SiYER YAZICILIGININ PROBLEMLERiNE BİR ÖRNEK

İslami İlimler Dergisi. Yıl 3. Sayı 2, Güz 2008 (175- I 83)
SiYER YAZICILIGININ PROBLEMLERiNE BİR ÖRNEK
-Beni Kaynuka
Savaşının
SebebiMehmet AZİMLİ 1
An example of the siyar writing problems
-the reason of Banu Qaynuqa warSummary: The reason of the war agaınst the jewish tribe banu qaynuqa ls
assesscd in this paper. There are two traditional narratlons conceming_the
reason of the war. One of them narrates that jewish med to put off a muslim woman's scarf and that was the reason for the war. The paper is formed
on this narratlan with an evaluatlon of its rawis and sanad and especially
histarical value. It is clear that this narratlan was essantially about a event
occured in Ficar wars and latcly adapted to the the war of banu qaynuqa.
And after. this narratlan become a part of the evidences and records and
took part In the lslamlc cronlcles.
Keywords: Banu qaynuqa. jewish. !kar wars
Siyerde Medine dönemi yıllannda gerçekleşen Yahudilerle mücadeleler
önemli bir yer tutar. Bu mücadelelerin yoğunluğu Kur'an'a da yansımıştır.
Medeni ayetlerdeki Yahudilerle ilgili detay bilgiler, bunun en önemli kanıtıdır.
Biz bu çalışmarmzda Medine Dönemi'nin ilk yıllannda meydana gelen Berıi
Kaynuka Savaşı'nın nederıi konusundaki rivayetleri tahlil etmek istiyoruz. 2
Beni Kaynuka Kuşatmasının Nedeni Olarak Anlatılan Riv~yetler
Hz. Peygamber, Bedir Savaşİ'nın arkasından Medine'deki zengin Yahudi
Kabilesi olan Berıi Kaynukalılar'a savaş açmış, onları kalelerinde 15 günlük
bir kuşatmanın akabinde teslim alıp Şam taraflarına sürgün etmişti. Berıi
Kaynukalılar'ın kuşatılmasına sebep olarak siyer kaynaklarında iki olaydan
bahsedilir. Bu rivayetleri sırasıyla verdikten sonra tahlillerilli yapmak istiyoruz.
Beni
Kaynukalılar'ın
Abitlerini
Bozmaları
Bu konuda bütün klasik kaynaklarda
olay şu şekildedir:
2
savaşın
sebebi olarak ilk
anlatılan
Doç. Dr.. Dicle Üniversitesi ilahiyat Fakültesi İslam Tarthi Anabilim Dalı ögretım Üyesi
Siyerciler. bu olayda savaş olmamasına ragmen gazve olarak nitelcndirdiklcri Için biz de çalış­
mamızda Ben-i Kaynuka Savaşı olarak isimlendiriyoruz. Bkz. Vakıdi. Kitabu'l-Meğaz~ Beyrııt
1984. 174.
İsı..AMi İLiMLER DERGisi
176
"Kaynulca Yahudileri, Yahudilerin en cesaretUleri idiler. Kaymılca Yahudileri'nin
ne arazileri, ne ziraatlan. ne de hunnalılclan vardı. Hepsi laıyumcu ve tüccar idiler. Bunların 300'ü zı.rhlı. 400'ü zı.rhsı.z olmale üzere 700 savaş erleri vardı.3 Hz.
Peygamber, Medine'ye hicret edip geldiği zaman. onlarla da anlaşma yapmıştı.
Yüce Allah'ın Hz. Peygamber'e Bedir'de ihsan buyurduğufetih ve zafer onların
laslcançlılcları.nı ve taşlanlılclarmı. açığa vurdurdLL Aradaki anlaşmayı bozdular. Kaymılca Yahudileri, Bedir'le Uhut arasmda antlaşma bozan ve Hz. Peygainber ile çarpışmaya TcaUcan Yahudilerin iUci idL Hz. Peygamber, bunu haber alınca
onları Kaynı.ılca çarşısında topladı ve: "Ey Yahudi toplııluğul Allah'ın Kureyş'e
indirdiği ı.ılrubet ve rmısibet gibi bir ı.ılrubet ve mLtsibetin sizin başmı.za da gele bile. ceğinden salanmı.z ve Müslüman olunuzl Çünlcü siz benim gönderilen peygamber
olduğumu biliyor ve bunu Kitabmı.zda ve Allah'ın size gönderdiği Ahd'de bulmuş
bulunuyorsunuz" buyurdl.L
Kaynı.ılca Yahudilert "Ey Muhammed! Sen bizi leendi Teaumin mi zannediyorsun?
