Pulmoner Hipertansiyon
advertisement
Pulmoner Hipertansiyon Kartal Koşuyolu Yüksek İhtisas Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Kardiyoloji Kliniği, İstanbul İstanbul Üniversitesi Kardiyoloji Enstitüsü, Kardiyoloji Anabilim Dalı, İstanbul Adres: Kızılelma Cad. 5/3 34096 Fındıkzade-İstanbul Tel.: +90 212 589 00 53 Faks: +90 212 589 00 94 E-posta: info@avesyayincilik.com Genel Yayın Yönetmeni: İbrahim Kara Yayın Koordinatörü: Sevilay Ardıç Yayın Sekreteri: Gökhan Çimen Grafik Tasarım: Erol Dinneden Sayfa Düzeni: Ünal Özer Baskı: ADA Ofset Matbaacılık Tic. Ltd. Şti. Kapak resmi Dr. Cihangir Kaymaz ve Dr. Tahsin Güneysu arşivinden alınmıştır. ISBN: 978-605-87490-1-6 Birinci baskı: Mayıs 2012, 1000 adet Copyright © 2012 AVES Yayıncılık Ltd. Şti. Bu kitap Actelion Türkiye’nin karşılıksız bilimsel desteği kapsamında maddi sponsorluğuyla hazırlanmıştır. Ödenemez emekleri için Annem ve rahmetli Babama, sabrı ve sevgisi için Alev’e, umutlarımız için Elif Yağmur’uma, otuz yıldır dinmeyen hasretim için Agah’ın anısına Desteklerini hep hissettiğim eşim Hayriye ve kızlarım Yaprak ve Burcu’ya ve tüm hastalarımıza ithaf olunur. Yazarlar Asude Durmaz Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi, Tıbbi Genetik Anabilim Dalı, İzmir Bahadır Alan Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi, Kardiyoloji Anabilim Dalı, İzmir Barış Bugan Gülhane Askeri Tıp Akademisi, Kardiyoloji Anabilim Dalı, Ankara Bedrettin Yıldızeli Kartal Koşuyolu Yüksek İhtisas Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Kalp Damar Cerrahisi Kliniği, İstanbul Benan Çağlayan Dr. Lütfi Kırdar Kartal Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Göğüs Hastalıkları Kliniği, İstanbul Betül Erer Dr. Siyami Ersek Göğüs Kalp ve Damar Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Kardiyoloji Kliniği, İstanbul Bilgin Timuralp Anadolu Kardiyoloji Dergisi Baş Editörü, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Tıp Fakültesi, Merkezi Derslikler, Eskişehir Bülent Mutlu Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi, Kardiyoloji Anabilim Dalı, İstanbul Cemal Asım Kutlu Kartal Koşuyolu Yüksek İhtisas Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Göğüs Cerrahisi Kliniği, İstanbul Cihangir Kaymaz Kartal Koşuyolu Yüksek İhtisas Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Kardiyoloji Kliniği, İstanbul Çağatay Tezel Süreyyepaşa Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi, İstanbul Çetin Önsel İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi, Nükleer Tıp Anabilim Dalı, İstanbul Dilek Yeşilbursa Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi, Kardiyoloji Anabilim Dalı, Bursa Dursun Alehan Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi, Pediatrik Kardiyoloji Ünitesi, Ankara Emire Seyahi İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi, Romatoloji Bilim Dalı, İstanbul Gökhan Alıcı Kartal Koşuyolu Yüksek İhtisas Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Kardiyoloji Kliniği, İstanbul Gül Sağın Saylam İstanbul Üniversitesi Kardiyoloji Enstitüsü, Kardiyoloji Anabilim Dalı, İstanbul H. Ceren Tokgöz Darıca Farabi Devlet Hastanesi, Kardiyoloji Servisi, Kocaeli Yazarlar H. Gül Öngen İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, İstanbul Hasan Sunar Kartal Koşuyolu Yüksek İhtisas Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Kalp