3-8 Kronik B hepatiti tedavi

Türkiye Tıp Dergisi 2002; 9(1): 3-8
Klinik Çal›şmalar/Clinical Reports
Kronik Hepatit B Tedavisinde Lamivudin ve
İnterferon-α 2b Kombinasyonu
Cengiz PATA*, Ali HAFTA**, Mehmet ARHAN***, Aziz YAZAR*,
Kamuran KONCA****, Duygu DÜŞMEZ*****, Candan ÖZTÜRK******
*
**
***
****
*****
******
Mersin Üniversitesi T›p Fakültesi, İç Hastal›klar› Anabilim Dal›,
Mersin Üniversitesi T›p Fakültesi, Gastroenteroloji Bilim Dal›, MERSİN
Ankara Numune Eğitim ve Araşt›rma Hastanesi, Gastroenteroloji Kliniği, ANKARA
Mersin Üniversitesi T›p Fakültesi, İmmünoloji Bilim Dal›,
Mersin Üniversitesi T›p Fakültesi, Patoloji Anabilim Dal›,
Mersin Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, MERSİN
ÖZET
Amaç: Kronik hepatit B tedavisinde interferon yıllardır kullanılmasına karşılık elde edilen sonuçlar yetersizdir.
Lamivudin son yıllarda kullanıma giren viral replikasyonu %100’e yakın baskılayan bir nükleosit analoğudur.
Bu çalışmada, interferon-α 2b ile lamivudinin kombine kullanımının tek başına interferon-α 2b kullanımına
üstünlüğü olup olmadığının belirlenmesi amaçlandı.
Yöntem: Biyokimyasal ve histopatolojik olarak kronik hepatit B tanısı alan 20 olguya 6 ay süreyle 100-150
mg/gün lamivudin ve haftada 3 gün 10 milyon ünite interferon-α 2b, 20 olguya haftada 3 gün 10 milyon ünite interferon-α 2b tedavisi verildi. Olgular tedavi başlangıcından itibaren 3, 6 ve 12. ayın sonunda değerlendirildi.
Bulgular: Onikinci ayın sonunda kombine tedavi alan grupta HBeAg serokonversiyonu %35.2 iken interferon
monoterapisi alan grupta %26.6 idi (p> 0.05). Yine bu gruplarda ALT normalleşmesi sırasıyla 9 (%45) ve 6
(%33.3) olguda gözlendi (p> 0.05). Kombine tedavi veya interferon tedavisi alan gruplarda 6. ayda HBV DNA
negatifleşmesi 18 (%90) ve 6 (%30) (p< 0.05), 12. ayda ise 11 (%55) ve 5 (%25) olguda gözlendi (p= 0.05).
Yorum: Kronik hepatit B tedavisinde lamivudin interferon kombine tedavisinin tek başına interferon kullanımına göre istatistiksel anlamlı üstünlüğü olmamasına rağmen, lamivudin HBV DNA negatifleşmesinde etkili
bir ilaç olarak görülmektedir.
Anahtar Kelimeler: Kronik hepatit B, lamivudin, interferon-α 2b
SUMMARY
The Combination of Interferon-α 2b and Lamivudine in Treatment of Chronic Hepatit B
Objective: Although interferon are successfully used for the treatment of the chronic hepatitis B infections for
many years, the obtained results are insufficent. Lamivudine, which is a nucleoside analouge, can block the viral replication up to 100% success, but can not act intracelluler viruses. The aim of this study was to investigate whether the combination treatment of interferon-α 2b plus lamivudine is better than interferon-α 2b alone or not.
3
Pata C, Hafta A, Arhan M, Yazar A, Konca K, Düşmez D, Öztürk C
Method: For 20 patients, who had biochemical and histopathological diagnosis of chronic hepatitis B infection, lamivudine 100-150 mg/day plus interferon-α 2b 10 million units as 3 times a week were given for a period of 6 months, for another 20 patients, who also have had biochemical and histopathological diagnosis of
chronic hepatitis B infection, a 10 million units of interferon-α 2b treatment as 3 times a week was given for
a 6 months period. The subjects were assesed in 3, 6 and 12. months from begining of therapy on.