Kendilerinde harp ilmi olmayan bir Tcavimle Tcarşılaşman seni mağrur etmesin,
aldatmasın! Sen onlardan bir jirsata nail oldun {onları yenmiş bulundun). Vallahi,
biz eğer seninle harp edersek, muhalc/calc, bizim nasıl insanlar olduğumuzu o zaman öğrenirsin!" diyerek Hz. Peygamber'e meydan o/aıdular. Rasulullah da onları
muhasara etti. " 4
Beni
da
Kaynukalılar'ın kuşaWrnası
aktarılan
konusunda ilk klasik siyer
kaynakların­
ilk rivayet budur.
Başörtüsü
Meselesi
İlk siyer kaynakları Beni Kaynuka olayı ile ilgili olarak yukarıdaki rivayeti
aktarmakla beraber, bazı siyer kaynakları Beni Kaynukalılar'la savaşa sebep
olan bir diğer olaydan daha bahsederler. Bu olay da şudur:
·Medineli olmayan veEnsardan birisiyle evli bulunan Araplardan5 bir Tcadm; KaynuTea Yahudilerinin çarşısına gelip s atacağı malı s atmış, ziynet eşyasını yap tır­
ma/c. için de bir /aıyumcu Yahudi'nin dülclciinma otı.ı.rmuştu.
Yahudiler, Icadının yüzünü açmasını istediler. Kadın ise yüzünü açmaktan kaçın~
dı. Kuyumcu veya Kaynı.ılca Yahudilerinden bir adam, Icadının haberi olmadan,
ar/ca tarafına oturup Icadının eteğini bir dilcenle sırtına iliştirdi. Kadıncağı.z ayağa
lcaUap edeb yeri açılınca. Yahudiler gülüşmeye başladılar.
Kadının feryadı
üzerine, Müslümanlardan bir zat sıçrayıp laıyumcunun ardına
onu öldürdü. Yahudiler de, toplanıp o Müslümanı şehit ettiler. Müslümanlar da, Yahudilere karşı. Müslümanları imdada çağı.rdılar. Böylece, Miıslümanlar­
la Kaynı.ılca Yahudilerinin araları bozuldLL " 6
düştü ve
3
4
İbn Hişiim. es-Siretu'n·Nebeviyye, Beyrut. 1994. V. 277.
İbn İshak, . Siret-ü İbni İslıalc, Konya. 1981. 496-498; Vakıdi, Kitabu'l·MeğazL Beyrut. 1984.
176; İbn Hlşiim, V. 277: İbn Sa'd, et-Tabalcatu'l-Kübra. Kahlre. 2001. II. 26; Belazuıi, Ensabu'lEşraf. Dımcşk. !997, I. 363; Tabeıi, Tarüıu'l-Ümem ve'l-Mülülc, Beyrut, !995, II. 49.
5
Rivaycli aktaran ilk kaynaklar. kadının Müslümanlığından bahsetrnczler. Ancak muahhar kaynaklar kadının müslüman olduğunu aktanrlar ve bu olayı Müslüman kadının başörtüsüne
saldın olarak yorum!arlar. Ekrem Ziya Umeri. Medine Toplumu. Çev; Nurettin Yıldız. İstanbul,
!988. 99; İbrahim Sançam. Hz Mulıammed ve Evrensel Mesajı. Ankara. 2003. 223; Kasım Şu­
lu!. Hz. Peygamber Devri Kronolojisi. İstanbul, 2003. 229.
Vakıdi. 176; İbn Hlşam. V. 277; Belazuri, I. 363.
