Seralar

Seralar
Prof. Dr. Nurgül TÜREMİŞ
İklimle ilgili çevre koşullarına tamamen veya kısmen bağlı
kalmadan gerektiğinde sıcaklık, bağıl nem, ışınım, karbondioksit ve
hava hareketini kontrol altında tutarak bitkilerin büyümesi ve
gelişmesi için en uygun koşulları sağlamak, çeşitli kültür bitkileriyle
ve bunların tohum, fide, fidanlarını üretmek amacıyla cam, plastik
vb. ışık geçirgen bir örtü malzemesiyle kaplanan yapılara "sera"
denir.
Dünya nüfusunun gittikçe artması her geçen gün
küçük alanlardan daha fazla yararlanmayı zorunluluk
haline getirmiştir.
Ayrıca taze sebze ve meyveler, tarlada ve
bahçede yılın her mevsiminde yetiştirilemez.
Sebze üretimindeki bu dar boğazı aşmak ve
tüketiciye her zaman taze sebze sunabilmek için bazı
özel yapılarda uygun çevre koşullarının sağlanmasına
gereksinim vardır.
Aynı zamanda, bitkilerin yetiştirme devresi
uzatılarak, yıl içerisinde yetiştirilen ürün miktarı artar.
Birim alandan daha fazla ürün elde edilir.
Türkiye’nin Mevcut Sera Durumu
dayanır.
Ülkemizde sera sebzeciliği başlangıcı son 30–35 yıl kadar öncesine
Sera işletmelerinin kurulması iklim yönünden en uygun olan Antalya ve
İçel illerinde başlamıştır.
Serada bitki yetiştiriciliği ülkemizin her tarafında yapılabilmesine
rağmen, bitkiler için uygun çevre koşularının sağlanmasında, ekonomi, taşıma ve
pazarlama gibi etkenler sera işletmeciliğinde çok önemli rol oynamaktadır.
Seraların işletmeciliğinde göz önünde bulundurulması gereken en önemli
hususlardan birisi de ekonomikliktir.
Bu nedenle, seranın kurulacağı alanların, güneş enerjisi yönünden zengin
olması istenmektedir.
Bunun yanında, doğada bulunan sıcak su, kaynar su ve buhar gibi
jeotermal kaynakların da aynı amaca uygun olarak kullanılması ile ülkemiz sera
işletmelerinin alanlarının büyümesinde önlemli katkısı olabilecektir.
Sera işletmeciliğini kısıtlayıcı en büyük etmen, sera içinde bitki
gelişmesi için en uygun sıcaklığı sağlamakta kullanılan yakıt ile ısıtma
sistemleri bakım giderleridir. Bu nedenle Ülkemizde sera işletmeciliğine
uygun bölgeler Akdeniz, Ege, Marmara, Karadeniz bölgeleri ile uygun
mikrokliması olan yörelerdir.
Seraların Sınıflandırılması
Seralar
büyüklüklerine,
kuruluş
şekillerine,
sıcaklıklarına,
çatı şekillerine, örtü ve iskelette kullanılan malzemelerin çeşitlerine ve
seraların taşınabilirlik durumlarına göre sınıflandırılır.
Büyüklüklerine Göre Seralar
ayrılırlar.
Seralar büyüklüklerine göre büyük, orta ve küçük seralar olarak
Büyük seralar, bireysel ve blok seralar olabilir. Bu seraların
taban alanları 1000m2’den daha fazladır ve boyları 50–100m arasındadır.
Bu seralar genellikle yetiştiricilikte kullanılmaktadır.
Orta büyüklükteki seralar ise, büyüklükleri 100-1000 m2,
boyları 25-50m, genişlikleri ise 3-20m arasında değişen bu seralar
yetiştiricilikte ve fide üretiminde kullanılır.
Küçük seralar ise 100 m2’den daha küçük taban alana
sahiptirler. Özellikle ev bahçelerinde çiçek için kullanılan bu seraların
genişlikleri 1-6m, uzunlukları ise 2-20m arasında değişir.
Kuruluş Şekillerine Göre Seralar
Bireysel seralar tek başlarına kurulur.
Kuruluş Şekillerine Göre Seralar
Bitişik seralar bir duvara veya binaya dayalı olarak
kurulurlar.
Kuruluş Şekillerine Göre Seralar
Blok seralar birkaç bireysel seranın birleşmesiyle
oluşurlar.
Kuruluş Şekillerine Göre Seralar
Kule tipi seralar, küçük üretim alanlarından büyük
üretim alanları yaratmak amacıyla, kurulan seralar
Sıcaklıklarına Göre Seralar
Seralar iç sıcaklıklarına göre, sıcak, ılık ve soğuk olmak üzere
üç kısma ayrılabir.
Sıcak seralar, bu seralardaki ortalama iç sıcaklığı 20°C
üzerinde ve gece sıcaklığı 10°C’nin altına düşmemesi gerekir. Bu
seralarda sıcaktan hoşlanan bitkiler yetiştirilir.
