çukurova üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü maliye anabilim dalı

advertisement
ÇUKUROVA ÜN VERS TES
SOSYAL B L MLER ENST TÜSÜ
MAL YE ANAB L M DALI
TÜRK YE’N N ULUSLARARASI REKABET GÜCÜ;
BAZI AB ÜLKELER KIYASLAMASI
Esra BA KILIÇ
YÜKSEK L SANS TEZ
ADANA, 2006
ÇUKUROVA ÜN VERS TES
SOSYAL B L MLER ENST TÜSÜ
MAL YE ANAB L M DALI
TÜRK YE’N N ULUSLARARASI REKABET GÜCÜ;
BAZI AB ÜLKELER KIYASLAMASI
Esra BA KILIÇ
DANI MAN: Prof. Dr. Ahmet Fazıl ÖZSOYLU
YÜKSEK L SANS TEZ
ADANA, 2006
ii
Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlü üne,
Bu çalı ma, jürimiz tarafından Maliye Anabilim Dalında YÜKSEK L SANS TEZ
olarak kabul edilmi tir.
Ba kan
Prof. Dr. A. Fazıl ÖZSOYLU
(Danı man)
Üye
Yrd. Doç. Dr. smail GÜNE
Üye
Yrd. Doç. Erkut DÜZAKIN
Yukarıdaki imzaların, adı geçen ö retim elemanlarına ait olduklarını onaylarım.
…/06/2006
Prof. Dr. Nihat KÜÇÜKSAVA
Enstitü Müdürü
Not:Bu tezde kullanılan özgün ve ba ka kaynaktan yapılan bildiri lerin, çizelge, ekil ve
foto rafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri
Kanunu’ndaki hükümlere tabidir.
iii
Ç NDEK LER
SAYFA NO
EK LLER L STES ......................................................................................... viii
TABLOLAR L STES ....................................................................................... iv
KISALTMALAR ................................................................................................ xi
GR
................................................................................................................... 1
B R NC BÖLÜM
KÜRESELLE ME ............................................................................................. 2
1.1.Siyasi Açıdan Küreselle me ........................................................................... 2
1.2.Sosyo Kültürel Küreselle me.......................................................................... 3
1.3.Ekonomik Açıdan Küreselle me .................................................................... 3
1.3.1.Üretimin Küreselle mesi........................................................................ 4
1.3.2.Finansal Küreselle me ........................................................................... 4
1.4.Küreselle menin Tarihçesi.............................................................................. 5
1.5.Küreselle meyi Ortaya Çıkaran Faktörler ...................................................... 6
1.6.Küreselle menin Özellikleri ........................................................................... 7
1.7.Küreselle menin Sonuçları ............................................................................. 8
1.7.1.Teknolojinin Üretim ve Pazar Yapılarını Dönü türmesi ....................... 8
1.7.2.Neoliberalizmin Yükseli i ve Devletin Ekonomik Fonksiyonlarının
Sorgulanması .................................................................................... 11
1.7.3.Küreselle me ve Gelir Da ılımı ............................................................ 13
1.7.4.Küreselle me ve Çok Uluslu irketler................................................... 13
1.7.5.Ulusal Otonominin Yükselmesi ve Glokalle menin
Yaygınla ması .................................................................................. 14
1.8.Küreselle me Sürecinde Bölgeselle me Hareketleri ...................................... 15
iv
K NC BÖLÜM
KÜRESEL REKABET ve KÜRESEL REKABET GÜCÜ............................. 16
2.1. Küresel Sektörde Rekabet.............................................................................. 16
2.2. Küresel Rekabet Gücü ................................................................................... 17
2.2.1.Teorik Çerçevedeki Yakla ımlar .......................................................... 17
2.2.1.1.Dünya Ekonomik Forumu (WEF) ve Yönetsel Geli me
Enstitüsü (IMD) Yakla ımı ................................................. 17
2.2.1.2.Ortodoks Yakla ım ................................................................... 17
2.2.1.3.Porter’cı Yakla ım .................................................................... 18
2.2.1.4.Bilgi Temelli Yakla ım............................................................. 18
2.2.1.5.Dunning’in Yakla ımı............................................................... 19
2.2.1.6. ebeke Yakla ımı ..................................................................... 19
2.2.1.7.3-P Yakla ımı ........................................................................... 20
2.2.1.8.Krugman’ın Yakla ımı ............................................................. 20
2.2.1.9.Çevreci yakla ım....................................................................... 21
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
GELENEKSEL REKABET GÜCÜ.................................................................. 22
3.1.Firma Düzeyinde Rekabet Gücü..................................................................... 22
3.2.Endüstriyel Düzeyde Rekabet Gücü ............................................................... 23
3.3.Uluslararası Rekabet Gücü ............................................................................. 24
3.4.Rekabet Gücünü Belirleyen Faktörler ............................................................ 25
3.4.1. Geleneksel Yakla ımda Rekabet Gücünü Belirleyen Faktörler ........... 25
3.4.2. Yeni Ekonomide Rekabet Gücünü Belirleyen Faktörler ...................... 27
3.4.2.1. Döviz Kuru Politikası ve Devalüasyon.................................... 29
3.4.2.2. Makroekonomik Ortam............................................................ 31
3.4.2.2.1.Yatırım ve Tasarruflar .............................................. 32
3.4.2.2.2.Enflasyon ve Verimlilik............................................ 32
3.4.2.3. Teknoloji.................................................................................. 33
3.4.2.4. Be eri Kaynaklar...................................................................... 35
3.4.2.5. Kayıtdı ı Ekonomi .................................................................. 37
v
3.4.2.6. Do rudan Yabancı Sermaye Yatırımları ................................. 39
3.4.2.7. Finansal Kaynaklar ve Mali Sektör ......................................... 41
3.4.2.8. Devlet Borçları......................................................................... 43
3.4.2.9. KOB ’ler .................................................................................. 44
3.4.2.10. Kamusal Politikalar................................................................ 45
3.4.2.11.Kalite ve Tasarım.................................................................... 46
3.4.2.12.Üretim Maliyetleri .................................................................. 48
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
TÜRK YEN N ULUSLAR ARASI REKABET GÜCÜ; BAZI AB
ÜLKELER
LE KIYASLAMASI.................................................................... 49
4.1.Rekabet Gücü Girdileri................................................................................... 50
4.1.1.Rekabet Ortamının Etkinli i.................................................................. 50
4.1.2.Makro Ekonomik Politika...................................................................... 51
4.1.2.1.Kamu Gelirleri ........................................................................... 51
4.1.2.1.1.Toplam Vergi Yükü .................................................... 51
4.1.2.1.2.Vergi yükündeki de i im............................................ 52
4.1.2.1.3. Kurumlar Vergisi ....................................................... 53
4.1.2.1.4. Ki isel Gelir Vergisi .................................................. 54
4.1.2.1.5.KDV Oranları ............................................................. 56
4.1.2.2.Kamu Harcamaları..................................................................... 57
4.1.3. gücü Piyasası....................................................................................... 58
4.1.4.Dı Ticaret, Tasarruf ve Yatırımlar........................................................ 59
4.1.4.1.Tasarruflar.................................................................................. 59
4.1.4.2.Kamu ve Özel KesimYatırımları ............................................... 60
4.1.4.3.Do rudan Yabancı Yatırımlar ................................................... 61
4.1.4.4.Reel Efektif Döviz Kuru ............................................................ 63
4.1.4.5.Dı Ticarete Açıklık................................................................... 64
4.1.5.Ekonomik ve Teknolojik Altyapı .......................................................... 65
4.1.5.1.Ula ım........................................................................................ 65
4.1.5.1.1.Karayolu Kalitesi ........................................................ 66
4.1.5.1.2.Yolcu Ula ımı ............................................................. 67
4.1.5.2.Bilim ve teknoloji ...................................................................... 67
vi
4.1.5.2.1.Ar-Ge’ye yapılan harcamalar...................................... 68
4.1.5.2.2.Ar-Ge Personeli Sayısı................................................ 69
4.1.5.2.3.Patent Uygulamaları ................................................... 70
4.1.5.2.4.Bilgi ve leti im Teknolojisi Geli imi ........................ 71
4.1.5.2.5.Evden nternete Ba lanma Oranları ........................... 72
4.1.5.3.Enerji.......................................................................................... 73
4.1.5.3.1.Toplam Enerji Üretimi................................................ 73
4.1.5.3.2.Elektrik Üretimi .......................................................... 74
4.1.5.3.3.Elektrik Tüketimi........................................................ 75
4.1.5.4.Çevre.......................................................................................... 75
4.1.5.4.1.Kirlilik Oranları .......................................................... 76
4.1.5.4.2.Kentsel Atık Miktarı ................................................... 77
4.1.5.4.3.Kirlili i Önleyici Harcamalar ..................................... 77
4.1.5.5.E itim......................................................................................... 78
4.1.5.5.1.E itime Yapılan Harcamalar ...................................... 79
4.1.5.5.2.Yabancı Dil Ö renimi................................................. 80
4.1.5.5.3.Yabancı ö renci Sayısı ............................................... 81
4.1.5.6.Sa lık ......................................................................................... 82
4.1.5.6.1.Sa lık çin Yapılan Harcamalar.................................. 82
4.1.5.6.2.Ortalama Ya am Süresi .............................................. 83
4.1.5.6.3.Bebek Ölüm Oranı ...................................................... 83
4.2.Rekabet Gücü Çıktıları ................................................................................... 84
4.2.1.Verimlilik............................................................................................... 84
4.2.2. Maliyetleri.......................................................................................... 85
4.2.2.1. gücü Maliyetleri ...................................................................... 86
4.2.2.2.Enerji Fiyatları ........................................................................... 87
4.2.3.Fiyatlar ................................................................................................... 88
4.2.3.1.Tüketici Fiyatları ....................................................................... 89
4.2.3.2.Üretici Fiyatları ......................................................................... 89
4.3.Rekabet Gücü Sonuçları ................................................................................. 90
4 3.1.Makro Ekonomik Performans................................................................ 91
4.3.1.1.GSY H ....................................................................................... 91
4.3.1.2.Ki i Ba ına GSY H.................................................................... 92
4.3.1.3.Reel GSY H Artı Oranı............................................................ 93
vii
4.3.1.4.Üretim ........................................................................................ 94
4.3.1.5. sizlik oranları .......................................................................... 95
4.3.1.6.Dı Ticaret.................................................................................. 96
4.3.1.6.1.Dı Ticaret Dengesi .................................................... 96
4.3.1.6.2. hracatın thalatı Kar ılama Oranı .............................. 97
4.3.1.6.3. leri Teknoloji hracatı. ............................................... 98
4.3.1.6.4.Mal ve Hizmet hracatı % De i im ............................ 99
4.3.1.7.Cari lemler Dengesi ................................................................ 100
4.3.1.8.Kamu Borçları............................................................................ 101
4.3.1.9.Kayıtdı ı Ekonomi ..................................................................... 102
4.4.Rekabet Gücü Sıralaması................................................................................ 103
4.5.Türkiye’nin Rekabet Gücünün Arttırılması çin Gereken Ulusal Rekabet
Gücü Politikaları ............................................................................................. 104
SONUÇ ................................................................................................................ 111
KAYNAKÇA....................................................................................................... 118
ÖZGEÇM
........................................................................................................ 128
viii
EK LLER L STES
SAYFA NO
ekil 1.Endüstriyel Rekabet Gücü .................................................................. 24
ekil 2.Uluslararası Rekabeti Belirleyen Firma çi Etkenler.......................... 28
ekil 3.Uluslararası Rekabeti Belirleyen Firma Dı ı Etkenler ....................... 29
ekil 4:Uluslararası Rekabet Gücü Ölçülmesinde Girdi Çıktı Modeli ........... 49
ix
TABLOLAR L STES
SAYFA NO
Tablo 1:Geleneksel ve leri Teknolojilerin Kar ıla tırması.................................. 10
Tablo 2: Ticari li kiler Sistemi ............................................................................ 11
Tablo 3:Eski Devlet ve Yeni Devlet Felsefesinin Kar ıla tırılması ..................... 12
Tablo 4:Geleneksel Rekabet Gücü Düzeylerinin Kar ıla tırması ........................ 25
Tablo 5:Rekabet Ortamının Etkinli i ................................................................... 50
Tablo 6:Toplam Vergi Yükü................................................................................. 52
Tablo 7:Vergi Yükündeki De i im....................................................................... 53
Tablo 8.Kurumlar Vergisi Oranları ...................................................................... 54
Tablo 9:Ki isel Gelir Vergisi Oranları.................................................................. 55
Tablo 10:Mal ve Hizmetler Vergisinin Toplam Vergi Gelirleri
çerisindeki Payı.................................................................................... 56
Tablo 11:Kamu Harcamaları ................................................................................ 57
Tablo 12: gücü Piyasası ...................................................................................... 58
Tablo 13:Toplam Yurtiçi Tasarruflar ................................................................... 59
Tablo 14:Toplam Yatırımların GSY H’ya Oranları ............................................. 60
Tablo 15:Do rudan Yabancı Yatırımlar ............................................................... 62
Tablo 16:Reel Efektif Döviz Kuru........................................................................ 63
Tablo 17:Dı Ticarete Açıklık .............................................................................. 64
Tablo 18:Karayolu Kalitesi................................................................................... 66
Tablo 19:Yolcu Ula ımı........................................................................................ 67
Tablo 20:Ar-ge’ye Yapılan Harcamalar ............................................................... 68
Tablo 21:Ar-ge Personeli Sayısı ........................................................................... 69
Tablo 22:Toplam Patent Uygulaması ................................................................... 70
Tablo 23:Bilgi ve leti im Teknolojisi Geli imi ................................................... 71
Tablo 24:Evden nternete Ba lanma Oranları ...................................................... 72
Tablo 25: Toplam Enerji Üretimi ......................................................................... 73
Tablo 26:Elektrik Üretimi..................................................................................... 74
Tablo 27:Elektrik Tüketimi .................................................................................. 75
Tablo 28: Hava Kirlilik Oranları .......................................................................... 76
Tablo 29:Kentsel Atık Miktarı.............................................................................. 77
x
Tablo 30:Kirlili i Önlemek çin Yapılan Harcamalar .......................................... 78
Tablo 31: E itim Harcamaları .............................................................................. 79
Tablo 32:Yabancı Dil Ö renimi ........................................................................... 80
Tablo 33:Üniversite E itiminde Yabancı Ö renci Sayısı..................................... 81
Tablo 34:Sa lık çin Yapılan Toplam Harcamalar............................................... 82
Tablo 35:Ortalama Ya am Süresi ......................................................................... 83
Tablo 36:Bebek Ölüm Oranı................................................................................. 84
Tablo 37: gücü Verimlili i.................................................................................. 85
Tablo 38: gücü Maliyetleri.................................................................................. 86
Tablo 39: gücü Maliyetlerinde stihdam Vergileri ............................................ 87
Tablo 40:Sanayide Kullanılan Elektri in Fiyatı ................................................... 88
Tablo 41:Tüketici Fiyatı Endeksi ve % De i me ................................................. 89
Tablo 42:Üretici Fiyatları Endeksi ve % De i me ............................................... 90
Tablo 43:GSY H .................................................................................................. 91
Tablo 44:Ki i ba ına GSY H................................................................................ 92
Tablo 45: Reel GSY H artı oranları .................................................................... 93
Tablo 46:Endüstriyel Üretim Artı Oranı ............................................................. 94
Tablo 47: sizlik Oranları ..................................................................................... 95
Tablo 48:Dı Ticaret Dengesi ............................................................................... 97
Tablo 49: hracatın thalatı Kar ılama Oranı......................................................... 98
Tablo 50: leri Teknoloji hracatı........................................................................... 99
Tablo 51:Mal Ve Hizmet hracatı % De i im ...................................................... 100
Tablo 52:Cari lemler Dengesi............................................................................ 101
Tablo 53:Kamu Borçları ....................................................................................... 102
Tablo 54:Kayıtdı ı Ekonomi................................................................................. 103
Tablo 55:Rekabet Gücü Sıralaması ...................................................................... 104
xi
KISALTMALAR
WEF : World Economic Forum
OECD : Organization for Economic Co-operation and Development
T SK : Türkiye veren Sendikaları Kurumu
YASED: Uluslararası Yatırımcılar Derne i
TCMB : Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası
CIA
: Central Intelligance Agency
DE
: Devlet statistik Enstitüsü
EPO
:Europen Patent Organization
IEA
: International Energy Agency
SGP
: Satın Alma Gücü Paritesi
xii
ÖNSÖZ
Küreselle me kavramının tartı ıldı ı ve hızlı bir ekilde ilerledi i günümüzde,
ülkelerin birbirinden ba ımsız hareket etmesi artık olanaksızdır. Küreselle me ile
ya anan blokla ma ile ülkeler bloklara üye olarak ekonomik ve sosyal geli im
amaçlamaktadırlar. Türkiye bu süreçte AB’ne kabul edilmek üzere u ra verirken,
ekonomisinde son yıllarda hızlı geli imler ya anmaktadır. Türkiye’deki geli meler
kendi tarihiyle kıyaslandı ında büyük yol kat ederken, dünya piyasalarında söz sahibi
ülkeler kar ısında hala gerilerde bulunmaktadır. Türkiye’nin jeopolitik konumu ve
çe itli zenginlikleri göz ardı edilemeyecek düzeyde önemli iken Türkiye rekabet
gücünde neden ön sıralarda yer alamamaktadır. Bu çalı manın amacı küreselle me
sürecinde Türkiye’nin geli mi ülkeler kar ısında rekabet gücünün ölçümü ve rekabet
gücü arttırılması için çözüm önerilerinde bulunulmasıdır.
Öncelikle her konuda oldu u gibi tez çalı mamda da ho görü, anlayı
ve yol
gösterip destekleyen danı manım sayın Prof.Dr.Ahmet Fazıl Özsoylu’ya sonsuz saygı
ve te ekkürlerimi sunarım.
Tüm e itimim boyunca maddi, manevi desteklerini esirgemeyen aileme,
özellikle annem Asiye Ba kılıç’a, yüksek lisans süresi boyunca destekleyen ve yanımda
olan tüm arkada larıma saygı ve te ekkürlerimi sunarım.
Nisan 2006
ESRA BA KILIÇ
xiii
ÖZET
TÜRK YE’N N ULUSLARARASI REKABET GÜCÜ;
BAZI AB ÜLKELER
LE KIYASLAMASI
Esra BA KILIÇ
Yüksek Lisans Tezi, Maliye Anabilim Dalı
Danı man: Prof. Dr. Ahmet Fazıl ÖZSOYLU
Nisan 2006, 128 sayfa
Bu çalı mada Türkiye’nin seçilen AB ülkeleri kar ısında rekabet gücü
ölçülmeye çalı ılmı tır. Çalı ma dört bölümden olu maktadır.
lk bölümde
küreselle me kavramı ele alınarak, küreselle menin etkileri incelenmi , ikinci
bölümde küresel rekabet ve küresel rekabet gücüne teorik yakla ımlar ele alınmı ,
üçüncü bölümde geleneksel rekabet ve rekabet gücünü belirleyen faktörler ele
alınmı tır. Dördüncü bölümde seçilen AB ülkeleri ile Türkiye’nin rekabet gücü
ölçülmü ve Türkiye’nin, rekabet gücünün arttırılması için çözüm önerilerinde
bulunulmu tur.
Küreselle en dünyada ülkeler birbirleriyle rekabet halinde olmakta, artan
rekabete kar ı tek ba larına hareketten daha çok, bölgesel birliklere üye olmayı tercih
etmektedirler. Rekabet gücünün arttırılması için Türkiye’nin AB’ne tam üyeli inin
gerçekle mesi gerekmektedir bu do rultuda AB ülkeleri ile rekabet güçleri ölçümü,
yetersiz kaldı ımız alanların tespiti ve çözümü üyelik sürecinde ekonominin
geli mesini sa layacaktır. Seçilen AB ülkeleri kar ısında Türkiye rekabet gücünde
son sırada yer almaktadır. Bu durumda çe itli sektörlerde yapısal politikalar
gerekmektedir. Öncelikle borç yükü azaltılmalı ve bütçe açı ı kapatılmalı, cari açı ın
kapatılması için ihracatın ithalatı kar ılama oranı artırılmalı, istihdamın artması,
teknoloji ve bilgi transferi için do rudan yabancı yatırımların ülkeye çekilmesi
sa lanmalı, yurtiçi yatırımlarla beraber üretim verimlilik artı ları sa lanması, vergi
reformu yapılarak kayıtdı ı ekonominin önlenmesi ve ar-ge, sa lık, e itim
alanlarında yatırımların artırılması gerekmektedir.
xiv
Anahtar Kelimeler: Firma düzeyinde rekabet gücü, endüstriyel rekabet gücü,
uluslararası rekabet gücü, kayıtdı ı ekonomi, vergi yükü, cari açık
xv
ABSTRACT
TURKEY’S INTERNATIONAL COMPETIVE POWER;
COMPARED WITH SOME EUREPEON UNION COUNTRIES
Esra BA KILIÇ
Master Thesis, Public Finance Department
Supervisor: Associated Prof. Dr. Ahmet Fazıl Özsoylu
April 2006, 128 pages
In this research, Turkey’s competitive power is aimed to be measured with
selected Eurepeon Countries. This study consists of four parts. In the first part, the
concept of globalization is discussed and its effects are examined and in the second part
global competition as well as theoritical approaches to global competition power are
studied. In the third part conventional and the determining the competitive power are
discussed. In the fourth part, Turkey’s competitive power is measured with the selected
Eurepeon Union countries and recommendable solutions are put forward in order to
increase its competitive power.
In the globalising world, all countries are constantly in state of competing with
each other. They would rather be member of regional unions rather than act on their
own against the increasing competition. In order to increase the competitive power of
Turkey, Turkey’s full membership is required. In this way, the measurement of
competitive power with Eurepeon Union countries, the determination of the fields that
we are insufficient in and their solution with lead to economic development during the
process of Eurepeon Union membersip. Compared with the competitive power of
selected countries, Turkey takes place for beyond the list at the last level. In this case
various structural policies are required in several sectors. First of all, the burden of debts
is to be reduced and deficiency in the budget must be eliminated. In addition, in order to
put an end to the current account eficiency, the rate of export to meet the rate of
employment must be increased and for the transfer of technology and knowledge, direct
foreign investment should be made possible in the country. In addition to domestic
investments, increase in productivity is to be increased. Through tax reforms, informal
xvi
economy should be avoided and investments on research and development, edcation,
health should be increased.
Key Words: Competitive power at the level of firm, industiral competitive
power, international competitive power, informal economy, tax burden, current account
eficiency
GR
Küreselle me tüm dünyayı etkisi altına alan bir süreç olup, siyasal, sosyo
kültürel ve ekonomik alanlarda kendini hissettirmektedir. Küreselle me sürecinin
hızlanması ülkeler arası rekabeti arttırmakta, artan rekabete kar ı ayakta kalabilmek
için ülkeler rekabet gücü artırma yollarını aramaktadırlar. Rekabet gücü ele alınmak
istenen alana göre firma düzeyinde rekabet gücü, endüstriyel düzeyde rekabet gücü ve
uluslararası rekabet gücü olarak ele alınmaktadır. Uluslararası rekabet gücü büyük
ölçüde, ülkede bulunan endüstrilerin ve endüstrileri olu turan firmaların rekabet gücüne
ba lı olmaktadır. Bir ülkenin rekabet gücünü arttırabilmesi için öncelikle ülke
firmalarının rekabetçi üstünlük elde etmesi ve bu yolla endüstri ve uluslararası rekabet
gücü kazanması gerekmektedir. Rekabet yarı ında ülkeler tek ba larına hareketten çok
çe itli bloklara dahil olma yolunu seçmektedirler. Türkiye de rekabet yarı ında AB’ne
tam üye olmak böylece ekonomik geli imini arttırmak için u ra vermektedir.
Bu çalı ma AB’ne tam üye olma yolunda ilerleyen Türkiye’nin seçilen AB
ülkeleri kar ısında rekabet gücünün ölçümü ve rekabet gücü artırımı için çe itli politika
önerileri geli tirilmesi için hazırlanmı tır. Bu amaçla öncelikle küreselle me süreci ve
etkileri incelenmi
ve küresel rekabet ve küresel rekabet gücüne ili kin teorik
yakla ımlar ele alınmı tır. Di er yandan rekabet gücü firma, endüstri ve uluslararası
düzeyde rekabet gücü olarak ele alınmı , son olarak seçilen on dokuz AB ülkesi ile
Türkiye arasında rekabet gücü ölçümü yapılmı tır. Ölçümde 50 kriter göz önünde
bulundurularak girdi-çıktı modeli kullanılmı tır. Ölçüm sonucuna göre Türkiye rekabet
gücü en dü ük ülke olarak belirlenmi tir. Türkiye’nin AB ülkeleri kar ısında rekabet
gücü
elde
edebilmesi
için
ulusal
rekabet
gücü
politikasının
gerçekle mesi
gerekmektedir. lk olarak devlet etkin bir ekilde yeniden yapılandırılmalı, dı ticaret
hacmi arttırılıp, cari açık azaltılmalıdır. Bütçe açıklarının kapatılması, kamu borçlarının
ve kayıtdı ı ekonominin azaltılması, vergi gelirlerinin arttırılması gerekmektedir.
Do rudan yabancı yatırımların arttırılması için tedbirler alınması, istihdamın arttırılması
gerekmektedir.
2
B R NC BÖLÜM
KÜRESELLE ME
Ya adı ımız dünyada son yıllarda ciddi de i im ve dönü ümler meydana
gelmektedir. Uluslararası ili kilerde, ulusal ili kilerde, toplumlararası ili kilerde, hatta
günlük ya am alanlarımızda bu de i im ve dönü ümler çe itli sonuçlar do urmakta,
yeni olu umları ortaya çıkarmakta ve bizleri bir zihniyet de i ikli ine zorlamaktadır.
Hem ekonomik, hem de siyasal ve kültürel alanlarda ya adı ımız, kar ı kar ıya
kaldı ımız ve bizi belli oranda zihin karı ıklı ı içinde bırakan bu de i im ve
dönü ümler genel olarak
‘küreselle me süreçleri’ olarak tanımlanmaktadır (DPT
2000;13).
Küreselle me kavramı üzerine yapılmı çe itli tanımlar incelendi inde; Ay’a
göre; "Ulusal ekonomilerin dünya piyasaları ile eklemlenmesi ve bütün iktisadi karar
süreçlerinin giderek dünya kapitalizmine sermaye birikimine yönelik dinamikleriyle
belirlenmesidir" (Ay 2002;54). Gökal’e göre ise "Sanayinin iktisadi anlamda geli mi
ülkelerden üçüncü dünya ülkelerine do ru kayması, dünya ürünlerinin ortaya çıkması,
finans piyasalarının çe itli ülkelere yayılması, önemli sayıda insanın ülkeler arasında
hareketi, dünya ölçe inde demokrasi taleplerinin artması, aynı malların farklı ülkelerde
tüketilmesidir" (Gökal 1997;1 ).
Sermayenin küreselle mesi ve dı ticaretin ekonomik kalkınma için vazgeçilmez
olması, bölgesel örgütlenmelerin ve uluslararası örgütlerin yaygınla arak, ulus
devletlerin üstünde bir alana siyasetin ta ınması, yerel yönetimlerin ve sivil toplum
örgütlerinin öneminin artması ve demokrasi anlayı ının yaygınlık kazanması genel
olarak siyasal, ekonomik ve kültürel de i imleri ifade etmektedir (DPT 2000 ;13).
1.1. Siyasi Açıdan Küreselle me
Siyasi açıdan küreselle me sürecinde devletin rolü ve görevleri yeniden
tanımlanmaktadır. Küreselle me sürecinde ulus devletin hakimiyeti sarsılmı , devletin
etkin ve sınırlı bir yapıya kavu turulması gere i yo un bir
ekilde tartı ılmaya
ba lanmı tır (Özkıvrak/Dileyici 2001;1). "Özellikle Sovyetler Birli i’nin yıkılması ile
birlikte sosyalist devlet anlayı ı önemini kaybetmi , piyasa ekonomisinin a ırlık
3
kazandı ı bir devlet anlayı ı ve modeli dünyada yaygınlık kazanmı tır" (Aktan1998,
22). "Demokrasi küresel bir de er olarak daha çok ön plana çıkmı tır. Siyasi alanda
demokrasiye dayalı yeni bir siyasal sistem bütün dünyada kabul görmektedir" (Bayraç
2004;7).
"Küreselle me sistemi büyük ölçüde özel sektör odaklıdır". Devletin piyasaya
rahat hareket alanı bırakması ile piyasa kuralları neo-liberal felsefe ile birle erek ön
plana çıkmaktadır. Yeni devlet anlayı ında, devlet özelle tirme uygulamaları ile
i letmecilikten çekilerek küçülürken, sadece tam kamusal mal ve hizmet uygulamasına
a ırlık vermektedir. Bu anlayı a göre devlet savunma, diplomasi, adalet gibi hizmetleri
ifa etmeli di er mal-hizmet üretimini piyasaya bırakmalıdır. "Yeni devlet anlayı ında
bölü üm i levinin dayandı ı temel felsefe ise, piyasa gelir da ılımına müdahale
edilmemesi
ve
yoksulluk
gibi
sorunların
çözümünün
piyasanın
geli imine
bırakılmasıdır". Yeni devlet anlayı ında kalkınma ve istikrar i levlerine yer
verilmemekte, bu iki i levin de piyasa aracılı ı ile kendili inden gerçekle ece i
varsayılmaktadır. Devlet sadece kamu hizmetlerini yürütmeli, istikrar, bölü üm ve
kalkınma sorunları ise piyasaya bırakılmalıdır (Demirba 2002 ;4).
1.2. Sosyo Kültürel Açıdan Küreselle me
Bütün insanlı ı ilgilendiren, demokrasi, insan hakları, çevrenin korunması
uyu turucu, AIDS ve terorizmle mücadele, organize suçlar gibi konularda ülkelerin
ortak bir anlayı a ula malarını ifade etmektedir. Bu sorunların ülke boyutlarını a ması
ve bütün insanlık için bir tehdit olu turması ülkeleri ortak hareket etmeye zorlamaktadır
(Aktan 2005a ;1).
1.3. Ekonomik Açıdan Küreselle me
"Genel anlamda ülke ekonomilerinin dünya ekonomisiyle entegrasyonu, yani
dünyanın tek bir pazarda bütünle mesini ifade etmektedir. Bir ba ka deyi le ekonomik
küreselle me, ülkeler arasındaki ekonomik ili kilerin yo unla ması ve ülkelerin
birbirine yakınla ması demektir". Bu süreçte küresel firmalar ön plana çıkmakta, bu
firmalar
aracılı ıyla
teknoloji,
geli mi
ülkelerden
geli mekte
olan
ülkelere
yayılmaktadır. Telekomünikasyon, bilgi ve ula ım teknolojisindeki hızlı geli meler,
GATT, WTO ve IMF gibi uluslararası kurulu ların çabalarıyla dünya ekonomisinde
sa lanan liberalle me hareketleri, ülkelerin hızlı ve sürdürülebilir ekonomik kalkınmayı
4
gerçekle tirmede piyasa ekonomisinin önemini kavramaları, uluslararası firmaların sınır
ötesi satı yapma ve maliyet dü ürmek amacıyla daha ucuz kaynak sa lama ihtiyaçları
gibi faktörler ekonomik küreselle meye ortam hazırlamı tır. Mal, hizmetler ve üretim
faktörlerinin, uluslararası alanda hareket edebilmeleri sonucu mal ve hizmet
piyasalarının entegrasyonu ekonomik küreselle me ile sonuçlanmı tır. Ekonomik
küreselle me üretim ve finansal faaliyetlerin küreselle mesi olmak üzere ikiye ayrılır
(Aktan 2005a ;1).
1.3.1. Üretimin Küreselle mesi
Üretimde küreselle me, irketlerin sınır ötesi sabit sermaye yatırımı, sınır ötesi
i tirak ve ba ka yöntemlerle mal ve hizmet üretim faaliyetlerini kendi ülkeleri dı ında
yaymalarıdır. Üretimin mekansal kısıtlarını azaltan teknolojik geli melerden ilki, mikro
elektronikteki geli melerdir. Mikro elektroni in geli imi ile, ileti im, bilgi saklama ve
i leme hızlanıp, kolayla tı ından, üretim daha uzaktan ve daha süratli denetlenip,
yönetilebilmekte, sipari alıp vermek mümkün olabilmektedir. Konteynır ta ımacılı ı ve
hava ta ımacılı ındaki geli meler ile ta ıma maliyetleri çok dü mektedir."Yeni
rekabetin neticesinde bazı i kollarında ‘meta çevrimi’ kısalmaktadır. Asgari stokla
çalı ma, tüketici ile daha sıkı temas ve girdi sa layan firmalarla daha disiplinli ili kiler
gerektirmektedir. Mikro elektronik kullanan ve mal farklıla masında rekabet eden
üretim organizasyonu, daha becerikli i gücü ve o i gücünü güdüleyecek daha yaratıcı
yöneticiler gerektirmektedir". Dü ük ücretle çalı an i gücünden yararlanmak için
üretimin bazı a amalarını geli mekte olan ülkelere kaydırılması sonucunda, geli mi
ülkelerdeki i sizlik artmaktadır. Ayrıca ticaret ve finans piyasalarının geli ip,
serbestle mesi üretimde küreselle meyi kolayla tırmaktadır. Üretimin küreselle mesi ile
teknolojide geri kalmı
ülkelere, teknoloji transferi yapılaca ı ve bu durumun
geli mekte olan ülkelerin kalkınmasını hızlandıraca ı kabul edilmektedir (DPT 1995;
10-18).
1.3.2. Finansal Küreselle me
Finansal küreselle me; ulusal finans piyasalarını ayıran sınırların ortadan
kalkması, finans piyasaları üzerindeki kontrol ve sınırlamaların kaldırılıp uluslararası
rekabete açılması, uluslararası sermaye akımlarının artması ve yatırım fonları ile yatırım
ortaklıkları gibi yeni kurumsal yatırımların finans piyasalarındaki rollerinin artması
eklinde tanımlanmaktadır (Af ar 2004;64-65).
5
"Finans piyasalarının küreselle mesi kinci Dünya Sava ı sonrasında ya anan
önemli geli melerden bir tanesidir". Küreselle me ile, fon fazlası olanlarla bu fonu
kullanmak isteyenler arasındaki ba lar ço almı ve ili kiler yo unla mı tır. Uluslararası
finans piyasalarında i lem yapma zorlukları azalırken, yeni dı a açılan ülkelerin iç mali
piyasalarına giri
ve çıkı lar artmı
ve hızlanmı tır. Çe itli ülkelerdeki, finansal
kurumlar, yabancı ülkelerde giderek artan oranda finansal yatırım faaliyetinde
bulunmakta ve dünya finans piyasaları çerçevesinde yatırımcılara getirisi yüksek ve
riski daha dü ük olanaklar sa lamaktadırlar. Finansman ihtiyacının yerel piyasalardan
kar ılanamadı ı durumlarda, uluslararası piyasalarda olu an büyük miktarlardaki fonlar
kullanıma açık hale gelmektedirler (DPT 1995 ;22-23).
Küreselle me ile istikrarlı finansal piyasalar yerini dalgalı finansal piyasalara
bırakmı ve sermaye piyasaları ulusal olmaktan çıkarak büyük ölçüde uluslararası bir
boyut kazanmı tır. Di er yandan piyasalarda dola an fon tutarı, di er bütün ekonomik
geli melerden ve bunların göstergelerinden daha büyük oranda artı göstermi , finansal
piyasalarda kullanılan araçlar bir çok ihtiyacı kar ılamaya yönelik çe itlenmi tir (Af ar
2004; 65-66).
Finansal küreselle meye neden olan faktörler arasında; geli mi ülke finans
piyasaları üzerindeki kontrol ve kısıtlamaların kaldırılması, uluslararası finans
piyasalarının rekabete açılması, Dünya bankası ve konsorsiyum bankaları gibi
kurulu ların faaliyetleri ile büyük çaplı sermaye yatırımı gerektiren projelerin
desteklemesi, kurumsal yatırımcıların finans piyasalarındaki rollerinin artması, finansal
araçların çe itlili indeki artı , bilgisayar ve telekomünikasyondaki geli meler ile finans
piyasalarında bilgi edinmenin kolayla ması yer almaktadır (DPT 1995;22-23).
1.4. Küreselle menin Tarihçesi
Küreselle me kavramı üzerine yapılan ara tırmaların bir ço unda, küreselle me
sürecinin so uk sava bitimi ile ba ladı ı görü ü hakimdir. Di er bir ara tırmaya göre
ise küreselle me iki dönemden olu maktadır. 1800’lerin ortalarından, 1920’lerin
sonlarına kadar 1. küreselle me ça ı olarak nitelendirilmektedir. Bu görü e göre
GSMH’lara oranla ticaret hacimleri ve sınırlar arası sermaye akı larını ve nüfuza oranla
sınırlar arası i gücü akı ını kar ıla tırınca I. Dünya Sava ı’ndan önceki dönem, içinde
6
oldu umuz döneme çok benzemektedir. "Bu ilk küreselle me ve küresel finans
kapitalizmi ça ı I. Dünya Sava ı’nın, Rus Devriminin ve Büyük Bunalımın art arda
indirdi i darbeler ile parçalanmı tır". Bu üç darbe dünyayı fiziksel ve ideolojik olarak
parçalara ayırmı tır. "2. Dünya Sava ı sonrasında ortaya çıkan resmi bölünme, so uk
sava döneminde iyice artmı tır. So uk sava 1945’den 1989’a kadar sürmü ve Berlin
duvarının yıkılmasıyla birlikte yerini ba ka bir sisteme bırakmı tır".
u anda içinde
bulundu umuz yeni küreselle me ça ı küreselle menin ikinci kısmıdır. I. Dünya
Sava ı’nın ba langıcından so uk sava ın sonuna kadar olan yakla ık 75 yıllık dönem,
iki küreselle me ça ı arasındaki uzun bir süreçten ibarettir (Friedman 2000;15, 16).
Adam Smith’in ekonomide bir i bölümü oldu u ve ticaretin sınırlar ötesinde
i lemesi gerekti i savı, piyasa mekanizmasının a ır sosyal artları çözememesi üzerine
19.yy’ın ortalarından itibaren yeni fikirlerin do masına yol açmı tır. Yeni fikirlerden
olan Keynesyen ekonomik anlayı , talep yanlı politikalar ile
satın alma gücü
yaratılması yönündedir. Bu gibi ekonomik politikalar sonucu ‘fordist’ üretim
organizasyonları do mu tur. Ancak, iç pazarların doyması, tüketicilerin seri üretim
yerine, ki isel tercihlerine cevap veren esnek tarzda ürünleri tercih etmek istemeleri ve
hammadde fiyatlarının a ırı yükselmesi üzerine
Keynesyen model sorgulanmaya
ba lanmı tır. Keynesyen teorinin, yüksek enflasyonun beraberinde istihdam hacmini
geni letece i görü ü ba arısız olmu tur. Sosyal dengenin sa lanması için kamu
harcamalarının artması üzerine devletin müdahalesi etkisizle mi tir. Bu durumda üretim
sürecinde çözümü yüksek teknolojiler olu turmu tur. Liberal politikaların uygulandı ı
Japonya ve Güneydo u Asya ülkelerinde, üretimde ürün esnekli i ve ileri teknoloji
kullanımı ile ekonomide ba arı yakalanmı tır. Üretim organizasyonlarının neo-liberal
politikaların getirdi i ilkeler uyarınca yapılması, ulusal ekonomileri koruyan gümrük
duvarlarının ve istihdam üzerindeki sosyal amaçlı korumaların kaldırılması, 1980’lerin
sonunda liberal batı toplumların kar ısındaki sosyalist modelin çözülmesi üzerine
küreselle menin önündeki engeller kalkmı tır (Ba türk 2001; 1-2).
1.5. Küreselle meyi Ortaya Çıkaran Faktörler
Küreselle me temelde altı grup faktörün etkisiyle ortaya çıkmaktadır, bunlar;
ileti imi kolayla tıran teknoloji sistemi, hükümet politikaları, irket stratejileri, tüketici
tercihlerindeki geli meler, so uk sava döneminin sona ermesi, uluslararası sorunlara
çözüm bulma zorunlulu udur.
7
So uk sava döneminin ve ülkeler arasındaki ideolojik kutupla maların sona
ermesi, eski do u bloku ülkelerinin batı ile yakın ekonomik ve siyasi entegrasyon içine
girmelerine ortam hazırlamı tır. Bunun sonucunda ülkeler siyasi açıdan demokrasiyi,
ekonomik açıdan da serbest piyasa ekonomisini benimsemeye ba lamı lardır ( Aktan
2005 b ; 1).
Di er taraftan, so uk sava
serbestle tirilmesi,
tarife
ve
sisteminin çözülmesi ile uluslararası ticaretin
kotaların
kaldırılması,
dı
finansal
imkanların
serbestle tirilmesi ve uluslararası sermaye akı ı üzerindeki kontrollerin bertaraf
edilmesi gibi hükümet politikaları küreselle meyi hızlandırmı tır.
irketlerin dı ülkelere açılarak, dı ardan kaynak temin etmeleri ve dı arıya
satı ta bulunmaları ile uluslararası ticareti yaygınla maktadır. "Özellikle ihracat yaparak
ve faaliyetlerini dü ük maliyetli merkezlere kaydırmak suretiyle dı ekonomik ili kiler
kurmaktadırlar. Böylece küreselle me kendili inden ortaya çıkan bir geli me oldu u
kadar irket stratejilerinin de bir sonucudur" (Ekin 1999; 50).
Geli en teknoloji ile ülkeler arasında ileti imin artması küreselle meyi
desteklemi tir. Geli en telekomünikasyon sistemleri olan fax, elektronik posta, uydu
ileti imi uluslararası ileti imi ve etkile imi artırmı tır.
leti im ve ula ım teknolojisindeki geli meler sonucunda reklamlar ile mal ve
hizmet tanıtım faaliyetleri artmı tır. Geli en ula ım sistemleri ile mal akı ı hızlanmı ,
tüketici memnuniyeti ön plana çıkmı tır.
Terörizm, organize suçlar, insan hakları, göç hareketleri, salgın hastalıklar ve
çevre kirlili i gibi uluslararası sorunlara çözüm bulma zorunlulu u ülkeleri birbirlerine
do ru yakınla tırmı ve ülkeleri ortakla a karar alma yoluna itmi tir (Aktan 2005 b ;1).