6
Siyer Yazıcılığının Problemlerine Bir Örnek
177
Rivayetlerin Tahlili
hk siyer yazarlanndan
İbn İshak7 , İbn Sad8 ve Taberi9 , Beni Kaynuka ola-
sadece ilk rivayet üzerine
hiç bahsetmemektedir.
yının anlatımını
kurmaktadırlar
ve ikinci rivayetten
Ancak ilk siyer müelliflerinden bir kısmı bu iki rivayeti arka arkaya vermelttedirler. Bunlardan Vakıdi, İbn Hişam ve Belazuri, ilk rivayeti savaşın
kesin bir sebebi olarak verdikten sonra, muhtemelen bu konudaki savaşın
meşruluğunun delilini kuvvetlendirrnek için ikinci rivayeti de ilave olarak anlatmaktadırlar. 10 Sonuç olarak, ilk siyer kaynaklarımızın tamamı, olayın esas
sebebinin birinci rivayet olduğu konusunda müttefiktirler. Daha sonraki çalışmalarda da bu tertibe uyularak iki rivayeti birbirini tamamlayan sebepler
olarak aktarma alışkanlığı sürdürülmüştür. 11
Çağdaş bazı araştırmalarda
da
olayın
gerçek sebebinin ilk rivayetteki gibi
olduğunu, ikinci rivayetteki olayın Beni Kaynukalılar'a karşı gerçekleşen savaşın gerçek sebebinin olamayacağını belirtmişlerdir. 12 Ekrem Ziya Umeri, bir
kadının örtüsüne saldırılmasını anlatan ikinci rivayet hakkında şöyle der:
"Bu rivayet zayıftır. İsnadınd.a İbn Hişam'la Abdullah b. Cafer el-Mahremi arasında lcopulclulc vardır. Bir de tabiinin ileri gelenlerinden olmayan, meçhul Ebu
Avn'dan mevlcuf olarale gelmelctedir." 13
Ancak, Arap bir kadının örtüsüne saldmlıııasını anlatan ikinci rivayet, her
ne kadar rivayet açısından zayıf olıııası ve Beni Kaynuka olayının gerçek sebebi olıııamasına rağmen, siyer anlatan kitaplarda ön plana alınıııış ve olayın
gerçek nedeni gibi sunulıııuştur. Çağdaş bazı çalışmalarda da benzer bir yol
takip edilmiştir. Hatta son dönem siyerle ilgili kitaplarda bu ikinci rivayet.
Beni Kaynuka olayının gerçek sebebi gibi aktarılmaya ve bu şekilde yorumlanmaya başlanmıştır. Son dönem yayınlanan siyer ile ilgili kitaplar tararursa
bu durum görülecektir. 14
7
8
9
10
ll
12
13
14
İbn İshak. 496.
İbn Sa'd, Il. 26.
Taberi. II. 49.
Vakıdi. 176: İbn Hlşam. V. 277: Belazuri. I. 363.
Muhammed Hamidullah, İslam Peygamberi. (çev.: Mehmet Yazgan}. istanbul. 2004, 9.43: Halil
İmaduddin. Muhammed Aleyhlsselam. (çev.: İsmaıl Hakkı Sezer}. Konya. 2003. 340; Sançam,
223: Süleyman Nedvl. Asn Saadet. (çev.: All Gencell}. İstanbul, 1984, I. 278: Muhammed Gazali, Fılcluı.'s-Sire, (çev.: Resul Tosun}, İstanbul, 1987, 260: i. Hakkı Atçeken, "Asn Saaadet'tte
Yahudilerle İlişkllcre Genel Bakış; Diyanet İlmi DergL Arılcara. 2003, 444: Martin Lings, Hz.
Muhammed'in Hayatı. (çev.: Nazife Şişman}, İstanbul. 1994, 225.
Adem Apak, İslam Tarihi. İstanbul, 2006, 257.
Umeri, 99.
Mahmut Esa'd Seydlşehri, İslam Tarihi. Sad: A.Lütfi Kazancı, Osman Kazancı, İstanbul, 1983,
612; Abdurrahman Şarkavl, Özgürlük Peygamberi. (çev.: Muharrem Tan}. İstanbul. 1993, 220;
Hüseyin Algül. İslam TarihL İstanbul. 1997, 1. 408: Ahmet Çelebi, Hz. Muhammed'in Hayatı.
(çev.; Hasan Fehml Ulus}, istanbul, 1997, 100, Muhammed Hüseyin Heykel. Hz. Muhamrrıet'in
Hayatı. (çev.: Vahdettin İnce], istanbul, 2000, Il, 94; All Hlmmet Berki. Osman Keskioğlu. Hz.
Muhammed. Ankara, 1986.