Damar Cerrahisi Kliniği, İstanbul İbrahim Halil Tanboğa Erzurum Atatürk Üniversitesi Kardiyoloji Anabilim Dalı, Erzurum Kadriye Orta Kılıçkesmez İstanbul Üniversitesi Kardiyoloji Enstitüsü, Kardiyoloji Anabilim Dalı, İstanbul Mehmet Balkanay Kartal Koşuyolu Yüksek İhtisas Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Kalp Damar Cerrahisi Kliniği, İstanbul Mehmet Eren Dr. Siyami Ersek Göğüs Kalp ve Damar Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Kardiyoloji Kliniği, İstanbul Mehmet Mustafa Can Malatya Devlet Hastanesi, Kardiyoloji Kliniği, Malatya Mehmet Serdar Küçükoğlu İstanbul Üniversitesi Kardiyoloji Enstitüsü, Kardiyoloji Anabilim Dalı, İstanbul Meral Kayıkçıoğlu Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi, Kardiyoloji Anabilim Dalı, İzmir Murat Başkurt İstanbul Üniversitesi Kardiyoloji Enstitüsü, Kardiyoloji Anabilim Dalı, İstanbul Murat Bülent Rabuş Kartal Koşuyolu Yüksek İhtisas Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Kalp Damar Cerrahisi Kliniği, İstanbul Murat Sünbül Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi, Kardiyoloji Anabilim Dalı, İstanbul Mustafa Yüksel Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Cerrahisi Anabilim Dalı, İstanbul Muzaffer Metintaş Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, Eskişehir Necla Kırca Kartal Koşuyolu Yüksek İhtisas Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Kardiyoloji Kliniği, İstanbul Nertila Poçi Kartal Koşuyolu Yüksek İhtisas Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Kardiyoloji Kliniği, İstanbul Nesrin Moğulkoç Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, İzmir Nihal Özdemir Kartal Koşuyolu Yüksek İhtisas Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Kardiyoloji Kliniği, İstanbul Oben Baysan Özel Ankara Güven Hastanesi, Kardiyoloji Kliniği, Ankara Yazarlar Onur Omaygenç Kartal Koşuyolu Yüksek İhtisas Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Kardiyoloji Kliniği, İstanbul Rana Olguntürk Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı, Pediatrik Kardiyoloji Bilim Dalı, Ankara Ruken Bengi Bakal Kartal Koşuyolu Yüksek İhtisas Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Kardiyoloji Kliniği, İstanbul Saide Aytekin Florence Nightingale Hastanesi, Kardiyoloji Bölümü, İstanbul Sait Demirkol Gülhane Askeri Tıp Akademisi, Kardiyoloji Anabilim Dalı, İstanbul Sanem Nalbantgil Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi, Kardiyoloji Anabilim Dalı, İzmir Selçuk Öztürk Kartal Koşuyolu Yüksek İhtisas Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Kardiyoloji Kliniği, İstanbul Selen Yurdakul Florence Nightingale Hastanesi, Kardiyoloji Bölümü, İstanbul Serdal Uğurlu İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi, Romatoloji Bilim Dalı, İstanbul Serdar Kula Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı, Pediatrik Kardiyoloji Bilim Dalı, Ankara Serpil Gezer Taş Kartal Koşuyolu Yüksek İhtisas Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Kalp ve Damar Cerrahisi Kliniği, İstanbul Sevda Şener Cömert Dr. Lütfi Kırdar Kartal Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Göğüs Hastalıkları Kliniği, İstanbul Sümeyye Güllülü Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi, Kardiyoloji Anabilim Dalı, Bursa Tarık Kıvrak Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi, Kardiyoloji Anabilim