ıx. bölüm xx. yüzyılda osmanlı devleti

Tarih
hinn Pussulassı
EDİTÖR
İbrahim DOĞAN
YAZIŞMA ADRESİ
TASARI AKADEMİ YAYINLARI
Hatboyu Cad. Meydan İşhanı
No: 4 Kat 1
Bakırköy / İstanbul
Tel: 0212 570 16 32
tasariyayinlari@yandex.com
YAYIM HAKKI
Copright © 2014
Tasarı Yayıncılık San. Tic. Ltd. Şti.
Hatboyu Cad. Meydan İşhanı
No: 4 Kat 1
Bakırköy / İstanbul
Tel: 0212 570 16 32
tasariyayinlari@yandex.com
İMTİYAZ SAHİBİ
Tasarı Yayıncılık San. Tic. Ltd. Şti.
I.BASIM
ISBN:978-605-4475-71-1
Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı
bandrolü ile satılmaktadır.
BASKI
Kayhan Matbaacılık
Merkezefendi Mah. Fazılpaşa Cad.
No: 8/2
Topkapı / İSTANBUL
Tel: 0212 576 00 66 – 612 31 85
~ II ~
ÖNSÖZ
Değerli Öğretmen ve Memur Adayları;
KPSS alanında âdeta bir “Kült Eser” olma iddiasıyla ortaya çıkan KPSS-Tarihin Pusulası, Kamu Personeli Seçme
Sınavı (KPSS) Genel Kültür Testi'nde önemli bir yer tutan “Tarih” alanındaki konuları kolayca kavramanız, karşınıza
çıkabilecek soruları etkili bir şekilde çözebilmeniz ve “Tarih” alanına yönelik tüm ön yargıları gidermek amacıyla, uzun bir
çalışma sürecinin sonunda hazırlanmıştır. KPSS müfredatının 17 Nisan 2013 tarihi itibariyle ÖSYM tarafından
genişletilmesi sınavın önemini bir kat daha artırmış, yeni düzenleme ile “Tarih” alanının kapsamı da genişletilmiştir.
KPSS-Tarihin Pusulası; zengin içeriği, tasarımı, konuların ele alınışı ve ortaya koyduğu yöntem bakımından bir ilk olma
özelliği taşımaktadır.
Temel amacı, “konuları detaylı ve en kolay şekilde aktarabilmek, soru çözme pratiğini geliştirmek ve sınava yönelik
çalışma sürecinde adaylara kılavuzluk etmek” olan KPSS-Tarihin Pusulası, ÖSYM’nin gerçekleştirdiği pek çok sınavda
(KPSS, Adli Yargı, İdari Yargı, İcra, Kaymakamlık, JANA, JANU, Maliye-İç Denetçi, Sayıştay-İç Denetçi, PMYO,
TODAİE, SMMM, YGS, LYS, EMSS vd.) sorulmuş binlerce sorunun titizlikle ve dikkatle incelenmesi sonucunda
meydana getirilmiştir.
KPSS-Tarih’in Pusulası ÖSYM’nin yaptığı son değişikliklere uygun olarak güncellenmiş olup;
❄ İslâmiyet Öncesi Türk Tarihi
❄ İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri
❄ Osmanlı Kuruluş ve Yükselme Dönemi
❄ Osmanlı Devleti'nde Kültür ve Medeniyet
❄ XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Duraklama Dönemi)
❄ XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Gerileme Dönemi)
❄ Avrupa'daki Gelişmeler ve Osmanlı Devleti'ne Etkileri
❄ XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)
❄ XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti
bölümlerinden oluşmaktadır.
❄ Millî Mücadele (Hazırlık Dönemi)
❄ I. TBMM Dönemi
❄ Millî Mücadele (Muharebeler Dönemi)
❄ Atatürk Dönemi İç Politika
❄ Atatürk İlkeleri
❄ Atatürk İnkılâpları
❄ Atatürk Dönemi ve Sonrası Dış Politika
❄ Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi
KPSS-Tarihin Pusulası’nda konular ele alınırken;
1) Bölümlerin detaylı, sınav formatına uygun ve soru çözümlerini kolaylaştıracak şekilde aktarılmasına dikkat
edilmiştir.
2) “Bu Sayfadan Nasıl Soru Gelir?” başlığıyla, konuyla ilgili verilen bilgilere ilişkin çıkması muhtemel soru
örneklerine yer verilmiş, böylece adaylara her sayfada “Sorularla Genel Tekrar” yapabilme imkânı sunulmuştur.
3) Görsellik ön planda tutularak konular resim, tablo, kavram haritaları, grafik ve şemalarla somutlaştırılmış, böylece
kavrama kolaylığı sağlanmaya çalışılmıştır.
4) KPSS’ye tam donanımlı bir şekilde hazırlanabilmeniz için her türlü detaya yer verilmeye çalışılmıştır.
Bu kitabın hazırlanma sürecine tanıklık eden, beni yüreklendiren ve yardımcı olarak benimle birlikte “ev hapsi” yaşayan
değerli eşim ve meslektaşım Selen ADIGÜZEL’e kuşkusuz teşekkürlerin en büyüğünü borçluyum. Öte yandan
çalışmamı sizlere ulaştırma imkânını sağlayan Sn. Özgen BULUT ve Sn. Recep SÖNMEZ’e, ayrıca TASARI YAYINEVİ
çalışanlarına ve öğrencilerime teşekkürü bir borç bilirim.
Bu kitap uzun bir çalışma safahatının, birikimin ve yoğun bir emeğin ürünüdür. Kitapla ilgili görüş ve önerilerinizin bu
çalışmanın niteliğini daha da artıracağına şüphe yoktur. Değerli görüş, eleştiri ve önerilerinizi lütfen bizimle
tarihinpusulasi@hotmail.com mail adresi ve @tarihinklavuzu twitter hesabı aracılığıyla paylaşınız.
KPSS ile ilgili endişelerinizi yeneceğine inandığımız KPSS-Tarihin Pusulası adlı bu kitabın, çalışmalarınızda yararlı
olması dileğiyle... Hepinize sınavlarınızda ve meslek hayatınızda başarılar diliyorum.
İsmail ADIGÜZEL
İstanbul/Ekim-2013
~ III ~
~ İÇİNDEKİLER ~
I. BÖLÜM
İSLÂMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ
I. TÜRK ADI VE ANLAMI .......................................................................................................... 3
II. TÜRKLERİN ANAYURDU VE İLK KÜLTÜR MERKEZLERİ ................................................. 3
III. ORTA ASYA’DAN GÖÇLER ................................................................................................. 3
IV. İLK TÜRK TOPLULUKLARI VE DEVLETLERİ ..................................................................... 4
A. İskitler (Sakalar) ................................................................................................................. 4
B. Asya (Büyük) Hun Devleti .................................................................................................. 5
1. Kavimler Göçü ............................................................................................................... 6
2. Kavimler Göçü’nün Sonuçları ........................................................................................ 6
C. Avrupa (Batı) Hun Devleti .................................................................................................. 6
D. Göktürk Devleti ................................................................................................................... 6
1. I. Göktürk Devleti ........................................................................................................... 6
2. II. Göktürk (Kutluk) Devleti ............................................................................................. 7
3. Göktürklerin Türk Tarihindeki Yeri ve Önemi ................................................................. 7
E. Uygur Devleti ...................................................................................................................... 8
1. Manihaizm ve Budizm Dinlerinin Uygurlar Üzerindeki Etkileri ....................................... 8
2. Uygurların Türk Tarihindeki Yeri ve Önemi ................................................................... 8
3. Türklerin Yerleşik Yaşama Geçmesinin Kesin Kanıtları ................................................ 9
V. DİĞER TÜRK DEVLETLERİ VE TOPLULUKLARI ............................................................... 9
A. Avarlar (Aparlar/Juan Juanlar) ........................................................................................... 9
B. Karluklar ............................................................................................................................. 9
C. Kırgızlar .............................................................................................................................. 9
D. Hazarlar ............................................................................................................................ 10
E. Peçenekler ....................................................................................................................... 10
F. Oğuzlar (Uzlar) ................................................................................................................. 10
G. Sibirler (Sabirler) .............................................................................................................. 10
H. Bulgarlar .......................................................................................................................... 10
İ. Macarlar ........................................................................................................................... 11
J. Türgişler (Türgeşler) ......................................................................................................... 11
K. Kıpçaklar (Kumanlar) ....................................................................................................... 11
L. Ak Hunlar (Eftalitler) ......................................................................................................... 11
M. Kimekler (Yemekler) ......................................................................................................... 11
N. Başkırtlar (Başkurtlar) ...................................................................................................... 12
~V~
VI. İSLÂMİYET ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİ’NDE KÜLTÜR VE MEDENİYET ..................... 12
A. DEVLET YÖNETİMİ ....................................................................................................... 12
B. ORDU TEŞKİLÂTI ......................................................................................................... 14
C. TOPLUMSAL YAPI ........................................................................................................ 15
D. EKONOMİK YAPI .......................................................................................................... 16
E. DİN VE İNANIŞ .............................................................................................................. 16
F.
HUKUK .......................................................................................................................... 18
G. YAZI, DİL VE EDEBİYAT ............................................................................................... 19
H. BİLİM VE SANAT ........................................................................................................... 20
II. BÖLÜM
İLK TÜRK-İSLÂM DEVLETLERİ VE BEYLİKLERİ
I. TÜRKLER VE İSLÂMİYET ................................................................................................... 25
A.
Talas Savaşı (751) ......................................................................................................... 25
B.
Türklerin İslâmiyet’e Geçişini Kolaylaştıran Unsurlar ..................................................... 25
C. Türklerin İslâmiyet’e ve İslâm Kültürüne Katkıları .......................................................... 25
II. TÜRK-İSLÂM DEVLETLERİ ................................................................................................ 26
A. Karahanlı Devleti ............................................................................................................ 26
B. Gazneli Devleti ............................................................................................................... 27
C. Büyük Selçuklu Devleti .................................................................................................. 27
D. Harzemşahlar (Harezmşahlar) Devleti ........................................................................... 30
E. Babür Devleti ................................................................................................................. 30
III. MISIR’DA KURULAN TÜRK-İSLÂM DEVLETLERİ ............................................................ 30
A.
Tolunoğulları .................................................................................................................. 30
B.
İhşidîler (Akşitler) ........................................................................................................... 31
C. Eyyubîler ........................................................................................................................ 31
D. Memlûklar (Kölemenler) ................................................................................................. 31
IV. YAKIN DOĞU VE ASYA’DA KURULAN DİĞER DEVLETLER .......................................... 32
A.
Moğol İmparatorluğu ...................................................................................................... 32
B.
Moğol İmparatorluğu’nun Parçalanmasıyla Kurulan Devletler ....................................... 32
1. Altın Orda Devleti ...................................................................................................... 32
2. İlhanlı Devleti ............................................................................................................. 32
3. Çağatay Hanlığı ........................................................................................................ 32
4. Kubilay Hanlığı .......................................................................................................... 32
C. Timur İmparatorluğu ...................................................................................................... 33
~ VI ~
~ İÇİNDEKİLER ~
V. İLK TÜRK-İSLÂM DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK ........................................ 33
A. DEVLET YÖNETİMİ ....................................................................................................... 36
B. ORDU ............................................................................................................................ 36
C. SOSYAL YAPI ............................................................................................................... 36
D. HUKUK SİSTEMİ ........................................................................................................... 37
E. TOPRAK YÖNETİMİ VE EKONOMİ .............................................................................. 37
F.
YAZI, DİL VE EDEBİYAT ............................................................................................... 39
G. BİLİM .............................................................................................................................. 40
H. MİMARÎ VE SANAT ....................................................................................................... 41
VI. TÜRKİYE TARİHİ (XI.-XIV. YÜZYIL) ................................................................................... 44
A.
ANADOLU’YA İLK TÜRK AKINLARI ............................................................................. 44
B.
İLK TÜRK BEYLİKLERİ DÖNEMİ .................................................................................. 44
1. Saltuklular ................................................................................................................. 44
2. Mengücekliler ............................................................................................................ 45
3. Danişmentliler ........................................................................................................... 45
4. Çaka Beyliği .............................................................................................................. 45
5. Artuklular ................................................................................................................... 45
C. ANADOLU (TÜRKİYE) SELÇUKLU DEVLETİ .............................................................. 46
D. ANADOLU’DA KURULAN DİĞER DEVLETLER ........................................................... 48
1. Eretna Devleti ............................................................................................................ 48
2. Kadı Burhaneddin Devleti ......................................................................................... 48
3. Karakoyunlu Devleti .................................................................................................. 49
4. Akkoyunlu Devleti ...................................................................................................... 49
E.
İKİNCİ TÜRK BEYLİKLERİ DÖNEMİ ............................................................................ 49
1. Karamanoğulları ........................................................................................................ 49
2. Germiyanoğulları ....................................................................................................... 50
3. Dulkadiroğulları ......................................................................................................... 50
4. Karesioğulları ............................................................................................................ 50
5. Candaroğulları (İsfendiyaroğulları) ............................................................................ 50
6. Menteşeoğulları ......................................................................................................... 50
7. Aydınoğulları ............................................................................................................. 50
8. Saruhanoğulları ......................................................................................................... 50
9. Tâceddinoğulları ........................................................................................................ 50
10. İnançoğulları (Lâdik Beyliği) .................................................................................... 50
11. Hamitoğulları .......................................................................................................... 50
12. Ramazanoğulları ..................................................................................................... 50
~ VII ~
VII. ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİ’NDE KÜLTÜR VE UYGARLIK ..................................... 51
A.
DEVLET YÖNETİMİ ...................................................................................................... 51
B.
ORDU ............................................................................................................................ 53
C. SOSYAL YAPI ............................................................................................................... 54
D. HUKUK SİSTEMİ ........................................................................................................... 54
E.
TOPRAK YÖNETİMİ VE EKONOMİ .............................................................................. 54
F.
YAZI, DİL VE EDEBİYAT ............................................................................................... 56
G. BİLİM ............................................................................................................................. 58
H. MİMARLIK VE SANAT ................................................................................................... 58
III. BÖLÜM
OSMANLI DEVLETİ KURULUŞ VE YÜKSELME DÖNEMİ
I. KURULUŞ DÖNEMİ (1299-1453) ........................................................................................ 66
A.
Osman Bey Dönemi (1281-1324) .................................................................................. 66
B.
Orhan Bey Dönemi (1324-1362) .................................................................................... 67
C. I. Murat (Hüdâvendigâr) Dönemi (1362-1389) ............................................................... 67
D. I. Bayezid (Yıldırım) Dönemi (1389-1402) ..................................................................... 68
E.
I. Mehmet (Çelebi Mehmet) Dönemi (1413-1421) ......................................................... 69
F.
II. Murat Dönemi (1421-451) .......................................................................................... 69
II. YÜKSELME DÖNEMİ (1453-1579) ...................................................................................... 70
A.
Fatih Sultan Mehmet (II. Mehmet) Dönemi (1451-1481) ............................................... 70
B.
II. Bayezid Dönemi (1481-1512) .................................................................................... 73
C. Yavuz Sultan Selim (I. Selim) Dönemi (1512-1520) ...................................................... 73
D. Kanunî Sultan Süleyman (I. Süleyman) Dönemi (1520-1566) ....................................... 74
E.
Sokullu Mehmet Paşa Dönemi (1564-1579) .................................................................. 75
IV. BÖLÜM
OSMANLI DEVLETİ’NDE KÜLTÜR VE MEDENİYET
I. DEVLET YÖNETİMİ ............................................................................................................. 79
A.
PADİŞAH ....................................................................................................................... 79
B.
OSMANLI DEVLETİ’NDE VERÂSET SİSTEMİ VE GELİŞİMİ ....................................... 80
C. SANCAK SİSTEMİ (ŞEHZÂDE EĞİTİMİ) ...................................................................... 81
D. MERKEZÎ TEŞKİLÂT ..................................................................................................... 81
1. SARAY TEŞKİLÂTI ................................................................................................... 82
2. DİVÂN-I HÜMÂYUN .................................................................................................. 83
~ VIII ~
~ İÇİNDEKİLER ~
3. DİVÂN ÜYELERİ ....................................................................................................... 83
a) Sadrazam (Vezir-i Âzam) ..................................................................................... 83
b) Kubbealtı Vezirleri ................................................................................................ 84
c) Kazasker (Kadıasker) ........................................................................................... 84
d) Defterdar ............................................................................................................... 84
e) Nişancı .................................................................................................................. 84
f) Reisü’l-küttap ........................................................................................................ 84
g) Şeyhü’l-islâm/Bâb-ı Meşihat (Müftü) ..................................................................... 85
h) Yeniçeri Ağası ...................................................................................................... 85
i) Kaptan-ı Derya (Kapudan Paşa) .......................................................................... 85
4. OSMANLI DEVLETİ’NDE DİĞER DİVÂNLAR .......................................................... 85
5. OSMANLI DEVLETİ’NDE YÖNETİCİ SINIF ............................................................. 86
6. ÜLKE YÖNETİMİ ...................................................................................................... 86
a) İstanbul’un Yönetimi ............................................................................................. 86
b) Taşra Teşkilâtı ...................................................................................................... 87
c) Osmanlı Devleti’nde Eyâlet Sistemi ...................................................................... 87
II. ASKERÎ TEŞKİLÂT .............................................................................................................. 88
A.
KARA ORDUSU (ORDU-YU HÜMÂYUN) ..................................................................... 89
1. KAPIKULU OCAĞI .................................................................................................... 89
a) Kapıkulu Piyadeleri (Yaya Birlikleri) ...................................................................... 89
b) Kapıkulu Süvarileri (Atlı Birlikler) .......................................................................... 90
2. EYÂLET ASKERLERİ ............................................................................................... 90
B.
DENİZ KUVVETLERİ (DONANMA-YI HÜMÂYUN) ....................................................... 91
III. TOPRAK SİSTEMİ ............................................................................................................... 91
A. MİRÎ ARAZİ VE BÖLÜMLERİ ........................................................................................ 92
B.
MÜLK ARAZİ VE BÖLÜMLERİ ...................................................................................... 93
IV. MALİYE VE EKONOMİ ........................................................................................................ 93
A.
TARIM ............................................................................................................................ 93
B.
HAYVANCILIK ............................................................................................................... 93
C. TİCARET ....................................................................................................................... 93
V. OSMANLI DEVLETİ’NDE PARA ......................................................................................... 95
VI. OSMANLI DEVLETİ’NDE BANKACILIK ............................................................................. 95
VII. OSMANLI DEVLETİ’NDE VERGİ SİSTEMİ ......................................................................... 96
A.
ŞER’İ VERGİLER (TEKÂLİF-İ ŞER’İYYE) ..................................................................... 96
B.
ÖRFÎ VERGİLER (TEKÂLİF-İ ÖRFİYE) ........................................................................ 97
~ IX ~
VIII. OSMANLI DEVLETİ’NDE HUKUK ...................................................................................... 98
IX. OSMANLI DEVLETİ’NDE TOPLUM YAPISI ..................................................................... 100
X. OSMANLI DEVLETİ’NDE EĞİTİM .................................................................................... 100
A.
Sıbyan Mektepleri ........................................................................................................ 101
B.
Medreseler ................................................................................................................... 101
C. Saray Eğitimi ................................................................................................................ 102
D. Askerî Eğitim ................................................................................................................ 102
E.
Meslekî Eğitim ............................................................................................................. 102
XI. OSMANLI DEVLETİ’NDE BİLİM ........................................................................................ 103
XII. OSMANLI DEVLETİ’NDE YAZI, DİL VE EDEBİYAT ........................................................ 105
XIII. OSMANLI DEVLETİ’NDE SANAT ..................................................................................... 106
XIV. OSMANLI DEVLETİ’NDE MİMARÎ .................................................................................... 109
A.
Erken Dönem ............................................................................................................... 109
B.
Klâsik Dönem ............................................................................................................... 110
C. Geç Dönem .................................................................................................................. 111
V. BÖLÜM
XVII. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ
(DURAKLAMA DÖNEMİ)
I. DURAKLAMANIN NEDENLERİ ........................................................................................ 115
A.
İÇ NEDENLER ............................................................................................................. 115
1. Merkezî Yönetimin Bozulması ................................................................................. 115
2. Ordu ve Donanmanın Bozulması ............................................................................ 116
3. Ekonomi ve Maliyenin Bozulması ........................................................................... 116
4. Sosyal Yapının Bozulması ...................................................................................... 116
5. Eğitim Sisteminin Bozulması ................................................................................... 116
B.
DIŞ NEDENLER .......................................................................................................... 116
1. Devletin Doğal Sınırlara Ulaşması .......................................................................... 116
2. Coğrafî Keşifler Sonrası Ticaret Yolarının Değişmesi ............................................. 116
3. Reform ve Rönesans Hareketleri ............................................................................ 116
4. Osmanlı Devleti’ne Karşı Avrupa’nın Kutsal İttifak Oluşturması ............................. 116
II. DURAKLAMA DÖNEMİ İSYANLARI ................................................................................. 117
A.
İSTANBUL (MERKEZ) İSYANLARI ............................................................................. 117
B.
CELÂLİ (ANADOLU) İSYANLARI ............................................................................... 117
C. EYÂLET İSYANLARI ................................................................................................... 117
~X~
~ İÇİNDEKİLER ~
III. DURAKLAMA DÖNEMİ’NDE BAZI SİYASÎ GELİŞMELER .............................................. 118
IV. DURAKLAMA DÖNEMİ ISLAHATLARI ............................................................................ 118
A.
XVII. YÜZYIL ISLAHATLARININ GENEL ÖZELLİKLERİ ............................................ 119
1. III. Mehmet Dönemi Islahatları ................................................................................ 119
2. I. Ahmet Dönemi Islahatları ..................................................................................... 119
3. Kuyucu Murat Paşa ve Tiryaki Hasan Paşa’nın Çalışmaları ................................... 119
4. II. (Genç) Osman Dönemi Islahatları ....................................................................... 119
5. IV. Murat Dönemi Islahatları .................................................................................... 120
6. Kemankeş Kara Mustafa Paşa’nın Çalışmaları ....................................................... 120
7. IV. Mehmet Dönemi Islahatları ................................................................................ 120
8. Tarhuncu Ahmet Paşa’nın Çalışmaları ................................................................... 121
9. Köprülüler Dönemi .................................................................................................. 121
☸ Köprülü Mehmet Paşa ........................................................................................ 121
☸ Köprülü Fâzıl Ahmet Paşa .................................................................................. 121
☸ Köprülü Fâzıl Mustafa Paşa ............................................................................... 121
☸ Amcazâde Hüseyin Paşa ................................................................................... 121
VI. BÖLÜM
XVIII. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ
(GERİLEME DÖNEMİ)
I. GERİLEME DÖNEMİ’NDE BAZI SİYASÎ GELİŞMELER .................................................. 125
II. GERİLEME DÖNEMİ [XVIII. YÜZYIL] ISLAHATLARI ....................................................... 126
A.
XVIII. YÜZYIL ISLAHATLARININ GENEL ÖZELLİKLERİ ........................................... 126
B.