1.6. Küreselle menin Özellikleri
Küreselle me ile so uk sava dönemi iki zıt dönemi kapsamaktadır. Bu iki ayrı
dönemin özellikleri çe itli alanlarda farklılık göstermektedir. Bu farklılıklar
8
küreselle me sisteminin özelliklerini daha net biçimde ortaya koymaktadır. Bu
farklılıklar incelendi inde;
Küreselle menin kendine özgü tanımlayıcı teknolojileri vardır, bunlar;
bilgisayarla ma, dijitalle me, uydu ileti imi, fiberoptik teknoloji ve internettir. Bu
teknolojiler
küreselle menin tanımlayıcı perspektifinin ortaya çıkmasına yardımcı
olmu tur. So uk sava
dönemi etkile imden uzak ve bölünmeye dayalı iken,
küreselle me sistemi bütünle meye dayalıdır. So uk sava sisteminin simgesi herkesi
birbirinden ayıran ve bölünmeye neden olan bir duvar iken küreselle me sisteminin
simgesi herkesi birle tiren dünya çapında bir ileti im a ıdır. So uk sava sisteminin
tanımlayıcı belgesi ‘pakt’ iken, küreselle me sisteminin tanımlayıcı belgesi ise ‘i
sözle mesidir’. So uk sava
‘dostlar’ ve ‘dü manlar’dan olu an bir dünya iken
küreselle me dünyası bütün dostları ve dü manları ‘rakipler’ haline getirmektedir.
Küreselle menin kendine özgü bir demografik yapısı vardır (kırsal alanlardan kentsel
alanlara ve kentsel ya am biçimlerine do ru yönelim) . Küreselle me sistemi üç temel
denge üzerine kuruludur. Bunlardan ilki ulus devletler arasındaki dengedir; tek ve süper
güç durumundaki ülkelerin hakimiyeti yerine birbirleri ile etkile im içinde olan ülkeler
ön plana çıkmı tır. kincisi ulus devletler ve küresel piyasalar arasındaki dengedir;
küresel piyasalarda bir çok giri imci istedikleri ülkede ve istedikleri alanlarda yatırım
yapabilmektedir. Üçüncüsü ise ulus devletler ve bireyler arasındaki dengedir.
Küreselle me sürecinde birey ön plana çıkmı , bireylerin serbest dola ımı önündeki
engeller ortadan kalkmı tır (Friedman 2000; 30-37).
1.7. Küreselle menin Sonuçları
1.7.1. Teknolojinin Üretim ve Pazar Yapılarını Dönü türmesi
Küreselle menin hem nedeni hem sonucu kabul edilen teknoloji, teknolojiye
dayalı toplumsal yapının yeniden ekillenmesini sa lamaktadır. leri teknoloji ve post
fordist esnek üretim, küçük ölçekte üretimi mümkün kılarken üretimden tasarıma her
alanda bilgisayar kullanımını yaygınla tırmaktadır. Tam zamanlı üretim ve toplam
kalite yönetimi gibi yönetsel felsefeler üretimde maliyetleri azaltırken teknoloji
kullanımını te vik etmektedir. Kitlesel üretim yerine dünya pazarlarındaki farklı yerel
özellikleri dikkate alan ama küresel ilke ve normlara ba lı üretim yapılabilmektedir.
Pazarın hacmi yerine niteli i, yani mü teri profili önem kazanmaktadır. leti im
9
teknolojisi sayesinde satıcı-satıcı: satıcı-mü teri; mü teri-mü teri, mü teri-satıcı
arasında kurulan ileti im matrisi, pazar hakimiyetinin sürdürülebilirli i üzerinde etkili
olmaktadır. Uydu ve internet teknolojisi ulus ve firmaların pazardaki ba arısını mü teri
odaklılıkla birlikte belirlemektedir. Sanayi ürünlerine oranla, hizmet ürünlerine olan
talebi beslemektedir. "Bu talebin ekonomiye yansıması istihdam içerisinde hizmet
sektörünün a ırlı ının artmasıdır". stihdamda a ırlı ı artan bu sektör, yarattı ı katma
de er ile ekonomideki talebi belirlemede belirgin bir rol almaktadır. Gelir ve talep
arasındaki bu döngü zenginli in devam ettirilmesinde önemli katkı yapmaktadır
(Dulupçu 2001; 29-31).
Bilgi teknolojileri ve küreselle me arasındaki ili ki çift yönlü bir yola
benzemektedir. Uluslararası çok taraflı anla malarla giderek daha da serbestle en
ticaret, yatırım ve özel ulusal politikaların bir sonucu olarak varsayabilece imiz
küreselle me, bilgi ve ileti im teknolojilerinin geli ip yayılması için uygun bir atmosfer
yaratmaktadır. Ulusal sınırların giderek daha fazla açılması, ticareti, do rudan
yatırımları ve portföy yatırımlarını te vik etmektedir. Bu faaliyetlerin geli mesi de daha
etkin yönetim, danı manlık ve teknik hizmetleri zorunlu kılmaktadır.
ehirle me,
tüketim kalıplarının benze mesine yardımcı olmakta, bilgi ve ileti im teknolojilerinin
uygulama alanları geli mektedir (Odyakmaz 2002; 2).
Küreselle me sürecinde
etkili faktörlerden biri olan teknolojik özellikleri,
geleneksel ve ileri teknoloji olarak iki gruba ayırıp, kar ıla tırmamız de i imi daha net
ortaya koyacaktır. Tablo 1’de kar ıla tırma yapılmı tır.
10
Tablo 1 Geleneksel ve leri Teknolojilerin Kar ıla tırılması
Geleneksel Teknoloji
CIM (Bilgisayarlı malat)
Merkezile me
Adem-i Merkeziyetçilik
Büyük üretim Merkezleri
Dengeli üretim hatları
Standart ürün
Toplula tırılmamı üretim merkezleri
Esneklik
Çe itlendirilmi mü teri ürünleri
in zenginle tirilmesi, geni letilmesi
Dü ük de i im oranı, istikrar
Yı ın sistemleri
Yava haberle me
stikrar
Sorumlulu un ödüle ba lanması
Yenilik
Akı sistemleri
Hızlı kar ılık verme
Büyüme
Kaynak: Dulupçu ‘Küresel Rekabet Gücü’ 2001;29
Uluslararası rekabette ba arı ansı; tüketici isteklerine uygun, kaliteli ve ucuz
mal üretimine ba lanmı tır. Üretim maliyetlerini azaltmada verimlilik artı ının
sa lanması için yeni teknoloji seçimi ça da üretim ve yönetim tekniklerine a ırlık
verilmesi gereklilik haline gelmi tir. Bunun yolu da esnekle meden geçmektedir (Centel
1998;59).
Küreselle me
sisteminde
artan
dı
ticaret
ülkeler
arasında
ba ları
kuvvetlendirmekte, ekonomik kalkınmaya hız kazandırmaktadır. Olu an yeni ticari
ili kiler sisteminin özellikleri, sistemin tanımlayıcıları ve performansı olarak ayrılarak
tablo 2’de incelenmi tir. Sistemin tanımlayıcıları arasında bilim ve teknolojinin
öneminin artması, ar-ge yatırımları ile yenilik ve yaratıcılı ın te vik edilmesi, çe itli
sektörlerde uzmanla ma sa lanması, e itime verilen önemin artması, sistemin
performansları arasında ise endüstriler arası teknoloji ve bilgi transferinin hızlanması,
üretim artı ı ile katma de er yaratılmasında ya anan artı , gelir da ılımında adaletsizlik
gibi özellikler bulunmaktadır.
11
Tablo 2 Ticari li kiler Sistemi
A. Sistemin Performansları
• Endüstriyel kendine yeterlilikte göreli zayıflık
• Orta düzeyde i sizlik
• Katma de erlerde göreli olarak hızlı büyüme
• Gelir da ılımı konusunda adaletin zayıf olması
B. Sistemin Tanımlayıcıları
• Ekonomi-Endüstri
- Uluslararası do rudan yatırım: Ar-ge laboratuarları kurulması da dahil önemli
ölçüde yatırım ithalatı.
- Sektörel Uzmanla ma: Havacılık ve Kimya
• Teknoloji-Yenilik
- Çok önemli askeri ara tırma ve geli tirme
- Sektörel uzmanla ma (patentler): Havacılık ve Kimya
• Bilim
- Bilimsel çalı maların ekonomik de erinin GSMH’ya oranının yüksekli i
- Bilimsel uzmanla ma: Ya am ve dünya bilimleri
• Be eri Kaynaklar:
- Dı sal emek piyasasının esnekli i
• E itim
- Yüksek ö renim alanında önemli yatırım
• Finansal sistem
- Nispeten daha az pahalı sermaye arzı ve risk sermayesinin dü üklü ü
Kaynak: Ba o lu, Ölmezo ulları, Parasız ‘Dünya Ekonomisi’ (1999) ;105
1.7.2.Neo-Liberalizmin
Yükseli i
ve
Devletin
Ekonomik
Fonksiyonlarının
Sorgulanması
Küreselle me
sisteminde
mal
ve
para
piyasalarının
dünya
ölçe inde
bütünle mesi sonucu ulus devletler kontrol mekanizmalarını yitirmi lerdir. Liberalizmin
küresel düzeydeki uygulanması biçiminde adlandırılabilecek olan neo-liberalizm
küreselle menin bir yansıması olmu ; devletin sorumlulu u sınırlandırılmı , piyasa
ekonomisine geçilmi tir.
Neo-liberal felsefeye göre küreselle menin kendine özgü yasaları vardır.
Ülkelerin küreselle me sürecine katılabilmeleri için toplumsal, siyasi, iktisadi de i im
ve dönü ümlere ayak uydurmaları gerekmektedir (Yeldan 2003; 429).
12
Friedman’a göre devlet, küreselle me sürecinde önemini yitirmez, büyük
olmaktan çok, hızla küçülmek ve kalitesini arttırmak zorunda kalır. Küreselle menin
getirdi i yeni devlet anlayı ı özelle tirme ile devletin i letmecilikten çekilerek hacmini
daraltırken sadece tam kamusal mal-hizmet üretimine odaklanmasını öngörmektedir.
Yeni devlet anlayı ında kalkınma ve istikrar i levine yer verilmemektedir. Bu iki i levin
de piyasa aracılı ı ile kendili inden gerçekle ece i varsayılmı tır (Demirba 2002 ;3-4).
Küreselle me ile ba layan süreçte devletin de i en fonksiyonları tablo 3’de
mukayese edilmi tir.
Tablo 3 Eski Devlet -Yeni Devlet Felsefesinin Kar ıla tırması
ESK DEVLET
Kuvvete Dayalı Devlet
Mülk Devleti
Otokratik Devlet
Kuvvetler Birli ine Dayalı
Devlet
Anayasalı Devlet
Temsili Vekalete Dayalı Devlet
Merkeziyetçi Devlet
Vesayetçi Devlet
Hiyerar ik Devlet
Totaliter Devlet
Fa ist Devlet
Sosyalist Devlet
Sendikalist Devlet
Teokratik Devlet
Milli De erlere Dayanan Devlet
Ulus Devlet
Müdahaleci Devlet
Tekelci Devlet
Paternalist Devlet
Müte ebbis Devlet
Sosyal Refah Devleti
Rant Yaratan Devlet
Açık Bütçeli Devlet
Gizli Devlet
Otar ik Devlet
Kırtasiyeci Devlet
Görev Ve Kurallara Dayalı
Devlet
Muhafazakar Devlet
YEN DEVLET
Sosyal Sözle meye Dayalı Devlet
Hukuk Devleti
Demokratik Devlet
Kuvvetler Ayrılı ına Dayalı Devlet
Anayasal Devlet
Sınırlı Vekalete Dayalı Devlet
Adem- Merkeziyetçi Devlet
Özerk Devlet
Katılımcı Devlet
Liberal Devlet
Bireyci Devlet
Piyasa Ve Fiyat Mekanizmasına Dayalı Devlet
Özel Mülkiyete Dayalı Devlet
Laik Devlet
Global De erlere Dayanan Devlet
Ço ulcu Devlet
Hakem Devlet
Rekabeti Geli tirici Devlet
Sorumlu Devlet
Katalizör Devlet
Sınırlı Ve Sorumlu Devlet
Üretime Yönelik Devlet
Denk Bütçeli Devlet
effaf Devlet
Global Devlet
Kaliteli Devlet
Misyona Dayalı Devlet
Reformcu Devlet
Kaynak: Aktan C. C. (1998) ‘De i im ve Devlet’ ;29-36
13
1.7.3.Küreselle me ve Gelir Da ılımı
"Küreselle me, her zaman ve her yerde bir kazanım olarak kar ımıza
çıkmamakta,
süreçte
yararlananların
yanında
kaybedenlerin
de
bulundu u
görülmektedir" (Ekin 2003;3). Küreselle me olarak bilinen ekonomik liberalizasyon ve
teknolojik geli melerin bir sonucu olarak ülkelerin ve insanların gün geçtikçe
birbirlerine
yakınla masına
ra men
gelir
farklılıkları
dünyanın
göze
çarpan
gerçeklerinden biridir. Bazı görü lere göre küreselle me e itsizli e neden olmaktadır.
"Modern
teknoloji
ve
ekonomik
liberalizasyon
yoksulu
daha
yoksul
yapmamı tır. Fakat zenginlerin daha zengin olmasına yardımcı olmu tur. Dünyanın en
zengin 20 ülkesinin ortalama gelirinin, dünyanın en fakir 20 ülkesinin ortalama gelirine
oranı 40 yıl önce 20 iken, günümüzde bu oran 40’a yükselmi tir" (DTM 2005 ;1-3 ).
"Dünya nüfusunun ancak %20’sini olu turan zengin ülkeler, dünya toplam
gelirinin %86’sına sahiptir. Ayrıca bu ülkeler dünya ihracatının %82’si, yabancı
yatırımların %68’i ve tüm patent haklarının %97’sini ellerinde tutmaktadırlar"
( yibozkurt 1999; 291).
"Dünyada geli mi
be
kapitalist ülke (ABD, Japonya, Fransa, Almanya,
ngiltere) kendi aralarında en büyük 200 çokuluslu
irketin 172’sine sahip
bulunmaktadır. Bu da ülkeler arasında e itsizlik derecesini göstermektedir" ( lhan
1997;117).
1.7.4. Küreselle me ve Çok Uluslu irketler
1980 sonrası serbestle me e ilimine paralel olarak artan özelle tirme
politikaları, ÇU ’leri uzun vadeli yatırım yapmaktan irket satın alarak üretim yapma
konumuna sokmu tur. Post-fordist üretim tarzı, üretimin çe itli bölgelere yayılımını
sa layarak üretici sermaye hareketlili inin artmasını sa lamı tır. 1990’lı yıllarla birlikte
ÇU ’ler dünya ticaretinin %70’ini kontrol etmeye ba lamı lardır. "2000 yılında
yayınlanan Yatırım Raporu’na göre dünyadaki ilk yüz ÇU ’in yer aldı ı sektörler;
elektronik, ilaç, bilgisayar, elektrik, telekomünikasyon, kimya, petrol ve otomotivdir.
Bu sektörlerin tamamı yüksek ar-ge faaliyetleri içeren ve 1980 sonrası önemi artan
sektörlerdir. Bu 100 irket ana merkezlerinin yeri açısından de erlendirildi inde ev
14
sahibi olarak Fransa, Japonya, ABD, ngiltere ba ı çekmektedir" (Ya gül 2002;247248).
Küreselle me ile her firma neyi nerede yapabilece ini, devlet deste i olmadan
sivil kurumlar veya meslek organizasyonları aracıyla saptayabilecek güce eri mi tir.
"Artık ülkelerde, devletçe yaptırılacak sanayi envanterleri gibi konular tarihte kalmı tır.
Devlet karı madan, çok uluslu
irketler, gerekli pazar ara tırmalarını yaparak ne
üreteceklerini saptayacak konumda oldukları için, hangi ürünü gerek pazar gerek
hammadde, gerek ula ım, gerekse beyaz ve mavi yakalı i gücü nedeniyle nerede
yapmaları gerekti ini anlayacak güçtedirler". Bu bakımdan uluslararası her te ebbüs,
ulusal her te ebbüs kurumları ile el ele ve i birli i içerisinde üretimi, optimal ko ulları
bir araya getirebilecek yerde yatırım yapmaktadır (Garih 2000;41).
1.7.5.Ulusal Otonominin Yitirilmesi ve Glokalle menin Yaygınla ması
Küreselle me ile devletin ulusal ekonomiyi yönlendirme politikaları dı a
açılmanın sonucunda zayıflamaktadır. Dı
ticaretin ötesinde, do rudan ve dolaylı
yabancı sermaye hareketleri mal ve para piyasalarını etkilemekte ve ekonominin
potansiyel üretim gücü kısmen de olsa ulus dı ı faktörlerin eline geçmektedir.
Küreselle me, ulusal refahı dı ko ullara ba ımlı hale getirmektedir. Artan küresel
kar ılıklı ba ımlılık uluslararası dalgalanmaların etkisini kuvvetlendirmekte ve bunlar
ekonomilerde kalıcı zararlara yol açabilmektedir. Küreselle me ile yerelle menin bir
aradaki görünümü yani ‘glokalle me’ tüm küresel etkilere ra men do acak sonuçların
yerel donanımlara ba lı oldu u mesajını vermektedir. Küresel düzeydeki sorunların
çözümlenmesi ve fırsatların yakalanması, yerel eylemlerle potansiyeli gerçe e
dönü türmektedir. Küresel düzeyde ortaya çıkan bir krizin dünya çaplı tehditleri
içeriyor olması her ülkenin bundan etkilenme derecelerinin aynı olaca ı anlamına
gelmemektedir. Alınacak kararlar birbirine uyumlu eylemlerle çözümlenebilir
niteliktedir (Dulupçu 2001;35-36).
1.8.Küreselle me Sürecinde Bölgeselle me Hareketleri
Günümüzde bir yandan mevcut pazarların geni letilmesi amacıyla tüm alanlarda
küreselle me süreçleri ivme kazanırken di er yandan geni leyen dünya pazarlarından
daha güçlü rekabet olanaklarıyla daha fazla pay almak amacıyla blokla ma e ilimleri
hız kazanmaktadır (Ay 2002 ;51). Blokla maya geçi te, uluslararası ekonomik rekabet,
15
ekonomik ve siyasi sistem ve din farklılıkları
ve jeopolitik konum
önemli olan
faktörlerdir.
Çok taraflı üretim, ticari ve mali ili kilerin geli mesi, küreselle meye hız
kazandırdı ı gibi, benzer özelliklere sahip, aynı co rafi bölge içerisinde olan ülkeleri,
güçlerini birle tirici bölgesel ili kiler içerisine de itmektedir. Aslında bölgesel
entegrasyon hareketleri, gelecekte meydana gelecek bir küreselle meye geni çaplı bir
serbest ticari ve mali bütünle me ortamına geçi in bir a amasını olu turmaktadır. Fakat
geli mi
ülkeler, ekonomik ve sosyal sorunlarla kar ıla tıkları ölçüde içlerine
kapanmakta, koruma politikalarına a ırlık vermekte ve aralarında olu turdukları blok
içerisindeki ili kileri geli tirmeye öncelik tanımaktadırlar. Blokla malar arttıkça blok içi
ili kiler önem kazanmakta, bloklar arası ili kiler ile bloklar dı ında kalan ülkelerle
ili kiler ikinci plana itilmektedir. Bölgesel entegrasyonlar çok taraflı serbestle meyi
güçlendirebildikleri ve sürecin ileride genelle mesini sa layabildikleri ölçüde yararlı
olabilmektedirler (DPT 1995;3 ).
16
K NC BÖLÜM
KÜRESEL REKABET GÜCÜ
2.1. Küresel Sektörde Rekabet
Küresel bir sektör, büyük co rafi veya uluslararası pazarlardaki rakiplerin
stratejik konumlarının, küresel konumlarından temel bir biçimde etkilendi i sektördür.
Küresel sektörler, bir firmanın, dünya çapında rekabet etmesini veya stratejik
dezavantajlarla yüzle mesini gerektirmektedir. Firmalar üç temel mekanizma ile
uluslararası etkinliklere katılmaktadırlar, bunlar; patent verme, ihracat ve do rudan
yabancı yatırımlardır. Temelde bir sektörün küresel bir sektör haline gelmesinin nedeni,
rekabetçi bir firma açısından, bir çok ulusal pazarda ekonomik avantajlar bulmasıdır.
Küresel avantaj kaynakları genel olarak dört nedene ba lı olmaktadır. Bunlar;
geleneksel kar ıla tırmalı avantaj, tek tek ulusal pazarlarda ula ılabilen ölçeklerin
ötesine geçen ölçek ekonomileri, ürün farklıla tırması sonucunda do an avantajlar ile
pazar bilgisi ve ileri teknolojilerin kullanımıdır (Porter 2000; 348-353 ).
Ülkelerin üretim faktörlerinin kalitesi, maliyeti açısından önemli avantajlar elde
etmeleri onları, üretim yerleri haline getirmekte, ihracat potansiyellerini arttırarak,
ihracatçı ülke konumuna gelmelerini sa lamaktadır. Kar ıla tırmalı avantaja sahip olan
bu ülkelerdeki küresel firmanın konumu, firmanın dünyadaki konumu açısından önem
ta ımaktadır.
Küresel firmaların üretim için gerekli olan hammadde merkezlerine yakınlı ı,
hammadde çıkarımındaki kolaylık, elde edilen hammaddenin i lenip, üretilmesinde
ulusal pazarların boyutlarını a an ölçek ekonomilerinin varlı ı, üretilen ürünlerin etkin
satı ve pazarlama teknikleri ile satı ı, satılan ürünlerin hızlı ve güvenilir lojistik sistem
ile ula tırılması, küresel firmaları merkezi üretim yerleri haline getirerek küresel rekabet
avantajları sa lamaktadır.
irkete özgü ürün teknolojisi ile
uluslararası piyasalarda ürün farklılı ına
gidilmesi küresel firmaların itibarını, güvenilirli ini, farklılı ını artırıp rekabet gücü
kazandırmaktadır.
17
Di er yandan üretimde sabit ve merkezi yerler yerine, üretimin ta ınabilir olması
firmaların üretim potansiyellerini artırmalarına katkı sa lamaktadır. Bu duruma örnek
olarak in aat sektörü verilebilir. Bu gibi sektörlerde, bir organizasyon kurmanın, bunu
elde tutmanın ve özel teknolojiler geli tirmenin sabit maliyetleri, bir çok ulusal
pazardaki operasyonlara rahatça yayılabilmektedir. Küresel üstünlük kaynakları sık sık
kombinasyonlar eklinde ortaya çıkmakta ve bunlar arasında kar ılıklı etkile imler
olabilmektedir ( Porter 2000; 348-353 ).
2.2. Küresel Rekabet Gücü
2.2.1. Teorik Çerçevedeki Yakla ımlar
Küresel rekabet gücüne teorik yakla ımlar küresel rekabet gücünü farklı
açılardan ele almaktadırlar. Bu yakla ımlar; WEF ve IMD yakla ımı, Ortodoks
yakla ım, Porter’cı yakla ım, Dunning yakla ımı, ebeke yakla ımı, Çevreci yakla ım,
3-P yakla ımı, Bilgi Temelli yakla ım, Krugman yakla ımıdır.
2.2.1.1. WEF ve IMD Yakla ımı
WEF ve IMD’ye göre küresel firmaların uluslararası alanda kendilerine özgü
stratejileri ile rekabet edebilme becerisi, pozitif dı ticaret dengesi, dü ük birim emek
maliyeti küresel rekabet gücünü açıklayan üç temel yakla ımdır. Do u Blok’unun
yıkılması, ÇU yapılarının yaygınla ması ve sermaye hareketlerinde meydana gelen
de i imler küreselle me sürecinde yeni ufuklar açarak, küresel rekabet gücünü
hızlandırmı tır (Dulupçu 2001;100-101).
2.2.1.2. Ortodoks Yakla ım
Ortodoks yakla ım küresel rekabet gücünü analiz ederken, ulusal ekonomilerin
yurtiçi özelliklerinin, ulusal endüstrilerin performansı ve uluslararası rekabetçi denge
üzerindeki etkilerini incelemektedir. Farklı ulusal yapıların ve uygulanan ekonomi
politikalarının ülkelerin rekabet güçleri üzerindeki etkisini konu almakta, bu tip ulusal
yapıların incelenmesi ise uluslararası rekabette göreceli üstünlüklerin belirlenmesine
yönelik olmaktadır. Ortodoks yakla ım ihracat yapısına dayalı çe itlilik ve yo unla ma
endekslerini rekabet gücü göstergeleri olarak incelemektedir. Çe itlilik endeksi, ulusal
ihracatın çe itlili inin ve söz konusu çe itlili in dünya ihracat kalıbına yakınlı ının
rekabet gücü kazanımı için önemli kabul ederken, yo unla ma endeksi, sınırlı sayıdaki
18
ürün çe idine ba lı ihracat yapısının rekabet gücü kazanımı için yetersiz oldu unu
vurgulamaktadır (Dulupçu 2001; 103-104).
2.2.1.3. Porter’cı Yakla ım
Porter’cı yakla ımda, firmaların rekabetçi stratejilerle rekabetçi üstünlü ü
kazanmalarında firmaların bulundukları ülkelerin sahip oldu u temel çevresel
niteliklerin asli rol oynadı ı belirtilmektedir. Bu yakla ıma göre firmayı misafir eden
ekonominin dinamik yapısı endüstriyi yenileme ve güncellemeye iterek rekabetçi
üstünlü ün olu umuna katkıda bulunmaktadır. Bu yakla ımda piyasa yapısındaki ulusal
özellikler, do rudan de il ama firmaların içinde bulundu u endüstriyi etkileyerek
destek vermektedirler. Porter ulusal özellikleri dört ana ba lık etrafında toplayıp,
bunların kar ılıklı etkile iminin rekabet gücünü do urdu unu belirtmektedir. Bu dört
faktör; üretim faktörleri donanımının göreceli durumu, ulusal piyasanın büyüklü ü,
tedarikçi ve aracılar gibi rekabet gücünü destekleyici endüstrilerin yo unlu u,
firmaların yaratıcılı ı, örgütlenmesi ve yönetimini etkileyen firmanın yapısı ve
stratejileridir. "Porter rekabetçi stratejilerle i letmelerin pazar paylarını artırabilmenin
mümkün oldu unu belirterek farklıla ma, dü ük maliyet liderli i ve bölgeye dayalı
odakla ma stratejilerini endüstri düzeyindeki rekabet için önermi tir" (Dulupçu
2001;105-106).
2.2.1.4. Bilgi Temelli Yakla ım
Robert Reich tarafından geli tirilen modelde, bilgi iktisadi kalkınmada ve
böylece rekabet gücü kazanımında asli rol oynayan üretim faktörüdür. Bilgi, firma
çalı anları ve üzerinde somutla arak rekabet gücü kazanımına katkıda bulunmaktadır.
"Üretimin küreselle mesi firmaların ba arısını faaliyette bulundukları ulusların
ba arısından ayrı tırmakta, yeni ba arı ko ullarını beslemektedir. Ulusal ba lamda
devletin rolü, kendi vatanda larının kendi ülkesindeki üretimden her türlü yarar
sa layabilmesinin yollarını artırmanın ötesine geçememektedir". Bu görü ü destekleyen
Moss Kanter bölgelerin, küresel firmaları cezbetmeyi ve uluslararasıla mayı
hızlandırmayı amaçlamaları gerekti ini savunmaktadır. Bunun için yetenekli ve bilgili
i gücünün ulus ve bölgelere gelmesini sa layacak alt ve üst yapının in ası
gerekmektedir. Moss Kanter’a göre bölgeler dünya ölçe inde rekabet edebilmek için
be temel yöntemi kullanmalıdırlar. Bunlar; temel yeteneklerin geli tirilip artırılması,
19
firma i birliklerinin desteklenmesi, i gücünün niteli inin artırılarak verimlilik artı ı
sa lanması, yatırımları bölgeye çekici politikaların uygulanması, i letmelerde liderli in
geli tirilmesi olmaktadır ( Dulupçu 2001; 106-107).
2.2.1.5. Dunning’in Yakla ımı
Dunning yakla ımında ÇU ’lerin küresel rekabette önemli rol oynadı ını
belirtmektedir. Dunning’e göre, ÇU ’ler yatırım yaptıkları ev sahibi ülke ekonomilerine
çe itli açılardan katkıda bulunmaktadır. Bu katkılardan en önemlisi getirdikleri
teknolojik yenilikler ile verimlik artı ına ba lı olarak üretimi ve karlılı ı artırmalarıdır.
Di er yandan istihdam artı ı sa lamaları beraberinde refah artı ı getirmektedir.
Geli mekte olan bir çok ülkenin, geli imini sınırlayan sermaye yetersizli i do rudan
yabancı yatırımlar ile çözüme ula maktadır(Dulupçu 107-108).
ÇU ’ler ile birlikte firma ve devlet yönetiminin,
uygulanan ekonomik
politikaların uluslararası rekabet açısından önemi büyüktür. Bir çok ülkede vergi
yükünün a ırlı ı, mevzuatların karma ık olu u ve yatırım için uzun süre gerektirmeleri,
yabancı ve yerli yatırımcıyı yatırım yapmaktan caydırabilmektedir.
2.2.1.6. ebeke Yakla ımı
ebeke yakla ımına göre, piyasada yer alan firmaların uluslararası rekabette
ba arıları yalnızca
kendi kaynak ve yetenekleri ile açıklanamaz. Piyasaların
mübadelede ili kilerinde çe itli ekonomik aktörlerin görev ve sorumlulukları vardır ve
bu aktörlerin etkile imi ebeke olu umunu sa lamaktadır. Piyasada yer alan firmalar
üretim faaliyetlerinde, di er firmalardan kaynak temin ederek, onların çıktılarını girdi
eklinde kullanmaktadırlar. Etkin ve güvenilir kaynak temini, yaratılan bilginin firmalar
arası payla ımı, teknolojik yeniliklerin takibi uluslararası rekabette ba arı sa lanması
için gereklilik haline gelmektedir. Çevreye ve yeniliklere kapalı bir firma stratejisi,
firmanın ba arı ansını imkansız hale getirmektedir. ebeke içerisinde firmalara dü en
görevler, üstelendikleri roller firmaların belirli bir konum elde ederek, bu konumu uzun
süreli ayakta tutabilme zorunlulu u getirmektedir. Hızla geli ip de i en küresel
piyasalarda, tedarikçilerle ileti im ve etkile imin yanı sıra rakip firmalarla bile i birli i
gerekmektedir. Rakipleri sıkı takip, etkili kontrol mekanizmaları, de i ime hızla uyum
sa layabilme yetene i beraberinde rekabet gücü artırımını getirmektedir.
20
2.2.1.7. 3-P Yakla ımı
Rekabette 3-P modeli potansiyel, performans ve proses kavramları üzerinde
durmaktadır. "3-P modeli potansiyel, performans, proses kategorileri arasında dengenin
sa lanması ilkesinden hareket etmektedir". Bu yakla ıma göre potansiyel kategorisinde
kontrol edinebilme niteliklerinden dolayı, reel i gücü maliyeti, verimlilik, fiyat ve ar-ge
faktörleri yer almaktadır. Performans kategorisinde ise ihracatta pazar payı, ihracat
artı ı, ba ımlılı ı ve karlılı ı yer almaktadır. Potansiyele ba lı olarak ortaya çıkan
performans, gözlemlenebilir bir kriter oldu undan, küresel rekabet gücü ölçülebilir bir
kimli e bu modelde kavu turulmaktadır. Son olarak proses kategorisi uluslararası i
yapma iste i, alan ve ölçek ekonomisi ile pazarlama kabiliyetinden olu maktadır. Bu
son kategorinin di er kategorilere göre kalitatif nitelik arz etmesi rekabet gücündeki
payının ölçümünü zorla tırır. Ancak proses ba lı ı altında analiz edilen faktörler di er
kategorilerin alt yapısını olu turdu undan modelin kilit kategorisidir" (Dulupçu
2001;113-114).
2.2.1.8. Krugman’ın Yakla ımı
Krugman küresel rekabet gücünü analiz ederken uluslararası rekabetten çok
firmalar arası rekabeti ön planda tutmaktadır. Krugman’a göre ülkelerin ba arısı
uluslararası arenada gösterilen performansa ba lı olmamakta, ya anan yurtiçi ekonomik
problemlerin nedeni direkt olarak küresel piyasalarda rekabetçi üstünlük elde
edememeye ba lı olmaktadır. Krugman, ülkelerin ba arı sıralamasında rekabet
gücünden
ziyade
verimlilikteki
performanslarının
kıyaslanması
gerekti ini
savunmaktadır. Krugman’a göre bir firma performansındaki kötülükten dolayı yok
olabilir ancak ülkeler için bu durum söz konusu de ildir. Firmalar arası rekabette güçlü
firmalar, küçük ve zayıf firmaların kaderini belirleyebilir ancak, uluslararasında bir
ülkenin ba arısı di erlerinin ba arısızlı ına neden olmamaktadır (Dulupçu 2001; 114115).
Krugman’ın görü ü bir çok açıdan ele tiriye açıktır. Ulus içindeki firmaların
performansı, üretim ve satı güçleri, ihracat potansiyelleri, verimlilikleri bulundukları
ülkenin milli gelirine böylece rekabet güçlerine etki yapacaktır. Üretimde bulunamayan
ve ithalata ba ımlı olan ülkelerdeki ki i ba ına milli gelir ve dolayısıyla refah seviyesi,
geli mi , ihracatçı ülke insanının refah seviyesi ile e de er olmayacaktır. Ülkelerin
21
ekonomik performansları sadece bir firmanın ba arısı ile sınırlandırılamaz. Firmalar ve
firmaların bulundu u sektörlerin performanslarındaki artı , ekonomiye yansıyacak,
ekonomideki genel iyile me e itim, sa lık, ula ım gibi gibi alanlara yansıyarak refah
artı ını beraberinde getirecektir. Uluslararası rekabeti göz ardı etti imizde, dünya
piyasalarında söz sahibi olan, geli imini tamamlamı ülkeler ile geli mekte olan ülkeler
arasındaki farkı açıklamak zorla acaktır.
2.2.1.9. Çevreci Yakla ım
Küreselle me beraberinde küresel sorunları da getirmektedir. Küresel sorunların
en önemlilerinden biri de uluslararası firmaların üretimleri sonucu çevreye verdikleri
zararlardır. Küresel çapta üretim ile çe itli endüstrilerin atıkları, hava kirlili i, ozon
tabakasının delinmesi, do al kaynakların yok olması ile çevre ve küreselle me ili kisi
tartı ılmaya ba lanmı tır. Küreselle me sürecinde çevre kirlili i artmakta, bunun
yanında çevre bilinci uyanarak çevreye ve do al kaynaklara verilen önem de
artmaktadır. Bu yakla ıma göre çevreyi koruyucu önlemler alan endüstriler ile bu
endüstrilerin bulundu u ülkeler küresel rekabette ön plana geçeceklerdir. Geli mekte
olan bir çok ülke, küresel yarı ta ön plana geçmek için yapısal uyum programlarını
uygulamak zorunda kalacaklardır.
22
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
GELENEKSEL REKABET GÜCÜ
Rekabet edebilme en genel tanımı ile, uluslararası pazarlarda kabul gören mal ve
hizmetleri üretebilme ve aynı zamanda, irketlerin, endüstrilerin, bölgelerin,ulusların ya
da uluslar üstü bölgelerin, uluslararası rekabet içerisindeyken, görece olarak yüksek
gelir ve istihdam yaratabilmeleridir (Aydemir2002; 18). Rekabet gücü kavramı, ele
alınmak istenen alana (firma, sanayi veya ülke), rekabet gücünü belirlemede kullanılan
ölçütlere ve bakı açısına (mikro ya da makro düzey) ba lı olarak farklı biçimlerde
tanımlanabilmektedir.
3.1.Firma Düzeyinde Rekabet Gücü
Firma düzeyinde rekabet gücü üreticilerin, rakiplerine kıyasla fiyat ve fiyat dı ı
özellikleri açısından daha çekici olan mal ve hizmetleri üretip satabilme yetene i olarak
tanımlanmaktadır. Tam rekabet ko ullarının hakim oldu u piyasada, sunulan ürünün
piyasa fiyatının üzerinde bir ortalama maliyete sahip olması durumunda firmanın
rekabet gücünden yoksun oldu u söylenebilmektedir. (Dulupçu 2001; 75). Öte yandan
üretti i ürünü ortalama maliyetlerin üzerinde bir fiyata satabilse dahi, rakiplerine
kıyasla daha yüksek bir ortalama maliyete sahip olan bir firma homojen ürünlerin
üretildi i bir endüstride kar elde edemeyecektir. Firmanın etkin bir
ekilde
yönetilememesi veya etkin olamayaca ı bir ölçekte faaliyet göstermesi verimlili ini
azaltıp, rekabet gücünü zayıflatmaktadır. Bu tip bir endüstride rakiplerine kıyasla
marjinal maliyetlerini asgari düzeye indiren bir firmanın karlılı ı ve dolayısıyla pazar
payı ve dolayısıyla rekabet gücü artı gösterecektir (Aktan / Vural 2004; 11-12).
irketler açısından rekabet büyük ölçüde mü teri etrafında ekillenir. irketler
açısından rekabetin temel boyutları; dü ük maliyetle üretim ve teknolojik yenilikler
geli tirmektir. Gerek maliyetlerin dü ürülmesi, gerekse teknolojik yeniliklerin
geli tirilmesi hedefleri, irketleri yeni organizasyon yapılarına ve i yapma biçimlerine
yönlendirmektedir. Örne in, irketin ana yetenekleri üzerinde yo unla ması, irket
bünyesinde daha atak daha hızlı reaksiyon veren ve kendini yeni durumlara uyum
sa layacak ekilde örgütleme yetene ine sahip bir yapı ve içeri in geli tirilmesi,
pazarların dünya pazarları olarak algılanması ve hedeflenmesi; di er irketlerle bir a
23
olu turulması rekabet gücünü artırıcı özelliklerdir (Tusiad 1997 a ; 18). Rekabet gücü
artırımında küçük ve büyük firmaların ortak öncelikleri, istikrarlı bir kalite düzeyi,
güvenirli i yüksek mamuller, teslimatta güvenilirlik ve hız, dü ük fiyat iken, büyük
firmalar bunların ötesinde marka yaratma yoluna gitmektedirler (Tusiad 1997 b; 47).
Porter’a göre firma düzeyinde rekabet üç yakla ımla belirlenmektedir. Bunlar;
liderlik, fark yaratma, hedefe odaklanmadır. Liderlik etkin ölçek tahsisini, maliyet
indiriminde takibi, tepeden kontrolü, servis kolaylı ını, satı
gücünü, reklamı
gerektirirken, fark yaratma; tasarım ve yeni imajı, teknolojiyi, yaratıcılı ı, mü teri
servisini, satı a ını gerektirmektedir. Hedefe odaklanma ise; dü ük maliyet avantajı ile
stratejik hedefler belirleyerek uygulama gerektirmektedir (Porter 1980; 35-37). Hedefler
mü teri odaklı üretim, satı potansiyelini artırmaya yönelik olabilmektedir
3.2.Endüstriyel Rekabet Gücü
"Endüstri ürünleri üretip hizmeti sunan ve endüstri içindeki birimler arasında
direkt rekabetin oldu u bir gruptur" (Porter 1990; 33). "Rekabetçi bir endüstri, bölgesel
veya uluslararası düzeyde rekabetçi firmalara sahip olan endüstridir". Bu açıdan
endüstri düzeyinde rekabet gücü endüstrinin bünyesinde barındırdı ı büyük firmaların
rekabet gücü olarak da de erlendirilebilmektedir. Endüstri düzeyinde rekabet gücü, bir
endüstrinin rakiplerine e it ya da daha üst düzeyde sa ladı ı verimlilik artı ı, teknolojik
geli im ve yaratılan yenilikler sayesinde dü ük maliyetli üretim ile uluslararası
piyasaların taleplerine uygun ürün ve hizmetleri üretip satma yetene i olarak
tanımlanmaktadır (Aktan/Vural 2004; 16).
Farklı ülkelerdeki rakip endüstriler ile yapılan kar ıla tırma rekabet gücünü
ortaya koymaktadır. Endüstri firmalardan olu tu una göre, yabancı ekonomilerdeki
veya aynı ekonomideki farklı bölgelerdeki rakiplerine kıyasla yüksek kar marjı elde
eden ve bunu devam ettirebilen firmaların rekabet gücüne sahip oldukları söylenebilir.
Porter bir endüstride rekabeti, endüstriye yeni girenlerin tehdidi, ürün üretimi ve
hizmeti yerine getirmek, satıcıların ve alıcıların pazarlık gücü, endüstri içinde bulunan
firmalar arası rekabet olarak be güce ba lamı tır (Porter 1990;35).
24
Yeni Girenlerin
Tehtidi
Endüstri çinde
Bulunan Firmalar
Arası Rekabet
Alıcıların
Pazarlık Gücü
Satıcıların
Pazarlık Gücü
Ürün ve Hizmet
Gerçekle tirme
ekil 1: Endüstriyel Rekabet Gücü
Kaynak:Porter; ‘The Competitive Advantage of Nations’1990; 35
3.3.Uluslararası Rekabet Gücü
Firmalar ve endüstriler arası rekabet, uluslararası rekabeti do urmaktadır.
Uluslararası rekabet gücü uzun dönemli dı ticaret dengesini koruyarak bir ülkenin ticari
rakiplerine göre daha fazla gelir elde etmesi eklinde tanımlanmaktadır. Ulusal rekabet
gücü göstergeleri içerisinde en önemli olanları, ki i ba ına dü en reel gelir ve verimlilik
artı ı ve dı ticaret performansıdır. "Dı ticaret performansı ihracat bile eninde ileri
teknoloji ürünlerinin oranı ile dünya pazar payı ve cari i lemler fazlasından olu an üç
temel de i kenle analiz edilmektedir. Cari i lem fazlasının bir çok nedeni vardır.
Bunların içinde ulusal ihraç ürünlerine kar ı olan dünya talebi en baskın olan nedendir"
(Dulupçu 2001 86-88).
Firma, endüstri ve uluslararası rekabet gücü belirleyicileri çe itli faktörler
açısından tablo 4’de incelenmi tir. Firma açısından rekabet gücü kazanımında karlılık,
verimlilik, maliyet dü üklü ü en önemli üç faktördür. Endüstri açısından, pazar payını
artırma ve koruma, ki i ba ına verimlilik, dı
ticaret performansı, toplam faktör
verimlili i, rekabet gücünü kazanmanın yanı sıra sürdürülebilirli i önemli faktörlerdir.
Ulusal düzeyde rekabet gücü açısından, firma ve endüstri açısından önemli olan
faktörlerle birlikte, üretim faktörü stoku, teknoloji geli tirip üründe kullanma ayrı bir
öneme sahiptir.
25
Tablo 4 Geleneksel Rekabet Gücü Düzeylerinin Kar ıla tırılması
Rekabet Gücü
Belirleyicileri
Firma
En temel
de i kendir.