Results: The seroconversion of HBeAg were seen in 35.2% of patients who had recevied the combination therapy, whereas this ratio was 26.6% among monotherapy receving patients at the and of 12 months (p> 0.05).
In the same groups the ALT levels have returned to normal with a 45% and 33.3% ratio (p> 0.05) (in 9 and
6 patients respectively). A negative HBV DNA meassurement was obtained in 18 (%90) at 6. month and 6
(%30) at 12. months of patients which received combination therapy, whereas this number was only 6 (30%)
and 5 (%25) (p= 0.05, p< 0.05).
Conclusion: The lamivudine therapy seems an effective drug for the HBV DNA normalization although there
was no significant difference between two groups therapy.
Key Words: Chronic hepatitis B, lamivudine, interferon-α 2b
GİRİŞ
Dünya üzerinde yaklaş›k 300 milyon, ülkemizde ise
6 milyon kişinin hepatit B virüs (HBV) infeksiyonu
taş›y›c›s› olduğu düşünülmektedir (1,2). HBV taş›y›c›lar›n›n %10’unda sirotik değişiklikler geliştiği ve
bu kişilerde hepatoselüler karsinoma oluşma riskinin
normal popülasyondan 15-300 kez daha fazla olduğu
gözönüne al›n›rsa kronik hepatit tedavisinin önemi
anlaş›labilir (3,4). Kronik hepatit tedavisinde 1980’li
y›llar›n baş›ndan beri interferon türevleri yayg›n olarak kullan›lmakta olmas›na rağmen bu ilaçlar›n
önemli yan etkilerinin mevcut olmas› ve tedaviye cevap oran›n›n yaklaş›k %14-37 olarak bildirilmesi tedavide sürekli farkl› alternatiflerin araşt›r›lmas›na sebep olmuştur (5-7).
Lamivudin bir nükleosid analoğu olup esas etkisini
virüsün DNA sentezini bozarak yapmaktad›r ancak,
replike olmayan hücre içi virüs fragmanlar›na karş›
etkisi yoktur (8). Lamivudinle yap›lan çal›şmalarda
ilac›n HBV replikasyonunu tama yak›n inhibe ettiğinin gösterilmesi ve bu ilaç ile tedavi edilen hastalarda tedavi sonras› CD4+ T-lenfosit cevab›n›n artm›ş olduğunun bildirilmesi kronik hepatitli hastalar›n tedavisinde lamivudine olan ilgiyi artt›rm›şt›r
(9,10). Öte yandan lamivudin kullan›m›ndaki en
önemli sorunlar›n baş›nda gelen viral direncin, ilk 6
ay sonras›nda dahi tedavi alan olgular›n %40’›nda
görüldüğünün bildirilmesi, ilac›n uzun süreli kullan›m›nda önemli bir sorun olarak karş›m›za ç›kmaktad›r
(11). İnterferon tedavisi sonucunda al›nan cevapta
viral yükün yüksek olmas›n›n tedavinin başar›s›zl›ğ›n› belirleyen en önemli faktörlerden biri olduğunun
kabul edilmesi, DNA polimeraz aktivitesinin inhibe
edilmesinin ve beraberinde interferon kullan›lmas›
yaklaş›m›n›n uygun olacağ›n› düşündürmektedir
(12). Öte yandan lamivudin ve interferonun beraber
4
kullan›m›n›n her iki ilac›n farmakokinetiğini etkilemediğinin belirlenmesi ve lamivudinin yan etki profilinin plaseboya yak›n olmas› bu 2 ilac›n kombine
kullan›larak kronik hepatit B tedavisinde etkinliğini
belirlemek için yap›lan çal›şmalara h›z vermiştir
(13,14).
Bu çal›şma, kronik hepatit B tedavisinde interferon-α
2b ve lamivudinin kombine kullan›m›n›n tedavideki
etkinliğini belirlemek amac›yla yap›ld›.