Dalı, İstanbul Tuğba Aktemur Kartal Koşuyolu Yüksek İhtisas Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Kardiyoloji Kliniği, İstanbul Zehra Gölbaşı Ankara Yüksek İhtisas Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Kardiyoloji Kliniği, İstanbul Zeki Öngen İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi, Kardiyoloji Anabilim Dalı, İstanbul Zuhal Karakurt Süreyyapaşa Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi, İstanbul Zülal Alnur Uslu Kartal Koşuyolu Yüksek İhtisas Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Radyoloji Bölümü, İstanbul Kısaltmalar 5-HT: 5-HT2A: 5-HTR: 5-HTT: 6DYM: 6DYT: ACCP: ADMA: AFA: AHA/ACC: AHİ: Aİ: ALK1: ALPHABET: ANA: APAH-KKH: APE: ARDS: AS: ASD: ASE: AVM: BDH: BDT: BMP: BMPR: BMPR2: BNP: BREATHE: BT: BTAA: cGMP: COMBI: CRP: CTGF: CYP3A: DDAH2: DKH: DLCO: Dp: Dp/Ds: Ds: EANM: EARLY: EGF: EKG: 5-hidroksitiriptamin 5-hydroxytryptamine 2 antagonisti 5-hydroxytryptamine receptor, 5 hidroksi triptamin reseptör 5-hidroksitiriptamin transporter Altı dakika yürüme mesafesi 6 dakikalık yürüme testi American College of Chest Physicians Asimetrik Di-Metil Arginin Antifosfolipid antikor Amerikan Kalp Derneği/Amerikan Kardiyoloji Birliği Apne-hipopne indeksi Apne indeksi Aktivin reseptörü benzeri kinaz tip-1 Arterial Pulmonary Hypertension and Beraprost European Trial Anti-nükleer antikor Konjenital kalp hastalığına bağlı pulmoner arteriyel hipertansiyon Akut pulmoner emboli Akut solunum zorluğu sendromu Atrial septostomi Atriyal septal defekt Amerikan Ekokardiyografi Derneği Arteriyovenöz malformasyonlar Bağ doku hastalıkları Büyük damar tronspozisyon Bone morphogenetic protein, Bone morphogenic protein, Kemik morfogenetik protein, Kemik morfogenik protein Kemik morfogenetik protein reseptörü Bone morphogenetic protein receptor- 2, Bone morphogenic protein receptor tip- 2 Beyin natriüretik peptid Bosentan Randomized Trial of Endothelin Antagonist Therapy Bilgisayarlı tomografi Bilgisayarlı tomografi akciğer anjiyografisi Siklik guanozin monofosfat Combining inhaled iloprost with bosentan in patients with idiopathic pulmonary arterial hypertension C-reactive Protein Konnektif doku büyüme faktörü Sitokrom P450 3A Dimetilarginin Dimetil Amino Hidrolaz 2 Doğumsal kalp hastalıkları Difüzyon kapasitesi Pulmoner direnç Dirençler oranı Sistemik direnç European Association of Nuclear Medicine Treatment of patients with mildly symptomatic pulmonary arterial hypertension with bosentan Epidermal büyüme faktörü Elektrokardiografi Kısaltmalar EKO: Em: EPH: ERA: ESC: ESC/ERS: ET-1: ET-A: FDA: FGF-2: FS: Gd-MRA: Gd-MRV: Gs: HHT: HIF-1: HIV: HPAH: HPV: HT2A: HTR: İAH: IGF-1: IL: iNO: INR: INTERMACS: İPAH: İPF: IPF: IV: KBGS: KD: Kİ: KKB: KKY: KMR: KMRG: KOAH: KPET: KT: KTEPH: MAA: MAP: MCP1: MLC: MLCK: MLCP: MLPA: Ekokardiyografi Diyastolik uzama hızı Endotelial progenitor hücreler Endotel reseptör antagonistleri European Society of Cardiology European Society of Cardiology/European Respiratory Society Endotelin 1 Endotelin A Food and Drug Administration Fibroblast büyüme faktörü-2 Fonksiyonel sınıf Gadolonium manyetik rezonans anjiyografi Gadolonium manyetik rezonans venografi Uyarıcı G proteini Herediter hemorajik telanjiektazi Hipoksiya indüklenebilir faktör 1 İnsan İmmun Yetersizlik Virusu Kalıtsal pulmoner arteriyel hipertansiyon Hipoksik pulmoner