Karlılık
Endüstri
Görece i önemi firma
düzeyine göre azalır.
Ulusal
Ulusal refah ön planda
oldu u için salt-belirli
bir karlılık anlayı ı
yoktur.
Verimlilik
Önemlidir.
Maliyet
gücü bazında
önemlidir.
Pazar Payı
kincil öneme
sahiptir.
Genel olmaktan çıkar emek
verimlili i ile bütünle ir.
Ancak önemini kaybetmez.
gücü bazında ancak rakip
endüstrilerle kar ıla tırma
yapılarak de erlendirilir.
Rekabet alanı/co rafyası
geni ledi i için önemini korur.
Önemlidir.
Önemlidir.
Önemlidir.
Dikkate alınmaz.
Dikkate alınır.
Dikkate alınmanın
ötesinde öneme sahiptir.
Önemli de ildir.
Maliyete etkisinden dolayı
dikkate alınır.
Önemlidir.
Önemlidir.
Çok önemlidir.
Çok önemlidir.
Dikkate alınmaz.
Dikkate alınmakla birlikte
merkezi konumda de ildir.
Önemlidir.
Ki i Ba ına
Verimlilik
Dı Ticaret
Performansı
Üretim Faktörü
Stoku
Toplam Faktör
Verimlili i
Dı Ticaret
Haddi
Karlılık ön planda
oldu u için dikkate
Maliyetle kar ıla tırılır.
alınmak zorunda
de ildir.
Rekabetin
Firmanın yönetim
Önemlidir.
Sürdürülebilirli i felsefesine ba lıdır.
Ürünün
Teknoloji
Yo unlu u
Ki i ba ına verimlili e
dönü ür.
Göreceli olarak
belirleyicili ini yitirir.
Önemini yitirir.
Önemlidir.
Önemlidir.
Kaynak;Dulupçu ‘Küresel Rekabet Gücü’ 2001;91
3.4.Rekabet Gücünü Belirleyen Faktörler
Rekabet gücünü belirleyen faktörler geleneksel ve yeni ekonomi olmak üzere
ikiye ayrılırlar.
3.4.1.Geleneksel Yakla ım ve Rekabet Gücünü Belirleyen Faktörler
"Uluslararası serbest ticaretin, ticarete katılan her ülke için yararlı olaca ını
açıklayan ilk ekonomist Adam Smith'
tir. Smith'
e göre zenginliklerin temel kayna ı olan
i bölümünün sa layaca ı yararlar, ancak uluslararasında kurulacak olan serbest ticaretle
geli tirilebilir. Çünkü serbest ticaret sayesinde her ülke en dü ük maliyetle üretebilece i
malların üretiminde ihtisasla acak ve bu yolla ülkeler arasında bir i yerle mesine neden
26
olacaktır" (Zeytino lu 1992; 69). "Smith serbest ticaret ve uluslararası uzmanla ma
yararlarını Mutlak Üstünlük Teorisi ile açıklar. Buna göre bir ülke kar ı ülkeye göre
hangi malları daha dü ük maliyetle üretiyorsa o malların üretiminde uzmanla malı ve
bunları ihraç ederek pahalıya üretebildiklerini dı ülkeden ithal etmelidir" (Seyido lu
1999,17). Ancak bir ülke, ba ka bir ülkeye göre bütün üretim kollarında maliyetler
yönünden kesin üstünlü e sahip de ilse bu iki ülke arasında ticaret olmayacak mıdır?
Smith’in Mutlak Üstünlükler Teorisi bu soruya yanıt verememektedir (Zeytino lu 1992;
69).
Bu eksiklik Ricardo tarafından giderilmeye çalı ılmı tır. Ricardo’ya göre bir
ülkenin di erine oranla üretimde etkinli e sahip olması geli mi ve geli mekte olan
ülkeler arasında ticarete neden olan bir durumdur. Bu durumda serbest ticaret iki ülke
yararına sonuçlanır (Chacholiades 1990; 16). "Ricardo’ya göre ticaret için üzerinde
durulması gereken, ülkenin bazı malları di er ülkeden daha ucuza üretmi olması, yani
bu mallarda mutlak üstünlük sahibi olması de ildir. Önemli olan üretimdeki
üstünlüklerin derecesidir". Bir ülke di erine göre, hangi malların üretiminde daha
yüksek oranda bir üstünlü e sahip ise o mallarda uzmanla malıdır. "Ricardo’ya göre
uluslararası ticaretin temelini mutlak de il kar ıla tırmalı üstünlükler olu turur. Klasik
Kar ıla tırmalı Üstünlük Teorisi’nde maliyet emek ile ölçülmektedir". Emek tek üretim
faktörü iken; bir malın üretiminde fazla emek kullanılmı sa maliyeti dü ük olacaktır. Bu
durumda malların bünyelerinde barındırdıkları emek
miktarına göre bir mübadele
meydana gelecektir ve daha dü ük maliyetle üretimin söz konusu oldu u malın
üretiminde uzmanla ma ya anacaktır (Aktan/ Vural 2004; 20). Eme in tek üretim
faktörü kabul edilmesi, sermaye, do al kaynaklar ve giri imcilik faktörlerinin maliyetin
dı ında bırakılması Ricardo modelinin eksik taraflarından biridir. Sermaye ,do al
kaynaklar ve giri imcilik faktörlerinin maliyetin dı ında bırakılması, kıt kaynakların
etkin kullanımını önleyecek önemli bir nedendir. Teorinin di er eksik yanları ise
unlardır; "Ricardo ülkeler arasında i gücü verimindeki farklılı ın nedenlerini de
açıklamı de ildir, Ricardo’ya göre i gücü ülke içinde tam hareketli ülkeler arasında ise
tam hareketsizdir. Gerçekte ne i çilerin ülke içi hareketlili i tam, ne de ülkeler arası
hareketlili i sıfırdır. Ricardo teorisi bir arz teorisidir, talep ko ulları dikkate
alınmamı tır. Ricardo teorisi sabit maliyetlere ve tam uzmanla maya dayanır. Kaynaklar
yalnızca ihraç mal üretiminde kullanılmaz, ithalata rakip mal da üretilir" (Seyido lu
1999; 18-22). Ricardo modelinin eme i tek üretim faktörü kabul etmesine kar ılık
27
Hecksher-Ohlin-Samuelson
modeli
di er
üretim
faktörlerini
de
göz
önünde
bulundurarak faktör yo unlu unu esas almı tır.
Hecksher –Ohlin –Samuelson modeli faktör yo unluklarının farklılı ını ticaretin
temel nedeni olarak kabul etmektedir (King 1995; 22). Teori ülkeler arasında kar ılıklı
olarak üretimde kullanılmak üzere mevcut bulunan farklı faktör oranları ve bu ülkelerin
bu faktör yo unluklarını farklı ürünlerde kullanmaları üzerine kuruludur (Krugman/
Obstfeld 1994; 65). Bu modele göre bir ülke di erlerine oranla yo un olarak sahip
oldu u faktörü üretimde kullanarak daha ucuz üretimde bulunur. Avantajlı oldu u
üretim faktörünü kullanarak üretti i ürünleri ihraç ederken, daha kıt olan ve dezavantajlı
oldu u üretim faktörlerini kullanarak üretti i malları, daha ucuza üreten ülkelerden
ithal etmek durumunda kalır.
3.4.2.Yeni Ekonomide Rekabet Gücünü Belirleyen Faktörler
Rekabet gücünü belirleyen etkenler firma içi etkenler ve firma dı ı etkenler
olarak iki kategoride belirlenmektedir. Firma içi etkenler arasında firmanın üretti i
malların kalitesi, maliyeti ve fiyatı yer almaktadır. "Maliyetler arasında i gücü maliyeti,
sermaye maliyeti, ithal girdi maliyeti, vergi maliyeti, sosyal güvenlik maliyeti ve
benzeri maliyet faktörlerini göz önüne almak gerekir. Bunun dı ında verimlilik, karlılık,
firmada kullanılan bilgi teknolojisi, organizasyon ve yönetim yapısı, kaynakların etkin
kullanımı, yenilikçilik ve yaratıcılık gibi faktörler rekabet gücünü belirleyen firma içi
etkenlerdir" (Aktan/ Vural 2004;28).
28
ekil 2: Uluslar arası Rekabeti Belirleyen Firma çi Etkenler
Kaynak:Aktan/Vural ‘Rekabet gücü ve Rekabet Stratejileri’ 2004;28
Rekabet gücünü belirleyen firma dı ı etkenlerin en ba ında; devletin
ekonomideki yeri ve ekonomiye müdahaleleri yer almaktadır. Devlet ekonomide aktif
olarak rol aldı ı durumlarda kamu harcamaları artı gösterecektir. Kamu harcamalarının
artması sonucu bütçe açık verecektir. Bütçe açıklarının kapatılması sonucu borçlanma
yoluna gidilmesi özel kesim üzerinde olumsuz etkiler yaratacaktır. Borcun bankalardan
finansmanına gidilmesi sonucu faiz oranları artı gösterecek ve özel kesim yatırımları
azalacaktır. Bütçe açı ının vergi oranları artırılarak kar ılanması durumunda ise, artan
vergi yükü yine özel kesim yatırım harcamalarını olumsuz etkileyecektir.
Rekabet gücünü belirleyen firma dı ı etkenlerden bir di eri, korumacılıktır.
Uygulanan tarife ve kotalar serbest ticareti engelleyerek, ülkeyi uluslararası rekabete
kapatacaktır. Bu durumda ülkeler uluslararası rekabetin gereklili i olan maliyet
minimizasyonu, kalite artırımı, etkin ölçek ve kaynak tahsisini göz ardı edeceklerinden
rekabet yarı ını gerilerden takip etmek zorunda kalacaklardır.
Yabancı sermaye yatırımları, ülkelere teknoloji transferinde bulunması, istihdam
yaratması ve ülke milli gelirine katkıda bulunması açısından uluslararası rekabeti
etkileyen bir di er önemli faktördür.
Rekabet gücünü belirleyen firma dı ı etkenlerden di erleri ise, ülkelerin sahip
29
oldu u hukuk sistemi, mevzuatların kolay ve anla ılır olması, ülke içi ekonomik
istikrar, finans piyasalarının geli mi lik düzeyidir.
ekil 3: Uluslar arası Rekabeti Belirleyen Firma Dı ı Etkenler
Kaynak:Aktan/Vural ‘Rekabet Gücü ve Rekabet Stratejileri’ 2004;29
3.4.2.1.Döviz Kuru Politikası ve Devalüasyon
Açık bir ekonomide cari i lemler dengesi açıkları büyük oranda ithalat
harcamalarının ihracatın altında kalmasından kaynaklanmaktadır. Cari açıklar ödemeler
dengesinde açıklara neden olarak ülkenin rekabet gücünü olumsuz etkileyece inden
ülkeler ödemeler dengesi açıklarını kapatmak üzere çe itli politikalara ba vururlar.
"Politika önlemleri arasında döviz kuru de i ikli i ve devalüasyon yer almaktadır"
(Dornbush/Fischer 1998; 610). Reel döviz kuru, ticarete konu olan ve olmayan malların
göreli fiyatı eklinde tanımlanmaktadır. "Ticarete konu olan malların yurtiçi üretim
maliyetinin göreli olarak artması, söz konusu göreli fiyatları yükseltmekte yani reel
kurun de erlenmesine yol açmaktadır". Böylece, di er ko ulların de i medi i
varsayımında, ticarete konu malların yurtiçi üretimi göreli olarak verimsizle mekte ve
ülkenin uluslararası rekabet gücü zayıflamaktadır (Kotan 2002; 2).
Devalüasyon dövizin ulusal para fiyatındaki yükselmedir. ki ülkedeki nominal
fiyatlar veriyken, devalüasyon yapan ülkede ithal mallarının göreli fiyatlarını
yükseltmekte ve devalüasyon yapan ülkeden ihraç edilen malların göreli fiyatlarını
30
azaltmaktadır. Bir devalüasyon ülkenin kendi mallarının fiyatlarını yabancı malların
fiyatına göre dü ürdü ü zaman, ülke reel devalüasyon gerçekle tirmi olmaktadır
(Dornbush/ Fisher 1998; 614-615).
Devalüasyonun kendisinden beklenen sonucu verebilmesi pek çok etkene
ba lıdır. lk olarak devalüasyon yapan ülkenin mal ve hizmetlerine yönelen dı talebin
fiyat esnekli inin olması gerekmektedir. Aksi durumda fiyat dü ü leri kar ısında
ülkenin mal ve hizmet ihracatında bir artı olmayaca ı gibi döviz kazançları azalacaktır.
"Çünkü yabancılar aynı miktar mal ve hizmeti alabilmek için kendi paraları cinsinden
daha az harcamada bulunacaklardır". Devalüasyonun ba arılı olabilmesi için di er bir
ko ul, devalüasyondan sonra fiyatların artmasının engellenmesidir. Bu durum ço u kez
mümkün olmamaktadır. Bunun nedeni ithalata ba lı sektörlerin, üretimin devamı için
ithalat harcamalarını azaltamamaları nedeni ile ithal ürün fiyatlarında ya anan
yükselmenin, zamanla ekonominin bütün di er sektörlerine ve bu arada ihraç malların
fiyatlarına yansımasıdır. "Bu da devalüasyonla yabancılar yönünden sa lanan ucuzlu u
ortadan kaldırmaktadır" (Fisuno lu/ Gökdere ve di erleri 1996; 660).
Devalüasyonun
ilk olarak mal akımı üzerindeki etkisi görülmektedir.
Devalüasyonu gerçekle tiren ülke ihracatını artırırken, ithalatını azaltmaktadır. (Bu
durumun geçerlili i ithalata ba lı sektörlerin yo unlu una ba lıdır). kinci olarak
yurtiçi ve yurtdı ı fiyatlar üzerinde etkisi görülmektedir. Devalüasyonu gerçekle tiren
ülkenin dı
fiyatları azalırken, yerli fiyatlar ihracatın artması sonucu artı
göstermektedir. Dı
talep miktarına etkisi ise, devalüasyon yapan ülkenin ithalat
harcamalarını azaltması yönünde görülmektedir Gelir etkisi ve ticaretteki dengeye etkisi
belirsizdir. Bu konuda Marshall- Lerner artı geçerlidir (Chacholiades 1990; 337-341).
Devalüasyonun ödemeler dengesi açı ını giderebilmesi için; ekonominin döviz
gelirlerini döviz giderlerine e itlemesi gerekmektedir. Devalüasyonun politik bir araç
olarak ödemeler dengesini sa lamada gösterece i etkinlik, esneklik yakla ımı, harcama
yakla ımı, parasal yakla ıma göre ele alınmaktadır. Esneklik yakla ımına göre ihracat
ve ithalat arz esneklikleri sonsuz ise, ihracat ve ithalat talep esneklikleri toplamı birden
büyükse ülkenin döviz gelirlerini artırarak ödemeler dengesine olumlu katkıda bulunur.
Buna Marshall-Lerner artı denilmektedir. "Devalüasyonu ihracat ve ithalat miktarlarını
etkileyen bir araç olarak dü ündü ümüzde; devalüasyon önce ihracat ve ithalat ürünleri
31
talep esnekliklerine ba lı olarak, ihracat ve ithalat miktarlarını de i tirmekte daha sonra
da bu de i iklikler kar ısında ihracat ve ithalat arz esnekliklerine ba lı olarak yurtiçi ve
yurtdı ı ürün fiyatlarını yükselme ve alçalma yönünde etkilemektedir" (Sava 1998;
293-295). Harcama (Massetme) yakla ımında ise devalüasyonun dı dengeyi sa layıcı
etkileri milli gelir üzerinde yaptı ı de i meler yoluyla açıklanmaktadır. Eksik çalı ma
ve tam çalı ma durumlarını ayrı ayrı ele alacak olursak; eksik çalı ma durumunda,
devalüasyon ile ihracat endüstrilerindeki ya anan fiyat dü ü leri ile dı talep ve ithalata
rakip endüstrilerdeki iç talep artı göstermektedir. Bu da çarpan mekanizmasıyla tüm
ekonomiye yayılarak
milli gelirin artmasını sa lamaktadır. Böylece yurt içi üretimde
sa lanan artı ülke aleyhine olan yurtiçi üretim ve yurtiçi harcama arasındaki farkı
giderici ve dolayısıyla dı dengeyi sa layıcı etkide bulunmaktadır. Ekonomi tam
çalı ma durumunda ise ihracat ve ithalata rakip endüstrilere yönelen talep artı ları yine
çarpan mekanizması ile tüm ekonomiye yayılmakta, ancak toplam yurtiçi üretimi artı
göstermemektedir. Harcamalardaki geni lemenin do urdu u talep artı ı bunun yerine
ithalat yoluyla yurt dı ından kar ılanmakta, dı ticaret dengesi açıkları büyümektedir.
Tam çalı ma durumunda devalüasyon dı
ticaret açı ını daraltmak yerine açı ı
büyütmektedir. Parasalcılara göre ise, devalüasyon ile yükselen ülke içi fiyatlardan
dolayı artan para talebi, emisyon hacmi artı ları ile kar ılanmamı ise yurtdı ından
ülkeye döviz giri leri hızlanmaktadır. Bu ekilde ortaya çıkan net döviz giri leri ile
ulusal para arzında bir geni leme ya anmaktadır. Bu mekanizma sonucunda
devalüasyon ülkenin net döviz rezervlerini arttırıcı sonuç do urmaktadır. Artan para
talebi sonucu yurtdı ından döviz fonlarının girmesi ve emisyon hacminin artması ile dı
ödemeler dengesi sa lanmı
olmaktadır. "Bu görü e göre dı
dengenin yeniden
sa lanması, para arz ve talebi arasında mevcut dengesizli in giderilmesinin sonucudur".
Parasalcılara göre devalüasyon uzun dönemde reel ekonomik de i kenler üzerinde
etkide bulunmamakta, yalnızca iç fiyat düzeyini yükseltmektedir (Seyido lu 1999; 467471).
3.4.2.2.Makroekonomik Ortam
Uluslararası rekabette makroekonomik ortam merkezi bir yer i gal etmektedir.
Çünkü makroekonomik ortamın, ekonominin kapasitesinin arttırılmasında, farklı
sektörler ve ödemelerdeki denge üzerinde önemli bir etkisi vardır. Makro ekonomik
ortam, ekonominin durumu ve yönetim hakkında bir göstergedir. Yönetim; ekonominin
geli im açısından, ekonomik istikrarı sa lamada önlem alınması gerekti i konusunda
32
karara varıp, reformlarda bulunmalıdır. Yönetim reformları ilk olarak ekonomik istikrarı
sa lamayı, ikinci olarak ekonomik geli im açısından uzun dönemli problemleri çözerek,
rekabet gücü artırımını amaçlamalıdır. Bütçe ve ticaret açıklarını idare edilebilir
seviyeye indirerek, finansal sektördeki bozuklu u gidererek, ekonominin düzeltilmesi
böylece rekabet gücünün arttırılması gerekmektedir (Haque 1995; 49).
"Bir rekabet ölçüsü yakalamak açısından ülkelerin ekonomik ve sosyal açıdan
hangi düzeyde oldukları önemlidir. Ki i ba ına dü en GSY H’daki istikrarlı artı ,
i sizlik oranının dü ük seviyede olması, hane halkının harcanabilir gelir düzeyi ve aldı ı
sosyal yardım miktarı bir bölgedeki ekonomik aktiviteyi göstermesi açısından
belirleyici niteliktedir" (Kotan 2002; 4).
Makro ekonomi ortam, yatırım ve tasarruflar ve enflasyon ve verimlili i
etkileyerek rekabet gücü artırımında önemli rol oynamaktadır.
3.4.2.2.1.Yatırım ve Tasarruflar
Yatırımlar verimlilik artı ında önemli bir yere sahiptir. Endüstriyel ülkelerde
üretimdeki geli im ile ekonomik geli im arasında yo un bir ili ki bulunmaktadır. Makro
ekonomik ortam yatırımların düzeyini ve kalitesini belirlemektedir. Endüstriyel
ülkelerde, rekabet gücünün arttırılmasında verimlilik artı ının yanı sıra sermaye-emek
rasyosundaki artı ile tasarruflardaki artı ın önemi büyüktür (Haque 1995; 53). Tasarruf
ve yeni sermaye yatırımı, emek ba ına yeni sermaye yatırımını ve be eri prodüktiviteyi
arttırmaktadır (Parasız1997; 5). Bir ülkede yatırımların belirleyicileri olan tasarruflar
uygun mevduat hizmetlerinin sunuldu u bir bankacılık sisteminin varlı ına ba lıdır.
Finans piyasalarının derinli i ve etkin i leyi i, tasarrufların hane halklarından toplanıp,
yatırımcılara nakledilmesinde önemli olan unsurlardır (Dornbush/ Fischer 1998; 285).
3.4.2.2.2.Enflasyon ve Verimlilik
Fischer enflasyon ile sermaye yo unlu u arasında negatif ili ki oldu unu öne
sürmektedir.
Fisher’e
göre,
enflasyon
faktör
verimlili ini
olumsuz
yönde
etkilemektedir. Enflasyon bir vergi çe idi olup, göreli fiyatları de i tirerek ve verimli
sektörleri (uluslararası rekabeti ortaya koyan) yatırımlar için daha az etkili kılarken
zayıf sektörleri öne geçirmektedir (örne in gayrimenkul sektörü). Yatırım oranları
dü mese bile yatırımlara yönelme durumu de i mektedir. Bu durum yava geli mede ve
33
rekabet gücü dü ü ünde ba rolü oynamaktadır. Fiyat mekanizması etkinli inde
meydana gelen azalma verimlilik artı ını dü ürmektedir. Yüksek enflasyon oranları
rekabet gücünü zayıflatmakta, ödemeler dengesinde bozukluklar ortaya çıkarmakta,
ekonomik geli imi durdurmaktadır. Yüksek kamu harcamaları ve bunun sonucu olan
bütçe açıkları enflasyonun en önemli nedenidir (Haque 1995; 56).
Kamu harcamalarının, gelirlerin üstünde seyretmesi ile olu an bütçe açıklarının
kapatılmasında, harcamaların kısılıp, gelirlerin artırılması ya da iç ve dı
mali
piyasalardan borçlanılması yerine, merkez bankasının emisyon hacmini geni letmesi
sonucunda para miktarının artarak, toplam talebi artırması enflasyonu do uran
ekonomik mekanizmadır. Enflasyon kaynakların etkin kullanımını ve dolayısıyla uzun
dönemde ekonominin büyümesini olumsuz yönde etkilemektedir. Yüksek enflasyon
uzun dönemde fiyatların ve gelirlerin ne yönde seyredece i konusunda büyük bir
bilinmezlik ve belirsizlik getirdi i ölçüde istikrarsızlı ı arttırarak; ekonomik aktörlerin
uzun vadeli hesap ve sözle me olanaklarını sınırlamakta, böylece küçümsenmeyecek
miktarda kaynak kaybına yol açarak büyümenin ekonominin potansiyelinin altında
cereyan etmesine neden olmaktadır. Yüksek enflasyonla gelen milli gelir ve refah
kaybında faizlerin önemli bir rolü bulunmaktadır. Enflasyon, faizlerin yüksek, vadelerin
kısa ve faizlerdeki dalgalanmaların sık ve büyük olması ile sonuçlanmaktadır. Bu
durumda yatırımların finansmanı pahalıla makta ve ülkenin rekabet ettikleri ülke
firmalarına kıyasla rekabet güçleri zayıflamakta, ekonomideki büyüme yava lamaktadır.
"Yapılan ampirik çalı malar enflasyonun uzun dönemli yıllık ortalama büyüme hızını
%2-3 arasında dü ürdü ünü göstermektedir" (Akat 1999; 2-3). Bir ülkede enflasyon
evvelden beri yıllık %10’un üzerindeyse o ülkede enflasyonla beraber büyüme
sa lanması mümkün olmamaktadır (Serdengeçti 2003; 68) .
3.4.2.3.Teknoloji
Teknoloji genel olarak yararlı ürünler üretmeye, yeni ürünler tasarlamaya
yarayan bilgiler bütünü ya da girdileri çıktılara dönü türen tüm fiziki süreçler olarak
tanımlanmaktadır. Teknolojinin sınıflandırılmasında çe itli ayrımlar yapılmaktadır. Bu
ayrımlar yapılırken, üretilen katma de erdeki teknolojinin payı, teknolojinin nihai ürün
üzerindeki rolü ve etkiledi i bireyler için optimal olup olmadı ı gibi kriterler dikkate
alınmaktadır. "Bu kriterler çerçevesinde, teknolojinin ‘yüksek-orta-dü ük’,’uygun –
uygun olmayan’ ‘içerilmi -içerilmemi ’
eklinde sınıflandırıldı ı görülmektedir".
34
Belirtilen
ekilde tanımlanan ve sınıflandırılan teknolojinin önemi gün geçtikçe
artmakta ve rekabet gücü göstergesi olarak teknoloji üretilip, üretilmemesi göz önünde
bulundurulmaktadır. Ülkeler, hızla de i en teknolojik, ekonomik ve siyasi artlarda
devam eden uluslararası rekabette güçlü olabilmek ve ekonomik krizlere kar ı en uygun
stratejiyi belirlemek ve uygulamak durumundadırlar. "Bilimsel ve teknolojik seviyede
gösterilen yüksek performansın temel sonuçları; ya am standartlarının yükselmesi,
verimlilikte artı , yeni enerji kaynaklarına yönelim, ekonomik büyümenin süreklili inin
sa lanması ve ihracat sektörlerinin rekabet güçlerinin artması olarak kar ımıza
çıkmaktadır"(Bal/ Ildırar/ Özmen 2001; 2,8).
"Solow’a göre teknolojik ilerleme emek ba ına çıktıda sürekli büyümeye neden
olmaktadır. Ekonomi durgun durumda iken emek ba ına çıktının büyüme oranı yalnızca
teknolojik ilerlemeye ba lı olmaktadır". Teknolojik ilerleme ya am standardında sürekli
yükseli i sa lamaktadır (Parasız 1997; 80,101).
Teknolojik geli im sadece yeni tür donanımlar de il, aynı zamanda anında
envanter yöntemi gibi yazılım yenilikleri içermekte ve bu yenilikler üretkenlik artı ı için
önem arz etmektedir. Uzun vadeli büyüme analistleri uzun vadeli ekonomik büyümenin
sürekli teknolojik ilerleme olmaksızın aksayaca ını ve böylesi bir ilerlemenin üretkenlik
artı ının temel kayna ı oldu unu fark etmi lerdir (Krugman 2001; 58).
Üretilen ürün ve hizmetlerin miktar, kalite, çe itlili inin artması ve i hayatında
kar ıla ılan fiziki ve teknik bazı engellerin azalması teknolojik de i imin bir sonucudur.
Yeni ürün ve üretim süreçleri ile tercih olanaklarını arttıran teknolojik ilerleme be eri ve
ekonomik geli imi arttırmaktadır (Haque 1995; 11).
Geli mekte olan ülkelerin rekabet güçlerini arttırabilmeleri için bilim ve
teknoloji politikalarına, ar-ge faaliyetlerine a ırlık vermeleri gerekmektedir. Teknolojik
üstünlük yakalamak ve bu yolla, ürün ve hizmet çe itlili ini sa lamak, bilgi, ayrıcalıklı
nitelik ve teknoloji üreten kurumların varlı ı ve bu kurumlar arası etkile ime ba lı
olmaktadır.
Teknolojik yetenek, yeni teknolojileri geli tirmekle birlikte, ithal edilen
teknolojinin etkin kullanımını da içermektedir. Geli mi ülkelerle aralarında önemli bir
35
teknolojik açı ın bulundu u "GOÜ’lerde ba arılı bir teknoloji politikasının anahtar
unsurlarından birisi, en azından ba langıçta dı arıdan elde edilen teknolojiye etkin
biçimde sahip olabilmek ve bunu yerel ko ullara uyarlayıp, daha sonra ilerletmektir".
Bu da teknolojik yetenek birikiminin ilk a amalarında yenilikçi ar-ge faaliyetlerinden
ziyade ithal edilen teknolojinin uyarlanması ve ilerletilmesine yönelik ar-ge
faaliyetlerini kapsamaktadır (Soyak 2002; 103-104).
Teknolojik de i iklik yeni üretim teknikleri açısından yeni imkanlar
getirmektedir. Pazarlamada, üretimde, ula tırmada ve servis a ında yeni yöntemler
sa lamaktadır. Teknolojik yenilik innovasyonun habercisidir (Porter 1990; 45-46).
nnovasyon
teknoloji geli tirmeyi ve i leri daha iyi yöntemlerle yapmayı ifade
etmektedir. Günümüzde teknoloji, ekonomik büyümenin motoru durumundadır.
"Küresel rekabet, artık do al kaynaklara veya ucuz i çili e de il, teknoloji geli tirmeye
ve innovasyona dayanmaktadır". Teknolojik innovasyon ve buna ba lı olarak teknolojik
ilerleme, sürdürülebilir ekonomik büyüme, geli mi ülkeleri yakalama ve toplumsal
refaha ula mak için ön art durumundadır.(TTGV 2001; 1-2).
3.4.2.4.Be eri Kaynaklar
Bir ülke ekonomisindeki firmaların ve bu yolla ülke ekonomisinin geli imi,
verimlilik ve karlılık artı ı için fiziksel sermaye yatırımlarının yanı sıra be eri sermaye
yatırımlarının da artırılması gerekmektedir. Makro ve mikro ekonomik seviyelerde
ba arılı olabilmenin nedenlerinden biri de yapılacak i in kapsamının gerektirdi i
nitelikte yetenek ve e itime ö retime sahip insan kaynaklarına sahip olmaktır. Ba ka bir
ifade ile bir ülke ekonomisinin veya bir i letmenin uzun vadede ba arısı sahip olunan
insan gücü kaynaklarının nitelikleri ile sınırlı ve orantılı olup, fiziksel, mali veya do al
kaynaklar ne denli büyük olursa olsun nitelikli insan gücü olmadan ülke ekonomisinin
uzun vadede kalıcı bir ba arıya ula ması mümkün olmamaktadır (Gürak 2002; 1).
" nsanların kazanılmı ve faydalı yeteneklerini sermayenin bir parçası olarak
kabul eden Smith’e göre; üretim düzeyi hem sermaye stokunun hem de üretken i lerde
çalı anların etkinli inin bir fonksiyonudur". nsana yatırım konusunun ilk teorik çatısı
T.W. Schultz tarafından kurulmu olup, Denison, Becher, Myers, Harbison, Mincer,
Psachorpoulos, Barro gibi iktisatçılar insana yatırım konusunda önemli katkılarda
bulunmu lardır. Schultz’un kuramına göre; be eri yatırımlar, üretimi dolayısıyla da
36
verimlili i arttıran yatırımlar olup, geli mi ülkelerin büyümesinin önemli bir bölümü
be eri sermayenin verimlili indeki artı lar ile açıklanmaktadır. E itim hizmeti, gelece e
yönelik gelirleri arttırması açısından gelecekle ilgili bir yatırımdır. "Schultz’a göre insan
sermayesi yatırımları, insanın niteli inin iyile mesine ve verimlili inin artmasına sebep
olmaktadır. Dolayısıyla da fert ba ına reel gelir artı ının önemli bir kısmı insana yapılan
yatırımdan kaynaklanmaktadır. Denison’a göre ekonomik kalkınmada belirleyici olan
en önemli iki faktör genel e itim ve teknoloji yeniliklerdir". (Do an S./Bozkurt H. 2002
;2-5). E itimin i gücünün verimlilik ve üretkenlik kapasitesini artırdı ına ve bu yolla
milli gelirin artmasına do rudan katkıda bulundu una ili kin bulgular elde edilmi tir.
Bu bulgulara göre, ABD’de 1910 ve 1960 yılları arasındaki ekonomik büyümenin
yakla ık %23’ünün i gücünün e itim düzeyinin artı ından kaynaklandı ı görülmektedir
(Kar/A ır 2002 ;3-4).
Barro, ki i ba ına dü en GSMH’nın ba langıç seviyesi ve o ülkenin politikaları
esas alınarak, fertlerin okula devam etme süresi arttı ında, o ülkelerin daha hızlı
biçimde büyüyece ini ileri sürmü tür. Harbison ve Myers’ın çalı masına göre yüksek
gelirli ülkelerde e itim iktisadi geli im, dü ük gelirli ülkelere göre daha yo un
olmaktadır. "Fert ba ına gelir ile en yüksek ili kinin orta ve yüksek ö renim arasında
oldu u ortaya koyulmu tur" (Do an S./Bozkurt H. 2002; 2-5).
Neoklasik büyüme modelleri sermayenin azalan getirisini kabul ederken, içsel
büyüme modelleri be eri sermayeyi de kapsayan sermayenin artan getirisinin
olabilece ini ve bu artan getirinin de uzun dönemde büyümeyi destekleyece ini kabul
etmektedir. Lucas ve Rebelo modellerinde be eri sermayeyi de fiziksel sermaye gibi
üretim faktörlerinden biri olarak sayarak fiziksel sermaye yatırımları gibi be eri
sermaye yatırımlarına da ihtiyaç oldu u vurgulanmaktadır. "Be eri sermaye olarak
vurgulanan kavram genelde e itim yoluyla ortaya çıkmakla birlikte, çalı ma sürecinde
yaparak ö renme yoluyla kendili inden de olu abilmektedir". Lucas gerçekte bireyin
be eri sermayesindeki artı ın dı sallık yaratarak, kendi verimlili ini arttırmasının
dı ında bütün üretim faktörlerinin üretkenli ine katkıda bulundu unu da belirtmi ,
hükümetlerin e itime ve teknolojik altyapının geli tirilmesine yapacakları her türlü
yatırımın be eri sermaye birikimi üzerinde olumlu etkiler olu turup büyümeyi fiziki
sermayeye yapılan yatırımların etkisinden daha fazla etkileyece ini vurgulamı tır
(A ır/Kar 2002; 2-3) .
37
3.4.2.5.Kayıtdı ı Ekonomi
"Kayıtdı ı ekonomi resmi kayıtlarda görünmeyen ve geleneksel istatistiki
yöntemlerle
milli
gelir
hesaplarına
dahil
edilmeyen
faaliyetler
olarak
tanımlanmaktadır". Kayıtdı ı ekonomi beyan edilmeyen yani gizlenen ekonomidir. "Bu
gizlemenin bir kısmı vergi, sosyal güvenlik, kamusal düzenlemeler vs. gibi ek maliyet
unsuru olu umlardan kaçma amacıyla gerçekle irken, bir di er kısmı faaliyetin özünde
yasalara aykırılık olmasındandır". Kayıtdı ı ekonomi enformel ekonomi ve yer altı
ekonomisi olarak ikili bir ayrıma tabi tutulur. "Enformel ekonomi, devletin kontrol etti i
formel
ekonominin
dı ında
kalan
üretim
ve
de i im
ili kilerinin
tümünü
kapsamaktadır". Beyandı ı ekonomik faaliyetler; yasal ekonomik faaliyetler alanında
yürütülen fakat vergi idaresine eksik beyan edilen gelir unsurlarından olu an ekonomik
yapıdır. "Kayıtdı ı ekonominin ikinci önemli aya ı yer altı ekonomisi faaliyetleri içinde
incelenen birinci sektör, üretim ve da ıtım yöntemlerinin yasalara aykırı olarak
biçimlendi i illegal sektör, di eri ise kriminal sektördür". Kayıtdı ı istihdam ise
kayıtdı ı sektörde kendi hesabına ve ücretli olarak çalı an, faaliyetleri istatistiklere tam
olarak yansımayan ya da hesaplanmayan istihdam eklidir (Algan 2004;1 ).
Yer altı ekonomisinin nedenlerini üç ba lık altında toplanmaktadır. Bunlar; sosyo
politik nedenler, ekonomik nedenler, kamu otoritesinin yetersizli inden kaynaklanan
nedenlerdir. "Sosyo politik nedenler; hızlı nüfuz artı ı, kentle me,toplumsal
de i im,e itim iken ekonomik nedenler; yasaklar, i sizlik, gelir da ılımında
bozukluktur". Kamu otoritesinin yetersizli inden kaynaklanan nedenler ise; siyasal
yapılanmadan kaynaklanan nedenler, bürokrasiden kaynaklanan nedenler, güvenlik
sisteminden kaynaklanan nedenler ve adalet sisteminden kaynaklanan nedenler olarak
sıralanmaktadır (Özsoylu 1999; 14-68 ) .
Kayıtdı ı ekonominin, GSMH içinde önemli boyutlara ula ması ve bu ülkelerde
devlet gelirlerini iyice azaltıp, ekonomik ve sosyal açılardan büyük tahribatlara neden
olmaktadır. Kayıtdı ı ekonomiyi azaltmanın kalkınabilmenin önde gelen artlarından
biri olması, bu konu üzerindeki çözüm önerilerini artırılması gere ini ortaya
koymaktadır (Kıldi 2000; 1) .
38
Kayıtdı ı Ekonominin Etkileri
Kayıtdı ı ekonominin en önemli etkisi, devletin temel gelir kayna ı olan vergi
gelirlerini azaltmasıdır. Bazı ekonomik faaliyetlerin kayıtdı ında kalması ile vergiler
eksik ya da hiç ödenmemekte, sonuçta devletin vergi gelirleri azalmaktadır. Devletin
vergi gelirlerinin azalması sonucu do an bütçe açıkları ya borçlanma ya da para basma
yoluyla kar ılanmaktadır. Bütçe açıklarının borçlanma yoluyla kar ılanması sonucu
faiz oranları yükselmekte, bu durum özel sektörün yatırım maliyetlerini arttırarak
yatırımları azaltmaktadır. Azalan yatırımlar istihdamı azaltarak, i siz kitlelerin kayıt dı ı
ekonomide çalı masına neden olmaktadır. Bütçe açıklarının borçlanma yoluyla
kar ılanması sonucu artan faiz oranları nedeniyle kamu borçlanma maliyeti de artmakta,
dolayısıyla bütçe açıkları da artmaktadır. "Bütçe açıklarının M.B aracılı ıyla para
basılarak kar ılanması, enflasyon oranının yükselmesine dolayısıyla gelir da ılımının
bozulmasına neden olmaktadır". Kayıtdı ı ekonomi resmi kayıtlara girmedi inden,
kayıtlı ekonomide belirlenen enflasyon, büyüme oranları, milli gelir gibi ekonomik
göstergeler gerçekte oldu undan farklı çıkmaktadır. "Ekonomik verilerin, milli istatistik
içinde gerçe i yansıtmaması refahı olumsuz yönde etkilemekte ve bir çok gösterge milli
istatistiklere girmedi i için ekonominin durumu hakkında yanlı bilgi vermekte ve bu
verilere göre uygulanacak iktisadi ve mali politikalardan beklenen sonuçlar
gerçekle memektedir" (Sarılı 2002;12). Kayıtdı ı ekonomi
kapsamında faaliyet
gösteren birimler di erlerine oranla daha az veya hiç vergi vermedikleri için rekabet
üstünlü üne sahip olmakta ve giri imlerini artırma imkanı bularak rekabet e itsizli ine
neden olmaktadırlar. Daha da önemlisi vergilerini tam ödeyen mükellefler de rekabet
edebilmek için yanlı beyanda bulunmaktadırlar. Bu da kayıtdı ılı ın gün geçtikçe
artmasına neden olmaktadır. "Kayıtdı ı ekonominin geni lemesiyle sigortasız
çalı anların sayısı da hızla artı göstermekte böylece sosyal güvenlik sisteminin geli imi
durmaktadır" (Kıldi 2000;14).
Kayıtdı ı ekonomi parçalanmı
bir istihdam yapısı getirerek, sendikal
örgütlenmeyi ve ki ilerin pazarlık gücünü zayıflatmaktadır. Di er yandan, ülkenin
yabancı kaçak i çilerin akımına u ramasına neden olmaktadır. Yabancı kaçak i çilerin
i gücü piyasasında ucuz i gücü arzetmeleri, piyasadaki mevcut ücret seviyesini
dü ürmekte ve yerli i çiler i siz kalmakta, onların yerine yabancıların ikame edilmesi
39
söz konusu olmaktadır. Böylece yerli i çiler i siz kalmamak adına her türlü kötü
çalı ma ko ullarını kabul etmek zorunda kalmaktadır (Tıktık 2004; 1).
Kayıtdı ı faaliyetlerin artması, toplumun ahlaki de erlerini bozarak, yasadı ı
faaliyetlerin
yaygınla masına,
bireylerin
devlet
otoritesine
olan
güvenlerini
azaltmalarına neden olmaktadır. Devlete olan güvenin azalması sonucu bireyler
sorunlarını illegal yollarla çözme yoluna gitmektedirler. Özellikle bireyler sorunlarını
rü vet yoluyla veya mafya olarak bilinen yasa dı ı örgütler yoluyla çözme yoluna
gitmektedirler. "Kayıtdı ı ekonomi devlete kar ı bir ba kaldırı (ekonomik anar i)
yaratmakta, moral de erleri bozmaktadır. Ahlaki de erler üzerinde ortaya çıkan bu
yozla ma, ki ileri devlete ve topluma kar ı suç i lemeye yöneltmektedir" (Sarılı 2002;
12).
3.4.2.6.Do rudan Yabancı Sermaye Yatırımları
Do rudan yabancı sermaye yatırımları uluslararası sermaye akı ı anlamına gelip,
yabancı bir ülkede bir firma kurulması, ya da yabancı ülkedeki bir irkete sermaye
yatırılarak, ana firmanın büyümesi olarak gerçekle mektedir. Yabancı ülkede edinilen
irkete ‘yavru irket’ ‘yabancı sermaye irketi’, ‘tabi irket’ veya ‘ ube’ denmektedir.
Dolaysız yabancı sermaye yatırımları tabi irketin mülkiyetini elinde bulundurmanın
yanı sıra onun yönetimi de denetimlerinde bulundurmaktadırlar. Yavru irket genellikle,
ana irketin elinde bulunan teknoloji, ticari sırlar, yönetim bilgileri, ticaret ünvanı ve
öteki kolaylıklardan yararlanma ayrıcalı ına sahip olmaktadır. Kar ılı ında ise,
kazanılan karlar, kısmen veya tamamen ana irkete kalmaktadır. Do rudan yabancı
sermaye yatırımları adı verilen bu yatırımlarda, yabancı ülkedeki fiziki sermayeye sahip
olan ve bunu i leten firmaya, çok uluslu irket adı verilmektedir (Oksay 1998;1).
Do rudan yabancı sermaye yatırımları, bir ülkeye ya döviz transferi yolu ile ya
da üretimde kullanılacak makine, teçhizat ve di er üretim araçları eklinde ya da lisans,
teknik bilgi, know-how gibi gayri maddi haklar olarak girmektedir (Saatcio lu 2005; 1).