GEREÇ ve YÖNTEM
Eylül 1999-Ocak 2000 tarihleri aras›nda Mersin Üniversitesi T›p Fakültesi ve Ankara Numune Eğitim ve
Araşt›rma Hastanesi Gastroenteroloji Poliklinikleri’nde izlenen, histopatolojik olarak kronik hepatit B
tan›s› konulmuş 40 olgu çal›şmaya al›nd›. Çal›şmaya
dahil edilen olgular›n ayr›nt›l› öyküleri, fizik muayeneleri, biyokimyasal tetkikleri, tiroid fonksiyon testleri, antinükleer antikor (ANA), protrombin zaman›
(PTZ), anti-HCV, anti-HBs, anti-HBe, HBeAg, antiHBc Ig-M, delta Ag, Epstein Barr virüs (EBV) IgM,
sitomegalovirüs (CMV) IgM, anti-HIV serolojik tetkikleri ve üst bat›n ultrasonografisi yap›ld›. Öyküde
diabetes mellitus, kronik böbrek yetmezliği, gebelik,
laktasyon, özefagus varis kanamas›, asit, kronik alkol
kullan›m› veya psikiyatrik tedavi amaçl› ilaç kullan›m› olan; tetkikler sonras›nda PTZ’si normalin 3 saniye üzerinde, trombosit say›s› 100.000 mm3’ün alt›nda, granülosit say›s› 1500 veya alt›nda, kreatinin 1.5
mg/dL’nin üzerinde, albumini 3 g/dL’nin alt›nda,
ANA değeri 1/160’›n üzerinde olan, anormal tiroid
fonksiyon testleri olan ve delta Ag ile anti-HCV pozitif olan ve olgular çal›şmaya al›nmad›. Belirtilen
kriterlere uyan 18-65 yaş aras›, 3 aydan uzun süredir
ALT düzeyi normalin 1.5-10 kat› aras›nda olan, serumda HBsAg pozitif, HBV DNA 5 pq/mL’nin üze-
Türkiye Tıp Dergisi 2002; 9(1): 3-8
rinde ve/veya HBeAg’si pozitif olan 40 olgu çal›şma
kapsam›na al›nd›. Biyopsi materyalleri Knodell histopatolojik aktivite (HAI) skorlamas›na göre değerlendirildi (15). HBV DNA hibridizasyon değerlendirilmesi Diagen/USA kiti kullan›larak yap›ld›. Hastalar 20’şer kişilik 2 gruba ayr›larak randomize edildi.
Birinci gruba kombine tedavi olarak, 6 ay süreyle
100-150 mg/gün lamivudin ve interferon-α 2b 10
milyon ünite haftada 3 defa, 2. gruba ise haftada 3
defa 10 milyon ünite interferon-α 2b verildi. Olgular›n tedavi ald›klar› süre içerisinde her ay ALT, AST,
tam kan say›m›, 6. ve 12. ayda ALT, AST, HbeAg,
anti-HBe, anti-HBs, HBV DNA düzeyleri tetkik edildi. Tedavi s›ras›nda 2 ayda 1 tiroid fonksiyon testleri değerlendirildi. Tedavi sonras›nda başlang›çta
HBeAg pozitif olan olgularda anti-HBeAb oluşmas›
(HBe serokonversiyonu), ALT normalize olmas› ve
HBV DNA’n›n negatifleşmesi birincil hedef olarak,
başlang›çta anti-HBeAb pozitif olan (prekör mutant
HBV) olgularda ise ALT normalize olmas› ve HBV
DNA’n›n negatifleşmesi birincil hedef olarak kabul
edildi.
İstatistiksel değerlendirme için SPSS paket program›
kullan›ld›. Gruplar›n demografik özelliklerinin (yaş
ve cinsiyet) karş›laşt›r›lmas›nda Mann Whitney U
testi, gruplar›n kendi içerisinde ilk ve son değerlerinin karş›laşt›rmas›nda Wilcoxon P testi ve her iki çal›şma grubu son değerleri karş›laşt›rmas›nda ise Kikare testi kullan›ld›. Gözlerdeki frekans say›s› 5’in
alt›nda olduğu durumlarda Fisher’in kesin Ki-kare
testi kullan›larak istatistiksel değerlendirme yap›ld›.
