Veritabanı Yönetim Sistemleri - SABİS

SAKARYA ÜNİVERSİTESİ
YÖNETİM BİLİŞİM SİSTEMLERİ Hafta 5 Prof. Dr. Orhan TORKUL Bu ders içeriğinin basım, yayım ve satış hakları Sakarya Üniversitesi’ne aittir. "Uzaktan Öğretim" tekniğine uygun olarak
hazırlanan bu ders içeriğinin bütün hakları saklıdır. İlgili kuruluştan izin almadan ders içeriğinin tümü ya da bölümleri
mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka şekillerde
çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz. Her hakkı
1
saklıdır © 2008 Sakarya Üniversitesi
EMY502-H05-1
SAKARYA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
Bu ders içeriğinin basım, yayım ve satış hakları
Sakarya Üniversitesi’ne aittir.
"Uzaktan Öğretim" tekniğine uygun olarak hazırlanan bu ders içeriğinin
bütün hakları saklıdır.
İlgili kuruluştan izin almadan ders içeriğinin tümü ya da
bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt
veya başka şekillerde çoğaltılamaz,
basılamaz ve dağıtılamaz.
Copyright
© 2007 by Sakarya University
All rights reserved
No part of this course content may be reproduced
or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic,
photocopy, magnetic, tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
Sürüm 1
Sakarya 2007
EMY502-H05-1
VERİTABANLARI ve
VERİ KAYNAKLARI
YÖNETİMİ
Bu Haftanın Hedefi:
Bu
dersimizde
veritabanları
ve
veri
modelleme
ve
bunların
bilişim
sistemlerindeki rollerini inceleyeceğiz.
Kullanılan semboller
Animasyon
Soru
Veritabanı
Bağlantılı Soru
Simülasyon
Püf Noktası
EMY502-H05-1
GİRİŞ
Dosya Organizasyonu ve Veri Hiyerarşisi
Bir bilgisayar sistemi verileri, bilgisayar diline çevirerek alan'lara, kayıt'lara, dosya'lara ve
veritabanları'na işleyen bir hiyerarşi içerisinde organize eder. Burada veriler, 0 veya 1
değerini alan bit ve 8 bit'in yanyana gelerek ifade edildiği byte 'larla bilgisayarın
anlayabileceği şekilde harddiske kaydedilir. Aşağıdaki animasyonda bir veritabanındaki
veri hiyerarşisinin oluşumunu inceleyebilirsiniz. Burada;
Bit:
Byte:
Bilgisayarın anlayabildiği Veri'nin en küçük birimidir. 0 veya 1 değeri ile
gösterilir.
Herhangi bir karakterin, bir grup bit'in bilgisayarın anlayabileceği şekilde
yanyana gelerek gösterimidir. Örneğin:Alfabedeki M kartakteri 01001101
olarak ifade edilir. 8 bit, 1 byte'dır.
Alan:
Bir grup karakterin bir araya gelerek kelime, kelimeler grubu veya sayıyı
oluşturması alan olarak isimlendirilir. Örneğin bir kişinin İsim Alanı: Mustafa
Seymen veya Yaş Alanı: 28 gibi.
Kayıt:
Birbiri ile ilgili bir grup alan birleşerek Kayıt oluşturur.
Tablo:
Aynı türdeki bir grup kayıt, Tablo oluşturur.
Veri Tabanı: Birbiri ile ilgili bir grup dosya biraraya gelerek Veri Tabanını oluşturur.
EMY502-H05-1
Varlık İlişki Diyagramları
Veri tabanında bir satırla gösterilen her bir Kayıt, bir Varlık'ı belirtir. Bir varlık kişi, yer,
şey veya hakkında bilgi tuttuğumuz veya depoladığımız bir olay olabilir. Örneğin bir satış
sipariş dosyasındaki bir sipariş, tipik bir varlıktır. Belirli bir varlığı tanımlayan her bir
karakteristik veya nitelik, Alan olarak isimlendirilir. Sipariş Numarası, sipariş tarihi, ürün
numarası ve ürün miktarı bir varlık olan siparişe ait alanlar olabilir.