LÂLE DEVRİ (III. AHMET DÖNEMİ) ISLAHATLARI (1718-1730) ............................... 126
C. I. MAHMUT DÖNEMİ ISLAHATLARI (1730-1754) ...................................................... 128
D. III. OSMAN DÖNEMİ (1754-1757) ............................................................................... 128
E.
III. MUSTAFA DÖNEMİ ISLAHATLARI (1757-1774) ................................................... 128
F.
I. ABDÜLHAMİT DÖNEMİ ISLAHATLARI (1774-1789) ............................................... 129
G. III. SELİM (NİZÂM-I CEDİT) DÖNEMİ ISLAHATLARI (1789-1807) ............................ 129
III. YÖNETİM VE BÜROKRASİ ALANINDAKİ DEĞİŞİMLER ................................................ 130
A.
DİVÂN-I HÜMÂYUN’DAN BÂB-I ÂLİ’YE ...................................................................... 130
B.
ÂYANLIK KURUMU VE KALDIRILMASI ..................................................................... 130
C. MALİKÂNE SİSTEMİ ................................................................................................... 131
~ XI ~
VII. BÖLÜM
AVRUPA’DAKİ GELİŞMELER VE OSMANLI’YA ETKİLERİ
☸ ORTA ÇAĞ’DA AVRUPA .................................................................................................. 135
A. KİLİSE VE PAPALIK KURUMU ................................................................................... 135
B. FEODALİTE (DEREBEYLİK) ....................................................................................... 135
C. HAÇLI SEFERLERİ ..................................................................................................... 135
1. Haçlı Seferleri’nin Nedenleri .................................................................................... 135
2. Haçlı Seferleri’nin Sonuçları .................................................................................... 136
D. MAGNA CHARTA (BÜYÜK ŞART) (1215) .................................................................. 136
E.
YÜZYIL SAVAŞLARI (1337-1453) ............................................................................... 136
☸ YENİ ÇAĞ’DA AVRUPA .................................................................................................... 137
A.
COĞRAFÎ KEŞİFLER .................................................................................................. 137
1. Coğrafî Keşiflerin Sonuçları .................................................................................... 137
2. Coğrafî Keşiflerin Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri ............................................ 138
B.
RÖNESANS (Yeniden Doğuş) ..................................................................................... 138
1. Rönesans’ın Nedenleri ............................................................................................ 138
2. Rönesans’ın İtalya’da Başlamasının Nedenleri ....................................................... 138
3. İtalya’da Rönesans Hareketleri ............................................................................... 139
4. Rönesans Hareketlerinin Diğer Avrupa Ülkelerine Yayılması ................................. 139
5. Rönesans’ın Sonuçları ............................................................................................ 140
6. Rönesans’ın Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri .................................................... 140
C. REFORM (İyileştirme-Düzeltme) ................................................................................. 140
1. Reform’un Nedenleri ............................................................................................... 140
2. Reform’un Sonuçları ............................................................................................... 140
3. Reform’un Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri ....................................................... 141
D. AYDINLANMA ÇAĞI .................................................................................................... 141
E.
OTUZ YIL SAVAŞLARI (MEZHEP SAVAŞLARI) (1618-1648) .................................... 141
F.
YEDİ YIL SAVAŞLARI (1756-1763) ............................................................................ 141
G. ABD’NİN KURULMASI (1787) ..................................................................................... 142
☸ YAKIN ÇAĞ’DA AVRUPA ................................................................................................. 142
A.
FRANSIZ İHTİLÂLİ (1789) ........................................................................................... 142
1. Fransız İhtilâli’nin Nedenleri .................................................................................... 142
2. Fransız İhtilâli’nin Sonuçları .................................................................................... 142
3. Fransız İhtilâli’nin Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri ............................................ 142
4. Osmanlı Devleti’nin Milliyetçilik Akımına Yönelik Aldığı Önlemler .......................... 143
~ XII ~
~ İÇİNDEKİLER ~
B.
SANAYİ İNKILÂBI ........................................................................................................ 143
1. Sanayi İnkılâbı’nın Sonuçları ................................................................................... 143
2. Sanayi İnkılâbı’nın Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri ........................................... 144
3. Osmanlı Devleti’nin Sanayi İnkılâbı’nın Etkilerine Karşı Aldığı Önlemler ................ 144
C. VİYANA KONGRESİ (1815) ........................................................................................ 144
D. 1830 ve 1848 İHTİLÂLLERİ ......................................................................................... 145
1. 1830 İhtilâlleri .......................................................................................................... 145
2. 1848 İhtilâlleri .......................................................................................................... 145
E.
İTALYA VE ALMANYA’NIN SİYASÎ BİRLİKLERİNİ KURMALARI ............................... 145
VIII. BÖLÜM
XIX. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ
(DAĞILMA DÖNEMİ)
I. DAĞILMA DÖNEMİ’NDE BAZI SİYASÎ GELİŞMELER .................................................... 149
A.
MİLLİYETÇİLİK İSYANLARI ........................................................................................ 149
1. Sırp İsyanı (1804-1878) .......................................................................................... 149
2. Yunan (Rum) İsyanı (1820-1829) ............................................................................ 149
B.
MISIR SORUNU (KAVALALI MEHMET ALİ PAŞA İSYANI) (1831) ............................ 150
1. Kütahya Antlaşması (1833) ..................................................................................... 150
2. Hünkâr İskelesi Antlaşması (1833) ......................................................................... 150
3. Balta Limanı Ticaret Antlaşması (1838) .................................................................. 151
C. MISIR SORUNUNUN ÇÖZÜMLENMESİ .................................................................... 151
☸ Londra Konferansı (1840) ....................................................................................... 151
D. BOĞAZLAR SORUNUNUN ÇÖZÜMLENMESİ ........................................................... 151
☸ Londra Boğazlar Sözleşmesi (1841) ....................................................................... 151
E.
KIRIM SAVAŞI (1853-1856) ........................................................................................ 151
☸ Paris Antlaşması (1856) .......................................................................................... 152
F.
1877-1878 OSMANLI-RUS SAVAŞI (93 HARBİ) ........................................................ 152
1. Ayastefanos (Yeşilköy) Antlaşması (1878) ............................................................. 152
2. Berlin Antlaşması (1878) ......................................................................................... 153
G. HALEPA FERMANI (1878) .......................................................................................... 153
H. XIX. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ’NİN TOPRAK KAYIPLARI ................................ 153
~ XIII ~
II. XIX. YÜZYIL ISLAHATLARININ GENEL ÖZELLİKLERİ .................................................. 154
III. II. MAHMUT DÖNEMİ ISLAHATLARI (1808-1839) ........................................................... 154
1. Sened-i İttifak (1808) ...................................................................................................... 154
2. Askerî Alanda Yapılan Islahatlar .................................................................................... 155
3. Yönetim ve Hukuk Alanında Yapılan Islahatlar .............................................................. 155
4. Eğitim ve Kültür Alanında Yapılan Islahatlar .................................................................. 156
5. Ekonomi Alanında Yapılan Islahatlar ............................................................................. 156
IV. TANZİMAT DÖNEMİ (1839-1876) ..................................................................................... 157
A.
SULTAN ABDÜLMECİT DÖNEMİ (1839-1861) .......................................................... 157
1. Tanzimat Fermanı (Gülhâne-i Hatt-ı Hümâyunu) (3 Kasım 1839) .......................... 157
2. Islahat Fermanı (28 Şubat 1856) ............................................................................ 158
3. Sultan Abdülmecit Dönemindeki Diğer Gelişmeler ................................................. 159
B.
SULTAN ABDÜLAZİZ DÖNEMİ (1861-1876) .............................................................. 160
V. II. ABDÜLHAMİT DÖNEMİ (1876-1909) ............................................................................ 161
A.
I. MEŞRUTİYET DÖNEMİ (1876-1878) ....................................................................... 161
B.
İSTİBDAT DÖNEMİ (1878-1908) ................................................................................. 163
IX. BÖLÜM
XX. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ
I. II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ (1908-1918) ............................................................................. 167
A.
II. Meşrutiyet’in İlan Edilmesinin Nedenleri .................................................................. 167
B.
II. Meşrutiyet’in İlanı (24 Temmuz 1908) ..................................................................... 168
C. 31 Mart Olayı (13 Nisan 1909) ..................................................................................... 168
D. 1876 Kanun-i Esâsisi’nde Yapılan “1909 Yılı” Değişiklikleri ........................................ 169
E.
II. Meşrutiyet Döneminde Kurulan Siyasî Partiler ........................................................ 169
II. TRABLUSGARP SAVAŞI (1911-1912) ............................................................................. 170
A.
Savaşın Nedenleri ....................................................................................................... 171
B.
Savaşın Gelişimi .......................................................................................................... 171
☸ Ouchy (Uşi) Antlaşması (15 Ekim 1912) ................................................................. 171
III. BALKAN SAVAŞLARI (1912-1913) .................................................................................. 172
A.
I. BALKAN SAVAŞI (1912-1913) ................................................................................. 172
1. Savaşın Nedenleri ................................................................................................... 172
~ XIV ~
~ İÇİNDEKİLER ~
2. Savaşın Gelişimi ..................................................................................................... 172
3. Bâb-ı Âli Baskını (23 Ocak 1913) ............................................................................ 173
4. Londra Antlaşması (30 Mayıs 1913) ....................................................................... 173
5. I. Balkan Savaşı’nın Sonuçları ................................................................................ 173
B.
II. BALKAN SAVAŞI (1913) ......................................................................................... 174
IV. I. DÜNYA SAVAŞI (1914-1918) ......................................................................................... 175
A.
I. DÜNYA SAVAŞI’NIN NEDENLERİ ........................................................................... 175
B.
I. DÜNYA SAVAŞI’NIN BAŞLAMASI ........................................................................... 175
C. OSMANLI DEVLETİ’NİN I. DÜNYA SAVAŞI’NA GİRMESİ ......................................... 176
D. OSMANLI DEVLETİ’NİN SAVAŞTIĞI CEPHELER ..................................................... 177
☸ TAARRUZ (SALDIRI) CEPHELERİ ........................................................................... 177
1. Kafkas (Doğu) Cephesi ........................................................................................... 177
2. Kanal (Süveyş-Mısır) Cephesi ................................................................................ 178
☸ SAVUNMA CEPHELERİ ........................................................................................... 179
1. Çanakkale Cephesi ................................................................................................. 179
2. Irak (Musul) Cephesi ............................................................................................... 180
3. Suriye-Filistin Cephesi ............................................................................................ 180
4. Hicaz-Yemen Cephesi ............................................................................................ 180
☸ MÜTTEFİKLERE YARDIM CEPHELERİ (Sınır Dışı Cepheleri) ................................ 180
 Makedonya, Galiçya ve Romanya Cepheleri .......................................................... 180
E.
I. DÜNYA SAVAŞI SIRASINDA İMZALANAN GİZLİ ANTLAŞMALAR ........................ 181
F.
ABD’NİN SAVAŞA GİRMESİ (2 NİSAN 1917) ............................................................ 182
G. WİLSON İLKELERİ (8 Ocak 1918) .............................................................................. 182
H. I. DÜNYA SAVAŞI’NI BİTİREN ATEŞKES ANTLAŞMALARI ...................................... 183
İ.
I. DÜNYA SAVAŞI SONRASI İMZALANAN BARIŞ ANTLAŞMALARI ........................ 184
J.
I. DÜNYA SAVAŞI’NIN SONUÇLARI .......................................................................... 184
K.
MONDROS ATEŞKES ANTLAŞMASI (30 Ekim 1918) ............................................... 184
L.
PARİS BARIŞ KONFERANSI (18 OCAK 1919) .......................................................... 188
M. İZMİR’İN İŞGALİ (15 MAYIS 1919) ............................................................................. 189
☸ AMİRAL BRİSTOL RAPORU (11 EKİM 1919) .......................................................... 189
☸ GENERAL MİLNE HATTI VE RAPORU (3 KASIM 1919) ......................................... 190
V. CEMİYETLER ..................................................................................................................... 190
A.
YARARLI (MİLLÎ) CEMİYETLER ................................................................................. 191
B.
ZARARLI CEMİYETLER .............................................................................................. 193
~ XV ~
☸ Azınlıkların Kurduğu Zararlı Cemiyetler ..................................................................... 193
☸ Millî Varlığa Düşman Cemiyetler ............................................................................... 194
VI. KUVÂY-İ MİLLİYE (MİLLÎ KUVVETLER) VE ÖZELLİKLERİ ............................................ 196
X. BÖLÜM
MİLLÎ MÜCADELE (HAZIRLIK DÖNEMİ)
I. MUSTAFA KEMAL’İN İSTANBUL’A GELİŞİ VE ÇALIŞMALARI ..................................... 199
II. MUSTAFA KEMAL’İN SAMSUN’A ÇIKIŞI (19 MAYIS 1919) ........................................... 199
III. HAVZA GENELGESİ (28 MAYIS 1919) ............................................................................. 200
IV. AMASYA GENELGESİ (TAMİMİ) (22 HAZİRAN 1919) .................................................... 200
V. ERZURUM KONGRESİ (23 TEMMUZ-7 AĞUSTOS 1919) ............................................... 202
VI. BÖLGESEL KONGRELER ................................................................................................ 202
VII. SİVAS KONGRESİ (4-11 EYLÜL 1919) ............................................................................ 205
☸ Ali Gâlip Olayı ................................................................................................................ 205
☸ Muhittin Paşa Olayı ........................................................................................................ 205
☸ General Harbourd Raporu .............................................................................................. 207
VIII. AMASYA GÖRÜŞMELERİ (MÜLÂKATI - PROTOKOLLERİ) (20-22 EKİM 1919) ........... 207
IX. TEMSİL HEYETİ’NİN ANKARA’YA GELİŞİ (27 ARALIK 1919) ....................................... 208
X. SON OSMANLI MEBUSAN MECLİSİ’NİN AÇILMASI (12 OCAK 1920) .......................... 208
XI. MİSÂK-I MİLLÎ KARARLARI (28 OCAK 1920) ................................................................. 209
XII. İSTANBUL’UN İŞGALİ VE MEBUSAN MECLİSİ’NİN DAĞITILMASI (16 MART 1920) ... 211
XIII. MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİNDE BASIN VE YAYIN ........................................................ 211
A.
MİLLÎ MÜCADELE TARAFTARI YAYIN VE KURULUŞLAR ....................................... 212
B.
MİLLÎ MÜCADELE KARŞITI YAYINLAR ..................................................................... 213
C. MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİ’Nİ ANLATAN BAZI EDEBÎ ESERLER ........................... 213
XI. BÖLÜM
I. TBMM DÖNEMİ
I. BÜYÜK MİLLET MECLİSİ’NİN AÇILMASI (23 NİSAN 1920) ........................................... 217
A.
I. TBMM’nin Özellikleri ................................................................................................. 217
B.
24 Nisan Önergesi ....................................................................................................... 218
C. I. TBMM’deki Halk Grupları .......................................................................................... 218
D. I. TBMM’nin Çıkardığı Kanunlar ................................................................................... 219
~ XVI ~
~ İÇİNDEKİLER ~
II. I. TBMM’YE KARŞI ÇIKAN İSYANLAR ............................................................................ 219
A.
İsyanların Nedenleri ..................................................................................................... 220
B.
İsyanların Sonuçları ..................................................................................................... 220
C. İsyanların Bastırılmasında Etkili Olan Kuvvetler .......................................................... 220
D. TBMM’nin İsyanlara Karşı Aldığı Önlemler .................................................................. 221
III. I. TBMM DÖNEMİNDEKİ DİĞER GELİŞMELER ............................................................... 221
IV. SEVR BARIŞ ANTLAŞMASI (10 AĞUSTOS 1920) .......................................................... 221
V. BİLECİK GÖRÜŞMELERİ (5 ARALIK 1920) ..................................................................... 222
XII. BÖLÜM
MİLLÎ MÜCADELE (MUHAREBELER DÖNEMİ)
A. DOĞU CEPHESİ ................................................................................................................ 225
1. Ermenilerle İlişkiler ve Gümrü Antlaşması (2-3 Aralık 1920) .......................................... 225
2. Gürcistan İle İlişkiler ve Batum Antlaşması (23 Şubat 1921) ......................................... 227
B. GÜNEY CEPHESİ .............................................................................................................. 227
C. BATI CEPHESİ ................................................................................................................... 228
1. Gediz Muharebesi (24 Ekim 1920) ................................................................................. 229
☸ Düzenli Ordunun Kurulması (8 Kasım 1920) ............................................................. 229
2. I. İnönü Muharebesi (6-10 Ocak 1921) .......................................................................... 229
☸ Teşkilât-ı Esâsiye Kanunu (1921 Anayasası) (20 Ocak 1921) .................................. 230
☸ Londra Konferansı (23 Şubat-12 Mart 1921) ............................................................. 231
☸ Türk-Afgan Dostluk Antlaşması (1 Mart 1921) .......................................................... 232
☸ İstiklâl Marşı’nın Kabulü (12 Mart 1921) .................................................................... 232
☸ Moskova Dostluk ve Kardeşlik Antlaşması (16 Mart 1921) ....................................... 232
3. II. İnönü Muharebesi (23 Mart-1 Nisan 1921) ................................................................ 234
☸ Aslıhanlar – Dumlupınar Taarruz Girişimleri (8-12 Nisan 1921) ................................ 234
4. Eskişehir - Kütahya Muharebeleri (10-24 Temmuz 1921) .............................................. 235
☸ Başkomutanlık Kanunu’nun Çıkarılması (5 Ağustos 1921) ....................................... 235
☸ Tekâlif-i Milliye Emirleri (Millî Vergi Yükümlülükleri) (7-8 Ağustos 1921) ................... 236
5. Sakarya Meydan Muharebesi (23 Ağustos-13 Eylül 1921) ............................................ 237
☸ Kars Antlaşması (13 Ekim 1921) ............................................................................... 238
☸ Ankara Antlaşması (İtilafnâmesi) (20 Ekim 1921) ..................................................... 238
☸ İtilaf Devletleri’nin Ateşkes ve Barış Teklifleri (Paris Mukarreratı) ............................. 239
6. Başkomutanlık Meydan Muharebesi (Büyük Taarruz) ................................................... 239
~ XVII ~
☸ Mudanya Ateşkes Antlaşması (Mütarekesi) (11 Ekim 1922) ..................................... 240
7. Lozan Barış Görüşmeleri (Konferansı) (20 Kasım 1922) ............................................... 241
8. Sevr’e Başkaldırı: Lozan Barış Antlaşması (24 Temmuz 1923) ..................................... 242
XIII. BÖLÜM
ATATÜRK DÖNEMİ İÇ POLİTİKA
A. II. TBMM’NİN AÇILMASI (11 AĞUSTOS 1923) ................................................................ 247
B. HALK FIRKASI (9 EYLÜL 1923) ....................................................................................... 247
C. ORDUNUN SİYASETTEN AYRILMASI ............................................................................. 247
D. TERAKKİPERVER CUMHURİYET FIRKASI (17 KASIM 1924) ........................................ 248
E. NASTURÎ İSYANI (7 AĞUSTOS-26 EYLÜL 1924) ............................................................ 248
F. ŞEYH SAİT İSYANI (13 ŞUBAT 1925) .............................................................................. 249
☸ Alınan Başlıca Önlemler ............................................................................................ 249
G. MUSTAFA KEMAL’E SUİKAST GİRİŞİMİ (15 HAZİRAN 1926) ....................................... 249
H. SERBEST CUMHURİYET FIRKASI (12 AĞUSTOS 1930) ............................................... 250
İ. MENEMEN OLAYI (23 ARALIK 1930) .............................................................................. 251
J. AĞRI İSYANLARI (1926-1930) .......................................................................................... 251
K. BURSA OLAYI (1 ŞUBAT 1933) ....................................................................................... 251
L. ÇERKEZ ETHEM’İN ATATÜRK’E SUİKAST GİRİŞİMİ (1935) ......................................... 252
M. TUNCELİ (DERSİM) OLAYLARI (1937) ............................................................................ 252
XIV. BÖLÜM
ATATÜRK İLKELERİ
I. ATATÜRKÇÜLÜK VE ATATÜRKÇÜ DÜŞÜNCE SİSTEMİ .............................................. 255
A.
Atatürkçülüğün Temel Özellikleri ................................................................................. 255
B.
Atatürk İlkelerinin Temel Amaçları ............................................................................... 255
II. ATATÜRK İLKELERİ ......................................................................................................... 255
A.
Cumhuriyetçilik ............................................................................................................ 255
B.
Milliyetçilik (Ulusçuluk) ................................................................................................. 256
C. Halkçılık ....................................................................................................................... 256
D. Laiklik ........................................................................................................................... 257
E.
Devletçilik ..................................................................................................................... 258
F.
İnkılâpçılık .................................................................................................................... 258
☸ BÜTÜNLEYİCİ İLKELER ........................................................................................... 258
~ XVIII ~
~ İÇİNDEKİLER ~
XV. BÖLÜM
ATATÜRK İNKILÂPLARI
I. ATATÜRK VE TÜRK İNKILÂBI ......................................................................................... 263
A.
Türk İnkılâbı’nın Özellikleri ........................................................................................... 263
B.
Türk İnkılâbı’nın Yapılmasını Zorunlu Kılan Nedenler ................................................. 263
C. Türk İnkılâbı’nın Amaçları ............................................................................................ 263
D. Atatürk’ün Türk İnkılâbı İle İlgili Sözleri ........................................................................ 264
II. SİYASÎ ALANDA YAPILAN İNKILÂPLAR ........................................................................ 264
A.
Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım 1922) ....................................................................... 264
B.
Mustafa Kemal’in İlk Basın Toplantısı (16 Ocak 1923) ................................................ 265
C. Ankara’nın Başkent İlân Edilmesi (13 Ekim 1923) ....................................................... 266
D. Cumhuriyet’in İlânı (29 Ekim 1923) .............................................................................. 266
E.
Halifeliğin Kaldırılması (3 Mart 1924) ........................................................................... 268
F.
Halifeliğin Kaldırıldığı 3 Mart 1924’te Yapılan Diğer Çalışmalar .................................. 269
G. Türkiye’de Genel ve Yerel Seçimler (1923-1939) ........................................................ 269
1. 1923 Genel Seçimleri .............................................................................................. 269
2. 1927 Genel Seçimleri .............................................................................................. 269
3. 1930 Yerel Seçimleri ............................................................................................... 270
4. 1931 Genel Seçimleri .............................................................................................. 270
5. 1933 Muhtarlık Seçimleri ......................................................................................... 270
6. 1935 Genel Seçimleri .............................................................................................. 270
7. 1939 Genel Seçimleri .............................................................................................. 271
III. HUKUK ALANINDA YAPILAN İNKILÂPLAR .................................................................... 271
A.
1924 Anayasası’nın Kabulü (20 Nisan 1924) .............................................................. 271
B.
1924 Anayasası’nda Yapılan Bazı Önemli Değişiklikler .............................................. 272
C. Medenî Kanun’un Kabulü (17 Şubat 1926) .................................................................. 273
D. Avrupa Hukuk Sistemi’nden Yararlanılması ................................................................ 274
E.