vazokonstriksiyon 5-hidroksitriptamin (serotonin) reseptör 2A Hidroksitriptamin Reseptör İnterstisyel akciğer hastalığı İnsülin benzeri büyüme faktörü-1 İnterlökin İnhale nitrik oksit International Normalized Ratio Interagency for mechanical asist devices İdiyopatik pulmoner arteriyel hipertansiyon İdiopatik pulmoner fibroz İdiyopatik akciğer fibrozu İntra venöz Klinik bozulmaya dek geçen süre Kardiyak debi Kardiyak indeks Kalsiyum kanal blokeri Kronik kalp yetersizliği Kardiyak manyetik rezonans Kardiyak manyetik rezonans görüntüleme Kronik obstrüktif akciğer hastalığı Kardiyak pulmoner egzersiz testi Kalp transplantasyonu Kronik Tromboembolik Pulmoner Hipertansiyon Macroaggregated albümin Mitojen aktive protein Monosit kemoatraktan protein 1 Miyozin Hafif Zinciri’nin Miyozin Hafif Zincir Kinaz Miyozin Hafif Zincir Fosfataz Multiplex ligation dependent probe amplification Kısaltmalar MMP: NCRP: NFAT: NIH registry: NIH: NO: NOS: NT-proBNP: NYHA: OHS: OPAB: OPKUB: OSğAB: OUAS: P: PA: PAB: PAH: PAZ: PDA: PDE-5İ: PDGF: PE: PEA: PET: PG: PgI2: PH: PHIRST: PIOPED: PISAPED: PKH: PKUB: PLCH: PoPH: PPAR-y: PPHN: PV: PVD: PVH: PVO: PVOH: PVRI: PVT: Qp: Qp/Qs: Qs: R: REMATCH: Matriks metalloproteinazlar National Council on Radiation Protection Nuclear Factor of Activated T-cell Inhibitors Amerikan Ulusal Sağlık Enstitüsü kayıt sistemi Amerikan Ulusal Sağlık Enstitüsü Nitrik oksit Nitrik oksit sentaz N-terminal pro-beyin natriüretik peptidi New York Kalp Cemiyeti Obezite Hipoventilasyon Sendromu Ortalama pulmoner arter basıncı Ortalama pulmoner kapiller uç basıncı Sağ atriyal basınç Obstrüktif uyku apne sendromu Basınç Pulmoner arter Pulmoner arter basıncı Pulmoner arteriyel hipertansiyon Pulmoner akselerasyon zamanı Duktus arteriyozus açıklığı Fosfodiesteraz -5 inhibitörleri Trombosit kökenli büyüme faktörü Pulmoner emboli Pulmoner tromboendarterektomi Positron emisyon tomografisi Prostaglandin türevleri Prostasiklin Pulmoner hipertansiyon Pulmonary Arterial Hypertension and Response to Tadalafil Prospective Investigation of Pulmonary Embolism Diagnosis Prospective Investigative Study of Acute Pulmonary Embolism Diagnosis Pulmoner kapiller hemanjiyomatozis Pulmoner kapiller uç basıncı Pulmoner Langerhans hücreli histiositoz Portopulmoner hipertansiyon Peroksisom Proliferator-Aktive Reseptör-Gamma Agonisti Yenidoğanın ısrarcı pulmoner hipertansiyonu Pulmoner ven basınç Pulmoner vasküler direnç Pulmoner vasküler hastalık Pulmoner venooklüzif hastalık Pulmoner vasküler oklüzif hastalıkta Pulmoner Vasküler Araştırma Enstitüsü Pulmoner vazoreaktivite testi Pulmoner kan akımı miktarı Pulmoner/Sistemik akımlar oranı Sistemik kan akımı miktarı Rezistans, direnç Randomized Evaluation of Mechanical Assistance for the Treatment of Congestive Heart Failure Kısaltmalar REVEAL: Rp/Rs: Rs: RSV: SğV: SERT: SKK: SPECT: STRIDE: SVD: SVEDB: TAPSE: TBG: TGF: TÖE: TRIUMPH: TTE: TxA2: TY: USG: USOT: V/P: V/Q: VEGF: VIP: VKİ: VSD: YÇBT: Registry to Evaluate Early and Long-Term PAH Disease Management Direnç oranı Sistemik direnç Respiratuvar sinsisiyal virüs Sağ ventrikül Seratonin transporter Sağ kalp kateterizasyonu Single Photon Emission Tomography Sitaxsentan to Relieve Impaired Exercise Sistemik vasküler direnç Sol ventrikül diyastol sonu basıncı Triküspid anüler plan sistolik yer değiştirmesi Transpulmoner basınç