EMY502-H05-1
Burada bir veritabanı dosyasındaki her bir kayıt, benzersiz şekilde belirleyici olan bir
anahtar alan içermelidir. Bu anahtar alan sayesinde kayıt çağrılabilir, güncellenebilir ve
sıralanabilir. Anahtar alanlara örnek olarak TC.Kimlik Numarası, ÖSYM Numarası, Öğrenci
Numarası, Sicil Numarası verilebilir. Bu alanlar ile Öğrenci, Personel yada Vatandaş
bilgileri içerisinde arama yapılabilir.
Kullanıcıların bakış açısı dikkate alındığında bilişimi organize etmede ve ulaşmada
karşılaşılan 3 soru vardır:
1-Bilişim Sistemimde ne tür bilgi vardır?
2-Bilişim nasıl organize edilir?
3-Kullanıcılar ihtiyaçları olduğu bilişim çeşidini nasıl anlarlar?
Bu 3 sorunun cevabı Veri modelleme ile çözülür.
Bir üniversiteye kayıt sistemi kurduğunuzu düşünün. Sistem ne tip bilişimlere ihtiyaç
duyar?
Güncel sistemle uyumlu geliştirme düşünceleriyle birlikte bu soru 3 parçaya bölünebilir:
1.Sistem ne tip nesneler hakkında bilişim toplar?
Sistemin topladığı özel nesnelere varlık,bu nesnelerin tiplerine de varlık tipleri denir. Bir
kayıt sisteminde varlık tipleri kurslardan,öğrencilerden,profesörlerden ve diğer şeylerden
gelebilir.
2.Bu varlıklar arasındaki ilişki nedir?
Bunların arasındaki ilişki birbirleri ile birleşmeleridir.Mesela bir öğrenci birden çok kursa
yazılabilir ve kurs sadece bir sınıfta olabilir.
3.Sistem bu şeyler hakkında hangi tipte özel bilişimler toplar?
Varlıklar hakkındaki spesifik bilişimlere nitelik denir. Mesela bir öğrencinin varlık bilgisinde
telefon numarası, adres ve ödemediği harç bilgileri olabilir.
Şekil 1de varlık-ilişki diyagramını görebilirsiniz.
EMY502-H05-1
Şekil 1 Varlık İlişki Diyagramı
Bilişim Sistemlerinde Verinin Tanımlanması
Varlık tiplerini ve aralarındaki ilişkileri tanımlandığımızda sistemde olması gereken bilişimi
irdelemek daha kolay olacaktır.
Her varlık tipi için bu bilişim önemli bir nitelik taşır. Tablo 1de şekil 1deki varlık tipleri için
bu nitelikler görülebilir. Analiz devam ettikçe Bu nitelikler değiştirilebilir ve daha birçok
nitelik eklenebilir.
Profesör Tabloları
Ekonomi Profesörleri Tablosu
PROFESÖR
BÖLÜM
OFİS
PROFESÖR
Ömer
Ekonomi
Ek-407
Ömer
Faruk
İşletme
İşl-115
Cemil
Türk Dili
Tdl-325
Mustafa
Ekonomi
Ek-421
Mustafa
Nevzat
Ekonomi
Ek-321
Nevzat
Levent
Biyoloji
Ek-410
Tablo 1. Varlık tipleri için nitelikler
EMY502-H05-1
EMY502-H05-1
Bir Bilgisayarlaşmış Veritabanına Kullanıcıların Bakışı
Veri modelleme, bir sisteme gerekli olan bilişimi tanımlamada yardımcı olur. Diğer adım
ise bu bilişimi bilgisayarlaştırılmış veri tabanına aktarmaktır. Bunun için verinin tipi,
verinin mantığı ve fiziksel görünüşü ve diğer anlamaya yardımcı olacak konular gereklidir.
Veri Türleri
Günümüz bilişim sistemlerindeki veri tipleri, formatlanmış veri, metin, görüntü, ses ve
videodur.
Metin, harfler numaralar ve bunların kombinasyonlarından oluşan karakterlerdir
Görüntü, fotoğraflar, el yapımı resimler, veya grafikler olabilir.
Ses, seslerden oluşmuş veridir.