İstatistiksel olarak p değeri 0.05’in alt›nda olan değerler anlaml› kabul edildi.
BULGULAR
Birinci (13 erkek, 7 kad›n, ortalama yaş 48.4 ± 5.21
y›l) ve 2. çal›şma grubu (12 erkek, 8 kad›n, ortalama
yaş 45.3 ± 4.98 y›l) aras›nda yaş ve cinsiyet yönünden anlaml› fark bulunmad› (p> 0.05). Birinci grup
olgular›n tedavi öncesi serum ALT düzeyi ortalamas› 72 ± 22.9 U/L, tedavinin 6. ay›nda 58.9 ± 14.6 U/L
ve 12. ay›nda 56.8 ± 16.9 U/L olarak tespit edilirken,
bu değerler 2. grupta s›ras›yla 68 ± 18.9 U/L, 60 ±
16.4 U/L ve 59.4 ± 18.2 U/L idi. İki grubun tedavi
öncesi ve sonras› değerleri aras›ndaki fark›n istatistiksel olarak anlaml› olduğu gözlenirken (p< 0.05), 1.
ve 2. grubun tedavi öncesi ve sonras› ortalama ALT
değerleri aras›nda anlaml› fark gözlenmedi (p>
0.05). Birinci grubun HBV DNA değerleri ortalamas› tedavi başlang›c›nda 116 ± 53.6 pq/mL, 6. ayda 13
± 4.1 pq/mL ve 12. ayda 82 ± 12.7 pq/mL olarak tespit edilirken, 6. ve 12. aylara ait HBV DNA düzeylerinin tedavi başlang›c›ndaki değerlere göre düşük olduğu tespit edildi (p< 0.05). İkinci grupta HBV DNA
değerleri s›ras›yla 124 ± 66.2 pq/mL, 78 ± 6.4 pq/mL
ve 84 ± 8.9 pq/mL olarak tespit edildi, bu grup olgular›n tedavi başlang›c› ve sonras› sonuçlar› aras›nda
da anlaml› fark vard› (p< 0.05). Birinci ve ikinci grubun HBV DNA ortalama değerleri aras›nda tedavi
öncesinde anlaml› fark bulunmazken, 6. ayda 1. grubun (13 ± 4.1 pq/mL) HBV DNA ortalamalar›n›n 2.
grup (78 ± 6.4 pq/mL) ortalamalar›ndan anlaml› düşük olduğu tespit edildi (p< 0.05). Birinci grupta 17
(%85) olguda HBeAg pozitif, 3 olguda anti-HBe pozitif; 2. grupta ise 15 (%75) olguda HBeAg pozitif, 5
olguda anti-HBe pozitif olduğu gözlenirken 2 grup
aras›nda prekör mutant HBV’li olgular yönünden
fark olmad›ğ› görüldü (X2= 0.625, p> 0.05) (Tablo
1). Olgular›n karaciğer biyopsi sonuçlar› HAI’ya göre skorland›ğ›nda 1. grubun ortalama HAI’s› 4 ± 1.2,
2. grubun 5 ± 0.8 olarak hesapland› (p> 0.05).
Birinci grupta ALT’nin normalize olmas› 6. ayda 8
(%40) olguda, 12. ayda 9 (%45) olguda gözlenirken,
ayn› değerler 2. grupta 6. ayda 6 (%33.3) olguda ve
12. ayda 6 (%33.3) olguda olarak gözlendi, 2 grup
aras›nda 12. ayda ALT’nin normal düzeye dönmesi
yönünden anlaml› fark olmad›ğ› görüldü (X2 = 0.96,
p> 0.05). Birinci grupta HBV DNA negatifleşmesi 6.
ayda 18 (%90) ve 12. ayda 11 (%55) olguda, 2. grupta ise 6. ayda 6 (%33.3) ve 12. ayda 5 (%25) olguda
gözlendi. İki grup aras›nda HBV DNA’s› negatifle-
Tablo 1. Olgular›n ALT, HBV DNA ve hepatit mark›rlar›nda tedavi sonras›nda oluşan değişiklikler.
