Organize Sanayi Bölgelerinde Katı Atık Yönetimi

ORGANZE SANAY BÖLGELERNDE KATI ATIK YÖNETM VE TUZLA
MERMERCLER ORGANZE SANAY BÖLGES ÖRNE
Erdinç GÜNDÜZ(*), Kâmil B. VARINCA(**)
(*)
Tuzla Mermerciler Organize Sanayi Bölgesi, Tuzla, stanbul e.gunduz@tmosb.org.tr
Yıldız Teknik Üniversitesi, naat Fakültesi Çevre Mühendislii Bölümü, 34349, Yıldız, stanbul
kvarinca@yildiz.edu.tr
(**)
ÖZET
Organize sanayi bölgeleri (OSB) 4562 sayılı kanun uyarınca kurulmaları ve iletilmeleri yasal mevzuata
balanmı özel alanlardır. OSB’ler sahip oldukları özellikler ile dier yönlerden olduu gibi çevre bakımından
da ayrı bir yönetim tarzına ihtiyaç duymaktadırlar. Atıksu yönetimi gibi katı atık yönetimi de ayrı bir yönetim
sistemi gerektirir. Bir alana toplanmı onlarca/yüzlerce endüstri kurulularından çıkacak olan atıkların çeit ve
miktarı düünüldüünde bir yönetim plânına ne denli ihtiyaç duyulduu daha iyi anlaılacaktır. Bu çalımada
organize sanayi bölgesi kavramı üzerinden yasal zorunluluklar verilmi ve Tuzla Mermerciler Organize Sanayi
Bölgesi örnei üzerinden de uygulanan katı atık yönetim sistemleri anlatılmıtır.
Anahtar Kelimeler: Organize Sanayi Bölgesi, Katı Atık Yönetimi
ABSTRACT
According to 4562 counted lows, the zone of organized industry which is private area, has foundations and
managements. The zone of organized industry needs new type management of environmental like the others
aspects. The management of solid waste is needed new type of management systems like the management of
waste water. If we thought that accumulated a area lots of industrial establishments It can be easily understand
that a management plan is needed. In this study, the lows rules given considering the zone of organized
industry’s concept and the management systems of solid waste was represented using the example of the zone
of organized industry of Tuzla Mermerciler.
Keywords: Zone of Organized Industry, Solid Waste Management
1. GR
Artan nüfus ve sanayilemenin ardından katı atıkların hem çeitlerinde hem de miktarlarında ciddî
bir artı yaanmıtır. Bu sebeple bu atıkların gerek toplanmasından gerek bertarafına kadar
geçirdikleri tüm safhalarda uygun bir yönetime tabi tutulmaları gerekmektedir. Evsel katı
atıklardan ziyade endüstriyel katı atıkların yönetimi katı atıkların çeitlilii açısından çok daha
önemli ve plânlı yapılması gereken bir yönetim iidir. Katı atık yönetimi bu denli önemli
olmasının yanında birçok endüstri kurulularının bir araya geldii organize sanayi bölgelerinde bu
konu ayrı bir i alanı olmaktadır.
2. ORGANZE SANAY BÖLGELER
Organize Sanayi Bölgeleri (OSB), 15.04.2000 tarih ve 24025 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak
yürürlüe girmi olan 4562 sayılı Organize Sanayi Bölgeleri Kanunu ile kurulu, yapım ve iletme
esasları düzenlenmi özel alanlardır. Kanuna göre Organize Sanayi Bölgeleri, sanayinin uygun
görülen alanlarda yapılanmasını salamak, kentlemeyi yönlendirmek, çevre sorunlarını önlemek,
bilgi ve biliim teknolojilerinden yararlanmak, imalât sanayi türlerinin belirli bir plân dâhilinde
yerletirilmeleri ve gelitirilmeleri amacıyla, sınırları tasdikli arazi parçalarının gerekli alt yapı
hizmetleriyle ve ihtiyaca göre tayin edilecek sosyal tesisler ve teknoparklar ile donatılıp plânlı bir
ekilde ve belirli sistemler dâhilinde sanayi için tahsis edilmesiyle oluturulan ve bu Kanun
hükümlerine göre iletilen mal ve hizmet üretim bölgeleridir [1].
