ŞEKER PANCARI (Beta vulgaris L. spp.vulgaris var.altissima Doell) TARIMSAL DEĞERLERİ ÖLÇME DENEMELERİ GİRİŞ Tarımsal Değerleri Ölçme Denemeleri(TDÖ) Teknik Talimatı, 5553 sayılı “Tohumculuk Kanunu” kapsamında 13 Ocak 2008 tarihinde yayımlanan “Bitki Çeşitlerinin Kayıt Altına Alınması Yönetmeliği”ne göre Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon Merkez Müdürlüğü’ne kayıt altına alınması talebiyle başvurulan aday çeşitlere uygulanır. Ayrıca çeşit tescil başvuru öncesi denemeleri de bu teknik talimat esaslarına göre yapılır. 1. DENEME KOŞULLARI 1.1. Deneme Yeri Tarımsal Değerleri Ölçme Denemeleri; Şeker Pancarı tarımının yapıldığı ve başvuru sahibinin talepleri de dikkate alınarak en az 3 lokasyonda kurulur. 1.2. Materyal Tescile aday çeşitlerle bu çeşitlerin karşılaştırılabileceği, özelliklerine uygun (Rhizomania, Cercospora, Şeker pancarı Kist Nematoduna tolerans gibi) tescilli ve üretimde olan standart çeşitler deneme materyalini oluşturur. Denemelerde en az iki ortak standart çeşit kullanılır. Deneme materyali; Monogerm, 3,25 mm - 4,50 mm’ye kalibre edilmiş, ilaçsız ve kaplanmamış (çıplak) tohumlardan oluşur. 1.3. Metot Denemeler “Tesadüf Blokları Deneme Desenine” göre en az dört tekrarlamalı ve üç sıralı olarak en fazla otuz çeşitle kurulur. TTSM tarafından uygun görüldüğü takdirde, ıslahçı kuruluş tarafından belirtilen çeşitle ilgili özel koşullar dikkate alınır. Tarımsal Değerleri Ölçme Denemeleri(TDÖ); Rhizomania, Rhizomania – Cercospora beticola (yaprak lekesi) ve Şeker Pancarı Kist Nematodunun yoğun olarak görüldüğü bölgelerde en az iki standart çeşit ile ayrı ayrı kurulur. 2. DENEMENİN KURULMASI 2.1. Tohumluk Miktarı Denemelerde kullanılacak tohumluk miktarı en çok iki ünitedir. (1 ünite=100.000 adet tohum) -1- 2.2. Ekim 2.2.1. Ekim zamanı Denemenin kurulduğu yerin özelliklerine ve iklim şartlarına göre uygun tarihte ekim yapılır. 2.2.2. Ekim derinliği En uygun ekim derinliği, 2-4 cm’dir. 2.2.3. Ekim sıklığı Parsel ekim makinesi veya Elle ekimde (Ocak usulü ); Sıra uzunluğu Sıra sayısı Sıra arası Sıra üzeri Ekimde parsel alanı Hasatta parsel alanı Hasatta pancar sayısı : 10.0 m :3 : 0.45 m : 0.20 m : 1.35 m X 10.00 m = 13.5 m2 : 1.35 m X 8.80 m = 11.88 m2 : 132 Adet 3. KÜLTÜREL İŞLEMLER 3.1. Gübreleme Denemeler kurulmadan önce toprak analizi yapılır ve analiz raporunda şeker pancarı yetiştiriciliği için tavsiye edilen miktarlarda gübre verilir. Analiz yapılamadığı durumlarda uygulanacak gübre miktarları ve zamanları Çizelge 1’de verilmiştir. Çizelge 1. Şeker Pancarına Verilecek Gübre Miktarları ve Gübreleme Zamanları Gübrenin cinsi Verilecek gübre miktarı (kg / da) P2O5 8 Sonbaharda son sürüm öncesi, İlkbahar toprak hazırlığında 2/3 1/3 K2O 6 Sonbaharda son sürüm öncesi Tamamı N 12 İlkbahar toprak hazırlığında, son çapa öncesi baş gübre şeklinde Veriliş zamanı