Kadınlara Siyasî Haklar Verilmesi ............................................................................... 274
IV. EĞİTİM VE KÜLTÜR ALANINDA YAPILAN İNKILÂPLAR ............................................... 274
A.
Tevhid-i Tedrisat Kanunu (Öğretim Birliği Yasası) (3 Mart 1924) ................................ 275
B.
Medreselerin Kapatılması (11 Mart 1924) ................................................................... 275
C. Maarif Teşkilâtı Hakkında Kanun (2 Mart 1926) .......................................................... 275
D. Yeni Türk Harfleri’nin Kabulü (1 Kasım 1928) ............................................................. 276
~ XIX ~
E.
Millet Mekteplerinin Açılması (24 Kasım 1928) ............................................................ 277
F.
Türk Tarih Kurumu’nun Açılması (15 Nisan 1931) ....................................................... 277
G. Halkevlerinin Açılması (19 Şubat 1932) ....................................................................... 278
H. Türk Dil Kurumu’nun Açılması (12 Temmuz 1932) ...................................................... 278
İ.
Eğitim, Kültür ve Sanat Alanındaki Diğer Çalışmalar (1923-1937) .............................. 279
V. TOPLUMSAL ALANDA YAPILAN İNKILÂPLAR .............................................................. 280
A.
Kılık-Kıyafet ve Şapka Kanunu (25 Kasım 1925) ........................................................ 280
B.
Tekke, Türbe ve Zâviyelerin Kapatılması (30 Kasım 1925) ......................................... 281
C. Takvim, Saat, Ölçü Birimleri ve Hafta Tatilinde Yapılan Değişiklikler (1926-1935) ..... 282
1. Milâdî Takvim’in Kabulü (1 Ocak 1926) .................................................................. 282
2. Uluslararası Saat Sistemi’nin Kabulü (1 Ocak 1926) .............................................. 282
3. Uluslararası Rakamların Kabulü (20 Mayıs 1928) .................................................. 282
4. Uluslararası Ölçü Birimlerinin Kabulü (1 Nisan 1931) ............................................. 282
5. Hafta Tatilinin Pazar’a Alınması (1 Haziran 1935) .................................................. 282
D. Soyadı Kanunu’nun Kabulü (21 Haziran 1934) ........................................................... 283
VI. EKONOMİ ALANINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR ............................................................. 284
A.
İzmir İktisat Kongresi (17 Şubat 1923) ......................................................................... 284
B.
Misâk-ı İktisadî Kararları .............................................................................................. 284
VII. TARIM ALANINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR ................................................................... 285
A.
Tarım Sektörünü Destekleyen Bankalar ...................................................................... 285
B.
Tarım Sektörüyle İlgili Diğer Çalışmalar ...................................................................... 285
VIII. TİCARET ALANINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR ............................................................... 286
A.
Ticaret Sektörünü Destekleyen Bankalar .................................................................... 286
B.
Ticaret Sektörüyle İlgili Diğer Çalışmalar ..................................................................... 286
IX. SANAYİ ALANINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR ................................................................. 287
A.
Sanayi Sektörünü Destekleyen Bankalar .................................................................... 287
B.
Sanayi Sektörüyle İlgili Diğer Çalışmalar ..................................................................... 287
X. BAYINDIRLIK VE ULAŞIM ALANLARINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR ........................... 289
XI. SAĞLIK ALANINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR ................................................................. 290
XII. NÜFUS POLİTİKASI UYGULAMALARI ............................................................................ 291
XIII. DİĞER GELİŞMELER ........................................................................................................ 291
☸ ATATÜRK’ÜN YURT GEZİLERİ ...................................................................................... 292
☸ MİLLÎ BAYRAMLARIMIZ ................................................................................................. 294
~ XX ~
~ İÇİNDEKİLER ~
XVI. BÖLÜM
ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI VE
ATATÜRK SONRASI DÖNEM
I. ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI (1923-1939) ............................................... 297
A.
1923-1930 ARASI DÖNEM TÜRK DIŞ POLİTİKASI ................................................... 297
1. FRANSA İLE YAŞANAN SORUNLAR .................................................................... 297
a) Yabancı Okullar Sorunu ..................................................................................... 297
b) Osmanlı Borçları Sorunu .................................................................................... 298
c) Adana-Mersin Demiryolu Anlaşmazlığı .............................................................. 298
2. İNGİLTERE İLE YAŞANAN SORUNLAR ................................................................ 298
☸ Musul (Irak Sınırı) Sorunu .................................................................................. 298
3. YUNANİSTAN İLE YAŞANAN SORUNLAR ........................................................... 299
a) Nüfus Mübadelesi (Değişim/Etabli) Sorunu ........................................................ 299
b) Fener Rum Patrikhanesi Sorunu ........................................................................ 299
4. TÜRKİYE-İTALYA İLİŞKİLERİ ................................................................................ 300
5. TÜRKİYE-SSCB İLİŞKİLERİ ................................................................................... 300
6. DOĞULU DEVLETLERLE İLİŞKİLER ..................................................................... 300
7. 1923-1930 ARASI DÖNEMDE GELİŞEN DİĞER OLAYLAR ................................. 300
☸ Bozkurt-Lotus Olayı (2 Ağustos 1926) ................................................................ 300
8. BARIŞA KATKI AMAÇLI BAZI ULUSLARARASI ÖRGÜTLENMELER .................. 301
a) Küçük Antant (1921) ........................................................................................... 301
b) Locarno Antlaşması (1925) ................................................................................ 301
c) Briand-Kellog Paktı (1928) ................................................................................. 301
d) Litvinov Protokolü (1929) .................................................................................... 301
B.
1930-1939 ARASI DÖNEM TÜRK DIŞ POLİTİKASI ................................................... 301
1. TÜRKİYE’NİN MİLLETLER CEMİYETİ’NE ÜYELİĞİ (18 TEMMUZ 1932) ............. 302
2. BALKAN ANTANTI (9 ŞUBAT 1934) ...................................................................... 302
3. MONTRÖ (MONTREUX) BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ (20 TEMMUZ 1936) ........... 303
4. AKDENİZ PAKTI (1936) .......................................................................................... 303
5. SADÂBAD PAKTI (8 TEMMUZ 1937) ..................................................................... 304
6. NYON KONFERANSI VE PAKTI (14 EYLÜL 1937) ............................................... 304
7. HATAY’IN ANA VATANA KATILMASI (29 HAZİRAN 1939) ................................... 304
8. 1930-1939 ARASI DÖNEMDE GELİŞEN DİĞER OLAYLAR ................................. 306
a) Vagon-Lits Olayı (1933) ...................................................................................... 306
b) Razgrad Olayı (1933) ......................................................................................... 306
~ XXI ~
II. ATATÜRK SONRASI DÖNEM TÜRK DIŞ POLİTİKASI (1939-1960) ............................... 307
A.
İSMET İNÖNÜ DÖNEMİ (1938-1950) ......................................................................... 307
B.
MONTRÖ (MONTREUX) BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ (20 TEMMUZ 1936) ............... 303
1. I. Kahire (Eden-Menemencioğlu) Görüşmeleri (5-6 Kasım 1943) ........................... 308
2. Adana Görüşmeleri (30 Ocak-1 Şubat 1943) .......................................................... 309
C. II. DÜNYA SAVAŞI SONRASINDA YAŞANAN GELİŞMELER ................................... 309
1. Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş ........................................................................ 309
2. Birleşmiş Milletler “BM” (24 Ekim 1945) .................................................................. 309
3. Truman Doktrini (12 Mart 1947) .............................................................................. 310
4. Marshall Planı (1948) .............................................................................................. 310
5. Molotov Planı (1948) ............................................................................................... 310
6. NATO (Kuzey Atlantik Paktı) (1949) ....................................................................... 310
D. ADNAN MENDERES (DEMOKRAT PARTİ) DÖNEMİ (1950-1960) ........................... 310
XVII. BÖLÜM
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ
I. ÜNİTE
XX. YÜZYIL BAŞLARINDA DÜNYA
A.
I. DÜNYA SAVAŞI SONRASINDAKİ GELİŞMELER ................................................... 315
1. PARİS BARIŞ KONFERANSI (18 OCAK 1919) ...................................................... 315
☸ I. Dünya Savaşı Sonrası İmzalanan Barış Antlaşmaları ..................................... 316
2. I. DÜNYA SAVAŞI’NIN SONUÇLARI ...................................................................... 316
B.
SSCB’NİN KURULUŞU VE ORTA ASYA’DAKİ TÜRK DEVLETLERİ İLE İLGİLİ
GELİŞMELER .............................................................................................................. 316
1. BOLŞEVİK İHTİLÂLİ VE SONRASI ........................................................................ 316
2. SOVYETLER’İN ORTA ASYA POLİTİKASI ............................................................ 317
3. BASMACI HAREKETİ ............................................................................................. 318
C. ORTA DOĞU’DA MANDA REJİMLERİ ....................................................................... 319
D. UZAK DOĞU’DA YENİ BİR GÜÇ: JAPONYA ............................................................. 320
☸ Meiji (Aydın Hükûmet) Restorasyonu (1868-1912) ............................................ 320
E.
1929 DÜNYA EKONOMİK KRİZİ: “KARA PERŞEMBE” ............................................. 321
☸ Krizin Türkiye’ye Etkileri ..................................................................................... 321
F.
AVRUPA’DA TOTALİTER REJİMLERİN KURULUŞU ................................................ 322
~ XXII ~
~ İÇİNDEKİLER ~
1. İTALYA’DA FAŞİZM ................................................................................................ 322
2. ALMANYA’DA NAZİZM ........................................................................................... 322
3. İSPANYA İÇ SAVAŞI VE FRANCO DÖNEMİ ......................................................... 323
4. JAPONYA’DA MİLİTARİZM .................................................................................... 323
5. İKİ SAVAŞ ARASI DÖNEMDE DÜNYADAKİ BİLİMSEL VE KÜLTÜREL
GELİŞMELER ......................................................................................................... 323
II. ÜNİTE
II. DÜNYA SAVAŞI VE SONUÇLARI
A.
II. DÜNYA SAVAŞI’NIN NEDENLERİ .......................................................................... 324
B.
SAVAŞ ÖNCESİ YAŞANAN SİYASÎ GELİŞMELER ................................................... 324
C. SAVAŞIN AVRUPA’DA BAŞLAMASI VE YAYILMASI ................................................ 327
1. SAVAŞIN TARAFLARI ............................................................................................ 327
☸ Mihver Grubu ...................................................................................................... 328
☸ Müttefik Grubu .................................................................................................... 328
2. SAVAŞIN BAŞLAMASI VE GELİŞMESİ ................................................................. 328
☸ SSCB’yi İşgal Planı: (Barbarossa Harekâtı) ....................................................... 329
☸ Kuzey Afrika Cephesi ........................................................................................ 329
☸ Japonya’nın Savaştığı Cepheler ......................................................................... 330
☸ ABD’nin Savaştığı Cepheler ............................................................................... 330
☸ Atlantik Bildirisi ................................................................................................... 330
☸ Kuzey Afrika Çıkarması ...................................................................................... 331
☸ İtalya Çıkarması .................................................................................................. 331
☸ İkinci Cephe’nin Açılması (Normandiya Çıkarması) ........................................... 331
☸ Almanya’nın Teslim Olması ................................................................................ 331
☸ Japonya’nın Teslim Olması ve Savaşın Sona Ermesi ........................................ 332
D. II. DÜNYA SAVAŞI SÜRECİNDE BARIŞ ORTAMI AMAÇLI KONFERANSLAR ........ 332
1. CASABLANCA KONFERANSI (14-24 OCAK 1943) ............................................... 332
2. WASHİNGTON (TRİDENT) KONFERANSI (12-26 MAYIS 1943) .......................... 333
3. QUEBEC KONFERANSI (14-24 AĞUSTOS 1943) ................................................ 333
4. I. MOSKOVA KONFERANSI (19-30 EKİM 1943) ................................................... 333
5. KAHİRE KONFERANSI (22-26 KASIM 1943) ......................................................... 334
6. TAHRAN KONFERANSI (28 KASIM-1 ARALIK 1943) ........................................... 334
7. II. MOSKOVA KONFERANSI (9-20 EKİM 1944) .................................................... 334
8. YALTA KONFERANSI (4-11 ŞUBAT 1945) ............................................................ 335
9. SAN FRANCİSCO (BM) KONFERANSI (26 HAZİRAN 1945) ................................ 335
~ XXIII ~
10. POTSDAM KONFERANSI (17 TEMMUZ-2 AĞUSTOS 1945) ............................. 336
11. PARİS BARIŞ ANTLAŞMASI (10 ŞUBAT 1947) .................................................. 336
E.
II. DÜNYA SAVAŞI’NIN SONUÇLARI ......................................................................... 336
❆ Birleşmiş Milletler Teşkilâtı ............................................................................................. 337
F.
II. DÜNYA SAVAŞI SÜRECİNDE TÜRKİYE (1939-1945) ........................................... 338
1. ADANA GÖRÜŞMELERİ (30 OCAK-1 ŞUBAT 1943) ............................................ 338
2. I. KAHİRE KONFERANSI (5-6 KASIM 1943) .......................................................... 338
3. II. KAHİRE KONFERANSI (4-6 ARALIK 1943) ....................................................... 338
4. II. DÜNYA SAVAŞI’NIN TÜRKİYE ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ .................................. 339
III. ÜNİTE
SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ
A.
SOĞUK SAVAŞ KAVRAMI VE DÖNEMİN ÖZELLİKLERİ .......................................... 340
1. SAVAŞ SONRASI GELİŞMELER ........................................................................... 340
2. İKİ KUTUPLU DÜNYA DÜZENİ .............................................................................. 340
3. SOĞUK SAVAŞ’A YOL AÇAN GELİŞMELER ........................................................ 340
a) Yüzdeler Antlaşması (1944) ............................................................................... 340
b) Berlin Buhranı ..................................................................................................... 341
c) Nükleer Silah Denetiminde Anlaşmazlık ............................................................. 341
4. SSCB’NİN KOMÜNİZM’İ YAYMA ÇABALARI ......................................................... 341
5. AVRUPA DIŞINDA KOMÜNİZM’İN YAYILMASI ..................................................... 342
a) Küba Devrimi ...................................................................................................... 342
b) Çin Devrimi ......................................................................................................... 342
c) Kuzey Kore Devrimi ............................................................................................ 342
B.
DOĞU BLOKU’NUN KURULMASI .............................................................................. 342
1. COMINFORM (5 Ekim 1947) .................................................................................. 342
2. COMECON (Karşılıklı Ekonomik Yardımlaşma Konseyi) (1949) ............................ 343
3. VARŞOVA PAKTI (14 MAYIS 1955) ....................................................................... 343
C. SSCB’NİN YAYILMASINA KARŞI TEPKİLER ............................................................. 343
1. YUGOSLAVYA’NIN COMİNFORM’DAN ÇIKARILMASI ......................................... 343
2. ÇİN – SSCB ANLAŞMAZLIĞI ................................................................................. 344
3. MACARİSTAN’DA TEPKİLER ................................................................................ 344
4. ÇEKOSLOVAKYA’DA TEPKİLER ........................................................................... 344
D. BATI BLOKU’NUN KURULMASI ................................................................................. 344
~ XXIV ~
~ İÇİNDEKİLER ~
1. TRUMAN DOKTRİNİ (1947) ................................................................................... 344
2. MARSHALL PLANI (1948) ...................................................................................... 345
3. BATI AVRUPA BİRLİĞİ (1948) ............................................................................... 345
4. NATO (KUZEY ATLANTİK PAKTI) (4 NİSAN 1949) ............................................... 345
5. AVRUPA KONSEYİ (5 MAYIS 1949) ...................................................................... 345
6. AVRUPA KÖMÜR VE ÇELİK TOPLULUĞU {Schuman Planı} (1951) .................... 346
☸ Schuman Planı ................................................................................................... 346
7. AVRUPA EKONOMİK TOPLULUĞU (AET) (1957) ................................................ 346
E.
ORTA DOĞU’DAKİ GELİŞMELER .............................................................................. 346
1. İSRAİL’İN KURULMASI VE ARAP-İSRAİL SAVAŞLARI (1948-1949) .................... 346
2. İNGİLTERE-İRAN PETROL ANLAŞMAZLIĞI (1951-1954) .................................... 348
3. SÜVEYŞ KRİZİ (1956) ............................................................................................ 349
4. EİSENHOWER DOKTRİNİ (1957) .......................................................................... 349
5. LÜBNAN BUNALIMI (1958) .................................................................................... 350
F.
UZAK DOĞU’DAKİ GELİŞMELER .............................................................................. 350
1. KORE SAVAŞI (1950-1953) ................................................................................... 350
2. HİNDİÇİNİ SAVAŞI (1954) ...................................................................................... 351
3. SEATO’NUN KURULUŞU (8 EYLÜL 1954) ............................................................ 351
G. GÜNEY ASYA VE AFRİKA’DAKİ GELİŞMELER ........................................................ 352
1. ASYA ....................................................................................................................... 352
a) Hindistan.............................................................................................................. 352
b) Pakistan .............................................................................................................. 352
c) Vietnam .............................................................................................................. 353
2. AFRİKA ................................................................................................................... 353
☸ Afrika Birliği Teşkilâtı (OAU) (1963) .................................................................... 354
H. SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİNDE TÜRK DIŞ POLİTİKASI ............................................. 354
1. AVRUPA KONSEYİ’NE ÜYELİK (8 AĞUSTOS 1949) ............................................ 354
2. NATO’YA ÜYELİK (18 ŞUBAT 1952) ..................................................................... 355
3. BALKAN İTTİFAKI (9 AĞUSTOS 1954) .................................................................. 355
4. BAĞDAT PAKTI (CENTO) (24 ŞUBAT 1955) ......................................................... 356
5. SURİYE BUNALIMI (1957) ..................................................................................... 356
İ.
SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ’NDE TÜRKİYE’DE YAŞANAN ÖNEMLİ GELİŞMELER .... 357
1. SİYASÎ GELİŞMELER ............................................................................................. 357
~ XXV ~
a) Demokrat Parti (DP)’nin Kuruluşu (7 Ocak 1946) ............................................... 357
b) 1946 Genel Seçimleri ......................................................................................... 357
c) 1950 Genel Seçimleri ve Demokrat Parti İktidarı ................................................ 358
d) 1954 Genel Seçimleri ......................................................................................... 358
e) 1957 Genel Seçimleri ......................................................................................... 359
2. EKONOMİK GELİŞMELER ..................................................................................... 359
3. SOSYO-KÜLTÜREL GELİŞMELER ...................................................................... 359
J.
SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ’NDE DÜNYADA YAŞANAN SOSYO-KÜLTÜREL VE
BİLİMSEL GELİŞMELER ............................................................................................. 360
IV. ÜNİTE
YUMUŞAMA (DETANT) DÖNEMİ VE SONRASI
A.
YUMUŞAMA’NIN ANLAMI, KÖKENİ VE ORTAYA ÇIKIŞI .......................................... 361
1. YUMUŞAMA’NIN ETKİLERİ .................................................................................. 361
2. ABD’NİN PEKİN ZİYARETİ (PİNG-PONG DİPLOMASİSİ) ..................................... 361
3. STRATEJİK SİLAHLARI AZALTMA GÖRÜŞMELERİ (SALT-I & SALT-II) ............. 362
4. HELSİNKİ NİHAİ SENEDİ (AGİK) (1 AĞUSTOS 1975) .......................................... 362
B.
YUMUŞAMA DÖNEMİ ÇATIŞMALARI ........................................................................ 362
1. NÜKLEER SİLAH YARIŞI VE SOĞUK SAVAŞA SON VERME ÇALIŞMALARI .... 362
2. U-2 KRİZİ ................................................................................................................ 363
3. KÜBA BUHRANI ..................................................................................................... 363
4. VİETNAM SAVAŞI .................................................................................................. 363
5. KEŞMİR SORUNU (Pakistan & Hindistan) ............................................................. 364
6. SSCB’NİN AFGANİSTAN’I İŞGALİ ......................................................................... 364
C. BAĞLANTISIZLAR HAREKETİ ................................................................................... 364
D. ORTA DOĞU’DAKİ GELİŞMELER .............................................................................. 365
1. 1967-1968 ARAP-İSRAİL SAVAŞLARI (ALTI GÜN SAVAŞLARI) .......................... 365
2. 1973 ARAP-İSRAİL SAVAŞI (YOM KİPPUR SAVAŞI) ........................................... 366
3. CAMP DAVİD ANTLAŞMASI (İSRAİL & MISIR) (17 EYLÜL 1978) ........................ 366
4. İSLÂM KONFERANSI ÖRGÜTÜ (İKÖ) (1969) ....................................................... 368
5. OPEC VE 1973 PETROL BUNALIMI ...................................................................... 368
6. IRAK’TA REJİM DEĞİŞİKLİĞİ ................................................................................ 369
7. İRAN’DA REJİM DEĞİŞİKLİĞİ ................................................................................ 370
8. İRAN-IRAK SAVAŞI (1980-1988) ........................................................................... 370
~ XXVI ~
~ İÇİNDEKİLER ~
E.
YUMUŞAMA DÖNEMİ’NDE DÜNYADAKİ GELİŞMELER .......................................... 371
1. EKONOMİK GELİŞMELER ..................................................................................... 371
2. BİLİMSEL VE TEKNOLOJİK GELİŞMELER ........................................................... 372
☸ Diğer İcat ve Keşifler .......................................................................................... 372
3. KÜLTÜREL GELİŞMELER ..................................................................................... 373
F.
YUMUŞAMA DÖNEMİ’NDE TÜRK DIŞ POLİTİKASI .................................................. 373
1. TÜRK-YUNAN İLİŞKİLERİ ...................................................................................... 373
a) Kıbrıs Sorunu ve Kıbrıs Barış Harekâtı .............................................................. 373
☸ Johnson Mektubu ........................................................................................... 375
b) Ege Adalarının Silahlandırılması ........................................................................ 378
c) Kıta Sahanlığı Sorunu ........................................................................................ 378
d) Karasularının 12 Mile Çıkarılması Sorunu .......................................................... 378
e) Ege Hava Sahası (FIR Hattı-Uçuş Bilgi Bölgesi) Sorunu ................................... 378
2. TÜRKİYE’NİN ORTA DOĞU POLİTİKASI .............................................................. 379
3. ERMENİ TERÖR OLAYLARI VE ASALA (ERMENİ GİZLİ ORDUSU) .................... 379
G. TÜRKİYE’DE MEYDANA GELEN GELİŞMELER (1960-1983) ................................... 380
1. SİYASÎ GELİŞMELER ............................................................................................. 380
a) 27 Mayıs 1960 İhtilâli .......................................................................................... 380
b) İhtilâl Sonrası Gelişmeler .................................................................................... 380
c) 12 Eylül 1980 Askerî Müdahalesi ve Sonrası ..................................................... 382
2. EKONOMİK GELİŞMELER ..................................................................................... 383
3. SOSYAL VE KÜLTÜREL GELİŞMELER ................................................................ 383
V. ÜNİTE
KÜRESELLEŞEN DÜNYA
A.
