Karbonhidratlar ve yağlar

LİPİTLER (YAĞLAR)
YAĞLAR (LİPİTLER)
•
•
•
•
Yapılarında C,H, O’den başka N,P’ da bulunabilir.
İçerikleri C miktarı O’a göre daha fazla olduğu için çok enerji verirler.
Yağlar solunumda kullanılınca çok oksijen kullanılır ve çok su açığa çıkar.
Suda çözünmez veya çok az çözünürler.
Yağların görevleri:
•
Isı yalıtımı yaparlar.
•
İç organları darbelerden korur ve iç organların kayganlığını sağlar.
•
Yağlar aynı miktarda karbonhidrat veya proteinin iki katı enerji verirler.
•
Yağlar alkol, eter ve kloroform gibi organik çözücülerde çözündüğü için insan
vücudu dengesini bu maddeler bozabilir.
•
Solunumda kullanılınca çok su ve enerji oluştuğu için göçmen kuşlarda ve kış
uykusuna yatma durumunda kullanılır.(enerji ve su kaynağı)
NÖTRAL YAĞLAR (TRİGLİSERİTLER):
• Üç molekül yağ asidi ve bir molekül
gliserolün (gliserin) ester bağları ile
bağlanması sonucu oluşurlar.
• (3 yağ asidi + 1 gliserol = 1 yağ + 3 su)
• Bu olaya esterleşme denir.
• Bu reaksiyon dehidrasyon sentezidir.
• Tersi de hidroliz (sindirim) dir.
• Enerji ve yapı maddesi olarak kullanılırlar.
• Hücre zarının yapısında nötral yağ bulunmaz.
• Gliserole üç farklı yağ asidi bağlanabileceği gibi
aynı çeşit asitleri de bağlanabilir.
ESANSİYEL YAĞ ASİTLERİ:
• İnsan vücudu, iki tanesi hariç, ihtiyaç duyduğu bütün yağ asitlerini
kendi oluşturabilir.
• Bu ikisi, linoleik asit (Omega 6) ve alfa-linolenik asit (Omega 3), bitki
ve balık yağlarında bol miktarda bulunurlar.
• Vücutta yapılmadıkları ve besin yoluyla alınmaları gerektiğinden
gerekli (veya esansiyel) yağ asitleri olarak adlandırılırlar.
• Gerekli yağ asitleri prostaglandin adlı hormonumsu bilesiklerin
oluşumunda kullanılırlar.
• Prostaglandinler kan basıncı, kan pıhtılaşması, kan lipit seviyeleri,
bağışıklık ve enfeksiyona bağlı yangı (enflamasyon) tepkilerini
denetlerler.
YAĞ ÇEŞİTLERİ
•
•
•
•
Yağlar çeşitli yağ asitleri içerebilir.
Yağ asitleri ise uzun karbon zincirine hidrojen bağlanmasıyla oluşur.
Yağ asitlerinde bulunan karbon zincirinin bir ucunda karboksil (COOH) diğer ucunda ise yağ
çeşitlerini oluşturan ve karbon ve hidrojenden oluşan radikal (kök) grubu bulunur.
Yağlar taşıdıkları yağ asidi çeşidine göre doymuş ve doymamış olarak ikiye çeşittir.
DOYMUŞ YAĞLAR
DOYMAMIŞ YAĞLAR
•
Yapısında doymuş yağ asidi taşırlar.
•
Yapısında doymamış yağ asidi taşırlar.
•
Karbon atomlarının arasındaki bağlar tekli bağdır,
ikili bağ bulundurmaz.
•
Bu yağ asitlerinde bulunan karbon zincirinde bir veya
daha fazla çift bağ bulunur.
•
Karbon atomlarının tamamı hidrojenle doludur.
•
Karbonlar hidrojen ile doldurulmamıştır.
•
Oda sıcaklığında katıdırlar.
•
Oda sıcaklığında sıvıdırlar.
•
Hayvansal kökenlidirler.
•
Bitkisel kökenlidirler.
•
Tereyağı, iç yağı ve kuyruk yağı gibi…
•
Ayçiçeği yağı, pamuk yağı, mısır yağı
doymamış yağlara örnek verilebilir.
•
Doymuş yağ asidi bulundururlar.
•
Oleik asit, linoleik asit doymamış yağ asitlerindendir.
•
Bütirik asit, palmitik asit doymuş yağ asitlerine
örnektir.
• Bunlardan en basit
doymuş yağ asidi 2
karbona sahip asetik
asittir.
• 2, 3 ve 4 karbonlu yağ
asitleri olan asetik asit,
propiyonik asit ve bütirik
asit'e “uçucu yağ asitleri”
denir ve bunların
ruminant
metabolizmasında
önemleri büyüktür.