Oranı 1/2 1/2 3.2. Bakım 3.2.1. Çapalama, seyreltme, tekleme Şeker pancarı bitkilerinin sırayı tamamladığı iki gerçek yaprak döneminde yabancı ot mücadelesi için ilk çapa yapılır. Bitkiler, 4-6 gerçek yapraklı olduğu dönemde sıralar üzerinde -2- belirlenen mesafelerde birer pancar bırakılarak teklenir. Elle ekimlerde ocaklardaki pancarlar seyreltme işleminden sonra tek bitkiye düşürülür. Bitkilerin, 8-10 yapraklı olduğu dönemde ikinci çapa yapılır. Yılın iklim şartlarına bağlı olarak yabancı ot durumuna göre gerekiyorsa pancar yapraklarına zarar vermeyecek şekilde 3. çapa yapılır. Bitkiler tarlayı kapatmışsa, sıralar arasına girilerek yabancı otlar elle sökülür. Makineli veya ocak usulü ekimde, sıra üzeri mesafeler 20 cm olacak şekilde veya her ocakta tek bitki kalacak şekilde tekleme yapılır. 3.2.2. İlaçlama Rhizomania hastalığına toleranslı denemelerde söz konusu hastalık dışında hastalık ve zararlı görüldüğünde gerekli mücadele yapılır. Yaprak Lekesi Hastalığına (Cercospora beticola) toleranslı denemelerde zararlılara ve Cercospora hastalığına karşı ilaçlı mücadele yapılır, diğer fungal hastalıklara karşı mücadele yapılmaz. Kist Nematod’una toleranslı denemelerde söz konusu zararlı dışında hastalık ve zararlı görüldüğünde gerekli mücadele yapılır. Tüm denemelerde; külleme hastalığına karşı ise mücadele yapılmaz. 3.2.3. Sulama Ekim kuruya yapılmışsa; iyi bir tarla çıkışı için ekim sonrası yağmurlama sulama yapılır. Bundan sonra yapılacak sulamaların zamanı, miktarı ve sayısı iklim koşullarına ve bölgelere göre belirlenir. 4. YAPILACAK GÖZLEMLER 4.1. Bitki sayısı (adet) Makineli veya ocak usulü ekimde seyreltme ve tekleme işleminden sonra her parseldeki bitki sayısı belirlenir. 4.2. Yaprak Gelişimi (1-5) Pancarların parseldeki gelişme durumlarına göre 10-14 yaprak olduğu dönemde gözlem yapılır. 1 = Çok kötü 2 = Kötü 3 = Orta 4 = İyi 5 = Çok iyi 4.3. Tohuma Kalkan Bitki Sayısı (adet) Tohuma kalkan bitkilerde çiçeklenme döneminden önce bitkiler sökülmeden çiçekler elle sıyrılarak tohum bağlama önlenir ve parselde tohuma kalkan bitki sayısı tespit edilir. 4.4. Hasatta Kök Sayısı (adet) Her parseldeki sökülen toplam pancar sayısı, kusursuz, çok köklü (çatal köklü), çürük, urlu, renkli, fare yeniği, tohuma kalkmış ve sakallı pancar sayısı belirlenir. 4.5. Kök Görünümü (1-5) Her parselde sökülen şeker pancarı yumrusunun gelişme durumu ve görünüşüne göre gözlem yapılır. 1 = Çok kötü 2 = Kötü 3 = Orta 4.6. Kök Verimi (ton / ha) -3- 4 = İyi 5 = Çok iyi Her parselde kenar tesiri bitkiler değerlendirmeye alınmaz. Hasat parselindeki pancarlar sökülerek, toprağı temizlenir, alt yaprak saplarının başladığı hizadan düz bir şekilde baş kesimi yapılarak baş kısmı ve yaprakları ayrılır. Kök verimi; her parselde kusursuz, çok köklü (çatal köklü), çürük, fare yeniği, urlu, renkli, tohuma kalkmış ve sakallı pancarların toplam ağırlığıdır. 