DYSY, bir bölgenin rekabet edebilirli ine, bölgedeki sermaye stokunun ve
üretim kapasitesinin artmasını sa layarak katkıda bulunmaktadır. Artan rekabetle
bölgedeki di er irketlerin verimlilik ve ürün kalitelerini yükseltmesine ve bölgenin
40
görece rekabet gücünün artmasında yardımcı olmaktadır. "Bunların yanı sıra bölgenin
teknoloji ve know-how’a ula ımını kolayla tırmaktadır" (Aydemir 2002; 29).
DYSY, yatırımın yapıldı ı ev sahibi ülke ekonomisi üzerinde üretim, istihdam,
gelir, fiyat, ödemeler dengesi, ekonomik geli me ve genel refah gibi etkiler bırakır.
Do rudan yabancı sermaye yatırımlarının temel etkisi ise, ev sahibi ülkenin milli
gelirine olan net katkısıdır. Bunun yanı sıra do rudan yabancı sermaye yatırımları
yurtiçi üretimde bulunarak, getirdikleri teknoloji, yeniliklerle maliyetleri dü ürerek ve
verimlilik artı ı sa layarak, ev sahibi ülkenin ihracat potansiyelini artırırlar. Artan
ihracat ile dı ticaret dengesi fazla vererek ödemeler bilançosuna katkıda bulunur
(Karluk 2001;101-102).
Ülke içine yönelik do rudan yabancı yatırım akımları ev sahibi ülkenin yabancı
yatırımcılar için elveri li bir i ve çalı ma ortamına sahip oldu unun ve yabancı
yatırımcılar için daha yüksek getiri sa layan bir yer oldu unun göstergesidir.
"Yurtdı ına yönelik dolaysız yabancı sermaye akımları ise ilgili ülkede ekonomik
istikrar olumsuz bir seyir takip etmiyorsa ulusal firmaların global firmalar haline
geldi inin ve global piyasalarda ba arıyla rekabet edecek güçte oldu unun
göstergesidir" (Aktan/Vural 2004;94-95).
Hükümetler
yatırım
indirimi,
gümrük
vergilerinden
muafiyet
veya
taksitlendirme, ucuz kredi gibi te vik tedbirleri ile yabancı sermayeyi çekmeye
çalı abilmektedirler. Te vik tedbirleri yabancı sermayeyi çekmekte tek ba ına yeterli
de ildir. Yabancı sermaye yatırımcıları, bu gibi te vik tedbirlerinden daha çok, siyasi ve
ekonomik istikrara, söz konusu ülkenin dünya ticaret sistemine ve sistem bünyesinde
olu turulan anla malara (MAI, TRIMS, TRIPS vb. ) katılıp katılmadı ına daha çok
önem vermektedirler. Do rudan yabancı sermaye yatırımlarını çekmekte etkili olan
faktörler arasında NAFTA, MERSOCUR gibi ekonomik entegrasyonların ticaret
engellerini a mak için yapılan yatırımlar da gösterilebilmektedir. dari prosedürler ve
mevzuatlar do rudan yabancı sermaye yatırımlarının geli mekte olan ülkelere
çekilmesinde önemlidir. Bu tür i lemlerin fazla vakit alması ve bürokrasi, yabancı
yatırımcıları caydırabilmektedir. ‘Dü ük vergileme, yabancı yatırımcılarla ikili vergi
anla maları gibi uygulamalar da yabancı yatırımlar üzerinde önemli bir rol
oynamaktadır’ (Sabır 2002;2- 3).
41
3.4.2.7.Finansal Kaynaklar ve Mali Sektör
yi geli mi ve istikrarlı bir finansal sektörde sermayeye eri im olana ının
kolaylı ı, uluslararası piyasalardaki ba arının ön ko ullarından biridir. "Risk sermayesi
piyasası, bankalar ve hisse senedi piyasaları, firmaların büyümeleri ve rekabet güçlerini
arttıracak yenilik ve ürün çe itlili i sa lamak için gerekli olan finansal kaynaklara
eri imleri açısından önemli olu umlardır" (Aktan/Vural 2004;53). Bankacılık sektörü,
ekonomik büyümenin ve geli menin hızlanmasında önemli bir araçtır. "Bankalar sadece
parasal kontrol için bir kanal olmayıp, ekonominin yeniden yapılanmasında ve uzun
dönemli sürdürülebilir makro ekonomik istikrarın sa lanmasında etkili olan
kurumlardır". Bu denli önemli bir role sahip olan bankacılık sektörünün, iktisadi
sistemle etkile imi açık ve net biçimde ortaya koyabilmesi ve sa lıklı bir yapıda
i leyebilmesi gerekmektedir (Yıldırım 2004; 12) .
Finans piyasaları ve iktisadi geli imi inceleyen bir çok çalı ma bulunmaktadır.
Bu çalı maların ilki Schumpeter’e aittir. Schumpeter finansal piyasaların geli menin,
ekonomik büyümeyi beraberinde getirece ini, ekonomik sistemde bankerin anahtar bir
iktisadi ajan oldu unu ileri sürmü tür. ktisadi büyüme ve kalkınmada öncü bir rolü
olan
müte ebbisin, sahip oldu u potansiyel projeleri yatırıma dönü türmek için
finansmana ihtiyacı bulunmaktadır. "Giri imcinin finansal destek alması için bankaların
ya da kapitalistin onayını alması gerekmektedir. Bu yakla ım bankaları analizin odak
noktasına yerle tirmektedir". Etkin bir finansal sistem ve ekonomik kalkınma arasındaki
ili kiyi inceleyen çalı maların bir di eri olan Mc Kinnon –Shaw ekolünün ‘finansal
baskı’ kuramında, finans piyasalarında serbestli in bulunmadı ı ülkelerde, milli gelir
artı ının yava ladı ı ve finansal baskının, ekonomik kalkınma önünde engel
olu turdu u incelenmi tir. Kuramına göre, geli mekte olan ülkelerde devletin faizlerin
dü ük seviyelerde gerçekle mesini sa laması ve verilen kredilere müdahalesi, finansal
piyasaları baskı altında tutmaktadır. Baskı sonucunda, tasarruf hacmi olması gerekenden
az olu makta, krediler etkin ekilde da ıtılmamaktadır. Kredi talep edenlere nazaran
tasarruflar yetersiz kalınca, kredi da ıtımında yolsuzluklar olu makta, verilen kredilerin
etkin olmayan, verimsiz alanlarda kullanımı ortaya çıkmaktadır. Ekonominin etkin
i leyebilmesi ve tasarrufların üretimi ve verimlili i destekleyici yatırımlarda
kullanılabilmesi için devlet finansal piyasalara müdahale etmemeli, kredi faiz oranları,
42
arz ve talebin dengelenmesi sonucu rekabetçi bir ekilde belirlenmelidir. Bu ekilde
belirlenen faiz oranları ile yatırımlar, gayrimenkul ve altına yatırım gibi alalardan daha
verimli olan ve istihdam yaratan, üretken yatırımlara dönü ecektir. Finansal piyasalarda
serbestle menin iktisadi büyümeye katkısı oldu u görü ü Levine tarafından da
belirtilmekle birlikte Levine’ e göre finansal piyasalar ile ekonomik büyüme arasındaki
ili ki, para gibi bir unsur ya da banka gibi tek bir kurum yerine etkin i leyen finansal
sistemin fonksiyonları ile açıklanmalıdır. "Finansal sistemin bu fonksiyonları; ‘ticari
riski azaltmak, küçük tasarrufları bir havuzda toplamak, piyasalarda bilgi toplayıp
sermayeyi etkin bir biçimde da ıtmak, kredi verilen irketin yöneticilerini denetleyerek
irket yönetimini etkinle tirmek, i lem maliyetlerini dü ürerek uzmanla ma, teknolojik
innovasyon ve ekonomik büyümeyi hızlandırmaktır" (Emek 2000; 1-13).
Finansal serbestle me bankalar arasında rekabeti arttırarak, bankacılık
sektörünün etkin ve hızlı i lemesini sa lamaktadır. "Di er taraftan da bankalara faizleri
serbestçe tayin etmesi ve fonları da ıtması konusunda büyük özgürlük getirmektedir".
Ancak bu özgürlük sonucunda da banka davranı larında giderek artan bir risk
gözlemlenmeye ba lanmasıyla, mutlak finansal baskı uygulamasının iktisadi büyümeye
zarar verdi i kadar; tamamiyle serbest bırakılan finansal piyasaların etkinli ini
arttırmak yerine krizlere neden olarak bizzat ekonomiye zarar verdi i de göz önünde
bulundurulmu tur. Ilımlı finansal kısıtlama dü ük enflasyon, dü ük ve öngörülebilir reel
faiz hadlerini gerektirmektedir. "Helmann ve Stiglitz’ın ileri sürdü ü ılımlı finansal
kısıtlamanın temel prensibi finansal piyasalardan devlete rant aktarma yerine, finansal
piyasalar içinde özel sektör için rant yaratmaktır". Böylece dü ük faiz seviyelerinde geri
dönü ü garanti olan yatırım projelerinin uygulama ansı artacaktır. Finans sektöründe
giderek artan uluslararasıla ma sonucunda hem geli en hem de geli mekte olan
ülkelerde, bankacılık sisteminin zayıflı ı ulusal ve uluslararası alanda mali istikrarı
önemli ölçüde tehdit edebilmektedir. Mali istikrarın sa lanması amacıyla bankacılık
sektörünün sa lamlı ının etkin bir ekilde takip edilip, denetlenmesi gerekmektedir.
Finans piyasalarının denetlenmesi ile bankacılık sistemini krizlerden korumak
hedeflenmelidir (Emek 2000 ;14).
43
3.4.2.8.Devlet Borçları
Devlet borçlanması iktisadi kalkınma açısından önemli bir fonksiyonu yerine
getirmektedir. Bu fonksiyon ancak kalkınmaya yönelik bir borçlanmanın verimli
yatırımlara yöneltilmesi ve çarpan etkisiyle yeni yatırım hadlerinde bir artı a neden
oldu u taktirde, etkili olabilmektedir.Yatırımlara yöneltilen, devlet borçları sonucu
sa lanan fonlar, ki isel gelir düzeyini yükseltecek ve ek yatırımlar yapılmasına yol
açacaktır (Eker 1996 ; 273-274).
Di er taraftan, borçlanma genel olarak, yapıldı ı dönemde bir gelir te kil
etmesine kar ılık gelecek yıllarda ekonomi için bir yük olu turmaktadır. Borçlanmayla
finanse edilen harcamalardan borçlanmanın yapıldı ı dönemde yararlanıldı ı halde,
borçların servisinin gelecek yıllara bırakılmasıyla borç anapara ve faiz ödemeleri için
vergi oranları arttırılması ile bireylerin satın alma gücü ve refah seviyeleri azalmaktadır.
Bir ba ka görü e göre, borçlanmanın servisinin vergilerle yapıldı ı kabul edilmekle
birlikte, belli bir satın alma gücünün toplumdaki bir grup insandan alınıp ba ka bir
gruba aktarılması ile gelir da ılımı bozulmaktadır. "Borç uygulaması nedeniyle bazı
kimselere yapılan faiz ödemeleri ve bunun için herkesten alınan vergiler sonucu
yaratılan fayda ya da maliyet, toplumun gelir dengesi üzerinde etkili olmaktadır". Faizi
elde edenler, vergiyi ödeyenlerden farklı oldu u ve faizi sa layanlar gelire daha az
muhtaç oldukları oranda, gelirin yeniden bölümü ile ilgili olarak önemli etkiler ortaya
çıkmaktadır. Kamu borçları gelece e daha az sermaye malı bırakan, sınırlanmı bir
sermaye birikimi politikası güdüldü ünde, gelece in üretim olanakları do rudan
etkilemektedir (Zerenler 2004; 9).
Devletin tahvil ya da bono satı ı kar ılı ı topladı ı kaynakları, mal ve hizmet
satın almakta kullanması ve bu yolla söz konusu fonların ekonomiye dönmesini
sa laması, fiyatlar genel seviyesini yani enflasyonu arttırmaktadır. Devlet borçlarının
ülke ekonomisinde deflasyonist etki meydana getirmesi, esas olarak devlet
borçlarındaki artı ın özel harcamaları azaltıcı yöndeki etkisine dayanmaktadır. Devletin
borç adı altında para toplaması ve likiditeyi azaltmanın deflasyonist etkileri olmaktadır
(Eker 1996;271-273). Deflasyonist etki daha çok, borcun hane halkından alınması ile
ortaya çıkarken, enflasyonist etki borcun bankalardan finanse edilmesi ile olu maktadır.
44
Borçlanmanın
bireylerden
yapılması
durumunda,
bireylerin
tüketimleri
borçlanma neticesinde de i im gösterecektir. Vergi kadar nihai bir nitelik ta ımasa da
borçlanmanın satın alma gücü üzerinde daraltıcı bir etki yapması, tüketimi azaltırken,
devlete borç veren ki ilerin bu paraları ileride faizi ile birlikte geri alabileceklerini
dü ünüp mevcut harcama düzeyini yükseltmeleri ekonomide geni letici etki meydana
getirmektedir (Eker 1996;268-269).
3.4.2.9.KOB ’ler
Bilgi ve ileti im teknolojilerinin sürekli geli ti i günümüzde, entegre olan
ülkeler arasında rekabet gücü kazanım yolları, hızla geli en yeniliklere ayak uydurma,
geli imi takip etme ve meydana gelen teknolojik yeniliklere göre üretim sistemlerini
ayarlamadan geçmektedir. KOB ’ler esnek üretim yapıları ile hızlı de i ime ayak
uydurmaları açısından ekonomik kalkınmanın birer parçası olmu lardır.
KOB ’ler bir ülkenin sosyo ekonomik yapısı açısından ele alındı ında;
•
sizli i azaltma ve tam istihdamı sa lama
•
Yeni i fırsatları olu turma
•
Talep de i ikliklerine kısa sürede uyum sa lama
•
Büyük sanayinin tamamlayıcısı durumunda olma
•
Kalifiye eleman yeti tirilmesine katkıda bulunma
•
Bölgelerarası dengeli geli me ve büyümeye katkıda bulunma
•
ç göçün önlenmesi ve sa lıksız kentle menin önlenmesi
•
Tam rekabetin ve sosyal barı ın korunmasını sa lama
•
Gelir da ılımının daha dengeli biçimde gerçekle mesini sa lama gibi bir çok
i levin yerine getirilmesinde önemli katkılar sa ladıkları görülmektedir (Yücel
2004;2-3 ) .
AB’nin sosyal, ekonomik ve kalkınma durumu hakkında yayınlanan raporda, bir
bölgedeki KOB yo unlu u, o bölgede mevcut olan her türlü altyapının i hayatının
geli mesine elveri li olup olmadı ının bir göstergesi olarak kabul edilip, KOB
yo unlu unun, kamu politikalarının etkinli inin de erlendirilmesi amacıyla da
kullanılabilece i belirtilmi tir (Aydemir 2002; 29).
45
3.4.2.10.Kamusal Politikalar
Bir ülkede, devlet ekonomide istikrar sa lamak üzere makroekonomik
politikalar uygulayabilir. Bu politikalar para ve maliye politikaları olmak üzere ikiye
ayrılmaktadır. Maliye politikaları kamu harcamaları, vergiler ve yatırım deste i olarak
uygulanırken, para politikaları para arzında de i me yaratarak faiz oranları üzerinde etki
yaratıp harcamalardaki de i me ile toplam talebi ve çıktıyı etkilemektedir.
Devlet, i dünyasında olu abilecek riskleri azaltmak için fonksiyonel (e itim,
sa lık ve altyapı alanlarında ekonominin tümünü etkileyen, firmalar üzerinde yansız bir
etki olu turan ve piyasaların i levini arttırmayı amaçlayan kamusal müdahaleler) ya da
seçici (korumacılık uygulamaları, ihracatın te viki, ar-ge te vikleri gibi belirli sektör ya
da firmaları hedefleyen kamusal müdahaleler) nitelikteki müdahalelerle makroekonomik ortamı iyile tirebilmekte, altyapıyı geli tirebilmekte ve firmaları te vik
edebilmektedir.
Sanayi
politikaları
firmaların
uluslararası
piyasalardaki
performanslarını etkileyen faktörlerden biridir. Devlet, firmaların çe itli faaliyetlerini
destekleyerek onların rekabet güçlerini do rudan etkileyebilmektedir. Devlet dolaysız
ba ı larda bulunarak piyasa ba arısızlıklarının üstesinden gelmesine ve teknolojik
kapasitelerini arttırarak rekabet güçlerini yükseltmesine katkıda bulunabilmektedir.
Spesifik nitelikteki bazı endüstri ve teknolojilerin geli tirilmesine yönelik ba ı ve vergi
te vikleri firmaların rekabet güçlerini arttırabilmektedir. Öte yandan, ulusal yenilik
sistemleri ve devletin sundu u mal ve hizmetler firmaların genelde ulusal ekonominin
rekabet gücünün arttırılmasında önemli bir role sahiptir. Devlet bölgesel ve ulusal
düzeyde yenilik sistemleri, üniversite sanayi i birli i ve bilim parkları gibi yenilik ve
icatlarla alakalı a ları te vik etmek suretiyle de rekabet gücünü olumlu yönde
etkileyebilir. hracat piyasaları konusunda yeterli bilgi ve birikime sahip olmayan
KOB ’lerin, uluslararası piyasalardaki rekabet güçlerini arttırmada kamu tarafından
sa lanan bu konu ile alakalı desteklerin önemi büyüktür (Aktan/Vural 2004; 49-53).
"En önemli ve hakça te vik kurulacak tesislerin i letilmesi sonucu vergi
indirimleridir". Burada satıcı firmaların geliri artmakta, bunları ar-ge yatırımlarında
kullanarak maliyetlerini dü ürme olanaklarını bulmaktadırlar. Üreticiye dı rakipleri ile
e it girdi sa lamak, üretimi ve dolayısıyla istihdamı arttıracak ihracatı geli tirme
te vikleri de di er önemli te vik sistemleri arasındadır (Garih 2000; 80-82).
46
3.4.2.11.Kalite ve Tasarım
Giderek daha fazla ürün ve firmanın rekabetine sahne olan geli mi piyasalarda,
firmalar rekabetçi üstünlük elde edebilmek için, ürünlerini rakiplerinden farklıla tırmak
zorundadır. Kalite ve fiyat ürünlerin farklıla masında etkili olan geleneksel yöntemler
iken, endüstriyel tasarım son yıllarda öne çıkan yeni ve ciddi bir rekabet unsurudur.
Rekabetçi endüstrilerde kalite kavramı ürüne üretim sürecinden sonra takılan
bir aksesuar olmaktan çıkmı tır. Endüstriyel kurulu lar, pazar payını kaybetmemek
amacıyla kalitesiz üretim yapmamaya özen göstermekte ve kalitenin üretim sürecinde
yaratılabilmesi için, kalite kontrol sistemleri geli tirmektedirler. Kalite kaynakların
verimli kullanımını sa layan, ürün ve hizmetlere uygunlu unu kazandıran, mü teri
gereksinimlerine uygun üretim ve hizmet anlayı ını egemen kılan ve böylece
i letmelerin kamusal sorumluluklarını da olumlu olarak gerçekle tirmelerine olanak
sa layan
bir
performans
boyutudur.
Kalite
bu
anlayı
çerçevesinde
gerçekle tirildi inde, i letme performansına büyük katkı sa layacaktır. Garvin,
tüketicinin algıladı ı kaliteyi sekiz boyutta incelemektedir, bunlar; performans,
özellikler, güvenilirlik, uygunluk, dayanıklılık, hizmet görme yetene i, estetik ve
algılanan kalitedir (Do an . 2002;13-18).
Tasarım, performans olarak benzer ürünlerin yer aldı ı pazarda, ürün bazında
anlamlı farklılıklar ve katma de er yaratmanın en etkin araçlarındandır. "Bir ürünün
i levselli i, dayanıklılı ı, güvenli olması, görsel çekicili i, kullanım kolaylı ı, kalitesi
gibi tasarımın belirleyici oldu u fiyat dı ı rekabet unsurları, öncelikle ürünün
kendisinden beklenen i levi en yüksek performans, kalite, güvenlik standartlarında
gerçekle tirmesini sa lamaya yöneliktir". Bu unsurlar, bir firmanın üretti i ürünü,
potansiyel mü terilerin gözünde rakip ürünlerden üstün kılacak nitelikler ta ıdı ından
uluslararası rekabette firmayı ön plana çıkarmaktadır. Tasarım yoluyla katma de er
yaratmak, farklıla mak marka yaratmanın da temelini olu turmakta. marka da bir ürünü,
hizmeti veya firmayı rakiplerinden ayıran tüm de er ve özelliklerin yo unla mı bir
kavramsal ve görsel ifadesi olmaktadır. Bu anlamda marka rekabet gücünün
sürdürülebilmesi açısından önem arz etmektedir. "Marka yaratmak, özellikle fason
üretici olarak, dü ük fiyata dayalı stratejiler izleyerek uluslararası pazarlara giren yeni
47
endüstriler ülke firmaları için
hayati bir öneme sahiptir. Bu firmalar ancak kendi
markalarını geli tirerek küresel pazarlarda kalıcı olabilirler" (Turkishtime 2002; 1) .
Yeni bir ürün ya da hizmet tasarımı ile ilgili temel çalı ma konuları üç ana ba lık
altında toplanabilir.
•
Mü terilerin gelecekteki gereksinimlerini saptama
•
Bu gereksinimleri kar ılayan mal ve hizmetleri tasarımlama
•
Mal ya da hizmetlerin,üretim sürecinin tasarımlanması
Kalite yönetiminin ba arılı sonuçlar verebilmesi için bazı temel de i imlerin
yapılması gerekmektedir. Bunlar;
•
•
leri teknolojinin transferi ve uygulanması ile ilgili teknik engellerin a ılması
letmelerde ar-ge bölümlerinin kurulması ve ar-ge faaliyetlerine gereken
önemin verilmesi
•
Nitelikli i gücünün yeti tirilmesi
•
Dı ticarette kar ıla ılan yasal ve teknik engellerin a ılması
•
Kalite anlayı ı konusunda tüketicilerin e itilmesi ve bilinçlendirilmesi
•
Üniversite –sanayi i birli inin sa lanması
•
Kalite yönetimi anlayı ının i letmede çalı an herkes tarafında sahiplenilmesi
(Do an . 2002; 13-18 ) .
Ünal’a göre, kalite kavramı, ürünün mü teri beklentilerini ve standartlarını
kar ılamasından çok hizmette, ili kilerde çalı ma ortamında, yönetimde, toplumsal
sorumluluk bilincinde kalite olarak algılanmaktadır. Günümüzde sürekli yapı de i tiren
küresel piyasalarda, çe itli ihtiyaçlara cevap verebilen ileri teknoloji ürün ve hizmetleri
bulunmakta, mü teriler ise bu piyasalarda kedilerine en fazla hitap eden ürünü
seçmektedirler. Rekabetçi üstünlük kazanmak isteyen firmalar, de i en teknolojiye
uyum sa layarak, yenilik ve yaratıcılık geli tirerek mü teri isteklerine uygun ürün ve
hizmet sunmak zorundadırlar. Ba arı hızlı de i ime uyum sa lamaya ve bilgiyi
kullanmaya ba lı olmaktadır (Ünal O. 2004; 52) .
48
3.4.2.12.Üretim Maliyetleri
Uluslararası piyasalarda rekabet edebilmenin önemli ko ullarından biri maliyet
minimizasyonu ya da üretim maksimizasyonudur. Kaliteden ödün vermeyerek
maliyetleri en aza indirmek ve böylece dü ük fiyatlı ürünler ile rekabetçi öncelik elde
etmek gerekmektedir.
Maliyetler çe itli faktörlerden olu maktadır. Bunlar; üretim için gerekli olan
hammaddeye ula ım, i gücü ve enerji maliyetleridir. Firmalar üretim yerlerini
hammaddeye
yakın
bölgelerde
kurmakla
maliyetlerini
en
aza
indirmeyi
hedeflemektedirler. Üretim için gerekli olan kaynakların yurtiçinde bulunmaması
durumunda ithalatı yapılmakta, ithal girdi maliyetleri fiyatı yükselterek rekabet gücünü
zayıflatabilmekte ve dı a ba ımlılık üretim esnekli ini azaltabilmektedir.
Di er yandan, güvenilir ve uygun maliyette enerji kaynaklarının bulunabilirli i
firma maliyetlerini etkilemektedir. "Mevcut özel sektörün üretimindeki temel
girdilerden birisi olan enerji maliyetlerinde bir azalmanın do rudan ürün maliyetinde ve
dolayısıyla da ürün fiyatında bir azalmayı beraberinde getirece i, bunun da özel
sektörün rekabetçi gücünü arttıraca ı gerçe inden hareketle, enerji maliyetinin, özellikle
geride kalmı bölgeler için çok büyük öneme sahip oldu u söylenebilir" (Aydemir
2002; 30).
gücünün kalitesi, verimlili i ve i gücüne ödenen ücret düzeyi di er üretim
maliyetleri içerisinde yer almaktadır. Üretimde esnek çalı ma saatlerine uyum
sa layabilen kalifiye eleman kullanımı, etkin üretimi sa layarak rekabet gücünün
artmasına yardımcı olacaktır.
Yüksek sosyal güvenlik primleri, i gücü maliyetleri içerisinde önemli bir paya
sahiptir. "Yüksek sosyal güvenlik primleri, i gücü maliyetlerini yükselterek rekabet
gücünü azaltırken yerli sermayenin de yurt dı ına çıkmasına neden olmaktadır, bu da
i sizlik sorununun daha da artmasına yol açmaktadır. Bu nedenle sosyal güvenlik
primlerini a a ı çekecek tedbirler uygulanmalıdır" (Ça layan 2004; 75).
49
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
TÜRK YE’N N ULUSLARARASI REKABET GÜCÜ;
‘BAZI AB ÜLKELER
LE KIYASLAMASI’
Bu bölümde, Türkiye’nin uluslararası rekabet gücü ölçümü için çe itli sektörler
ele alınıp bazı AB ülkeleri ile kıyaslama yoluna gidilmi tir. Seçilen bazı AB ülkeleri
unlardır; Finlandiya, sveç, Danimarka, ngiltere, Hollanda, Almanya, Avusturya,
spanya, Portekiz, Belçika, Lüksemburg, Fransa, rlanda, Yunanistan, Macaristan, Çek
Cumhuriyeti, Slovakya, talya, Polonya’dır. Rekabet gücü ölçümü girdi- çıktı modeli
kullanılmı tır. Girdiler; rekabet ortamının etkinli i, makro ekonomik politika, i gücü
piyasası, dı ticaret, tasarruf ve yatırımlar, ekonomik ve teknolojik altyapı iken çıktılar;
verimlilik, i maliyetleri ve fiyatlardır. Rekabet gücü ölçümünde, girdilerin ortam
hazırladı ı çıktılar rekabet gücü sonuçlarını ortaya koymaktadır. Sonuçlar ise, GSY H,
ki i ba ına GSY H, reel büyüme oranı, üretim potansiyeli, i sizlik oranı, dı ticaret
hacmi, cari i lemler dengesi, kamu borçları, kayıtdı ı ekonomidir.
Göstergelerde, sıralamalar 1’den 20’ ye kadar, ülkelerin göstergelerde aldıkları
de erlere göre yapılmı tır. Rekabet gücü hesaplaması, seçilen ülkelerin her bir
göstergede aldıkları sıralama de erleri toplamının sıralamaya dahil oldukları gösterge
toplamına bölünmesiyle yapılmı tır. Sıralamada en yüksek de eri alan en az rekabet
gücüne sahip ülke iken en küçük de eri alan en rekabetçi ülke olarak belirlenmi tir.
ULUSLARARASI
REKABET GÜCÜ
REKABET GÜCÜ G RD LER
* Rekabet Ortamının Etkinli i
* Makro ekonomik Politika
* Gücü Piyasası
* Dı ticaret tasarruf ve yatırımlar
* Ekonomik ve teknolojik altyapı
REKABET GÜCÜ ÇIKTILARI
* Verimlilik
* maliyetleri
* Fiyatlar
SONUÇ
* Makro Ekonomik Performans
* GSY H
* KBGSY H
* Reel Büyüme Oranı
* Üretim
* sizlik Oranları
* Dı Ticaret
* Cari lemler Dengesi
* Kamu Borçları
* Kayıt Dı ı Ekonomi
ekil:4 Uluslar arası Rekabet Gücü Ölçümünde Girdi-Çıktı Modeli
50
4.1.Rekabet Gücü Girdileri
4.1.1.Rekabet Ortamının Etkinli i
Rekabet ortamının etkinli i, ülke içinde üretimde bulunan firmaların ve
firmaların olu turdu u endüstri kollarının, rekabetçi yapılarını göstermektedir. Rekabet
içinde olan firmalar maliyetlerini asgari düzeyde tutarak fiyat avantajı sa lamak, sürekli
de i ip ilerleyen teknolojik yenilikleri takip etmek ve uygulamak zorunda kalmakta,
böylece üretimin gerçekle ti i ülkenin rekabet gücünü arttırmaktadırlar. Di er yandan
devletin ekonomiye müdahalesi ve çe itli korumacılık önlemlerinin uygulanması
rekabetçi yapıyı zedelemekte ve ülkelerin rekabet güçleri zayıflamaktadır. Tablo 5’te
firmaların faaliyet gösterdikleri ülkelerin rekabet ortamının etkinli i kıyaslanmaktadır.
Tablo 5Rekabet Ortamının Etkinli i(2004)
ÜLKELER
REKABET GÜÇLER
1.F NLAND YA
5.95
2. SVEÇ
5.72
3.DAN MARKA
5.66
4. NG LTERE
5.30
5.HOLLANDA
5.30
6.ALMANYA
5.28
7.AVUSTURYA
5.20
8. SPANYA
5.0
9.PORTEK Z
4.96
10.BELÇ KA
4.95
11.LÜKSEMBURG
4.95
12.FRANSA
4.92
13. RLANDA
4.90
14.YUNAN STAN
4.56
15.MACAR STAN
4.56
16.ÇEK CUM.
4.55
17.SLOVAKYA
4.43
18. TALYA
4.27
19.POLONYA
3.98
20.TÜRK YE
3.82
Kaynak: World Economic Forum (WEF) (2004a) ‘Growth Competitiveness Index Rankings and
2003 Comparisons’
http://www.weforum.org/pdf/Gcr/Growth_Competitiveness_Index_2003_Comparisons
Rekabet ortamının etkinli inde Dünya ekonomik Forumu tarafından yapılan
ara tırmaya göre, Finlandiya rekabet gücü en yüksek ülke olarak ilk sırada yer
almaktadır, sveç ikinci, Danimarka üçüncü sırada yer alırken Türkiye son sırada yer
alarak rekabet gücü en zayıf ülke konumundadır.
51
4.1.2.Makro Ekonomik Politika
Makro ekonomi politika araçları içerinde yer alan kamu gelir ve harcamaları
ekonomide dalgalanma yaratmadan, makroekonomik ortamda istikrar sa layabildi i
ölçüde ba arılıdır. Kamu gelirlerinden olu an vergiler bireyleri yatırım yapmaktan
caydırmamalı ve toplum üzerinde yük olu turmamalıdır. Harcamalar ise gelir oranlarını
a mamalı ve ekonomide durgunluk ya da enflasyonist e ilimler olu turacak düzeyde
olmamalıdır.
.
4.1.2.1.Kamu Gelirleri
Maliye politikası araçlarından olan vergi oranlarının arttırılması, kamu
harcamalarının, gelirlerini a ması durumunda, bütçe açıkları finansmanında kullanılan
yöntemlerden biridir. Vergi yükü, toplam vergi yükü, kurumlar vergisi, gelir vergisi ve
KDV olarak incelenmi tir.
4.1.2.1.1. Toplam Vergi Yükü
Artan vergi yükü ile bireylerin satın alma gücü azalmakta, tüketim harcamaları
ve böylece refah seviyeleri dü mektedir. Di er yandan vergi oranlarındaki artı
yatırımcıları üretken yatırımlardan üretken olmayan yatırımlara yönelterek, istihdamı
azaltmakta, iktisadi geli imi yava latmakta, rekabet gücünü olumsuz etkilemektedir. Bu
durumda vergi yükü en fazla olan ülke en az rekabetçi ülke olarak belirlenmi tir.
52
Tablo 6 Toplam Vergi Yükü (2002)
ÜLKELER
TOPLAM VERG YÜKÜ
GSY H’NIN %’S OLARAK
1.HOLLANDA
18.3
2. RLANDA
28.4
3.TÜRK YE
31.1
4.POLONYA
32.6
5.SLOVAKYA
33.1
6.PORTEK Z
33.9
7. SPANYA
35.6
8. NG LTERE
35.8
9.ÇEK CUM.
39.3
10.ALMANYA
36
11.YUNAN STAN
35.9
12.MACAR STAN
38.3
13.LÜKSEMBURG
41.8
14. TALYA
42.6
15.AVUSTURYA
44
16.FRANSA
44
17.F NLAND YA
45.9
18.BELÇ KA
46.4
19.DAN MARKA
48.9
20. SVEÇ
50.2
Kaynak:OECD in Figure 2005 ‘Taxation’
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T017.xls
Vergi yükü sıralamasında, Hollanda %18.3’lük oran ile birinci sırada yer
almaktadır. Hollanda’yı, rlanda ve Türkiye %28.4 ve %31.1’lik oranlarla takip
etmektedirler. Türkiye sıralamada üçüncü sırada yer almaktadır. En yüksek vergi
yüküne sveç %50.2’lik oranla sahiptir. sveç bu durumda son sırada yer almaktadır.
Türkiye’de, kamunun elde etti i geliri (ister borçlanma ister vergiler yoluyla
olsun) ekonomik geli me ve kalkınmayı destekleyici yapıda olmayıp hükümetlerin
popülist davranı ları ile savurganlı a gitmektedir. Ayrıca geli mekte olan ülke olarak
vergi oranlarının yüksek, hükümetlere duyulan güvenin az olması sonucu olu an
kayıtdı ı ekonomi ile mücadele edemeyip % 32.1’lik oran sonuncu sırada yer
almaktadır.
4.1.2.1.2.Vergi Yükündeki De i im
Vergi yükünü azaltan ülkelerin rekabet güçleri artı gösterdi inden sıralamada
rekabetçi ülke olarak belirlenmi tir. 1985 ve 2002 yılları arasında de i en vergi
yüklerinde rlanda vergi yükünü -7 oranında azaltarak 1. sırada yer alırken, Hollanda
53
-3.3. oranında azaltıp 2., Lüksemburg -2.8 oranında azaltarak 3. sırada yer almaktadır.
Türkiye’de vergi yükü bir çok AB ülkesine oranla hızlı artı göstermi tir. Bu durumda
Türkiye 17.8’lik oran ile son sırada yer alırken, Almanya 1.9 ile 7., ngiltere -1.8 ile 4.,
talya 6.7 ile 13. Fransa 0.4 ile 5. sırada yer almaktadır.
Tablo 7 Vergi Yükündeki De i im (1985-2002 , %)
ÜLKELER
DE
1. RLANDA
-7
2.HOLLANDA
-3.3
3.LÜKSEMBURG
-2.8
4. NG LTERE
-1.8
5.FRANSA
0.4
6.BELÇ KA
0.6
7.ALMANYA
1.9
8.DAN MARKA
2
9.AVUSTURYA
2.2
10. SVEÇ
3.6
11.F NLAND YA
6
12.YUNAN STAN
6.2
13. TALYA
6.7
14.PORTEK Z
7.4
15. SPANYA
7.8
M
16.TÜRK YE
17.8
Kaynak:T SK 2004 ‘Türkiye’de Vergi Yükü Hızla Artarken Rakiplerimizde Azalıyor’
http://www.tisk.org.tr/isveren_sayfa.asp?yazi_id=1087&id=61
4.1.2.1.3.Kurumlar Vergisi
Kurumlar
vergisinin yüksek
oranda
belirlenmesi,
yatırımcıları
yatırım
yapmaktan caydırmaktadır. Geli mekte olan bir çok ülke yabancı sermayeyi ülkelerine
çekebilmek için vergi indiriminde bulunmakta iken, Türkiye’de oranın geli mi ülkeler
seviyesinde belirlenmesi, rekabet ansını azaltmaktadır.
54
Tablo 8 Kurumlar Vergisi Oranları(2002)
ÜLKELER
KURUMLAR VERG S
(En yüksek oran)
1. RLANDA
16
2.MACAR STAN
18
3.SLOVAKYA
25
4.POLONYA
28
5. SVEÇ
28
6.F NLAND YA
29
7. NG LTERE
30
8.DAN MARKA
30
9.LÜKSEMBURG
30.4
10.ÇEK CUM.
31
11.PORTEK Z
33
12.TÜRK YE
33
13.AVUSTURYA
34
14.HOLLANDA
34.5
15.YUNAN STAN
35
16. SPANYA
35
17.FRANSA
35.4
18. TALYA
36
19.ALMANYA
38.9
20.BELÇ KA
Kaynak:OECD in Figure 2005 ‘Taxation’
40.2
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T017.xls
Kurumlar vergisinde en dü ük oran olan %16’lık oran ile rlanda birinci,
Macaristan %18’lik oran ile ikinci, Slovakya %25’lik oran ile üçüncü sırada yer
almaktadır. Türkiye %33’lük oran ile 12. sırada yer alırken, Almanya %38.9’luk oran
ile 19. , Belçika %40.2’lik oran ile 20. sırada yer almaktadır.
Türkiye kayıtdı ı ekonomiyi önlemek amacı ile kurumlar vergisi oranını
2006’dan itibaren %20’ye çekmeyi amaçlamı tır. Uygulamada amaç kayıtdı ı
ekonomiyi önlemek ve yabancı sermayeyi ülkeye çekmektir.
4.1.2.1.4. Ki isel Gelir Vergisi Oranları
Bireylerin ödedi i gelir vergisinin yüksek olu u vergilerin yanlı ya da eksik
beyan edilmesine sebep olarak, kayıtdı ı ekonomiyi körüklemektedir. Vergilemede
beyannameli mükellefler ile ücretli kesim arasındaki e itsizlik, gelir da ılımı da
olumsuz etkilemektedir.
55
Tablo 9 Ki isel Gelir Vergisi(2002)
ÜLKELER
GEL R VERG S EN YÜKSEK ORAN
2.ÇEK CUM.
28
3.SLOVAKYA
33.1
4.YUNAN STAN
33.6
5.LÜKSEMBURG
33.9
6.PORTEK Z
35.6
7.FRANSA
40
8. NG LTERE
40
9.TÜRK YE
40.6
10. TALYA
41.4
11. RLANDA
42
12.AVUSTURYA
42.9
13.BELÇ KA
47.4
14. SPANYA
48
15.ALMANYA
51.2
16.F NLAND YA
51.8
17.HOLLANDA
52
18.DAN MARKA
54.4
19. SVEÇ
55.5
20.MACAR STAN
56
1.POLONYA
26.2
Kaynak:OECD in Figure 2005 ‘Taxation’
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T017.xls
Ki isel gelir vergileri sıralamasında Polonya %26.2’lik oranla birinci, Çek
Cumhuriyeti %28’lik oran ile ikinci, Slovakya %33.1’lik oran ile üçüncü sırada yer
almaktadır. Türkiye %40.6’lık oran ile 9., sveç %55.5’lik oran ile 19., Macaristan
%56’lık oran ile 20. sırada yer almaktadır.
Türkiye’de ki isel gelir vergisi oranı 2006’dan itibaren % 5 oranında indirime
tabi tutulması kararla tırılmı tır. Ancak oransal olarak indirimde bulunulmasına
ra men,
indirimin
ücretli
kesimi
kapsamaması
vergi
sistemindeki
aksaklı ı
giderememektedir (Kızılot 2005;1). Vergilemedeki adaleti sa lamak ve var olan gelir
da ılımı daha da körüklememek için vergi indiriminin ücretli kesimi de kapsaması
gerekmektedir.
56
4.1.2.1.5.KDV Oranları
KDV bireylerin ihtiyacı olan mal ve hizmetler üzerindeki vergi olup, bu oranın
artması toplumu tüketimden caydırmakta ve refah üzerinde olumsuz etkiler
bırakmaktadır.
Tablo 10 Mal ve Hizmetler Vergisinin
Toplam Vergi Gelirleri çerisindeki Payı (2002)
ÜLKELER
MAL VE H ZMET VERG S
(Toplam vergi gelirlerinin %’si olarak)
1.BELÇ KA
24.6
2.FRANSA
25.4
3. SVEÇ
26.4
4. TALYA
26.9
5.LÜKSEMBURG
27.9
6.AVUSTURYA
28.2
7. SPANYA
28.6
8.ALMANYA
29.2
9.ÇEK CUM.
29.7
10.F NLAND YA
30.2
11.HOLLANDA
30.8
12. NG LTERE
32.7
13.DAN MARKA
33.1
14.SLOVAKYA
34.1
15.POLONYA
36.9
16.YUNAN STAN
37.3
17.MACAR STAN
37.4
18. RLANDA
39.5
19.PORTEK Z
41.1
20.TÜRK YE
46.8
Kaynak:OECD in Figure 2005 ‘Taxation’
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T017.xls
Katma de er vergisi gelir oranlarına baktı ımızda en az oran olan % 24.6’lık
oran ile Belçika birinci sırada yer alırken, Fransa %25.4’lük oran ile ikinci, sveç
26.4’lük oran ile üçüncü sırada yer almaktadır. Türkiye %46.8 ile en yüksek vergi
oranın sahip olup son sırada yer almaktadır. Türkiye’de vergi yükü içerisinde en yüksek
pay KDV’ye aittir. 2006 yılı itibariyle oransal indirime gidilmesi kararla tırılması,
tüketiciler açısından olumlu bir geli medir.
57
4.1.2.2.Kamu Harcamaları
Kamu harcamaları di er bir makro ekonomik politika aracıdır. Artan kamu
harcamaları gelirler ile kar ılanamadı ında, bütçe açıklarına neden olmaktadır. Artan
bütçe açıklarının kapatılması ise
ya borçlanılarak ya da vergi oranları arttırılarak
finanse edilmektedir. Her iki durumda da özel kesim harcamaları kamu tarafından
dı lanmaktadır.
Kamunun ekonomideki payının küçültülmesi ve özel sektör odaklı büyüme
küreselle en ekonomilerin özelliklerinden biri oldu undan, sıralama yapılırken, kamu
harcamaları en az olan ülke en rekabetçi ülke olarak belirlenmi tir.
Tablo 11 Kamu Harcamaları(2003)
ÜLKELER
KAMU HARCAMALARI
% GSY H
1. RLANDA
35.2
2.SLOVAKYA
37
3. SPANYA
39.3
4.AVUSTURYA
40.5
5.TÜRK YE
41.8
6. NG LTERE
42.8
7.BELÇ KA
43.2
8.POLONYA
46.8
9.PORTEK Z
46.8
10.ÇEK CUM.