Organize Sanayi Bölgeleri modeli, plânlı kalkınma anlayıı içersinde ülkemizin takip ettii bir
sanayileme modelidir. Plânlı kalkınmanın bir gerei olarak gelitirilmi Organize Sanayi
Bölgeleri, ülkemizde sanayi faaliyetleri sonucu oluan çevresel problemlerin minimize edildii
modellerdir. OSB’ler uygun altyapı ve kaliteli hizmet anlayıını salayarak mahalli ve bölgesel
ekonomiye hareket kazandırmaktadır.
Genel itibarîyle organize sanayi bölgeleri karma ve ihtisas organize sanayi bölgeleri olarak ikiye
ayrılırlar. htisas organize sanayi bölgeleri sadece belli bir imalât/hizmet alanında çalıan endüstri
kurulularının, karma organize sanayi bölgeleri ise çeitli alanlarda çalıan endüstri kurulularının
bir araya geldii organize sanayi bölgelerini ifade etmektedir.
Organize Sanayi Bölgeleri, 15 Nisan 2000 tarih ve 24021 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 4562
Sayılı Organize Sanayi Bölgeleri Kanunu ile 01 Nisan 2002 tarih ve 24713 sayılı Resmi Gazete’de
yayımlanan OSB Uygulama Yönetmelii esas alınarak yönetilmektedir.
Ülkemizde 2006 yılı sonu itibarî ile su,elektrik,doalgaz,altyapı sistemleri tamamlanmı toplam 93
organize sanayi bölgesi bulunmaktadır. Ülkemizde 2006 yılı sonu itibarî ile bulunan ve 2007 yılı
içinde yapılması plânlanan organize sanayi bölgelerinin corafî bölgelere göre daılımı Çizelge
1’de verilmitir.
Çizelge 1. Organize sanayi bölgelerinin corafî bölgelere daılımı [2]
Bölge Adı
2006 Yılı Sonu tibarî ile
Bitenler
Adet Alan (Ha) % Alan (*)
2007 Yılı Yatırım Programında
Olan
Adet Alan (Ha)
% Alan (*)
Marmara (11 il)
18
5.072
24,50
10
1.732
8,88
Ege (8 il)
Akdeniz (8 il)
ç Anadolu (13 il)
Karadeniz (18 il)
Dou Anadolu (14 il)
Güneydou Anadolu
(9 il)
Türkiye Toplamı
(81 il)
14
11
17
17
8
3.512
2.603
4.118
1.823
1.375
16,97
12,58
19,89
8,81
6,64
19
6
18
27
15
3.459
1.047
4.248
3.049
1.984
17,73
5,37
21,77
15,63
10,17
8
2.196
10,61
13
3.993
20,46
93
20.699
100
108
19.512
100
vs
tamamlanan
(*)
Toplam bölge alanının Türkiye toplam alanına oranıdır
(**)
(Yol, içmesuyu, pis
93 adet OSB bazında)
su,
yamur
suyu,
elektrik
ileri
3. TUZLA MERMERCLER ORGANZE SANAY BÖLGES
Tuzla Mermerciler Organize Sanayi Bölgesi (72 hektar 720000 m2) alan üzerine kurulmutur.
Sanayi bölgesi konumu itibarîyle güneyinde deri OSB’si, kuzeyinde Akfırat Belediyesi ve
Tepeören Köyü, batısında Sabancı Üniversitesi, dousunda Kimyacılar ve Boya Vernikçiler
OSB‘si ile komudur.