İSii\Mİ İLiMLE:H DE:RGiSI
178
Dahası
son dönemlerdeki bazı araştırmalarda bu savaşın sebebinin sadece
vurgu yapılmaktadır. Bunlardan birkaç örnek vermek
istiyoruz. Şu sözler bu düşünceyi yansıtan güzel bir örnektir:
başörtüsü olduğuna
"Hicri ilcinci senenin Şevval ayında yapılan bu savaş, Hz. Peygamber'in resmen
Uan ettiği iUc savaştı ve sebebi. müslüman Icadının başörtüsüne Tcanşılm~ıy­
dı:ıs
Olaya benzer açıdan bakan ve Beni Kaynukalılar'a karşı savaşın sebebi
olarak müslüman bir kadının örtüsüne saldırılmasını anlatan ikirıci rivayelin
esas sebep olduğunu savunan başka bir alıntı yapmak istiyoruz:
"Bu hadisenin sebebi. YahudUerin, Müslüman Arap Icadınının yüzünü açmak istemeleri idL Bu olay, Müslüman Icadının leendi özel bir işini görme/c için Yahudi
çarşısına girdiği valdt olmuştu. İbn Hişdm'm nalelettiği bu sebep ile diğer siyercilerin rivayeti (yani Wc rivayet) arasmda tezat yolctur. .. .. .. Onlardan biri diğerini
tamamlıyor. Çünkü Yalıudilerin sadece Icinlerini kelimelerde ve yüzlerinde açığa
vurmasından dolayı, Resülullah'ın aralarındalci anlci.şmayı bozması çolc uzalc bir
düşüncedir. İbn Hişdm'm rivayetine göre, bildlcis Yahudilerin Müslümanlara lcarşı
lcötü davranmış olmaları gerelcir... "İbn Hişdm'ın rivayetinde (ilcinci olarale alctardığımız rivayettel telc lcaldığı bu olayda biraz zayrjlı/c vardır. Bir hülcme, delil teşlcil
edecek /cuvvette de değildir." Denilebilir. Aneale buna şehadet edecelc diğer sahih
hadisler çoktur. Onları ten/cit etmeye de imlcdn yolctur.- 16
Meseleyi
aynı
rivayete bağlayan
"Rasulullah(sav) bir
Icadının
diğer
bir görüş ise
örtüsüne tecavüz
şöyledir:
edildiğinden dolayı
bu
savaşı
yap-
tı. "17
İkinci Rivayetin Tahlili
Bu -ı.;e benzeri
düşünce
sahipleri,
olayı
biraz da sloganik olarak ön kabulle
düşünmektedirler. İkinci rivayelin cerh ve tadil açısından zayıf olduğunu, ri-
vayet zirıcirirıde problemierin olduğunu yukarıda söylendiği gibi bu düşünce
sahiplerinden bazıları da itiraf etmektedir. 18 Yine içinde sözgelimi Buhari'nin
bulunduğu sahih hadis kitaplarında, bu rivayetten bahsedilmemesi de dikkat
çekicidir.
Ayrıca
tarihsel bağlaında bakarsak; rivayelin gerçekleştiği belirtilen Beni
Kaynuka'ya ait olan kuyumcular çarşısında böyle bir olayın gerçekleşmesi de
pek uygun olmasa gerektir. Böyle bir olaya orarıın esnafının katılması ve çarşı esnafının böyle bir tacize izin vermesi, kendi menfaalleri açısından uygun
olmasa gerektir. Bir kadının tacize uğradığı böyle bir yere, altına düşkün olan
15
16
17
18
İhsan Süreyya Sınna. İslami Tebliğin Medine Dönemi ve Cihad. İstanbul. 1996, 47.
Said Ramazan Butl, Filchu's-Sire, (çev.: Heyet), istanbul, 1987. 239.
Said Havva, el-Esas.fi's-Sünne, (çev.: Heyet). İstanbul. 1989, II. 199.
Buti, 239.
Siyer Yazıcılığının Problemlerine Bir Örnek
179
kadın
kesiminin gitmesi mümkün degildir. Bu dtirumda böyle bir taciz olayı­
na ilk önce oranın esnafı karşı gelecektir. Ancak rivayette tam tersine böyle bir
tacize bizzat dükkan sahibinin katıldıgı, 19 esnafın da adeta bu olayı savunur
gibi hiç ses çıkarmadıkları ve Hz. Peygamber'in olaya tepkisine de karşı geldikleri görülüyor. Rivayet bu açıdan da olabilirligi mümkün gözükmemektedir.