47.1
11.MACAR STAN
48.4
12. TALYA
48.5
13.HOLLANDA
48.6
14.ALMANYA
49.4
15.F NLAND YA
51
16.FRANSA
54.4
17.DAN MARKA
56.6
18. SVEÇ
59
Kaynak: World Bank; ‘World Development Indıcators’ Cetral Goverment Finances 2005
http://devdata.worldbank.org/wdi2005/Table4_11.htm
Aktan/Vural; ‘Rekabet Gücü ve Türkiye’ 2004;90
rlanda GSY H’nın % 35.2’lik kısmı kadar harcamada bulunarak ilk sırada yer
almaktadır. Slovakya % 37 oranında harcama ile ikinci sırada, spanya % 39.3’lük
harcama ile üçüncü sırada yer almaktadır. Türkiye % 41.8 ile be inci sırada yer alırken,
sveç % 59 ile son sırada yer almaktadır.
58
4.1.3. gücü Piyasası
gücü piyasası ve artan i gücünün istihdam edilebilmesi rekabet gücünün
ölçülmesinde kullanılan di er bir göstergedir. Artan i gücünün i bulabilmesi makro
bazda ülke ekonomisinin geli mesi, mikro bazda ise bireylerin refah seviyelerinin
artmasını sa layacaktır.
Tablo 12
gücü Piyasası
2004/1994
GÜCÜNDEK
% DE
ME
1. SPANYA
24.2
2. RLANDA
34.1
3.F NLAND YA
5.1
4.MACAR STAN
-1.2
5.BELÇ KA
6.3
6. NG LTERE
4.7
7. TALYA
6.5
8. SVEÇ
3.6
9.FRANSA
8.1
10.DAN MARKA
3.8
11.HOLLANDA
17.2
12.PORTEK Z
15.1
13.YUNAN STAN
15.1
14.AVUSTURYA
1.5
15.LUKSEMBURG
44.2
16.ALMANYA
1.4
17.TÜRK YE
10.8
18.ÇEK CUM.
-0.3
19.POLONYA
-1.1
20.SLOVAKYA
8.8
Kaynak:OECD statistiklerinden derlenmi tir
ÜLKELER
2004/1994
ST HDAMDAK
%DE
ME
46.9
50.8
15.2
5.8
12.3
10.3
10.9
7.2
11.6
7.2
20.1
15.4
14.4
0.6
43.3
0.3
8.9
-3.7
-5.9
2.9
ST HDAM EDEB LME
GÜCÜ
+22.7
+16.7
+10.1
+7
+6
+ 5.6
+4.4
+3.6
+3.5
+3.4
+2.9
+0.3
-0.7
-0.9
-1
-1.1
-1.9
-4
-7
-11.7
‘Employment’ http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T006.xls
Tabloda 1994-2004 yılları arasında artan i gücü ve istihdam edebilme güçleri
yer almaktadır. Bazı ülkelerde artan i gücünün üzerinde istihdam artı ı söz konusu
olurken, kimilerinde istihdam, i gücünü kar ılayamamaktadır. spanya 94’den bu yana
%24.2 artan i gücünü %46.9 istihdam ederek birinci sırada yer alırken, rlanda % 34.1
artan i gücünü, %50.8 oranında istihdam ederek 2., Finlandiya da yine %5.1 oranında
artan i gücünü %15.2 oranında istihdam ederek 3. sırada yer almaktadır. Türkiye %10.8
artan i gücünü %8.9 oranında istihdam edebilmi tir. Sıralamada Türkiye’den sonra
gelen Çek Cum.’de ise hem i gücü azalmı hem de istihdam oranları azalmı tır. Aynı
ekilde Polonya’da da istihdam ve i gücü azalı ı ya anmı tır, bu durumda Çek Cum 18.,
Polonya 19., Slovakya 20.sırada yer almaktadır.
59
4.1.4.Dı Ticaret, Tasarruf ve Yatırımlar
4.1.4.1.Tasarruflar
Yurtiçi tasarruflar finans kurumları tarafından yatırımcılara uygun faizlerle
aktarıldı ı takdirde, katma de eri, istihdamı ve böylece milli geliri arttırıcı bir unsur
olacaktır. Milli gelir artı ı rekabet gücünün ölçülmesinde en önemli kriterlerden biridir.
Tablo 13 Toplam Yurtiçi Tasarruflar(2004)
ÜLKELER
1. SVEÇ
TOPLAM YURT Ç TASARRUFLAR
(Cari Fiyatlarla, GSY H’nın %’si Olarak)
11.7
2.TÜRK YE
11.3
3. RLANDA
11.1
4.AVUSTURYA
9.6
5.YUNAN STAN
9.0
6. SPANYA
8.8
7.F NLAND YA
8.4
8.BELÇ KA
7.7
9.HOLLANDA
7.5
10.DAN MARKA
7.3
11.FRANSA
6.4
12.ALMANYA
5.7
13. TALYA
5.6
14. NG LTERE
4.3
15.SLOVAKYA
1.7
16.ÇEK CUM
1.7
17.PORTEK Z
-2.6
Kaynak:OECD inFigure (2005) ‘Economic Growth and Performance’
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T005.xls
Yurtiçi tasarrufların ülkeler arasında oranlarına baktı ımızda sveç 11.7’lik oran
ile birinci, Türkiye 11.3’lük oran ile ikinci, rlanda 11.1’lik oran ile üçüncü sırada yer
almaktadır. Son sıralarda yer alan Slovakya ve Çek cumhuriyeti tasarruf oranları %1.7,
son sırada yer alan Portekiz ise -2.6’lık rakam ile negatif tasarrufta bulunmu tur.
60
4.1.4.2.Kamu ve Özel Kesim Yatırımları
Yatırım harcamalarındaki dalgalanmalar GSY H hareketlerinin büyük bir
kısmını açıklamaktadır. Yatırım harcamaları, ekonominin fiziksel sermaye stokuna
hangi hızla ilavede bulundu unu belirlemekte, böylece ekonominin uzun dönem
büyüme
ve
verimlilik
performansının
belirlenmesine
yardımcı
olmaktadır
(Dornbush/Fischer 1998 ;331). Büyüme ve verimlilik ise uluslararası kar ıla tırmalarda
ülkenin rekabet gücünü arttırmaktadır. Rekabet gücü göstergesi olarak do rudan yerli
sabit sermaye yatırımları ve do rudan yabancı sabit sermaye yatırımları ele alınmı tır.
Türkiye gibi geli mekte olan ülkelerin do rudan yerli yatırımların yanı sıra do rudan
yabancı sermayeli yatırımlara rekabet gücünün arttırılması açısından gereksinimi vardır.
Tablo 14 Toplam Yatırımların GSY H’ya oranları(2004)
ÜLKELER
TOPLAM YATIRIMLAR % GSY H
1. SPANYA
27.9
2.ÇEK CUM.
27.6
3.YUNAN STAN
25.4
4.SLOVAKYA
24.7
5. RLANDA
24.4
6.MACAR STAN
22.6
7.PORTEK Z
21.4
8.AVUSTURYA
21.0
9. TALYA
19.5
10.HOLLANDA
19.4
11.DAN MARKA
19.4
12.LÜKSEMBURG
19.3
13.FRANSA
19.2
14.BELÇ KA
18.8
15.POLONYA
18.2
16.F NLAND YA
18.8
17.ALMANYA
17.4
18.TÜRK YE
17.8
19. NG LTERE
16.3
20. SVEÇ
16.1
Kaynak:Eurostat 2005 ;Total Investment % GDP
http://epp.eurostat.cec.eu.int/portal/page?_pageid=1996,39140985&_dad=portal&_schema=PORT
AL&screen=detailref&language=en&product=sdi_ed&root=sdi_ed/sdi_ed/sdi_ed_inv/sdi_ed1100
Toplam yatırım harcamalarında
spanya birinci sırada yer almaktadır.
spanya’nın kamu kesimi yatırımları oran içerisinde % 3.4 iken, özel kesim yatırımları
%24.5’tir ve bu oran seçilen AB ülkeleri içerisinde en büyük orandır. Özel kesim
yatırımlarının payının artması, spanya’da özel sektörün yatırım ko ullarının da di er
ülkelere oranla daha elveri li oldu unun göstergesidir. kinci sırada yer alan Çek
61
Cum.’nin toplam yatırım oranı % 27.6’dır. Özel kesim yatırımları % 22.6 iken kamu
kesimi yatırımlarının payı % 5’tir. Üçüncü sırada yer alan Yunanistan’ın toplam yatırım
harcamaları oranı % 25.4’tür, özel kesim yatırımları % 21.3 iken kamu yatırımlarının
oranı % 4.1’dir. Türkiye sıralamada % 17.8’lik oran ile 18.sırada yer almaktadır.
Türkiye’de kamu yatırımlarının payı 2003’de % 11.5 azalırken, 2004’de %4.5 azalı
göstermi tir. Özel sektörün yatırım harcamaları ise 2003’de % 20.3 artarken, 2004 ‘de
% 45.5 artı göstermi tir. Sıralamada ngiltere 16.3 ile 19., sveç 16.1 ile 20.sırada
bulunmaktadır.
Türkiye yurtiçi tasarruf sıralamasında ikinci sırada yer alırken sabit sermaye
yatırımlarında 18.sırada yer almı tır. Tasarruflar büyük oranda portföy yatırımlarına
yönelmi tir. Toplam sabit sermaye yatırımları 1.906 milyon dolar iken portföy
yatırımları 8.023 milyon dolar eklinde gerçekle mi tir. Uzun dönemde büyüme ve
verimlilik artı ı sa layan sabit sermaye yatırımları oldu undan Türkiye’nin uzun
dönemde rekabet gücünün arttırılabilmesi için sabit sermaye yatırımlarının payının
artması gerekmektedir.
4.1.4.3.Do rudan Yabancı Yatırımlar
DYSY ev sahibi ülkede üretim, katma de er, istihdam artı ı sa layarak, ülkeye
teknoloji ve yenilik getirerek ve bu yolla milli geliri arttırarak ülkenin rekabet gücüne
olumlu katkıda bulunmaktadır.
DYSY’ları ekonomik entegrasyonun anahtar unsuru olup, ülke ekonomileri
arasında uzun dönemli kalıcı ili kiler sa lamaktadır. Ev sahibi ülke ekonomilerine
teknoloji transferi sa layarak ülke ekonomisinin geli mesi için önemli bir araçtır. Ev
sahibi ülke ekonomisinin üretti i ürünler uluslararası piyasada daha geni kitlelere
ula maktadır (OECD a 2005 ).
Ülke içine yönelik dolaysız yabancı yatırım akımları ev sahibi ülkenin yabancı
yatırımcılar için elveri li bir i ve çalı ma ortamına sahip oldu unun ve yabancı
yatırımcılar için daha yüksek getiri sa layan bir yer oldu unun göstergesi iken
yurtdı ına yönelik dolaysız yabancı sermaye akımları ise ilgili ülkede ekonomik istikrar
olumsuz bir seyir takip etmiyorsa ulusal firmaların küresel firmalar haline geldi inin ve
62
küresel
piyasalarda
ba arıyla
rekabet
edecek
güçte
oldu unun
göstergesidir
(Aktan/Vural 2004; 94-95).
ÜLKELER
1.BELÇ KALÜKSEMBURG
2. NG LTERE
3.FRANSA
4. SPANYA
5. TALYA
6. RLANDA
7.AVUSTURYA
8. SVEÇ
9.PORTEK Z
10.POLONYA
11.ÇEK CUM.
12.MACAR STAN
13.F NLAND YA
14.TÜRK YE
15.YUNAN STAN
Tablo 15 Do rudan Yabancı Yatırımlar(2004)
GR
(Milyar
Dolar)
91.4
GSY H’nın
%’si
olarak
22.17
ÇIKI
(Milyar
dolar)
91.4
GSY H’nın
%’si olarak
78.5
24.3
9.9
16.8
14.1
4.9
-1.9
1.1
6.2
4.5
4.2
4.7
3.69
1.19
0.95
1.00
7.75
1.67
-0.53
0.66
2.55
4.17
4.16
2.50
65.4
47.8
42.0
19.3
11.4
7.2
11.9
6.2
0.8
0.5
0.5
-1.0
2.6
1.4
0.85
0.66
0.9
0.6
22.17
TOPLAM
G R +ÇIKI
(Milyar dolar)
182.8
TOPLAM
GSY H’nın
%’si olarak
45.4
3.08
2.34
4.04
1.15
6.29
2.45
3.45
3.69
0.33
0.51
0.54
-
143.9
72.1
51.9
36.1
25.5
12.1
10
7.3
7
5
4.7
3.7
6.77
3.53
4.99
2.15
14.04
4.12
2.92
4.35
2.88
4.68
4.7
2.50
1.3
0.25
-22.5
-37.7
3.06
-3.1
-
0.28
0.30
16.SLOVAKYA
1.1
2.69
0.2
0.37
17.HOLLANDA
-4.6
1.5
0.25
18.DAN MARKA -11.4
11.1
19.ALMANYA
-38.6
0.90
Kaynak:OECD in Figures 2005 verilerinden hesaplanmı tır
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T026.xls
3.5
2
1.13
0.96
Tablo’dan çıkan sonuçlara bakacak olursak, do rudan yabancı sermaye
yatırımlarında Belçika-Lüksemburg hem giri hem çıkı açısından birinci sırada yer
alırken, 143.9 milyar dolar ile ikinci, Fransa 72.1 milyar dolar ile üçüncü ülke
konumundadır.Türkiye 14.sırada yer alıp giri leri 2.6 milyar dolar, çıkı ı ise 0.9 milyar
dolar olarak gerçekle mi ve do rudan yabancı yatırımlarda toplam 3.5 milyar dolarlık
giri ve çıkı ya amı tır. Almanya sonuncu sırada yer alıp giri lerinde büyük oranda
azalı görülmektedir.
Türkiye’nin yeterli düzeyde yabancı yatırım çekememesinin nedenleri arasında
geçen yıllar itibariyle ya anan siyasi ve ekonomik istikrarsızlıklar, yatırımcıları
caydıran bürokrasi ve kırtasiyecilik, rekabet ihlalleri, vergi sistemindeki aksaklıklar,
fikri ve sınai mülkiyet haklarının yeterince korunmaması yer almaktadır.
63
Yabancı yatırımları çekmek amacı ile; bürokratik prosedürler azaltılmı , vergi
oranlarında indirime gidilmi , marka ve patent kanunu anla masının tamamlanma kararı
ve yatırım promosyon ajansı kurulması kararı alınmı tır (Yased 2005).
4.1.4.4.Reel Efektif Döviz Kuru
Reel efektif döviz kuru, uluslararası fiyat rekabetinin önemli bir göstergesidir.
IMF tarafından da kullanılan tanıma göre; REDK ilgili ülkenin fiyat düzeyinin dı
ticaret yaptı ı ülkelerin fiyat düzeyine oranının a ırlıklı geometrik ortalaması olarak
hesaplanmaktadır ( TCMB 2006;1 ). Efektif döviz kurunun artması, milli paranın de er
kazanması anlamına gelmekte, milli paranın de er kazanması ile ihracata konu olan
malların yurtdı ı fiyatlarının artması sonucu ihracatın azalmasına, ithal malların ise
yurtiçinde ucuzlaması ile de ithalatın artmasına neden olmaktadır.
ÜLKELER
Tablo 16 Reel Efektif Döviz Kuru(2003)
DÖV Z KURU
1995=100
1.TÜRK YE
3.8
2.MACAR STAN
70.4
3.POLONYA
77.4
4.YUNAN STAN
94.5
5.LÜKSEMBURG
99.7
6.PORTEK Z
99.8
7.BELÇ KA
99.9
8. SPANYA
100.4
9. RLANDA
101.7
10.HOLLANDA
101.7
11.AVUSTURYA
101.7
12.DAN MARKA
101.9
13.FRANSA
102.5
14.ALMANYA
102.8
15.F NLAND YA
105.4
16.SLOVAKYA
105.7
17. SVEÇ
105.9
18.ÇEK CUM.
117.5
19. TALYA
118.1
20. NG LTERE
126.4
Kaynak:OECD Fact Book 2005; ‘Reel Effective Exchange Rate’
http://hermia.sourceoecd.org/vl=16627691/cl=19/nw=1/rpsv/factbook/04-02-03-t03.xls
AB ülkelerinde oranlara bakacak olursak, Türkiye’de reel efektif döviz kuru
oranı 3.8 olup, rakiplerine oranla oldukça dü üktür. Türkiye dü ük reel kur ile 1.sırada
yer almaktadır. Bu durum Türkiye’nin ihracat rekabet gücü açısından önemlidir.
Türkiye’den sonra gelen Macaristan ve Polonya di er görece ihracat rekabet gücüne
sahip ülkelerdir. ngiltere 126.4’lük oran ile son sırada yer almaktadır.
64
4.1.4.5.Dı Ticarete Açıklık
Di er bir gösterge olan dı ticarete açıklık ülkelerin di er ülke ekonomileriyle
ticari ili kileri ve küreselle meleri açısından bir göstergedir. Artan dı ticaret ile dı
piyasalara eri im artacak ve bu yolla ülke geli imi ve ekonomik büyüme sa lanacaktır.
Dı ticarete açıklık ithalat ve ihracat potansiyelleri toplamının GSY H’ya bölünmesiyle
hesaplanmı tır.
Tablo 17 Dı Ticarete Açıklık(2004)
ÜLKELER
DI T CARETE AÇIKLIK
T+ H/GSY H
1.BELÇ KA
1.52
2. SVEÇ
1.44
3. RLANDA
1.13
4.LÜKSEMBURG
1.11
5.HOLLANDA
1.0
6. SPANYA
0.80
7.DAN MARKA
0.80
8.AVUSTURYA
0.78
9.SLOVAKYA
0.76
10.ÇEK CUM.
0.71
11.MACAR STAN
0.70
12.ALMANYA
0.68
13.F NLAND YA
0.66
14.FRANSA
0.45
15.PORTEK Z
0.44
16. NG LTERE
0.41
17. TALYA
0.41
18.POLONYA
0.36
19.TÜRK YE
0.29
20.YUNAN STAN
0.29
Kaynak:CIA World Fact Book 2005 ve OECD n Figure 2005 verilerinden hesaplanmı tır
OECD in Figure 2005; ‘Gross Domestic Product’
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T004.xls
CIA World Fact Book 2005; Export and Import’
http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/docs/rankorderguide.html
Dı ticarete açıklık sıralamasında Belçika 1. sırada, sveç 2. rlanda 3. sırada yer
alırken, Türkiye 19. sırada yer almı tır. Türkiye’de 1980’lere kadar devam eden
korumacılık önlemleri, dı ticarete açıklık derecesinin dü ük olmasında en önemli
etkendir.
65
4.1.5.Ekonomik ve Teknolojik Altyapı
Ekonomik ve teknolojik altyapı, rekabet gücü girdilerinde ele alınan son
göstergedir. Ekonomik ve teknolojik altyapının kalitesi, üretim ve da ıtım süreçlerinde
verimlili i arttırmaktadır. Teknolojik altyapının geli imi ar-ge faaliyetlerine yapılan
yatırım ve ar-ge sisteminin geli imine
ba lı olmakla birlikte, rakip ülkelerdeki
teknolojik de i imi izleme ve uygulamayı da gerektirmektedir.
Ekonomik ve teknolojik altyapı göstergeleri ula ım, bilim ve teknoloji, enerji,
çevre, e itim, sa lık olarak yedi alt göstergeden olu maktadır. Bilim ve teknolojinin
geli imi için be eri sermayenin geli mi olması gerekmektedir. Be eri sermayenin
geli imi için iyi i leyen bir e itim sistemi gerekmektedir. Di er yandan sa lık
i gücünün verimlili ini etkileyen bir di er faktördür. Bu açıdan e itim ve sa lık
harcamalarına a ırlık verilmesi gerekmektedir. yi e itim almı , yetenekli i gücü ar-ge
faaliyetlerinde uzmanla arak bilim ve teknolojinin geli imi sa layacaktır. Yeterli
düzeyde ar-ge faaliyeti yapılabilmesi, bu alanda yapılacak yatırımlara ba lıdır. Özel
kesim ve kamu kesiminin ar-ge faaliyetlerine a ırlık vererek teknoloji geli imi ile
üretimde verimlili i, ürün kalitesini ve çe itlili ini arttırarak mü teri isteklerine uygun
ürün üretilmesini sa lamaları gerekmektedir.
Di er yandan enerji maliyetleri, üretim maliyetleri içerisinde önemli bir paya
sahiptir. Üretim sürecinde enerji maliyetlerinin azaltılması ve üretilen ürünlerin etkili ve
hızlı lojistik sistem ile ula ımının sa lanması rekabet gücü artırımını sa layacaktır.
4.1.5.1.Ula ım
"Ula ım teknik olarak, ki ilere ve e yaya yer ve zaman yararı sa ladı ından,
ki ilerin ve e yanın güvenli, hızlı, ekonomik, zamanında, konforlu ve çevreye en az
zarar verecek ekilde yer de i tirmesi gerekmektedir " (Orer 2003; 31). Ula ım, deniz
yolu, karayolu, iç su yolu, demiryolu gibi yollardan gerçekle mektedir. En ekonomik
ula ım yolu deniz ve demir yoludur. Türkiye’de en maliyetli ula ım yolu olan karayolu
tercih edilmektedir.
Türkiye ve AB arasındaki kara ve deniz ula ımları kar ıla tırıldı ında
Türkiye’de % 93.2 olan oran AB ülkelerinde %43, Türkiye’de % 1.9 oranındaki su
66
yolu ula ımı, AB ülkelerinde % 50’dir. Bu oran en ucuz ve güvenli yol olan denizyolu
ula ımının ihmal edildi ini, en pahalı ve riskli olan karayolu ta ımacılı ına a ırlık
verdi ini ortaya koymaktadır. "Sonuç deniz ticaret filomuzun rekabet gücünün
korunarak arttırılması, yenilenmesi ve geli tirilmesi gereklili ini ortaya çıkarmı tır"
(Yıldırım B.2004;10). "Demiryolları yüksek düzeyde enerji verimlili i, uzun mesafeli
kitle ta ımacılı ına uygunlu u, dü ük ta ıma maliyeti, çevreyi kirletmemesi, petrol
dı ındaki enerji türlerinin kullanılabilmesi, kullanım süresinin uzunlu u gibi avantajlara
sahiptir" (Gürsoy 2004;27). Bu nedenlerle demiryolu ta ımacılı ının geli tirilmesi
gerekmektedir.
4.1.5.1.1.Karayolu Kalitesi
Etkin bir lojistik sistemin varlı ı, firmaların karlılı ı ve verimlili i
arttırmaktadır. Karayolu kalitesi lojistik sistemin etkinli ini etkileyen unsurlardandır.
Gerek ülke içi gerekse uluslararası ta ımacılıkta karayollarının kalitesi hızlı ve güvenilir
teslimatı beraberinde getirecektir.
Türkiye’de 93.2’lik paya sahip olan karayolu ta ımacılı ında yolların kalitesine
baktı ımızda; karayolu kalitesinde sveç birinci sırada yer alırken, rlanda ikinci,
Macaristan üçüncü, Türkiye ise sonuncu sırada yer almaktadır.
Tablo 18 Karayolu Kalitesi
ÜLKELER
KARAYOLU KAL TES
1. SVEÇ
3.2
2. RLANDA
2.4
3.MACAR STAN
2.2
4.F NLAND YA
1.5
5.FRANSA
1.5
6. SPANYA
1.4
7.ÇEK CUM.
1.4
8.DAN MARKA
1.3
9. TALYA
1.3
10.POLONYA
1
11.HOLLANDA
0.8
12.ALMANYA
0.8
13.PORTEK Z
0.7
14. NG LTERE
0.6
15.TÜRK YE
0.6
Kaynak:Aktan/Vural ‘Rekabet Gücü ve Türkiye’ 2004;98
67
4.1.5.1.2.Yolcu Ula ımı
Yolcu ula ımında kullanılan araç sayısı, ülke içinde bireylerin ekonomik
geli imleri, ya am standartları hakkında bir göstergedir.
Tablo 19 Yolcu Ula ımı(2002)
ÜLKELER
HER 1000 K YE DÜ EN
ARAÇ SAYISI
1.PORTEK Z
756
2.LÜKSEMBURG
728
3. TALYA
600
4.ALMANYA
589
5.FRANSA
587
6. SPANYA
567
7.AVUSTURYA
537
8. NG LTERE
533
9.BELÇ KA
520
10.HOLLANDA
504
11. SVEÇ
500
12.F NLAND YA
488
13.YUNAN STAN
450
14. RLANDA
445
15.DAN MARKA
428
16.ÇEK CUM.
394
17.POLONYA
368
18.MACAR STAN
300
19.SLOVAKYA
291
20.TÜRK YE
148
Kaynak:OECD Fact Book 2005 ‘Qality Of Life’ Passenger Transport; Road Motor Vehicles
http://thesius.sourceoecd.org/vl=5430012/cl=13/nw=1/rpsv/factbook/10-04-01-t01.xls
Her 1000 ki iye dü en motorlu araç sayısı Portekiz’de 756’dır. Portekiz ilk
sırada yer alırken, Lüksemburg 728 ile ikinci, talya 600 ile üçüncü sırada yer
almaktadır. Türkiye 148 ile son sırada yer almaktadır. Motorlu araç sayısı ula ımı
kolayla tırıp, ya am kalitesini arttırmakla birlikte artan araç sayısı ile birlikte trafik
kazaları da artmaktadır. Portekiz’de her 100.000 ki iden 15, Yunanistan’da 19,
Belçika’da 15, Çek Cumhuriyeti’nde 14, spanya’da 13 ki i hayatını kaybetmi tir.
4.1.5.2.Bilim ve Teknoloji
Teknolojik ilerleme emek ba ına çıktıda sürekli büyümeye neden olup, ya am
standardında sürekli yükseli i sa lamaktadır (Parasız 1997;2-8). Üretilen ürün ve
hizmetlerin miktar, kalite ve çe itlili inin artması ve i hayatında kar ıla ılan fiziki ve
teknik bazı engellerin azalması teknolojik yenili in sonucudur. Teknolojik ilerleme
be eri ve ekonomik geli imi arttırmaktadır (Haque 1995;11).
68
Bilim ve teknoloji alanında ele alınan göstergeler ar-ge’ye yapılan harcamalar,
ar-ge personeli sayısı, patent uygulamaları, bilim ve ileti im teknolojisi geli imi ve
evden internete ba lanma oranıdır.
4.1.5.2.1. Arge’ye Yapılan Harcamalar
Günümüzde ekonomiler daha çok bilgiye dayalı hale gelmekte ve bilgiye dayalı
ekonomilerin ba arı ansı, bilginin istenilen zamanda ve istenilen miktarda ve kalitede
üretilmesine ba lı olmaktadır. yi i leyen bir ar-ge sisteminin varlı ı, ekonomik geli imi
sa layarak, ülkelere rekabet gücü kazandırmaktadır (Acun 2000; 3).
Tablo 20 Ar-ge ‘ye Yapılan Harcamalar(2003)
ÜLKELER
GSY H’nın %si olarak
KAMU KES M
ÖZEL KES M
1. SVEÇ
3.98
23.45
67.97
2.F NLAND YA
3.49
25.72
70.00
3.ALMANYA
2.55
31.14
66.12
4.DAN MARKA
2.53
28.21
61.41
5.BELÇ KA
2.31
21.44
64.31
6.AVUSTURYA
2.20
34.74
43.92
7.FRANSA
2.19
38.36
52.11
8. NG LTERE
1.89
31.29
43.90
9.HOLLANDA
1.80
37.06
50.01
10.LÜKSEMBURG
1.71
7.67
90.68
11.ÇEK CUM.
1.26
41.83
51.45
12. TALYA
1.16
50.80
43.00
13. RLANDA
1.12
27.96
63.41
14. SPANYA
1.10
40.07
48.36
15.PORTEK Z
0.94
60.95
31.54
16.MACAR STAN
0.95
58.03
30.68
17.TÜRK YE
0.66
50.57
41.28
18.YUNAN STAN
0.65
46.59
33.05
19.SLOVAKYA
0.58
50.84
45.10
20.POLONYA
0.56
62.72
30.27
Kaynak:OECD n Figure 2005-Edition ‘Resarch and Development’ Gross Domestic
Expenditure on R&D
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T033.xls
69
Ar-ge sisteminin geli tirilmesi, yapılan yatırım ve harcamalarla ilgilidir. sveç
GSY H’nın
% 3.98 oranında ar-ge yatırımı yaparak 1.sırada yer almı tır. Ar-ge
yatırımları daha çok özel kesim tarafından gerçekle tirilmektedir. Finlandiya 3.49’luk
harcama ile 2. sırada, Almanya 2.55’lik harcama ile üçüncü sırada yer almaktadır.
Türkiye 0.66’lık harama ile 17.sırada yer almaktadır. Türkiye’de ar-ge harcamaları
a ırlıklı olarak kamu kesimi tarafından yapılmaktadır. Polonya 0.56’lık oran ile son
sırada yer almaktadır ve kamu kesimi harcamalarda a ırlıklı paya sahiptir.
4.1.5.2.2.Ar-ge Personeli Sayısı
Ar-ge personeli sayılarında ise; 1000 ki i içinde ortalama 17 ile Finlandiya
birinci sırada yer alırken, sveç 10 ki i ile ikinci, Danimarka 9 ki i ile üçüncü sırada yer
almaktadır. Türkiye ise ortalama 1 ki i ile son sırada yer almaktadır.
ÜLKELER
Tablo 21 A r-ge Personeli Sayısı
1000 K L K ST HDAM
Ç NDE AR-GE PERSONEL SAYISI
1.F NLAND YA
17.7
2. SVEÇ
10.6
3.DAN MARKA
9.2
4.BELÇ KA
8.4
5.FRANSA
7.5
6.ALMANYA
6.9
7.LÜKSEMBURG
6.2
8.AVUSTURYA
5.8
9. SPANYA
5.6
10. NG LTERE
5.5
11. RLANDA
5.3
12.HOLLANDA
5.2
13.SLOVAKYA
4.7
14.POLONYA
4.5
15.MACAR STAN
3.9
16.YUNAN STAN
3.7
17.PORTEK Z
3.5
18.ÇEK CUM.
3.2
19. TALYA
3
20.TÜRK YE
1.1
Kaynak:OECD in Figure 2005 ‘Research and Development’; TableII, Resarchers
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T034.xls
D E anketine göre; Türkiye’de imalat sanayiinde teknolojik yenilikler 2003
yılında toplamda; % 26.3 ürün yenili i, % 36.4 üretim süreci yenili i, % 37.3 ürün ve
üretim süreci yenili inden olu maktadır. Bunların içinde % 11 ürün çe idini
geli tirmek, % 14. 6 ürün kalitesini arttırmak, % 10.4 yeni piyasa yaratmak ya da pazar
payını arttırmak, % 8.2 yurtdı ında pazar yaratmak, % 9 üretim esnekli ini arttırmak, %
70
10.8 üretim kapasitesini artırmak, % 9.1 i gücü maliyetini azaltmak, % 4.9 hammadde
tüketimini azaltmak, % 5.5. enerji tüketimini azaltmak, % 6.7 çevre kirlili ini azaltmak,
% 9.8 standart ve mevzuata uyum nedeniyle yapılmaktadır ( D E statistikleri 2004).
4.1.5.2.3.Patent Uygulamaları
"Patent sanayiye uygulanabilen, teknolojinin bilinen seviyesini a an bulu ların
tescil edilerek, korunmasıdır" (Esino lu 2005;1). Patent uygulamaları ülkelerin
ara tırma geli tirme faaliyetlerinin çıktısının (icatların) ölçülmesinde ana göstergedir.
Patent sayısı uluslararası kar ıla tırmada rekabet gücüne bakı açısını de i tirmektedir
(OECD b 2005).
Patent tescilini gerçekle tirebilmek için uluslararası anla malar yapılmaktadır.
Bu anla malardan biri Avrupa Patent Sözle mesidir. Sözle meye dahil olan ülkeler,
kendi patent enstitüleri aracılı ıyla ba vuru yapabilmektedirler. Yapılan ba vurulardan
sonra, prosedürler Avrupa Patent organizasyonu (EPO) tarafından tek elden
yürütülmektedir
(Esino lu
2005;1).
EPO’nun
patent
uygulamaları
gösterilmektedir.
Tablo 22 Toplam Patent Uygulaması(2002)
ÜLKELER
EPO PATENT UYGULAMASI
1.ALMANYA
21.310
2.FRANSA
7.175
3. NG LTERE
5.342
4. TALYA
3.906
5.HOLLANDA
3.808
6. SVEÇ
2.042
7.AVUSTURYA
1.169
8.BELÇ KA
1.167
9.F NLAND YA(2002)
1.177
10.DAN MARKA
868
11. SPANYA
851
12. RLANDA
239
13.MACAR STAN
96
14.YUNAN STAN
71
15.LÜKSEMBURG
72
16.ÇEK CUM.
70
17.POLONYA
53
18.TÜRK YE
43
19.PORTEK Z
40
20.SLOVAKYA
12
Kaynak:OECD n Figures 2005; ‘Science and Technology’; Patenting Activity
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T035.xls
tabloda
71
Almanya 21.310 patent sayısı ile 1.sırada yer alırken, Fransa 7.175 ile ikinci,
ngiltere 5.342 ile üçüncü sırada yer almaktadır. Türkiye 43 patent uygulaması ile 18. ,
Portekiz 40 ile 19., Slovakya 12 ile 20. sırada yer almaktadır.
Türkiye’de imalat sanayiinde patent uygulamasına ba vuranlar % 17.8 iken,
ba vurmayanlar % 82.2’ dir. Ba vurmama nedenleri; % 32.8’nin bilgisi yok, % 2.3 ü
süreyi uzun bulmakta, % 8.9’u maliyetli bulmakta, % 25’i önemli görmemekte, % 8.3’
ü koruma sa lamadı ını dü ünmektedir (D E istatistikleri 2004).
4.1.5.2.4.Bilgi ve leti im Teknolojisi Geli imi
Ekonomiler artık bilgiye dayalı büyüdü ünden bilgi ve ileti im teknolojisi
geli imi ekonomik geli imi hızlandırıcı faktörlerdir. Bilgi teknolojisi sanayilerinde
üretim maliyetleri azalı gösterirken, üretim kapasitesi artı göstermekte, üretimde
etkinli i arttırmaktadır. Bilgisayar ve ileti im teknolojisindeki geli meler, üretim için
gerekli her türlü bilgi akı ını hızlandırıp kolayla tıdı ı gibi, zaman ve mekan
kullanımında
sa ladı ı
avantajlarla,
üretimde
etkinli i
arttırmaktadır.
"Bu
geli melerden, bilgi toplumunda teknolojik altyapının önemli bir kesiminin ileti im
donanımından olaca ı görülmektedir" (Güne 2003;8-11 ).
Tablo 23 Bilgi ve leti im Teknolojisi Geli imi(2004)
ÜLKELER
B LG VE LET M
TEKNOLOJ S GEL M ENDEKS
1.F NLAND YA
1.62
2.DAN MARKA
1.60
3. SVEÇ
1.53
4. NG LTERE
1.21
5.ALMANYA
1.16
6.HOLLANDA
1.08
7.AVUSTURYA
1.01
8.LÜKSEMBURG
1.04
9.FRANSA
0.96
10. RLANDA
0.89
11.BELÇ KA
0.74
12. SPANYA
0.43
13.PORTEK Z
0.39
14.MACAR STAN
0.24
15.ÇEK CUM.
0.21
16.YUNAN STAN
0.17
17. TALYA
0.10
18.SLOVAKYA
0.03
19.TÜRK YE
-0.14
20.POLONYA
-0.50
Kaynak: World Ecomomic Forum (2004b); ‘The Networked Readiness Index Rankings’
72
http://www.weforum.org/pdf/Global_Competitiveness_Reports/Reports/GITR_2004_2005/Network
ed_Readiness_Index_Rankings.pdf
Bilgi ve ileti im teknolojisindeki geli menin ülkelere oranlarına baktı ımızda;
Finlandiya 1., Danimarka 2., sveç 3. sırada yer alırken Türkiye 19., Polonya 20. sırada
yer almaktadır.
4.1.5.2.5.Evden nternete Ba lanma Oranları
Evden internete ba lanma oranları di er bir göstergedir. Teknolojiyi kullanmak
ve daha fazla bilgi edinebilmek açısından bireylerin evlerinden internete ba lanma
oranları bir geli mi lik göstergesi olup, uluslararası kar ıla tırmalarda kullanılmaktadır.
Danimarka’da hane halkının %.69’u evinden internete ba lanabilmektedir. Danimarka
bu oranla birinci sırada yer almaktadır. Hollanda %65 ile ikinci, Almanya %60 ile
üçüncü sırada yer alırken Türkiye % 7’lik oran ile son sırada yer almaktadır.
Tablo 24 Evden nternete Ba lanma Oranları(2004)
ÜLKELER
%
1.DAN MARKA
69
2.HOLLANDA
65
3.ALMANYA
60
4.LÜKSEMBURG
59
5. NG LTERE
56
6.F NLAND YA
51
7.BELÇ KA(2005)
50
8.AVUSTURYA
45
9. RLANDA
40
10. TALYA
34
11.FRANSA
34
12. SPANYA
34
13.PORTEK Z
26
14.POLONYA
26
15.SLOVAKYA
23
16.ÇEK CUM.
19
17.YUNAN STAN
17
18.MACAR STAN
14
19.TÜRK YE
7
Kaynak:Eurostat 2005, Level of Internet Access-Households
http://epp.eurostat.cec.eu.int/portal/page?_pageid=1996,39140985&_dad=portal&_schema=PORT
AL&screen=detailref&language=en&product=Yearlies_new_science_technology&root=Yearlies_n
ew_science_technology/I/I5/ir031
73
4.1.5.3.Enerji
Enerji günlük ya amın ve ekonomide üretimin vazgeçilmez unsurlarındandır.
Enerji konusunda gösterge olarak toplam enerji üretimi, elektrik üretimi ve elektrik
tüketimi yer almaktadır.
4.1.5.3.1.Toplam Enerji Üretimi
Enerji üretim maliyetleri içerisinde önemli bir paya sahiptir. Artan enerji
talebinin kar ılanabilmesi için, enerji üretiminin artması ve üretilen enerjinin çevreye
ve do al kaynaklara zarar vermemesi gerekmektedir. Bu açıdan etkili bir ulusal enerji
politikası olu turulması ve uygulanması gerekmektedir.
Tablo 25 Toplam Enerji Üretimi(2003)
ÜLKELER
TOPLAM ENERJ ÜRET M
m ton
1. NG LTERE
246.4
2.FRANSA
136.3
3.ALMANYA
134.5
4.POLONYA
80.6
5.HOLLANDA
58.5
6. SVEÇ
31.7
7. SPANYA
33
8.ÇEK CUM.
33
9.DAN MARKA
28.5
10. TALYA
27.7
11.TÜRK YE
23.6
12.F NLAND YA
16
13.BELÇ KA
13.5
14.MACAR STAN
10.4
15.AVUSTURYA
10
16.YUNAN STAN
9.9
17.SLOVAKYA
6.4
18.PORTEK Z
4.3
19. RLANDA
1.9
20.LÜKSEMBURG
0.1
Kaynak:OECD in Figures 2005, ‘Energy; Production’
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T019.xls
Toplam enerji üretiminde Avusturya 253.5 m ton ile birinci sırada, ngiltere
246.4 ile ikinci sırada, Fransa 136.3 m ton ile üçüncü sırada yer almaktadır. Türkiye
23.6 m ton ile 12. sırada yer alırken, Lüksemburg 0.1 ile üçüncü sırada yer almaktadır.
74
4.1.5.3.2.Elektrik Üretimi
Elektrik enerjisi, sanayide kullanılan enerji faktörleri içerisinde en önemli olan
faktördür. Artan enerji talebini kar ılayabilmek için elektrik üretimi ve da ıtımı önem
arz etmektedir. Enerji talebinin kar ılanamaması durumunda, artan elektrik fiyatları
üretim maliyetlerinin artması nedeniyle ürün fiyatlarının artmasına ve rekabet gücünün
azalmasına neden olacaktır.
Tablo 26 Elektrik Üretimi(2003)Gwh
ÜLKELER
1.ALMANYA
TOPLAM ELEKTR K ÜRET M (2003)
599.470
2.FRANSA
566.949
3. SPANYA
262.860
4. NG LTERE
398.620
5. TALYA
293.865
6.POLONYA
151.631
7.TÜRK YE
140.581
8. SVEÇ
135.435
9.HOLLANDA
96.775
10.BELÇ KA
84.618
11.F NLAND YA
84.227
12.ÇEK CUM.
82.223
13.AVUSTURYA
60.097
14.YUNAN STAN
58.478
15.POTREK Z
46.852
16.DAN MARKA
46.196
17.MACAR STAN
34.141
18.SLOVAKYA
31.176
19. RLANDA
25.219
20.LÜKSEMBURG
3.611
Kaynak:Eurostat 2005, Total Gross Electricity Generation
http://epp.eurostat.cec.eu.int/portal/page?_pageid=1996,39140985&_dad=portal&_schema=PORT
AL&screen=detailref&language=en&product=Yearlies_new_environment_energy&root=Yearlies_
new_environment_energy/H/H2/H23/ebc16144
Elektrik üretiminde Almanya
599.470 gwh elektrik üreterek 1. sırada yer
almaktadır. Fransa, 566.949 gwh elektrik üreterek 2. sırada, spanya ise 262.860 gwh
elektrik üretimi ile 3. sırada yer almaktadır. Türkiye elektrik üretiminde 140.581 gwh ile
7.sırada yer alırken, Lüksemburg 3.611 ile son sırada yer almaktadır.
75
4.1.5.3.3.Elektrik Tüketimi
Günlük ya amda enerji talebi gün geçtikçe artı göstermektedir. Ki i ba ına
dü en elektrik tüketimi, bireylerin gereksinim duydukları enerji talebinin kar ılanma
oranını yansıtmaktadır. Bu nedenle sıralama, ki i ba ına dü en enerji tüketiminin en
fazla oldu u ülkeden ba layarak yapılmı tır.
Tablo 27 Elektrik Tüketimi (2003)
ÜLKELER
ELEKTR K TÜKET M K
1.F NLAND YA
16427
2.LÜKSEMVURG
15933
3. SVEÇ
15397
4.BELÇ KA
8414
5.AVUSTURYA
8128
6.FRANSA
7624
7.ALMANYA
6898
8.HOLLANDA
6748
9.DAN MARKA
6599
10. NG LTERE
6231
11. RLANDA
6105
12.ÇEK CUM.