• Palmitik ve stearik asitler
hayvansal lipidlerde en
çok bulunan yağ
asitleridir.
Bazı yağ asitlerinin açık formülleri
MARGARİN
Doymamış yağ asitlerindeki, karbon atomlarında eksik yerlerde hidrojen
bağlanmasına margarinleşme, oluşan yağa margarin denir.
•
•
Yağların yapısında yağ asidi ve gliserol’ den başka maddeler bulundurma durumuna
göre çeşitleri vardır.
Sadece üç yağ asidi ve bir gliserolden oluşan basit yağlardır.
•
•
•
•
•
•
•
•
BİLEŞİK YAĞLAR
Yapısında bulundurduğu maddelere göre
ayrılırlar.
Örnekler;
Glikoz+lipit(nötrol yağ)glikolipit
Protein+lipitlipoprotein
Fosfat+lipitfasfolipit
Fasfolipitler hücre zarının yapısına katılır.
Glikolipit ve lipoproteinler hormonların yapısına
katılabilirler.
Bu tip yağlarda C, H ve O’ den başka N, P ve S’
de bulunabilir.
STEROİDLER
•
•
•
•
Organik çözücü çözünebildikleri için yağ
olarak kabul edilirler.
Suda çözünemezler.
Hayvansal hücrelerde eşey hormonları sofra
tuzları, D vitamininin yapısına katılırlar.
Bitki hücrelerinde reçine, kauçuk, eterik yağ,
haşhaş sütü steroid yapıdadır.
•
•
•
•
KOLESTEROL:
Hayvan hücre zarında bulunur.
Bitkilerde bulunmaz.
Bitkilerden alınan steroidler
kolesterole hayvan hücresinde
dönüştürülür.
Kanda bulunur.
KARAOTİNOİDLER
•
•
•
•
Bitkilerde renk maddesi olarak
kullanılırlar.
Hayvanlarda karaciğerde beta
karotinoidlerden A vitamini
üretilir.
Vücuda fazla alınan
karbonhidrat ve proteinler yağ
olarak depo edilir.
Kanda yağ oranı artınca damar
tıkanıklığı, damar sertliği, kalp
hastalıkları ve dolaşım
SORU 1
I. Proteinler
II. Yağlar
III. Vitaminler
IV. Karbonhidratlar
Yandaki besin maddelerinden hangisi veya hangileri canlı sistem
için enerji kaynağı olarak kullanılabilir?
A) II – IV
B)I – II
C)II – III
D)I – II – IV
E) IV
CEVAP D
SORU 2
CEVAP A
GENEL KÜLTÜR SORUSU 1
Kandaki hormon ve üre gibi maddelerin düzeyini araştıran bir kişi,
biyolojinin hangi alt bölümünde uzmanlaşmıştır?
A) Morfoloji
B) Biyokimya
C) Genetik
D) Fizyoloji
E) Embriyoloji
CEVAP B
KISA CEVAP SORULARI
Enerjiyi sağlar
S1) Yağlar ne işe yarar ?
S2) Görevi nedir ?
Enerji vermek
S3) Fazlası ne yapılır ?
Depolanır
S4) Yağlar ne ile aynı görevi görür ?
S5) Hangi besinlerde fazla yağ bulunur?
Karbonhidratlarla
badem,fındık.
KLASİK SORU 1-3
S1) Atık yağ nedir?
Yağ belirli bir kullanım süresi sonunda fiziksel ve kimyasal
olarak kirlenir, orijinal yapısı bozulur ve artık işlevini yerine
getiremez ve yağ; kullanılamayarak atık haline gelir. Bu da atık
yağdır.
S2) Kullanılmış Kızartmalık Yağ nedir?
Yüksek sıcaklık altında okside olmuş, tekrar kullanımı
sağlık açısından uygun olmayan kızartma yağlardır.
S3) Doymamış yağ oranı yüksek olan yağlar kalp damar
hastalıklarını NASIL önlerler?
Örneğin soya, omega-3 yağ asitleri, ayçiçek yağı, mısır yağı gibi
DOYMAMIŞ YAĞ ASİTLERİ vücutta kötü kolesterol olarak
bilinen LDL'nin, iyi kolesterol olarak bilinen HDL ile
dengelenerek azaltılmasına yardımcı olurlar, hipertansiyon
tedavisinde yararlı etkiye sahiptirler.
ÖDEV
• Margarin nasıl üretilir?
ARAŞTIRMA KONUSU
Makine yağı nasıl üretilir?
Sizce gıda sanayinde kullanılıyor mu?
Yağlardan sabun eldesi nasıl olur?