, simulations of two methods used for
minimizing the switching losses occur in DC/AC inverters
with PWM that is used extensively because of its high
power density, fast response and control facility have been
simulated and the losses have been compared. The first
method is the resonant link inverter that is easily
applicable, the other is the zero current transition inverter.
Both inverters have been operated under the same
conditions and the switching losses have been analyzed.
In the study, sinusoidal PWM is used for gate signal.
Switching signals have been produced in consequence of
comparing the carrier and reference signals. No
modification has been made in original switching signals in
both methods. ORCAD has been used in simulations. The
results obtained show that total harmonic distortion is
lower of the inverter with zero current transition method
have increased considerably..
elemanları vasıtasıyla kesilmesi, bu elemanlar üzerinde
hem anahtarların, hem de devre elemanlarının
yapılarından dolayı kayıp bir enerji açığa çıkartır. Bu kayıp,
anahtarlama frekansıyla doğrusal olarak değişir [1].
Eviricilerde, yüksek performans ve yüksek güç yoğunluğu
için yüksek anahtarlama frekansı arzu edilir, böylece
üretilen sinyallerdeki dalgalanma ve pasif elemanların
boyutlarında küçülme sağlanabilir. Bununla beraber
yüksek
anahtarlama
frekansı,
anahtarlama
elemanlarındaki güç kayıplarını, anahtar üzerindeki
gerilim/akım baskılarını, ısınma sınırlarını, di/dt ve
dv/dt’den
dolayı
elektro
manyetik
etkileşimini
arttırmaktadır. Bu kayıp ve gürültülerin azaltılması ve
frekansın yükseltilebilmesi, ancak sert anahtarlama yerine
yumuşak anahtarlama (YA) tekniklerinin kullanılmasıyla
sağlanabilmektedir. YA’lı eviricinin anahtarlama frekansı
artarken anahtarlama kayıplarında ve anahtar baskılarında
(stres) azalma olmaktadır [2-6].
Geleneksel bastırma devreleri sistemlerin kayıplarını etkili
bir şekilde azaltamaz [5-8]. Bastırma devreleri,
anahtarlama esnasında oluşan enerjiyi kondansatör veya
endüktans elemanlarına aktarır [8]. YA tekniklerinin bir
çoğu DA/DA çeviriciler için önerilmektedir [9-12]. Bu
çeviriciler genellikle sabit bir yükü kontrol etmektedirler.
Ancak aynı prensibin AA güç kaynaklarına uygulanması
daha karmaşık bir işlemdir. DA giriş ve AA çıkış arasında
ileri ve geri güç akışı gerektirir. DA-AA çeviricilerin
sistematik sınıflandırması Şekil 1’de verilmektedir [7-13].
Keywords: Zero current transition, resonant link inverter,
sinusoidal PWM.
1. Giriş
Anahtarlamalı modda çalışan evirici/çeviriciler güç
aktarımını, sabit genlikteki gerilim/akımı yarı iletken
anahtarlama elemanları vasıtasıyla belli aralıkta ani olarak
keserek gerçekleştirirler. Güç akışının anahtarlama
© IATS’09, Karabük Üniversitesi, Karabük, Türkiye
Şekil 1. DA/AA çevirici/eviricilerin sınıflandırılması.
Bal G. ve Öztürk N.
YA’da
özellikle
anahtarlama
kayıplarının
ve
elektromanyetik girişimin (EMI) çok düşük olması bu
teknolojiyi cazip kılmaktadır. Anahtarlama kayıplarının çok
az olması, IGBT ve bipolar transistorlerin daha yüksek
frekansta kullanılabilmesine imkân tanımaktadır. Frekansın
yükselmesi, aynı gücün daha küçük malzemelerle
(kondansatör,
sargılar,
transformatörler
gibi)
aktarılabilmesini sağlar. Boyutların küçülmesi çok daha
kolay taşınabilir cihazların yapılmasına olanak sağlar. Bu
eviricilerde anahtarlar daha az stres altında çalışarak
etrafa daha az elektromanyetik dalga yaydıkları için
çevreyi daha az kirleten veya nerdeyse kirletmeyen
cihazlar yapılmasına imkân vermektedir. Anahtarlarda,
anahtarlama kayıplarının az olması, rezonans çeviri
teknolojisi ile daha verimli cihazlar yapılabileceğini
göstermektedir [5-7].