SSCB’DE YAŞANAN DEĞİŞİM VE SONUÇLARI ....................................................... 385
☸ Perestroika (Yeniden Yapılanma) ..................................................................... 385
☸ Glastnost (Açıklık/Saydamlık) ........................................................................... 385
1. SSCB’NİN DAĞILMASI ........................................................................................... 386
2. SSCB’NİN DAĞILMASININ DOĞU AVRUPA’YA ETKİLERİ .................................. 386
B.
TÜRK CUMHURİYETLERİNİN BAĞIMSIZ OLMALARI .............................................. 387
1. AZERBAYCAN ........................................................................................................ 387
☸ Dağlık Karabağ Sorunu (Azerbaycan & Ermenistan) ......................................... 387
~ XXVII ~
2. KAZAKİSTAN .......................................................................................................... 388
3. KIRGIZİSTAN .......................................................................................................... 388
4. ÖZBEKİSTAN ......................................................................................................... 388
5. TÜRKMENİSTAN .................................................................................................... 389
C. BAĞIMSIZ DEVLETLER TOPLULUĞU (ALMA ATA ZİRVESİ) .................................. 389
D. TİKA (TÜRK İŞBİRLİĞİ VE KALKINMA AJANSI) (24 OCAK 1992) ............................ 389
E.
DOĞU BLOKU’NDAN SONRA AVRUPA .................................................................... 390
1. BERLİN DUVARI’NIN YIKILMASI ........................................................................... 390
2. AVRUPA EKONOMİK TOPLULUĞU’NDAN (AET) AVRUPA BİRLİĞİ’NE (AB) ..... 390
a) Maastricht Kriterleri ............................................................................................. 391
b) Kopenhag (Copenhagen) Kriterleri (22 Haziran 1993) ....................................... 392
3. NATO’NUN AVRUPA’DA GENİŞLEMESİ ............................................................... 392
4. TÜRKİYE’NİN AVRUPA BİRLİĞİ SÜRECİ ............................................................. 393
5. AB’NİN ORGANLARI .............................................................................................. 394
a) AB Komisyonu .................................................................................................... 394
b) AB Parlamentosu ................................................................................................ 394
c) Adalet Divanı ...................................................................................................... 394
d) Avrupa Konseyi .................................................................................................. 394
e) Sayıştay .............................................................................................................. 394
f) Ekonomik ve Sosyal Komite ............................................................................... 394
g) Avrupa Yatırım Bankası ...................................................................................... 394
F.
YENİ OLUŞUM SÜRECİNDE BALKANLAR ................................................................ 395
1. YUGOSLAVYA’NIN DAĞILMASI ............................................................................ 395
2. KOSOVA SORUNU ................................................................................................ 396
3. ARNAVUTLUK’TA DEMOKRATİKLEŞME ÇABALARI ........................................... 396
4. ABD’NİN BALKAN POLİTİKASI ............................................................................. 397
G. ORTA DOĞU VE AFGANİSTAN’DAKİ GELİŞMELER ................................................ 397
1. KÖRFEZ SAVAŞLARI ............................................................................................. 397
a) I. Körfez Savaşı (1990-1991) .............................................................................. 397
b) II. Körfez Savaşı (2003 - ...) ................................................................................ 399
2. FİLİSTİN SORUNU VE ORTA DOĞU’DA BARIŞ GÖRÜŞMELERİ ....................... 399
3. AFGANİSTAN’DAKİ GELİŞMELER ........................................................................ 400
4. ORTA DOĞU’DA “SU” SORUNU ............................................................................ 401
H. DÜNYA’DAKİ GELİŞMELER ....................................................................................... 401
1. BİLİMSEL VE TEKNOLOJİK GELİŞMELER ........................................................... 401
~ XXVIII ~
~ İÇİNDEKİLER ~
2. KÜRESELLEŞME VE ETKİLERİ ............................................................................ 403
İ.
DEĞİŞEN DÜNYA VE TÜRK DIŞ POLİTİKASI ........................................................... 403
1. TÜRKİYE-RUSYA FEDERASYONU İLİŞKİLERİ .................................................... 403
2. TÜRKİYE’NİN KAFKASYA VE ORTA ASYA POLİTİKASI ...................................... 403
☸ Karadeniz Ekonomik İş Birliği Teşkilâtı (KEİ) (1992) .......................................... 404
☸ Türk Kültürü ve Sanatları Ortak Yönetimi (TÜRKSOY) (1993) ........................... 405
☸ Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) (1993) ......................................................... 405
3. TÜRKİYE’NİN ORTA DOĞU POLİTİKASI .............................................................. 405
4. TÜRKİYE’NİN BALKAN POLİTİKASI ...................................................................... 405
J.
KIZILAY’IN YURT DIŞI YARDIM FAALİYETLERİ ...................................................... 407
K.
TÜRK ORDUSU VE DÜNYA BARIŞINA KATKILARI .................................................. 407
L.
1980 SONRASI TÜRKİYE ........................................................................................... 408
1. SİYASÎ GELİŞMELER ............................................................................................. 408
2. SOSYO-KÜLTÜREL VE SANATSAL GELİŞMELER .............................................. 409
3. DÖNEMİN DİĞER ÖNEMLİ GELİŞMELERİ ........................................................... 410
4. EKONOMİK GELİŞMELER ..................................................................................... 410
M. KÜRESEL SORUNLAR ............................................................................................... 411
1. KÜRESEL ISINMA .................................................................................................. 411
2. KYOTO PROTOKOLÜ (11 Aralık 1997) ................................................................. 411
3. ÇERNOBİL NÜKLEER KAZASI (1986) ................................................................... 412
4. YOKSULLUK VE AÇLIKLA MÜCADELE ................................................................ 412
5. SALGIN HASTALIKLAR .......................................................................................... 412
~ XXIX ~
“İslamiyet
“
Ön
ncesi Türk Taarihi”
KPSSS / Tarihin Pu
usulası
I. BÖLÜM
İSLÂ
ÂMİY
YET Ö
ÖNCESSİ TÜRK TA
ARİH
Hİ
Bu bö
ölümden oortalama “1”
“ soru çııkmaktadıır.
KPSS’D
DE ÇIKMIŞ PERİYO
ODİK SOR
RU ANALLİZİ
(LİSAN
NS)
2
2001
2002
2003
2004
2005
22006
2007
2008
2009
9
2010
20011
2012
2013
(1)
(1)
(-)
(2)
(2)
(1)
(1)
(1)
(1)
(1)
((2)
(1)
(1)
(OR
RTAÖĞRE
ETİM)
(ÖN LİSA
ANS)
2006
2
2008
20
010
20122
2006
2008
2010
2012
(1)
(2)
(1
1)
(3)
(1)
(1)
(1)
(1)
Yazzarın Yorumuu
Değerli adaylar, ÖSSYM’nin başta KPSS olmak üzere gerçekleşttirdiği tüm sınaavlarda bu
bölü
üm ile ilgili sord
duğu sorularda;; ilkler, kavram
m bilgisi ve yerle
eşik hayatın kaanıtları konula
arı üzerinde yoğ
ğunlaştığı görüllmektedir. Geneellikle bilgi ağırrlıklı olarak orta
talama “1”
soru
unun geldiği bu
u bölümde edinnilecek bilgiler, sonraki süreçtte İslâm kültürüünün Türk
kültü
ürü üzerindeki etkisinin
e
anlaşıllması bakımınd
dan oldukça öne
emlidir. 2012 KP
KPSS (Ortaöğreetim)’de sürprizz olarak “3” sorrunun sorulmassı bu bölümün önemini bir kaat daha artırm
mıştır. Bu nedenlle bu bölümde elde edilen kazzanımların soru çözümleriyle bi
birlikte tekrarın
nı öneriyoruz.
~2~
KPSS / Tarihin Pusulası
“İslamiyet Öncesi Türk Tarihi”
I. TÜRK ADI VE ANLAMI
✎ Türk adının anlamı konusunda pek çok kaynak farklı bilgiler vermektedir. Örneğin;
 Kaşgarlı Mahmut’a göre
“olgunluk çağı”
 A. Wambery’e göre
“türemek (törü)”
 G. Doerfer’e göre
“devlete bağlı halk”
 Ziya Gökalp’e göre
“töre sahibi”
 Alman Türkolog Müller’e göre ise
“töreli, kanun-nizam sahibi” demektir.
1. Aşağıdakilerden hangisi Orta Asya coğrafyasında yaşayan Türk topluluklarına
ait kültür merkezlerinden biri değildir?
A) Andronova
B) Altay
D) Alişar
C) Karasuk
E) Anav
✎ Bunun yanında Çin kaynaklarında miğfer, Uygur metinlerinde ise güçlü, kuvvetli ve
cesur olarak geçen Türk kelimesinin türeyen, çoğalan, erdemli, terk edilmiş gibi
farklı anlamları da vardır.
 “Türk” kelimesini siyasî bir isim olarak ilk kez Göktürkler kullanmıştır.
2. “Türk” adından ilk kez aşağıdaki kaynaklardan hangisinde bahsedilmiştir?
A) Çin
B) Arap
D) Latin
C) Bizans
E) Roma
 “Türk” adından ilk kez Çin yıllıklarında bahsedilmiştir. Ancak VI. yüzyılda coğrafî bir
terim olarak "Türkiye" kelimesi ise ilk kez Bizans kaynaklarında geçmektedir.
✎ Öte yandan “Türk” adına Çin, Arap, Pers, Bizans, Rus, Macar ve Hint gibi pek çok
kaynakta rastlanması, Türklerin çok geniş bir coğrafyaya yayıldığını ve bu topluluklarla etkileşim içinde olduğunu kanıtlamaktadır.
3. Aşağıdakilerden hangisinin tarih boyunca “Türk” adına verilen anlamlardan biri
olduğu söylenemez?
A) Olgunluk
B) Töreli
D) Kuvvetli
II. TÜRKLERİN ANAYURDU VE İLK KÜLTÜR MERKEZLERİ
C) Miğfer
E) Kama
✎ Türklerin anayurdu Orta Asya’dır.
✎ Türkler bu bölgede; kuzeyde Sibirya ve Baykal Gölü, güneyde Hindikuş Dağları, ba-
tıda Hazar Denizi ve doğuda Kingan Dağları ile çevrili alanda yaşamışlardır.
✎ Türklerin ana yurdunun tam olarak belirlenememesinde en önemli etken, göçebe
yaşam tarzı sebebiyle çok geniş alanlara yayılmış olmalarıdır.
✎ Orta Asya’da Türk kültürüne ait önemli kültür merkezleri bulunmaktadır. Bunlar:
 Anav Kültürü
: Orta Asya’nın en eski kültür merkezidir.
4. İslâmiyet öncesi Türk tarihini incelemek
isteyen bir tarihçi, aşağıdaki kaynakların
hangisinden daha çok yararlanabilir?
A) Mısır
 Kelteminar Kültürü : Türklere ait en eski kültür merkezlerinden biridir.
C) İran
B) Çin
D) Latin
E) Arap
 Afanasyevo Kültürü: Bakır madeni kullanılmış, hayvancılık gelişmiştir.
 Altay Kültürü
: Pek çok kültür merkezini içine almaktadır.
 Andronova Kültürü : Türklerin ilk ataları oldukları kabul edilmektedir. Tunçtan
ve altından yapılmış eşyalar ilk kez burada bulunmuştur.
 Karasuk Kültürü
: Andronova kültürüne benzer. İlk kez demiri işlemişlerdir.
 Taştık Kültürü
: Tagar kültürüyle benzerlik gösterir.
 Tagar Kültürü
: Türklere ait en gelişmiş kültür merkezidir.
 Bu kültürlerden günümüze en yakın olanı Tagar Kültürü'dür.
5. Orta Asya’da yaşayan Türklerin ana yurdunun net olarak belirlenememesinde ve
buna bağlı olarak araştırmaların güçleşmesinde etkili olan temel faktör aşağıdakilerden hangisidir?
A) Yönetimde ikili teşkilât uygulamaları
B) Yazıyı geç kullanmaları
C) Göçebe yaşam tarzı nedeniyle çok geniş alanlara yayılmış olmaları
D) Türk adının pek çok kaynakta geçmesi
III. ORTA ASYA’DAN GÖÇLER
E) Temel geçim kaynaklarının hayvancılık
olması
✎ Türklerin ilk göçleri MÖ XVI. yüzyıldan itibaren başlamış ve sürekli devam etmiştir.
✎ Göçlerin kolaylaşmasını sağlayan en önemli neden at unsurudur. Ayrıca at, onların
kabiliyet gücünü artırmış ve savaşlarda da başarılı olmalarında etkili olmuştur.
1-D
2-A
3-E
4-B
5-C
~3~
“İslam
miyet Öncesi Türk Tarihi””
KPSS / Ta
arihin Pusulaası
A. Gö
öçlerin Nedenleri
 Ortta Asya’nın olu
umsuz iklim koşulları (kuraklık-bozkır) (Coğrrafî)
 Hayyvan hastalıklaarı ve meraların azalması (Co
oğrafî-Ekonom
mik)
 Nüfus artışına bağlı olarak yaşa
am alanlarının yetersizliği
y
(Soosyal)
1. Aşağıdakileerden hangisi Türklerin Orta
Asya’dan g
göç etmelerinin
n nedenlerinde
en
biri değildi r?
 Çin
n ve Moğol gibii dış güçlerin baskısı
b
(Siyasî)
A) Olumsuuz iklim koşullarrı
 Yen
ni yerler bulmaa arzusu (özgürlüklerine düşkkün olmaları) ((Siyasî)
B) Tarımsaal faaliyetlerle uğraşılması
u
C) Boylar aarasında yaşanan mücadelelerr
 Boyylar arasındakii mücadeleler (Siyasî)
D) Cihan hhâkimiyeti mefkû
ûresi
 Cih
han hâkimiyeti mefkûresi (Gaaza Anlayışı) (Siyasî)
E) Nüfus aartışı
B. Gö
öçlerin Sonu
uçları
 Ortta Asya kültürü
ü dünyanın değğişik bölgelerin
ne yayılmıştır.
 Türrk kültürü farklı kültürlerle ka
aynaşmıştır.
 Yen
ni Türk devletleeri kurulmuştu
ur.
 Yen
ni göç dalgalarrına neden olm
muşlardır. {Ör: Kavimler
K
Göçüü (MS 375)}
 Göçler Türk tarihinin bir bütün olarak incelenmesini zorlaşttırmıştır.
Türk devletleriinden hangisi2.
2 Aşağıdaki T
nin Avrupaa’da devlet kurup egemenlik
sağladığı ssavunulamaz?
A) Bulgarlarr
IV. İLK TÜRK TTOPLULUK
KLARI VE DEVLETLE
D
ERİ
Orta
a Asya’daki TTürk Devletleri
Asya (Büyük) Hun D
Devleti
Göktürk Devleti
Kutlu
uk (II. Göktürk) Devleti
Uygu
urlar
Hazarlar
Türgiişler
Avarlar (Juan Juanlaar)
Kırgızzlar
Karlu
uklar
Sibirller (Sabirler)
Akhu
unlar (Eftalitler)
Kime
ekler
Başkırtlar
B) Avarla
ar
D) Gööktürkler
C) Hunla
ar
E) Macarlar
Av
vrupa’daki TTürk Devletle
eri
Avrupa (Batı) Hunn Devleti
Avarlar (Juan Juannlar)
Bulgarlar
Ma
acarlar
Kıp
pçaklar (Kumannlar)
Uzlar
Peçenekler
Sib
birler (Sabirler)
 Hunlar
H
ve Avarla
ar hem Asya’da
a hem de Avrupa’da teşkilâtlı bbirer devlet kurrmuştur.
Ayyrıca Avrupa’da
a varlık göstereen devletler Hıriistiyanlığı benim
msediği için zam
manla
millî
m benliklerini yitirerek asimille olmuşlardır.
3.
3
I.
Türgişleer
II. Hunlar
III. Avarlar
Yukarıdaki lerden hangile
eri hem Asya
hem de Avvrupa’da teşkilâ
âtlı birer devlett
kurmuştur?
?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I vve III
C) I ve II
E)
E II ve III
4.
4 İlk atlı göççebe Türk toplu
uluğu aşağıdak
kilerden han gisidir?
A) Hunlar
B) Kırgızlar
D) Kaarluklar
C) İskitlerr
E) Göktürkler
G
A. İskkitler (Sakallar) (M.Ö. VIII.
V - III. Yüzyıl)
✎ İskiitler ilk atlı-göçebe Türk topluluğu olarak bilinmektedir.
b
✎ Savvaşçı bir topluluktur.
✎ En önemli hüküm
mdarları Alper Tunga’dır.
T
 Firrdevsî, “Şehnâm
me” adlı eserind
de Alper Tunga’dan “Afrasiyapp” ismiyle bahssetmiştir.
5.
5 İranlı şair F
Firdevsî’nin Şe
ehnâme adlı es
serinde kend
disinden “Afrasiiyap” olarak ba
ahsettiği ünlü
ü Saka hakanı aşağıdakilerde
en
hangisidir?
?
A) Alper Tu nga
B)
B Tomris
C) Çiçi
D)
D Cogu
E) Ki-ok
✎ Sakka Hanı Tomriss Hatun, bir “kkadın hükümda
ar” olarak Türkk ve dünya tariihinde son
derrece önemli bir yere sahiptirr. Nitekim o, “d
dünyanın ilk kaadın hükümda
arı” olarak
kab
bul edilmekted
dir.
~4~
1-B
2--D
3-E
4-C
4
5-A
KPSS / Tarihin Pusulası
“İslamiyet Öncesi Türk Tarihi”
✎ İskitlerin özellikle altın ve gümüş işçiliğinde usta olmaları, onlara “Bozkırın Kuyum-
cuları” unvanını kazandırmıştır.
✎ Pantolon, kemer ve kemer tokasını tüm dünyaya tanıtmışlardır.
✎ Ordularında “amazon” adı verilen kadın askerler bulundurmuşlardır.
1. İskitler (Sakalar) ile ilgili olarak verilen
aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?
A) Atı evcilleştiren ilk topluluktur.
✎ Ön Asya’da atı evcilleştiren ilk topluluktur.
B) Ordularındaki kadın askerlere “amazon”
adını vermişlerdir.
✎ Alper Tunga ve Şu destanları ünlüdür.
C) En ünlü hükümdarları Teoman’dır.
✎ En önemli savaşları Perslerle (İranlılar) olmuştur.
D) Pantolon, kemer, kemer tokası gibi pek
çok malzemeyi dünyaya tanıtmışlardır.
 İskitlerin “Alper Tunga Destanı” ile İranlı şair Firdevsî’nin Gazneli Sultan Mahmut’a
E) İranlılar (Persler) ile yaptıkları savaşlar
Firdevsî’nin “Şehnâme” adlı eserine konu olmuştur.
sunduğu “Şehnâme” adlı eser İskit-Pers (İran) savaşını konu alır.
B. Asya (Büyük) Hun Devleti (M.Ö. IV. yy - M.S. 216)
✎ Hunlar hakkındaki ilk bilgilere Çin kaynaklarında rastlanmaktadır.
✎ Orta Asya’da kurulan ilk Türk devletidir. (Bilinen ilk teşkilâtlı Türk devleti)
✎ Orta Asya’daki Türk boylarını ilk kez bir bayrak altında toplamıştır.
2. Orta Asya’da madencilik alanında gösterdikleri gelişmeler nedeniyle “Bozkırın
Kuyumcuları” unvanıyla anılan Türk topluluğu aşağıdakilerden hangisidir?
B) İskitler
A) Hunlar
✎ Devlet, boylar birliği federasyonu anlayışına göre örgütlenmiştir. (federatif yapı)
D) Karluklar
✎ Merkezi Ötüken olan devletin kurucusu Teoman’dır.
C) Uygurlar
E) Avarlar
✎ Teoman özellikle Çin üzerine akınlar yapmış, ilk Çin İmparatoru olan Qin Shi Huang
bu akınlara karşı dünyaca ünlü Çin Seddi’ni yaptırmıştır. (yaklaşık uzunluğu 8.851
km.’dir.)
✎ Bu dönemde Türk-Çin rekabetinin en önemli ekseni “İpek Yolu” ticareti olmuştur.
✎ Büyük Hun Devleti’nde en parlak dönem Mete Han döneminde yaşanmıştır.
 Oğuz Kağan Destanı’nda “Oğuz Han”la özdeşleştirilen Hun hükümdarı Mete Han’dır.
3.
I.
Orta Asya’da kurulan ilk Türk devletidir.
II. İlk Türk devlet teşkilâtı oluşturulmuştur.
III. Türklere ait ilk yazılı eserler olan Orhun
Kitabeleri’ni yazmışlardır.
IV. İlk düzenli ordu teşkilâtı kurulmuştur.
✎ Mete Han döneminde teşkilâtlanmaya çok önem verilmiştir. Nitekim bu dönemde;
Yukarıdakilerden hangileri Asya Hun
 İlk devlet teşkilâtı oluşturulmuştur.
Devleti’yle ilgilidir?
 İlk kez Türk siyasî birliği sağlanmıştır. (boylar birliği federasyonu)
A) I, II ve III
B) Yalnız IV
D) I, II ve IV
 İlk kez “İkili Yönetim” sistemi ile “Kurultay” (Danışma Meclisi) oluşturulmuştur.
C) I ve IV
E) II, III ve IV
 İlk düzenli ordu teşkilâtı kurulmuştur.
 Orduda “Onlu Sistem” oluşturulmuştur.
 Mete Han’ın tahta çıkış tarihi olan M.Ö. 209 yılı, Kara Kuvvetleri Komutanlığı’nın
kuruluş tarihi olarak kabul edilmektedir.
✎ Mete Han Çin’e birçok sefer düzenlemişse de, Çin toplumu içerisinde asimile olma-
mak için Çin’e yerleşmemiş, sadece Çin’i vergiye bağlamıştır. (ekonomik amaçlı)
4. Çin İmparatoru Qin Shi Huang aşağıdaki
Türk devletlerinden hangisinin akınlarını
önlemek amacıyla ünlü Çin Seddi’ni inşa
ettirmiştir?
A) Hunlar
B) Avarlar
D) Türgişler
C) Hazarlar
E) Göktürkler
✎ Mete’nin ölümünden sonra, özellikle Ki-ok döneminden itibaren Çin politikasının
(entrikalar) da etkisiyle devlet parçalanma sürecine girmiş ve halkın önemli bir bölümü batıya göç etmiştir. Bu gelişme beraberinde Kavimler Göçü’ne yol açmıştır.
1. Kavimler Göçü (375)
✎ Asya Hun Devleti’nin dağılmasından sonra Hunların Karadeniz’in kuzeyine doğru
gelmeleri bu bölgede yeni bir göç hareketini başlatmıştır.
5. Oğuz Kağan Destanı’nda kendisinden
“Oğuz Han” olarak bahsedilen ünlü Hun
hükümdarı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Teoman
B) Ki-ok
C) Mete Han
D) Attila
✎ Batı’ya doğru gelişen bu göçler sonucunda Vizigotlar, Ostrogotlar, Vandallar gibi
E) Balamir Kağan
Germen topluluklar da Avrupa’nın içlerine doğru göç etmişlerdir.