EMY502-H05-1
Video, resimlerin ve seslerin kombine olmuş halidir.
Veritabanı Nedir?
Veritabanı, veriyi merkezileştirerek ve veri tekrarını kontrol ederek birçok uygulamaya
verimli şekilde hizmet sunmak için organize edilmiş veri koleksiyonudur. Belirli bir tarzda
organize edilmiş bilgiler toplamıdır. Her bir uygulama için ayrı bir dosyalarda veri
depolamaktan daha çok, veri kullanıcıların tek bir yerde depolanmış olarak görmesini
sağlayacak şekilde tutulmaktadır. Tek bir veritabanı bir çok uygulamaya hizmet sunar.
Veri tabanları çeşitli tiplerde olabilir ve çeşitli tiplerde kullanılabilir. Bahsedeceğimiz
sistemler veri tabanlarını bilişimi toplama, saklama ve düzeltme için kullanırlar.
Geleneksel olmayan veri tabanları ve Çoklu ortam
uygulamaları
Bir önceki bölümde çeşitli tipteki veri tabanları hesaba katılmadı. Günümüzde bilgisayar
teknolojisinin iyice gelişmesi ile bu hesaba katılmayan veritabanlarının önemi oldukça
artmıştır. Bunlara örnek olarak Görüntü veritabanları, metin veritabanları ve çoklu ortam
veritabanlarını verebiliriz.
Görüntü Veritabanları
Eski sitemlerde sadece metinden oluşan veritabanları vardı.Çünkü görüntüler oldukça
fazla yer kaplıyordu.Teknolojinin gelişmesi ile bu tip sorunlar ortadan kalktı ve görüntü
veritabanları artık önemli rol oynamaktadır.
Çoklu ortam
Aynı sistemde çeşitli tipte bilişimlerin kombinasyonuna bazen Çoklu ortam denir. Çoklu
ortam
teknolojinin
gelişmesiyle
önemini
kat
kat
arttırmıştır.İlk
bilgisayarlaşmış
veritabanlarında birkaç görüntü ile süslü metin veritabanları vardı.Günümüzde teknolojini
gelişmesiyle bu sistemlere ses,video gibi özellikler eklenebilmektedir.
Metin Veritabanları
Ticari veritabanları, metin veritabanlarına iyi bir örnektir.Bu tip veri tabanlarında veriyi
bulmak için 3 adım vardır.Bunlar indeksler, anahtar kelimeler ve metin aramasıdır.
Yardımlı Metin (Hypertext)
EMY502-H05-1
Yardımlı metin, bir ağda depolanmış ve linklerle birbirlerine bağlanmış birimlerin veri
yönetimi için iyi bir yoldur. Bu birimler etkileşimli bir sistemle tasarlanmışlardır.
Veritabanı Yönetim Sistemleri
Geleneksel dosya ortamı ve veri işleme metodlarının belli başlı sakıncaları mevcuttur. Bu
sakıncalar; veri tekrarı, veri tutarsızlığı, program veri bağımlılığı, esnekliğin olmayışı,
zayıf veri güvenliği, ve farklı uygulamalar arasında veri paylaşımına imkan
tanımamalarıdır.
Veri tekrarı; aynı verinin birçok yerde depolanması sonucu çeşitli dosyalarda aynı verinin
var olmasıdır. Veri tekrarı; organizasyındaki farklı birimler, fonksiyonel alanlar ve gruplar
tarafından birbirinden bağımsız olarak aynı verinin toplanması ve depolanması sonucu
meydana gelir. Veri tekrarı depolama kaynaklarının israf edilmesine ve veri tutarsızlığına
yol açar.
Veri tutarsızlığı; aynı alanın veri tekrarı sırasında farklı değerler almasıdır. Örneğin bir
sipariş kaydının farklı birimler tarafından tutulan kayıtları üzerinde, sipariş miktarı
güncellemesi aynı olmayabilir. Satış Pazarlama tarafından tutulan sipariş miktarı, başka
bir birim tarafından eski değeri ile saklanabilir. Bu tutarsızlık zarara yol açacaktır.