Yine kuşatma sonrası teslim olan Yahudileri savunmak üzere harekete geçen Abdullah b. Ubey ile yapılan diyaloglardan da bazı işaretler bulunabilir.
Abdullah b. Ubey, savaş sonrası eski müttefikleri Beni Kaynukalılar'ı kurtarmaya çalışırken, gerek Hz. Peygamber gerek Müslümanlardan hiç biri, bu
rivayetleri delil getirerek Beni Kaynukalılar'ın bunu hak ettiklerini söylememektedirler. Eger kuyumcular çarşısında bir müslüman kadının namusuna
taciz edilmiş olsaydı, elbette bunu İbn Ubey'e karşı ilzam edici bir delil olarak
kullarımaları gerekirdi. Ancak böyle olmamıştır.
Bu durumda bu ikinci rivayet durup dururken mi uydurulmuştur? Buna
evet demek mümkün degildir. Biz olayın bir karıştırma: ve başka bir olayın
Beni Kaynuka Savaşı sebebi olarak siyer kaynaklarına adapte edilmesi oldugunu düşünüyoruz. Bu görüşümüzü İbnü'l-Esir'den aktaracagımız bir alıntı
ile desteklemek istiyoruz:
"Birinci Ficar HarbCne sebep olarale şu olay anlatılır: Bir grup Kureyş'li genç. Beni
Amir /cabilesinden, üzerinde peçe bulunan bir Icadının yanına oturaralc, "örtünü
aç da yüzüne ba/calun." Derler, kadın aldınş etmez. Bu gençlerden biri /cal/ap. Icadının elbisesinin eteğini sırtına kadar yırtar. Kadın bununfarlema varmaz. Ayağa
lcallcınca dübürü açılır ve gençler "yüzüne balcmamıza müsaade etmedin, biz de
dübürüne balctılc" diyere/c gülerler. Kadın "ey Amiroğullan ayıp yerim açığa çılca­
nldı" diye bağırır. Bir grup insan gelir, neredeyse savaşa sebep olacalc şeldlde
kavgaya tutuşurlar. İşin büyüyeceğini anlayınca aralarındald anlaşmazlığa son
verirler. "20
Rivayete dikkat edilirse; Beni Kaynuka Savaşı'nın sebebi olarak aktarılan
"bir kadının örtüsünün açılması" olayının aynısı, aynı ibarelerle bu tarihten
yaklaşık 40 yıl önce çok farklı bir dönemde, çok farklı bir yerde Mekke'de Ukaz
Panayın'nda vuku bulan Ficar Harplerinin sebepleri arasında geçtigi aktarıl­
maktadır.
Bu da, acaba bu rivayet, buradan alınıp siyer kaynaklarındaki Beni Kayadapte mi edildi? şeklindeki soruları zihne getirmektedir. Çünkü bu rivayet, Müslümanların Beni Kaynukalılar'a savaş açmasının
ne kadar haklı gerekçeleri21 oldugunu gösteren önemli bir delil olarak karşımızda durmaktadır. İbnü'l-Esir'de geçen bu rivayet, olayı ilk rivayete göre
nukaSavaşı anlatırnma
!9
20
21
İbn Hişam. V, 277.
Bkz. İbnü'l-Eslr. el-Kamil. Beyrut. 1995. I. 589.
L. Caetanl. İs!cun Tarilıi. (çev.: H. Cahlt Yalçın). İstanbu). 1924. III. 409.
İsU\Mi İı.iMI.ER DERGisi
180
daha bir dramatize ettiği gibi, Müslümanlara
dahale hakkını da doğurmaktadır. 22
Kaynukalılar'a karşı
direk mü-
Bu sebeplerden dolayı Beni Kaynuka Savaşı'nın sebebi olarak aktarılan
"bir kadının örtüsünün açılması" olayının esasen gerçek bir olay olmadığı,
Beni Kaynukalılar'a Hz. Peygamber'in açmış olduğu savaşın meşruluğunu
kuvvetlendirmeye yönelik somut bir delil gösterme amacıyla yıllar öncesinden
beri anlatılan bir olay, buraya adapte edilip. böyle bir meşruiyetın sağlanma­
ya çalışıldığını düşünüyoruz.