Tedavi başlangıcı
Altıncı ay
Onikinci ay
I. grup
II. grup
I. grup
II. grup
I. grup
II. grup
ALT
72 ± 22.9
68 ± 18.9
58.9 ± 14.6
60 ± 16.4
56.8 ± 16.9
59.4 ± 18.2
HBV DNA
116 ± 53.6
124 ± 66.2
13 ± 4.1
78 ± 6.4
82 ± 12.7
84 ± 8.9
HBeAg (+)
17 (%85)
15 (%75)
16 (%80)
15 (%75)
11 (%55)
11 (%55)
HBsAg (+)
20
20
20
20
18
19
5
Pata C, Hafta A, Arhan M, Yazar A, Konca K, Düşmez D, Öztürk C
şumunu artt›rmaktad›r. Nevens ve arkadaşlar› yapt›klar› çal›şmada, 6 ay boyunca lamivudin verdikleri
tüm olgularda HBV DNA’y› bask›lam›şlar, ancak tedaviyi kestikten sonra tüm olgularda aktivasyonun
tekrar belirdiğini göstermişlerdir (18). Song ve arkadaşlar›n›n Kore’de 98 hasta üzerinde yapt›klar› çal›şmada, 1 y›l süreyle lamivudin kullanm›şlar ve HBeAg serokonversiyonunu 1 y›l sonunda %34 olarak
bildirmişlerdir, ancak tedavi sonras›nda olgular› 1 y›l
daha izlenmesi sonucunda serokonversiyon oluşan
olgular›n %39.8’inde tekrar HBeAg oluştuğunu görmüşlerdir (19). Perrillo ve arkadaşlar›, hepatik
transplantasyon sonras› HBeAg ve HBV DNA’s› pozitif olan, 52 olgu üzerinde 100 mg/gün lamivudin
kullanarak yapt›klar› çal›şmada, 52 hafta sonunda olgular›n %60’›nda HBV DNA’n›n negatifleştiğini ve
%31’inde anti-HBe’nin oluştuğunu bildirmişlerdir
(20). Jules ve arkadaşlar›, 66 hastaya 52 hafta lamivudin, 71 hastaya ise plasebo vererek izlemiş ve çal›şma grubunda %32, kontrol grubunda %11 serokonversiyon olduğunu, çal›şma grubunda olgular›n
%98’inde HBV DNA’n›n bask›land›ğ›n› ve tedavi
kesildikten 16 hafta sonra çal›şma grubunda antiHBe varl›ğ›n›n %29 olduğunu bildirmişlerdir (21).
Liaw ve arkadaşlar› Çin’de yapt›klar› çal›şmada, 25100 mg/gün lamivudin vererek hastalar› 2 y›l süreyle izlemişlerdir ve 100 mg/gün alan grupta HBeAg
serokonversiyonu ilk y›lda %17, 2. y›lda %27, HBV
DNA negatifleşme oran› ise 2 y›l sonunda %52 olarak
tespit edilmiştir (22). Konuyla ilgili en kapsaml› çal›şma, Schlam ve arkadaşlar› taraf›ndan yap›lan, 2000
y›l›nda Gut dergisinde yay›nlanm›ş 230 hasta üzerinde yap›lan çal›şmad›r. Bu hastalar›n 75’ine 8 hafta
100 mg/gün lamivudin, sonra lamivudine ilave olarak
haftada 3 kez 10 milyon ünite interferon, 69’una 16
hafta, haftada 3 kez 10 milyon ünite interferon ve 82
olguya 52 hafta 100 mg/gün lamivudin tedavisi vermişlerdir. Kombine tedavi alan grupta 52 hafta sonunda HBeAg serokonversiyonunu %29, interferon
monoterapisi alan grupta %18 ve lamivudin monoterapisi alan grupta %18 olarak bildirmişlerdir (23). Ül-
şen olgular›n say›s›nda 6. ayda anlaml› fark varken
(X2= 15, p= 0.0001), 12. ayda bu belirgin fark›n kalmad›ğ› görüldü (X2= 3.75, p= 0.05). Tedavi sonras›nda HBV viral mark›rlar› değerlendirildiğinde
HBeAg serokonversiyon oran›n›n 1. grupta 6. ayda
%5.8 (1/17) ve 12. ayda %35.2 (6/17), 2. grupta ise
s›ras›yla %0 (0/15) ve %26.6 (4/15) olduğu gözlendi.
