iş sağlığı ve güvenliği
advertisement
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ DERS-5 Yrd. Doç. Dr. Barış KINACI baris.kinaci@istanbul.edu.tr KAZA VE MESLEK HASTALIKLARINA SEBEP OLABİLECEK RİSK FAKTÖRLERİ 1. FİZİKSEL RİSK FAKTÖRLERİ 2. KİMYASAL RİSK FAKTÖRLERİ 3. BİYOLOJİK RİSK FAKTÖRLERİ 4. PSİKOSOSYAL RİSK FAKTÖRLERİ 3. BİYOLOJİK RİSK FAKTÖRLERİ Çalışma yaşamında biyolojik risk etkenleri denildiğinde; akla, herhangi bir enfeksiyona, alerjiye veya zehirlenmeye neden olabilen, (genetik olarak değiştirilmiş olanlar da dahil) mikroorganizmalar, hücre kültürleri ve insan parazitleri gelir. Biyolojik riskler, yukarıda belirtilen durumlara neden olan tüm virüsler, bakteriler, mantarlar ve parazitleri kapsamaktadı 3. BİYOLOJİK RİSK FAKTÖRLERİ RİSK ALTINDAKİ İŞLER Tarım (ürünün yetiştirilmesi ve hasadı), Hayvancılık, Ormancılık, Balıkçılık, Tarım ürünleri (gıda paketleme), Depolama (tahıl siloları, tütün ve diğerleri), Hayvan tüyleri ve derilerinin işlenmesi, Tekstil fabrikaları, Ağaç işleme (marangozhaneler), Laboratuvar hayvanlarının bakımı, Sağlık (hasta bakımı, tıbbi ve dental), Kişisel günlük bakım (saç bakımı, vücut bakımı), Biyoteknoloji (üretim işlemleri), Farmasötik (ilaç üretimi), Klinik ve araştırma laboratuvarları, Bina onarımı, Katı ve sıvı atıkların yok edilmesi, Endüstriyel atıkların yok edilmesi, 3. BİYOLOJİK RİSK FAKTÖRLERİ Hastalık etkeni mikroorganizmaların girişlerine infeksiyon denir. insan organizmasına Çıplak gözle görülemeyen tek hücreli mikroskobik canlılara mikroorganizma veya mikrop denir. Virüsler, bakteriler, mantarlar, vb mikroorganizma çeşitleridir. Biyolojik Etkenler (Mikroorganizmalar); 1. Bakteriler 2. Virüsler 3. Mantarlar 4. Riketsiyalar 5. Protozoerler 6. Parazitler 7. Klamidyalar 3. BİYOLOJİK RİSK FAKTÖRLERİ Biyolojik Kaynaklı Meslek Hastalıkları Biyolojik nedenlerle oluşan meslek hastalıkları, Bakteri, virüs ve parazitler ile meydana gelebilir. Bunlar arasında; Şarbon, tetanoz, bruselloz, akciğer tüberkülozu, leptospiroz, ankilostomyoz (kancalı barsak kurdu) vb. gibi hastalıklar sayılabilir. 3. BİYOLOJİK RİSK FAKTÖRLERİ Virüsler Sebep olduğu Hastalıklar İnsanlarda; Grip, nezle, çiçek, suçiçeği, kızamık, kızamıkçık, AIDS, çocuk felci, hepatit, sarıhumma, kabakulak, kızıl, şap, uçuklar ve siğiller gibi hastalıklara sebep olur. Hayvanlarda; kuduz ve kuş gribi gibi hastalıklara sebep olurlar. (Virüsler, sadece belirli hücrelere girerler ve bu hücrelerde hastalıklara sebep olurlar. Bir kuduz virüsü sadece beyin ve omurilik hücrelerine, uçuk virüsü sadece ağız civarındaki epitel doku hücrelerine bir bakteriyofaj sadece belirli bakteri türlerine, AIDS virüsü sadece kandaki akyuvar hücrelerine girer). 3. BİYOLOJİK RİSK FAKTÖRLERİ Bakterilerin Sebep olduğu Hastalıklar İnsanlarda üst solunum yolu enfeksiyonları, verem, kolera, zatürree, tifüs, tifo, ülser, veba, idrar yolu iltihabı, tetanos, difteri, cüzam, tüberküloz, şarbon, bel soğukluğu, frengi dizanteri gibi hastalıklara neden olur. Ayrıca bakteriler besinlerin küflenip çürümesine de sebep olurlar. (Açıkta bırakılan sebze ve meyveler çürür, et kokar, yoğurt ve süt ekşir, ekmek küflenir). 