Tuzla Mermerciler Organize Sanayi Bölgesi 16.10.2000 tarihinden bugüne kadar faaliyetlerini
sürdürmektedir. TMOSB’de hizmet kalitesini en yüksek seviyede tutmak gayesiyle imar bölümü,
elektrik bölümü ve en son çevre bölümü açılmıtır. TMOSB’nin havadan çekilmi fotorafı ekil
1’de verilmitir.
ekil 1. TMOSB’nin genel görünüü
TMOSB’e bulunan firmaların sektör bazında sayıları Çizelge 2’de verilmitir.
Çizelge 2. TMOSB’de Bulunan sektör bazında firmalar
Firmaların Sektörel Daılımı
Sektör smi
Sayısı
Sektör smi
Sayısı
Gıda
5
Elektronik Sanayi
1
Makine
5
Metal
23
Plastik
6
Ambalaj
4
Kimya
5
Demir-Çelik
1
Oto Yan Sanayi
14
Mermer-Granit
4
naat
1
Aaç Sanayi
3
Basım Sanayi
4
Lojistik
12
Elektrik Sanayi
5
Dier
7
4. KATI ATIK YÖNETM
Günümüzde artan sanayi faaliyetleri ve nüfus artıına paralel olarak doal kaynakların tüketimi ile
birlikte atık miktarları da ciddî artı göstermitir. Bilindii üzere sanayi tesislerinde üretim sonrası
oluan atıklar; hammadde ve ürün kaybının yanı sıra bu atıkların depolanması, taınması ve
bertarafı da iletme için ciddî maliyetler oluturmaktadır.
AB’ne uyum süreci yaayan ülkemizde deien yasalar, atık üreticilerine çeitli sorumluluklar ve
yükümlülükler getirmektedir. Bunların arasında atıkların uygun olarak toplanması, ayrılması ve
depolanması uygun bertaraf yöntemlerinin uygulanması ve bütün yasal yönetmeliklerin dikkate
alınması yer alıyor. Bu sorumlulukların yükünü azaltmak için iyi bir atık yönetim planının
uygulanması gerekmektedir.
OSB Uygulama Yönetmeliinde tanımlanan Çevre Yönetim Sistemi kapsamında;
•
Atıksu Yönetimi,
•
Atıksu Altyapı Tesisleri Yönetimi,
•
Katı Atık Yönetimi
•
Gürültü Yönetimi,
•
Hava Kalitesi Yönetimi,
•
Tehlikeli ve Tıbbi Atık Yönetimi,
•
Zararlı Kimyasal Madde ve Ürünlerin Yönetimi,
•
OSB Yangın Önleme ve Söndürme Sistemi,
yer almaktadır.
Yukarıda belirtilen ana balıklar ile ilgili olarak OSB Yönetimleri, çevresel problemler için gerek
kendi gerekse ilgili kurum ve kurulular ile koordineli çalıarak çözümler üretmektedir.
Organize Sanayi Bölgelerinde çeitli sektörlerde faaliyet göstermekte olan iletmelerden
kaynaklanan atık türleri de farklılık arz etmektedir. Genel olarak bu atıklar evsel nitelikli atıkların
dıında kaplama ve metal ileme atıkları, reaktif atıklar, tekstil atıkları, boyalar, reçineler, atık
yalar, kirlenmi kaplar, organik kimyasallar vb. olarak sıralanabilir.
Bu atıklar çevreye ve insan salıına olan etkileri nedeniyle tehlikeli atık olarak nitelendirilmekte
ve ayrı olarak bertaraf edilmesi gerekmektedir. Katı Atık kontrolünde izlenecek yöntem ile ilgili
olarak aaıdaki konular izlenebilir;
•
Faaliyet gösteren firmaların atık özellikleri belirlenmelidir,
•
Hammaddelerin giriinden ürün olarak ortaya çıkıına kadarki aamalarda gereksiz atık
oluumu izlenmelidir,
•
Toplanan atıkların gerektiinde depolanabilecei, atıklarını kendi araçlarıyla
getirebilecei yerler oluturulmalıdır. Özellikle tehlikeli atıkların depolanabilecei
güvenli alanlar oluturulmalıdır.