YA çeviriciler yardımcı devreler ile gerçekleştirilir ve bu
yardımcı devrelere rezonansı gerçekleştirmelerinden
dolayı rezonans kol da denmektedir. Rezonans kolun
amacı; minimum anahtarlama kaybı için anahtarlar
üzerindeki dalga şeklini düzenlemektir. Bu düzenlemeyi
enerji depo eden elemanlar, üzerindeki enerjinin kayıpsız
bir şekilde veya en az bir kayıpla kaynağa, yüke veya diğer
enerji depo eden elemanlara aktararak gerçekleştirirler.
Yardımcı devreler, sadece pasif L ve C elemanlarından
oluşabileceği gibi bu elemanları tetiklemek için kullanılan
yardımcı anahtarlar da içerebilir. Kullanılacak rezonans
elemanlarının yeri büyük önem taşımaktadır [7-14].
Bu çalışmada, rezonans geçişli ve rezonans hatlı
sinüsoidal darbe genişlik modülasyonlu eviricilerin
performansı
incelenmektedir.
İki
yönteminin
karşılaştırılması için aynı işletim şartlarında, ORCAD
programında, benzetim çalışmaları yapılmıştır. Rezonans
hatlı eviricide DA hattına yüksek frekanslı, rezonans kol
ilave edilmiştir. Yüksek frekansta salınan giriş geriliminin
sıfır geçişlerinde anahtarlama yapılması amaçlanmıştır.
Geliştirilen sıfır akım geçişli YA evirici için, rezonans kol
ana güç iletimi yolundan kaldırılmış ve sadece anahtar
geçişlerinde aktif edilecek hale getirilmiştir. İki eviricinin
karşılaştırılması sonucu rezonans geçişli devrenin
veriminin daha büyük ve harmoniklerinin daha küçük
olduğu görülmektedir.
2. YA Eviricilerin Tasarımı ve Çalışması
YA teknikleri; yük rezonanslı, rezonans geçişli ve rezonans
hatlı olmak üzere üç ana başlık altında incelenebilir [8].
Geliştirilen bir fazlı tam köprü sinüsoidal DGM’lu rezonans
hatlı evirici Şekil 2’de, rezonans sıfır akım geçişli evirici
Şekil 3’te gösterilmektedir. Rezonans hatlı eviricinin DA
hattına yüksek frekanslı rezonans kol ilave edilmiştir.
Böylelikle giriş gerilimi rezonans frekansta salınım
yapacaktır. Burada amaç, daha düşük anahtarlama
frekansındaki eviricinin giriş geriliminin sıfır geçiş anlarında
anahtarlama yapılmasının sağlanmasıdır. Rezonans giriş
geriliminde veya anahtarlama sinyallerinde modifikasyon
yapılmadan eviricideki anahtarlamaların, sıfır geçişte
yapılması imkânsızdır. Bu çalışmada böyle bir düzenleme
yapılmamıştır. Rezonans kol tüm çalışma boyunca aktiftir.
Rezonans
hatlı
eviricinin
en
büyük
avantajı
gerçekleştirilmesinin
kolay
olmasıdır.
Rezonans
elemanların devreye alınması için herhangi bir yardımcı
anahtar kullanılmamaktadır.
Ana güç yoluna bağlı rezonans kolun sürekli devrede
kalması, ek kayıplar ve baskıların oluşmasına neden
olmaktadır. Bu sakıncanın giderilmesi için Şekil 3’te verilen
rezonans geçişli evirici yapısı kullanılmıştır. Eviricinin
çalışması ana anahtarların iletim ve kesim geçişleri
haricinde normal DGM ile çalışan evirici ile aynıdır. İletim
ve kesim geçişlerinden hemen önce yardımcı devre
yardımcı anahtarlar ile aktif edilerek, ana anahtardan
geçen yük akımının, geçiş anında yardımcı devreden
karşılanmasını sağlanır. Böylece anahtarlar için sıfır akım
civarında iletim/kesim mümkün olmaktadır. Her iki tür
evirici için anahtarlama sürme sinyalleri, anahtarlama
frekanslı bir üçgen dalga ile referans sinüs sinyalinin
karşılaştırılması sonucu elde edilmektedir.
