KANSER TANISI KONAN HASTALARDA KÖTÜ HABER VERME

‹st T›p Fak Derg 2008;71:22-26
J Ist Faculty Med 2008;71:22-26
www.itfdergisi.com
DERLEME/REVIEW ARTICLE
KANSER TANISI KONAN HASTALARDA KÖTÜ HABER VERME:
HEK‹ME DÜfiEN GÖREV
BREAKING BAD NEWS IN CANCER PATIENTS: THE MISSION OF CLINICIAN
Gökhan B‹LG‹N*, Gürkan ÖZTÜRK*, Sait fi‹R‹N**
ÖZET
Kanser, insan hayat›n› beklenmeyen flekilde kesintiye u¤ratan ölümcül bir hastal›kt›r. Günümüzde kardiak
nedenli ölümlerden sonra en s›k ölüm nedeni olarak bilinmektedir.Ço¤u insanda kanser kelimesi ölüm ile
ba¤daflt›r›lmaktad›r. Zira yak›n çevresinde kanserden dolay› s›k›nt› çeken birisini görmeyen yok gibidir. Dolay›s›yla böyle bir tan›n›n insanlarda oluflturaca¤› psikososyal sorunlar kaç›n›lmazd›r. Kanser tan›s›na normal yan›t; endifle, gerginlik kaybedilen sa¤l›k için keder ve üzüntüden hastal›¤›n önemini yads›ma, bu süreci savafl gibi alg›lama yada kaderci bir kabullenmeye kadar de¤iflir. Ölümcül hastal›k tan›s›n›n söylemi literatürde kötü haber verme olarak adland›r›lm›flt›r. Kötü haberi vermek hekimler aç›s›ndan da hastaya söylenmesi gerçekten zor bir görevdir. Hastan›n ve ailesinin nas›l tepki verece¤ini kestirememe ve bu tepkilerle nas›l bafl edilece¤inin bilinememesi hekim aç›s›ndan s›k›nt›l› bir durumdur. Genellikle hekimin deneyimleri ve kiflilik yap›s› söylem tarz›n› belirlemektedir. Hastalar ile tan›y›, hastal›kla ilgili tedavi ve seyri hakk›nda yap›lan konuflmalar› gözden geçirdi¤imizde, anlat›m ve tav›rlar›m›z›n hastalar›n ihtiyaçlar›n› karfl›lay›p karfl›lamad›¤›n› de¤erlendirebiliriz. Bu da iletiflim becerileri konusunda e¤itim alman›n önemini ortaya
koymaktad›r. Halbuki halen hekim - hasta iletiflimi standart t›p e¤itiminin bir parças› olamam›flt›r. Bu yaz›da kötü haber vermenin ideal flartlar› irdelenmifltir.
Anahtar kelimeler: Kanser, kötü haber verme, hekim
ABSTRACT
Cancer is a fatal disease that interrupts human life unexpectedly. It is known as the most common reason for
death following the deaths from cardiac disorders. In most people, the term “cancer” has been associated
with death because there is almost no one who has not met someone with cancer within his/her social medium. Therefore, the psychosocial problems created by cancer diagnosis are inevitable. Normal response to
cancer diagnosis varies from nervousness, anxiety, denial of the disease due to grief over the loss of health,
and perceiving the progress of the disease as a battle to recognition of the disease as part of fate. In the literature, the expression of a fatal disease has been termed as “breaking bad news”. Reporting the bad news to
a patient is really a hard task for physicians because inability to predict how the patient and his/her relatives
will react and lack of awareness on how to handle their reactions on the part of physician is a difficult situation. Generally, the experience and personality type of the reporting physician affect the style of informing.
Review of the talks held in evaluating the diagnosis, treatment, and progression of the disease with the patient will guide us in determining whether our style of expression and our manner meet the needs of the patient. This signifies the importance of education in communication skills. However, to date, patient-physician communication has not been a standard part of medical training curricula. In this review, the ideal framework for reporting bad news has been evaluated.