6070
13. SPANYA
5868
14. TALYA
5576
15.SLOVAKYA
5009
16.YUNAN STAN
5064
17.PORTEK Z
4382
18.MACAR STAN
3637
19.POLONYA
3328
20.TÜRK YE
1654
Kaynak: International Energy Agency (IEA)
http:www.iea.org/dbtw-wpd/Textbase/nppdf/free/2005/key2005.pdf
BA INA(kwh)
Ki i ba ına elektrik tüketiminde ise Finlandiya 16427 kwh elektrik tüketimi ile
1. sırada, Lüksemburg 15933 kwh elektirik tüketimi ile ikinci sırada, sveç 15397 kwh
elektrik tüketimi ile üçüncü sırada yer almaktadır. Türkiye 1654 kwh elektrik tüketimi
ile son sırada yer almaktadır. Türkiye toplam elektrik üretiminde ön sıralarda yer
alırken, artan nüfus neticesinde elektrik üretimi, tüketimi kar ılayamamakta, bu
durumda enerji fiyatları artı göstermektedir.
4.1.5.4.Çevre
Küreselle me ile birlikte artan uluslararası ticaret ile birlikte, endüstrilerin
çevreye verdikleri zarar günümüzde tartı ılan konular arasındadır. Endüstrileri hızla
geli en ancak, atık oranları ve çevreye verdikleri zararlar ile bu zararları telafi edecek
76
yatırımlarda bulunmayan ülkelerin rekabet güçleri zayıflamaktadır. Rekabet gücünün
sürdürülebilmesi ve gelecek nesillerin ya am kalitesinin arttırılabilmesi açısından çevre
korunmasına gösterilen duyarlılı ın arttırılması gerekmektedir. Çevre konusunda
öncelikle kirlilik oranları, atık miktarları ve çevreye yapılan harcamalar ele alınacaktır.
4.1.5.4.1.Kirlilik Oranları
Çevre göstergelerinin ilki olan hava kirlilik oranlarıdır. Endüstriyel üretim
beraberinde hava kirlili ini de getirmektedir. Hava kirlili i sa lıksız ya am ko ullarına
neden olarak bireylerin sa lıklarını olumsuz etkilemektedir. Her geçen gün artan hava
kirlili i çe itli önlemler alınmadı ı taktirde ciddi sa lık sorunları meydana getirecektir.
Tablo 28 Hava Kirlilik Oranları(2002)
HAVA K RL L
ÜLKELER
SÜLFÜR OKS T N TROJEN OKS T
TOPLAM
1.ALMANYA
7
17
24
2.AVUSTURYA
4
25
29
3.FRANSA
9
23
32
4.HOLLANDA
5
27
32
5. TALYA
11
22
33
6. SVEÇ
6
27
33
7.SLOVAKYA
19
19
38
8.DAN MARKA
5
36
41
9.BELÇ KA
15
28
43
10. NG LTERE
17
26
43
11.TÜRK YE
31
14
45
12.LÜKSEMBURG 7
38
45
13.MACAR STAN 35
18
53
14.ÇEK CUM.
23
31
54
15.PORTEK Z
28
28
56
16. RLANDA
25
31
56
17.F NLAND YA
16
41
57
18.POLONYA
38
21
59
19. SPANYA
37
35
72
20.YUNAN STAN 46
29
75
Kaynak:OECD in Figures 2005, Environment;Emissions and Pollution
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T022.xls
Tablo’dan yola çıkarak yorum yapacak olursak; Almanya, sülfür oksit ve
nitrojen oksitten olu an hava kirlili inde 24’lük oran ile, en az hava kirli ine sahip ülke
olup birinci sırada yer almaktadır. Avusturya ve Fransa da 29 ve 32’lik oranlarla ikinci
ve üçüncü sırada yer almaktadırlar. Türkiye hava kirlilik oranında 45’lik oran ile
77
11.sırada yer almaktadır. spanya 72, Yunanistan 75 oranındaki paylar ile en fazla hava
kirlili ine sahip ülkelerdir.
4.1.5.4.2.Kentsel Atık Miktarı
Kentsel atık miktarı di er bir göstergedir. Gerçekle tirilen üretim potansiyeli ne
denli büyük olursa olsun, üretim sonucu meydana gelen negatif dı sallıklar önlenmedi i
sürece elde edilen rekabet gücü kalıcı olmayacaktır. Bu nedenle kentsel atık miktarı en
az olan ülkeler en rekabetçi ülkeler olarak belirlenmi tir.
ÜLKELER
Tablo 29 Kentsel Atık Miktarı(2002)
1.POLONYA
2.ÇEK CUM.
3.SLOVAKYA
4.TÜRK YE
5.YUNAN STAN
6.BELÇ KA
7.PORTEK Z
8.F NLAND YA
9.MACAR STAN
10. SVEÇ
11. TALYA
12.FRANSA
13.AVUSTURYA
14.HOLLANDA
15. NG LTERE
16.ALMANYA
17. SPANYA
18.LÜKSEMBURG
19.DAN MARKA
20. RLANDA
KENTSEL ATIK
( Ki i ba ına kg)
260
280
300
360
430
440
450
450
460
470
520
540
560
600
610
640
650
650
670
760
Kaynak:OECD in Figures 2005, Environment;Emissions and Pollution
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T022.xls
Ki i ba ına kentsel atık miktarlarında Polonya ki i ba ına 260 kg ile en aza atık
miktarına sahip ülke olarak birinci sırada yer almaktadır. Çek Cumhuriyeti 280 kg ile
ikici sırada yer almaktadır. Türkiye ise ki i ba ına 360 kg ile 4.sırada yer almaktadır.
rlanda ki i ba ına 760 kg ile son sırada yer almaktadır.
4.1.5.4.3.Kirlili i Önleyici Harcamalar
Çevre üzerinde olu an tahribatların ortadan kaldırılması ve yeni tehditlerin
olu umunun önlenmesi için, kamu kesiminin ve özel sektörün çe itli önlemler alarak
78
uygulamaları gerekmektedir. GSY H’nın yüzdesi olarak, en fazla harcamada bulunan
ülke en rekabetçi ülke olarak belirlenmi tir.
Tablo 30 Kirlili i Önlemek çin Yapılan Harcamalar(2002)
ÜLKELER
1.AVUSTURYA
HARCAMALAR (% GSY H)
2.4
2.HOLLANDA
2
3.POLONYA
2
4.FRANSA
1.7
5.ALMANYA
1.6
6.BELÇ KA
1.5
7.MACAR STAN
1.4
8.ÇEK CUM.
1.2
9. SVEÇ
1.1
10.TÜRK YE
1.1
11. TALYA
0.8
12.PORTEK Z
0.8
13.F NLAND YA
0.8
14.SLOVAKYA
0.8
15. SPANYA
0.8
16. NG LTERE
0.7
17. RLANDA
0.6
Kaynak:OECD in Figures 2005, Environment;Emissions and Pollution
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T022.xls
Avusturya’nın kirlilik miktarı di er birçok ülkeye nazaran az olmasına ra men
GSY H’sından kirlili i önleyici harcamada bulunmak için en fazla pay ayıran ülkedir.
Avusturya % 2.4’lük oran ayırırken Hollanda %2, Fransa % 1.7 oranında pay
ayırmaktadır. Türkiye’de oran GSY H’nın %1.1’dir. Oran olarak çevre için ayrılan pay
az olmasına ra men di er ülkeler ile kıyaslandı ında Türkiye çevre konusunda rekabet
gücü yüksek bir ülkedir.
4.1.5.5.E itim
E itim bir ülke insanına yapılan en önemli yatırımdır. Ülke insanının e itimi
yalnızca e itilen insana de il, aynı zamanda tüm topluma yarar sa lamaktadır.
"E itimde önemli boyutlarda bir dı sallık söz konusudur" (Kumcu 2005;1). E itim
79
göstergeleri olarak, e itim harcamaları ve yabancı dil ö renimi ve üniversite e itiminde
yabancı ö renci sayısı ele alınmı tır.
4.1.5.1.1.E itime Yapılan Harcamalar
E itim harcamaları kamu ve özel kesimin yaptı ı harcamaların toplamı olarak
ele alınmı tır. Tüm AB ülkelerinde e itim harcamaları yüksek oranda kamu tarafından
gerçekle tirilmektedir. Özel kesimin e itim harcamalarında payının artması, e itim
sisteminin daha etkili olabilmesini sa layacaktır.
Tablo 31 E itim Harcamaları
ÜLKELER
TOPLAM
KAMU
ÖZEL
KAMU+ÖZEL GSY H’nın %’si Olarak GSY H’nın %’si Olarak
1. NG LTERE
7.34
4.66
0.82
2.DAN MARKA
7.10
6.82
0.28
3. SVEÇ
6.46
6.25
0.21
4.BELÇ KA
6.36
5.97
0.39
5.FRANSA
5.98
5.61
0.38
6.PORTEK Z
5.85
5.77
0.09
7.F NLAND YA
5.84
5.74
0.10
8.AVUSTURYA
5.78
5.56
0.22
9.POLONYA
5.56
10. TALYA
5.31
4.87
0.44
11.ALMANYA
5.26
4.28
0.98
12.MACAR STAN 5.18
4.61
0.57
13.HOLLANDA
4.90
4.51
0.39
14. SPANYA
4.89
4.33
0.56
15.ÇEK CUM.
4.58
4.21
0.38
16. RLANDA
4.49
4.14
0.35
17.SLOVAKYA
4.11
3.99
0.12
18.YUNAN STAN 4.06
3.82
0.23
19.LÜKSEMBURG 3.64
3.64
20.TÜRK YE
3.51
3.46
Kaynak:OECD in Figure 2005, Education;Expenditure
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T031.xls
Toplam harcamalar baz alındı ında ngiltere e itime en fazla kaynak aktaran
ülkedir. ngiltere’de 7.34 olan oran Danimarka’da 7.10, sveç’te 6.46, Belçika’da
6.36’dır. Türkiye rakipleri içerisinde e itime en az kaynak ayıran ülkedir. Türkiye’de
e itime yapılan toplam harcama oranı GSY H’nın %’si olarak 3.51’dir. Türkiye bu oran
ile AB ülkeleri içerisinde sonuncu durumdadır.
80
4.1.5.2.2.Yabancı Dil Ö renimi
Küreselle menin hızla devam etti i günümüzde, entegre olan toplumlar arasında
yabancı dil ileti im açısından son derece önemlidir. Yabancı dil olarak ngilizce,
Almanca ve Fransızca dilleri ve ö renim düzeyleri seçilmi tir.
Tablo 32 Yabancı Dil Ö renimi (Lise Seviyesinde) 2003 %
ÜLKELER
NG L ZCE
ALMANCA
FRANSIZCA
Ö REN M
Ö REN M
Ö REN M
1.LÜKSEMBURG
96.9
96.9
96.9
2.HOLLANDA
100
85.7
70
3.DAN MARKA
96.7
71.6
22.3
4.SLOVAKYA
96.7
77
13.5
5.ÇEK CUM.
100
69.9
17.2
6. SVEÇ
100
43.4
26.3
7.POLONYA
92.2
63.9
12.7
8.BELÇ KA
94.5
28.8
47.2
9.F NLAND YA
99.5
40.6
20.8
10.ALMANYA
93.1
29.4
11. SPANYA
95.7
1.2
30.3
12.FRANSA
99.5
28.7
13.MACAR STAN
64.3
52.9
5.9
14. TALYA
85.7
8.2
26.4
15.AVUSTURYA(2002) 96.9
42.8
16.YUNAN STAN(2002) 95.2
2.1
10.3
17.TÜRK YE
66.1
3.8
0.8
18. RLANDA
18.7
65.7
Kaynak:Eurostat 2005, Pupils Learning English, French, German; Upper Secondary, General
Education
http://epp.eurostat.cec.eu.int/portal/page?_pageid=1996,39140985&_dad=portal&_schema=PORT
AL&screen=detailref&language=en&product=Yearlies_new_population&root=Yearlies_new_pop
ulation/C/C3/C34/cca13584
Not: Almanca ve Fransızca dil ö renimi internet adresleri kaynakçada gösterilmi tir
Lise seviyesinde yabancı dil ö renimlerine bakacak olursak, üç dilin de yo un
olarak ö retildi i Lüksemburg 96.9’luk oran ile birinci sırada yer almaktadır.
Lüksemburg’da üç dilde aynı oranda yani % 96.9 oranında ö retilmektedir. Hollanda,
Danimarka, Slovakya da yine üç dilin ö reniminde ön sıralarda yer almaktadırlar.
Hollanda’da ngilizce ö retimi %100, Almanca % 85.7, Fransızca %70 oranında
yapılırken, Danimarka’da ngilizce %96.7, Almanca %71.6, Fransızca %22.3 oranında
yapılmaktadır. Türkiye ise yabancı dil ö reniminde son sıralarda yer almaktadır.
Türkiye’de lise seviyesinde ngilizce ö renimi % 66.1, Almanca ö renimi % 3.8,
Fransızca ö renimi %0.8 oranında olmaktadır.
81
4.1.5.5.3.Yabancı Ö renci Sayısı
Ö rencilerin e itim almak için yabancı bir ülkeyi tercih etmeleri, o ülkenin
e itim sisteminin ileri düzeyde oldu unu göstermektedir. Bu açıdan yabancı ö renci
çekebilen ülkelerin e itimde rekabet gücüne sahip oldukları söylenebilir.
Tablo 33 Üniversite E itiminde Yabancı Ö renci Sayısı(2003)
ÜLKELER
ÜN VERS TE E T M NDE
YABANCI Ö RENC SAYISI
1. NG LTERE
255.233
2.ALMANYA
240.619
3.FRANSA
221.567
4. SPANYA
53.639
5.BELÇ KA
41.856
6. TALYA
36.137
7.AVUSTURYA
31.101
8. SVEÇ
25.523
9.HOLLANDA
20.531
10.DAN MARKA
18.120
11.TÜRK YE
15.719
12.PORTEK Z
15.483
13.ÇEK CUM.
12.474
14.YUNUN STAN
12.456
15.MACAR STAN
12.226
16. RLANDA
10.221
17.POLONYA
7.617
18.F NLAND YA
7.361
19.SLOVAKYA
1.651
Kaynak: OECD in Figure 2005, Foreign Students in Tertiary Education
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061G009.xls
Yabancı ülke ö rencilerinin e itim görmek için seçtikleri ilk ülke ngiltere’dir.
E itimde toplam 225.619 yabancı ö renciye sahip olan ngiltere birinci sırada yer
alırken, Fransa ikinci, spanya 53.639 ö renci ile üçüncü, Türkiye 15.739 ö renci ile
11.sırada yer almaktadır. Finlandiya 18.sırada, Slovakya 1.651 ö renci ile son sırada
yer almaktadır.
Fiziksel, mali veya do al kaynaklar ne denli büyük olursa olsun nitelikli insan
gücü olmadan ne ülke ekonomisinin ne de i letmelerin uzun vadede kalıcı bir ba arıya
ula ması mümkün olmamaktadır (Gürak 2002;1). AB ülkelerine oranla e itim
sıralamalarında alt sıralarda bulunan Türkiye’de e itime verilen önem arttırılarak,
e itimli i gücünü ve böylece verimlili i arttırmak amaçlanmalıdır.
82
4.1.5.6.Sa lık
Sa lık, ülke insanın refah seviyesi ve be eri sermayenin geli imi açısından önem
arz etmektedir. Sa lık ko ulları iyi düzeyde olan i gücünün verimlili i, i e adaptasyonu,
artı gösterecektir. Gösterge olarak yapılan harcamalar, sa lıklı ya am süresi ve bebek
ölüm oranı ele alınmı tır.
4.1.5.6.1.Sa lık çin Yapılan Harcamalar
Sa lık için yapılan toplam harcamalar kamunun ve özel sektörün yaptı ı
harcamaların toplamını göstermektedir.Yapılan harcamalar sa lı a gösterilen önemin
belirtisidir.
ÜLKELER
Tablo 34 Sa lık için yapılan toplam harcamalar (2003)
SA LIK Ç N YAPILAN
TOPLAM HARCAMALAR(%GSY H)
1.ALMANYA
11,1
2.FRANSA
10.1
3.YUNAN STAN
9,9
4.HOLLANDA
9.8
5.BELÇ KA
9.6
6.PORTEK Z
9.6
7. SVEÇ
9.2
8.DAN MARKA
9
9. TALYA
8,4
10.MACAR STAN
7.8
11. SPANYA
7.7
12. NG LTERE
7,7
13.AVUSTURYA
7,6
14.ÇEK CUM
7.5
15.F NLAND YA
7,4
16. RLANDA
7.3
17.TÜRK YE
6,6
18.LÜKSEMBURG
6,1
19.POLONYA
6
20.SLOVAKYA
5.9
Kaynak:OECD in Figures 2005, Health; Spending and Resources
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T002.xls
GSY H’nın %’si olarak yapılan harcamalara baktı ımızda Almanya 11.1’lik
oran ile sa lık harcamalarında birinci sırada yer almaktadır. Fransa 10.1,Yunanistan
9.9’luk oranlarla Almanya’yı takip eden ülkelerdir. Türkiye 6.6’lık oran ile 17. sırada
yer almaktadır.
83
4.1.5.6.2.Ortalama Ya am Süresi
Ortalama ya am süresi, sa lık ko ullarına, sa lık için yapılan yatırımlara ba lı
olarak de i im göstermektedir. Ya am standartlarına ba lı olarak de i en ortalama
ya am süresi en uzun, ortalama 80 ile sveç’tir. Di er ülkelerden talya, Fransa, spanya,
Yunanistan da ortalama 79 ile ya am süreleri yüksek olan ülkelerdir. Türkiye 72.36’lık
oran ile son sırada yer almaktadır.
Tablo 35 Ortalama Ya am Süresi (2005)
ÜLKELER
1. SVEÇ
TOPLAM(2005)
80.40
2. TALYA
79.68
3.FRANSA
79.60
4. SPANYA
79.52
5.YUNAN STAN
79.09
6.AVUSTURYA
78.92
7.HOLLANDA
78.81
8.LÜKSEMBURG
78.74
9.ALMANYA
78.65
10.BELÇ KA
78.62
11. NG LTERE
78.38
12.F NLAND YA
78.35
13.DAN MARKA
77.62
14. RLANDA
77.56
13.PORTEK Z
77.53
16.ÇEK CUM.
76.02
17.POLONYA
74.74
18.SLOVAKYA
74.50
19.MACAR STAN
72.40
20.TÜRK YE
72.36
Kaynak: CIA The World Fact Book ; 2005 Life Expendacy
http://www.cia.gov./cia/publications/factbook/rankorder/2102rank.html
4.1.5.6.3.Bebek Ölüm Oranı
Bebek ölüm oranı di er bir göstergedir. Elveri siz artlarda do an ve büyütülen,
iyi beslenemeyen, do um sonrası doktor kontrolünden geçmeyen ve çe itli hastalıklara
sahip bebeklerin ölüm oranı ülkenin sa lık hizmetleri açısından önemli bir göstergedir.
84
sveç’te do an her 10000 çocuktan sadece 28’i ölürken, Türkiye’de 410’unu
ölmektedir. Di er ülkelerde ise sayı 100’ü geçmemektedir.
Tablo 36 Bebek Ölüm Oranı (2005)
ÜLKELER
BEBEK ÖLÜM ORANI
(do an her 1000 bebekten)
1. SVEÇ
2.77
2.F NLAND YA
3.57
3.ÇEK CUM.
3.93
4.ALMANYA
4.16
5.FRANSA
4.26
6. SPANYA
4.42
7.DAN MARKA
4.56
8.AVUSTURYA
4.66
9.BELÇ KA
4.68
10.LÜKSEMBURG
4.81
11.HOLLANDA
5.04
12.PORTEK Z
5.05
13. NG LTERE
5.16
14. RLANDA
5.39
15.YUNAN STAN
5.53
16. TALYA
5.94
17.POLONYA
7.36
18.SLOVAKYA
7.41
19.MACAR STAN
8.57
20.TÜRK YE
41.04
Kaynak: CIA The World Fact Book 2005, Rank Order;Infant Mortality Rate
http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/rankorder/2091rank.html
4.2.Rekabet Gücü Çıktıları
Rekabet gücü girdileri üzerinde alınan kararlar, ülkenin ekonomik performansını
etkileyerek rekabet gücünde etkileri olan çıktıları olu turmaktadır. Rekabet gücü
çıktıları verimlilik, i maliyetleri, fiyatlardan olu maktadır. Verimlilik daha az girdi ile
daha fazla üretimi ya da etkin üretimi sa larken, i maliyetleri yatırım kararlarını,
yapılan yatırım sonucu üretilen ürünlerin fiyatını etkilemekte, fiyatların ise uluslararası
rekabette öncü rolü bulunup, ülkenin dı ticaretini etkilemektedir.
4.2.1.Verimlilik
Rekabetçili in en önemli unsurlarından biri toplam verimlili i arttırmaktır.
Küreselle menin getirdi i üretim ve ticaretteki büyüme fırsatları ve artan rekabet,
ülkelerin yerel ve ulusal pazarlara dönük endüstrilerinde verimlilik ve rekabet gücü
artı ını gerekli kılmaktadır (T SK 2001;1).
85
Tablo 37
gücü Verimlili i(2003)
ÜLKELER
VER ML L K
OECD=100
1.LÜKSEMBURG
153
2.BELÇ KA
144
3.FRANSA
142
4. RLANDA
135
5.HOLLANDA
132
6.ALMANYA
122
7. TALYA
120
8.AVUSTURYA
120
9.DAN MARKA
119
10. SPANYA
114
11. NG LTERE
113
12.F NLAND YA
109
13. SVEÇ
104
14.YUNAN STAN
80
15.PORTEK Z
70
16.MACAR STAN
62
17.SLOVAKYA
60
18.ÇEK CUM
55
19.POLONYA
50
20.TÜRK YE
35
Kaynak:OECD n Figures 2005, ‘Labour Productivity’
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061G006.xls
Not: gücü verimlili i oranları, grafikten alınmı tır.
AB ülkeleri açısından toplam i gücü verimlili ine baktı ımızda Lüksemburg
endeks de eri olan 153 ile verimlilikte birinci sırada yer almaktadır. Belçika 144,
Fransa 142 ile ilk üç ülke arasında iken Türkiye 35 ile sonuncu durumdadır. Türkiye’nin
rekabet gücünün dü ük olmasında en önemli nedenlerden biri de verimlili in dü ük
olmasıdır. Bu konuda yapılması gereken nitelikli i gücü yeti tirilmesi ve böylece
i letme verimlili inin arttırılarak uluslararası arenada rekabetçi üstünlü e sahip
olabilmektir. Bu konuda yine be eri sermaye yatırımları ön plana çıkarak e itimin
önemi artmaktadır.
4.2.2.
Maliyetleri
maliyetleri fiyatlar yolu ile uluslararası rekabet gücü üzerinde etkili
olabilmektedir.
Artan
getirebilmektedir.
incelenmi tir.
fiyatlar,
ihracatı
azaltırken,
ithal
ürünleri
cazip
hale
maliyetleri içerisinde i gücü maliyetleri, enerji fiyatları ele alınıp
86
4.2.2.1. gücü Maliyetleri
Yüksek i gücü maliyetleri, üretim sürecinde önemli bir maliyet kalemi
oldu undan, firmaların üretim maliyetlerini do rudan etkilemektedir. Üretim maliyetleri
artı gösteren firmalar, artan fiyatlar kar ısında tedbir olarak çalı tırdıkları i gücünü
azaltma yolunu seçebilmektedirler. Bu durumda, i sizlik oranı artı göstermekte ve
çe itli toplumsal sorunlar ya anmaktadır.
Tablo 38
gücü Maliyetleri(2004)
ÜLKELER
GÜCÜ MAL YETLER
1.MACAR STAN
13.229
2.SLOVAKYA
13.997
3.PORTEK Z
16.128
4.POLONYA
17.319
5.ÇEK CUM.
19.395
6.TÜRK YE
20.003
7.YUNAN STAN
22.138
8. SPANYA
29.382
9. RLANDA
30.236
10.AVUSTURYA
34.356
11. SVEÇ
34.606
12. TALYA
35.005
13.FRANSA
35.443
14.LÜKSEMBURG
35.767
15. NG LTERE
36.159
16.F NLAND YA
37.174
17.DAN MARKA
37.856
18.HOLLANDA
39.614
19.ALMANYA
42.543
20.BELÇ KA
46.261
Kaynak:OECD Economic Outlook (2004); Income tax plus employees and employers social
security contributions ‘Labour Costs’ Table1.3.
http://www.oecd.org/dataoecd/33/28/34545117.pdf
gücü maliyetlerine baktı ımızda Macaristan 13.229’luk oran ile en az i gücü
maliyetine sahip ülke durumundadır. Macaristan’ı Slovakya ve Portekiz izlemektedir.
Türkiye ise 20.003’lük oran ile 6.sırada yer almaktadır. Hollanda 39.614, Almanya
42.543, Belçika ise 46.261’lik oran ile son sırada yer almaktadır.
87
Tablo 39
gücü Maliyetlerinde stihdam Vergileri (2004)
(Ücretlerden Alınan Vergiler le çi ve veren Sosyal Güvenlik Primlerinin gücü
Maliyetine oranı)
ÜLKELER
ST HDAM VERG LER N N YÜKÜ
1. RLANDA
23.8
2. NG LTERE
31.2
3.LÜKSEMBURG
31.9
4.PORTEK Z
32.6
5.YUNAN STAN
34.9
6. SPANYA
38
7.DAN MARKA
41.5
8.SLOVAKYA
42
9.TÜRK YE
42.7
10.POLONYA
43.1
11.HOLLANDA
43.6
12.ÇEK CUM.
43.6
13.F NLAND YA
43.8
14.AVUSTURYA
44.9
15. TALYA
45.7
16.MACAR STAN
45.8
17.FRANSA
47.4
18. SVEÇ
48
19.ALMANYA
50.7
20.BELÇ KA
54.2
Kaynak:OECD Economic Outlook 2004 ; Income tax plus employees and employers social
security contributions ,Table1.3
http://www.oecd.org/dataoecd/33/28/34545117.pdf
Yüksek vergi yükü ve sosyal güvenlik primleri i gücü maliyetini yükselterek
rekabet gücünü zayıflatmaktadır. Ücretlerden alınan vergiler ve sosyal güvenlik primleri
toplamından olu an istihdam vergilerinde rlanda % 23.8’lik oran ile birinci ve en
rekabetçi ülke konumundadır.
ngiltere’de oran %31.2’dir ve ikinci sırada yer
almaktadır, Lüksemburg’da ise %31.9’dur, üçüncü sırada yer almaktadır. Türkiye’de
oran 42.7’dir ve 9. sırada yer almaktadır. Son sıralarda yer alan sveç’te oran 48,
Almanya’da 50.7, Belçika’da 54.2’dir.
gücü maliyetlerinin dü ürülerek, istihdamın
arttırılması, kayıtdı ı ekonominin önlenmesi ve böylece rekabet gücünün arttırılması
için vergi yükü ve sosyal güvenlik primleri dü ürülmelidir.
4.2.2.2.Enerji Fiyatları
Enerjinin ucuz ve kaliteli sunumu hem günlük ya am hem de sanayile me
açısından önem arz etmektedir. Enerji maliyetlerindeki artı , fiyatlarda artı göstermesi
nedeni ile rekabet gücü üzerinde azaltıcı etkide bulunabilmektedir.
88
4.2.2.1.Sanayide Kullanılan Elektri in Fiyatı(2004)
Elektrik fiyatlarına baktı ımızda elektri i en ucuz temin eden dolayısıyla
elektrik sunumunda en rekabetçi ülke Fransa’dır. Yunanistan, Polonya da rakiplerine
oranla daha ucuz elektrik temin etmektedirler. Türkiye sıralamada pahalı elektrik elde
etmesinden dolayı son sıralarda yer almaktadır. Sıralamada Türkiye 12. talya ise
13.sırada yer almaktadırlar.
Tablo 40 Sanayide Kullanılan Elektri in Fiyatı
ÜLKELER
ELEKTR K F YATI
Saat Ba ına Kwh ,Dolar
1.FRANSA
0.050
2.POLONYA
0.060
3.YUNAN STAN
0.063
4.ÇEK CUM.
0.066
5. NG LTERE
0.067
6.F NLAND YA
0.072
7.SLOVAKYA
0.083
8.MACAR STAN
0.090
9.PORTEK Z
0.093
10.DAN MARKA
0.096
11. RLANDA
0.096
12.TÜRK YE
0.100
13. TALYA
0.162
Kaynak:Energy Information Administration (EIA) 2006; Electric Prices For Industry
http://www.eia.doe.gov/emeu/international/elecprii.html
"Türkiye’de elektri in pahalı olasının nedeni çapraz sübvansiyonlar ve elektrik
da ıtımında ya anan sorunlardır". Çapraz sübvansiyonların önlenmesi ve elektri in
maliyete dayalı fiyatlandırmaya tabi tutulması ile kayıp kaçak oranları dü ürülmelidir.
Ayrıca Teda ’ta çalı an personelin sayısı azaltılıp maa
oranları dü ürüldü ünde
elektrik üretiminde verimlilik ve rekabet gücü arttırılabilecektir (Ça layan 2003;97).
4.2.3.Fiyatlar
Fiyatlar üretici ve tüketici fiyatları olarak ele alınmı tır. Tüketici fiyatları, hane
halkının satın aldı ı ürün ve hizmet sepetinin fiyatını gösterirken, üretici fiyatları,
üretici fiyatları endeksi de belirli bir mal demetinin maliyetini ölçmektedir.
89
4.2.3.1.Tüketici Fiyatları
Tüketici fiyatlarındaki % de i me hane halkının satın alma gücündeki de i meyi
ve dolayısıyla refah seviyelerindeki de i meyi belirtir.
ÜLKELER
Tablo 41 Tüketci fiyatları Endeksi ve % de i me (2004)
TÜKET C
2004/2003
F YATLARI
%DE
ME
ENDEKS 2000=100
1.F NLAND YA
105.5
0.4
2. SVEÇ
107.1
0.3
3.ALMANYA
107.3
2.1
4.DAN MARKA
108.4
1.2
5.BELÇ KA
108.6
2.3
6.FRANSA
108.9
2.1
7.AVUSTURYA
109.6
2.9
8.ÇEK CUMHUR YET
110.1
2.8
9.LÜKSEMBURG
110.4
2.1
10.HOLLANDA
111.0
1.2
11. TALYA
111.3
2.0
12. NG LTERE
111.5
3.5
13.POLONYA
113.6
4.2
14.PORTEK Z
115.6
2.5
15. SPANYA
115.6
3.2
16.YUNAN STAN
116.1
3.1
17. RLANDA
117.3
2.6
18.MACAR STAN
129.4
5.5
19.SLOVAKYA
129.5
6.0
20.TÜRK YE
325.3
9.3
Kaynak:OECD n Figure 2005, ‘Price and Interest Rates’
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T024.xls
Ülkeler açısından baktı ımızda en dü ük tüketici fiyatına sahip olan ülke
105.5’lik endeks ve yıllık 0.4’lük artı ile Finlandiya’dır. Finlandiya’yı sveç, Almanya,
Danimarka izlemektedir. Türkiye ise 325.3’lük endeks de eri ve %9.3’lük de i me ile
son sırada yer almaktadır. Türkiye’de tüketici fiyatlarındaki artı ile birlikte ithal mala
olan talep artarak 2004 yılında tüketim malları ithalatı %60.6 oranında artmı tır.
4.2.3.2.Üretici Fiyatları
Hammadde ve yarı mamul gibi malları kapsayan üretici fiyatları endeksi
TÜFE’den kapsam itibariyle ayrılmaktadır. Da ıtım sisteminin erken bir a amasındaki
fiyatları ölçmek için düzenlenmi
olması bakımından farklılık göstermektedir
(Dornbush/Fischer 1998;38). Hammadde ve yarı mamullerin artan fiyatı, üreticilerin
yüksek fiyatlı girdi sa layabilmelerine neden olarak rekabet gücünün dü mesine sebep
olmaktadır.
90
Tablo 42 Üretici Fiyatları Endeksi ve % De i me(2004)
ÜLKELER
ÜRET C F YATLARI
% DE
ME
ENDEKS 2000=100
1. RLANDA
88.1
-1.6
2.F NLAND YA
95.8
1.2
3. SVEÇ
100.4
2.1
4.FRANSA
103.4
2.3
5.BELÇ KA
104.4
5.1
6. NG LTERE
104.9
2.9
7.ALMANYA
105.2
3.2
8.HOLLANDA
105.9
6.2
9.DAN MARKA
106.1
2.6
10.PORTEK Z
107.5
4.5
11.MACAR STAN
107.9
1.1
12. TALYA
108.1
4.2
13. SPANYA
109
5
14.AVUSTURYA
109
5.2
15.POLONYA
109.2
5.2
16.ÇEK CUM.
110.2
8.3
17.YUNAN STAN
114.2
4.2
18.SLOVAKYA
115
4.9
19.LÜKSEMBURG
117
16.7
20.TÜRK YE
354.6
13.8
Kaynak:OECD in Figures 2005, ‘Price and Interest Rates’
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T024.xls
rlanda 88.1 endeks de eri ve fiyatlarda %1.6’lık azalı ile önemli üretici
fiyatlarında rekabetçi üstünlü e sahiptir. rlanda 1. Finlandiya 95.8 endeks de eri ile
ikinci, sveç 100.4 de eri ile üçüncü sırada yer almaktadır. Türkiye 354.6’lık de er ve
%13.8’lik artı ile son sırada yer almaktadır. Hammadde ve yarı mamul malların
fiyatlarındaki artı , Türkiye’nin üretim için gerekli bir takım girdileri ithal etmesi ve bu
sebeple üretimde dı a ba ımlılı a neden olmaktadır. Türkiye’nin aramalı ithalatı ithalat
içinde en a ırlıklı paya sahip olup 2004’de %35.1.artı göstermi tir.
4.3.Rekabet Gücü Sonuçları
Girdi-çıktı modelinde son bölümü rekabet gücü sonuçları olu turmaktadır.
Ülkelerde refah ve kalkınmı lık düzeyinin artması ve bunun sürdürülebilmesi rekabetçi
üstünlük sa layacaktır. Girdi ve çıktılar rekabetçi üstünlük ortamını hazırlarken,
sonuçlar rekabet gücünün ortaya konulmasına yardımcı olmaktadır. Var olan rekabetçi
ortamın yitirilmemesi için ülkelerin performanslarını devam ettirmeleri, geride kalan
ülkelerin reformlarla yarı ta ön saflara geçmeyi amaçlamaları gerekmektedir.
91
4.3.1.Makro Ekonomik Performans
Sonuçlar GSY H, GSY H’nın nüfusa bölünmesiyle elde edilen ve ki ilerin refah
seviyelerini daha net gösteren ki i ba ına GSY H, ekonomideki reel büyüme oranı,
üretim hacmi, i sizlik oranları, dı ticaret, dı ticaretin etkili oldu u cari i lemler
dengesi, bütçe açıklarının kapatılması için alınan kamu borçları, büyük ölçüde
borçlanmanın neden oldu u kayıtdı ı ekonomiden olu maktadır.
4.3.1.1.GSY H
GSY H belli bir dönem içinde bir ülkede üretilen nihai mal ve hizmetlerin
de eridir (Dornbush,Fischer 1998;29). GSY H yurtiçi üretim sonucu olu an gelirin
standart ölçümüdür. Toplam GSY H ekonominin büyüklü ü hakkında bir ölçüt iken
ki i ba ına GSY H ekonomik ya am standartları açısından göstergedir .
Tablo 43 GSY H (milyar dolar) (2004)
ÜLKELER
GSY H (SGP’ye Göre)
1.ALMANYA
2.351,0
2. NG LTERE
1.875,2
3.FRANSA
1.837,6
4. TALYA
1.610,2
5. SPANYA
1.090,8
6.TÜRK YE
551.9
7.HOLLANDA
507.6
8.POLONYA
428.8
9.BELÇ KA
321.4
10. SVEÇ
273.1
11.AVUSTURYA
259,4
12.YUNAN STAN
237,1
13.PORTEK Z
204,0
14.ÇEK CUM.
188,6
15.DAN MARKA
170,9
16.MACAR STAN
161,2
17.F NLAND YA
159,9
18. RLANDA
145,2
19.SLOVAKYA
77.0
20.LÜKSEMBURG
26.1
Kaynak:OECD in Figure 2005, Gross Domestic Product
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T004.xls
Almanya 2.351 milyar dolar ile birinci sırada yer almaktadır. ngiltere 1.875
milyar dolar en büyük ikinci ekonomidir. ngiltere’yi 1.837 milyar dolar ile Fransa takip
ederken, Türkiye 551.9 milyar dolar ile en büyük 6.ekonomidir. Slovakya 77 milyar
dolar ile 19.sırada, Lüksemburg 26.1 milyar dolar ile 20. sırada yer almaktadır.
92
Ancak ya am seviyesinin artı ı açısından sadece büyüklük yeterli olmamakta
toplam nüfus devreye girerek ki i ba ına ki i ba ına GSY H önemli olmaktadır.
4.3.1.2.Ki i Ba ına GSY H
GSY H yurtiçi ekonominin genel durumu hakkında bir göstergedir. Ancak
toplumun ya am standardının belirlenmesinde ki i ba ına dü en gelir daha net bir
göstergedir. Nitekim GSY H’sı en fazla olan ülke Almanya iken ki i ba ına GSY H
sıralamasında Lüksemburg ilk sırada yer almaktadır.
Tablo 44 Ki i Ba ına GSY H(2004)
ÜLKELER
1.LÜKSEMBURG
K
BA INA GSY H
(SGP’ne Göre)
57.500
OECD=100
208
2. RLANDA
35.800
129
3.AVUSTURYA
31.700
115
4.DAN MARKA
31.600
114
5. NG LTERE
31.400
113
6.HOLLANDA
31.100
113
7.BELÇ KA
30.900
112
8.F NLAND YA
30.600
111
9. SVEÇ
30.400
110
10.FRANSA
29.600
107
11.ALMANYA
28.500
103
12. TALYA
27.700
100
13. SPANYA
25.600
92
14.YUNAN STAN
21.500
78
15.PORTEK Z
19.400
70
16.ÇEK CUM.
18.500
67
17.MACAR STAN
15.900
58
18.SLOVAKYA
14.300
52
19.POLONYA
12.600
46
20.TÜRK YE
7.700
28
Kaynak:OECD in Figures 2005, Gross Domestic Product
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T004.xls
93
Ki i ba ına GSY H oranlarında Lüksemburg 57.500 dolar ile birinci, rlanda
35.800 dolar ile ikinci, Avusturya 31.700 dolar ile üçüncü sırada yer almaktadır.
Slovakya 14.300 dolar ile 18.sırada, Polonya 12.600 dolar ile 19. sırada Türkiye 7.700
dolar ile 20. sırada yer almaktadır. Türkiye AB ülkeleri içinde Almanya’dan sonra en
büyük nüfusa sahip ülkedir. Toplam büyüklükte, gelir açısından ön sıralarda yer
almasına ra men esas gösterge olan ki i ba ına gelirde son sırada yer almaktadır.
4.3.1.3.Reel GSY H Artı Oranı
Ekonomik geli im açısından gerçek çıktı miktarını gösteren reel GSY H fiyat
de i imlerini içermez. Bu nedenle uluslararası kıyaslama açısından daha elveri lidir.
Türkiye reel olarak en fazla büyüyen ekonomidir. % 8.6’lık büyüme oranı ile
1.sırada yer almaktadır. Polonya 5.5’lik büyüme oranı ile 2., Slovakya 5.3’lük oran ile
3., Hollanda 1.2 ile 19., Portekiz 1.1 ile sonuncu sırada yer almaktadır. Ekonomik
büyüklükte ilk üçte yer alan Almanya, ngiltere ve Fransa’nın 2004 yılı reel büyüme
oranları %1.7, %3.2, %2.1’dir. ngiltere 9., Almaya 17. ve Fransa 15. sırada yer
almaktadır.
Tablo 45 Reel GSY H artı oranları
ÜLKELER
2003-2004 ( %)
1.TÜRK YE
8.6
2.POLONYA
5.5
3.SLOVAKYA
5.3
4. RLANDA
5.1
5.MACAR STAN
3.9
6.YUNAN STAN
3.7
7.ÇEK CUM.
3.7
8. SVEÇ
3.6
9. NG LTERE
3.2
10.F NLAND YA
3
11.BELÇ KA
2.6
12. SPANYA
2.6
13.LÜKSEMBURG
2.3
14.DAN MARKA
2.1
15.FRANSA
2.1
16.AVUSTURYA
1.9
17.ALMANYA
1.7
18. TALYA
1.3
19.HOLLANDA
1.2
20.PORTEK Z
1.1
Kaynak:Central Intelligance Agency (CIA) World Fact Book 2005, Rank Order
‘GDP-Real Growth Rate’ http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/docs/rankorderguide.html
94
Türkiye’de reel büyüme oranı di er ülkelere oranla en yüksek düzeydedir, ancak
büyümenin arkasında yatan nedenler büyümenin ileriki dönemde sürdürülebilmesi
açısından önemlidir. Türkiye’de ekonomik büyümenin arkasında yatan nedenlerden biri
ihracat artı ıdır, ikincisi stoklardaki artı tır, üçüncüsü
a ırlıklı olarak spekülatif
yatırımlardan olu an yabancı yatırımlardır. Özellikle sıcak para denilen spekülatif
amaçlı yabancı sermaye yatırımları rekabet gücü üzerinde baskı yaratabilmektedir.
Geçici istikrar sa layan sıcak para ile ekonomi rahatlamaktadır. Sıcak paranın artmaya
devam etmesi ihracat üzerinde baskı yaratıp, ithalatı arttırarak cari açıkların artı ına
neden olmakta ve faiz farklılıklarına duyarlı olan sıcak paranın ülkeden ani çıkı ı
neticesinde kriz meydana gelebilmektedir. Krizlerin önlenebilmesi mali piyasaların
esnek yapıda ve güçlü olması gerekmektedir.
4.3.1.4.Üretim
Üretim artı ı istihdam artı ı, gelir artı ı ve ki i ba ına gelir artı ı ve böylece
refah artı ı sa layaca ından rekabet gücü kriterleri arasında yer almaktadır.
Tablo 46 Endüstriyel Üretim Artı Oranı(2004)
ÜLKELER
ENDÜSTR YEL ÜRET M
ARTI ORANI %
1.TÜRK YE
16.5
2.POLONYA
10
3.MACAR STAN
9.6
4. RLANDA
7
5. SVEÇ
5.5
6.SLOVAKYA
5.1
7.ÇEK CUM.