Katı atıkların yönetiminde dikkat edilmesi gereken bir konu katı atıın muhtevası ve özellikleridir.
Atıın sahip olduu fiziksel özellikler;
•
Birim hacim aırlıı
•
Tane büyüklük daılımı
•
Boluk oranı
•
Sıkıabilirlik
•
Su çerii
kimyasal özellikler ise;
•
Organik Madde çerii
•
Kül Miktarı
•
pH düzeyi
•
Karbon Miktarı
•
Azot Miktarı
•
Yakıt deeri
•
Hidrojen, Oksijen, Kükürt Miktarı
•
Aır Metaller
•
Klorür
•
Dier Toksik Maddeler
olarak sıralanabilir.
5. UYGULAMA
5.1. Kaynakta ayrım
Katı atık yönetiminde gerek taıma/toplama gerekse de bertaraf ilemlerindeki maliyeti ve
harcanan zamanı düürmek, hammaddeden tasarruf etmek gayesiyle kaynakta ayrım ilemi
oldukça önemlidir. Bu sebeple TMOSB’de atık konteynerleri atık türüne göre farklılık arz
etmektedir.
TMOSB’de sanayi tesislerinden kaynaklanan evsel katı atıkların toplanması, taınması hizmetini
gerçekletirirken sanayi tesislerinde mevcut katı atık konteynırlarına atılan atıkların evsel nitelikli
olması konusunda gerek Bölge personeli gerekse de Sanayi tesisinde görevli kiiler uyarılmakta
ayrıca tesislere yazılı uyarılar yapılarak evsel nitelikli atıkların biriktirildii konteynırlara dier
atıkların (tehlikeli atıklar, ambalâj atıkları vb. dier) atılmaması konusunda bilinçlendirilmektedir.
Ayrıca katı atık toplama ve taıma hizmetinde görevli bölge personeli, periyodik eitimler ile atık,
atık türleri, yasal bertaraf yöntemleri, atıkların biriktirilmesi, toplanması, taınması konularında
bilinçlendirilmektedir.
Sanayi Tesislerinde oluan atıklar içerisinde tehlikeli olmayan atıklar evsel katı atık sınıfına dâhil
olmaktadır. Buna örnek olarak hatalı ürünler, metal ve plastik hurdalar, yanlı ilenmi olan
hammaddeler, tahta paletler verilebilir. Bu malzemeler, geri kazanım mekanizması ile
deerlendirilerek ekonomik katkı ile sisteme kazandırılmaktadır, atık yönetimi olarak çou sanayi
tesisinde bu uygulama görülebilmektedir.
TMOSB’de bulunan konteyner sayılarının yıllara göre daılımı Çizelge 3’de ve ekil 2’de
verilmitir.
Çizelge 3. TMOSB’de yıllara göre bulunan konteyner sayıları
Yıllar
2000
03/2001
07/2001
2002
06/2002
2003
2004
06/2004
2005
04/2005
2006
2007
Toplam
Konteyner
adet
56
76
85
90
100
120
138
150
180
192
200
230
230
250
fi ub.08
Eki.06
May.05
Oca.04
Eyl.02
Nis.01
Ara.99
Tem.98
Mar.97
Eki.95
200
150
100
50
1.