Key words: Cancer, breaking bad news, physician
Dergiye geldi¤i tarih/ Date received: 28.08.2006 - Dergiye kabul edildi¤i tarih: 06.02.2007
*
Gülhane Askeri T›p Akademisi, Genel Cerrahi Anabilim Dal›, Ankara
(‹letiflim kurulacak yazar: gurkanoztrk@yahoo.com)
** Gülhane Askeri T›p Akademisi, Beyin ve Sinir Cerrahisi Anabilim Dal›, Ankara, Türkiye
‹stanbul T›p Fakültesi Dergisi Cilt / Volume: 71 • Say› / Number: 1 • Y›l/Year: 2008
- 22 -
Breaking bad news in cancer patients
G‹R‹fi
Kanser, tedavisinde kat edilen geliflmelere ra¤men günümüzde kardiak nedenlerden sonra en s›k ölüm nedeni olarak bilinmektedir (17). Dolay›s›yla hasta ve aileler için en
fazla korkulan hastal›klardan biridir. Hastal›¤›n insan yaflam›n› birden kesintiye u¤ratmas›, kanser kelimesine yüklenen anlamdan kaynaklan›r. Zira hastal›¤›n seyri esnas›nda
yaflanan yo¤un ve y›prat›c› tedavi aflamalar› ve kiflilerin yak›n çevresinde gözlemledi¤i tablolar hastalarda birçok psikososyal sorunlar›n beraberinde ortaya ç›kmas›na neden olmaktad›r.
Kanser tan›s› ile bafla ç›kabilme gücü birçok de¤iflkene ba¤l›d›r. Hastan›n yafl›, cinsiyeti, e¤itimi, kiflilik özelliklerinin
yan› s›ra hastal›¤a ve sa¤›t›ma ait de¤iflkenler ile çevresel
özellikler kanser tan›s› ile bafl etmeyi önemli ölçüde etkiler.
Kanser tan›s› alan hastalarda en s›k görülen psikiyatrik bozukluklar uyum bozuklu¤u ve depresyondur. Yap›lan çal›flmalarda kanserli hastalarda psikiyatrik bozukluklar % 29
ile 47 aras›nda de¤iflebilen oranlarda bildirilmektedir. Özellikle depresyonun varl›¤› tedaviye uyumu bozarak hastanede kal›fl süresini uzatmakta, tedavi masraflar›n›n artmas›na
sebep olmakta ve hastal›¤›n gidiflini olumsuz yönde etkilemektedir (8,11,18).
Hastalarda tan›dan itibaren hastal›¤›n seyri esnas›nda yaflanan sürecin de¤iflik evrelerinde psiflik sorunlar, kiflinin konumunu alg›s› ile paralellik göstermektedir. Bu evreleri;
a) Tan› öncesi
b) Tan›
c) ‹lk tedavi
d) Tedavi sonras›
e) Nüks ya da metastaz
f) ‹leri evre hastal›k ve son dönem fleklinde s›ralayabiliriz.
KÖTÜ HABERLE YÜZLEfiME
‹nsanlar günlük yaflant›lar›nda kendilerine bir fley olmayacakm›fl gibi tav›r sergiler. Yalom, bu durumu insan›n biyolojik var olufluna ters düflen bir düflünce bozuklu¤u “delir”
olarak nitelendirmifl ve insanlarda “bana bir fley olmaz veya bir kurtar›c› olacakt›r” fleklinde inançlar›n hâkim oldu¤unu ifade etmifltir (22).
‹nsanlar›n ölümlü olmak gerçe¤ini en net hissettikleri anlardan biriside kanser tan›s› ile yüzlefltikleri zaman dilimidir.
Bu evre sadece hasta için de¤il, di¤er aile bireyleri ve tan›y› aç›klayan hekim içinde oldukça zor bir durumdur (16).
Literatürde bu konu ile ilgili çal›flmalar incelendi¤inde
ölümcül hastal›k söyleminin “Kötü haber verme” bafll›¤› alt›nda irdelendi¤i görülmektedir (14, 25, 26).
Ptacek ve Eberhardt kötü haberi “Ümit etme duygusunun
olmad›¤› ya da bireyin fiziksel ve ruhsal iyilik haline tehdit
oluflturan, yerleflik yaflam biçimini altüst etme riski olan ya
da bireyin yaflam›ndaki seçimlerini azaltma anlam› tafl›yan
mesaj” olarak tan›mlam›fllard›r (16,25).