4.7
8.YUNAN STAN
4.1
9.BELÇ KA
3.5
10.AVUSTURYA
3.3
11. SPANYA
3
12.LÜKSEMBURG
2.9
13.ALMANYA
2.2
14.F NLAND YA
2
15.DAN MARKA
1.7
16.FRANSA
1.7
17.PORTEK Z
1.1
18. NG LTERE
0.9
19.HOLLANDA
0.8
20. TALYA
0.7
Kaynak:CIA World Fact Book 2005; Industrial Prduction Growth Rate
http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/docs/rankorderguide.html
95
Türkiye 2004 yılında %16.5’lik endüstriyel üretim artı ı ile AB ülkeleri arasında
1.sırada yer almaktadır. Üretimde Polonya %10’luk artı ile ikinci, Macaristan %9.6’lık
artı ile üçüncü sırada yer almaktadır. Üretimde ngiltere, Hollanda ve talya son
sıralarda yer almaktadır.
4.3.1.5. sizlik Oranları
Toplam i sizlik oranlarında Lüksemburg 2.8’lik oran ile birinci sırada yer
almaktadır. rlanda 4.4’lük oran ile ikinci, ngiltere 4.7’lik oran ile üçüncü sırada yer
almaktadır. Türkiye %10.3’lük oran ile 16.sırada yer alırken, Slovakya %18.1’lik oran
ile 19.sırada, Polonya %19 ile son sırada yer almaktadır.
sizli in genç nüfustan
olu ması çalı ma potansiyeli yüksek i gücünün atıl kalması anlamına geldi inden genç
nüfus i sizlik oranları i sizlikte ayrı bir kriterdir. Türkiye’de genç nüfusun %19.6’sı
i siz iken Hollanda da oran %8’dir. Yunanistan % 26.5’lik oran ile en fazla genç i size
sahip ülke konumundadır.
Tablo 47
sizlik Oranları(2004)
ÜLKELER
TOPLAM
KADIN
ERKEK
GENÇ NÜFUS
S ZL K ORANLARI
(25 YA ALTI)(%)
TOPLAM
1.LÜKSEMBURG
2. RLANDA
3. NG LTERE
4.AVUSTURYA
5.HOLLANDA
6.DAN MARKA
7.MACAR STAN
8. SVEÇ
9.PORTEK Z
10. TALYA
11.ÇEK CUM.
12.F NLAD YA
13.ALMANYA
14.FRANSA
15.YUNAN STAN
16.TÜRK YE
17. SPANYA
18.BELÇ KA
19.SLOVAKYA
20.POLONYA
2.8
4.4
4.7
5.0
5.0
5.7
6.2
6.6
6.7
8.1
8.3
8.8
9.9
10.1
10.2
10.3
11.0
12.0
18.1
19.0
3.2
3.7
4.2
5.5
5.2
6.2
6.1
6.2
7.6
10.6
9.9
8.9
9.3
11.0
15.9
9.7
15.0
14.6
19.1
19.9
2.6
4.9
5.0
4.6
4.9
5.3
6.2
7.0
5.9
6.5
7.1
8.8
10.3
9.3
6.3
10.5
8.2
10.0
17.3
18.2
18.3
8.1
10.9
6.5
7.8
7.8
15.5
17
15.3
23.5
20.4
20.8
11.7
22.7
26.5
19.7
22
17.5
32.7
40.8
TOPLAM
S ZL K(%)
Kaynak:OECD n Figure 2005 , Unemployment
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T008.xls
Türkiye 2004 yılı ekonomisinde geli me ile beraber i sizlik sorununa tam bir
çözüm getirememi tir. Bunun ba lıca sebebi 2001 yılında ya anan ekonomik krizden
96
sonra i verenlerin izledikleri istihdam politikasıdır.
verenler krize kar ı istihdam
azaltmak ve çalı ma saatlerini arttırmak yolunda önlem almı lardır. Bunun yanında
kapasite kullanım oranının artı ı ve istihdam yerine makine teçhizat alımına gidilmesi
de istihdam odaklı büyümeyi engellemi tir ( Ata 2005;1).
Bir di er etken Türkiye’deki nüfus oranıdır. Türkiye seçilen AB ülkelerine göre
en fazla nüfusa sahip ikinci ülkedir. Artan nüfusla beraber geli en i gücü piyasası
istihdamda gerilerde bulunmamızın bir di er nedenidir.
4.3.1.6. Dı Ticaret
4.3.1.6.1.Dı Ticaret Dengesi
Dı ticaret dengesinde Almanya 176.3 milyar dolar fazla vererek birinci sırada
yer alırken, rlanda 43.1 milyar dolar ile ikinci, Hollanda 40.4 milyar dolar ile üçüncü
sırada yer almaktadır. Türkiye -25.04 milyar dolar açık ile 17. sırada yer
alırken,Yunanistan -38.78 ile 18.,
ngiltere -92.2 milyar dolar ile 20.sırada yer
almaktadır. Türkiye % 5.9 oranında artan ihracatına ra men, üretimde ithalata
ba ımlılık ve artan tüketim ithali nedeni ile cari açık sıralamasında sonlarda yer
almaktadır.
97
Tablo 48 Dı Ticaret Dengesi(Milyar Dolar)
ÜLKELER
TOPLAM MAL
TOPLAM MAL VE
DI T CARET DENGES
VE H ZMET
H ZMET HRACATI
(2004)
THALATI
(2004)
(2004)
1.ALMANYA
716.7
893
176.3
2. RLANDA
60.65
103.8
43.15
3.HOLLANDA
252.7
293.1
40.4
4. SVEÇ
97.97
121.7
23.73
5.BELÇ KA
235
255.7
20.7
6.F NLAND YA
45.17
61.04
15.87
7.DAN MARKA
63.45
73.06
10.53
8. TALYA
329.3
336.4
7.1
9.AVUSTURYA
101.2
102.7
1.5
10.SLOVAKYA
29.67
29.24
-0.43
11.FRANSA
419.7
419
-0.7
12.ÇEK CUM.
68.19
66.51
-1.68
13.LÜKSEMBURG 16.3
13.4
-2.9
14.MACAR STAN 58.68
54.62
-4.06
15.POLONYA
81.6
75.98
-5.62
16.PORTEK Z
52.1
37.68
-14.42
17.TÜRK YE
94.5
69.46
-25.04
18.YUNAN STAN 54.28
15.5
-38.78
19. SPANYA
222
172.5
-49.5
20. NG LTERE
439.4
347.2
-92.2
Kaynak: CIA World Fact Book(2005) ‘Export and Import’
http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/docs/rankorderguide.html
4.3.1.6.2. hracatın thalatı Kar ılama Oranı
Bir ülkede üretilen ürünlerin, dünya piyasalarında kabul görmesi ve talep
edilmesi, ihracat potansiyelini arttırmaktadır. hracat artı ı, ülkenin üretim kapasitesini
arttırarak istihdamın artmasına ve ülkeye döviz girdisi sa layarak milli gelirin artmasına
olanak sa lamaktadır. thalat ise yine ülke gelirine ba lı olarak tüketim ve üretimde
ithal girdi kullanımına ba lı olarak üretim nedeniyle artabilmektedir. hracatın ithalatı
kar ılama gücü zayıf ise olu an cari açıklar nedeni ile ülkeler borçlanma yoluna
gidebilmekte,
borçlanma
neticesinde
ise
ekonomi
çe itli
açılardan
olumsuz
etkilenebilmektedir. hracatın ithalatı kar ılama gücü arttırılarak uluslararası rekabet
gücü arttırılabilmektedir.
98
Tablo 49 hracatın thalatı Kar ılama Oranı
ÜLKELER
HRACATIN THALATI
KAR ILAMA ORANI
T/ H(2004)
1. RLANDA
171.1
2.ALMANYA
124.5
3.F NLAND YA
135.1
4. SVEÇ
124.2
5.HOLLANDA
115.9
6.DAN MARKA
115.1
7.BELÇ KA
108.8
8. TALYA
102.1
9.AVUSTURYA
101.4
10.FRANSA
99.8
11.SLOVAKYA
98.5
12.ÇEK CUM.
97.5
13.POLONYA
93.1
14.MACAR STAN
93
15.LÜKSEMBURG
82.2
16. NG LTERE
79
17. SPANYA
77.7
18.TÜRK YE
73.5
19.PORTEK Z
72.3
20.YUNAN STAN
28.5
Kaynak:CIA World Fact Book 2005 verilerinden hesaplanmı tır ‘Export and Import’
http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/docs/rankorderguide.html
hracatın ithalatı kar ılama oranlarında rlanda %171.1’lik oran ile birinci sırada
yer alırken, Almanya % 124.5’lik oran ile ikinci, Finlandiya %135.1’lik oran ile üçüncü
sırada yer almaktadır. Türkiye %73.5’lik oran ile 18.sırada yer alırken, Yunanistan %
28.5’lik oran ile son sırada yer almaktadır.
4.3.1.6.3. leri Teknoloji hracatı
Teknoloji üretip ihraç eden ülkelerin rekabet güçleri süreklilik kazanaca ından
ileri teknoloji ihracatı ayrı bir öneme sahiptir. Sıralamada rlanda en yüksek ihracat ve
ihracatın ithalatı kar ılama gücü ile 1. sırada yer almaktadır. Finlandiya ikinci, sveç
üçüncü sırada yer alırken Türkiye rekabet gücü en zayıf ülkeler arasındadır. Türkiye 18.
sırada yer alırken Yunanistan 19. sırada yer almaktadır.
99
Tablo 50 leri teknoloji hracatı(2003)
ÜLKELER
LER TEKNOLOJ ENDÜSTR LER
hracatın thalatı Kar ılama Oranı %
1. RLANDA
232
2.F NLAND YA
153
3. SVEÇ
138
4.DAN MARKA
124
5.MACAR STAN
110
6.FRANSA
109
7.ALMANYA
107
8.HOLLANDA
107
9.BELÇ KA
101
10. NG LTERE
93
11.AVUSTURYA
86
12.ÇEK CUM.
71
13. TALYA
70
14. SPANYA
50
15.PORTEK Z
49
16.SLOVAKYA
43
17.POLONYA
36
18.TÜRK YE
34
19.YUNAN STAN
20
Kaynak:OECD n Figures 2005, Science and Technology; Export Market Shares; High Tech
Manufacturing Industries
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T035.xls
4.3.1.6.4.Mal ve Hizmet hracatı % De i im
2004 yılında 2003’e oranla ihracat de i im oranlarına baktı ımızda Çek
Cum.%21.9’luk ihracat artı ı ile 1. sırada yer almaktadır. Macaristan 16.4’lük oran ile
ikinci sırada yer alırken, Türkiye % 12.5’lik oran ile üçüncü sırada yer almaktadır.
Türkiye’nin ihracatı 2004 yılında OECD ülkeleri ile %63.4 oranında gerçekle irken
oranın %54.4’lük kısmı AB ülkelerine aittir. AB ülkelerinde ise Almanya en fazla
ihracat yaptı ımız ülke durumunda iken, ngiltere, talya, Fransa, Hollanda, spanya,
Yunanistan ihracat yaptı ımız di er ülkelerdir. Sıralamada Danimarka % 3.2’ lik ihracat
artı ı ile 19., Fransa % 2.1’lik artı ile son sırada yer almaktadır.
100
Tablo 51 Mal Ve Hizmet hracatı % De i im(2003-2004)
ÜLKELER
HRACATTA
2003-2004 % DE
1.ÇEK CUM.
21.9
2.MACAR STAN
16.4
3.TÜRK YE
12.5
4.YUNAN STAN
11.7
5.SLOVAKYA
11.4
6. SVEÇ
10.6
7.POLONYA
10.2
8.HOLLANDA
8.5
9.AVUSTURYA
8.5
10.ALMANYA
8.3
11.LÜKSEMBURG
7.7
12. RLANDA
7
13.BELÇ KA
5.6
14.F NLAND YA
5.5
15.PORTEK Z
4.6
16. NG LTERE
3.9
17. SPANYA
3.3
18. TALYA
3.2
19.DAN MARKA
3.2
M
20.FRANSA
2.1
Kaynak:OECD Economic Outlook -78 Statistical Annex
http://puck.sourceoecd.org/uploadannextable78.zip
4.3.1.7.Cari
lemler Dengesi
Cari i lemler fazlası bir ülkenin rekabet gücünün temel göstergeleri arasında yer
almaktadır. Sıralamaya baktı ımızda Almanya 103.75 milyar dolar ile cari i lemler
fazlası vererek birinci sırada yer almaktadır. Almanya’nın ba arısında büyük oranda
ihracatçı ülke olması ve ihracatın ithalatı kar ılama gücü yüksek olması önemli bir
etkendir. sveç 28.68 milyar dolar fazla vererek ikinci sırada yer alırken Hollanda 19.86
milyar dolar fazla ile üçüncü sırada yer almaktadır. Türkiye -15.54 milyar dolar açık ile
18., spanya -55.23 milyar dolar açık ile son sırada yer almaktadır.
101
Tablo 52 Cari
lemler Dengesi(2004)
ÜLKELER
CAR
LEMLER DENGES
Milyar Dolar
1.ALMANYA
103.75
2. SVEÇ
28.68
3.HOLLANDA
19.86
4.BELÇ KA
11.83
5.F NLAND YA
9.52
6.DAN MARKA
5.98
7.LÜKSEMBURG
3.54
8.AVUSTURYA
0.71
9. RLANDA
-1.42
10.SLOVAKYA
-1.45
11.ÇEK CUM.
-5.58
12.FRANSA
-8.39
13.MACAR STAN
-8.84
14.POLONYA
-10.35
15.PORTEK Z
-13.11
16.YUNAN STAN
-13.21
17. TALYA
-14.95
18.TÜRK YE
-15.54
19. NG LTERE
-42.73
20. SPANYA
-55.23
Kaynak:OECD Main Indicators 2006, ‘Current Balance’
http://www.oecd.org/dataoecd/56/0/18625402.pdf
4.3.1.8.Kamu Borçları
Kamu
borçlarını rekabet
dü ünebilmektedir. Girdisi
gücünün
hem girdisi
hem çıktısı
eklinde
eklindedir çünkü yüksek kamu borçları yüksek faiz
ödemeleri anlamına geldi inden kamu vergilerden elde etti i gelirin ço unu yurtiçi ve
yurtdı ı borç anapara ve faiz ödemelerine aktarıyor demektir ki bu, kamunun e itime,
sa lı a, altyapı çalı malarına, adalet sistemine daha az kaynak ayırması anlamına
gelmektedir. Borçlanma yurtiçinden yapılıyor ise, kamu özel kesim kaynaklarını yüksek
faiz getirisi kar ılı ında toplayarak özel kesim yatırım harcamalarına bir nevi ket
vurmaktadır. Yatırım harcamalarının azalması daha az üretim daha az istihdam daha az
katma de er yaratılması anlamına gelmekte ve bu durum yurtiçi gelir ve gelir da ılımını
olumsuz etkilemektedir. Bankalardan borçlanma, kredi faizlerini yükselterek yine daha
az yatırım yapılmasına neden olacaktır. Yurtdı ından borçlanmanın olumsuz etkileri
daha fazladır. Bu durumda da kaynakların ço unlu u yurtdı ına aktarılmakta, bir nevi
tüm gelir borca gitmektedir. Rekabet gücü açısından girdidir çünkü yeni bir bütçe yılına
yüksek kamu borcu ile girilmesi tüm yıl boyunca ekonomiyi olumsuz etkisi altına
almaktadır, çıktıdır çünkü tekrarlanan ve katlanan kamu borcu cari yıl sonunda yine
102
ekonomik olumsuzluk olarak kendini göstermekte ve rekabet gücünü olumsuz
etkilemektedir.
Tablo 53 Kamu Borçları (2004)
ÜLKELER
KAMU BORCU
GSY H’nın % si olarak
1. RLANDA
31.2
2.ÇEK CUM.
33.5
3. NG LTERE
39.6
4.DAN MARKA
42.5
5.SLOVAKYA
46.6
6.F NLAND YA
46.8
7.POLONYA
49.9
8. SVEÇ
51.6
9. SPANYA
53.2
10.HOLLANDA
55.8
11.MACAR STAN
58.3
12.PORTEK Z
61.5
13.AVUSTURYA
64.2
14.ALMANYA
65.8
15.FRANSA
67.7
16.TÜRK YE
74.3
17.BELÇ KA
96.2
18. TALYA
105.6
19.YUNAN STAN
112
Kaynak:CIA The World Fact Book 2005 'Public Dept’
http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/docs/rankorderguide.html
2004 yılında rlanda kamu borçlanması konusunda GSY H’nın yüzdesi olarak
31.2’lik oran ile en az borç oranına sahip ülke olarak birinci durumdadır. rlanda’yı
33.5’lik oran ile Çek Cumhuriyeti ve 39.6’lık oran ile ngiltere izlemektedir. Türkiye
74.3’lük oran ile seçilen AB ülkeleri içerisinde 16.sıradadır. Türkiye’yi Belçika, talya
ve sonuncu olarak Yunanistan izlemektedir.
4.3.1.9.Kayıtdı ı Ekonomi
Kayıtdı ı ekonomi ile öncelikle vergi gelirleri azalmakta, vergi gelirlerinin
azalması ile olu an bütçe açıkları borçlanılarak veya para basılarak finanse
edilmektedir. Para basılarak finansmana gidilmesi enflasyonu arttırmakta, borçlanılarak
finanse edilmesi ise yüksek faiz oranları nedeni ile borcun katlanarak artmasına neden
olmaktadır. Kayıtdı ı ekonomik faaliyet gösteren kesim vergi ödemeyerek haksız
kazanç elde etmekte ve rekabetçi üstünlü e sahip olmakta ve gelir da ılımında
olumsuzlu a yol açmaktadır. Kayıtdı ı ekonomi ile sigortasız çalı anların oranı
artmakta ve sosyal güvenlik sistemi bozulmaktadır.
103
Tablo 54 Kayıtdı ı Ekonomi
ÜLKELER
KAYITDI I EKONOM % GSY H
1.AVUSTURYA
10.2
2. NG LTERE
12.6
3.HOLLANDA
13
4.FRANSA
15.3
5. RLANDA
15.8
6.ALMANYA
16.3
7.DAN MARKA
18.2
8.F NLAND YA
18.3
9.SLOVAKYA
18.9
10. SVEÇ
19.1
11.ÇEK CUM.
19.1
12. SPANYA
22.6
13.PORTEK Z
22.6
14.BELÇ KA
23.2
15.MACAR STAN
25.1
16. TALYA
27
17.POLONYA
27.6
18.YUNAN STAN
28.6
19.TÜRK YE
32.1
Kaynak:Doing Business 2005, Explore Economies, Economy Characteristics,Informal Economy
http://www.doingbusiness.org/ExploreEconomies/EconomyCharacteristics.aspx
Kayıtdı ı ekonominin AB ülkeleri arasında
GSY H’lalarına oranlarına
baktı ımızda birinci sırada %10.2’lik oran ile Avusturya bulunmaktadır. ngiltere %
12.6’lık oran ile ikinci Hollanda %13’lük oran ile üçüncü sırada bulunurken Türkiye
%32.1’lik oran ile sonuncu yani sırada yer almaktadır. Oranın Türkiye’de yüksek
olması ekonomik ve sosyal açıdan tahribatlara neden olmaktadır. Türkiye’de kayıtdı ı
ekonomiyi önlemek amacıyla kurumlar vergisi oranında %10’luk gelir vergisi oranında
ise % 5’lik bir indirim yapılması amaçlanmı tır. Ancak vergi indirimi yapılması olumlu
bir geli me olmasına ra men yeterli bir geli me olmamaktadır.
4.4.Rekabet Gücü Sıralaması
20 ülkeyi ve 50 kriteri kapsayan kıyaslamada sonuç, her bir ülkenin katıldı ı
her bir göstergeden aldı ı sonucun toplamının, katıldıkları gösterge toplamına
bölünmesiyle bulunmu tur. Sıralamada en yüksek de eri alan en az rekabet gücüne
sahip ülke iken en küçük de eri alan en rekabetçi ülke olarak belirlenmi tir.
104
Tablo 55 Rekabet Gücü Sıralaması
ÜLKELER
1. SVEÇ
2.FRANSA
3.HOLLANDA
4.ALMANYA
5.BELÇ KA
6.AVUSTURYA
7. NG LTERE
8.F NLAND YA
9. RLANDA
10.DAN MARKA
11.LÜKSEMBURG
12. SPANYA
13.ÇEK CUMHUR YET
14. TALYA
15.MACAR STAN
16.POLONYA
17.PORTEK Z
18.SLOVAKYA
19.YUNAN STAN
20.TÜRK YE
50 Kritere göre hesaplanmı tır
REKABET GÜCÜ ENDEKS
7.27
8.42
8.489
8.632
8.729
8.833
8.92
9.16
9.22
9.469
9.658
10.367
10.836
11.56
11.812
11.854
12
12.5
12.744
13.84
Sıralamada sveç rekabet gücü yüksek birinci ülke, Fransa ikinci, Hollanda
üçüncü, Almanya dördüncü ülke iken, Slovakya 18., Yunanistan 19., Türkiye sonuncu
ülkedir. AB ülkeleri kar ısında Türkiye’nin son sırada yer almasının en önemli
nedenleri arasında, serbest piyasa ekonomisine
ve dı a açılma sürecine geçi in,
özelle tirme uygulamalarının gecikmesi, hükümetlerin popülist politikaları neticesinde
kaynakların verimsiz alanlarda kullanımı, savurganlık sonucu olu an bütçe açıklarının
büyük oranda borçlanma yoluyla giderilmesi yer almaktadır.
4.5.Türkiye’nin Rekabet Gücünün Artırılması çin Gereken Ulusal Rekabet Gücü
Politikaları
Türkiye ekonomisinin geli imi için, AB ülkeleri ekonomileri ile rekabet
edebilme yetene inin artırımı amaçlanarak, ulusal rekabet gücü politikası geli tirilmesi
gerekmektedir. Bu amaçla rekabet gücü artırımı için yapılması gereken ulusal rekabet
gücü politikaları ele alınmı tır. Türkiye’de rekabet gücü arttırılması için u reformlar
yapılmalıdır.
105
1-Türkiye’de Devlet Yeniden Yapılandırılmalıdır
Devletin sorumlulu u azaltılmalıdır. Merkezi yönetim ve yerel yönetimlerin
etkin i leyi i sa lanmalıdır. Sosyal güvenlik kurulu ları üzerindeki denetimlerin
artırılması ayrıca finansman sorunlarının çözümlenmesi, K T’lerin özelle tirme
uygulamalarına devam edilmesi yapılandırmaya hız kazandıracaktır.
2-Dı Ticaret Arttırılmalı ve Cari Açık Azaltılmalıdır
Dı
ticaret ülkenin geli imi ve refah seviyesinin artırımını sa lamaktadır.
Türkiye’nin dı a açıklık derecesi AB ülkeleri içerisinde en dü ük seviyelerdedir. Ayrıca
ihracatın ithalatı kar ılama oranı arttıkça cari açık azalacak, ödemeler dengesi açıklarını
kapatmak üzere borçlanma gereksinimi azalacaktır. Türkiye’de ihracatın ithalatı
kar ılama oranı 2004 yılında % 73.5’ dir. Türkiye bu durumda yirmi AB ülkesi içinde
on sekizinci sırada yer almaktadır. Dı ticaret ve cari i lemler dengesi açıklarında ise
yine son sıralarda yer almaktadır. Cari i lemler dengesi açıkları borçlanma
gereksinimini arttırmakta, artan borçlar ile borç anapara ve faiz ödemeleri bütçe
açıklarına neden olmakta, bütçe açıklarının giderilmesi için vergi oranları artırılmakta,
vergi oranlarının artı ı kayıtdı ı ekonomiyi körüklemekte, yatırımları azaltmaktadır.
Türkiye’de cari açık borçlanmayı, borçlanma ise sıcak para giri leri nedeni ile cari
açıkları do urmaktadır. hracat artı ı için
politikalardan biri dahilde i leme rejimi
kapsamına ihraç ürünleri üretimi için gerekli olan girdilerin alınması, lüks tüketim
ithalatı üzerindeki vergi oranlarının artırılmasıdır. Eximbank’ların sermayesinin
artırılması, serbest bölgelere verilen önemin artırılması, bilim ve teknoloji
politikalarının geli tirilmesi, yabancı sermaye çekiminin artırılması, ihracatta öncelikli
sektörlerin geli tirilmesi di er politika önlemleridir. Ayrıca gerçekle en Gümrük Birli i
anla ması ile AB ülkelerinin gerçekle tirdi i ortak ticaret politikasına ve alınan
kararlara uyma yükümlülü ü Türkiye’yi ba ımsız bir dı
politika izlemekten
alıkoymaktadır. Bu durumda tam üyeli in gerçekle mesi ve kararlara katılım
sa lanması gerekmektedir.
3- Bütçe Açıklarının Kapatılmalı ve Borçlar Azaltılmalıdır
106
Türkiye’de borçlanma yurtiçi ve yurtdı ı piyasadan yapılmaktadır. Yurtiçi
piyasada borç senetlerinin en büyük alıcısı bankalardır. Bu durum kredi faiz oranlarının
yüksek olmasına yol açarak, özel kesim yatırım harcamalarını engellemektedir. Yurtdı ı
piyasadan borçlanılması neticesinde olu an
yüksek faiz oranları ülkeye sıcak para
giri lerini arttırmakta, ülkede geçici olarak olu an refah ortamı, faiz oranlarındaki
de i im ile birlikte sıcak paranın ülkeden çıkması ile finansal krize neden olmaktadır.
Bütçe açıklarının azaltılması için özelle tirme uygulamalarına devam edilmesi, sıkı
maliye programına devam edilmesi gerekmektedir. Ayrıca borç vadelerinin uzatılması,
faizlerin dü ürülmesi borç yükünün azalması bakımından çözüm olsa da esas çözüm
borçtan tamamiyle kurtulmak olacaktır.
4-Kayıtdı ı Ekonomi Azaltılmalıdır
Kayıtdı ı ekonomi, devletin gelir kayna ının azalmasına yol açmakta, vergi
vermeyen üretici kesimin haksız rekabet elde etmesine neden olmaktadır. Kayıtdı ı ile
mücadele için vergi indirimlerinin adil olması ve tüm kesimleri kapsaması ve gerekli
kurumsal düzenlemelerin yapılarak tüm kayıtdı ı en az seviyeye indirmek
gerekmektedir. Bunun yanında kamu harcama kalemlerinde
effaflık sa lanarak,
kamuya güvenin arttırılması da gerekmektedir. Ayrıca denetim etkin olmalıdır. Vergi
oranında indirime gidilmesi sonrasında da kayıtdı ı ekonomi devam edecektir. Sıkı
denetim sa lanmalı ve tespit edilen suç durumlarında cezalar a ır olmalı ve vergi
aflarına gidilmemelidir.
5-Üretime Yönelik Vergi Politikaları Uygulanmalıdır
Türkiye’de yatırımların artmasına engel olan olgulardan birisi vergi oranlarıdır.
Vergi oranları geli mi ülke seviyesindedir ve yüksektir. KDV vergi gelirleri içerinde
en yüksek paya sahiptir, bu durum yatırım ve tüketim harcamalarını etkilemektedir.
2006 yılında kurumlar vergisi oranında % 10, gelir vergisi oranında % 5 vergi indirimi
yapılması öngörülmü tür. Ancak indirim tüm kesimleri kapsamamaktadır ve indirimin
yarattı ı gelirdeki azalma dolaylı vergilerdeki artı larla telafi edilerek kapatılmaya
çalı ılmaktadır. Di er yandan do rudan yabancı yatırımları çekmek amacı ile uygulanan
5-10 yıl süreli vergi muafiyeti yeni düzenlemeye göre kaldırılmı olması yabancı
yatırımcılar açısından olumsuz bir geli me yaratmaktadır. Bu konuda etkili çözüm tüm
107
kesimleri kapsayacak vergi indirimi ile kayıtdı ı ekonominin önlenerek, yüksek gelire
ra men vergi ödemeyen kesimden vergi tahsil edilmesi, dü ük gelirlinin üzerindeki
vergi yükünün kaldırılmasıdır.
6-Bürokrasi ve Kırtasiyecilik Ortadan Kaldırılmalıdır
Türkiye’de bürokrasinin giri imcilerden sürekli olarak yasa ve düzenlemelere
uydu unun kanıtlanması istenmesi, yerli ve yabancı giri imcilerin yatırım kararlarını
olumsuz etkileyerek, daha ba langıçta yatırım yapma güdülerini yok etmektedir. Bunun
tersine çevrilerek giri imcilerden sürekli dürüst olduklarını belgelemelerini istemek
yerine, kamu denetim görevini etkin bir ekilde yerine getirmeli, dürüst olmayan
giri imcileri bulundukları piyasadan çıkarmalıdır (Çolak Ö.F./ Ardor N.2003; 38).
7-Do rudan Yabancı Sermaye Yatırımlarını Ülkeye Çekecek Tedbirler
Alınmalıdır
Do rudan yabancı yatırımları, teknoloji transferi getirmeleri ve istihdam artı ına
katkıda bulunmaları nedeniyle yabancı sermaye çekiminin hızlanması gerekmektedir.
Türkiye do rudan yatırım giri lerinde 14. sırada yer almaktadır. Do rudan yabancı
yatırımların geçen yıllar itibariyle istenilen ölçüde çekilememesinin nedenleri, ülkede
ya anan siyasi ve ekonomik istikrarsızlık, bürokrasi ve kırtasiyecilik, vergi oranlarının
yüksek olu u, fikri mülkiyet haklarının ihlali, patent uygulamasına gidilmemesi yer
almaktadır. Ekonomik ve siyasi istikrarın sa lanmasına özen gösterilmesi, vergi
oranlarında adaletin sa lanması, fikri mülkiyet haklarına saygı duyulması yabancı
yatırımcıları çekebilmek için alınması gereken tedbirlerdir. Bu konuda çözüm olarak
vergi oranları dü ürülmü ancak, yabancılara uygulanan 5-10 yıl süreli vergi muafiyeti
kaldırılmı tır. Bürokrasi ve kırtasiyecili i azaltan tedbirler alınmı tır, yatırım
promosyonu için ajans kurulması kararla tırılmı tır.
8- stihdam Politikaları Geli tirilmeli ve
gücü Verimlili i Arttırılmalıdır
Türkiye i sizlik 2004 yılında % 10.3 seviyesinde olup AB ülkelerine oranla
yüksek seviyededir. Ekonomide büyüme ya anırken i sizlik artı göstermektedir. Bu
durumun nedeni istihdam yaratan yurtiçi ve yurtdı ı do rudan yatırımların dü ük
108
seviyede olması ve krizden sonra i verenlerin dü ük ücret, yüksek çalı ma saati
uygulamasına
ve fiziksel sermaye alımına gitmeleridir.
sizlik artarken çalı an
i gücünün de verimlili i dü mektedir. Türkiye i gücü verimlili inde AB ülkeleri
içerisinde sonuncu sırada yer almaktadır.
Üretim sürecinde verimlili in dü ük olmasının nedeni, firmaların nitelikli
i gücünden yoksun olmalarıdır. Di er taraftan i letmelerde verimlili in i çi ba ına ürün
olarak algılanması, i çilerin a ır ko ullarda ve uzun süreli çalı malarına neden
olmaktadır. Özellikle emek yo un sektörlerde i gücü maliyeti en önemli maliyet kalemi
olarak görülmekte, bunun sonucunda i çi ba ına ürün miktarının arttırılması
hedeflenmektedir. Oysa i gücü verimlili inin asıl ölçüsü, birim çalı ma saati ba ına
elde edilen çıktıdır ve Türkiye’de bu oran dü üktür. letmelerin bu durumu göz önünde
bulundurarak verimlilik artı ı sa lamak için iktisadi politikalarda yapısal de i iklik
yapmaları gerekmektedir. Yeti mi i gücü arzını arttırmak ve bunun için mesleki
e itimi yaygınla tırmak, yapısal de i ikli in en önemli araçlarından birisi olacaktır.
ktisadi politikaların, üretici sektörleri geli tirmeyi hedef almaları, bazı i letmeleri
kollayan politikalara son vermeleri gerekmektedir (Koç 2003; 11-14).
Ki ilerin vasıfları ile mesleklerin ve i yerlerinin gerektirdi i nitelikleri
kar ıla tırarak, bireyin istek ve niteli ine en uygun i ve mesle i seçmesi, seçti i meslek
ile ilgili e itim olanaklarından yararlanması, i e uyumunun sa lanması ile ilgili
çözümler geli tirilmelidir. Gerek okul seçimine ba lı olarak meslek seçiminin, gerek
ki inin niteliklerine ba lı olarak i seçiminin do ru yapılması, insan kaynaklarının
verimli kullanılması açısından makro düzeyde yeni bir yapılanma gerekmektedir
(Baydur 2004; 17).
9-E itime, Sa lı a Verilen Önem Arttırılmalıdır
Türkiye’de e itim harcamaları AB ülkelerine oranla dü üktür. Türkiye’de D E
2004 verilerine göre orta ö retimde okulla ma oranı % 60’ın, yüksek ö renimde %
20’nin altındadır. Orta ö retim mezunu % 84 yüksek okul mezunu % 24’tür. E itim
harcamalarının finansmanı % 64 merkezi hükümet, % 33 hane halkı, %2 özel ve tüzel
ki i ve kurulu lara aittir. Okulla manın sadece hükümete bırakılmadan artırılması,
kalabalık olan devlet okullarında ö retmen sayısının artırılarak, e itim kalitesinin
109
artırılması gerekmektedir. Yüksek okul mezunları oranının artırılması, e itimli
i gücünün yeti tirilmesi, aldıkları e itim ile ilgili i ve çalı ma ortamlarının arttırılması
ve bu yolla i gücü verimlili in arttırılması amaçlanmalıdır.
Türkiye’de AB ülkelerine oranla sa lık harcamaları dü ük seviyededir. Neticede
sa lık göstergeleri olarak, bebek ölüm oranı ve ortalama ya am süresinde yirmi ülke
içerisinde son sırada yer almaktadır. Türkiye’de sa lık için 2003 yılında GSY H’nın %
6.6’sı
ayrılmaktadır,
ayrılan
payın
artırılarak,
etkin
bir
sa lık
hizmetinin
gerçekle tirilmesini sa lamak gerekmektedir.
10-Bilim ve Teknoloji Politikaları Geli tirilmelidir
Türkiye’de bilgi ve ileti im teknolojisinin geli imi AB ülkelerine oranla dü ük
seviyelerdedir. Seviyenin dü ük olma nedenlerinden en önemlisi, ar-ge yatırım
harcamalarının dü ük olu udur. Ar-ge yatırımlarının GSY H’ya oranı, 2003 yılında %
0.66 ve 1000 ki ilik istihdam içinde ar-ge personeli sayısı sadece 1’dir. Ar-ge’ye
yapılan harcamalarda kamu kesiminin payı özel sektöre oranla daha yüksektir. Özel
kesimin payının azlı ında,
irketlerin genellikle küçük ve orta ölçekli olu u di er bir
etkili nedendir. KOB ’lerin ara tırma kurumlarıyla temasında artı sa lanması yenilik
ve kalite artırımı için gerekmektedir. Patent uygulamasında ise Türkiye yine sonlarda
yer almaktadır.
malat sanayiinde patent uygulamasına ba vuralar % 17.8 iken
ba vurmayanlar
% 82.2’dir. Ço unlu un bilgisi olmamakla beraber, maliyetli
bulunması oranın az olmasının önemli bir nedenidir. Bilim ve teknolojinin geli imi için
ar-ge yatırımları artırımı ve patent uygulamalarının geli tirilmesi gerekmektedir.
Maliyetlerin dü ürülmesi, sürenin kısaltılması ve bilinçlendirme etkili olacak
önlemlerdir.
11-
Maliyetleri Azaltılmalıdır
Türkiye’de i maliyetlerinin yüksek olu u fiyatlara yansımaktadır. Di er ülkeler
ile kar ıla tırıldı ında tüketici fiyatları ve üretici fiyatları açısından son sırada yer alarak
en yüksek de ere sahiptir. Fiyatların azaltılması i maliyetlerinin azaltılmasına ba lıdır.
maliyetleri içinde i gücü maliyeti, hammadde ve yarı mamullerin maliyeti, enerji
maliyeti yer almaktadır.
gücü maliyetlerinde ücretlerden daha çok istihdam vergileri,
110
yüksek sosyal güvenlik primleri etkili olmaktadır. Türkiye’de ücretlerden alınan
vergiler ile sosyal güvenlik primlerinin i gücü maliyetlerine oranı 2004 yılında %
42.7’dir. Sosyal güvenlik primlerini a a ıya çekecek programlar uygulanmalıdır.
Türkiye enerji üretiminde üst sıralarda yer almasına ra men enerji fiyatları di er
ülkelere oranla yüksektir. Enerjinin pahalı olmasının ilk nedeni, enerji talebinin artı ının
göz önünde bulundurulmayıp, üretim planlamasının yapılmamasıdır. Di er neden ise
çapraz
sübvansiyonlar
ve
elektrik
da ıtımında
ya anan
sorunlardır.
Çapraz
sübvansiyonların önlenmesi ve elektri in maliyete dayalı fiyatlandırmaya tabi tutulması
gerekmektedir. Böylece kayıp kaçak oranları dü ürülerek rekabetçi üstünlük elde etmek
amaçlanmalıdır. Uzun dönemli çözüm olarak da ulusal enerji politikası geli tirilmeli ve
do al kaynaklar göz önünde bulundurularak, kaynak çe itlendirilmesine gidilmelidir.
Ba ta linyit rezervleri olmak üzere, hidroelektrik, rüzgar ve jeotermal gibi kaynakların
de erlendirilmesi ve nükleer enerjinin göz ardı edilmemesi gerekmektedir (Ça layan
2003; 97).
Di er yandan ta ımacılık maliyetlerinin yüksekli i dı ticaret açısından sorun
yaratmaktadır."En ucuz ta ıma birim maliyeti en dü ük olandır. Birim ta ıma maliyeti
dü ük ta ımalar ise kitle ta ımalarıdır. Örnekleri de demiryolu, denizyolu, içsu yolu ve
boru ta ımacılı ıdır. Kitle ta ımacılı ında birim maliyeti en dü ük olanı deniz yoludur.
Bu nedenle sanayile mi deniz ülkeleri ta ımacılıkta denizyolunu tercih etmektedirler.
Türkiye’de ise birim maliyeti en yüksek olan karayolu tercih edilmektedir". Bu petrole
ba ımlı bir ekonomi için her bakımdan teslimiyet anlamına gelmekte, ihracatta
pazarlama maliyetlerini a a ı çekici te vik kolaylıklarıyla ayakta kalabilmek, ya da
ithalatta da malı iç piyasaya dolayısıyla tüketiciye daha pahalı intikal ettirmek sonucunu
do urmaktadır (Akten 2004; 24). Bu nedenlerle Türkiye’de ula ımda denizyolu ve
demiryoluna verilen önem arttırılarak ula ımda paylarının arttırılması gerekmektedir.
111
SONUÇ
Küreselle me, tüm dünyayı etkisi altına alan, siyasal, sosyal, ekonomik alanlarda
etkili olan ve günümüzde yo un ekilde ya anan bir süreçtir. Bu süreçte devletin
hakimiyet alanı daralmakta, ulus devlet anlayı ı önemini yitirmekte, etkin ve sınırlı
sorumlu u olan devlet anlayı ı ön plana çıkmaktadır. Demokrasi küresel bir de er
haline gelmekte, siyasal anlamda demokrasiye dayalı yeni bir siyasal sistem tüm
dünyada kabul görmektedir. Küreselle me sürecinde özel sektörün ekonomideki payı
artmakta ve piyasa ekonomisi i lerlik kazanmaktadır. Dı ticaret ekonomik kalkınmanın
ön ko ulu haline gelmekte, dı ticaretin yaygınla ması ülkeleri birbirlerinden ayrı
hareket etmekten ziyade, birbirlerine ba ımlı hale getirmektedir. Ticari ve mali
ili kilerin geli mesi, küreselle meye hız kazandırırken, co rafi yakınlı ı olan ve benzer
özelliklere sahip ülkeleri güçlerini birle tirici bölgesel ili kiler içerisine itmektedir.
Bölgeselle me e ilimleri küresel rekabet içindeki ülkelerin küresel rekabete
katılmalarında kullandıkları bir strateji olup, ülkeler rekabet güçlerini arttırmak için
bölgesel bloklara dahil olma çabası içine girmektedirler.
Bir ülkenin refah seviyesini yükseltebilmesi, ekonomik geli imini arttırabilmesi
tümüyle o ülkenin küresel rekabet gücünü arttırabilmesine ba lıdır. Küresel sektörde
rekabet gücünü inceleyen çe itli teorik çalı malar bulunmaktadır. Bunlar, WEF ve IMD
yakla ımı, Ortodoks yakla ım, Porter’cı yakla ım, Dunning yakla ımı,
ebeke
yakla ımı, Çevreci yakla ım, 3-P yakla ımı, Bilgi Temelli yakla ım, Krugman
yakla ımıdır.
Küresel rekabet gücü kavramı, ele alınmak istenen alana göre, firma düzeyinde
rekabet gücü, endüstriyel rekabet gücü ve uluslararası rekabet gücü olarak ele
alınmaktadır. Uluslararası rekabet gücü büyük ölçüde, ülkede bulunan endüstrilerin ve
endüstrileri olu turan firmaların rekabet gücüne ba lı olmaktadır. Bu açıdan küresel
rekabet yarı ında firmaların rekabetçi üstünlük elde
etmesi, bu yolla endüstri ve
uluslararası rekabet gücü kazanımını sa lanması gerekmektedir.
Bir ülke firmasının rekabet gücü kazanabilmesi için, fiyat ve maliyet avantajı
yakalayarak üretim merkezi haline gelmesi, ihracat potansiyelini arttırması, teknolojik
yenilikler ile ürün farklılı ı yaratabilmesi, üretim için gerekli olan hammaddeye yakın
112
olması, üretimde ulusal pazarları a an ölçek ekonomisine sahip olması, üretti i ürünü
etkin pazarlama teknikleri ile satabilmesi,
satılan ürünü hızlı ve etkin bir ekilde
ula tırılmasını sa layabilmesi gerekmektedir. Endüstri düzeyinde rekabet gücü,
endüstrinin bünyesinde barındırdı ı büyük firmaların rekabet gücü olarak da
de erlendirilmektedir. Endüstri düzeyinde rekabet gücü kazanabilmek için, bir
endüstrinin rakiplerine e it ya da daha üst düzeyde verimlilik artı ı sa laması,
teknolojik geli im ve yaratılan yenilikler sayesinde dü ük maliyetli üretim ile
uluslararası piyasaların taleplerine uygun ürün ve hizmetleri üretip satabilmesi
gerekmektedir.
ölçüde dı
Uluslararası rekabet gücü kazanmak ve devam ettirebilmek büyük
ticarete ba lı olmakta, ülkelerin uzun dönemli dı
ticaret dengesini
koruyarak, rakiplerine göre daha fazla gelir artı ı sa lamaları gerekmektedir. Ayrıca
ulusal bilim ve teknoloji politikaları geli tirerek, ileri teknolojiyi üretip ihraç edebilmek
rekabet gücünün devam ettirilmesi açısından önemli olmaktadır.