Ç
2. eyr
Ç ek
e
3. yre
Ç k
4. eyr
Ç ek
5. eyr
Ç ek
e
6. yre
Ç k
7. eyr
Ç ek
e
8. yre
Ç k
9. eyr
Ç e
10 e y k
. Ç re
k
11 ey
. Ç rek
12 ey
. Ç re
ey k
re
k
0
YILLAR
KONTEYNIR ADED‹
ekil 2. TMOSB’de yıllara göre bulunan konteyner sayıları
5.2. Toplama/Taıma
TMOSB’de katılımcılara yönetmelikler gerei Bakanlıktan akredite olmu, lisans almı firmalarla
çalıılması dorultusunda tebli yapılmaktadır. Özellikle tehlikeli atıkların taınması konusunda
lisans almı taıma firmaları ile çalıılması noktasına dikkat çekilerek ve sanayi içerisinde bulunan
her firmamızın bu konulara hassasiyet göstermeleri salanarak sözleme yapmaları salanmıtır.
Çevre yönetim biriminde katılımcıların lisanslı firmalarla yaptıkları sözlemeler, Bakanlık onaylı
taıma belgeleri ve Bakanlıktan aldıkları lisans belgelerinin fotokopisi bulunmaktadır. Ayrıca tüm
atık taıma ve bertaraf firmalarıyla alâkalı bilgiler OSB güvenliine bildirilmitir.
5.3. Geri Dönüüm
Geri dönüümün böylesine faklı türde ve çok miktarda atık çıkaran endüstri kuruluları için büyük
bir önemi vardır. Bu sebeple zaten endüstri kuruluları gerek kaıt-ambalaj atıklarını gerek ahap
atıklarını gerekse de cam-alüminyum ve plastik atıklarını ayrı olarak toplamakta ve
deerlendirebildiklerini deerlendirmekte deerlendiremediklerini ise lisanslı firmalara
satmaktadır.
5.4. Tehlikeli ve Tıbbî Atıklar
OSB Uygulama Yönetmelii Çevre Yönetim Sistemi Madde 116’da:
•
Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmelii ve Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmelii
çerçevesinde katılımcıların sorumluluklarına uymalarını salamaya ve takibine OSB
yetkilidir.
•
Katılımcılar, tehlikeli atıklarını ve varsa tıbbi atıklarını, ilgili yönetmelik uyarınca geçici
depolayacak lisanslı taıyıcılarla taıyacak ve lisanslı tesislerde bertaraf ettirecektir.
•
Herhangi bir kaza anında derhal müdahale edilebilmesi için depo konteynerlerinin yer
üstüne tesis edilmesi zorunludur. Kirli suyun yeraltına sızmaması ve etrafındaki
toprakları kirletmemesi için atık deposu ina edilir demektedir.
Atıkların toplanması, taınması ve bertarafı; en önemli sorun olarak karımıza çıkmaktadır.
OSB’de ve Sanayi tesislerinin büyük çounlunda katı atıklar mevcut olup Mermerciler OSB’de
konu ile alakalı yaptıımız envanter çalıması devam etmektedir.
Atıkların kaynaklandıı noktalardan toplanarak sanayi tesisi içinde geçici depolama alanlarında
yasal mevzuata uygun biriktirilmesi çou tesisimizde yapılmaktadır. Sonrasında ise atıklar,
Lisanslı taıma araçları ile geri kazanım tesislerine gönderilmektedir.
Ancak atıkların bertarafı, ortak ve zor olan taraftır. Bu konuda ZAYDA
ile sözlemesi olan
sanayicilerimiz atıklarını göndermekte ancak ZAYDA
tesislerinin %100 dolulukta olması ve
alternatif baka bertaraf tesislerinin de yeterli olmaması nedeniyle; sanayicilerimiz zor durumda
kalmaktadır.
Ayrıca tıbbî atıklar, Tuzla Belediyesi tarafından toplanmakta olup bertarafı için depo sahasına
götürülmektedir.
5.5. Evsel Atıklar
OSB Uygulama Yönetmelii Çevre Yönetim Sistemi Madde 113:
•
OSB’de oluan katı atıkların belediyeye verilmesi durumunda, Çevre Kanunu
çerçevesinde hazırlanmı olan “Katı Atıkların Kontrolü Yönetmelii ile Tehlikeli
Atıkların Kontrolü Yönetmelii”ne uyulmak zorundadır.