Kötü haberin verilme sürecinde hekimlerin baflvurdu¤u üç
yol oldu¤u ileri sürülmektedir. Bu yaklafl›mlar›;
a) Kör bir tutumla ve hiçbir fley hissetmeden
b) Nazik ve üzüntülü bir yaklafl›mla
Klinisyenin as›l görevinin hastan›n bilgi iste¤ini do¤ru de-
¤erlendirmesinin önemini vurgulam›flt›r. Hastan›n hastal›¤›
ile duygular›n› do¤ru ifade etme f›rsat› sa¤lanmas›n›, bunun
içinde hekimin hastas›n›n duygular›n› do¤ru tan›mak ve ortaya ç›karabilmek için dinleme becerisini gelifltirmesinin ve
iyi bir e¤itim alm›fl olma gere¤inin üzerinde durmufltur (6).
‹Y‹ ‹LET‹fi‹MDEK‹ ENGELLER
Hastayla iyi bir iletiflim kurmadaki temel engeller; sosyal
statü, ›rk, yafl ve cinsiyet farkl›l›klar›d›r. Di¤er engeller ise
hastan›n iletiflim yetene¤ini k›s›tlayan utanma, suçluluk ve
korku gibi duygulard›r (7). ‹letiflimde zaman k›s›tl›l›¤› da
çok s›k dile getirilir. Hastalara kötü bir görüflmenin sebepleri soruldu¤unda; doktorun afl›r› duyars›zl›¤›, yer ve zaman›n böyle bir görüflmeye uygun olmad›¤› ve ümit verici
olunmad›¤› cevaplar› al›nmaktad›r (4). “Moralini iyi tutarsan daha iyi olursun”, “Daha ne kötüleri var sen yine iyisin”, “Kimin bafl›na ne gelece¤i belli olmaz, bende trafik
kazas›nda ölebilirim” gibi iyi niyetle de olsa söylenen baz›
cümlelerin hastalar›n ihtiyaçlar›n› karfl›lamaktan çok k›zg›nl›¤a yol açt›¤›n› görebiliriz. Ayr›ca “Kanseri nas›l yendim” “Kanser tedavisinde devrim” gibi yaz›l› ve görsel
medyada verilen haberler ve programlar hastan›n endiflelerini artt›rabildi¤i gibi sonunda hayal k›r›kl›¤›na neden olabilecek ümitlenmelere neden olmakta ve hasta - doktor iletifliminde sorunlar oluflturabilmektedir (21).
Doktorlar üzerine yap›lan bir araflt›rmada doktorlar›n %42
oran›nda kötü haber verme üzerine bir e¤itim almad›klar›
ve %47 oran›nda kendilerini bu konuda yetersiz hissettikleri belirtilmifltir (8). Ülkemizde de bu konu standart t›p e¤itiminde yer almamaktad›r. Hasta-doktor iliflkisinde doktorlar›n hasta ile görüflme öncesi stresi çok artmakta ve bu
stres görüflme s›ras›nda tepe noktaya ulaflmaktad›r. Doktorun bu stresini art›r›c› faktörler hastan›n çok genç olmas›,
hasta ile uzun süren bir tan›fl›kl›¤›n olmas›, daha önce kuvvetli bir iyimser tablo çizilmifl olunmas› ve etkin tedavi seçeneklerinin çok s›n›rl› olmas›d›r. Baz› doktorlar bu stres alt›nda hasta ile görüflülmesi gereken prognoz gibi esas konular› atlayabilmekte veya hastay› gerçekçi olmayan flekilde
ümitlendirme yoluna sapabilmektedirler. Kötü haber vermekte zorluk çeken doktorlar yine hastaya faydas› olmayacak agresif tedaviler önermeyi tercih etmektedirler (10).
Baz› doktorlar bu durumlardan kendilerini sorumlu tutarcas›na suçlu hissetmektedirler. Bu nedenle klinisyenin kendini koruyabilmesi için mesaj ile mesaj› veren ay›rt edilebilmeli ve kanserin kendisi suçlanmal›d›r.