5. HASTALIK VE ZARARLILAR 5.1. Yaprak Lekesi Hastalığı (Cercospora beticola) Değerlendirmesi Yapraklardaki Cercospora lekeleri 0-9 skalası kullanılarak değerlendirilir. 0 = Tüm bitkiler sağlıklı, 1 = Dış yapraklarda ilk lekelerin görülmesi, 2 = Dış yapraklarda leke sayısının artması, 3 = Lekelerin, merkezdeki göbek yapraklar dışındaki ara yapraklarda da Görülmesi, 4 = Lekelerin, gözle fark edilecek kadar birleşmeye başlaması, 5 = Yapraklar üzerinde küçük ölü alanların oluşması, 6 = Yapraklar üzerinde büyük ölü alanların oluşması, 7 = Dış yapraklarda ayaların en az yarısının ve daha büyük bir kısmının ölmesi, 8 = Dış yaprakların tamamına yakınının ve ara yapraklarda da ayaların büyük bir kısmının ölmesi, 9 = Bitkilerde belirgin yeni yaprakların sürmeye başlaması. 5.2. Külleme (Erysiphe betae) Hastalığı Değerlendirmesi Yapraklarda külleme hastalığı 0-5 skalasına göre değerlendirilir. 0 = Yapraklar sağlıklı, 1 = Yaprakların % 1-10’u küllemeli, 2 = Yaprakların %11-35’i küllemeli, 3 = Yaprakların %36-65 küllemeli, 4 = Yaprakların % 66-90 küllemeli, 5 = Yaprakların % 91’ den fazla küllemeli. 5.3.Kist Nematodu (Heterodera schachtii) Değerlendirmesi Her parseli temsil edecek şekilde ekim öncesi ve hasat sonrasında 0-20 cm derinlikten toprak numuneleri alınarak kist nematodu populasyon yoğunluğu belirlenir. Haziran sonu veya Temmuz ayı başında gözlem yapılır. -4- Çizelge-2. Şeker Pancarı Kist Nematodu (Heterodera schachtii) Değerlendirme Skalası Bulaşıklık Derecesi (0-5) Canlı Yumurta ve Yumurta ve Larva Larva içeren Kist Sayısı Sayısı Toplamı (100 ml kuru toprakta) (100 ml kuru toprakta) Nematod Yoğunluğu 0 0 0 - 1 1-5 Yaklaşık 150 2 6-10 150-800 Hafif, küme (yuvalanma) oluşumu yok 3 11-20 800-1500 Orta, küme (yuvalanma) oluşumu 4 21-40 1500-2500 5 > 40 > 2500 Hafif Ağır, kısmen daha geniş lekelerin ve boş alanların oluşumu Çok ağır, büyük genellikle yaygın boş alanlar 6. TEKNOLOJİK ÖZELLİKLER Hasat edilen kusursuz ve çok köklü (çatal köklü) pancarlar yıkanarak tartılır ve teknolojik analizlerde değerlendirilir. 6.1. Şeker Varlığı (%) Polar şeker miktarının kök ağırlığına göre % ifadesidir. ICUMSA (Tekdüzen Şeker Analiz Metotları Uluslararası Komisyonu) ve GS 6 (Genel Konu - 6) çerçevesinde oluşturulan soğuk digestion metodunda kurşun asetat veya alüminyum sülfat kullanılarak sakkarimetre ile tayin edilir. 6.2. Arıtılmış Şeker Varlığı (%) Pancarda fabrikasyonla teorik olarak alınabilecek şekerin kök ağırlığına göre % olarak ifadesidir. Bu değer 3 değişik formülle hesaplanabilir. 1 = Arıtılmış Şeker = 0 Z - [0.343 X (Na +K)+ 0.094 X α- amino N + 0.29 ] 2 = Arıtılmış Şeker = 0 Z – [ 0.19 X (Na +K) +0.274 α-amino N+0.667] 3 = Arıtılmış Şeker = 0 Z - [0.117 X (Na +K)+ 0.241 X α- amino N +1.08] Arıtılmış Şeker = % Arıtılmış şeker varlığı 0 Z (Digestion) = % Şeker varlığı 6.3. Arıtılmış Şeker Verimi (ton/ha) -5- Torbaya girecek teorik şeker miktarının ifadesidir. Arıtılmış şeker verimi; % arıtılmış şeker varlığının hektara kök verimi ile çarpılması sonucu elde edilir. 