23
Antlaşmayı
Kim Bozdu?
İkinci
olarak aktardığırnız rivayelin gerçekliğinin olmadığını belirttikten
sebebi olarak anlatılan ilk rivayetteki problemli olduğunu
düşündüğümüz bir noktayı tahlil etmek istiyoruz. Siyer kaynakları. net bir
şekilde Bedir Savaşı sonrası Beni Kaynukalılar'ın, Hz. Peygamber ile araların­
daki antlaşmayı bozduklarından bahsederler. 24 Ancak bu konuda bazı problemler bulunmaktadır. Çünkü arıların antlaşmayı ne şekilde bozduklarına
dair bir ifade geçmemektedir. Hiçbir ifadede hangi somut olaya dayanarak
antlaşmayı bozduklarından bahsedilmez. Özkuyumcu bu problemi şu şekilde
ifade eder:
sonra,
savaşın
"Beni Kaynulca Yahudilerinin Hz. Peygamber ile yaptıidan anlaşmayı Bedir
bozduldan rivayet edilmelcte, falcat nasıl bozduldanna dair
herhangi bir malumat verilmemelctedir." 25
Savaşı'ndan sonra
Bu problemi aşabilmek için kimi müellifler. -ilk kaynakların tam tersine
ikinci rivayet olarak aktardığımız başörtüsüne saldırılması olayını öne alarak
meseleyi aniatma çabası içine girmişlerdir. 26 Bu durumda Yahudilerin antlaş­
mayı bozduklarına dair net bir delil bulunmuş olacak ve Hz. Peygamber'in savaş açması makul olabilecektir. Ancak o olayın problemlerini ve dolayısıyla bu
şekilde delil olarak alınmasının mümkün olmadığını yukarıda izah etmiştik.2
7
Ayrıca
Beni Kaynukalılar'ın ahillerini bozduklarına dair net bir delilin olbir yana, onların ahidierini bozmadıklarına ve tam tersine Müslümanların, aralarındaki ahdi onların üzerine attıklarına dair rivayetler de bumaması
22
23
24
25
26
27
Bkz. Reinhart Pieter Anne. İslam Tarihi. (çev.: Abdullah Cevdet-Vedat Atilla). İstanbul. 2006.
65.
Montgomcry Watt. Peygamber ve Devlet Adamı: Hz. Peygamber. (çev.: Ünal Çağlar). İstanbul.
2001. 138.
İbn İshak. 496: Taberl. II. 49.
Nadir Özkuyı.ımcu. "Asr-ı Saadet'te Yahudilerle İlişkiler". Asr-ı Saadet'te İslwn. istanbul. 94. Il.
451.
Seydlşehri. 612: Heykel. II. 94: Algül. ı. 407: M. Asım Köksal. İslam Tarihi. İstanbul. 1987. IX.
237.
Vakıdi. 176: İbn Hişam. V. 277: Belazuct. ı. 363.
Siyer Yazıcılıgının Problemlerine Bir Örnek
lunmaktadır. Nitekim klasik kaynaklann
Müslümanlara karşı:
181
aktardığına
göre Beni
Kaynukalılar
"neden ahdinizi bozuyorsunuz" şeklinde sorular sorduldan gibi, Abdullah b. Übey
de Beni Kaynukalılar'a karşı alıdini fesheden 28 sahabeden Ubade b. Samit'e:
"Beni Kaynulcalılar'a lcarşı neden ahdini bozdun? Eline ne geçti?" demektedir.