HASTA TEPK‹LER‹
Kanser süregen ve ölümcül bir hastal›k olmas›n›n yan› s›ra
duygusal, ruhsal ve davran›flsal tepkilere yol açan önemli
bir sorundur. Kanser tan›s›na normal yan›t endifle,gerginlik,
kaybedilen sa¤l›k için keder ve üzüntüden hastal›¤›n önemini yads›ma, bu süreci bir savafl gibi alg›lama yada kaderci bir kabullenmeye kadar de¤iflir (11). Bu nedenle kötü
haber karfl›s›nda hastalar›n alg›lar› do¤rultusunda farkl› tepkiler göstermesi beklenen bir durumdur. Yinede hemen hemen her hastada kötü haber karfl›s›nda flaflk›nl›k, kabullenmeme ve do¤rulu¤una inanmama, inkâr ve öfkeye kap›lma,
‹stanbul T›p Fakültesi Dergisi Cilt / Volume: 71 • Say› / Number: 1 • Y›l/Year: 2008
- 23 -
Kanser hastas›na kötü haber verme
“niçin ben?” sorgusu gibi psiflik tepkiler ile birlikte günlük
ola¤an yaflam›n altüst olmas›, uyku, yemek – içmek gibi do¤al fizyolojik al›flkanl›klarda bozukluklar ortak gözlenen
tepkilerdir. Hastalar yas dönemine girebilir, 1-2 haftal›k kabullenmeme sürecini takiben umutlanma, savaflma süreci
bafllar. Ancak inkâr safhas›n›n uzun sürmesi hastan›n tedaviyi geciktirmesine veya kabullenmemesine neden olabilir.
Böyle bir tablo karfl›s›nda psikiyatri konsültasyonlar› çok
önem tafl›maktad›r (22, 24). Bir hastan›n günlük yaflam›n›
etkileyen ve yaflam kalitesini düflüren herhangi bir sorun oldu¤unda ya da psikiyatrik bozukluk saptand›¤›nda zaman
yitirmeden sa¤›t›ma bafllamak hastan›n bu dönemi daha rahat geçirmesini sa¤lar (11).
Kötü haber karfl›s›nda hasta tepkilerini Elizabeth Kübler
Ross evreleyerek tan›mlam›flt›r. Bu evreler;
1) ‹nkâr: Hastal›k ya da önemi reddetme
2) Öfke: Hastal›¤a, tan›y› koyan doktorlara, yak›nlara ve
bazen de sa¤l›kl› kiflilere k›zg›nl›k
3) Pazarl›k: Bu dönemde hasta iflbirli¤i içerisindedir. Tedavilere uyum ve gerekenleri yapma ve çaba gösterme dönemidir.
4) Depresyon: Bir süre sonra hasta kay›plar›n› fark eder yapamad›klar› ve yapamayacaklar› için yas tutar. Kabullenme
dönemine geçebilmek için gerekli bir dönemdir.
5) Kabullenme: Bu dönemde hastal›k kabullenilir. Kabullenme umutsuzluk olarak düflünülmemeli hastal›¤›n ve durumun ciddiyetini anlamak olarak ele al›nmal›d›r. Bir yaflam süresi bildirmek ve ümidi tümüyle yok etmek ise kabul
edilmesi çok zor bir durum yarat›r (11).
KÖTÜ HABER NASIL VER‹LMEL‹D‹R?
Hastaya kanser oldu¤unun aç›klanmas› hekim-hasta iletifliminin temel noktalar›ndan biridir. Hastalar tan› öncesi
dönemde yap›lan bir dizi tetkikler sonuçlanana dek gerginlik, s›k›nt› ve endifle içindedirler. Kötü bir sonuç beklentisi içinde olan bir hasta için bile ölümcül hastal›k tan›s› flok yarat›r. Bunu bilen hekimler aç›s›ndan tan›n›n hastaya söylemi gerçekten zordur. Hastan›n ve ailesinin nas›l
tepki verece¤inin kestirilememesi ve bu tepkilerle nas›l
bafl edilebilece¤inin bilinememesi hekim aç›s›ndan s›k›nt›l› bir durumdur.
Kötü haber ile bafl edemeyece¤i ve tepki verece¤i endiflesi
ile hekim tan›y› söylemekten çekinebilir. Hasta taraf›ndan
verilebilecek fliddetli emosyonel tepkilere maruz kalma
korkusu hekimi esas mesaj› iletmeyi bir kenara b›rakarak
gereksiz teknik ayr›nt›lar hakk›nda konuflmaya itebilir. Bununla birlikte iyi bir iletiflim becerisi ise hastayla yap›lacak
tatmin edici bir görüflmeyi sa¤layacakt›r (30).