İki grupta 6. ve 12. aylarda HBeAg serokonversiyonu olan olgular›n say›s›nda anlaml› fark olmad›ğ› görüldü (X2= 0.27, p> 0.05) (Tablo 2). Anti-HBeAg
pozitif olan olgulardan 1. ve 2. grupta 1’er olguda
ALT normalizasyonu ve HBV DNA negatifleşmesi
görüldü. Tedavi süresi dahil 1 y›ll›k izlem sonras›nda 1. grupta olgular›n 2 (%10)’sinde, 2. grupta olgular›n 1 (%5)’inde HBsAg’nin kaybolup yerine antiHBs’nin geliştiği gözlendi (X2= 0.36, p> 0.05). Tedavi sonras› 6 ayl›k izlem s›ras›nda serokonversiyon
gelişmeyen olgular›n 2’sinde karaciğer enzimlerinde
yükselme görüldü ve bu olgular reaktivasyon olarak
değerlendirildi.
Tedavi süresince hastalarda oluşan yan etkiler Tablo
3’te belirtilmiş olup tedaviyi kesmeyi gerektirecek
komplikasyonla karş›laş›lmam›ş olup 2 grup aras›nda anlaml› fark gözlenmemiştir (p> 0.05). İki olguda
1’er ay süren şiddetli gripal infeksiyon oluşmuş ancak interferon dozunun 4 hafta süreyle yar›ya düşülmesi yeterli olmuştur.
TARTIŞMA
Lamivudin kronik hepatit B tedavisinde son y›llarda
kullan›lmaya başlanm›ş olup ilac›n etkisi, kullan›m
süresi ve hangi endikasyonlar›n uygun olduğu yönünde fikirbirliği yoktur. Lamivudinle yap›lan s›n›rl›
say›daki çal›şmalarda, ilac›n neredeyse %100’e yak›n kullan›mdan 4 hafta sonra HBV DNA düzeylerini negatife indirgediği gösterilmiştir (16,17). Ancak
kullan›mda önemli sorunlar›n baş›nda, ilac›n kesilmesinden sonra oluşan yüksek nüks oranlar› ve s›kl›kla ortaya ç›kan direnç problemi gelmektedir. Özellikle nüks oran›n›n yüksek olmas›ndan dolay› monoterapilerde ilac›n 1 y›l ve üzeri denenmesi direnç olu-
Tablo 2. Tedavi sonras› çal›şma ve kontrol grubu birincil hedeflerin durumu.
Altıncı ay
Onikinci ay
I. Grup
II. Grup
I. Grup
II. Grup
HBeAg negatifleşmesi
1 (%5.8)
0 (%0)
6 (%35.2)
4 (%26.6)
ALT normalleşmesi
8 (%40)
6 (%33.3)
9 (%45)
6 (%33.3)
HBV DNA negatifleşmesi
18 (%90)
6 (%33.3)
11 (%55)
5 (%25)
6
Türkiye Tıp Dergisi 2002; 9(1): 3-8
Tablo 3. Tedavi s›ras›nda oluşan yan etkiler.
İnterferon
Lamivudin + interferon
Ateş
10
9
Kas ağrısı
3
4
Baş ağrısı
4
6
Troidit
2
1
Halsizlik
4
5
Bulantı, kusma
4
3
Üst solunum yolu inf.