Ilık
arasındadır.
seralardaki
ortalama
iç
havanın
sıcaklığı
10–20°C
Herhangi bir ısıtma yapılmayan soğuk seralar, ancak iklimi
uygun olan ılıman bölgelerde kullanılabilir.
Çatı Şekillerine Göre Seralar
Basit, beşik ve yuvarlak çatılı olarak
sınıflandırılmaktadırlar.
Basit çatılı seralar tek yüzeyli ve
seranın bir duvara dayanması ile olur.
Beşik çatılı seralarda iki çatı yüzeyi
bulunur. Bu çatı yüzeyleri birbirine eşitse buna
ikizkenar, eşit değilse eşlenik olmayan beşik çatı
denir.
Blok
seralarda,
beşik
çatıların
birleşmesiyle M tipi çatı şekli ortaya çıkar.
Yuvarlak
çatılı
seralar,
güneş
ışıklarından en fazla yararlanacak çatı tipidir.
Yuvarlak Çatılı Plastik Seralar
Kullanım Amacına Göre Seralar
Yetiştirme, koruma ve sergileme (gösteri), üretme ve araştırma
seraları olarak dört kısma ayrılır.
Yetiştirme
seralarında,
sera
içindeki
toprak
doğrudan
yetiştiricilikte kullanılır.
Koruma ve sergileme seraları, satılacak saksı çiçekleri ile o bölgede
yetişmeyen bitkilerin tanıtılması ve gösterilmesinde kullanılır (Şekil 3.6)
Üretme seralarında, tohum, fide ve çelik üretimi yapılır. Serada
yüksek masalar ve toprak yastıklar da bulunur.
Sergileme Serası
Örtü Malzemesine Göre Seralar
Örtü malzemesi yönünde seralar cam, plastik, suni, elyaf ve
plexicam seralar olarak sınıflandırılır.
Camların ışık geçirgenliği, dayanıklılığı fazla ama aynı zamanda
pahalıdır.
En
çok
kullanılan
plastikler
PE
(polietilen)
ve
PVC
(polivinilklorit)’dır. Plastikler dış etkilerden çabuk yıpranır ve yırtılırlar.
Ömürleri 6 ay ile 1–2 yıl arasında değişir.
• Suni elyaf maddelerin kullanılmaları özellikle
ülkemiz dışında artmaktadır. Bunlar sert ve
tabakalar şeklindedir. Tabakaların dayanımını
arttırmak için şekilleri dalgalandırılır.
•
PVC levhalardan sertleştirilmiş
olanları şeffaf örtü malzemesi olarak
kullanılır.
•
Plexicam olarak satılan tek ve çift
katlı akrilcam’lar dayanım yönünden cama göre
daha iyidir.
İskelet Malzemesine Göre Seralar
İskelet malzemesi ahşap olan seralar
İskelet malzemesi demir, galvanize kalın saç ve
galvanize boru olan seralar
İskelet malzemesi olarak suni elyaf malzemelerin
kullanıldığı seralar
İskelet kısmı olmayan seralar (hava ile şişirmeli
seralar)
Taşınabilirlik Durumlarına Göre Seralar
Hareketlilik yönünden seraları sabit, hareketli ve portatif
olarak sınıflara ayırmak mümkündür.
Sabit seralar, bir temel üzerine oturtulmuştur ve seraların büyük
kısmı bu sınıfa girer.
Hareketli seralar, belirli bir temel ve raylar üzerinde yer
değiştirebilen seralardır.
Portatif Seralar, söküp tekrar takılabilen seralardır.
Sera Yapım Malzemeleri
Herhangi bir seranın yapım malzemesi seçilirken göz önünde
bulundurulması gereken etmenler;
1. Sera yapı malzemesi ucuz, sağlam ve hafif olmalı,
2. Seri üretime uygun olmalı,
3. Enerji tasarrufunu sağlamalı,
4. Kuruluş ve tamiri kolay olmalı,
5. Hava koşullarından etkilenmemeli,
6. Sera içinde yeterli iklim ayarlanması yapılabilmelidir.
İskelet Malzemeleri
Seraların iskeletinde kullanılan malzemeler
malzemeler olmak üzere iki kısma ayrılır.
ahşap
ve
metal
Ahşap malzemelerin demir malzemelere göre avantajlı yönleri,
hafif ve dayanıklı olmasıdır. Buna karşın, bünyesinde su alıp şişmeleri
dezavantajlı yönleridir.
Metal malzemeler olarak çelik ürünü haddelenerek oluşturulan
profiller kullanılmaktadır.
Sera Örtü Malzemeleri
Seralar için genellikle örtü malzemesi olarak cam,
sert veya yumuşak plastik kullanılır.
Bir Örtü Malzemesinde Aranan Başlıca Özellikler
1.
Güneş ışınları örtü altına kolayca gelebilmeli.
2.