Program-veri bağımlığı; dosyalarda tutulan veri ilebu dosyaların güncellenmesi ve bakımı
için gerekli olan belirli programların bağdaşması zorunluluğudur. Geleneksel dosya
ortamında, yazılım programlarındaki bir değişiklik bu program tarafından girilen veri'de
de değişiklik gerektirebilir.
olmayışı; geleneksel dosya sistemleri yoğun programlama gayretleri
sonucunda rutin programlanmış raporlar sunabilir. Fakat beklenmeyen bir bilgi ihtiyacına
yönelik ani raporlar dağıtamayabilir. Birçok programcı gerekli verileri bir dosyaya
yerleştirebilmek için haftalarca uğraşmak zorundadır. Dolayısıyla esnek değildir.
Esnekliğin
Zayıf güvenlik; verinin yönetim ve kontrolü zayıftır, bilgiye erişim ve bilginin dağıtımı
kontrol dışı olabilir. Yönetim, organizasyonun verisine kimin eriştiğini ve kimin değişiklik
yaptığını bilemeyebilir.
Verinin paylaşımı ve bulunurluğu'nun eksikliği; farklı dosyalardaki bilgi parçaları ve
organizasyonun farklı bölümleri birbiri ile bağlantılı olmayabilir. Bu nedenle bilginin,
zamanında paylaşımı ve erişimi çok zordur. Bilgi, farklı fonksiyonel alanlar ve
organizasyonun farklı birimleri arasında özgür bir şekilde akışı mümkün olmayabilir.
Kullanıcılar farklı sistemlerde farklı değerlere sahip bilgi buluyorlarsa, tutarlı bilginin
bulunurluğundan bahsedilemez.
Veritabanı
Yönetim
geçilmektedir.
Sistemi
uygulamaları
kullanılarak
bu
sakıncaların
önüne
EMY502-H05-1
Veritabanı Yönetim Sistemleri Nedir?
Bir Veritabanı Yönetim Sistemi (VTYS), veriyi merkezileştirmek, verimli bir şekilde
yönetmek
ve
depolanmış
veriye
uygulama
programları
tarafından
erişim
için
organizasyonlara imkan sunan yazılımlardır. Veritabanı Yönetim Sistemleri, uygulama
programları ile fiziksel veri dosyaları arasında arayüz işlevi görür. Uygulama programları
bir veriye ihtiyaç duyduğunda, Veritabanı Yönetim Sistemi ilgili veriyi veritabanın bulur ve
uygulama programına sunar. Veritabanı Yönetim Sistemleri, verinin fiziksel ve mantıksal
görünümünü ayırarak, programcıları ve son kullanıcıları verinin nerede olduğu ve nasıl
depolandığını anlama yükünden kurtarır.
Verinin mantıksal görünümü, verinin son kullanıcılar ve işletme uzmanları tarafından
anlayabileceği şekilde gösterimidir. Fiziksel görünüm ise verinin fiziksel bir depolama
aygıtında
(örneğin
bir
harddisk'te)
gerçekten
nasıl
organize
edildiği
ve
nasıl
yapılandırıldığını gösterir. Veritabanı Yönetim Sistemleri, çeşitli uygulama yazılımları için
fiziksel veritabanının farklı mantıksal görünümlerde sunumunu hazırlar.
Veritabanı Yönetim Sistemleri 3 bileşenden oluşmaktadır:
1. Veri Tanımlama Dili
2. Veri Değiştirme Dili
3. Veri Sözlüğü
Veri
Tanımlama
Dili,
veritabanı
içeriğinin
yapısını
belirlemede
kullanılan
bir
programalama dilidir. Veri Değiştirme Dili, veritabanındaki veriyi değiştirmek için
geleneksel 3ncü ve veya 4ncü nesil programlama dilleri ile birlikte kullanılan ve çoğu
veritabanı yönetim sisteminin sahip olduğu uzmanlaşmış bir programalama dilidir. Bu dil,
bilişim ihtiyaçlarını karşılamak için ve uygulamalar geliştirmek için veritabanından bilgi
çıkartmak üzere kullanılabilecek şekilde programlama uzmanlarına ve son kullanıcılar
komutlar sunar. En ünlü veri değiştirme dili SQL (Structured Query Language) dir.Son
kullanıcılar ve Bilişim Sistemleri uzmanları bu dili, veritabanından bilgiye erişim için aktif
bir sorgulama dili olarak kullanabilirler. Veritabanı Yönetim Sistemlerinin üçüncü elemanı
veri sözlüğüdür. Veri Sözlüğü, veri elemanlarının tanımlarını ve veri karakteristiklerini
saklayan otomatik veya manüel dosyadır.