4
5
kemizde halen konuyla ilgili çal›şmalar devam etmekte olup Nacar ve arkadaşlar›, 23 hastada 1 y›l süreyle 100 mg/gün lamivudin ve 10 milyon ünite interferon kombinasyon tedavisi verilmiş ve bildirilen
ilk sonuçlara göre 4 (%17.3) olguda HBeAg serokonversiyonu gözlenmiş olup çal›şma halen devam
etmektedir (24). Sezgin ve arkadaşlar›n›n yapt›klar›
çal›şmada ise lamivudin klasik interferon tedavisine
ek olarak 1 y›l süreyle verilmiş ve çal›şmac›lar virolojik olarak %93 cevap al›nd›ğ›n› bildirmişlerdir
(25). Görüldüğü gibi lamivudinin monoterapi ve interferonla kombine kullan›ld›ğ› çal›şmalarda serokonversiyon oran› %17-34 aras›nda değişmekte olup
lamivudinle yap›lan çal›şmalar›n tümünde lamivudinle tedavi edilen gruplarda tedaviye cevap diğer
gruplardan anlaml› olarak daha iyi bulunmuştur. Çal›şmam›z sonuçlar›na göre lamivudin ve interferon
kombine kullan›m› ile tek baş›na interferon kullan›m› aras›nda kabul edilen birincil yan›tlar kriter al›nd›ğ›nda anlaml› fark bulunmam›ş olmakla birlikte
kombine tedavi alan grupta iyileşme oranlar›ndaki
artma belirgindir. Çal›şma gruplar›n› oluşturan olgu
say›s›n›n azl›ğ›n›n ve lamivudinin literatürdekilerin
aksine sadece 6 ay kullan›lm›ş olmas›n›n bu sonuca
yol açt›ğ›n› düşünmekteyiz. Lamivudinle tedavi edilen grubun 6. ay sonundaki HBV DNA düzeyleri diğer gruba göre belirgin düşüktür, ancak ilac›n kesiminden sonra 2 grup aras›ndaki bu fark azalma eğiliminde olup bu sonuç ilac›n uzun süre kullan›lmas›n›n
daha etkili olacağ›n› düşündürmektedir.
Sonuç olarak, lamivudin HBV replikasyonunu bask›layan etkili bir ajand›r. Öte yandan bu ilac›n önemli
yan etkilerinin olmay›ş› kullan›m›n›n önünü açmaktad›r. Lamivudinin zaman içerisinde yap›lacak daha
geniş çal›şmalar sonucunda tedavisinde henüz yetersiz kald›ğ›m›z kronik hepatit B tedavisinde önemli
bir alternatif olacağ› aşikard›r.
KAYNAKLAR
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
Dienstang JL, Isselbacher KJ. Acute viral hepatitis.
In: Fauci AS, Braunwald E, Isselbacher KJ, et al
(eds). Harrison’s Principles of Internal Medicine.
14th ed. Vol: 2. New York: Mc Graw-Hill, 1998:
1677-92.
Bal›k İ. Hepatit epidemiyolojisi. Alt›nay B (ed). Hepatit B’den Özgül Korunma. Viral Hepatit’94. 2.
Bask›. İstanbul: Viral Hepatitle Savaş›m Derneği,
1994: 9, 106, 121-132.
Sherlock S, Dooley J. Diseases of Liver and Biliary
System. 9th ed. London, Edinburg, Boston, Melbourne, Paris, Berlin Vienna: Blackwell Scientific Publications, 1993: 273.
Lambiase L, Davis GL. Treatment of chronic hepatitis. Gastroenterology Clinics of North America 1992;
21: 663-6.
Alexander GJM, Brahm J, Fagan EA. Loss of iHBsAg
with interferon therapy in chronic hepatitis virus infection. Lancet 1987; 2: 66-8.
Saracco G, Mazzella G, Rosina F. A controlled trial
of human lymphoblastoid interferon in chronic hepatitis B in Italy. Hepatology 1989; 10: 336-41.
Wong DKH, Cheung AM, Q’Rourke K, et al. Effect of
alpha interferon treatment in patients with HBe antigen positive chronis hepatitis B. Ann Intern Med
1993; 119: 312-23.
Jarvis B, Faulds D. Lamivudine a rewiev of its therapeutic potential in chronic hepatitis B. Drugs 1999;
58: 141-5.