✎ Dünya tarihinin bu en büyük kitlesel göç hareketine “Kavimler Göçü” adı verilmek-
tedir.
1-C
2-B
3-D
4-A
5-C
~5~
“İslamiyet Öncesi Türk Tarihi”
KPSS / Tarihin Pusulası
2. Kavimler Göçü’nün Sonuçları
✎ Roma İmparatorluğu 395’te Doğu ve Batı olarak ikiye ayrılmıştır. (Batı Roma İmpa-
ratorluğu 476’da yıkılmıştır.)
✎ İlkçağ sona ermiş, Ortaçağ başlamıştır.
1. Aşağıdakilerden hangisi Asya Hun Devleti’nin yol açtığı Kavimler Göçü’nün sonuçları arasında gösterilemez?
A) Skolâstik düşüncenin ortaya çıkması
✎ Avrupa’da krallık rejimi zayıflamış, feodalite (derebeylik) ortaya çıkmıştır.
B) Büyük Hun Devleti’nin kurulması
✎ Kilisenin etkisiyle Avrupa’da Skolâstik düşünce egemen olmuştur.
C) Avrupa’nın etnik ve siyasî yapısının değişmesi
 Skolâstik Düşünce: Ortaçağ Avrupası’nda kilisenin öğretilerini içeren, aynı zamanda
D) Roma İmparatorluğu’nun siyasî bütünlüğünün bozulması
bilimi reddeden bir anlayıştır.
E) Feodalite (derebeylik) rejiminin ortaya
çıkması
✎ Avrupa’nın siyasî, ekonomik ve sosyal yapısı değişmiştir.
✎ Avrupa’nın etnik yapısı değişmiş ve yeni devletlerin temelleri atılmıştır.
✎ Avrupa’da bir Hun devleti kurulmuştur. (Avrupa Hun Devleti)
C. Avrupa (Batı) Hun Devleti (375 - 469)
2. Türk tarihinde Kavimler Göçü (375) sonrasında batıya göç ederek Avrupa’da bir
devlet kurmayı başaran ilk Türk topluluğu aşağıdakilerden hangisidir?
A) Macarlar
✎ Avrupa (Batı) Hun Devleti, Avrupa’da kurulan ilk Türk devletidir.
B) Bulgarlar
D) Kıpçaklar
C) Hunlar
E) Peçenekler
✎ Doğu ve Orta Avrupa’da Balamir Kağan tarafından kurulmuştur.
✎ Attila döneminde en parlak dönemini yaşamıştır.
✎ Attila zamanında Bizans ve Batı Roma karşısında üstünlük sağlanmış, bu başarılar
sonucu Margus ve Anatolius barışları imzalanmıştır.
✎ Attila’nın ölümü sonrası devlet zayıflamaya başlamış, 469 yılında Bizans ve diğer
kavimlerin saldırıları sonucu yıkılmıştır.
3. Hıristiyanların günahlarından dolayı kendilerini cezalandırmak amacıyla Tanrı tarafından gönderildiğini düşündükleri ve
“Tanrı’nın Kamçısı” olarak nitelendirdikleri
Türk hükümdarı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Attila
 Attila, Hıristiyanlar tarafından “Tanrı’nın Kamçısı” olarak nitelendirilmiştir. Hıristi-
B) Mete
D) Balamir
yanların böyle bir niteleme yapmalarındaki temel sebep, günahlarından dolayı Attila’nın kendilerini cezalandırmak için Tanrı tarafından gönderildiğini düşünmeleridir.
C) Teoman
E) Bilge Kağan
4.
D. Göktürk Devleti
I.
1. I. Göktürk Devleti (552 - 659)
III. Sasani
✎ Orta Asya’da kurulan ikinci büyük Türk devletidir.
daki devletlerden hangileri ile mücadele
Çin,
II. Bizans,
Göktürkler, İpek Yolu ticareti için yukarı-
✎ Türk adını ilk kez kullanan (ilk kez Türk adıyla kurulan) Türk devletidir.
etmiştir?
✎ Asya Hunları’ndan sonra Türk boylarını ikinci kez bir bayrak altında toplamıştır.
A) Yalnız II
B) Yalnız III
D) I ve III
✎ Başkenti Ötüken olan devletin kurucusu Bumin Kağan’dır.
C) I ve II
E) I, II ve III
✎ Bumin Kağan, ülkeyi “Doğu”-“Batı” şeklinde ikiye ayırmış ve Batı’nın yönetimini de
kardeşi İstemi Yabgu’ya vermiştir.
 Bu sistem İkili Yönetim sistemidir. Bu sisteme göre ülke, doğu ve batı olarak ikiye ayrılırdı. İkili Teşkilât, İslâm öncesi Türk devletlerinde federal yönetim anlayışı olduğunu açıkça göstermektedir.
✎ Devlet Mukan Kağan döneminde en parlak devrini yaşamıştır.
✎ Göktürkler İpek Yolu için ise Çin, Bizans ve Sasanilerle mücadele etmişlerdir.
5. İslâmiyet öncesi Türk topluluklarında devlet
“Doğu” ve “Batı” şeklinde ikiye ayrılarak yönetilmiş, Batı’da yönetim Yabgu’ya verilmiştir. Ancak Yabgu iç işlerinde serbestken, dış
işlerinde Kağan’a bağlı kalmıştır.
Bu durum aşağıdaki yönetim sistemlerinden hangisi ile açıklanabilir?
A) Demokratik
✎ Çin baskısı ve iç karışıklıklar nedeniyle zamanla zayıflayan devlet, 582’de Doğu ve
Batı olmak üzere ikiye ayrılmış; Doğu Göktürk Devleti 630’da, Batı Göktürk Devleti
ise 659’da Çin egemenliğine girmiştir.
~6~
B) Monarşi
D) Federatif
1-B
2-C
C) Meşrutî
E) Merkeziyetçi
3-A
4-E
5-D
KPSS / Tarihin Pusulası
“İslamiyet Öncesi Türk Tarihi”
2. Kürşad Ayaklanması (İhtilâli) (639)
✎ 630-680 yılları arasında 50 yıl esaret dönemi yaşayan Türkler bağımsızlık için isyan
etmişlerdir. Bunlardan en önemlisi 639 tarihli Kürşad Ayaklanması’dır.
1. Türk tarihinde görülen Kürşad Ayaklanması ile ilgili olarak;
✎ 639 yılında gelişen bu bağımsızlık hareketinde, Kürşad ve 39 arkadaşı Çin esaretine
I.
son vermek için Çin sarayını basmış, ancak çıkan mücadelede isyancıların tümü öldürülmüştür.
Türklerin bağımsızlığını hedefleyen bir
ayaklanmadır.
II. Doğu Göktürk Devleti’nin Çin egemenliği altında olduğu dönemde yaşanmıştır.
 639’da başlayıp 40 kahraman Türk’ün ölümüyle sonuçlanan Kürşad Ayaklanması,
III. Türklerin İslâmlaşma sürecine önemli
Türk tarihindeki ilk bağımsızlık mücadelesi olarak bilinmektedir.
katkı sağlamıştır.
yargılarından hangileri doğrudur?
✎ Kürşad İsyanı başarıya ulaşamamışsa da, sonraki süreçte Türklerin bağımsızlık mü-
A) Yalnız I
cadelelerine örnek olması bakımından önemlidir. Nitekim Göktürkler, bu isyandan
sonra Kutluk Kağan’ın önderliğinde bağımsızlık mücadelesi vermiş ve II. Göktürk
(Kutluk) Devleti’ni kurmuşlardır.
3. II. Göktürk (Kutluk) Devleti (682 - 744)
✎ Kutluk Kağan, gizli bir teşkilât kurarak Göktürkleri bağımsızlık mücadelesi için ör-
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
2. Göktürk Devleti’ni yeniden kurduğu için
“İlteriş” unvanını alan ve yaptığı 46 seferle Çin’i baskı altında tutan Göktürk hakanı aşağıdakilerden hangisidir?
gütlemiş ve isyan bağımsızlıkla sonuçlanmıştır. Böylece II. Göktürk (Kutluk) Devleti
başkent Ötüken olmak üzere Kutluk Kağan tarafından kurulmuştur.
A) Kül Tigin
B) Bumin Kağan
C) Mukan Kağan
D) Kutluk Kağan
E) Bilge Kağan
 Kutluk Kağan devleti tekrar kurduğu için İlteriş (derleyen, toplayan) unvanı almıştır.
✎ Kutluk Kağan yaptığı 46 seferle Çin’i baskı altında tutmuş, bu durumun devlete ge-
rek siyasî gerekse ekonomik anlamda önemli getirileri olmuştur.
✎ Kutluk Kağan, ayrıca danışman olarak Vezir Tonyukuk’u seçmiş, ordu ve diplomasi
ile ilgili işlerini ona bırakmıştır.
 Vezir Tonyukuk Türk tarihinin ilk veziri olarak kabul edilmektedir.
3.
I.
Yazıyı ilk kez kullanan Türk devletidir.
II. İlk Türk alfabesini oluşturmuşlardır.
III. Manihaizm dinini benimsemişlerdir.
IV. Ordu ve devlet sisteminin temellerini
atmışlardır.
V. İlk kez matbaayı kullanmışlardır.
✎ II. Göktürk Devleti’nde Bilge Kağan devri ise en parlak dönemdir.
✎ Dönemin en önemli gelişmelerinden biri 720 tarihli Şantan Savaşı’dır. Bu savaşta
Bilge Kağan Çin ordusu ve ittifakını dağıtmıştır.
Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri
Göktürklere ait özellikler arasındadır?
A) I ve II
B) I ve IV
D) III ve V
C) II ve III
E) II, IV ve V
✎ Devletin Bilge Kağan dönemindeki üstünlüğü Kül Tigin zamanında devam etse de,
743 yılında Karluklar, Basmiller ve Uygurlar birleşip Kutluk Devleti’ni yıkmışlardır.
4. Göktürklerin Türk Tarihindeki Yeri ve Önemi
✎ Türk adıyla kurulan ilk Türk devletidir.
✎ Yazıyı ilk kez kullanan Türk devletidir.
✎ İlk Türk alfabesini (Göktürk/Orhon Alfabesi) oluşturmuşlardır.
✎ Türklere ait ilk Türkçe yazılı belgeleri (Orhun Kitabeleri) bırakmışlardır.
✎ Türklerde devlet ve millet olma bilincini geliştirmişlerdir.
4. Göktürklerin aşağıda verilen özelliklerinden hangisi, onların ulusçu bir devlet anlayışına sahip olduğunu kanıtlar niteliktedir?
A) Doğu-Batı olmak üzere iki koldan yönetilmişlerdir.
B) Orta Asya’da devlet kurmuşlardır.
✎ Çin, Bizans ve Sasanilerle ticarî ilişkilerde bulunmuşlardır.
C) Hükümdarları, komşu ülke hanedanlıklarıyla akrabalık kurmuştur.
✎ Ergenekon ve Bozkurt Destanları en önemli sözlü edebiyat eserleridir.
D) Çin, Bizans ve Sasanilerle ticarî ilişkilerde bulunmuşlardır.
 Göktürklerin adında “Türk” kelimesinin olması, kendilerine özgü bir alfabe oluştur-
E) Kendilerine özgü bir alfabe oluşturmuşlardır.
maları ve Çin’e karşı bağımsızlık mücadelesi vermeleri, onların ulusçu (milliyetçi) bir
devlet niteliği taşıdıklarını kanıtlamaktadır.
1-C
2-D
3-A
4-E
~7~
“İslamiyet Öncesi Türk Tarihi”
KPSS / Tarihin Pusulası
E. Uygur Devleti (744 - 840)
✎ Devletin kurucusu Kutluk Bilge Kül Kağan’dır.
✎ Karluk ve Basmillerle birleşip, Göktürk Devleti’ne son vererek kendi devletlerini
kurmuşlardır.
✎ Merkezleri Ötüken’dir. Ancak daha sonra Ordu Balıg (Karabalgasun) olmuştur.
✎ Kutluk Bilge Kül Kağan’ın ölümü üzerine yerine oğlu Moyen-Çur geçmiştir. Bu dö-
nemin en önemli olayı, Araplarla Çinliler arasındaki 751 Talas Savaşı’dır.
✎ Bögü Kağan dönemi devletin en parlak ve en zengin dönemidir. Nitekim büyük sa-
raylar bu dönemde inşa edilmiştir.
✎ Bu dönemde eti yasaklayan Manihaizm ile savaşmayı yasaklayan Budizm dinleri-
nin etkisiyle göçebe yaşam tarzının yerini “yerleşik hayat” almaya başlamıştır.
1. İlk Türk devletleriyle ilgili olarak;
I.
Avrupa’da devlet kurmuşlardır.
II. Manihaizm’i kabul etmişlerdir.
III. Kendilerine özgü 14-18 harfli bir alfabe
oluşturmuşlardır.
IV. Orduyu onluk sisteme göre ilk kez düzenlemişlerdir.
V. İlk kez matbaayı kullanmışlardır.
Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri
Uygurlara ilişkindir?
A) I ve III
B) I ve V
D) II, III ve V
✎ Uygurlar Manihaizm’in etkisiyle hükümdarlarına “Ay Tengri” unvanı vermişlerdir.
C) IV ve V
E) III, IV ve V
✎ 840’ta Kırgızlar tarafından yıkılan devlet, Sarı Uygurlar ve Turfan Uygurları olmak
üzere ikiye ayrılmıştır.
✎ Turfan Uygurları Moğolların bünyesinde önemli görevlere gelmiş, ayrıca bu toplu-
luğun Türk kültüründen etkilenmesine olanak sağlamışlardır.
1. Manihaizm ve Budizm Dinlerinin Uygurlar Üzerindeki Etkileri
✎ Savaşçılık özelliklerini kaybetmişlerdir.
2. Uygur Devleti ile ilgili olarak aşağıda verilen bilgilerden hangisi doğru değildir?
A) Göçebe yaşamı terk edip, yerleşik hayata geçen ilk Türk devletidir.
B) Kendilerine özgü bir alfabe oluşturmuşlardır.
✎ Hayvancılık önemini kaybetmeye başlamış, tarıma yönelmişlerdir.
C) Ciltçilik, fresk ve minyatür sanatının ilk
örneklerini vermişlerdir.
✎ Ticaret gelişmiş, bilim ve sanatla uğraşmaya başlamışlardır.
D) İlk kez kâğıt ve matbaayı kullanmışlardır.
✎ Halkın yeni dinlerini öğrenmesi için çok sayıda kitap yazmışlar ve bu kitapların bası-
E) Türk boylarını ilk kez tek bir çatı altında
toplayan Türk devletidir.
mında bir anlamda matbaanın temeli sayılabilecek kalıplar kullanmışlardır.
✎ Çin kültürü ve dininin etkisi altına girmişlerdir.
✎ Gittikçe zayıflamışlar ve iç karışıklığa sürüklenmişlerdir.
2. Uygurların Türk Tarihindeki Yeri ve Önemi
3. Hukuk kurallarını yazılı hale getiren ilk
Türk devleti aşağıdakilerden hangisidir?
A) Hazarlar
✎ Yerleşik hayata geçen ilk Türk devletidir.
B) Hunlar
D) Avarlar
C) Uygurlar
E) Göktürkler
✎ Türk tarihinin ilk şehirlerini kurmuşlardır. (Beşbalık, Ordubalık, Turfan...)
✎ Kâğıt ve matbaayı kullanan ilk Türk devletidir. (hareketli ya da tahtadan harfler)
✎ Manihaizm inancındaki bazı terimleri Türkçeye çevirmişlerdir. (Bu durum, Uygurla-
rın ulusçu bir yapıya sahip olduğunu kanıtlamaktadır.)
✎ Mimarî eserler (tapınak, saray, ev vb.) bırakan ilk Türk devletidir.
4. Türk tarihinde ilk kez kütüphane oluşturan topluluk aşağıdakilerden hangisidir?
A) Kıpçaklar
B) Uygurlar
D) Bulgarlar
✎ Töreyi yazılı hale getiren ve yazılı hukuk kuralları oluşturan ilk Türk devletidir.
C) Hunlar
E) Macarlar
✎ Ciltçilik, fresk ve minyatür sanatının ilk örneklerini vermişlerdir.
✎ Gök Tanrı inancını terk eden ilk Türk devletidir.
✎ İlk kez kütüphane kuran Türk devletidir.
✎ Altay dil grubundan Hakanîye lehçesiyle konuşan Uygurlar, kendilerine özgü 14-18
harfli bir alfabe (Uygur Alfabesi) oluşturmuşlardır.
5. Uygurların;
I.
Gök Tanrı inancını terk etmeleri,
II. kendilerine ait bir alfabe oluşturmaları,
III. tapınak mimarîsine önem vermeleri
 Uygur Alfabesi “Soğd Alfabesi”nden etkilenilerek hazırlanmıştır.
özelliklerinden hangilerine kendinden
önceki Türk devletlerinde rastlanmaz?
A) Yalnız I
✎ Karabalgasun, Sine-Uşi, Moyen-çur ve Bugut yazıtlarını bırakmışlardır.
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
✎ Mimarîde Türk üçgeni tarzını ortaya çıkarmışlardır.
✎ Orta Oyunu ile Türk tiyatrosunun ilk örneklerini vermişlerdir.
~8~
1-D
2-E
3-C
4-B
5-D
KPSS / Tarihin Pusulası
“İslamiyet Öncesi Türk Tarihi”
3. Türklerin Yerleşik Yaşama Geçmesinin Kesin Kanıtları
✎ Tarımsal faaliyetler
✎ Sulama kanalları
✎ Su değirmenleri
✎ Tarım aletleri (saban, çapa, orak, tırpan vb.)
✎ Tohumluk buğday ambarları
✎ Halktan toprak, konut veya ürün vergisi alınması
✎ Mimarî eserler (saray, sur, tapınak, ev vb.)
✎ Matbaa kullanılması
1.
I.
silah ve at koşum takımı imal etmeleri,
II. çeşitli mimarî eserler oluşturmaları,
III. ticaret ve madencilikle uğraşmaları
İslâmiyet’ten önce Türklerin yukarıdaki
uğraşlarından hangileri yerleşik hayata
geçtiklerinin kesin bir kanıtıdır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
✎ Kitap ya da arşiv belgeleri
C) I ve II
E) I, II ve III
✎ Fresk (duvar süsleme), Vitray (cam süsleme), minyatür vb. süsleme sanatları
DİKKAT !
Değerli adaylar, yukarıda yerleşik hayatın kesin kanıtları bir liste halinde verilmiştir.
Burada dikkat edilmesi gereken temel nokta, eğer herhangi bir faaliyet ya da malzeme
göçebe toplumlarda da görülebiliyorsa, bu unsurların yerleşik hayatın kanıtı olamayacağıdır. Örneğin; at koşum takımları, süs eşyaları, tahıl saklama kapları, tahıl öğütme taşları, heykel, mezar taşı, kemik, ticaret, madencilik, dokumacılık gibi faaliyet ve
malzemeler göçebe toplumlarda da olabileceği için yerleşik hayata kanıt olamaz.
2. İslâmiyet’ten önce Türklerin;
I.
dokumacılık yapmaları,
II. “imge” adı verilen mesken, toprak ve
hayvan vergisi almaları,
III. tarımda sulama kanalları yapmaları
uğraşlarından hangileri yerleşik hayata
geçtiklerinin kesin bir kanıtı değildir?
V. DİĞER TÜRK DEVLETLERİ VE TOPLULUKLARI
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
A. Avarlar (Aparlar/Juan Juanlar)
C) I ve II
E) I, II ve III
✎ İsimleri Çin kaynaklarında “Juan-Juan” olarak geçmektedir.
✎ Orta Asya’da bir devlet kurmuşlarsa da, Göktürkler bu devlete son vermiştir.
✎ Balkanlara göç eden Avarlar, Bayan Han önderliğinde Orta Avrupa’da ikinci kez bir
devlet kurmuşlardır.
 İstanbul’u kuşatan (626’da) ve Hıristiyanlığı kabul eden ilk Türk topluluğu Avarlardır.
✎ Slav topluluklarını devlet yönetimi ve millî bilinç yönünden etkilemişlerdir.
✎ Hıristiyanlığı benimseyen Avarlar zamanla asimile olup kimliklerini yitirmişlerdir.
✎ Ayrıca Avarlar, üzengiyi ve süvari kılıcını Avrupa’ya tanıtan ilk devlettir.
3. Çin kaynaklarında, kendilerinden “Juan
Juan” ismiyle bahsedilen, Orta Asya’dan
Balkanlara göç ederek Bayan Han önderliğinde Orta Avrupa’da bir devlet kuran
ve 626’da Sasanilerle birlikte İstanbul’u
ilk kuşatan Türk devleti aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Hunlar
B) Macarlar
D) Bulgarlar
C) Avarlar
E) Kıpçaklar
B. Karluklar
✎ İslâmiyet’i kabul eden ilk Türk topluluğudur.
✎ Kutluk (II. Göktürk) Devleti’nin yıkılmasında etkili olmuşlardır.
✎ Türgişlerin siyasî varlıklarına son vermişlerdir.
✎ Moğollara (Cengiz Han)’a itaat eden ilk Müslüman Türk topluluğudur.
4. İslâmiyet’i kabul eden ilk Türk topluluğu
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Kırgızlar
✎ İlk Müslüman Türk Devleti olan Karahanlıların kurulmasında etkili olmuşlardır.
B) Kimekler
D) Karluklar
C) Türgişler
E) Göktürkler
✎ Talas Savaşı’nda Müslüman Arapları desteklemişler ve Orta Asya’nın Çinlileşmesini
engelleyerek İslâmiyet’in yayılmasını kolaylaştırmışlardır.
C. Kırgızlar
✎ Orta Asya’da egemenlik kuran son Türk boyu Kırgızlardır.
✎ Uygurlara isyan ederek bağımsızlıklarını ilân etmişlerdir.
✎ Moğolların hâkimiyeti altına girip, Cengiz Han’a itaat eden ilk Türk topluluğudur.
5. Dünyanın en uzun destanı olarak bilinen
“Manas Destanı”, aşağıdaki Türk topluluklarından hangisine aittir?
A) Uygurlar
B) Kırgızlar
D) Peçenekler
✎ Dünyanın en uzun destanı olan (400 bin mısra) Manas Destanı’nı oluşturmuşlardır.
C) Ak Hunlar
E) Bulgarlar
✎ Kırgızlara ait Yenisey Yazıtları önemlidir.
✎ Günümüz Kırgızistan Devleti 1991’de kurulmuş olup, başkenti Bişkek’tir.
1-B
2-A
3-C
4-D
5-B
~9~
“İslamiyet Öncesi Türk Tarihi”
KPSS / Tarihin Pusulası
D. Hazarlar
✎ Orta Avrupa ve Kafkaslarda egemenlik kurmuşlardır.
✎ Hz. Osman döneminde İslâm ordularıyla savaşan ilk devlettir.
✎ Kafkasya’da ve Karadeniz’in kuzeyinde İslâmiyet’in yayılmasını engellemişlerdir.