EMY502-H05-1
Veritabanı Yönetim Sistemi Türleri
Veritabanı
Yönetim
Sistemlerini,
kullandıkları
4
değişik
Veritabanı
modeli
ile
sınıflandırmak mümkündür.
1. İlişkisel Veritabanı Yönetim Sistemleri
2. Hiyerarşik Veritabanı Yönetim Sistemleri
3. Ağ Veritabanı Yönetim Sistemleri
4. Nesne Yönelimli Veritabanı Yönetim Sistemleri
İlişkisel veritabanları (Relational Database) adıyla bilinen uygulamalar ve bu
uygulamalar bugün ve gelecek stratejileri karşılamaktadır. İlişkisel veritabanları bilgiyi
saklama,
işleme,
getirmektedir.
yedekleme,
Kurumsal
raporlama
firmaların
ve
tercihi
geri
bu
getirme
sistemlerdir.
konularında
çözümler
Günümüzde
büyük
bilgisayarlar ve mainframe'ler kadar PC'ler içinde en popüler veritabanı yönetim
sistemleridir.
İlişkisel Veri Modeli, veritabanındaki bütün verileri İlişki adı verilen iki boyutlu tablolar
şeklinde gösterir. Diğer veritabanlarının tersine tablolar arasında ilişki kurar. Tablolarda
her bir satır bir kaydı veya ilişki satırı (tuple) temsil eder. Her bir sütun, alanları veya
varlığı tanımlayan özellikleri temsil eder. Genellikle kullanıcılar bir rapor oluşturmak için
bir kaç ilişkideki bilgiye ihtiyaç duyar. İlişkisel Modelin gücü buradan gelmektedir.
Hergangi bir dosya yada tablodaki veri ile diğer bir dosya veya tablodaki veriyi, ortak bir
veri elemanı olarak paylaşan her iki tablodan ilişkilendirerek yeni bir tabloda ortak
gösterim ile sunabilir.
EMY502-H05-1
Hiyerarşik Veritabanı Yönetim Sistemleri
İlk Veritabanı Yönetim Sistemleri Hiyerarşik veri modelini kullanmıştır. Hiyerarşik veri
modeli, kullanıcılara veriyi ağaç şeklinde sunuyordu. En yaygın hiyerarşik VTYS, IBM'in
Bilgi Yönetim Sistemidir. Kullanıcıya her bir kayıt, en üst seviyesi kök olan düzenli
organizasyon çizelgesi olarak görünür. Bir üst kısım, mantıksal olarak bir alt kısma
ebeveyn-çocuk ilişkisi olarak bağlanmıştır. Bir ebeveyn, birden çok çocuğa sahip olabilir
ama bir çocuk sadece bir ebeveyn'e sahip olabilir.
Bir insan kaynakları sistemi için hiyerarşik veritabanı aşağıdaki gibidir.
EMY502-H05-1
Bilginin mantıksal görünüşünün altında birkaç tane fiziksel halka ve bilgiyi mantıksal bir
bütün olarak toplayacak araçlar vardır. Hiyerarşik bir VTYS'de bilgiler birbirine bir dizi
şeklinde bağlanır.
Ağ Veritabanı Yönetim Sistemleri
Ağ veri modeli, hiyerarşik veri modelinin bir türüdür. Ağ ve Hiyerarşik veritabanları
birbirlerine dönüştürülebilir. Hiyerarşik veri modeli, bire-çok ilişkiyi tanımlarken, Ağ veri
modelinde çoka-çok ilişkiyi tanımlar. Diğer bir değişle birçocuğun birden çok ebeveyn'i
olabilir. Örnek olarak bir üniversite'de öğrencilerin aldıkları dersler için Ağ veri modeli
kullanılabilir. Ağ veri modeli aşağıdaki örnekte incelenebilir.