Bilgilendirme hakk›, Dünya Tabipler Birli¤i taraf›ndan Eylül 1995 tarihinde Endoezya”n›n Bali kentinde yap›lan toplant›da Uluslararas› Hasta Haklar› Bildirgesinin 7. maddesinde tan›mlanmaktad›r. Türk T›bbi Deontoloji Nizamnamesi ve ‹laç Araflt›rmalar› Yönetmeli¤inde de hastan›n bilgilendirme hakk› yasaya ba¤lanm›flt›r (3). Ayr›ca 1998 y›l›nda yürürlü¤e giren Hasta Haklar› Yönetmeli¤i”nin üçüncü bölüm 15. maddesinde sa¤l›k durumu ile ilgili bilgi alma
hakk› net olarak tan›mlanm›flt›r (19). Bu durumda hastaya
tan›y› söylememek yerine bu haberin uygun bir biçimde nas›l verilece¤i düflünülmelidir.
Girgis ve Sanson – Fisher (14) kötü haber vermenin temel
özelliklerini flu flekilde s›ralam›flt›r;
1) Kötü haber, sakin ve özel bir ortamda verilmelidir.
2) ‹lk görüflmenin kesintiye u¤ramadan yap›lmas› için yeterli zaman ayr›lmal›d›r.
3) Hastan›n verilen bilgiyi anlay›p anlamad›¤› ve duygu durumu de¤erlendirilmelidir.
4) Dürüst ve yak›n bilgi vermelidir.
5) Hastan›n duygular›n› ifade etmesine f›rsat vermelidir.
6) Hastan›n duygular›na empati ile yan›t verilerek, kesin
belli bir zaman limiti vermekten kaç›n›lmal›d›r.
7) Prognoz için genifl bir zaman çerçevesi verilmelidir.
8) Bundan baflka bir fley yap›lamaz mesaj› vermekten kaç›n›lmal›d›r.
9) Durumu tekrar gözden geçirmek için yeni görüflme zaman› belirlenmelidir.
10) Tedavi seçenekleri konuflulmal› ve tan›n›n söylenebilece¤i di¤er kifliler belirlenmelidir.
11) Destek al›nabilecek kaynaklar hakk›nda bilgi verilmelidir
12) Verilen bilgi belge haline getirilmelidir.
Ayr›ca Rabow ve McPhee kötü haber vermenin temel prensiplerinin kolayl›kla hat›rlanabilmesi için bir ABCDE modeli gelifltirmifllerdir (27,29) Tablo 1.
Bunlara ek olarak hasta ile yüz yüze görüflülebilecek ortamda ayn› zamanda aile fertlerine de yeterince yer olmal›d›r.
Hasta ile göz temas› önemli oldu¤u gibi zaman zaman hastan›n elini veya kolunu tutmak rahatlat›c› olabilir. Gerekli
oldu¤unda verilebilecek bas›l› dokümanlar bulundurulabilir. Hastaya bilgiler tan›, evre, prognoz gibi ard›fl›k kabul
edilebilir paketler halinde s›ra ile hastan›n reaksiyonlar›na
göre ve her seferinde ne kadar detayl› ö¤renmek istedi¤ine
ba¤l› olarak verilebilir. Merdiven tarz› bu kötü haber yöntemi ile hasta soru sormaya isteksiz olursa veya bu ciddi konuyu konuflmaktan erkenden vazgeçerse baflar›s›z olunabilir (10). Kulland›¤›m›z dil jargondan uzak olmal› ve her seferinde hastan›n anlad›¤› kibarca kontrol edilerek mevcut
yanl›fl bilgiler düzeltilmelidir.