1. Türk tarihinde ilk kez “Tek Tanrılı” inanç
sistemini benimseyen ve İbraniler dışında “Musevîlik” dinini kabul eden tek Türk
topluluğu aşağıdakilerden hangisidir?
✎ İbraniler (Yahudiler) dışında Musevîliği kabul eden tek topluluktur. Bu nedenle Tek
A) Türgişler
Tanrılı inanç sistemini benimseyen ilk Türk devletidir.
B) Macarlar
D) Peçenekler
C) Avarlar
E) Hazarlar
✎ Hazarlar aynı zamanda paralı ordu kuran ilk Türk devletidir.
✎ İpek Yolu’nun güvenliğini sağlamaları, “Pan-Hazaria (Hazar Barışı)” adı ile bilinen
dönemi başlatmıştır.
E. Peçenekler
✎ Karadeniz’in kuzeyinden batıya göç edip Balkanlar’a yerleşmişlerdir.
2. Peçeneklerle ilgili olarak aşağıda verilen
bilgilerden hangisi doğrudur?
A) Memlûk ordusunda görev almışlardır.
✎ Özellikle Rusların Karadeniz’e inmelerini engellemişlerdir.
B) Türk boylarını ilk kez tek bir çatı altında
toplamışlardır.
✎ Bizans ordusunda paralı asker olarak görev yapmışlardır.
✎ Daha sonra Büyük Selçuklu ordusuna geçen Peçenekler, 1071 Malazgirt Savaşı’nın
C) Bizans ordusundan Selçuklu ordusuna
geçerek Malazgirt Savaşı’nın kazanılmasında etkili olmuşlardır.
✎ Hıristiyanlığı benimseyen devlet Kıpçaklar (Kumanlar) tarafından yıkılmıştır.
D) Kendilerine özgü bir alfabe oluşturmuşlardır.
kazanılmasında etkili olmuşlardır.
E) Asya Hun Devleti’ne bağlı olarak yaşamışlardır.
F. Oğuzlar (Uzlar)
✎ Oğuz, kelime olarak “boy” ve “kabile” anlamına gelmektedir.
✎ Oğuzlar (Uzlar) en kalabalık Türk boyudur. (24 boy)
✎ Bizanslılar Oğuz Türklerine “Uz” adını vermiştir.
✎ Avrupa’ya giden Oğuz boyları millî benliklerini kaybetmiş ve Bizans ordusunda pa-
ralı asker olarak görev yapmışlardır.
✎ X. yüzyılın sonlarına doğru İslâmiyet’i kabul etmişlerdir.
✎ Oğuzlar, Selçuklu ve Osmanlı gibi devletlerin kuruluşunda da etkili olmuştur.
3. 864 yılında Hıristiyanlığı resmî din olarak
kabul eden ve Türk tarihinde “Han” unvanını değiştirip ilk kez “Çar” unvanını kullanan Türk devleti aşağıdakilerden hangisidir?
A) Tuna Bulgarları
B) Turfan Uygurları
C) İtil Bulgarları
D) Avrupa Hunları
E) Kansu Uygurları
G. Sibirler (Sabirler)
✎ Sabir adı, Türkçe “sapan” demek olup “yol değiştiren” anlamına gelmektedir.
✎ Sibirya ve Kafkas coğrafyasında yaşamışlar, bir kısmı Avrupa’ya göç etmiştir.
✎ Sasanilerle birleşip Bizans’a karşı mücadele etmişlerdir.
✎ Avrupa Hunları’ndan sonra Anadolu’ya akınlar yapan Türk topluluğudur.
✎ Bugünkü Sibirya adı Sabir Türklerinden gelmektedir.
4.
 Türk boyları içinde en kalabalık olanıdır.
H. Bulgarlar
✎ Bulgar kelimesi “karışmak” anlamına gelmektedir.
✎ Avarlardan sonra İstanbul’u kuşatan ikinci Türk topluluğudur.
✎ Tuna Bulgar Devleti ve İtil (Volga) Bulgar Devleti olarak ikiye ayrılmaktadır.
✎ Tuna Bulgarları 864’te Hıristiyanlığı resmî din olarak kabul etmiş, Türk tarihinde ilk
 Bizans kaynaklarında “Uzlar” adı ile geçmektedir.
 X. yüzyılın sonlarında İslâmiyet’i kabul etmişlerdir.
Yukarıdaki özellikler aşağıdaki Türk devletlerinden hangisiyle ilgilidir?
A) Sibirler
B) Hazarlar
D) Kırgızlar
C) Oğuzlar
E) Türgişler
kez “Han” unvanını değiştirip yerine “Çar” unvanını kullanmışlardır.
✎ İtil Bulgarları ise İslâmiyet’i kabul etmiştir. Bu nedenle Avrupa’daki Türk-İslâm kül-
türünün ilk temsilcileri sayılırlar.
~ 10 ~
1-E
2-C
3-A
4-C
KPSS / Tarihin Pusulası
“İslamiyet Öncesi Türk Tarihi”
İ. Macarlar
✎ IX. yüzyılın sonlarında Macaristan’da egemenlik kurmuşlardır.
✎ Hıristiyanlığı resmî din olarak kabul etmişler, millî benliklerini yitirmişlerdir.
1.
 Hıristiyanlığı resmî din olarak kabul etmişlerdir.
✎ Bu tarihten itibaren kabile birliğine dayalı siyasî yapıdan çıkıp, krallık sistemine da-
yalı bir yönetim biçimini benimsemişlerdir.
 Krallık sistemine dayalı bir yönetim anlayışını benimsemişlerdir.
✎ Almanların ilerlemesini durdurup, Balkanların Almanlaşmasını engellemişlerdir.
 Türk kültürü, dili ve tarihine ait ilk araştırmaları yapmışlardır.
✎ Türk kültürü, dili ve tarihine ait ilk araştırmaları başlatan topluluktur.
Yukarıdaki özellikler aşağıdaki Türk devletlerinden hangisiyle ilgilidir?
 Dünyadaki ilk Türkoloji Enstitüsü’nü 1870’te Budapeşte’de Macarlar açmıştır.
A) Bulgarlar
B) Macarlar
D) Kırgızlar
C) Türgişler
E) Kimekler
J. Türgişler (Türgeşler)
✎ Orta Asya’da egemenlik kurmuşlardır.
✎ Bilinen ilk hükümdarları Baga Tarkan’dır.
✎ İlk kez para bastıran Türk devletidir. (ilk madeni para: “Yarmak”)
2. Türk tarihinde kendi adına para bastıran
ilk Türk hükümdarı aşağıdakilerden hangisidir?
 Baga Tarkan kendi adına para bastıran ilk Türk hükümdarıdır.
A) Baga Tarkan
B) Sulu Kağan
C) Mete Han
D) Bilge Kağan
E) Kutluk Bilge Kül Kağan
✎ Uygurlardan sonra yerleşik hayata geçen ikinci Türk topluluğudur.
✎ Sulu Kağan döneminde Müslümanlara karşı en çok direnen topluluk olmuşlardır.
✎ Orta Asya’da İslâmiyet’in yayılmasını engellemişlerdir.
✎ Siyasî karışıklıklardan dolayı önce ikiye ayrılan devlet, Karluklar tarafından 766’da
yıkılmıştır.
3. Rusların “İgor” destanına konu olan Türk
devleti aşağıdakilerden hangisidir?
A) Kıpçaklar
K. Kıpçaklar (Kumanlar)
B) Kırgızlar
D) Hazarlar
C) İskitler
E) Eftalitler
✎ Kıpçakların sarı saçlı, mavi ya da yeşil gözlü oldukları bilinir. Bu yüzden Türk boyları
içinde en yakışıklı olanı olarak kabul edilirler.
✎ Karadeniz’in Türkleşmesinde önemli rol oynamışlardır.
✎ Ruslarla yaptıkları mücadeleler “İgor Destanı”na, Oğuzlarla yaptıkları savaşlar ise
“Dede Korkut Hikâyeleri”ne konu olmuştur.
✎ XIII. yüzyılda durumlarını koruyamamışlar ve bir kısmı Moğollara karışmış, bir kısmı
da Altın Orda Devleti’nin egemenliğine girmiştir.
 Kıpçakların “Codex Cumanicus” adıyla iki ciltlik sözlükleri vardır. Eserin özgün metni
İtalya-Venedik’teki San Marko Kütüphanesi'ndedir.
4.
 Oğuzlarla yaptıkları savaşlar Dede Korkut
Hikâyeleri’ne konu olmuştur.
 Codex Cumanicus adıyla iki ciltlik sözlük
hazırlamışlardır.
 Karadeniz’in Türkleşmesinde önemli rol
oynamışlardır.
Yukarıdaki özellikler aşağıdaki Türk devletlerinden hangisiyle ilgilidir?
A) Macarlar
L. Ak Hunlar (Eftalitler)
B) Kimekler
D) Sabirler
C) Başkırtlar
E) Kıpçaklar
✎ Çin baskısından kurtulmak isteyen Hunların bir bölümü, Hindistan’ın kuzeyine göç
edip Ak Hun Devleti’ni kurmuşlardır.
✎ 480 yılında İran'da çıkan Mazdek İsyanı'nın bastırılmasında etkili olmuşlardır.
✎ Göktürkler, İpek Yolu hâkimiyetini sağlamak için Sasanilerle birlikte bu devlete son
vermiştir.
M. Kimekler (Yemekler)
✎ İrtiş Irmağı kıyıları ile Altay Dağları arasında, VII. yüzyılda çeşitli boylarla birlikte
5. “Eftalitler” adıyla da bilinen, 567’de Göktürkler tarafından yıkıldıktan sonra toprakları Göktürkler ile Sasaniler arasında
paylaşılan devlet aşağıdakilerden hangisidir?
A) Kırgızlar
B) Sabirler
D) Karluklar
yaşamış olan bir Türk topluluğudur.
C) Akhunlar
E) Kimekler
✎ VIII. yüzyıla kadar Göktürk egemenliğinde yaşayan Kimekler, bu devletin yıkılması
ile bağımsız olmuş, XI. yüzyılda ise Kıpçakların egemenliğine girmişlerdir.
1-B
2-A
3-A
4-E
5-C
~ 11 ~
“İslamiyet Öncesi Türk Tarihi”
KPSS / Tarihin Pusulası
N. Başkırtlar (Başkurtlar)
✎ Güney ve Orta Ural Dağları’nın iki yanında bulunan bozkır ve ormanlık alanda IV.
yüzyıldan XII. yüzyıla kadar yaşamışlardır.
✎ XII. yüzyıla kadar eski dinlerini koruyabilen Başkırtlar, Altın Orda egemenliğinde İs-
1. Aşağıdakilerden hangisi, Türk devletlerinin kısa zamanda yıkılışında etkili olan
faktörlerden biri değildir?
A) Gök Tanrı inancını benimsemeleri
lâmiyet’i kabul etmiştir. XVII. yüzyıldan itibaren Rus nüfuzu altına girmişlerdir.
B) Kut anlayışının olumsuz etkileri
C) Yönetimde hanedanın erkek üyelerinin
söz sahibi olması
Türk Devletleri’nin Yıkılışında Etkili Olan Faktörler
D) İkili yönetim sisteminin uygulanması
E) Boylar arasındaki siyasî mücadeleler
 Yönetimde hanedanın erkek üyelerinin söz sahibi olması
 İkili yönetim teşkilâtının bölünmeye sebep olması
 Boylar arasındaki siyasî mücadeleler
2.
 Veraset sisteminden kaynaklı taht kavgaları
 Kut anlayışının olumsuz etkileri
I.
han,
 Dış güçlerin baskısı ve hileleri (Çin’in böl-parçala-yönet politikası ve entrikaları)
III. sultan
II. kağan,
Yukarıdakilerden hangileri İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde hükümdarlık unvanı olarak kullanılmamıştır?
A) Yalnız I
VI. İSLÂMİYET ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİ’NDE KÜLTÜR VE
MEDENİYET
A. DEVLET YÖNETİMİ
C) Yalnız III
E) I, II ve III
3. İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde;
1. Hükümdar
I.
✎ Eski Türk devletlerinde boyların bir araya gelmesiyle devlet (İl/El) oluşmuştur.
✎ Devlet, hükümdar tarafından töreye uygun bir şekilde yönetilmiştir. Bu durum hü-
kümdarın yetkilerinin töre ile sınırlandırıldığını göstermektedir.
✎ Hükümdarlar çeşitli unvan ve semboller (alâmetler) kullanmışlardır.
Hükümdarlık Unvanları
B) Yalnız II
D) I ve III
yay,
II. tuğ
III. örgin (taht)
unsurlarından hangileri hükümdarlık alâmeti olarak kullanılmıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
Hükümdarlık Sembolleri (Alâmetleri)
* Hakan
* Tanhu
* Otağ (Çadır)
* Taht (Örgin)
* Han
* Şanyü
* Unvan Alma
* Nevbet (Davul)
* Kağan
* İlteriş
* Kotuz (Sorguç)
* Sancak
* İlteber
* İdikut
* Yay
* Tuğ
4. İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde hükümdara, devleti yönetme yetkisinin Tanrı tarafından verildiğine inanılmıştır.
İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde görülen bu anlayışa ne ad verilmiştir?
A) Kotuz
B) Tuğ
D) Kut
C) Tigin
E) Toygun
 Bağımsızlık sembollerinden Tuğ aynı zamanda bayrak yerine de kullanılırdı. Bununla
birlikte ok hükümdarlık sembolü değildir. Sadece bağlılığı göstermektedir.
2. Kut Anlayışı
✎ İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde hükümdara, devleti yönetme yetkisinin Tanrı
tarafından verildiğine inanılmıştır. Bu anlayışa “Kut Anlayışı” denilmektedir.
5. Aşağıdakilerden hangisi, İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde görülen hükümdarlık alâmetlerinden biri değildir?
A) Taht
B) Hil’ât
D) Nevbet
✎ Kut anlayışı sayesinde hükümdar mutlak otoritesini artırmıştır.
C) Sancak
E) Otağ
✎ Kut anlayışında; bu yetkinin babadan oğula kan bağı ile geçtiği kabul edilmiş, bu
düşünce de taht kavgalarına ve bölünmelere yol açmıştır.
~ 12 ~
1-A
2-C
3-E
4-D
5-B
KPSS / Tarihin Pusulası
“İslamiyet Öncesi Türk Tarihi”
✎ İslâm öncesi Türk devletlerinde “sosyal devlet” anlayışının olduğu görülmektedir.
Bu durumu hükümdarın görevlerinden anlıyoruz.
✎ Hükümdarın başlıca görevleri şunlardı:
⁂ Orduya komuta etmek
⁂ Adaleti sağlamak
1. İslâmiyet öncesi Türklerde;
⁂ Töreyi uygulamak
I.
⁂ Toy düzenlemek
II. toy düzenlemek,
orduya komuta etmek,
III. suçluları yargılamak
⁂ Huzur ve refahı sağlamak
unsurlarından hangileri hükümdarların
görevleri arasında yer alır?
A) Yalnız I
3. Veraset (Egemenlik) Anlayışı
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
✎ Bu anlayışa göre ülke, hükümdar ve ailesinin ortak malı sayılıyordu. (Üleş Sistemi)
✎ İlk Türk devletlerinde düzenli bir veraset anlayışı görülmemiş, bu sitem sağlam bir
temele dayanmamıştır. Nitekim veraset sistemi; ülkede siyasî otoriteyi sarsmış,
taht kavgalarını ortaya çıkarmış ve beraberinde kısa sürede yıkılmaları getirmiştir.
2.
I.
veraset sistemi,
II. ikili teşkilât,
III. kurultay
4. İkili Yönetim Teşkilâtı
Yukarıdakilerden hangileri İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde devlet yönetimi
ile ilgilidir?
✎ Türklerde ilk devlet teşkilâtı, Asya Hun Devleti hükümdarı Mete Han zamanında
oluşturulmuştur.
A) Yalnız I
✎ Bu teşkilâtlanmaya göre, ülke doğu ve batı (ya da sağ–sol) şeklinde ikiye ayrılarak
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
yönetilmiştir. Bu yönetim sistemine İkili Teşkilât adı verilmiştir.
✎ İkili yönetim teşkilâtında; ülkenin doğusunda Kağan, batısında ise Yabgu unvanı ile
hükümdarın kardeşi bulunurdu. Yabgu iç işlerinde serbest, dış işlerinde ise doğuda
bulunan kağana bağlıydı.
 Bu durum, yönetimde merkeziyetçiliğin güçlü olmadığını, ülkede “federal bir yöne-
3. İslâmiyet öncesi Türk topluluklarında Kurultay’ın savaş, barış gibi önemli konularda aldığı kararlar hükümdarı bağlamazdı.
İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde görülen bu durum kurultayın aşağıdakilerden
en çok hangisine benzediğini göstermektedir?
tim” anlayışının olduğunu göstermektedir.
5. Kurultay (Toy/Kengeş)
A) Danışma Meclisi
B) Ulusal Meclis
C) Meclis Hükümeti
D) Kurucu Meclis
✎ Türk devletlerinde siyasî, askerî ve ekonomik kararların alındığı, her türlü devlet
E) Olağanüstü Meclis
işinin görüşülüp karara bağlandığı meclise Kurultay (Toy/Kengeş) adı verilmiştir.
✎ İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde son söz hükümdara ait olduğundan, kurultay
sadece bir “Danışma Meclisi” özelliğine sahiptir. Kurultay, hükümdarın kararlarını
sadece sorgulayabilir ve tartışabilirdi. Ancak yetkilerini sınırlandıramazdı. Nitekim
hükümdarlar bazı dönemlerde Kurultay kararlarına uymamıştır.
✎ Kurultaya katılma hakkı olanlara ise Toygun denilmiştir.
4. İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde her
türlü devlet işlerinin görüşülüp karara
bağlandığı kurum aşağıdakilerden hangisidir?
A) Divan
B) Otağ
D) Kurgan
C) Kengeş
E) Balbal
Kağan
Hatun
(Katun)
Kurultay
Üyeleri
Boy
Beyleri
5.
I.
kağan,
II. kam,
III. yabgu
Hanedan
Üyeleri
İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde, yukarıdakilerden hangilerinin “Kurultay”a
katılma hakkı vardı?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
 Kurultay üyeleri içerisinde din adamlarının yer almaması, İslâm öncesi Türk devletlerinde teokratik (dinsel) yönetim anlayışının olmadığını göstermektedir.
1-D
2-E
3-A
4-C
5-D
~ 13 ~
“İslamiyet Öncesi Türk Tarihi”
KPSS / Tarihin Pusulası
6. Hatun [Katun] ve Tigin
✎ İslâm öncesi Türk devletlerinde hükümdarın eşine Hatun ya da Katun denirdi.
✎ Hatun (Katun)’un Kurultay’a katılma yetkisi vardı.
✎ Hatun, hükümdar sefere gittiği zaman devleti hükümdar adına yönetirdi.
1. Aşağıdakilerden hangisi, İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde hükümdarın erkek
çocuklarına verilen addır?
A) Apa
B) Tigin
D) İdikut
C) Katun
E) Yabgu
 Bu durum kadının devlet yönetiminde söz sahibi olduğunu açıkça göstermektedir.
✎ İlk Türk devletlerinde hükümdarın erkek çocuklarına ise Tigin adı verilirdi. Tiginleri
devlet yönetimi konusunda yetiştiren eğitmenlere de Ataman (İnal/İnanç) denirdi.
7. Boylar Birliği Federasyonu
✎ İslâmiyet öncesi Türk devletleri genellikle boyların birleşmesinden oluşmuştur.
✎ Boyların bir araya gelmesiyle oluşan bu sistemde her boyun bir beyi vardır.
2. İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde, devletin her türlü yazışmalarını yapan görevliye ne ad veriliyordu?
A) Agılıg
B) Yarlığ
D) Toygun
C) Buyruk
E) Bitikçi
✎ Boy beyleri içişlerinde serbest, dışişlerinde ise merkeze bağlıdır. (Federatif Yapı)
Ülke Yönetimi İle İlgili Bazı Kavramlar















Agılıg
: Hazine görevlisi
Apa
Aygucı
Ayuki
Balık
Bitikçi/Tamgacı
Buyruk
İç Buyruk
İl/El
Kurultay (Toy - Kengeş)
Kut
Şad
Toygun
Tudun
Yarlığ
: Sivil yönetici
: Vezir
: Hükümet
: Şehir
: Devlet yazışmalarını yapan görevli
: Bakan
: Saray memuru
: Devlet
: Meclis (Danışma Meclisi)
: Hükümdarlık yetkisini Tanrı’nın verdiğine inanılması
: Taşrada görevli hanedan üyesi (vali)
: Kurultaya (Meclise) girme hakkı
: Vali, vergi memuru
: Hükümdarın emri
3. Aşağıdakilerden hangisi, İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde yönetim ile ilgili bir
kavram değildir?
A) Baksı
B) Yabgu
D) Şad
C) Tudun
E) Kengeş
4. İslâmiyet öncesi Türklerle ilgili olarak,
I.
börk,
II. hilâl taktiği,
III. tarkan,
IV. onlu sistem
gibi kavramlar aşağıda verilen alanlardan hangisiyle ilgilidir?
A) Yönetim
B) Sanat
D) Din
C) Ordu
E) Hukuk
B. ORDU TEŞKİLÂTI
✎ İlk Türk devletlerinin yaşadıkları bölgelerin doğal sınırlarla korunması ve özellikle
dış tehditlerin sürekli var olması, onların askerlik alanında güçlü olmalarında son
derece etkili olmuştur.
✎ Türk toplumlarında kadın-erkek herkes aynı zamanda birer askerdi. Türklerde bu
anlayışa Ordu-Millet Anlayışı adı verilmiştir. Bu nedenle İslâm öncesi Türk devletlerinde paralı askerlik görülmemiştir.
5. Türk tarihinde ilk düzenli ordu, aşağıdaki
hükümdarlardan hangisi tarafından kurulmuştur?
✎ Türk tarihinde ilk düzenli ordu Hun hükümdarı Mete Han tarafından kurulmuştur.
A) Bumin Kağan
B) Mete Han
✎ Bu dönemde ayrıca orduda ilk kez “Onlu Sistem” uygulanmıştır.
C) Teoman
D) Attila
E) Bilge Kağan
✎ Ordu komutanlarına Tarkan, Subaşı, Böri ya da Noyan adı verilmiştir.
✎ Savaşlarda düşmanın durumunu öğrenmek için “yelme” adı verilen keşif kolları bu-
lundurulmuş; savaş taktiği olarak ise Turan (Hilâl/Kapan) Taktiği kullanılmıştır. (Bu
savaş taktiğinin İslâmiyet’ten sonraki adı Sahte Ricat (Geri Çekilme)’tır.)
~ 14 ~
1-B
2-E
3-A
4-C
5-B
KPSS / Tarihin Pusulası
“İslamiyet Öncesi Türk Tarihi”
✎ Türkler, at unsuru ve savaşçılık özelliklerine bağlı olarak yaşadıkları çağın en güçlü
ordularını kurmuşlardır. Bu yüzden ilk Türk devletlerinde en az değişime uğrayan
alan ordu teşkilâtı (askerlik) olmuştur.