Şekil 2. Rezonans hatlı evirici devresi.
Şekil 3. Sıfır Akım Geçişli evirici devresi.
Her iki YA yönteminin karşılaştırılması için genel amaçlı
devre tabanlı benzetim programı olan ORCAD 9.1’den
yararlanılmıştır. Bu paket program, hazır yarıiletken
anahtar modelleri sayesinde, ayrıntılı analizlerin gerektiği
durumlarda tercih edilmektedir [13,14]. Rezonans hatlı
eviricinin, devre elemanlarının değeri Lr = 30.9µH ve Cr =
82nF olarak seçilmiştir. Sıfır akım geçişli eviricide ise
rezonans kol elemanlarının değeri; Lr = 5.2µH ve Cr =
80nF olarak seçilmiştir. Her iki eviricide anahtarlama
frekansı 20kHz alınmıştır. Vdc bara gerilimi sabit 200
volttur. Yük devresinin değeri de Lyuk = 15mH ve Ryuk =
20Ω olarak alınmıştır. Rezonans hatlı eviricide, devrenin
çalışmasının, geleneksel sert anahtarlamalı eviriciden tek
farkı, girişi rezonans frekansta salınan bir gerilim olmasıdır.
Bu nedenle analizinin yapılmasına gerek duyulmamıştır.
Sıfır akım geçişli eviricide ise, analiz, Iyuk<0 durumu, Iyuk>0
durumunun eşleniği olduğundan, sadece Iyuk>0 şartları için
zamanlama Şekil 4’te verilmektedir. Burada en önemli
husus
yardımcı
anahtarların
devreye
alınma
zamanlamasıdır.
Bal G. ve Öztürk N.
2.1. Sıfır Akım Geçişli Eviricinin Çalışması
Devrenin çalışması şöyle özetlenebilir. Iyuk<0 durumunda
S2 ve S4 ana anahtarları iletimden çıkmak üzere iken, bu
kola paralel bağlı A2 yardımcı anahtarı devreye alınarak,
rezonans başlatılır. Rezonans kol akımı, yük akımına eşit
olduğu noktadan sonra, S2 ve S4 anahtarlarının ters
paralel diyotları iletime girerek bu anahtarların yaklaşık sıfır
akım altında kesim yapılması sağlanmaktadır. Rezonans
kol akımı yön değiştirdikten sonra, yani A2 anahtarının ters
paralel diyotu iletime girdikten sonra, A1 anahtarının sürme
sinyali kaldırılabilir. Iyuk>0 durumunda ise S1 ve S3 ana
anahtarları iletimden çıkmak üzere iken, buna paralel bağlı
A1 yardımcı anahtarı devreye alınarak, rezonans koldan
geçen akım kısa sürede yük akımı seviyesine
çıkartılmaktadır. Rezonans kol akımı, yük akımına eşit
olduğu noktadan sonra, S1 ve S3 anahtarlarının ters
paralel diyotları iletime gireceğinden, bunların sürme
sinyali kesilerek, S1 ve S3 anahtarlarının yaklaşık sıfır
akım altında kesim yapılması sağlanmaktadır. Rezonans
kol akımı yön değiştirdikten sonra, yani A1’in ters paralel
diyotu iletime girdikten sonra, A1 anahtarının sürme sinyali
kaldırılabilir. Bu durumda, hem S1 ve S3, hem de A1
anahtarları kayıpsız kesime götürülebilmektedir. Devrenin
detaylı çalışması, eşdeğer devreler incelenebilir.
Anahtarların devreye alınması ile rezonans elemanlar
üzerindeki akım ve gerilim Şekil-4’te verilmektedir.
Şekil 4.Sıfır akım geçişli evirici sürme sinyalleri, rezonans akım ve gerilimi.