Son y›llarda Girgis ve Sanson – Ficher (14) ‘in yukar›da
aç›klanan kötü haber vermenin temel özelliklerine uyma
e¤iliminde art›fl olmakla birlikte tan›n›n söylenip söylenmemesinin ve buna ba¤l› sorunlar›n toplumlar aras›nda farkl›l›klar gösterdi¤i izlenmektedir. Örne¤in ABD de konuya bireyin kiflisel sorumlulu¤u ve yasalar çerçevesinde bak›lmakta ve tan› söylenmektedir. Bat› ve Kuzey Avrupa Ülkelerinde de yaklafl›m ABD ye benzemektedir (20). Buna karfl›n Grassi ve ark (16). 2000 y›l›nda yapt›klar› çal›flmada
‹talya, ‹spanya, Yunanistan gibi Güney Avrupa ülkelerinde
kanser tan›s› ve prognozun söylenmemesinin a¤›r bast›¤›n›
tespit etmifllerdir. Yine 2005 y›l›nda Goncalves F ve ark
(15). Portekiz Onkoloji Enstitüsünde yapt›klar› çal›flmada
hastalar›n tan› ve tedavi sürecine iliflkin yeterli bilgilendir-
‹stanbul T›p Fakültesi Dergisi Cilt / Volume: 71 • Say› / Number: 1 • Y›l/Year: 2008
- 24 -
Breaking bad news in cancer patients
Tablo 1. Rabow ve McPhee’ nin kötü haber vermede ABCDE modeli
Önceden Haz›rl›k (Advance preparation)
- Kesintilere imkan vermeyecek yer ve zaman planlama (‹letiflim cihazlar›n›n kapat›lmas›)
- Hastaya ait klinik bilgilerin gözden geçirilmesi
- Zihinsel olarak haz›rl›k yaparak, hangi kelime veya ifadelerin kullan›l›p kulan›lmayaca¤›n›n
belirlenmesi
- Bu yaklafl›m için duygulan›m›m›z›n haz›rlanmas›
Tedaviyle ilgili ortam ve/veya iliflki Gelifltirme(Build a therapeutic environment)
- Hastan›n neyi ne kadar bilmek iste¤inin tespiti
- Görüflmede aile bireylerinin veya destekleyici personelin bulundurulmas›
- Herkese kendinin tan›t›lmas›
- Hastaya kötü haberin geldi¤inin uyar›lmas›
- Uygun oldu¤unda hastaya temas edilmesi
- Takip görüflmelerini belirlenmesi
‹yi ‹letiflim (Communicate well)
- Halihaz›rda hasta ve yak›nlar›n›n neler bildi¤ini sorulmas›
- Sevecen bir flekilde içten davran›lmal›, t›bbi terminolojiden ve üstü örtülü konuflmadan sak›n›lmal›
- Sezsizli¤e ve duygulan›ma (a¤lamak gibi) izin ver, görüflme esnas›nda hastan›n h›z›na uyulmal›
- Kötü haberi nas›l alg›lad›¤›n› tarif etmesi sa¤lanmal›, bu veriyi takip eden görüflmelerde tekrarlanmal›
- Sorulara cevap verecek kadar zaman ayarlanmal›, konuflulanlar yaz›lmal› ve yaz›l› bilgi verilmeli
- Her görüflmede bir özet yaparak takip plan›n› konuflulmal›
Hastan›n ve Ailesinin Reaksiyonlar›n›n Üstesinden Gelme (Deal with patient and the family reactions)
- Tekrarlayan her görüflmede hasta ve yak›nlar›n›n duygusal reaksiyonlar›n› de¤erlendirilerek ve
uygun yan›t verilmeli
- Empati yap›lmal›
- Meslektafllar› ile ayn› fikirde olmad›¤›n› göstermeli ve elefltirmemeli
Duygulan›mlar›n Cesaretlendirilmesi ve Onaylanmas› (Encaurage and validate emotions)
- Hastaya tan›n›n ne anlam ifade etti¤i araflt›r›lmal›.
- Hastan›n hedeflerine göre di¤er gerçekçi ümitleri önermeli
- Multidisipliner bilgileri ve yaklafl›mlar kullanlmal›
- Kendinin ve di¤er çal›flan personelin ihtiyaçlar› göz önünde bulundurulmal›
meyi alamad›klar› ve bilgilendirmeler aras›nda farkl›l›klar
oldu¤unu saptam›fllard›r (15,16).
Ülkemizde de benzer bir yaklafl›m›n egemen oldu¤unu
söylemek yanl›fl olmasa gerekir. Yap›lan çal›flmalarda ülkemizde kanser tan›s›n› bilmeme oran› %20 ila %54 aras›nda de¤iflmektedir (2,9,12,28). Özellikle ailelerin hastadan tan›y› gizlemek için çaba sarf ettikleri ve hekimden
hastaya tan›n›n söylenmemesini istedikleri izlenmektedir.