✎ Ordudaki askerlerin giydiği ve genellikle hayvan postundan yapılan başlığa tolga ya
da börk adı verilmiştir.
✎ Daha çok ok, yay, mızrak, kılıç, süngü, kalkan, kama, gürz gibi silahları kullanan
1. İslâm öncesi Türk devletlerinde en az değişime uğrayan ve tarihsel süreçte diğer
toplumların da en çok etkilendikleri alan
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Mimarî
Türkler, tarihsel süreçte diğer toplumları da en çok askerî alanda etkilemişlerdir.
C. TOPLUMSAL YAPI
İl/El
(Devlet)
B) Askerlik
D) Hukuk
C) Din
E) Yönetim
2. İlk Türk devletlerinde toplumsal yapı ile
ilgili olarak aşağıda verilen bilgilerden
hangisi doğru değildir?
A) Çekirdek aile tipi görülür.
B) Toplumda kadına da önem verilmiştir.
Budun
(Millet)
C) Monogami (tek eşlilik) söz konusudur.
Bod
(Boy)
D) Yaylak-kışlak kültürü vardır.
E) Toplumda belirgin bir sınıf ayrımı vardır.
Urug
(Soy)
Oguş
(Aile)
✎ Eski Türklerde halk (Kün); Oguş (Aile)→Urug (Soy)→Bod (Boy)→Budun (Millet) adı
verilen toplumsal bölümlerden oluşuyordu.
3. Aşağıdakilerden hangisi, İslâmiyet öncesi Türklerde toplumsal yapıyı oluşturan
bölümlerden biri değildir?
A) Oguş
B) Urug
D) Boy
✎ Çekirdek aile tipinin görüldüğü ve ataerkil (erkek egemen) toplumun ön planda
C) Budun
E) Kengeş
olduğu Türk toplumunda monogami (tek eşle evlilik) söz konusudur.
✎ Ayrıca kadın, sosyal yaşamda erkeğin yanında yer alabilmiştir. Bu durum kadına
verilen değeri göstermektedir.
✎ İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde sınıfsal ayrılıklar oluşmamıştır. Bunun başlıca
nedenleri; göçebe yaşam tarzı, ortak mülkiyet anlayışı ve toprakların devlet malı
sayılmasıdır. Böylece toplumda “soylular sınıfı” ortaya çıkmamıştır.
✎ Eski Türklerde genellikle göçebe (konar-göçer) yaşam tarzı söz konusudur. Bunun
temel sebebi, Orta Asya’nın olumsuz iklim koşullarıdır. (kuraklık-bozkır)
✎ Bu yaşam tarzına bağlı olarak toplumlarda yaylak-kışlak kültürü görülmektedir.
4. İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde;
 Mimarînin gelişmemesi
 Uzun süreli hapis cezalarının olmaması
 Özel mülkiyetin gelişmemesi
gibi durumlar aşağıdakilerden hangisi ile
en iyi şekilde açıklanabilir?
A) Göçebe yaşam tarzı
B) Dinî inançları
C) Savaşçı özellikleri
Göçebe Yaşam Tarzının Özellikleri
D) Kültürel yapı
E) Bağımsızlıklarına düşkün olmaları
 Temel sebebi olumsuz iklim koşullarıdır.
 Tarım gelişmemiş, hayvancılık ve ticaret temel geçim kaynakları olmuştur.
 Özel mülkiyet yoktur. Bu yüzden sınıf farklılığı söz konusu değildir.
 Savaşçılık özelliğinin gelişmesine etki yapmıştır. (Mücadeleci ruh)
5. İslâmiyet öncesi Türk topluluklarında;
I.
kut anlayışının benimsenmesi,
II. mimarînin çok fazla gelişmemesi,
 Mimarî gelişmemiş, taşınabilir sanat ve çadır kültürü gelişmiştir.
III. sınıf farklılığının oluşmaması
 Konar-göçerliğin bir sonucu olarak uzun süreli hapis uygulanmamıştır.
durumlarından hangileri göçebe yaşam
tarzının sonuçları arasında yer alır?
 Yazılı kültür pek gelişmemiştir.
A) Yalnız I
 Teşkilâtçılık ve örgüt kültürü gelişmiştir.
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
 Türk tarihinin bir bütün olarak incelenmesini zorlaştırmıştır.
1-B
2-E
3-E
4-A
5-D
~ 15 ~
“İslamiyet Öncesi Türk Tarihi”
KPSS / Tarihin Pusulası
✎ İlk Türk devletlerinde dinî ve millî kutlamalara (şölenlere) herkes katılırdı. Toy adı
da verilen bu şölenlerde kurbanlar kesilir, at yarışları düzenlenir ve dans edilirdi.
✎ Şölenlerde (eğlencelerde) genellikle “Kopuz” adı verilen müzik aleti kullanılmıştır.
Ayrıca “Çavgan” adı verilen ve at üstünde oynanan savaş oyunu da toplum arasında yaygındı.
✎ Büyük zaferlerin sonunda ya da baharın gelişi üzerine düzenlenen şölenler, toplum
içinde sosyal dayanışmayı da güçlendirmiştir.
1. İlk Türk devletlerinde toplumsal yapı göz
önüne alındığında, temel geçim kaynağının aşağıdakilerden hangisi olduğu söylenebilir?
A) Hayvancılık
B) Tarım
C) Ticaret
D) Madencilik
E) Dokumacılık
D. EKONOMİK YAPI
✎ İlk Türk devletlerinde ekonomik hayatın temeli hayvancılığa dayanıyordu.
✎ Hayvancılığa bağlı olarak dokumacılık da gelişmiştir. (çadır yapımı gibi)
✎ Madencilik oldukça gelişmiştir. Ayrıca Çin ile ticarî ilişkiler (hayvan, ipek) gelişmiş,
Uygurlar döneminde bu ilişkiler daha da ilerlemiştir.
2. Aşağıdakilerden hangisi, İslâmiyet öncesi Türk devletlerinin ihraç ettiği ürünler
arasında gösterilemez?
A) Deri
✎ Uygurlarla birlikte yerleşik yaşamdan sonra tarım önem kazanmıştır.
B) Canlı hayvan
C) Hububat
D) Kösele
E) Dokuma ürünleri
✎ Türkler diğer devletlere karşı, daha çok ticaret konusunda mücadele vermiştir.
✎ İpek Yolu ve Kürk Yolu önemli ticaret yollarıdır. İpek Yolu’nda genellikle dokuma
eşyaların, Kürk Yolu’nda ise hayvansal malzemelerin ticareti yapılırdı.
İhraç ve İthal Edilen Ürünler
3. İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde;
I.
tarım ürünleri,
II. hayvansal gıdalar,
İhraç (Dış Satım) Malları








Et
Deri
Canlı Hayvan
Kösele
Dokuma Ürünleri
Hayvansal Gıdalar
Silah
Madenî Malzemeler
İthal (Dış Alım) Malları




Tarımsal Ürünler
Hububat
Giyim Eşyaları
İpek Kumaş
✎ Türkler, genellikle üzerinde hükümdarın mührü bulunan ipekten bez parçalarını
para yerine kullanmışlardır. Bunlara Kamdu ya da Böz adı verilmiştir.
III. silah ve madenî eşyalar
unsurlarından hangileri ekonomide ithal
mallar arasında yer alır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
4. İslâmiyet öncesi Türk devletlerinin para
yerine kullandıkları ve üzerinde genellikle hükümdarın mührü bulunan ipekten
bez parçalarına ne ad veriliyordu?
A) Ongun
B) Kamdu
C) Kopuz
D) Çevgan
E) Yelme
E. DİN VE İNANIŞ
✎ İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde din ve inanış toplumun sadece sosyal yaşamını
şekillendirmiş, devlet işlerine karıştırılmamıştır. Bu yüzden devletler teokratik bir
nitelik göstermez.
✎ Eski Türklerde çok tanrılı bir inanç sistemi vardı. Bunlar;
1. Gök Tanrı İnancı (Tengricilik)
✎ İslâm öncesi Türk devletlerinde en yaygın inançtır.
✎ Bu inançta Tanrı tektir ve soyuttur.
5. İlk Türk devletlerinde din ve inanışın toplumun sadece sosyal yaşamını şekillendirmesi ve devlet işlerine karıştırılmaması onların aşağıdaki devlet özelliklerinden hangisine sahip olduklarını göstermektedir?
A) Demokratik
B) Sosyal
D) Teokratik
C) Millî
E) Laik
✎ Tengri kelimesi, günümüz Türkçesi’ndeki “Tanrı” anlamına gelmekte olup, Orhun
Kitabeleri’nde çözülen ilk kelimedir.
✎ Tanrı insanlara yol gösterir ve onlara hükmeder.
~ 16 ~
1-A
2-C
3-A
4-B
5-E
KPSS / Tarihin Pusulası
“İslamiyet Öncesi Türk Tarihi”
✎ Kurban kesme geleneği vardır.
✎ Temizlik önemli bir unsurdur.
✎ Din adamlarına kam ya da baksı adı verilmiştir.
✎ Kamların giysilerine ise “manyak” denmiştir.
1. Aşağıdakilerden hangisi Türklerin İslâmiyet’ten önce sahip oldukları inançlardan biri değildir?
2. Totemizm
A) Şamanizm
B) Musevîlik
C) Totemizm
D) Budizm
E) Putperestlik
✎ En eski inançtır.
✎ Kutsal olduğu kabul edilen bitki ya da hayvanlara saygıyı ifade eder.
✎ Kutsal varlıklara “Ongun” denirdi.
✎ Türklerin kutsal saydığı ve kendisini temsil ettiğine inandığı hayvan kurttur.
2. Aşağıdakilerden hangisi, İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde din adamlarına verilen addır?
3. Şamanizm
A) Toygun
B) İdig
D) Kam
✎ İslâm öncesi Türk devletlerinde en önemli inançlardan birisidir.
C) Yuğ
E) Balbal
✎ Şamanizm bir din olmayıp, büyü ve sihre dayanan inanç sitemidir.
✎ Şamanizm’de din adamlarına şaman, kam ya da baksı adı verilmiştir.
3.
4. Natürizm (Doğalar Kültü – Tabiat Varlıklarına İnanma)
I.
sav,
✎ Dağ, tepe, ırmak, ay, güneş gibi varlıklarda birtakım gizli güçlerin olduğuna inanıl-
III. kurgan
II. ongun,
masıdır. Bu inanca Natürizm adı verilmektedir.
Yukarıdakilerden hangileri, İslâmiyet öncesi Türklerde din ve inanç sistemi ile ilgili kavramlardan biri değildir?
✎ Doğada olduğu düşünülen bu gizli güçlere idig, yer-su gibi isimler vermişlerdir.
A) Yalnız I
5. Animizm (Atalar Kültü)
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
✎ Ölmüş büyüklerin (ataların) ruhlarına inanmadır.
✎ Bu inanca ayrıca Atalar Kültü İnancı da denmektedir.
✎ Ölmüş büyüklerin ruhlarının yaşayan Türkleri koruyacağına inanmışlardır.
Türklerin Kabul Ettiği Diğer Dinler
 Budizm
 Manihaizm
 Hıristiyanlık
 Musevîlik
 İslâmiyet
4. İlk Türk devletleriyle ilgili olarak aşağıda
verilen devlet-inanç sistemi eşleştirmelerinden hangisi doğru değildir?
 Uygurlar, Türgişler
 Uygurlar
 Avarlar, Macarlar, Bulgarlar, Peçenekler, Uzlar, Kumanlar
 Hazarlar
 Karluklar, Oğuzlar, İtil Bulgarları
A) Türgişler
→ Budizm
B) Macarlar
→ Hıristiyanlık
C) Bulgarlar
→ Musevîlik
D) Karluklar
→ İslâmiyet
E) Uygurlar
→ Manihaizm
✎ Türklerde ölen kişinin ardından yas tutulur ve ölüler için “yuğ” adı verilen cenaze
törenleri düzenlenirdi. Bu törenlerde ayrıca “yuğ aşı” denilen ziyafetler verilirdi.
✎ Ölen kişi eşyalarıyla birlikte “Kurgan” adı verilen mezarlara gömülürdü.
 Bu durum “öldükten sonra yaşam inancı”nın olduğunu açıkça göstermektedir.
5.
I.
şölen düzenlenmesi,
II. ceset mumyalanması,
III. mezarlara değerli eşyaların ya da bazı
hayvanların da gömülmesi
{Türklerde Ahret İnancının Kanıtları}





Cesetlerin mumyalanması
Mezarların oda şeklinde yapılması (kurgan)
Mezarlara değerli eşyaların ya da bazı hayvanların da gömülmesi
Cennet (uçmağ) ve cehennem (tamu) anlayışlarının olması
Balbal denilen heykelciklerin mezar taşı olarak dikilmesi
Yukarıdakilerden hangileri, İslâmiyet öncesi Türklerde ölümden sonra yaşam olduğunu kanıtlar niteliktedir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
1-E
2-D
C) Yalnız III
E) II ve III
3-A
4-C
5-E
~ 17 ~
“İslamiyet Öncesi Türk Tarihi”
KPSS / Tarihin Pusulası
 İslâm öncesi Türk devletlerinde; ölen kişi için yas tutulması ve ölen kişi için merasim
yapılması ölümden sonra yaşam olduğuna kanıt değildir.
1.
 Altay Dağları’nda Pazırık kurganında ele
geçirilen dünyanın en eski halısı
Bazı Önemli Kurganlar
 Kazakistan’da Alma Ata şehri yakınlarındaki Esik kurganında ele geçirilen “Altın
Elbiseli Adam” zırhı
Esik Kurganı:
 MÖ VII. yüzyıla ait olan Kazakistan’da Isık Gölü yakınlarında bulunmuştur.
 Hunlara (bazı kaynaklara göre İskitlere) ait olduğu tahmin edilen bu kurganda
bulunan en önemli eşya Altın Elbiseli Adam Zırhı’dır.
 Bu zırh günümüzde Ermitaj Müzesi'nde (Rusya) sergilenmektedir.
Pazırık Kurganı:
 Altay Dağları’nda bulunan ve Hunlara (bazı kaynaklara göre İskitlere) ait olduğu
tahmin edilen bu kurganda ise dünyanın en eski halısı olarak kabul edilen Pazırık
Halısı çıkarılmıştır.
 Bu halı da günümüzde Ermitaj Müzesi'nde sergilenmektedir.
Din ve İnaç Sistemi İle İlgili Bazı Kavramlar










Balbal
Kam
Kurgan
Ongun
Şaman/Baksı
Tamu
Uçmağ
Umay
Yuğ
Yuğ Aşı
Yukarıda verilen buluntular Türk sanatının hangi dönemine aittir?
A) Göktürkler
B) Hunlar
D) Karluklar
E) Kırgızlar
2. İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde kurgan adı verilen mezarların başına dikilen
ve ölen kişinin hayattayken öldürdüğü
düşman sayısını temsil eden küçük heykelciklere ne ad veriliyordu?
A) Kengeş
: Kurganların çevresine dikilen küçük heykelcikler (mezar taşı)
: Din adamı
: Ölülerin eşyalarıyla birlikte gömüldüğü mezar
: Totem, kutsal olduğuna inanılan nesne ya da hayvan
: Din adamı
: Cehennem
: Cennet
: Tanrıça
: Cenaze töreni
: Cenaze törenlerinde verilen ziyafet
C) Uygurlar
B) Ongun
D) Tamu
C) Kopuz
E) Balbal
3.
I.
baksı,
II. toy,
III. balbal,
IV. umay,
V. yabgu
Yukarıdakilerden hangileri, İslâmiyet öncesi Türklerde din ve inanç sistemi ile ilgili kavramlardan biri değildir?
A) I ve IV
F. HUKUK
B) II ve III
D) III ve IV
C) II ve V
E) IV ve V
✎ İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde siyasal ve sosyal hayat Töre adı verilen yazısız
(sözlü) hukuk kurallarına göre düzenlenmiştir.
✎ Törenin temeli gelenek ve göreneklerdir.
4. İslâm öncesi Türk topluluklarında yazısız
hukuk kurallarına ne ad veriliyordu?
✎ Hükümdar dâhil herkes bu kurallara uymak zorundaydı.
A) Sagu
(Törenin Kaynakları)
Örf, Âdet ve
Gelenekler
Kurultayın
Kararları
B) Yuğ
D) Töre
Kağanın
Emirleri
C) Koşuk
E) Sav
5.
I.
din kuralları,
II. örf ve âdetler,
III. kağanın emirleri
(Kutadgu Bilig’e Göre Törenin Değişmez Hükümleri)
Yukarıdakilerden hangileri, İslâmiyet öncesi Türklerde “töre”nin kaynakları arasında yer almaz?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
Adalet
(Konilik)
~ 18 ~
Faydalık
(Uzluk)
Eşitlik
(Tüzlük)
İnsanlık
(Kişilik)
1-B
2-E
C) Yalnız III
E) II ve III
3-C
4-D
5-A
KPSS / Tarihin Pusulası
“İslamiyet Öncesi Türk Tarihi”
 Töre hukuku ilk kez Uygurlar tarafından yazılı hale getirilmiştir.
✎ Adalet teşkilâtında hukuk işlerine Yargan (Yargucı) denilen hâkimler bakardı.
✎ Hükümdarın başkanlık ettiği mahkemelere ise Yargu adı verilmiştir.
1. “Töre” adı verilen yazısız hukuk kurallarını ilk kez yazılı hale getiren Türk devleti
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Hunlar
✎ Göçebe yaşam tarzı nedeniyle uzun süreli hapis cezası uygulanmamıştır.
B) Göktürkler
D) İskitler
C) Uygurlar
E) Avarlar
G. YAZI, DİL VE EDEBİYAT
1. Yazı
✎ Eski Türklerde yazı Göktürkler (Orhun Kitabeleri) ile başlamıştır.
2.
✎ Göçebe yaşam tarzı nedeniyle yazılı hayatın gelişmediği ilk Türk devletleri, tarih
boyunca pek çok alfabe kullanmışlardır. Bunlardan ikisi millî alfabedir.
I.
Göktürkler
II. Uygurlar
III. Avarlar
(Türklerin Tarih Boyunca Kullandığı Alfabeler)
Orhon
(Millî)
Uygur
(Millî)
Soğd
Kiril
Arap
Yukarıdaki Türk devletlerinden hangileri
kendilerine özgü alfabe meydana getirmişlerdir?
Latin
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
✎ Göktürk (Orhon) Alfabesi: Türklerin ilk millî alfabesi olup 38 harften oluşur. Gök-
türk (Orhun) Kitabeleri bu alfabe ile yazılmıştır.
✎ Uygur Alfabesi: Türklerin ikinci millî alfabesi olup, Uygurların Soğd alfabesinden
etkilenerek oluşturduğu 14-18 harften oluşan alfabedir.
3. Aşağıdakilerden hangisi Türklere özgü
bir alfabedir?
A) Soğd
B) Orhon
D) Kiril
2. Dil ve Edebiyat
C) Latin
E) Arap
a) Sözlü Edebiyat
✎ İlk Türk devletlerinin, göçebe yaşam tarzından dolayı yazı ile tanışması ve yazıyı
kullanması gecikmiştir. Ancak Türkler, yazıdan önceki dönemde özellikle sözlü
edebiyat ürünlerine önem vermişlerdir. Başlıca sözlü edebiyat türleri;
Türklerde Sözlü Edebiyat Türleri
4. İslamiyet öncesi Türk devletlerinde ölen
kişilerin arkasından yakılan ağıtlara ne
ad veriliyordu?
A) Sagu
Koşuk
: Şölenlerde, ziyafetlerde kopuz eşliğinde söylenen coşkulu şiirlerdir.
Sav
: Türk atasözleridir.
Sagu
: Yuğ törenlerinde ölen kişinin ardından yakılan ağıttır.
Destan
: Olağanüstü olayların (savaş, afet) anlatıldığı kahramanlık öyküleridir.
Türklere Ait Önemli Destanlar
B) Koşuk
D) Yuğ
5. İlk Türk devletleriyle ilgili olarak aşağıda
verilen devlet-destan eşleştirmelerinden
hangisi doğru değildir?
A) İskitler
Alper Tunga ve Şu Destanları
 İskitler (Sakalar)
Türeyiş ve Göç (Kutlu Dağ) Destanları  Uygurlar
Oğuz Kağan Destanı
 Asya Hun Devleti
Ergenekon ve Bozkurt Destanları
 Göktürkler
Manas Destanı
 Kırgızlar
C) Sav
E) Ongun
→ Alper Tunga Destanı
B) Göktürkler → Ergenekon Destanı
C) Hunlar
→ Oğuz Kağan Destanı
D) Kırgızlar
→ Manas Destanı
E) Uygurlar
→ Şu Destanı
1-C
2-D
3-B
4-A
5-E
~ 19 ~
“İslamiyet Öncesi Türk Tarihi”

DİKKAT!
Şehnâme, Gılgamış, İgor, Şinto ve İlyada gibi destanlar Türk destanı değildir. Bu destan
isimleri ÖSYM tarafından sorularda çeldirici olarak kullanılabilmektedir.
KPSS / Tarihin Pusulası
1.
I.
b) Yazılı Edebiyat
III. Oğuz Kağan Destanı
1. Göktürk (Orhun) Kitabeleri
Yukarıda verilen destanların oluşturulduğu dönemler aşağıdakilerden hangisinde
doğru olarak gruplandırılmıştır?
✎ Türk tarihinde ilk yazılı kaynaklar II. Göktürk (Kutluk) Devleti döneminde dikilen
Orhun (Göktürk) Kitabeleri’dir.
I
Göktürk (Orhun) Kitabelerinin Özellikleri
Türk tarihine ait Türklerin bıraktığı ilk yazılı belgelerdir. (ilk Türkçe metin)
Yazılı Türk Edebiyatı’nın ilk eserleridir.
Türk adının geçtiği ilk Türkçe belgedir.
Türk devlet anlayışını anlatan ilk belgedir.
Siyasetnâme özelliği gösterir.
Yazarı Yolluğ Tigin’dir. (Adı bilinen ilk Türk tarihçisi olarak kabul edilir.)
Üç tarafı Türkçe, bir tarafı Çince yazılmıştır.
Kitabeler; Vezir Tonyukuk, Kül Tigin ve Bilge Kağan adına dikilmiştir.
1709’da İsveçli yüzbaşı Johan Von Strahlenberg tarafından bulunmuş, ilk kez
Danimarkalı Türkolog Wilhelm Thomsen tarafından okunmuştur.
 Kitabelerde Çin’e karşı verilen bağımsızlık mücadelesi anlatılır. Kağan millete
hesap verir. Ayrıca Türk kültürü ve yasaları hakkında da bilgi verir. Bu durum,
Göktürklerde sosyal devlet anlayışı olduğunu göstermektedir.









Alper Tunga Destanı
II. Bozkurt Destanı
II
III
A) Hunlar
Göktürkler
Uygurlar
B) İskitler
Göktürkler
Hunlar
C) Hunlar
İskitler
Uygurlar
D) Göktürkler Uygurlar
Hunlar
E) İskitler
Göktürkler
Uygurlar
2.