Rekabet gücünü belirleyen faktörler geleneksel ve yeni ekonomi olmak üzere
ikiye ayrılmaktadır. Geleneksel yakla ımda, Adam Smith serbest ticaretin ve
uluslararası uzmanla manın rekabetçi üstünlük kazandıraca ını öne sürmektedir.
Smith’in Mutlak Üstünlükler Teorisine göre, bir ülke kar ı ülkeye göre hangi malları
dü ük maliyetle üretiyor ise o malın üretiminde uzmanla malı ve bunları ihraç ederek,
pahalıya üretebildiklerini ithal etmelidir. Ricardo’ya göre uluslararası ticaretin temelini
mutlak de il kar ıla tırmalı üstünlükler olu turmaktadır. Kar ıla tırmalı Üstünlük
Teorisine göre bir ülkede emek tek üretim faktörü iken, bir malın üretiminde fazla emek
kullanılmı sa maliyeti dü ük olacak ve o malın üretiminde uzmanla ma ya anacaktır.
Ricardo modelinin eme i tek üretim faktörü kabul etmesine kar ılık Hecksher-OhlinSamuelson modeli di er üretim faktörlerini de göz önünde bulundurarak faktör
yo unlu unu esas almı tır. Bu modele göre bir ülke di erlerine oranla yo un olarak
sahip oldu u faktörü üretimde kullanarak daha ucuz üretimde bulunmakta, avantajlı
oldu u üretim faktörünü kullanarak üretti i ürünleri ihraç ederken, daha kıt olan ve
dezavantajlı oldu u üretim faktörlerini kullanarak üretti i malları, daha ucuza üreten
ülkelerden ithal etmek durumunda kalmaktadır.
Yeni ekonomide uluslararası rekabet gücünü belirleyen faktörler olarak, döviz
kuru politikası ve devalüasyon, makroekonomik ortam, teknolojik geli im, be eri
kaynaklar, kayıtdı ı ekonomi, do rudan yabancı sermaye yatırımları, finansal kaynaklar
113
ve mali sektör, kamu borçları, KOB ’ler, kalite ve tasarım, üretim maliyetleri ön plana
çıkmaktadır.
Açık bir ekonomide cari i lemler dengesi açık veren ülkelerin rekabet güçleri
azalmaktadır. hracatın arttırılıp, ithalatın azaltılması ve cari açı ın kapatılması döviz
kuru politikaları ve devalüasyon ile mümkün olabilmekte ve rekabet gücü artı
gösterebilmektedir.
Makroekonomik ortamın, ekonominin kapasitesinin arttırılmasında, farklı
sektörler ve ödemelerdeki denge üzerinde önemli bir etkisi bulunmaktadır. Makro
ekonomik ortamın belirleyicileri arasında, enflasyon, verimlilik düzeyi, tasarruf ve
yatırımlar, ki i ba ına dü en milli gelir düzeyi bulunmaktadır. Makro ekonomik
istikrarın sa lanması açısından yönetim çe itli reformlarda bulunmalıdır. Ekonomide
uzun dönemli geli imin sa lanması ve sürdürülebilmesi için yönetim, bütçe ve dı
ticaret açıklarını azaltmalı, finansal sektördeki bozuklu u giderici önlemler almalıdır.
Teknolojik ilerleme be eri sermayenin verimlili ini arttırarak, emek ba ına
çıktıda sürekli büyümeye neden olmaktadır. Teknolojik ilerleme ya am standardında
sürekli yükseli i sa lamakla, rekabet gücünün arttırılmasına katkıda bulunmaktadır.
Üretilen ürünlerin miktar, kalite, çe itlili in artması ve bu yolla ürünlere olan talebin
artı göstermesi teknolojiye ba lı olup, uzun dönemde teknolojik geli im olmaksızın
iktisadi kalkınmanın ba arılabilmesi mümkün olmamaktadır.
Fiziksel sermaye yatırımlarının yanı sıra, be eri sermayeye yapılan yatırımlar ile
ekonomik geli im hız kazanabilmektedir. Verimlilik artı ları ile üretim performansının
arttırılması, üretim için gerekli olan bilgi birikimine sahip, yetenekli insan kaynaklarına
sahip olmaya ba lıdır. Fiziksel, mali veya do al kaynaklar ne denli büyük olursa olsun,
nitelikli insan gücü olmadan, ekonomilerin uzun vadede kalıcı ba arı sa layabilmeleri
olanaksızdır.
Kayıtdı ı ekonomi resmi kayıtlarda görünmeyen, istatistiki yöntemlerle milli
gelir hesaplarına dahil edilmeyen ekonomi olup, kayıtdı ı ekonominin GSMH içinde
önemli boyutlara ula ması, kamu gelirlerini azaltıp, ekonomik ve sosyal tahribatlara
neden olmaktadır. Kayıtdı ı ekonomi ile azalan vergi gelirleri bütçe açıklarına neden
114
olmakta, bütçe açıklarının kapatılması için ise ya emisyon hacmi geni lemekte ya da
borçlanma yoluna gidilmektedir. Borçlanmanın yurtiçi özel bankalardan yapılması
durumunda faiz oranları yükselmekte, artan faiz oranları yatırımları azaltmakta, azalan
yatırımlar i sizlik artı larına, i siz kitlelerin ise kayıtdı ı ekonomide çalı masına neden
olmaktadır. Para basılması durumunda ise enflasyon oranın yükselmesine neden
olmaktadır. Kayıtdı ı ekonomi kapsamında faaliyet gösteren birimler vergi vermedikleri
için haksız rekabet gücü elde etmektedirler. Tüm bu olumsuz etkilere neden olan ve
ülkelerin rekabet gücünü zayıflatan kayıtdı ı ekonominin, kayıtlı hale getirilmesi için
denetim faaliyetlerinin sıkıla tırılması ve cezaların yaptırım gücünün arttırılması
gerekmektedir.
Do rudan yabancı sermaye yatırımları uluslararası sermaye akı ı anlamına gelip,
yabancı bir ülkede bir firma kurulması, ya da yabancı ülkedeki bir irkete sermaye
yatırılarak, ana firmanın büyümesi olarak gerçekle mektedir. DYSY, yatırımın yapıldı ı
ev sahibi ülke ekonomisi üzerinde üretim, istihdam, gelir, fiyat, ödemeler dengesi,
ekonomik geli me ve genel refah gibi etkiler bırakmaktadır. DYSY yurtiçi üretimde
bulunarak, teknolojik yenilikler ile maliyetlerin dü mesine ve verimlili in artmasına
katkı sa lamaktadırlar. Üretimde verimlilik ve maliyet dü ü leri, ülke fiyatlarını, ticaret
yapılan di er ülke fiyatlarına göre azaltaca ından, ev sahibi ülkenin ihracat
potansiyelini arttırarak dı ticaret açıklarının azalmasına yardımcı olmaktadır.
Finansal kaynaklar ve mali sektörün geli imi, sermayeye eri im olana ını
arttırmakta, yatırımların hız kazanmasını sa lamaktadır. yi geli mi bankalar ve hisse
senedi piyasaları firmaların büyümeleri, yenilik ve ürün çe idini arttırmaları için gerekli
olan finansal kaynakları yatırımcılara sa lamaktadırlar. Makro ekonominin geli iminde
bu denli önemli role sahip olan finansal sektörün sa lıklı ekilde i leyebilmesi için sıkı
denetimlerin yapılması gerekmektedir.
Devlet borçlanması, kalkınmaya yönelik bir borçlanmanın verimli yatırımlara
yöneltilmesi halinde, iktisadi kalkınma açısından önemli bir fonksiyona sahip
olabilmektedir. Di er taraftan borçlanma yapıldı ı dönemde gelir te kil etmesine
kar ılık, borç servisinin gelecek yıllara bırakılması, borç anapara ve faiz ödemeleri için
vergi oranlarının arttırılması bireylerin refah seviyelerini azaltabilmektedir. Ayrıca
borçlanmanın emisyon hacmini geni leterek yapılması enflasyon oranının artmasına,
115
bankalardan borçlanılarak yapılması, artan faiz oranları ile özel kesim yatırımlarının
azalmasına neden olmaktadır. Yurtdı ından borçlanılması durumunda ise gelir
kaynaklarının büyük bir bölümü yurtdı ına aktarılmaktadır.
KOB ’ler esnek yapıları, hızlı de i ime ayak uydurabilmeleri nedeni ile iktisadi
kalkınmanın birer parçası olmu lardır. KOB ’ler, i sizli i azaltma, yeni i fırsatları
olu turma, talep de i ikliklerine hızlı uyum sa lama, büyük sanayinin tamamlayıcısı
olmaları
bakımından
bir
ülkenin
rekabet
gücünün
arttırılmasına
katkıda
bulunmaktadırlar.
Devlet, e itim, sa lık, altyapı alanlarında ekonominin tümünü etkileyen, özel
sektör
etki alanını kısıtlamayan, piyasa ekonomisini destekleyen ve bu yolla
uluslararası rekabet gücünü arttıran, çe itli kamusal politikalar uygulayabilmektedir. Bu
politikalar makro ekonomik ortamı iyile tirdikleri, firmaları te vik edebildikleri ölçüde
etkili olmaktadır.
Kalite ve tasarımın uluslararası rekabet gücü kazanımında önemli bir rolü
bulunmaktadır. Kalite, kaynakların etkin ve verimli kullanımını sa layarak, mü teri
isteklerine uygun üretim anlayı ını geli tirerek i letmelere rekabet gücü kazandıran bir
unsur iken, endüstriyel tasarım, benzer ürünlerin yer aldı ı pazarda, ürün bazında
farklılıklar yaratarak i letmelerin performanslarının artmasını sa lamaktadırlar.
Üretim maliyetleri, üretim için gerekli olan hammadde, enerji, i gücü
maliyetleridir. Etkin ve güvenilir enerji kaynaklarının bulunabilirli i, hammaddeye hızlı
ve kolay ula ım, i gücünün verimlili i, kalitesi, ödenen ücret düzeyi üretim maliyetleri
yoluyla fiyatları bu yolla rekabet gücünü etkileyebilmektedir.
Uluslararası rekabet gücünü etkileyen bu faktörlerle birlikte, 50 kriter göz
önünde bulundurularak Türkiye’nin rekabet gücü ölçümü, seçilen yirmi AB ülkesi ile
kıyaslama yoluyla hesaplanmı tır. Seçilen bazı AB ülkeleri; Finlandiya,
sveç,
Danimarka, ngiltere, Hollanda, Almanya, Avusturya, spanya, Portekiz, Belçika,
Lüksemburg, Fransa, rlanda, Yunanistan, Macaristan, Çek Cumhuriyeti, Slovakya,
talya, Polonya’dır.
116
Hesaplamada girdi- çıktı modeli kullanılmı olup, girdiler; rekabet ortamının
etkinli i, makro ekonomik politika, i gücü piyasası, dı ticaret, tasarruf ve yatırımlar,
ekonomik ve teknolojik altyapı iken çıktılar; verimlilik, i maliyetleri ve fiyatlardır.
Rekabet gücü ölçümünde, girdilerin ortam hazırladı ı çıktılar rekabet gücü sonuçlarını
ortaya koymaktadır. Sonuçlar ise, GSY H, ki i ba ına GSY H, reel büyüme oranı,
üretim potansiyeli, i sizlik oranı, dı ticaret hacmi, cari i lemler dengesi, kamu borçları,
kayıtdı ı ekonomidir.
Rekabet gücü hesaplaması, seçilen ülkelerin her bir göstergede aldıkları sıralama
de erleri toplamının sıralamaya dahil oldukları gösterge toplamına bölünmesiyle
yapılmı tır. Sıralamada en yüksek de eri alan en az rekabet gücüne sahip ülke iken en
küçük de eri alan en rekabetçi ülke olarak belirlenmi tir.
Sıralamada sveç 7.27 endeks de eri ile ilk sırada, Fransa 8.42 endeks de eri ile
ikinci, Hollanda 8.489 endeks de eri ile üçüncü sırada yer almaktadır. Türkiye ise 13.84
endeks de eri ile sonuncu sırada bulunmaktadır. Türkiye’nin AB ülkeleri kar ısında son
sırada yer almasının en önemli nedenleri arasında, serbest piyasa ekonomisine ve dı a
açılma sürecine geçi in, özelle tirme uygulamalarının gecikmesi, hükümetlerin populist
politikaları neticesinde kaynakların verimsiz alanlarda kullanımı, savurganlık sonucu
olu an bütçe açıklarının büyük oranda borçlanma yoluyla giderilmesi yer almaktadır.
Türkiye üç alanda rekabet gücü en yüksek ülkedir. Bu alanlar döviz kuru,
üretim, reel GSY H artı oranıdır. Rekabet gücü yüksek olan di er alanlar vergi
gelirleri, kamu harcamaları oranı, tasarruflar, atık miktarı, i gücü maliyetleri, toplam
GSY H, ihracat artı oranıdır. hracat artı oranında rekabet gücü elde etmesine ra men
ihracatın ithalatı kar ılama oranında 18. sırada yer almaktadır ve cari açık oranında son
sıralarda yer almaktadır . Büyüme sıralamasında ilk sırada yer almasına ra men i sizlik,
istihdam edebilme gücünde son sıralarda yer almaktadır. GSY H oranında rekabet
gücünün yüksek olmasına ra men, ki i ba ına GSY H oranında son sırada yer
almaktadır. E itimle do ru orantılı olarak i gücü verimlili inde son sıralarda yer
almaktadır. Her iki fiyat göstergesinde de son sırada yer almaktadır.
Vergi yükünde sıralama, vergi yükünün az oldu u ülkenin rekabet gücü yüksek
ülke olarak belirlenmesi ile yapılmı tır. Vergi yükünün az olu u vergi oranlarının
117
dü üklü ünden de il kayıtdı ı ekonomiden kaynaklanmaktadır. Sıralamada Türkiye
kayıtdı ı ekonomi alanında son sırada yer almaktadır. Cari açık ve kayıtdı ı ekonominin
etkiledi i bütçe açıkları sonucu kamu borçları artmaktadır. Sıralamada Türkiye borç
oranı en yüksek ülkelerden biridir. Türkiye’de kamu iç borçlanma senetlerinin en büyük
alıcısı bankalardır. Ve borçlar a ırlıklı olarak kısa vadelidir. Bu durum faiz oranlarını
arttırarak özel kesim yatırımlarını olumsuz yönde etkilemektedir. Sıralamada Türkiye
yatırım harcamalarında yine son sırada yer almaktadır. Dı borçlanmada ise yüksek
faizli alınan borçlar, artan borç yükü ve faiz ödemeleri nedeniyle yine bütçe açıklarını
artırmaktadır. Di er yandan faiz oranlarının yüksek olu u nedeniyle ülkeye gelen
spekülatif yatırımlar artmaktadır. Büyüme oranında ilk sırada olmamızın bir nedeni de
büyük oranda yabancı sermaye yatırımları nedeniyledir.Yatırımlar istihdam arttırıcı ve
ülkeye teknoloji transferi sa layan do rudan yatırımlar olmayıp faiz farklılıklarından
dolayı ülkeyi tercih eden spekülatif yatırımlardır. Spekülatif yatırımların ülkeye giri i
ile geçici istikrar sa lanmakta, ani çıkı ları ile ise ülkede kriz ya anmaktadır.
Türkiye’nin
AB
ülkeleri
kar ısında
rekabet
gücü
elde
edebilmesi
gerçekle tirilecek ulusal rekabet gücü politikasıyla mümkündür. Ulusal rekabet gücü
politikasında ilk olarak devlet etkin bir ekilde yeniden yapılandırılmalıdır. Dı ticaret
hacmi arttırılıp, cari açık azaltılmalıdır. Bütçe açıkları kapatılmalı ve kamu borçları
azaltılmalıdır. Kayıtdı ı ekonomiyi kayıtlı hale getirmek en etkin yöntem olmakla
birlikte oldukça zordur. Kayıtdı ı ekonomiyi azaltmak ve vergi gelirlerini arttırmak
gerekmektedir. Yatırım ve üretimi caydırmaktan ziyade te vik edici, adil bir vergi
sistemi gerekmektedir. Yerli ve yabancı yatırımcıyı yatırım yapmaktan caydıran
bürokrasi ve kırtasiyecilik ortadan kaldırılmalıdır. Do rudan yabancı yatırımları ülkeye
çekecek tedbirler alınmalıdır. stihdam politikaları geli tirilmeli ve i gücü verimlili i
arttırılmalıdır. Ulusal bilim ve teknoloji programları geli tirilmelidir.
azaltılmalıdır. E itim ve sa lı a verilen önem arttırılmalıdır.
maliyetleri
118
KAYNAKÇA
-ACUN, Ramazan (2000), "Türkiye’de Ar-Ge: Mevcut Durum ve Gelece e Bakı " sy; 3
Eri im Tarihi: 3 Ekim 2005
http://www.ekocerceve.com/img/haberler/TrkiyedeARGE.doc
-AF AR, Muharrem (2004), "Finansal Küreselle me ve Türk Bankacılık Krizleri
Üzerine Etkisi" Anadolu Üniversitesi Yayınları No:1558, Eski ehir
-AKAT, Sava (1999), "Enflasyon ve stikrar Politikaları" Yeni Türkiye Dergisi, Mayıs
Haziran 1999 Yıl:5 Sayı:27 Cilt:1
-AKTAN, Coskun Can ( 2005 a ), "Ekonomik, Siyasal ve Sosyo Kütürel Globalle me"
sy;1 Eri im Tarihi:4 A ustos 2005
http://www.canaktan.org/yeni-trendler/globallesme/ekonomik-global.htm
-AKTAN, C.C. ( 2005 b), "Globalle meyi Ortaya Çıkaran Nedenler" sy; 1 Eri im
Tarihi:4 , A ustos 2005
http://www.canaktan.org/yenitrendler/globallesme/nedenler.htm
-AKTAN, Co kun Can –Vural stiklal (2004), Rekabet gücü ve Rekabet Stratejileri,
T SK Yayını, Rekabet Dizisi:2, Ankara
-AKTAN, Co kun Can –Vural stiklal (2004), Rekabet gücü ve Türkiye, T SK yayını,
Rekabet Dizisi: 3 Ankara
-AKTAN, C.C.(1998), De i im ve Devlet, T SK nceleme Yayınları 22, Ankara
-AKTEN, Necmettin (2004), "Neden Denizyolu ve Demiryolu Ta ımacılı ı"
Asomedya, A ustos, Ankara
-ALGAN, Ne e (2004), "Türkiye’de Kayıtdı ı Sektör: Boyutları, Etkileri ve
Kayıtdı ı Sektörü Küçültme Konusunda Öneriler"sy;1 Eri im Tarihi: 27 Eylül
2005 http://www.tisk.org.tr/isveren_sayfa.asp?yazi_id=1028&id=58
-A IR, Hüseyin, Kar Muhsin (2002), "Türkiye’de Be eri Sermaye ve Ekonomik
Büyüme: Nedensellik Testi (Neoklasik Büyüme Teorisi)" sy;3-4 Eri im Tarihi:
15 Eylül 2005 http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=234
-ATA, Namık (2005), "Ekonomik Büyüme stihdam Artı ı le Birlikte Gitmeli" T SK
Dergisi A ustos 2005, sy;1 Eri im Tarihi:17 Eylül 2005
http://www.tisk.org.tr/isveren_sayfa.asp?yazi_id=1196&id=67
-AY, .C. (2002), “Küreselle me Sürecinde Bölgeselle me E ilimlerinin Dinamikleri”
Küreselle me, Editör; Soyak A., Om Yayınları, stanbul
119
-AYDEM R, Zeynep Canan (2002), "Bölgesel Rekabet Edebilirlik Kapsamında llerin
Kaynak Kullanım Görece Verimlilikleri Veri Zarflama Analizi Uygulaması"
DPT Uzmanlık Tezleri, Yayın No: DPT 2664, Aralık, sy;18-30
5 A ustos 2005
Eri im Tarihi:
http://ekutup.dpt.gov.tr/bolgesel/aydemirz/verimlil.pdf
-BAL, Harun, Ildırar Mustafa, Özmen Mehmet (2001) "Bilim ve Teknoloji
Politikaları,
Rekabet Gücü ve Kobi’ler: Do u Akdeniz Bölgesinde Faaliyet
Gösteren
Kobi’ler Kapsamında Bir Ara tırma " sy;2,8 Eri im Tarihi: 12
http://www.econturk.org/dtm1.htm
Eylül 2005
-BAYDUR, Refik (2003), "E itim Sistemi Mutlaka stihdam le
li kilendirilmelidir" Asomedya Ekim, Ankara
-BAYRAÇ, N. (2004), "Yeni Ekonominin Toplumsal Ekonomik ve Teknolojik
Boyutları"
sy; 7 Eri im Tarihi: 12 A ustos 2005
http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=443
-BA O LU, U., Ölmezo lu N., Parasız .(1999), Dünya Ekonomisi, Ezgi Kitabevi,
Bursa
-BA TÜRK, enol (2001), "Bir Olgu Olarak Küreselle me" sy;1-2 Eri im Tarihi: 4
A ustos 2005
Eri im Tarihi: 4
http://www.isguc.org/arc_view.php?ex=76
A ustos 2005
-CENTEL, Tankut (1998), Küreselle me ve Esneklik, Editör; Ekin Nusret, Selamo lu
Ahmet, Kamu veren Sendikaları Yayını, Ankara
-CENTRAL INTELL GANCE AGENCY (CIA) (2005), "The World Fact Book , Rank
Order; Infant Mortality Rate" Eri im Tarihi: 1 Aralık 2005
http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/rankorder/2091rank.html
-CHACHOL ADES, Miltiades (1990), International Economics, McGraw Hill
Newyork
-ÇA LAYAN, Zafer (2003), "Enerji Fiyatları Rekabet Gücümüzü Etkiliyor"
Asomedya, Kasım 2003, Ankara
-ÇA LAYAN, Zafer (2004), "Yüksek Sosyal Güvenlik Primleri,
gücü Maliyetlerini
Yükselterek Rekabet Gücümüzü Azaltıyor" Asomedya, Ekim, Ankara
-ÇOLAK, Ömer F., Ardor Naim (2003), Üretim ve
sizlik Sorununun Çözümü çin
Kurumsalcı Yakla ım, T SK Yayını, Ankara
-DEM RBA , Tolga (2002), "Küreselle menin Modern Devlet Maliyesine Etkileri"
sy;3-4 Eri im Tarihi: 4 A ustos 2005 http://isguc.org/arc_view.php?ex=59
120
-D E (2004), "Türkiye statistik Yıllı ı; E itim Ve Kültür statistikleri" Eri im Tarihi: 2
Ekim 2005
http://www.die.gov.tr/yillik/06_Egitim.pdf
-D E (2004), " malat Sanayi Teknolojik Yenilik Anketi Sonuçları’ ktisadi Faaliyet
Koluna Ve Büyüklük Grubuna Göre Teknolojik Yenilik Yapan yerlerinin
Patent Ba vurusunda Bulunma Oranı" Eri im Tarihi: 3 Aralık 2005
http://www.die.gov.tr/TURKISH/SONIST/TEKNYIM/imalatsan0104/page0019.
htm
-DO AN, pekgil Ö. (2000), "Kalite Uygulamalarının letmelerin Rekabet Gücüne
Etkisi" sy;13-18 Eri im Tarihi: 3 Ekim 2005
http://www.sbe.deu.edu.tr/Yayinlar/dergi/dergi04/dogangil.htm
-DO AN, Seyhun, Bozkurt Hilal (2002), "E itim ktisadi Büyüme li kisi ve Türkiye
çin Kointegrasyon Analizi" sy;2-5 Eri im Tarihi: 15 Eylül 2005
http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=255
-DOING BUSINESS (2005), "Explore Economies, Economy Characteristics, Informal
Economy" Eri im Tarihi: 5 Aralık 2005
http://www.doingbusiness.org/ExploreEconomies/EconomyCharacteristics.aspx
-DORNBUSH, Rudriger, Fischer Stanley (1998), Makroekonomi, Çevirenler; Ak Salih,
Fisuno lu Mahir,Yıldırım Refia,Yıldırım Erhan, Akademi Yayın Hizmetleri,
Ankara
-DPT Alt Komisyon Raporu (1995), "Dünya’da Küreselle me ve Bölgesel
Bütünle meler" DPT Yayın No:2375-Ö K:440 sy;3-23 Eri im Tarihi: 6 A ustos
2005,
http://ekutup.dpt.gov.tr/kuresell/oik440.pdf
-DPT (2000), "Küreselle me Özel htisas Komisyonu Raporu 8. Be Yıllık Kalkınma
Planı" sy;13 Eri im Tarihi: 7 A ustos 2005
http://ekutup.dpt.gov.tr/dunya/oik560.pdf
-DTM ( 2005 ), "Bölgesel Ekonomik Entegrasyonlar, Küreselle me ve Dünya Ticareti"
sy,1-3 Eri im Tarihi: 6 A ustos 2005
http://www.dtm.gov.tr/ead/ekonomi/sayi6/ticaret.htm
-DULUPÇU, Murat Ali (2001), Küresel Rekabet Gücü, Nobel Yayın Da ıtım, Ankara
-EKER, Aytaç (1996), Kamusal Maliye, Do u Matbaası, Ankara
-EK N, Nusret (1999), Küreselle me ve Gümrük Birli i, stanbul Ticaret Odası Yayını
Yayın no:1999-47, stanbul
-EK N, Nusret (2003), "Türkiye’nin Vizyonu : XXI.YY’da Ça ı Yakalamak" sy;3
Eri im Tarihi: 5 Kasım 2005 http://www.isguc.org/arc_view.php?ex=168
121
-EMEK, U ur ( 2000 ), "Finansal Piyasalarda Serbestle menin ktisadi Büyüme Üzerine
Etkileri" sy;1-14 Eri im Tarihi: 9 Ekim 2005
http://www.rekabet.gov.tr/word/3sayidergi.doc#finansal
-ENERGY INFORMAT ON ADM N STRAT ON (EIA) (2006), "Electric Prices For
Industry"
Eri im Tarihi: 9 Aralık 2005
http://www.eia.doe.gov/emeu/international/elecprii.html
-EUROSTAT (2005), "Total Investment % GDP " Eri im Tarihi:11 Aralık 2005
http://epp.eurostat.cec.eu.int/portal/page?_pageid=1996,39140985&_dad=portal
&_schema=PORTAL&screen=detailref&language=en&product=sdi_ed&root=s
di_ed/sdi_ed/sdi_ed_inv/sdi_ed1100
-EUROSTAT (2005), "Level of Internet Access-Households Eri im Tarihi: 11 Aralk
2005
http://epp.eurostat.cec.eu.int/portal/page?_pageid=1996,39140985&_dad=portal
&_schema=PORTAL&screen=detailref&language=en&product=Yearlies_new_
science_technology&root=Yearlies_new_science_technology/I/I5/ir031
-EUROSTAT (2005), "Total Gross Electricity Generation" Eri im Tarihi:11 Aralık
2005
http://epp.eurostat.cec.eu.int/portal/page?_pageid=1996,39140985&_dad=portal
&_schema=PORTAL&screen=detailref&language=en&product=Yearlies_new_
environment_energy&root=Yearlies_new_environment_energy/H/H2/H23/ebc1
6144
-EUROSTAT (2005), "Pupils Learning English, French, German; Upper Secondary,
General Education" Eri im Tarihi:11 Aralık 2005
http://epp.eurostat.cec.eu.int/portal/page?_pageid=1996,39140985&_dad=portal
&_schema=PORTAL&screen=detailref&language=en&product=Yearlies_new_
population&root=Yearlies_new_population/C/C3/C34/cca13584
http://epp.eurostat.cec.eu.int/portal/page?_pageid=1996,39140985&_dad=portal
&_schema=PORTAL&screen=detailref&language=en&product=Yearlies_new_
population&root=Yearlies_new_population/C/C3/C34/cca14096
http://epp.eurostat.cec.eu.int/portal/page?_pageid=1996,39140985&_dad=portal
&_schema=PORTAL&screen=detailref&language=en&product=Yearlies_new_
population&root=Yearlies_new_population/C/C3/C34/cca14608
122
-F SUNO LU, M., Gökdere A.,Yıldırım E. ve Di erleri (1996), ktisadın lkeleri,
Editör: Çolak Ö.F., Alkım Kitapçılık Yayıncılık , Ankara
-FR EDMAN, T. (2000), Küreselle menin Gelece i, Çev; Özsayar E., Boyner Holding
Yayınları, stanbul
-GAR H, Üzeyir (2000), Globalle me sürecinde Türkiye, Hayat Yayıncılık, stanbul
-GÖKAL, smail (1997), "Globalle me" sy;1 Eri im Tarihi: 12 A ustos 2005
http://www.dtm.gov.tr/ead/DTDERGI/ekim97/globalle.htm
-GÜRAK, Hasan (2002), "Kalkınmada Zihinsel Emek (Be eri Sermaye) Faktörü "
sy;1 Eri im Tarihi: 15 Eylül 2005
http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=473
-GÜRSOY, Bülent (2004), "Ta ımacılıkta Kombine Ta ımacılık Geli tirilmelidir"
Asomedya, A ustos 2004, Ankara
-GÜNE , smail (2003), "Bilgi Toplumu" Ders Notları, Adana
-HAQUE, ul Irfan (1995), Trade,Technology and Internatıonal Competitiveness, EDI
(Economic Development Institute) Development Studies, Washington D.C: The
World Bank
- LHAN, Attila (1997), Hangi Küreselle me, Bilgi Yayınevi, Ankara
- INTERNAT ONAL ENERGY AGENCY (IEA), (2005) "Selected Energy Indicators
For 2003"
Eri im Tarihi: 13 Kasım 2005
http://www.iea.org/dbtw-wpd/Textbase/nppdf/free/2005/ key 2005.pdf
- Y BOZKURT, Erol (1999), Küreselle me ve Türkiye, Ezgi Kitabevi Yayınları, Bursa
-KARLUK, Rıdvan (2001), "Türkiye’de Yabancı Sermaye Yatırımlarının Ekonomik
Büyümeye Katkısı" sy;101-102 Eri im Tarihi: 29 Ekim 2005
http://www.tcmb.gov.tr/yeni/evds/yayin/kitaplar/kitap2/turkyabsermyat.doc
-KILD , Yusuf (2000), "Kayıtdı ı Ekonominin Ulusal-Uluslararası Boyutu ve Çözüm
Önerileri" sy;1,14 Eri im Tarihi: 27 Eylül 2005
http://www.sbe.deu.edu.tr/Yayinlar/dergi/dergi05/kildis.htm
-KIZILOT, ükrü (2005), "KDV’de Tatlı Tatlı ndirim Var Mı" Hürriyet gazetesi 1
Aralık 2005
- K NG, Philip (1995), International Economics and International Economic Policy,
Mc Graw Hill Newyork
-KOÇ, Haluk (2003), "Mesleki E itim de Yenilenmesine, levsel Kılınmasına,
Demokratikle mesine htiyaç Vardır" Asomedya, Ekim 2003, Ankara
123
-KOTAN, Zelal (2002), “Uluslararası Rekabet Gücü Göstergeleri Türkiye Örne i” sy;2,
4 , Eri im Tarihi: 5 Eylül 2005
http://www.tcmb.gov.tr/research/discus/dpaper53.pdf
-KRUGMAN, Paul, Obstfeld Maurice (1994), International Economics, Harper Collins
College Newyork
-KRUGMAN, Paul (2001), Politika Ta eronları ve Önemsizle en Refah, Çev;
Domaniç , Ne enur, Literatür Yayıncılık, stanbul
-KUMCU, Ercan (2005), "E itim Ekonomisi", Hürriyet Gazetesi , 4 Aralık 2005
-ODYAKMAZ, Nemci ( 2002 ), "Bilgi Teknolojileri, Küreselle me ve Kalkınma" sy;2
Eri im Tarihi:12 Eylül 2005
http://www.dtm.gov.tr/ead/DTDERGI/tem2000/bilgi.htm
-OECD in Figure 2005 Edition "Statistics on the Member Countries" Eri im tarihi: 15
Aralık 2005
‘Taxation’
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T017.xls
‘Employment’
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T006.xls
‘Economic Growth and Performance’
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T005.xls
‘Direct Investment’
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T026.xls
‘Resarch and Development’ Gross Domestic Expenditure on R&D
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T033.xls
‘Research and Development’; Resarchers TableII
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T034.xls
‘Science and Technology’; Patenting Activity
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T035.xls
‘Energy; Production’
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T019.xls
‘Environment;Emissions and Pollution ‘
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T022.xls
‘Education; Expenditure’
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T031.xls
‘Foreign Students in Tertiary Education’
124
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061G009.xls
‘Health; Spending and Resources’
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T002.xls
‘Labour Productivity’
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061G006.xls
‘Price and Interest Rates’
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T024.xls
‘Gross Domestic Product’
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T004.xls
‘Unemployment’
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T008.xls
‘Science and Technology’ Export Market Shares; High Tech Manufacturing
Industries
http://ocde.p4.siteinternet.com/publications/doifiles/012005061T035.xls
-OECD Fact Book (2005), "Economic Environmental and Social Statistics
‘Reel Effective Exchange Rate’ " Eri im Tarihi: 28 Aralık 2005
http://hermia.sourceoecd.org/vl=16627691/cl=19/nw=1/rpsv/factbook/04-02-03t03.xls
-OECD Fact Book (2005), "Economic Environmental and Social Statistics ‘Qality Of
Life’ Passenger Transport; Road Motor Vehicles " Eri im tarihi: 28 Aralık 2005
http://thesius.sourceoecd.org/vl=5430012/cl=13/nw=1/rpsv/factbook/10-04-01t01.xls
-OECD (2005 a), "Foreign Direct Investment" Eri im Tarihi: 3 Ocak 2005
http://titania.sourceoecd.org/vl=1687151/cl=21/nw=1/rpsv/factbook/03-0201.htm
-OECD (2005b), "Patents" Eri im Tarihi: 5 Ocak 2005
http://titania.sourceoecd.org/vl=1687151/cl=21/nw=1/rpsv/factbook/06-0104.htm
-OECD Main Indicators (2006), "Current Balance" Eri im Tarihi: 22 Aralık 2005
http://www.oecd.org/dataoecd/56/0/18625402.pdf
-OECD Economic Outlook (2004), "Labour Costs" Table 1.3 Eri im Tarihi:3 Ocak
2005 http://www.oecd.org/dataoecd/33/28/34545117.pdf
125
-OKSAY, Suna ( 1998 ), "Çokuluslu irketler Teorileri Çerçevesinde Yabancı Sermaye
Yatırımlarının ncelenerek De erlendirilmesi" sy;1 Eri im Tarihi:15 Ekim 2005
http://bsy.marmara.edu.tr/TR/makaleler/cokuluslu.htm
-ORER, Mete (2003), "Ula tırmada Yeni E ilimler ve Türkiye" Asomedya, Temmuz
2003, Ankara
-ÖZKIVRAK, Ö.,Dileyici D.(2001), "Globalle me, Bölgeselle me, Mega Rekabet ve
Türkiye" sy;1 Eri im Tarihi: 8 A ustos 2005
http://www.dtm.gov.tr/ead/DTDERGI/OCAK2001/globallesme.htm
-ÖZSOYLU, Ahmet Fazıl(1999), Yer altı Ekonomisi, Akça Basım Yayım Pazarlama
A. . Ankara
-PARASIZ, lker (1997), Modern Büyüme Teorileri, Ezgi Kitabevi Yayınları, Bursa
-PORTER, Michael (1980), Competitive Strategy, A Division of Macmillan Newyork
-PORTER, M. (1990), The competitive Advantage of Nations, The Macmillan Pres
Ltd,
London
-PORTER, M. (2000), Rekabet Stratejisi, Çeviren; Ulubilgen Gülen, Sistem
Yayıncılık,
stanbul
-SABIR, Hasan (2002), "Do rudan Yabancı Sermaye Yatırımlarını Geli mekte Olan
Ülkelere Yönlendirici Politikalar" sy;2-3 Eri im tarihi:28 Ekim 2005
http://www.dtm.gov.tr/ead/DTDERGI/Ekim2002/sabir.htm
-SAATC O LU, Cem ( 2005 ), "Do rudan Dı Yatırımlar ve Türkiye" sy;1 Eri im
Taihi: 28
Ekim 2005
http://www.ismmmo.org.tr/docs/malicozum/61%20MAL%DD%20%C7%D6Z
%DCM/18-61%20CEM%20SAAT%C7%DDO%D0LU.doc
-SARILI, Mustafa Ali (2002), "Türkiye’de Kayıtdı ı Ekonominin Boyutları, Nedenleri,
Etkileri ve Alınması Gereken Önlemler" sy;12 Eri im Taihi:28 Ekim 2005
http://www.tbb.org.tr/turkce/dergi/dergi41/Kayitdisi.doc
-SAVA , Vural (1998), Politik ktisat, Beta Basım Yayım, stanbul
-SERDENGEÇT , Süreyya (2003), "Enflasyonla Büyüme Olmaz", Asomedya, Ankara
-SEY DO LU, Halil (1999), Uluslararası ktisat, Güzem Yayınları, stanbul
-SOYAK, Alkan (2002), "Küreselle me, Teknoloji Politikası, Türkiye: Sınai Mülkiyet
Hakları VE Ar-ge Destekleri Açısından bir De erlendirme" "Küreselle me" Der;
Soyak Alkan Om Yayınevi, stanbul
-TCMB (2006 ), "Reel Efektif Döviz Kuru" sy;1 Eri im Tarihi: 3 Mart 2006
http://www.tcmb.gov.tr/yeni/evds/yayin/reel_efktf/YontemselAciklama.pdf
126
-TIKTIK, Ahmet (2004), "Kayıtdı ı Ekonomi, stihdam, sizlik" sy;1 Eri im Tarihi: 28
Ekim 2005
http://www.tisk.org.tr/isveren_sayfa.asp?yazi_id=1020&id=58
-T SK (2001), " letme Yönetimi,Verimlilik ve Rekabet Gücü" sy;1 Eri im Tarihi: 3
Ekim 2005
http://www.tisk.org.tr/isveren_sayfa.asp?yazi_id=270&id=16
-T SK (2004), "Türkiye’de Vergi Yükü Hızla Artarken Rakiplerimizde Azalıyor"
Eri im Tarihi: 25 Kasım 2005
http://www.tisk.org.tr/isveren_sayfa.asp?yazi_id=1087&id=61
-TTGV (2001), "Neden Teknoloji Geli tirme" Eri im Tarihi:13 Ekim 2005
http://www.ttgv.org.tr/tur/01_neden_ttgv/11.htm#3
-Turkishtime(2002), "Tasarımın Rekabet Gücüne Katkısı Farklılık Yaratmak" sy;1
Eri im Tarihi: 18 Ekim 2005 http://www.turkishtime.org/mayis/90_tr.htm
-TUS AD (1997 a), Rekabet Stratejileri ve En yi Uygulamalar Türk Çimento
Sektörü , stanbul
-TUS AD(1997 b), Rekabet Stratejileri ve En yi Uygulamalar Türk Elektrik Sektörü,
stanbul
-ÜNAL, Orhan (2004), "Rekabet Gücü çin Kalite" KobiEfor Dergisi, Kasım Sayı:52
-YASED(2005), "Yatırım Ortamını yile tirme Çabaları " Power Point Sunumu Eri im
Tarihi: 1 Kasım 2005 http://www.yased.org.tr/genel/turk/yoik.ppt
-YA GÜL, Serhat (2002), "Küreselle me, Çokuluslu irketler ve irket Birle meleri:
Dünya laç Endüstri Örne i" "Küreselle me" Derleyen: Soyak Alkan, Om
Yayınevi, stanbul
-YELDAN, Erinç (2003), Küresel Düzen: Birikim, Devlet ve Sınıflar, Derleyenler;
Köse Ahmet H., enses Fikret, Yeldan Erinç, leti im Yayınları, stanbul
-YILDIRIM, Binali (2004), "Ülkemizin Ula ım Modlarına Göre Durumu "Asomedya,
A ustos 2004, Ankara
-YILDIRIM ,O uz (2004), "Türk Bankacılık Sektörünün Temel Sorunları ve Sektörde
Ya anan Mali Riskler" sy;12 Eri im Tarihi: 29 Ekim 2005
http://www.dtm.gov.tr/ead/DTDERGI/ocak%202004/turk.htm
-YÜCEL, Hayrettin (2004), "Uluslararası Pazarlara Açılmada Küçük ve Orta
Büyüklükteki letmelerin Rolü" sy;2-3 Eri im Tarihi: 17 Eylül 2005
http://www.igeme.org.tr/TUR/bakis/sayi%2026/bakis26106.htm
127
-WORLDBANK (2005), "World Development Indicators’ Cetral Goverment Finances"
http://devdata.worldbank.org/wdi2005/Table4_11.htm Eri im Tarihi: 11 Aralık
2005
-WORLD ECONOM C FORUM (WEF) (2004a), "Growth Competitiveness Index
Rankings
and 2003 Comparisons" Eri im Tarihi.4 Aralık 2005
http://www.weforum.org/pdf/Gcr/Growth_Competitiveness_Index_2003_Comp
arisons
-WEF (2004b ), "The Networked Readiness Index Rankings" Eri im Tarihi: 16 Aralık
2005
http://www.weforum.org/pdf/Global_Competitiveness_Reports/Reports/GITR_2
004_2005/Networked_Readiness_Index_Rankings.pdf
-ZERENLER, Muammer ( 2004 ), "Devletin Dı Borçlanmasının Türkiye Ekonomisi
Üzerine Etkileri" sy;9 Eri im Tarihi:20 Ekim 2005
http://isguc.org/arc_view.php?ex=190
-ZEYT NO LU, Erol (1992), Ekonomik Doktrinler ve Ekonomik Sistemler, Mim
Matbaacılık Hizmetleri Basım San ve Tic., stanbul
128
ÖZGEÇM
Ki isel Bilgiler
Ad soyad: ESRA BA KILIÇ
Do um Tarihi: 05.10. 1979
Do um Yeri:Nizip
Adres:Mimar Sinan Mah. Özhisar Sok. pek Apt. Kat:6 No:12 Nizip/GAZ ANTEP
e-posta:esrabaskilic@yahoo.com
E itim Bilgileri
Yüksek Lisans: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Maliye Anabilim Dalı
2003-2006
Lisans:
Çukurova Üniversitesi
BF
ktisat Bölümü 1998-2002
Lise ve orta okul: Hasan Çapan Anadolu Lisesi
lkokul:
1990-1997
Cumhuriyet ilkokulu
1985-1990
Durumu
ASSAN Tarım Ürünleri San Tic. Ltd. ti.
Mersin
2003-2004
AKBANK Merkez ube
Gaziantep
2006-,
Download