Bir dersi birçok öğrenci alabileceği gibi, bir öğrenci birden çok dersi de alabilir. Butür
kayıtların tutulmasında ağ veritabanı yönetim sistemleri kullanılabilir.
EMY502-H05-1
Nesne Yönelimli Veritabanı Yönetim Sistemi
Geleneksel veritabnı yönetim sistemleri, önceden tanımlanmış veri alanlarında kolaylıkla
yapılandırılabilen homojen veriler ve satır ve sütunlarda organize edilmiş kayıtlar için
tasarlanmıştı. Fakat günümüzde ve gelecekteki uygulamalar sadece sayı ve karakterler
değil aynı zamanda resimler, sesler, fotoğraflar ve haraketli videolar da içerecektir.
Örneğin bir bilgisayar destekli tasarım veritabanındaki tasarım verisi, bir çok veri türü
arasındaki karmaşık ilişkileri gerektirmektedir. İlişkisel sistemlerde butür verilerin
değiştirilmesi, karmaşık veri yapılarını satır ve sütunlara dönüştürmek için yoğun
programlama gerektirmektedir. Bir Nesne Yönelimli Veritabanı Yönetim Sistemi, veriyi ve
otomatik olarak çağrılabilen ve paylaşılabilen nesneler olarak bu veriler üzerindeki
eylemleri depolar.
Nesne Yönelimli Veritabanı Yönetim Sistemleri, çeşitli multimedya bileşenlerini veya Web
uygulamalarında
kullanılan
Java
Apletlerini
yönetmek
için
kullanılabilirler.
Ayrıca
tekrarlanan veri türlerinin saklanmasında kullanımı faydalıdır. Genellikle finans ve ticaret
uygulamalarında kullanılırlar çünkü yeni ekonomik koşullara yanıt verecek şekilde
kolaylıkla değiştirilmesi gereken veri modellerine ihtiyaç duyarlar.
Bir Veritabanı Ortamı Oluşturmak
Veritabanı tasarımında iki ayrı tasarım yapılmalıdır. Bunlar mantıksal (kavramsal) tasarım
ve
fiziksel
tasarımdır.
Veritabanının
mantıksal
(kavramsal)
tasarımı,
veritabanını
kullanıcak olan son kullanıcıların işletme bilişim ihtiyaçlarının detaylı tanımlarına göre
oluşuturulan, işletme bakış açısıyla veritabanının soyut modelidir. Fiziksel tasarım ise
direkt erişimli veridepolama araçları üzerinde veritabanının gerçekten nasıl düzenlendiğini
gösterir. Veritabanı tasarımı, organizasyonel veri planlama çalışmalarının bir parçası
olmalıdır.
Mantıksal tasarım, veritabanındaki veri elemanlarının nasıl gruplandıklarını açıklar.
Tasarım süreci, bilişim ihtiyaçlarını karşılamak için veri elemanlarının en etkin şekilde
gruplandırma yolunu ve veri elemanları arasındaki ilişkileri açıklar. Tasarım süreci,
gereksiz veri elemanlarını ve spesifik uygulama programları için gerekli olan veri
elemanlarının gruplandırılmasını da belirler. Veri grupları, veritabanındaki bütün veri
elemanları arasındaki ilişkilere genel bir mantıksal bakış ortaya çıkana kadar organize
edilir ve işlenir.
EMY502-H05-1
Normalleştirme
İlişkisel veritabanı modelini etkin bir şekilde kullanmak için, veri tekrarı ve uygunsuz
çoktan-çoka ilişkiler minimize edilene kadar karmaşık veri gruplarını düzenlenilmeli ve
basitleştirilmelidir. Karmaşık verş gruplarından küçük, dengeli, daha esnek ve adaptiv
veri yapıları oluşturma sürecine Normalleştirme adı verilmektedir.