gradiyenti Transforming growth faktör Transözofageal ekokardiyografi Treprostinil Sodium Inhalation Used in the Management of Pulmonary Arterial Hypertension Transtorasik Ekokardiyografi Tromboksan A2 Triküspid yetersizliği Batın ultrasonografisi Uzun süreli oksijen tedavisi Ventilasyon/perfüzyon Ventilasyon/perfüzyon sintigrafisi Vasküler endotelyal büyüme faktörü Vasoaktif intestinal peptid Vücut Kitle İndeksi Ventriküler septal defekt Yüksek çözünürlüklü bilgisayarlı tomografi İçindekiler Sağ Ventrikül Anatomisi ve Fonksiyonları Oben Baysan, Sait Demirkol, Barış Bugan 1 Pulmoner Vasküler Fizyoloji ve Ventilasyon-Perfüzyon İlişkisi Muzaffer Metintaş 6 Pulmoner Hipertansiyonun Klinik Sınıflaması M. Serdar Küçükoğlu 15 Pulmoner Arteriyel Hipertansiyon: Epidemiyolojik Veriler Cihangir Kaymaz, Tuğba Aktemur 19 Pulmoner Hipertansiyon Etiyopatogenezi Meral Kayıkçıoğlu 28 Pulmoner Arteriyel Hipertansiyonda Genetik, Hücresel ve Moleküler Mekanizmalar Bahadır Alan, Asude Durmaz, Sanem Nalbantgil 43 Pulmoner Hipertansiyonda Tanı Algoritmaları Selen Yurdakul, Saide Aytekin 56 Pulmoner Hipertansiyonda Ekokardiyografi Cihangir Kaymaz, H. Ceren Tokgöz, Selçuk Öztürk 71 Pulmoner Hipertansiyonda Sağ Kalp Kateterizasyonu ve Pulmoner Vasoreaktivite Testi Uygulaması Bülent Mutlu, Tarık Kıvrak, Murat Sünbül 89 Pulmoner Hipertansiyonun Radyolojik Değerlendirilmesi Zülal Alnur Uslu, Necla Kırca 101 Kanıta Dayalı Tıp Işığında Pulmoner Hipertansiyonda Sonlanım Noktaları Cihangir Kaymaz, Mehmet Mustafa Can, Tuğba Aktemur 119 Pulmoner Arteriyel Hipertansiyonda Konvansiyonel Tedavi Sümeyye Güllülü 132 Pulmoner Arteriyel Hipertansiyon Tedavisinde Prostanoidler Murat Başkurt, M. Serdar Küçükoğlu 136 Pulmoner Arteriyel Hipertansiyon Tedavisinde Endotelin Reseptör Antagonistleri Cihangir Kaymaz, Mehmet Mustafa Can, Nertila Poçi 147 Pulmoner Arteriyel Hipertansiyon Tedavisinde Fosfodiesteraz tip - 5 İnhibitörleri Kadriye Orta Kılıçkesmez, M. Serdar Küçükoğlu 161 Pulmoner Arteriyel Hipertansiyonda Hedefe Yönelik (Goal - Oriented) Tedavi Cihangir Kaymaz, İbrahim Halil Tanboğa 168 Pulmoner Arteriyel Hipertansiyonda Kombinasyon Tedavisi M. Serdar Küçükoğlu 176 İçindekiler Pulmoner Arteriyel Hipertansiyon Hastasının Yoğun Bakım Tedavisi Cihangir Kaymaz, Selçuk Öztürk, Nertila Poçi 180 Romatolojik Hastalıklarda Pulmoner Arteriyel Hipertansiyon Emire Seyahi, Serdal Uğurlu 186 Pediyatrik Pulmoner Hipertansiyon Gül Sağın Saylam 195 Doğumsal Kalp Hastalıklarına Bağlı Pulmoner Arteriyel Hipertansiyon Rana Olguntürk, Serdar Kula 220 Sistemik - Pulmoner Şantların Kapatılma Kriterleri Dursun Alehan 235 Venöz veya Kapiller Tutulumla Beraber Pulmoner Hipertansiyon ve diğer PAH Alt Grupları Zuhal Karakurt 242 Sol Kalp Hastalığına Bağlı Pulmoner Hipertansiyon Betül Erer, Mehmet Eren 246 Akciğer Hastalığı veya Hipoksiye Bağlı Pulmoner Hipertansiyon ve Tedavisi Sevda Şener Cömert, Benan Çağlayan 257 İdiyopatik Akciğer Fibrozunda Pulmoner Hipertansiyon Nesrin Moğulkoç 270 Kronik Tromboembolik Pulmoner Hipertansiyon Zehra Gölbaşı 283 Pulmoner Emboli Tanısında Diğer Yöntemler Karşısında Ventilasyon - Perfüzyon Sintigrafisi Çetin Önsel 292 Kronik Tromboembolik Pulmoner Hipertansiyonda Pulmoner Tromboendarterektomi Bedrettin Yıldızeli, Serpil Gezer Taş, Hasan Sunar, Mustafa Yüksel 308 Pulmoner Hipertansiyon Tedavisinde Atriyal Septostomi Nihal