3. BİYOLOJİK RİSK FAKTÖRLERİ Mantar Hastalıkları Nelerdir? Mantar vücudumuzun farklı yerlerinde oluşan ve gelişen bir rahatsızlık olarak adlandırılabilir. Mantar hastalığının genellikle oluşumunda temizlik ve hijyen şartlarının oluşmadığı ortamlarda daha sıklıkla görülebilmektedir. Yatılı okulda yaşayan gençlerde, spor salonlarında, hamamlarda, askeri kışlalarda daha çok mantar hastalığı şikayeti görülmektedir. Bu gibi yerlerde ayak temizliğine ve hijyenine yeteri derecede dikkat edilmemesi ya da ayakların yıkandıktan sonra kurutulmayarak hemen ayakkabılar içine hapsedilmesi sonucu ayak mantarları oluşabilmektedir. 3. BİYOLOJİK RİSK FAKTÖRLERİ Biyolojik Kaynaklı Meslek Hastalıkları Tüberküloz (verem) : Tüberküloz, soluduğumuz hava ile akciğerlere giren M.Tbc basilinin (mikrobunun/bakterisinin) yol açtığı, asıl olarak akciğerlerde yerleşen, fakat kan ve lenf yoluyla tüm vücuda dağılabilen mikrobik, bulaşıcı, süreğen bir hastalıktır. Hastalığı yalnızca aktif tüberküloz bulunan kişiler bulaştırabilir. Akciğer dışı organ tüberkülozu olanlar, 15 gündür tedavi alıyor olanlar pratik olarak bulaştırıcı değildir. 3. BİYOLOJİK RİSK FAKTÖRLERİ Biyolojik Kaynaklı Meslek Hastalıkları Şarbon: Şarbon, ot yiyen hayvanlarda görülen bakteriyel bir enfeksiyon hastalığıdır. Hastalığa yol açan mikrop toprakta ve meralarda bulunur. Mikrop hayvanın sindirim sistemine oradan da kana karışır hayvanın tüm organlarının iflas etmesine sebep olur. Şarbon mikrobunun en önemli özelliği "spor" denilen ve dış ortama son derece dayanıklı yapılar oluşturmasıdır. Bu sporlar doğada toprakta yaygın olarak bulunurlar ve çevre koşullarına oldukça dirençlidir. Dış ortamlarda yıllarca yaşayabilirler. Şarbonun insandan insana bulaşması çok küçük bir ihtimaldir. 3. BİYOLOJİK RİSK FAKTÖRLERİ Biyolojik Kaynaklı Meslek Hastalıkları Şarbon: Hastalıklı hayvandan insana geçişi ise şöyle olur: 1. Hayvanda oluşan şarbon yarasına temas ile 2. Şarbonlu hayvanın etinin yenmesi ile 3. Şarbon sporlarının bulunduğu havayı soluyarak . Şarbona karşı en etkin korunma yöntemi aşılanmadır. Özellikle büyük ve küçükbaş hayvan yetiştirenlerle çiftlik işiyle uğraşanlar en önemli risk gruplarını oluşturdukları için bu kişilerin salgın zamanlarında, mutlaka aşılanması gerekir. 3. BİYOLOJİK RİSK FAKTÖRLERİ Biyolojik Kaynaklı Meslek Hastalıkları Tetanoz: Doğada dış etkenlere oldukça dirençli olarak bulunabilen bir mikroptur (bakteridir). Toprakla çalışanlarda, paslı demir vb maddelerle temas edenlerde, mezarlık işçilerinde, madencilerde, taş-mermer işçilerinde görülebilir. Korunmak için 5 yılda bir aşı olunmalıdır. Tedavisi için geliştirilmiş serumlar mevcuttur. 3. BİYOLOJİK RİSK FAKTÖRLERİ Toplumsal ve mesleki olarak en tehlikeli grup belki de biyolojik etkenlerdir. 