Hoonkop P, de Man RA, Niesters HGM. Quantitative
hepatitis B virus DNA assessment by the limiting dilution polymerase chain reaction in chronic hepatitis
B patients; evidience of continuing viral supression
with longer duration and higher dose of lamivudine
therapy. J Viral Hepat 1998; 5: 307-12.
Boni C, Bertoletti A, Penna A, et al. Lamivudine treatment can restore T-cell responsivness in chronic
hepatitis B. J Clin Invest 1998; 102: 968-75.
Bartholomew MM, Jansen RW, Jeffers LJ, et al. Hepatitis B virus resistance to lamivudine given for reccurrent infection after orthotopic liver transplantation. Lancet 1997; 349: 20-2.
Foster G. VII International Symposium on Viral Hepatitis (25-27 January 1996 Madrid Spain). Journal
of Viral Hepatitis 1997; 1: 130-4.
Jhonson MA, Jenkis JM, Bye C. A study of the pharmokinetic interaction between lamivudine and interferon. Eur J Pharmacol 2000; 56: 289-92.
Lai CL, Law YF, Leung NWY, et al. Genotypic resistance to lamivudine in a prospective placebo controlled multicentre study in Asia of lamivudine therapy
for chronic hepatitis B infection: Incidence, kinetics
of emergence and correlation with disease parameters. Hepatology 1997; 26: 522-9.
7
Pata C, Hafta A, Arhan M, Yazar A, Konca K, Düşmez D, Öztürk C
15. Knodell RG, Ishak KG, Black WC. Formulation and
aplication of a numerical scorring system for assesing histological activity in asymptomatic chronic active hepatitis. Hepatology 1981; 1: 431-5.
16. Dienstang JL, Perrillo RP, Schifft ER, et al. A prelimary trial of lamivudine for chronic hepatitis B infection. N Engl J Med 1995; 333: 1657-61.
17. Lai CL, Chien RN, Leung NW. A one year trial of lamivudine for chronic hepatitis B. N Engl J Med 1998;
339: 61-8.
18. Nevens F, Main J, Hoonkop P, et al. Lamivudine therapy for chronic hepatitis B a 6 months randomized
dose-rangig study. Gastroenterology 1997; 25: 242-4.
19. Song BC, Suh DJ, Lee HC, et al. Hepatitis B antigen
seroconversion after lamivudine therapy is not durable in patients with chronic hepatitis B in Corea.
Hepatology 2000; 32: 803-6.
20. Perrillo R, Rakela J, Dienstang J, et al. Multicenter
study of lamivudine therapy for hepatitis B after liver
transplantation. Hepatology 1999; 29: 1581-6.
21. Jules L, Dienstang MD, Eugene R, et al. Lamivudine
as initial treatment for chronic hepatitis B in the United States. N Engl J Med 1999; 341: 1256-63.
8
22. Liaw YF, Leung NW, Chang TT, et al. Effects of extended lamivudine therapy in Asian patients chronic
hepatitis B. Asia hepatitis lamividune study group.
Gastroenterology 2000; 119: 172-80.
23. Schlam SW, Heathcote J, Cianciara J, et al. International lamivudine study group. Gut 2000; 46: 562-8.
24. Nacar S, Parlak E, Koşar Y ve ark. HBeAg pozitif
hastalar›m›zda lamivudin ve interferon kombine tedavisinin ön sonuçlar›. 17. Ulusal Gastroenteroloji
Haftas› 2000: 97 (Abstrakt).
25. Sezgin O, Oğuz D, Alt›ntaş E ve ark. Kronik aktif B
hepatitinde uzun süreli interferon ve lamivudin kombinasyonu. 17. Ulusal Gastroenteroloji Haftas› 2000:
163 (Abstrakt).
YAZIŞMA ADRESİ
Yrd. Doç. Dr. Cengiz PATA
Mersin Üniversitesi T›p Fakültesi Hastanesi
İç Hastal›klar› Anabilim Dal›
33070, İçel-MERSİN
e-mail: ozpata@yahoo.com