Özdemir, Ruken Bengi Bakal 320 Pulmoner Arteriyel Hipertansiyonda Akciğer Transplantasyonu Cemal Asım Kutlu, Çağatay Tezel 327 Kalp Transplantasyonu Mehmet Balkanay, Murat Bülent Rabuş, Gökhan Alıcı 333 Pulmoner Hipertansiyonda Gebelik Dilek Yeşilbursa 341 Pulmoner Arteriyel Hipertansiyon Tedavisinde Yeni Ufuklar Zeki Öngen, H. Gül Öngen 347 Pulmoner Hipertansiyonla İlişkili Olarak Kullanılabilecek Egzersiz Kapasitesi, Ekokardiyografi ve Hemodinami Göstergelerinin Referans Değerleri ve Formülleri Nertila Poçi, Necla Kırca, Tuğba Aktemur, Onur Omaygenç 356 Sunuş Pulmoner Hipertansiyon hepimizin pek sık karşılaştığı bir terim ve klinik tablo olmasına karşılık, hâlâ bu konuda son söz söylenmiş değildir. Özellikle tanıdaki gecikme, güçlük ve zahmet-eziyet sorunları ile uzun süren izlem periyodu, bu klinik tablonun daha çok uzun yıllar hekimlerin başını ağrıtacağa benzer. Ya bizden medet uman hastalarımız? İşte bu kitap; “hekim hasta için var” olduğuna göre, bilgilerimizi hasta yararına kullanmak için yapılan büyük bir uğraş ve maratonun sonucudur. Elektronik ortamda; “bir tık-bir saniye” hesabı ile, yenilenen bilgilere ulaşabildiğimize göre, böyle bir kitaba neden gereksinim duyuluyor? Dergilerimizde, konu ile ilgili çok değerli, emek verilmiş ve heyecan uyandıran çalışmalar ve bunların getirdiği sonuçlar, tıpkı gazete havadisleri gibidir. Ancak birçok kaynaktan doğrulandığı takdirde üzerinde durulmaya değer. Kitap yazanlar da (copy-paste yapmadıklarına inanarak) mevcut araştırmalar içinde, gerçekliği iyice kanıtlanmış ve otörleri tarafından kullanılan, önerilen bilgileri seçerek, bize “artık doğrulanmıştır, nitelik kontrolünden geçmiştir” belgesi şeklinde sunar. Bir kitap yazarı, konusunda uzman olmakla beraber; epey görmüş-geçirmiş, denemiş, sonucunu almış ve yıllarca mevcut bilgileri kafasında ve civarındaki otörlerle tartışmış, verdiği bu bilgilerin günahını-sevabını üstlenebilecek mertebedeki kişidir. Elinizdeki Pulmoner Hipertansiyon kitabı da bu özellik ve hedeflerle yola çıkarak oluşturulan, hatta zaman zaman benim açık-kapalı itiraz ve muhalefetime rağmen başlamış ve eser haline gelmiş bir çalışmadır. Bu kitap yeterli mi? Bunu yıllar gösterecek. Okuyan ve aklında kalanlar, yıllar sonra ancak değerlendirme yapabilir. Verilen bilgilerin yararı ve gerçekliği, uzayan insan ömrü dolayısı ile daha iyi değerlendirilecek ve gereksizliği anlaşılanlar ile, hâlâ değerini koruyan bilgilerin oranı, bize ne kadar iyi-doğru-yararlı bir çalışma ortaya çıkardığımızı gösterecektir. Kim bu otör-yazarlar? İşi gücü bırakıp, iş olsun ideali ile göz nuru döken, kafa patlatan, çocuk çoluğunun hakkını yiyerek gecelerini bu eser için tüketen ve emek veren, bilgi-görgüsünü elek gibi kullanan ve sorumluluğu üstlenen bilim insanları: Onları can-ı yürekten kutlar ve helallik dilerim. Kitabın Editörleri ve Yayıncımız tüm gücü ile, büyük bir sabır ve gayret göstererek bu “uğraşı”, sizlerin takdirine sunarak bir kitap baskısı haline getirdi. Ben olsam yapmazdım: Onlar, ne de olsa genç, macerayı seviyorlar (benim Anadolu Kardiyoloji Dergisi macerasını sevdiğim gibi). Kutlarım. Saygılarımla, Prof. Dr. Bilgin Timuralp Anadolu Kardiyoloji Dergisi Baş Editörü Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Tıp Fakültesi, Merkezi Derslikler, Eskişehir Önsöz “Bu dünyada bir nesneye yanar içim göynür özüm Yiğit iken