3. BİYOLOJİK RİSK FAKTÖRLERİ Biyolojik risklerden kurtulmak için kişisel hijyen ve kişisel koruma ve aşılama önlemleri çok etkili yollardır. 3. BİYOLOJİK RİSK FAKTÖRLERİ Kirli içme suları yada kirli havuz/deniz ortamları biyolojik risk faktörlerinin en yüksek düzeyde olduğu ortamlardır. 4. PSİKOSOSYAL RİSK FAKTÖRLERİ İşyerinde sağlığı olumsuz etkileyebilecek psiko-sosyal risk etmenleri: Çalışma ortamı Çalışma süresi Ücret Yönetsel ve çalışanlarla ilgili faktörler Sendikalaşma Kreş, gündüz bakımevi vb. Gebe ve emziren çalışanlar Genç çalışanlar Tacizler Stres Ayrımcılık ve baskı (mobbing) 3. BİYOLOJİK RİSK FAKTÖRLERİ Psiko-Sosyal Kaynaklı Meslek Hastalıkları Depresyon: Depresyon ruhsal olarak çökme, içe kapanma hali olarak tanımlanabilir. Depresyona giren kişilerde hayattan zevk alamama, hiçbir iş yapmak istemeyiş, mutsuzluk hali ve ileri vakalarda intihara eğilim söz konusudur. Başta depresyon olmak üzere diğer ruhsal hastalıkları yaşayan çalışanlar, çalıştıkları kurumları önemli maddi ve manevi kayıp ve zararlara uğratmaktadır. Dikkat eksikliği, algı ile konsantrasyon bozukluğu, unutkanlık ve öz denetim sorunlarına yol açarak zihinsel faaliyetleri bozmaktadır. Bu tür oluşumlar ise iş kazalarına, yaralanmalara ve hatta ölümlere yol açmaktadır. 3. BİYOLOJİK RİSK FAKTÖRLERİ Psiko-Sosyal Kaynaklı Meslek Hastalıkları Depresyon: Yoğun çalışma temposu, izin kullanmamak, iş ve özel hayat dengesizliği de depresyonu tetikleyen en önemli nedenler arasında sayılabilmektedir. İş yerlerinde sadece fiziksel tedbirlerin alınması, iş kazalarını önlemekte tek başına yetersiz kalmaktadır. İş kazalarıyla etkili bir mücadele için fiziksel tedbirlerin insan faktörüyle bütünleştirilmiş olması gerekmektedir. 3. BİYOLOJİK RİSK FAKTÖRLERİ Psiko-Sosyal Kaynaklı Meslek Hastalıkları Manik-Depressif Sendrom: Manik, depresyonun tam tersi olarak aşırı bir neşe, çalışma hırsı, hareketlilik halleri ile karakterizedir. Manik depressif sendromda ise kişi periyodik olarak zaman zaman "manik" zaman zaman "depressif" duygu haline girer. Dalgalı bir durum söz konusudur. Genelde her manik dönemi bir depressif dönem takip eder. Bu depresyondan daha önemli sonuçlar doğurabilecek bir meslek hastalığı olarak algılanmalıdır. İşverenlerin, iş kazalarının azalması üzücü durumlarla karşılaşılmaması için çalışanlarına düzenli olarak psikolojik destek sağlaması şarttır. 3. BİYOLOJİK RİSK FAKTÖRLERİ Psiko-Sosyal Kaynaklı Meslek Hastalıkları Manik-Depressif Sendrom: Kurumlar, çalışanların psikolojik sağlığının da yerinde olup olmadığını kontrol etmelidir. Çalışma ortamındaki kişiler arasındaki ilişkilerin iyi olması ve işyeri ortamındaki tehlikelerin kontrol altına alınmış olması gerekir Deneyimsizlik Bulma ve keşfetme merakı Risk alma davranışı Ailede uyumsuzluk İşyerinde uyumsuzluk Riskin bilincinde olmama gibi nedenlerle psikososyal meslek hastalıkları görülebilmektedir. Günümüzde işyeri stresi kaynaklı depresyon ve manik-depressif sendrom gibi rahatsızlıklar oldukça yaygınlaşmıştır.