EMY502-H05-1
Çağdaş Veritabanı Eğilimleri
Veri Ambarları
Organizasyonlardaki karar verme konumundaki insanlar mevcut operasyonlar, eğilimler
ve değişimler hakkında özet ve güvenilir bilgiye ihtiyaç duyarlar. Çoğu firmada hemen
bulunabilir durumda veri aradığınızda sadece mevcut işlemlere ait veriye ulaşabilirsiniz.
Tarihi verilere ulaşmak için uzun gayretler sonucunda raporlarla elde edebilirsiniz.
Genellikle veri birbirinden ayrı operasyonel sistemlerde ve ayrık dağınık durumdadır.
Kullanıcılar bu verilere ulaşmak ve toplamak için zaman harcamak zorundadır. Veri
Ambarı oluşturma ile bütün organizasyon çapında anahtar konumdaki önemli operasyonel
veriler bütünleştirilerek bu problem çözülebilir. Bu sistemde bütünleştirilen veri tutarlı,
güvenilir ve rapolarma için kolaylıkla bulunabilir duruma gelmektedir.
Bir Veri Ambarı, bütün organizasyondaki ilgili yöneticilerin ihtiyaç duyabileceği mevcut ve
tarihi veriyi depolayan bir veritabanıdır. Bir veri ambarı organizasyon içerisindeki
operasyonel sistemlerden mevcut ve tarihi veriyi çıkartır. Bu veriler dış kaynaklardan
gelen verilerle birleştirilir, yönetimin raporlama ve analizi için tasarlanmış merkezi bir
veritabanında yeniden düzenlenir.
EMY502-H05-1
Veri Ambarındaki veriler, birçok ana operasyonel sistemler ve dış kaynaklara
dayanmaktadır. Bunlar Kalıntı Sistemler, İlişkisel veya Nesne Yönelimli VTYS
uygulamaları ve HTML/XML dosyalarına dayalı sistemleri içerebilir. Bu farklı ve ayrı
kaynaklardan gelen veri ihtiyaç doğdukça saatlik, günlük, haftalık yada aylık olarak veri
ambarı veritabanına kopyalanır. Elde edilen veri ortak bir veri modeline göre standart
şekle sokulur ve kurumsal çapt yönetimin analiz ve karar verme amaçlı olarak
kullanabilmesi için hazırlanır. Bir veri ambarı çok önemli işletme kararlarının
verilebilmesinde kullanılabilmesi için işletme ve teknik uzmanlarca dikkatli bir şekilde
tasarlanmalıdır. Bir Veri Ambarının çalışma yöntemi aşağıdaki şekilde görülmektedir.
Veri Madenciliği
Bir veri ambarı sistemi, ad hoc (kendi yazdığınız SQL sorgulama ile oluşturulan) ve
standart sorgulama araçları, analitik araçlar ve OLAP (Online Analitik Veri İşleme) ve
Veri Madenciliği için araçları içeren grafik raporlama olanakları sunar. VERİ
MADENCİLİĞİ, büyük bir veri havuzundaki gizli modeller ve ilişkileri tespit etmek için
çeşitli teknikleri kullanır ve gelecekteki davranışları tahmin etmek ve karar vermeye
rehberlik etmek için kullanılabilecek kurallar ortaya çıkartır.
Örneğin kredi kullanıcıları, süpermarket müşterileri veya GSM abonelerinin tüketim
alışkanlıkları, kullanım şekilleri, beğenileri, tercihleri, coğrafik olarak bulundukları
EMY502-H05-1
bölgeler, tüketim miktarı, alışveriş miktarı gibi ve daha pekçok veri, Veri Madenciliği ile
tespit edilebilmektedir. Veri Madenciliği güçlü ve karlı bir araç olmasına karşın, kişilik
haklarının korunması (bireysel gizlilik ve mahremiyet) açısından pekçok sorun ortaya
çıkarmaktadır. Veri madenciliği teknolojisi, herbirimiz hakkında ayrıntılı bir veri fotoğrafı
veya davranış modeli oluşturmak için pekçok farklı kaynaktan bilgiyi birleştirebilir. Burada
gelirimiz, alışkanlıklarımız,hobilerimiz, ailelerimiz ve hatta politik tercihlerimize kadar bir
çok kişisel bilgilerimize ulaşabilirler.