•
Katı atık bertarafından kaynaklanan ilk yatırım ve iletme maliyetlerine katılım payları,
katı atıın cins ve miktarlarına göre hesap yöntemi yer alır,
•
Katı atık uzaklatırılmasından kaynaklanan maliyet katılımcı tarafından ödenir.
eklinde ifade edilmektedir.
Evsel atıklar yapılan anlama çerçevesinde Tuzla Belediyesi tarafından toplanmakta olup herhangi
bir sorun ile karılaılmamaktadır. Toplama ilemi haftada 2-3 defa Salı,Cuma,Cumartesi günleri
yapılmaktadır. Çıkan atık miktarı 6.075 ton/gün’dür.
6. SONUÇ VE DEERLENDRME
Organize sanayi bölgeleri gerçekten iyi tasarlanmı bir katı atık yönetim plânına ihtiyaç
duymaktadırlar. yi bir atık yönetimi için
•
Öncelikli olarak atıklar olutuu kaynaında önlenmeli ve azaltılmalıdır.
•
Atıklar türlerine göre (evsel, tehlikeli, tıbbî, geri kazanılabilir vb.) ayrı olarak
toplanmalıdır.
•
Oluan atıkların iletme içinde veya dıında tekrar kullanım ihtimali aratırılmalıdır.
•
Tekrar kullanılmayan atıklar için geri kazanım ve geri dönüüm ihtimalleri
aratırılmalıdır.
•
Azaltılmayan, tekrar kullanılamayan ve geri kazanılmayan atıklar, insan ve çevre
salıına zarar vermeyecek ekilde çevre mevzuatına uygun olarak bertaraf edilmelidir.
Bunun için OSB’lerde gerek toplama ve taıma ilemlerinin gerekse de bertaraf ilemlerinin uygun
ve yasal olarak yapılması için OSB’lere ait bir katı atık irketi kurulabilir ve iletmesi OSB’ler
tarafından yapılabilir. Böylece OSB’lerdeki her bir firmanın tek tek bu ilemleri yapması yerine
tüm OSB’ler için bir kerede bu ilemlerinin yapılması salanmı olacaktır. Bu oldukça büyük bir
emek, maliyet ve zaman tasarrufu salayacaktır. Böylece sistemin kontrolü daha iyi salanmı
olacak ve kaçaklar önlenecektir.Bölgelerimize göre deerlendirdiimizde OSB’ler tek tek bu
türden iletmeler kurmak yerine yakın OSB’lerle bir araya gelerek bu iletmeleri kurabilirler ve
böylelikle organizasyonlar daha düzenli bir yapıya kavumu olur.
7. KAYNAKLAR
[1] T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanlıı, “4562 Sayılı Organize Sanayi Bölgeleri Kanunu”, Resmi
Gazete, tarih: 15.04.2000, sayı: 24025.
[2] T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanlıı resmi internet sitesi:
http://www.sanayi.gov.tr/WebEdit/Gozlem.aspx?sayfaNo=2988&navigate=var
[3] Organize Sanayi Bölgeleri Uygulama Yönetmelii, Resmi Gazete, Tarih: 01.04.2002, Sayı:
24713.
[4] stanbul Valilii l Çevre ve Orman Müdürlüü, “2006 Çevre Durum Raporu”
[5] Katı Atıkların Kontrolü Yönetmelii, Resmi Gazete, Tarih:14.03.1991, Sayı:20814.
[6] Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmelii, Resmi Gazete, Tarih: 14.03.2005, Sayı: 25755.
[7] Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmelii, Resmi Gazete, Tarih:22.07.2005, Sayı:25883.
[8] Ambalaj ve Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmelii, Resmi Gazete, Tarih:30.07.2004,
sayı:25538.