ölenlere gök ekini biçmiş gibi” Yunus Emre Değerli Okurumuz, Elinize aldığınız kitap, her şeyden önce, katkıda bulunanların her birini kuşatan ve eserin her satırına, her görüntüsüne sinmiş olan çok güçlü bir tutkunun, adanmışlığın örneği olarak görülmelidir. Bu kitap, bir anlamda, on yıldan daha kısa bir süre içinde, pulmoner hipertansiyon gibi çok özel bir alanda ülkemiz topraklarında yeşeren bir tomurcuğun taç yapraklarını ilk açışı olarak da tahayyül edilebilir. Bu hastalıklar yelpazesinde dünya genelinde kaydedilen aşamaları ülkemizde de yakından izleyen, klinik uygulamalarına yansıtan, olgu serilerinden ve ulusal çok merkezli serilerden elde ettikleri özgün bilgilerle uluslararası bilim literatürünü zenginleştirmeye başlayan bir bilimsel ivmenin kendi öz dilindeki en canlı tanığı da yine elinizdeki kitap olacaktır. Yakın zamana dek kardiyolojinin en çaresiz hastalıklarından biri olan pulmoner hipertansiyon, kısa bir süre içinde, çeşitli alt gruplarıyla, fizyopatolojisi, genetik özellikleri ve moleküler mekanizmaları bakımından ayrıntılı olarak araştırılır olmuş, prostanoid, endotelin ve fosfodiesteraz yolakları başta olmak üzere çeşitli hedef mekanizmalarına yönelik yeni ve umut verici tedavi olanaklarına kavuşmaya başlamıştır. Söz konusu mekanizmalara yönelik tekli veya çoklu özgül tedavi seçenekleri, bu olgularda fizik kapasite, işlevsel sınıf, yaşam kalitesi, pulmoner hemodinami ve sağ ventrikül işlevleri, klinik bozulmaya dek geçen süre gibi farklı belirteçler bakımından önemli yararlar sağlamıştır. Günümüz bilgileri ışığında, pulmoner hipertansiyon gibi sıklığı görece düşük ve ciddi bir hastalıkta özgül tedavilerin yararının plasebo kontrollu randomize çalışmalarda sınanmasının, artık teknik ve etik bakımlardan mümkün olamayacağı açıklık kazanmıştır. Ülkelere ait ulusal veri tabanlarından özgül tedavinin henüz bilinmediği eski dönemlere ait kayıtlar ile yeni dönemin özgül tedavi serilerinin kıyaslanması veya metaanalizler yoluyla, özgül tedavilerin diğer sonlanım noktalarının ötesinde, sağkalımı da belirgin biçimde uzattığı yönünde ikna edici kanıtlara ulaşılmıştır. Bunun yanı sıra, sınıf II yakınmaları olan pulmoner arteriyel hipertansiyon hastalarında özgül tedavi uygulanmadığı takdirde, altı ay gibi kısa bir sürede belirgin bozulmalar gelişebildiği, buna karşılık özgül tedavi ile bu hızlı bozulmanın önüne geçilebileceği de son dönemde gösterilebilmiştir. Bu sonuçlar pulmoner arteriyel hipertansiyonda özgül tedavilerin başlanma eşiğini evre III-IV olgulardan evre II aşamasına indiren bir devrimci dönüşümü hazırlamıştır. Ülkemiz, dinamik nüfus yapısı ve adanmış bilimsel kadrolarıyla, gerek pediyatrik pulmoner hipertansiyon, gerekse doğumsal şantlara bağlı pulmoner arteriyel hipertansiyon alanlarında, uluslararası kayıt çalışmalarına katılmakla kalmamış, veri analizi henüz tamamlanmayan THALES Ulusal çok merkezli kayıt çalışmasında olduğu gibi dünyanın en geniş kapsamlı doğumsal şantlara bağlı pulmoner arteriyel hipertansiyon serisini de başarabilmiştir. Benzer biçimde skleroderma başta olmak üzere bağ dokusu hastalıklarına bağlı pulmoner arteriyel hipertansiyon alanında da ülkemiz uluslararası kayıt çalışmalarına çok önemli katkılar sunar duruma gelmiştir. Öte yandan, ülkemizde bu alanda yaşanan en önemli gelişmelerden biri, yeni görüntüleme yöntemleriyle görece sıklığı daha iyi