Veritabanı ve Veri Girişi Tanımlama
Veri tabanı yönetim sistemi, veritabanındaki tüm alanların incelenmesi, formatlarının nasıl
olduğu, nasıl değişik tipte kayıtlara geçtiği ve kayıt tiplerinin nasıl nakledildiği gibi veri
tanımlamaları ile başlar.
Veriyi tanımlama için temel araç Veri Sözlüğüdür. Her veri için veri sözlüğü aşağıdaki
maddeleri içerir
•
•
•
•
•
•
•
•
Verinin ismi
Verinin tanımı
Verinin depolandığı dosyanın ismi
Veri için kullanılan kısaltmalar
Çıktı için tipik formatlar(GG/AA/YYYY gibi)
Aylar için kullanılan kodlar gibi çeşitli değerler
Sistem dokümantasyonunda beliren veri akış diyagramları
Kullanıcı giriş ekranı ve çıkış raporları
EMY502-H05-1
Şekil 3.Şemaların ve alt şemaların kullanımı
Bir Bilgisayar Sisteminde Veri Girişi için Metotlar
Bilgisayar, depolanmış veriyi bulmak için verinin tam yerini bilmesi gerekir. Farklı veri
tabanı yönetim sistemleri, veriyi depolama ve düzeltme için farklı metotlara sahiptirler.
Veri girişi 3 yolla olur. Bunlar Ardışık Erişim, direk Erişim ve Dizinli Erişim olarak
adlandırılır.
Ardışık Erişim
İlk kullanılan bilgisayar sistemleri bu tip girişlerle çalışıyorlardı.Veriler ya hepsi bitene
kadar yada başka bir sebeple kesilene kadar giriliyordu.Ardışık erişim veriyi depolamak
için tek yoldu.Bu tip girişte verinin yerinin kesin olarak bilinmesi gerekmez çünkü veri
baştan yapılan bir sıralama ile bilgisayara girilmiştir
Direk Erişim
Olayların oluştuğu anda girilmesi direk giriş ile mümkündür ve bir dosyadaki herhangi bir
parça anında bulunabilir. Manyetik diskler kapasiteyi artırmak için geliştirilmiştir. Optik
depolama bu girişte veriyi bulmak için başka bir fiziksel uygulamadır.
EMY502-H05-1
Şekil 4. Veriyi konumlandırma
Dizinli Erişim
Bu tip erişimde verinin yerini bulmak için dizinli bir tablo kullanılır.
Şekil 5. Dizinleri kullanarak veriyi konumlandırma
EMY502-H05-1
İş işleme süreci
Veritabanı yönetim sistemi bir veriyi depoladığında bir sorgudan veya program
talimatnamesinden verileri makine diline uyarlayıp yollar.
Yedekleme ve Geri alma
Önemli bir proses sisteminde oluşacak bir hata bütün işletmenin kapanmasına neden
olabilir.Bu sebeple Veri tabanı yönetim sisteminin bu proses işlemlerinin yedeklerini
alabilme ve bir sorun çıktığında sisteme işleyişi yeniden yükleyebilme yeteneği olmalıdır.
Şekil 6. Yedekleme ve geri alma
EMY502-H05-1
Veritabanı Yönetimini Destekleme
Veritabanı denetlenmez ve bakımı yapılmazsa bir araba gibi bozulabilir. Veri tabanını
yönetme çoğunlukla veritabanı yönetimi olarak adlandırılır. Veri tabanı yöneticisi,
gelecekte kullanılacak veritabanı kullanımı, veritabanı standartları, veriye ulaşımın
kontrolü gibi olayları düşünmeli ve gerekli önlemleri almalıdır.
İş süreçlerinde kullanılan bilişimin değerlendirilmesi
Şimdiye kadar incelediğimiz mimari perspektiften performans perspektifine geçerek
bilişim sistemindeki bilişimin yararlılığına bakabiliriz. Bilişimin yararlılığı 3 faktörle
ölçülebilir:
•
•
•
Bilişimin kalitesi
Bilişimin ulaşılabilirliği
Bilişimin sunumu
Şekil 7. İş süreçlerinde kullanılan bilişim