Zamana bağlı olarak ışık geçirgenliği çabuk bozulmamalı.
3.
Örtü altında oluşan ısıyı tutmalı, bu kayıplar minimum olmalı.
4.
İç yüzeyde buğulanma ve nemlenme meydana getirmemeli.
5.
Kolay temizlenebilmeli.
6.
Hafif ve dayanıklı olmalı, dış şartlardan kolayca etkilenmemeli.
7.
Kolay şekil almalı, kaplandığında boşluklar meydana getirmemeli.
8.
Ucuz olmalı.
Cam Örtüler
Cam Örtünün Faydaları;
• Kullanım Süresinin uzun olması
• Işık geçirgenliğinin yüksek olması,
• Temizlenmesinin kolay olması
• İklim şartlarından plastiğe oranla daha az etkilenmesi
• Mor ötesi ışınlardan etkilenmemesi,
• Nemlenme buharlaşma az olacağı için hastalıklar yönünden avantaj
sağlayacak olması gibi sebepler, örtü malzemesi olarak camın seçilmesinin
nedenleridir.
Cam örtünün sakıncaları
•
•
•
Kolay kırılabilmesi,
Ani basınç vurma ani sıcaklık değişmelerine karşı dayanıksız olması,
Pahallı olması gibi dezavantajları da göz önünde bulundurulmalıdır.
Plastik Örtüler
Plastik örtülerin maliyetlerinin düşük olması tercih edilmesinin
nedenlerinden biridir. Ayrıca, plastik örtüler, yaz aylarında üretim
yapılan veya direk ışığın istenmediği durumlarda daha iyi sonuç
vermektedir.
Plastik Örtünün Avantajları
1- Ekonomik olması,
2- Vurma veya çarpmalara karşı daha az duyarlı olması,
3- İşlemesinin kolay olması,
4- Biyolojik zararlılardan etkilenmemesi
Ülkemizdeki en çok tercih edilen plastik örtü, polietilen (PE)’dir.
Bu örtülerin ucuz ve asitlere karşı en dayanıklı olması en önemli tercih
nedenleri arasında sayılabilir. Ayrıca, ısıyı iyi iletirler ve 70°C sıcaklığa
dayanıklıdırlar.
Seraların Isıtılması
•
Bir sera ısıtma sisteminde aranan özellikleri aşağıdaki gibi sıralayabiliriz.
•
1-Sera ısıtma sistemi, dış hava sıcaklığına bağlı olmadan sera içi
sıcaklığını istenilen sınırlar içinde tutabilmeli
•
2- Sera içi sıcaklığı, bütün sera içinde eşit olmalı
•
3-Sera ısıtma sistemi çalışmaya başladıktan sonra, işlemler tekrar
edilmeden çalışabilmeli
•
4- Sera ısıtma sistemi bir mevsim boyunca, bakıma gereksinme
duymadan çalışabilmeli
•
5-Sera ısıtma sistemi için gerekli yakıt kolay sağlanabilmeli
•
6-Sera ısıtma sistemi verimli çalıştırılabilmelidir.
Seralarda Kullanılan Isıtma Yöntemleri
•
Sobalarla ısıtma
•
Kaloriferli ısıtma,
•
Sıcak havayla ısıtma ,
•
Doğal enerji kaynaklarından yararlanarak ısıtma,
•
Elektrik enerjisiyle ısıtma,
•
Atık enerjiden yararlanarak ısıtma.
SERALARDA HAVALANDIRMA
•
•
•
•
•
•
Amaç;
Sera içindeki ortam sıcaklığının aşırı yüklenmesini önlemek
Sera ortamındaki bağıl nem oranını bitki gelişimi için uygun bir düzeyde
tutmak
Bitkilerden transpirasyon sonucunda açığa çıkan su buharını ortamdan
uzaklaştırmak
Bitkiler tarafından fotosentez işleminde kullanılan CO2 gereksinimini
karşılamak
Sera içerisinde tekdüze bir hava akımı sağlamak
Sera ortam havasındaki gaz yoğunluğu kabul edilebilir bir düzeyde
tutmak
Seralarda uygulanan havalandırma sistemlerini;
1-) Doğal Havalandırma
a. Rüzgar basıncı etkisiyle
b. Sıcaklık farkı etkisiyle
c. Rüzgar basıncı ve sıcaklık farkı etkisiyle
2-) Zorlamalı Havalandırma
a. Emici tip
b. Basıcı tip
c. Basınçsız
Tropikal Bölgelerdeki Plastik Sera Tasarımı
Plastik Seralarda Havalandırma Açıklıklarından Hava Akışı
Sert Plastik Örtülü Seralarda Çatı Havalandırması
Plastik Seralarda Yan Kenar Havalandırma Açıklığı
Plastik Seralarda Çatı ve Yan Kenar Havalandırması
Çift Katlı Plastik Serada Çatı Havalandırması
Yay Çatı Yüksek Tip Tünel Serada Havalandırma Açıklığı