İbn Übey. Beni Kaynukalılarla aralannda olanları (iyilikleri) hatırlatmış. bunun
tTherine Uba.de b. Samit: "Ey Hubab'ın babası(ibn Übey]; kalbler değişti. İsla­
miyet ahidleri yok etti!" deıniştir." 2 9
Bu rivayet, Beni Kaynuka ile aralanndaki ahdi Müslümanlarm fesh ettiğini
net olarak göstermektedir. Zaten böyle davranmalarını onlara Kur'an-ı Kerim
tavsiye etmektedir. Kuşatma öncesi Kaynukaoğullanna karşı ne yapılacağı
konusunda nazil olan30 ayette şöyle denmektedir:
"Muahede eden bir lcavmin hainliğini [anlar). leesin olarale endişeye düşersen,
önce hale ve adalet üzere keyfiyeti kendilerine bildir ve ahitlerini at! Çünlcü Allah
hainleri sevmez!"" 1
Bu ayet, Müslümanlara o dönemde şartlar gereği anlaşmalan tek taraflı
olarak bozma yetkisi vermektedir. Nitekim Hz. Peygamber de aniann ihanetlerinden korkuyorrlu da, bunu: "Ben, Kaynulcaoğullan Yahudileri'nden lcorlcuyorum!" şeklinde ifade etmişti. 32
Gerek aktardığımiZ ayet, gerek aktardığımız rivayetlerden şu gerçeği çı­
karabiliriz; Hz. Peygamber, Bedir sonrası Beni Kaynukalılar'ın mahallelerine
gittiğinde aniann tavırlanndan ne kadar tehlikeli oldukla:pnı sezmişti. Bu sebeple onlar abitlerini bozmadan önce, Hz. Peygamber, tedbir alarak onları kuşatmış ve Medine'de Müslümanlar için tehlike arz eden bu grubu teslim aldık­
tan sonra önce öldürmek istemiş, sonra da İbn Übey'in baskısı ile Medine'den
sürmüştür.
Hz. Peygamber'in bu kuşatmayı yapmasının altında Beni Kaynukalılar'ın
iflah olmaz bir şekilde saldırgan bir üslup benimsernelerinin payı büyüktür. Özellikle Bedir Savaşı öncesi gerçekleşen kıble değişikliği olayı ile onlarm düşmanlıklan hat safhaya ulaşmıştı. Artık, Medine'de Yahudilerin Hz.
Peygamber'e karşı düşmanlıklan açıkça görülmeye başlamıştı.
33
Bu durumu bir müsteşrikin ifadesinden aktarmak istiyoruz:
aşiretler arasında etleisi büyümüştü. Ona gereken
vermeyenler. onun zaferini karartmaya çalışanlar, bunun için
hiçbir şeyden kaçmayanlar, ellerinden ne geliyorsa yapanlar YahudilerdL Onun
"Bedir
savaşıyla
önem ve
28
29
30
31
32
33
onun yerel
lcıymeti
İbn İshak.
Vakıdi.
Vakıdi.
499.
179.
180.
Enfal. 58.
Il. 49.
Tabeıi.
Hamidullah. 946. dipnot. 1227.
İsLAMi İLiMI.EH DERGisi
182
zaferini aUcışlamalc yerine, onu küçümsediler, alay Teanusu yaptılar, bunu her
yerde evlerinde. solca/clarda yaptılar, ayetlerle alay ettiler. Her isteyenin camiye
girebilmesi Jconusundalci Hz. Peygamber'in verdiği özgürlükten yararlanıp camilerde/ci cemaat toplantılarına katılıp, alay ettiler, hicivler yazdılar. Genç Yahudileri
suikast için hazırlamaya kadar ileri gittiler. Müslümanlara Medine'de acının ve
elemin belelediğini hissettirdiler. • 34
Benzer bir ifade
diğer
bir müsteşrik tarafından
şu şekilde
ifade
edilmiştir:
Icadının örtüsüne saldırı. ne de yaptıklan lcüsZaten Bedir Savaşı sonrası münasebetler bozulmuştu. Düşmanca davranıyorlardL Medine'de Müslümanlar için önemli bir tehlike arz ediyorlardL Esasen
bunlar savaş için yeterli sebeptir." 35
"Gerçek sebep, ne müslüman bir
tahlılctır.