7. HASAT Hasat esnasında her parseldeki 3 sıranın başından ve sonundan 3’er bitki (toplam 18 bitki) kenar tesiri olarak ayrılır ve bunlar değerlendirmeye alınmazlar. Kenar tesiri dışındaki bitkiler hasat edilir. Sökülen pancarların toprağı temizlendikten sonra alt yaprak saplarının başladığı hizadan düz bir şekilde kesilerek baş kısmı ve yaprakları ayrılır. 8. VERİLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ 8.1. Varyans Analizi Elde edilen sayısal verilere deneme desenine göre varyans analizi uygulanır. F testine göre farklılıkların önem düzeyi belirlenir ve farklılıkların önemli bulunması durumunda ortalamaların farklılık gruplandırılması Asgari Önemli Fark (AÖF)’a göre yapılır. Değerlendirmeler, denemedeki tüm çeşitleri kapsamalıdır. Lokasyonların ve yılların birleşik varyans analizi ve ortalamaların farklılık gruplandırması yapılır. 8.2. Stabilite Analizi Çeşitler hakkında ilave bilgiler edinilmesi amacıyla, TTSM tarafından yürütülen TDÖ denemelerinde elde edilen çok yıllık verilerin durumuna ve varyans analiz sonuçlarına göre stabilite analizi yapılır. NOT: Bu talimat, yayımlandığı tarihten sonra kurulmuş olan Tarımsal Değerleri Ölçme denemeleri için geçerlidir. -6- FORM: 1 ŞEKER PANCARI TARIMSAL DEĞERLERİ ÖLÇME DENEMELERİ VERİM SONUÇLARI Çeşitler 1 2 3- 4 Tekerrür Kök Verimi (t/ha)* Şeker Varlığı (%) A B C D Ortalama A B C D Ortalama A B C D Ortalama A B C D Ortalama F CV (%) LSD *Bu verim sonuçlarına istatistiksel analiz yapılacaktır. 7 Arıtılmış Şeker Varlığı (%) Arıtılmış Şeker Verimi (t/ha)* FORM: 2 ŞEKER PANCARI TARIMSAL DEĞERLERİ ÖLÇME DENEMELERİ BİTKİ VE KÖK GÖZLEMLERİ Denemenin Adı Deneme Yeri Ekimde Parsel Alanı Ekim Tarihi Çıkış Tarihi Çeşitler Bitki sayısı (adet) : : : : : Sulama Sayısı : Hasat Tarihi Hasatta Parsel Alanı Tohuma Yaprak Hasatta Kök Kök Gelişimi Gelişimi Kalkan Bitki Sayısı (1-5) (1-5) Sayısı 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 8 Sakallı Kök Sayısı Çatallı Kök Sayısı : : Renkli Kök Sayısı Çürük, Urlu, Fare yeniği Kök Sayısı Kusursuz Kök Sayısı FORM: 3 ŞEKER PANCARI TARIMSAL DEĞERLERİ ÖLÇME DENEMELERİ HASTALIK VE ZARARLI GÖZLEMLERİ Çeşitler Yaprak Lekesi Hastalığı (Cercospora beticola) (0-9) Külleme (Erysiphe betae) (0–5) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 9 Kist Nematodu (Heterodera schachtii) (0-5) FORM: 4 ŞEKER PANCARI TARIMSAL DEĞERLERİ ÖLÇME DENEMELERİ KİST NEMATODU (Heterodera schachtii) Pi, Pf ve Pf/Pi DEĞERLERİ (100 ml kuru toprakta yumurta ve larva içeren kist sayısına göre) Çeşitler 1 2 3 4 Tekerrür Pi (Başlangıç populasyonu) A B C D A B C D A B C D A B C D 10 Pf (Nihai populasyon) Pf / Pi