anlaşılmaya başlanan bir alt grup olan kronik tromboembolik pulmoner hipertansiyon olgularında pulmoner tromboendarterektominin yüksek başarıyla gerçekleştirilmesi olmuştur. Tıbbi tedaviye dirençli evre IV pulmoner hipertansiyon olgularında akciğer transplantasyonun ülkemizde de uygulanmaya başlanması bir diğer ümit verici adımdır. Önsöz Pulmoner hipertansiyon başlığı altında kümelendirilmiş hastalıklar yelpazesinin erken tanısı ve özgül tedavilerinin başlanması, tekli özgül tedavinin yetersiz kaldığı noktada, bilinen yolaklara yönelik çoklu tedavi seçeneklerine geçilmesinin önkoşullarına dair görüş birliği ve ortak bir dile ulaşılması, her şeyden önce, bu çok yüzlü sorunlar yelpazesinin farklı cephelerinin muhatapları olan, erişkin ve pediyatrik kardiyoloji, göğüs hastalıkları, romatoloji, göğüs ve kalp damar cerrahisi, radyoloji ve nükleer kardiyoloji gibi birbirlerini tamamlayıcı tıp dallarının yakın işbirliği ve eşgüdümü ile mümkündür. Her bir disiplinin kendi görüş açılarından ortaya koyduğu görüntülerin örtüşmesi, sorunların gerçeğe en yakın, “holografik” bir tasvirine de olanak sağlayacaktır. Tanı ve tedavi ön koşullarının ve hedeflerinin tanımlanmasında zorunlu olan ortak sorumluluk ve titizlik görece pahalı tedavi maliyetlerinin yegane kurumsal kaynağı olan Sosyal Güvenlik Kurumu’nun doğru yönlendirilmesi, bu desteğin sürdürebilmesi için “olmaz ise olmazımız” olarak görülmelidir. Özet olarak, ülkemizde pulmoner hipertansiyon alanında çıtanın yükselmesi sorunsalın tarafları olan bilimsel camia, ilgili ilaç endüstrisi, devlet kurumlarının ve hastaların kendi sivil oluşumları arasında, kanıta dayalı güncel bilgi çatısı altında yakın işbirliğiyle başarılabilir. Başta, her biri ülkemizde pulmoner hipertansiyon alanında kaydedilen büyük aşamanın alçakgönüllü ve sabırlı mimarları olan ve kendi deneyimleriyle ilgili bölümlere çok değerli katkılar sunan seçkin yazarlarımıza, bu kitabın gerekliliğine inanan ve desteklerini esirgemeyerek kitabı yayına hazırlayan sayın Prof. Dr. Bilgin Timuralp, sayın Prof. Dr. Gulmira Kudaiberdieva ve İbrahim Kara olmak üzere Anadolu Kardiyoloji Dergisi ve AVES Yayıncılık kadrosunun değerli üyelerine, sayın Dr. Murat Uslu ve sayın Dr. Süleyman Kentli’nin şahsında ülkemizde pulmoner hipertansiyon alanında farkındalık bilincinin gelişmesi ve çok boyutlu bir bilimsel platformun oluşmasında öncülük etme onurunu taşıyan Actelion Türkiye kadrosuna, ilgili endüstrinin diğer üyelerine ve bir bölümü ne yazık ki ellerimizin arasından sonsuza kayıp gitmiş olan, ancak bizlere diğer hastalara yarar sağlayabilecek paha biçilmez bilgi ve duygu birikimleri bırakan sevgili hastalarımıza da teşekkürü bir borç biliyoruz. Eğer, elinizdeki kitap, dünya genelinde ve ülkemizde pulmoner hipertansiyona dair bilgi birikimini toparlayan ve özümseyen bir eser olmanın ötesinde, bu sorunlar yumağına yaklaşımımızda da bazı katkılar sağlayabilirse, azımsanamayacak bir görevi başarmış olacaktır. Belki de en soylu ifadesini, dilimizin en büyük ozanı olan Yunus Emre’nin yediyüz yılı katedip yüreğimizi burkan dizelerinde bulan, mayası insanoğlunun acılarının dindirilmesine dönük sabır ve sevgi çabası olan bir arayışın dışavurumu olan bu ortak eserin, okunurken de benzer yoğunlukta bir sabır ve sevgiyle buluşabilmesini murad ediyoruz. Saygılarımızla, Dr. Cihangir Kaymaz Dr. M. Serdar Küçükoğlu