Böyle bir durumda kanser oldu¤unu sezen veya kuflkulanan hastan›n bilgilendirilmemesi kifliyi korkular›, kayg›lar› ile bafl bafla b›rakarak hastal›k sürecinin derin bir yaln›zl›k içinde geçirmesine sebep olabilir. Gautam ve Nijhawan
bu konuda yapt›klar› çal›flmada hastaya tan›n›n söylenmedi¤i durumlarda birçok hastan›n bir süre sonra kanser ol-
du¤unu anlad›¤›n› veya en az›ndan kuflkuland›¤›n› tespit
etmifllerdir (13).
Yukar›daki tespitler ›fl›¤›nda hastay› bir birey olarak alg›lamak ve duygular›na de¤er verildi¤ini hissettirmek temel
amaç olmal›d›r. Zira tan›n›n zaten kötü olmas›, oluflturaca¤› etkiyi yumuflatmaktan ziyade sözel ve bedensel iletiflim
ile gerçe¤i alg›lama ve tedaviye optimal uyumu sa¤lamaya
yönelik olmal›d›r. Böylece hastan›n savaflma direncini artt›rabilir, gereksiz zaman kay›plar› ve yanl›fl yöntemlerle hastan›n zarar görmesinin önüne geçilebilir.
Uygun olan yaklafl›mlar› hekimlerin kiflisel deneyimleri ile
kazanmas›ndan ziyade hekim-hasta iletiflimi konusunda hekimlerin bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi için gerekli
e¤itimin sa¤lanmas›n›n önemi yads›namaz. Ancak ülkemiz-
‹stanbul T›p Fakültesi Dergisi Cilt / Volume: 71 • Say› / Number: 1 • Y›l/Year: 2008
- 25 -
Kanser hastas›na kötü haber verme
de t›p e¤itim sürecinde hekim-hasta iletiflimi ile ilgili konulara yeterince önem verildi¤ini söylemek güçtür (23). 2006
y›l›nda Amiel ve Ungar”›n yapt›klar› çal›flmada kötü haber
verme kabiliyeti ve e¤itim düzeyi parametrik olarak ölçülmüfl ve de¤erlendirilerek bu konuda yap›lacak e¤itimin faydal› oldu¤u ortaya konmufltur (1).
Sonuç olarak psiflik yap›s› ne olursa olsun kanser tan›s› tüm
bireylerde psikososyal sorunlar oluflturmaktad›r. Kötü haberin do¤ru, gerçekçi bir flekilde ifadesi hastan›n birey oldu¤u ve duygular›na önem verildi¤inin hissettirilmesi ve bu
konunun idraki hekimlerin önemli görevlerinden biridir ve
bu konuya t›p e¤itim sürecinde yer verilmesinin faydalar›
yads›namaz.
KAYNAKLAR
1. Amiel GE, Ungar L, Alperin M, Baharier Z, Cohen R, Reis S.
Ability of primary care physician”s to break bad news: a performance:a performance based assessment of an educational
intervention. Patient Educ Couns 2006; 60:10-15.
2. Ateflci FÇ, O¤uzhano¤lu NK, Baltalarl› B, Karada¤ F, Özdel
O, Karagöz N. Kanser hastalar›nda psikiyatrik bozukluklar ve
iliflkili etmenler. Türk Psikyatri Dergisi 2003; 14:145-152.
3. Ayan M.T›bbi Müdahalelerden Do¤an Hukuki Sorumluluk.
Konya, Kazanc› Hukuk Yay›nlar›, 1991.
4. Back AL, Arnold RM, Tulsky JA, Baile WF, Fryer-Edwards
KA. Teaching communication skills to medical oncology fellows. J Clin Oncol 2003; 2: 2433-2436.
5. Baile WF, Lenzi R, Parker PA, Buckman R, Cohen L. Oncologists” attitudes toward and practices in giving bad news: an
exploratory study. J Clin Oncol 2002; 20:2189-2196.
6. Brewin TB. Three ways of giving bad news. Lancet 1991;
337:1207-1209.
7. Cassileth BR, Zupkis RV, Sutton-Smith K, March V. Information and participation preferences among cancer patients. Ann
Intern Med 1980; 92:832-936.