3. Evirici Harmonikleri ve Verimlerinin
Karşılaştırılması
Her iki evirici aynı işletme şartlarında çalıştırılarak, yük
akımları, giriş çıkış güçleri ölçülmüştür. Yük akımları için
Fouirer analiz yapılmıştır. Bilindiği gibi, sinyal işlemede
yoğun olarak Fourier analizi kullanılmaktadır. Fourier
serileri dalga şekillerinin harmonik analizi için en yaygın
olan işaret işleme tekniğidir. Fourier serileri kısaca, zaman
uzayında ifade edilmiş periyodik bir dalga şeklinin, frekans
uzayına dönüşümünü sağlar. Periyodik bir işaret, çeşitli
genlik ve frekanstaki birçok sinüs işaretinin toplamı
şeklinde ifade edilebilir. Denklem 1’de verilen bu işlem
Fourier serisine açılım olarak bilinmektedir [15,16].
f ( x) =
a0 ∞
+ ∑ (a n cos nx + bn sin nx)
2 n=1
(1)
Burada, en düşük frekanslı sinüzoidal işaret 1.harmonik
(temel dalga), diğerleri ise harmonik bileşenler adını
almaktadır. Analiz sonunda a0 katsayısı ve an , bn seri
katsayıları hesaplanarak harmonik genlikleri bulunmuş
olur. a0 sabiti, fonksiyonun ortalama değerine eşittir. n
indisi harmonik mertebesini göstermekte olup, an ve bn
n.harmoniğin bileşenleridir. Terimlerin analitik çözümleri
basit denklemler için bile karmaşık ve zaman alıcıdır. Bu
nedenle Orcad gibi genel amaçlı bir benzetim programı ile
bu karmaşıklık kolayca giderilebilir. Fourier analizi
yapılarak, temel bileşen ve harmonikler elde edilebilir. Aynı
zamanda, üretilen sinyalin ideal sinüsten ne kadar sapma
gösterdiğini gösteren toplam harmonik bozunumu (THD)
kolaylıkla bulunur [15,16].
Yapılan Fourier analizi sonucu, rezonans hatlı eviricinin
THDv=%11.7, sıfır akım geçişli eviricinin THDv=%2.2
olarak bulunmuştur. Şekil 5 ve 6’da rezonans hatlı ve sıfır
akım geçişli evirici yük akımları ile yük gerilimlerinin
Fourier analiz verilmektedir. Bunlara göre geliştirilen sıfır
akım geçişli eviricinin yük gerilimi ve akımı ideal sinüs
sinyaline daha yakındır.
Her iki evirici aynı işletme şartlarında çalıştırılarak, giriş
çıkış güçleri ölçülmüştür. Ölçüm sonucu elde edilen eğriler,
rezonans hatlı evirici için Şekil 7’de, rezonans geçişli evirici
için ise Şekil 8’de verilmektedir. Eğriler üzerinden yapılan
ölçümlere göre rezonans hatlı eviricin verimi %80 iken
rezonans geçişli eviricinin verimi yaklaşık %92 seviyesine
çıkarılmaktadır. Ayrıca rezonans hatlı eviricide elemanlar
üzerinde, dalgalanan giriş geriliminden dolayı daha fazla
gerilim ve akım baskısı oluşacağı açıktır.
Bal G. ve Öztürk N.
Şekil 5. Rezonans hatlı ve sıfır akım geçişli evirici yük akımları.
Şekil 6. Rezonans hatlı ve sıfır akım geçişli evirici yük gerilimlerini Fourier analizi
Şekil 7. Rezonans hatlı eviricinin, giriş çıkış güçlerinin bulunması.
Bal G. ve Öztürk N.
Şekil 8. Sıfır akım geçişli eviricinin giriş ve çıkış güçlerinin bulunması.
4. Sonuç
Bu çalışmada rezonans hatlı ve rezonans geçişli sinusoidal
darbe genişlik modülasyonlu bir faz tam köprü DA/AA
eviricilerin ORCAD programında benzetimi yapılmıştır.