Medine'de bulunan üç Yahudi kabilesinden en cesur ve İslam'a karşı en
olan Beni Kaynukalılar, 36 bu özellikleri sebebiyle Medine'den ilk tasfiye
edilen grup oldular. Zaten Hz. Peygamber bunlan Medine'den tasfiyeyi devamlı bir şekilde düşi'ınrnüştü. Bunu bir sözlerinde onlara karşı şu şekilde belirtmişti: "Ben siziMedine'den çıkarmak istiyorum. " 37 Böylece Beni Kaynukalılar'ın
elinde tuttuğu Medine Pazan ve ticari üstünlüğü de müslümanlar ele geçirdiler.38
azgını
Sonuç olarak ilk rivayette yer alan Beni Kaynukalılar'ın ahillerini bozduklarına dair görüş de, siyercilerin Beni Kaynuka'ya savaş açılması hususunun
meşruluğunu göstermek için ilave ettikleri bir yorum olmalıdır. Çünkü onların ahiilerini bozduklarına dair net bir ifadeleri olmadığı gibi, ahillerini bozan
bir olay da vuku bulmamıştır. Onların ahillerini bozmadıklannı, tam tersine
ayetler gereği. onlarla yaptıklan ahilleri onların üzerine atanların müslümanlar olduğunu gösteren işaretler bulunınaktadır. Bu da siyerciİeri ayet gereği
ahillerini onlar üzerine atan Hz. Peygamber'e hukuki meşruiyet bulma adına
bu tür söylemlere götürmüştür. Bu çaba, "Yahudilerin kinlerini sadece kelimelerde ve yüzlerinde açığa vurmasından dolayı Resülpllah'ın aralarındaki
anlaşmayı bozduğu" Şeklindeki inancın çok uzak bir fikir olduğu. şeklindeki
arka plan düşüncesinden hareketle ortaya koyulmuştur.
34
35
36
37
38
Bodley R.V.C .. Hazreti Muhammed, (çev.: Hacı Mahmut Hatun). istanbul. 2006, 183.
Wensick. "Kaynuka". İA.
Atçeken. 443.
Buhaıi. I<itabu'l-Cizye. 6; Rivayelin Beni I<aynukalılar'la ilgisi Için bkz. Hamidullah. 943; Bu
söz!erin -ravi Ebu Hureyre'den dolayı- Beni I<aynukalılar'ın sürgünden sonraki yıllarda söylenmiş olabilecegine dair görüşler olsa da (söz konusu rivayelin şerhlyle ilgili olarak Bkz. İbn
Hacer, Fethu'l-Bari. el-Mevsuatu'ş-Şamile. el-İsdaru's-Sanl) yine Buhaıi'dekl başka bir hadiste
geçen onun 'Hz. Peygamber ile Beni Kaynukalıların çarşısına gittikleri' şeklindeki rivayetten de
anlaşılıyor kl. bu ve bunun gibi rivayetlerin Ebu Hureyre'nin mürseli olması ihtimali yüksektir.
Bkz. Buhaıi. Buyu. 49.
Watt. 138.
Siyer Yazıcılığının Problemierine Bir Örnek
183
Sonuç
Sonuç olarak Beni Kaynukalılar'ın Medme'den sürülmeleri onların Müslümanlara yapacakları düşmanlığı önceden önlemeye yöneliktir. Onlar, abitlerini bozmadan önce, onların ahitleri tek taraflı feshedilip onlara savaş açılmış­
tır. Bu konuda gelen, bir müslüman kadının başörtüsüne saldırı şeklindeki
rivayet ise yıllarca önce Ukaz Panayın'ndaki bir olayın delil kuvvetlendirrnek
amacıyla siyerin içine katılıp Beni Kaynuka Olayı'na adapte edilmesidir.39
Esasen bu tamamen kurgusal, inşai bir anlatımdır. Bu olay kullanılar~ gayet sloganik olarak başörtüsü sebebiyle "İslam Tarihi'ndeki ilk resmi savaş"
şeklinde söylemiere gidilmiştir.
Esasen olay siyercilerin Müslümanların haklılığını güçlendirmek için daha
güçlü ve somut net. deliliere gerek duyup eski bir hikayeyi bu olaya idraç etmelerinden başka bir şey değildir kanaatindeyiz. Olayı dramatize etmek için
ise tek taraflı olarak Beni Kaynukalılar'ın suçlanmasını sağlayacak gerekçeleri
ürettiler, kurguladılar. Sonuçta sözlü anlatırnın yazılı anlatıma geçtiği bir dönemde, ravi veya siyercilerin daha önce yaşanmış bir olayı, ek bir delil olarak
ilave etme gereği duymuş olmaları ihtimali kuvvetlidir.
39
Olayın etrafında örülen kurgulamalar daha da !leri giderek olaydan yaklaşık 3 yıl sonra ele geçirilen Beni Kureyzalılar"dan alınan ganimetierin bile sanki Kaynukalılar'a aitmiş gibi aktanlması
da ayn bir anekdottur. Casim Avcı. Kaynuka, DİA.