8. Derogatis LR, Morrow GR, Fetting J, Penman D, Piasetsky S,
Schmale AM,Henrichs M, Carnicke CL Jr.The prevalence of
psychiatric disorders among cancer patients. JAMA 1983;
249:751-757.
9. Devrimci H, Ünlüo¤lu G. Kanser hastalar› ve yak›nlar›nda
psikiyatrik bozukluklar. 3P dergisi 1998; 6:196-206.
10. Dias L, Chabner BA, Lynch TJ Jr, Penson RT. Breaking bad
news: A patient”s perspective. Oncologist. 2003; 8:587-96.
11. Elbi H. Kanser ve Depresyon,Psikiyatri Dünyas› 2001; 5; 510.
12. Ersoy MA. Kanser hastalar›nda inkar, tedavi ekibiyle iliflki,
bilgilendirme, kanser tan›s›n›n söylenmesi, alternatif tedavi
yöntemlerine baflvurma ve depresyon iliflkisinin incelemesi.
3P Dergisi 2000; 8:17-26.
13. Gautam S, Nijhawan M. Communicating with cancer patients.
Br J Psychiatry 1987; 150:760-764.
14. Girgis A, Sanson-Fisher RW. Breaking bad news. 1: Current
best advice for clinicians. Behav Med 1998; 24:53-59.
15. Goncalves F,Marques A, Rocha S, Leitao P, Mesquita T, Moutinho S. Breaking bad news: experiences and preferences of
advanced cancer patients at a Portuguese Oncology centre.
Palliat Med 2005; 19:526- 531.
16. Grassi L, Gritti P, Rigatelli M, Gala C. Psychosocial problems
secondary to cancer: an Italian multicentre survey of consultation-liaison psychiatry in oncology. Italian Consultation-Liaison Group. Eur J Cancer 2000; 36:579-585.
17. Greenlee RT, Murray T, Bolden S, Wingo PA. Cancer statistics, 2000 CA Cancer J Clin. 2000; 50:7-33.
18. Hardman A, Maguire P, Crowther D. The recognition of
psychiatric morbidity on a medical oncology ward.J Psychosom Res. 1989; 33:235-239.
19. Hasta Haklar› Yönetmeli¤i.Resmi Gazete, Tarih: 01.08.1998;
Say›:23420.
20. Loge JH, Kaasa S, Hytten K. Disclosing the cancer diagnosis:
the patients” experiences. Eur J Cancer 1997; 33:878-882.
21. Mete HE, Önen Ö. Kanserli Hastalarda Depresyon, Duygu
Durum Dizini, 2001; 4: 184-191.
22. Okyayuz ÜH. Ölümcül Hastal›k Tan›s› Almak : Bir yaflam krizi kötü haber verilmeli mi? Kriz Dergisi. 2003; 11; 29-35.
23. Özçak›r A. T›p E¤itiminde ‹letiflim ve Klinik Beceriler Dersi
verilmeli mi? ‹ntern Ö¤renci Görüflleri T›p Bilimleri Dergisi
2002; 22:185-189.
24. Özkan S, Psikiyatrik ve psikososyal aç›dan kanser. Konsültasyon Liyezon Psikiyatrisi 1998-1999; 40-152.
25. Ptacek JT, Eberhardt TL. Breaking bad news. A review of the
literature.JAMA. 1996; 276:496-502.
26. Ptacek JT, Ptacek JJ, Ellison NM. "I”m sorry to tell you ..."
physicians” reports of breaking bad news. J Behav Med 2001;
24:205-217.
27. Rabow MW, McPhee SJ. Beyond breaking bad news: how to
help patients who suffer. West J Med 1999; 17: 260-263
28. fienol S, Bitlis V, Ünal E, Göçmen H, Tan D, Çetin A. Kanser
teflhis tedavisi amac› ile bir cerrahi klini¤inde yatan hastalarda psikiyatrik tan›lar.Türk Psikiyatri Dergisi 1994; 5:103-108.
29. Vandekieft GK. Breaking Bad News, Amercan Family Physician; 2001; 64: 12.
30. Voelter V, Mirimanoff RO, Stiefel F, Rousselle I, Leyvraz S.
Breaking bad news. Rev Med Suisse 2005; 1:1352-1353.
‹stanbul T›p Fakültesi Dergisi Cilt / Volume: 71 • Say› / Number: 1 • Y›l/Year: 2008
- 26 -