Geliştirilen sıfır akım geçişli YA yönteminde; rezonans kol
ana güç yolu üzerinden taşınarak, rezonans koldan dolayı
oluşan ek kayıplar giderilmiştir. Rezonans kol sadece
anahtar iletim ve kesim geçişlerinde devreye alınmaktadır.
Sıfır akım geçişli eviricinin en can alıcı noktası, yardımcı
devre elemanlarının devreye alınması ve çıkarılması
zamanlamasıdır. Her iki evirici devresi de aynı yük ve
anahtarlama frekanslarında çalıştırılarak, devrelerin
harmonikleri ve verimleri karşılaştırılmıştır. Sıfır akım
geçişli eviricinin harmonik bozunumunun daha düşük,
veriminin ise rezonans hatlı evirici veriminden yaklaşık
%10 daha yüksek olduğu görülmüştür.
Kaynaklar
[1] Kazimierczuk M.K. and Czarkowski D., “Resonant
Power Converters”, John Wiley&Sons, Inc., New
York, 3-7 (1996).
[2] Pickert V. and Johnson C.M., “Three phase soft
switching voltage source converters for motor drives.
Part 1:Overview and analysis”, IEE Proc. Electr.
Power Appl., 146(2): 147-154 (1999).
[3] Hua G., Yang E.X.,Jiang Y. and Lee F.C.,”Novel zero
current transition PWM converters”, Power Electronics
Specialist Conference, PESC’93 Record 24th Annual
IEEE,. 538-544 (1993).
[4] Hua G., Leu C.S.,Jiang Y. and Lee F.C.,”Novel zero
voltage transition PWM converters”, Power Electronics
Specialist Conference, PESC’92 Record 23rd Annual
IEEE, 55-61 (1992).
[5] Li Y., Lee F.C. and Boroyevich D., “A tree phase soft
transition inverter with a novel control strategy for zero
current and near zero voltage switching” IEEE
Transaction on Power Electronics, 16(5):710-723
(2001).
[6] Sheng K., Finney S.J., Williams B.W., He X.N. and
Quian Z.M., “IGBT switching losses” Proceeding of 2th
International Conference on Power Electronics and
Motion Control, Chine, 1:274-277 (1997).
[7] Bellar M.D., Wu T.S., Tchamdjou A., Mahdavi J. and
Ehsani M., “A review of soft switched DC-AC
converters”,
IEEE
Transaction
on
Industry
Applications, 34(4):847-860 (1998).
[8] Jovanovic M.M., “Resonant, quasi-resonant, multiresonant and soft-switching techniques merits and
limitations” International Journal of Electronics,
77(5):537-554 (1994).
[9] Bodur H. and Bakan A.F., “A new ZVT-ZCT-PWM
DC-DC converter”, IEEE Transactions on Power
Electronics, 19(3): 676-684 (2004).
[10]
Lee D.Y., Lee M.K., Hyun D.S. and Choy I., “New
zero-current-transition PWM DC/DC converters
without current stres”, IEEE Transaction on Power
Electronics, 18(1): 95-104 (2004).
[11]
Liu K.W. and Lee F.C., “Zero-voltage switching
technique in DC/DC converters”, IEEE Transactions
on Power Electronics, 5(3): 293-304 (1990).
[12]
Canesin C.A. and Barbi I., “Novel zero-currentswitching PWM converters” IEEE Transactions on
Industrial Electronics, 44(3): 372-381 (1997).
[13]
Öztürk N., “Sıfır akım anahtarlamalı bir fazlı evirici
benzetimi” Politeknik Dergisi, 9(3): 153-160 (2006).
[14] Öztürk N. “Yumuşak Anahtarlamalı Asenkron
Motorun
Dolaylı
Vektör
Denetiminin
Gerçekleştirilmesi”, Doktora Tezi, Gazi Ü. Fen
Bilimleri Ens. Ankara 2006
[15]
Altıntaş A., “Tanımlanmış veya ölçülmüş dalga
şekilleri için bir harmonik analizörü”ici benzetimi” SAU
Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 10(2): 6-15 (2006).
[16] Mohan N., Undeland T.L. ve Robbins W.P., “Güç
Elektroniği” Literartür Yayıncılık, İstanbul, 105-110
(2003).
Download