I.
Ergenekon Destanı
II. İgor Destanı
III. Türeyiş Destanı
IV. Gılgamış Destanı
Yukarıdaki destanlardan hangileri Türklere ait değildir?
A) Yalnız I
B) I ve III
D) II ve III
C) II ve IV
E) III ve IV
2. Karabalgasun/Sine-Uşi/Moyen-çur/Bugut Yazıtları
✎ Uygurlar dönemine ait yazıtlardır.
✎ Üzerlerinde Türkçe, Çince ve Soğdca yazılar yer almaktadır.
3. Yenisey Yazıtları
✎ Kırgızlara aittir.
✎ V. yüzyıla ait olduğu sanılmaktadır.
H. BİLİM VE SANAT
1. Bilim
3. Aşağıdakilerden hangisi Göktürk kitabelerinin özelliklerinden biri değildir?
A) II. Göktürk (Kutluk) Devleti döneminde
dikilmiştir.
B) Yazarı Yolluğ Tigin’dir.
C) İlk kez Danimarkalı Türkolog Wilhelm
Thomsen tarafından okunmuştur.
D) Türk tarihine ait Türklerin bıraktığı ilk
yazılı belgelerdir.
E) Kitabeler; Kül Tigin, Balamir Kağan ve
Bilge Kağan adına dikilmiştir.
✎ Eski Türkler, bilimde özellikle astronomi ve tıp alanlarında ilerlemişlerdir. Nitekim
onların On İki Hayvanlı Türk Takvimi’ni hazırlamaları astronomide, mumyacılık
yapmaları ise tıp alanında ilerlediklerini göstermektedir.
✎ Ayrıca Uygurlar, “hareketli harf sistemini” bularak modern matbaanın temelini at-
mışlardır. (Türk tarihinde ilk kütüphane kuran devlet Uygurlardır.)
2. Sanat
✎ Eski Türk devletlerinde sanat eserlerinde daha çok taşınabilir malzemeler kullanıl-
4. Tahta harf kalıplarıyla yapılan baskı tekniğini ilk kez kullanan Türk devleti aşağıdakilerden hangisidir?
A) Hunlar
B) Göktürkler
D) Kırgızlar
C) Uygurlar
E) Macarlar
mıştır. Bunun temel sebebi göçebe yaşam tarzıdır.
✎ Göktürkler döneminden günümüze sadece kitabeler ve balballar ulaşmıştır.
~ 20 ~
1-B
2-C
3-E
4-C
KPSS / Tarihin Pusulası
“İslamiyet Öncesi Türk Tarihi”
 Balballar Türk sanatındaki ilk heykel örnekleri olarak kabul edilmektedir.
1.
✎ Günlük eşyalar, kılıç kabzaları, kemerler, kemer tokaları ve çadırlar, hayvan figürle-
I.
ri ve değerli taşlarla süslenmiştir. Bu süsleme sanatına Hayvan Üslûbu denilmiştir.
kitabe,
II. sur kalıntıları,
✎ Eski Türk devletlerinin yaşam tarzı olan göçebelik, özellikle onların dokumacılık sa-
III. tapınak ve saraylar
natında son derece ileri seviyeye gelmelerinde etkili olmuştur.
Yukarıdakilerden hangileri Göktürkler
döneminden günümüze kalan kalıntılar
arasında gösterilemez?
 Uygurlara kadar yerleşik hayat olmadığı için duvar, kâğıt ve resim sanatları ile ev,
A) Yalnız I
saray ve tapınak mimarîsi gelişmemiştir.
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
✎ Uygurlarla birlikte yerleşik hayata geçilmiş ve sanat anlayışı değişmiştir.
✎ Özellikle şehirlerin kurulmasıyla birlikte mimarî önem kazanmıştır.
✎ Uygurlarda yerleşik hayata bağlı olarak, fresk (duvar süsleme), resim, heykel ve
minyatür sanatları da gelişmiştir.
2.
I.
hat,
II. fresk,
 Uygur ressamlarına Bedizci adı verilmiştir.
III. minyatür
İslamiyet öncesi Türk devletlerinde yukarıdaki sanat dallarından hangilerinin
ilk örneklerinin verildiği söylenebilir?
✎ En önemli müzik aletleri Kopuz’dur. Bunun dışında ayrıca kudüm (bas davul), obua
(zurna), çevgan, kithara (telli çalgı), timpani (davul), köpürge (davul) diğer müzik
aletleridir.
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
✎ Bu müzik aletlerinin yanı sıra Türklerde Askerî Bando da çok yaygındır.
C) I ve II
E) I, II ve III
✎ Uygurlarda Türk tiyatro sanatının ilk örneklerine (Orta Oyunu) rastlanmaktadır.
✎ Şarkı ve türkülerin bestesine Ir, kopuzla çalınan melodiye de Küg adı verilmiştir.
 Eski Türklerde adı bilinen ilk Türk şairi Aprın-Çur Tigin’dir.
3.
 Ir
 Küg
 Kithara
 Çevgan
Not Alınız..............................................................................................................................
Yukarıdaki kavramlar aşağıdaki sanat
dallarından hangisiyle ilgilidir?
A) Müzik
........................................................................................................................................................................
B) Edebiyat
D) Minyatür
C) Resim
E) Fresk
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
4. İslamiyet öncesi Türklerde adı bilinen ilk
Türk şairi aşağıdakilerden hangisidir?
........................................................................................................................................................................
A) Tonyukuk
B) Çiçi
........................................................................................................................................................................
C) Hohanyeh
D) Ki-ok
E) Aprın-Çur Tigin
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
5. Aşağıdakilerden hangisinin İslamiyet’ten
önceki dönemde Türk devletleri arasında
gelişme gösterdiği savunulamaz?
........................................................................................................................................................................
A) Resim
........................................................................................................................................................................
C) Dokumacılık
B) Hat
D) Heykel
E) Minyatür
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
1-E
2-D
3-A
4-E
5-B
~ 21 ~
[Metni yazın]
II. BÖLÜM
İLK TÜRK-İSLÂM DEVLETLERİ
VE BEYLİKLERİ
Bu bölümden ortalama “2” soru çıkmaktadır.
KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ
(LİSANS)
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
(2)
(2)
(3)
(2)
(1)
(2)
(2)
(2)
(2)
(2)
(2)
(2)
(2)
(ORTAÖĞRETİM)
(ÖN LİSANS)
2006
2008
2010
2012
2006
2008
2010
2012
(2)
(1)
(2)
(-)
(2)
(2)
(2)
(2)
Yazarın Yorumu
Değerli adaylar, ÖSYM bu bölüm ile ilgili genellikle bilgi düzeyli ve ağırlıklı olarak sanat,
kültür ve bilim konularına ilişkin soru sormaktadır. Bu bölüm ele alınırken, İlk Türk-İslâm
devletleri ile Anadolu Selçuklu ve Beylikler dönemi ayrı birer ünite başlığı altında verilmiştir. Bunun sebebi, Anadolu Selçuklu Devleti’nin kültür ve teşkilâtlanma yapısının diğer Türkİslâm devletlerinden kısmen de olsa farklılık ve çeşitlilik göstermesidir. Devletlerin teşkilâtlanma yapısındaki bu değişime konular içerisinde ayrıca değinilmiştir.
Bilinmesi gereken bir diğer nokta da, bu bölüm ile ilgili siyasî tarih konularından genellikle
soru gelmemesidir. Ancak 2011 KPSS’de olduğu gibi, sürpriz olarak soru gelme ihtimali göz
önünde bulundurulmuş ve siyasî gelişmelere de genel hatlarıyla yer verilmiştir.
~ 24 ~
KPSS / Tarihin Pusulası
“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”
I. TÜRKLER VE İSLÂMİYET
✎ Türklerin Müslümanlarla olan ilişkileri Hz. Ömer dönemine kadar dayanmaktadır.
✎ Emevîlerin izlediği ırkçı politika (Mevali Politikası) nedeniyle, Türkler İslâmiyet’le
1. “Türk-İslâm tarihi Talas Savaşı ile başlar.”
düşüncesine sahip olan bir tarihçi;
I.
geç tanışmıştır.
✎ İslâm dünyasında Mevali politikasına karşı bir tepki olarak Şuûbiye Akımı ortaya
Bu savaş sonucunda kâğıt, matbaa ve
pusulanın Çin’in dışına çıkması
II. Bu savaşla birlikte Türklerin İslâmiyet’e
girmeye başlaması
çıkmış ve Emevîler’den sonra yönetimi ele geçiren Abbasîlerin Mevali politikasını
terk etmesiyle Türkler için yeni bir dönem başlamıştır.
III. Türklerin Emevîlerle sürekli mücadele
etmesi
✎ İslâmiyet’in Türkler arasında yayılması Abbasîler döneminde başlamış, Abbasî Dev-
yargılarından hangilerini buna gerekçe
olarak gösterebilir?
leti ile Çinliler arasındaki Orta Asya’ya hâkim olma mücadelesi Türk-Arap ilişkilerinde bir dönüm noktası olmuştur.
A) Yalnız I
✎ Türklerin İslâmiyet’i kabul etmelerinde en önemli olay ise 751 Talas Savaşı’dır.
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
A. Talas Savaşı (751)
✎ Çinliler ile Abbasîler arasında gerçekleşen bu savaşın en önemli sebebi, her iki dev-
letin de Orta Asya’ya ve İpek Yolu ticaretine egemen olmak istemesidir.
✎ Savaş, Türk ordularının (Karlukların) da desteğini alan Abbasîlerin zaferiyle sonuç-
lanmıştır.
2. Türklerin İslâmiyet'i kabul etmelerinde;
I.
ülkenin hanedanın ortak malı sayılması,
II. tek tanrıya inanılması,
☸
Sonuçları:
III. gaza anlayışının cihat anlayışıyla
örtüşmesi
➠ Orta Asya’ya yönelik Çin tehlikesi önlenmiştir. (Siyasî)
➠ Türk-İslâm Tarihi başlamış ve Türk-İslâm devletleri kurulmuştur. (Siyasî)
özelliklerinden hangilerinin etkili olduğu
savunulabilir?
➠ İslâm dini Türkler arasında hızla yayılmaya başlamıştır. (Sosyal)
A) Yalnız I
➠ Kâğıt, matbaa, pusula vb. Çin dışına çıkmıştır. (Kültürel)
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
B. Türklerin İslâmiyet’e Geçişini Kolaylaştıran Unsurlar
✎ İslâm öncesi Türk kültürü ile İslâm kültürü arasındaki ortak özellikler Türklerin İslâ-
miyet’i kabul etmesini kolaylaştırmıştır. Bunlardan bazıları şunlardır:
 Türklerdeki Gök Tanrı inancı ile İslâmiyet’teki Tek Tanrı inancının benzerliği
 Türklerdeki cihan hâkimiyeti mefkûresi (gaza fikri) ile İslâmiyet’teki cihat anla-
yışının benzerliği
3. İslâm dünyasında, izlemiş oldukları ırkçı
politika (Mevali politikası) nedeniyle tepkilere yol açan ve Türklerin İslâmiyet’le tanışmasını da geciktiren devlet aşağıdakilerden hangisidir?
A) Memlûklar
 Her iki kültürde de kurban kesme geleneğinin olması
B) Abbasîler
D) İhşidîler
 Her iki kültürde de ahret ve cennet-cehennem inançlarının olması
C) Emevîler
E) Eyyubîler
 Her iki kültürde de temizlik unsurunun önemli olması
 Her iki kültürde de ruhban sınıfının (ayrıcalıklı din adamları) olmaması
 Her iki kültürün ahlâk kurallarının benzerliği
 Türklerdeki töre ile İslâmiyet’teki şer’i hukukun birbiriyle çelişmemesi
 Türklerdeki “ozanlık” ve “kamlık” anlayışları ile İslâm kültüründeki “evliyalık”
ve “dervişlik” anlayışlarının benzerliği
 Abbasîlerin Türklere ve Türk kültürüne karşı gösterdiği hoşgörü
C. Türklerin İslâmiyet’e ve İslâm Kültürüne Katkıları
✎ Türkler İslâmiyet’i kabul ettikten sonra İslâm dinine, İslâm kültürüne ve Abbasî Ha-
lifeliği’ne pek çok katkı sağlamıştır.
4.
I.
Semerkant
II. Avâsım
III. Samerrâ
Yukarıdakilerden hangileri Abbasîlerin
Türklerin askerî gücünden yararlanmak
için kurduğu şehirler arasında yer alır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
 Abbasîler, Türklerin askerî gücünden yararlanmak için onları Samerrâ Ordugâhı ile
Bizans sınırındaki tampon bölgeye kurdukları "Avâsım" eyâletine yerleştirmiştir.
1-B
2-D
3-C
4-E
~ 25 ~
“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”
KPSS / Tarihin Pusulası
✎ Türklerin bu hizmetleri, onların zamanla İslâm dünyasının siyasî ve dinî liderliğini
yapmasına kadar ilerlemiştir. Bu hizmetlerin bazıları şunlardır:
 İslâmiyet’in geniş alanlara (Anadolu, Avrupa, Hindistan vb.) yayılmasını sağla-
mışlardır.
1. Türklerin İslâm dinini benimsemesi ile;
I.
sosyal,
 Abbasî Halifeliği’ni Şiî Büveyhoğullarının baskısından kurtarmışlardır.
II. ekonomik,
 Haçlı Seferleri ile ortaya çıkan tehlikeye karşı İslâm dünyasını korumuşlardır.
III. siyasî
 Türk-İslâm bilginleri İslâm kültürünün gelişmesine katkıda bulunmuştur.
alanların hangilerinde bir değişim yaşandığı söylenebilir?
 Müslümanlar arasında birlik ve beraberliğin güçlenmesine destek vermişlerdir.
A) Yalnız II
B) I ve II
D) II ve III
C) I ve III
E) I, II ve III
II. TÜRK-İSLÂM DEVLETLERİ
A. Karahanlı Devleti (840-1212)
✎ Batı Türkistan’da kurulan devletin bilinen ilk hükümdarı Bilge Kül Kadir Han’dır.
2. Orta Asya’da kurulan ilk Türk-İslâm devleti aşağıdakilerden hangisidir?
✎ Satuk Buğra döneminde, 920 yılında İslâmiyet resmî din olarak kabul edilmiştir.
A) Gazneliler
B) İhşidîler
✎ Satuk Buğra Han, İslâmiyet’i kabul ettikten sonra Abdülkerim adını almıştır.
C) Tolunoğulları
D) Karahanlılar
✎ Ebû Nasr Ahmet döneminde 999 yılında Samanoğulları Devleti’ne son verilmiştir.
E) Büyük Selçuklu Devleti
 Abbasî Halifesi, Ebû Nasr Ahmet’i ilk kez “İslâm Hükümdarı” olarak tanımıştır.
✎ Karahanlılar’da en parlak dönem Yusuf Kadir Han dönemidir.
✎ Yusuf Kadir Han’ın ölümünden sonra kardeş kavgaları başlamış ve ülke doğu-batı
olarak ikiye ayrılmıştır. Doğu’da Tabgaç (Uluğ Kara) Buğra Han’ın, Batı’da Ahmet
Aslan Han’ın bulunduğu bu devletlerden, Karahitaylar Doğu’ya, Harzemşahlar ise
Batı’ya son vermiştir.
 Doğu Karahanlı Devleti’nin ilk hükümdarı sayılan Tabgaç (Uluğ Kara) Buğra Han,
âdil bir yönetim uygulamıştır. Yusuf Has Hacip, “Kutadgu Bilig” adlı eserini Tabgaç
(Uluğ Kara) Buğra Han’a takdim etmiştir.
☸
Karahanlıların Önemli Özellikleri
✎ Orta Asya’da kurulan ilk Türk-İslâm devletidir.
3. Abbasî halifesinin ilk kez “İslâm hükümdarı” olarak tanıdığı Karahanlı hükümdarı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Yusuf Kadir Han
B) Ebû Nasr Ahmet
C) Tabgaç Buğra Han
D) Satuk Buğra Han
E) Bilge Kül Kadir Han
4. Türk tarihinde ilk posta teşkilâtı aşağıdaki devletlerden hangisi döneminde kurulmuştur?
✎ İslâmiyet’i benimseyen ilk Türk devletidir.
A) Karahanlılar
B) Akşitler
✎ Uygur alfabesini kullanan Karahanlılar, Türkçeyi de “resmî dil” olarak kabul etmiş-
C) Gazneliler
D) Tolunoğulları
lerdir.
E) Büyük Selçuklu Devleti
✎ Yönetimde vezirlere Türkçe bir ad olan Yuğruş unvanını vermişlerdir.
✎ Türk-İslâm edebiyatının ilk örneklerini vermişlerdir.
✎ Türk tarihinde ilk posta teşkilâtını kurmuşlardır.
✎ Türk-İslâm mimarîsinin temelleri ilk kez bu dönemde atılmıştır.
5. Karahanlı Devleti ile ilgili olarak aşağıda
verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?
✎ Bimarhane adı verilen şifahaneler (hastane) kurmuşlardır.
A) Kurucusu Satuk Buğra Han’dır.
✎ Ribat adı verilen Türk tarihinin ilk kervansaraylarını inşa etmişlerdir.
B) En parlak dönemlerini Yusuf Kadir Han
zamanında yaşamıştır.
✎ Türk-İslâm sentezi ilk kez Karahanlılarla başlamıştır.
C) Türk-İslâm mimarîsinin temelleri ilk kez
bu dönemde atılmıştır.
✎ Semerkant, Buhara ve Kaşgar önemli bilim ve kültür merkezleridir.
 Semerkant şehri bu dönemde “Şehirlerin Şahı” unvanına sahipti.
D) İslâmiyet’i kabul eden ilk Türk devletidir.
E) Türkçeyi resmî dil olarak kabul etmiştir.
✎ Tabgaç (Uluğ Kara) Buğra Han tarafından Semerkant’ta açılan medreselerde, ilk
kez burslu eğitim sistemini uygulamışlardır.
~ 26 ~
1-E
2-D
3-B
4-A
5-A
KPSS / Tarihin Pusulası
“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”
 Karahanlıların;
 İkili yönetim anlayışını sürdürmeleri,
 Uygur alfabesini kullanmaları,
 Boylar birliği federasyonu şeklinde örgütlenmeleri,
 Türkçeyi resmî dil olarak seçmeleri
onların Türk geleneklerine ve millî kimliklerine bağlı kaldığını göstermektedir.
B. Gazneli Devleti (963-1187)
1. Karahanlıların;
I.
Türkçeyi resmî dil olarak kabul etmeleri
II. İkili yönetim anlayışını sürdürmeleri
III. Uygur alfabesini kullanmaları
özelliklerinden hangileri onların Türk geleneklerine ve millî kimliklerine bağlı kaldıklarını kanıtlar niteliktedir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
✎ Devletin kurucusu Horasan Emiri Alp Tigin’dir.
C) I ve III
E) I, II ve III
✎ Devlet, adını kurulduğu yer olan Doğu Afganistan’daki Gazne şehrinden almıştır.
✎ Sebüg Tigin dönemine kadar Samanoğulları Devleti’ne bağlı olarak yaşayan dev-
let, bu dönemde bağımsızlığını elde etmiş ve sınırlarını Kuzey Hindistan’a kadar genişletmiştir.
✎ Gazneli Devleti’nde en parlak dönem Gazneli Mahmut dönemidir.
✎ Gazneli Mahmut Abbasîleri Şiî Büveyhoğullarının baskısından kurtarmış ve halife
tarafından kendisine “Sultan” unvanı verilmiştir.
2. Türk-İslâm kültürünü Hindistan’a kadar
taşıyan ve İslâmiyet’in yayılmasında etkili olan ilk Türk devleti aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Karahanlılar
B) Memlûklar
C) Gazneliler
D) Tolunoğulları
E) Harzemşahlar
 Türk tarihinde "Sultan" unvanını kullanan ilk hükümdar Gazneli Mahmut’tur.
 DİKKAT!
“Sultan” unvanını ilk kez Gazneliler kullandığı için Karahanlı hükümdarları bu unvanı
kullanmamışlardır. ÖSYM bu konuda yanıltıcı soru sorabilir.
✎ Sultan Mahmut, Hindistan’a toplam on yedi sefer düzenlemiş ve o coğrafyanın İs-
lâmlaşmasını sağlamıştır. Bu anlamda “Hindistan Fatihi” unvanı da vardır.
✎ Bu nedenle Gazneliler, İslâm kültürünü Hindistan’a yayan ilk devlettir. Bunun bir
sonucu olarak da bugünkü Pakistan ve Bangladeş devletlerinin kurulmasına zemin
hazırlamışlardır.
3. Gazne hükümdarı Sultan Mahmut’un İslâm dini ve kültürüne yapmış olduğu en
önemli hizmet aşağıdakilerden hangisidir?
A) Selçuklulara karşı mücadele etmesi
B) Şiî Büveyhoğullarını mağlup etmesi
C) Hindistan’a on yedi sefer düzenlemesi
D) Gazne şehrini her açıdan geliştirmesi
E) Samanoğulları Devleti’ne karşı üstünlük
sağlaması
✎ Birden fazla etnik grubu içine aldığı için imparatorluk karakterine sahip olan Gaz-
nelilerin bu özelliği, devletin kısa zamanda yıkılmasında etkili olmuştur.
✎ 1040 Dandanakan Savaşı’nda Selçuklulara mağlup olan Gazneliler, I. Mesut’un
ölümüyle zayıflamış ve 1187’de Afgan kökenli Gurlular tarafından yıkılmıştır.
 Gazneliler, Türk-İslâm tarihinde “devşirme” sistemini ilk uygulayan devlettir. Gulam
adı verilen bu sistemde küçük yaştaki gayr-i müslim çocuklar Gulamhâne’de dinî, askerî ve siyasî konularda eğitilmişlerdir.
4. Türk tarihinde “Sultan” unvanını ilk kez
kullanan devlet aşağıdakilerden hangisidir?
A) Babürler
B) Karahanlılar
C) Eyyubîler
D) Gazneliler
E) Tolunoğulları
C. Büyük Selçuklu Devleti (1038-1157)
✎ Devletin bilinen ilk atası Dukak Bey’dir.
5. “Gulam” adı verilen devşirme sistemini
uygulayan ilk Türk-İslâm devleti aşağıdakilerden hangisidir?
✎ Devletin ismi Dukak’ın oğlu Selçuk Bey’den gelir.
A) Gazneliler
B) Harzemşahlar
✎ Selçuk Bey, Oğuzların Üçoklar kolunun Kınık boyundandır.
C) Karahanlılar
D) İhşidîler
✎ Selçuk Bey’den sonra yerine geçen Arslan Yabgu’nun Gaznelilere esir düşmesi üze-
E) Büyük Selçuklu Devleti
rine, tahta 1038’de Selçuk Bey’in torunları olan Tuğrul ve Çağrı Beyler geçmiştir.
✎ Tuğrul Bey devletin gerçek kurucusu kabul edilmektedir. Nitekim ilk teşkilâtlanma
çalışmaları ile Anadolu’ya ilk akınlar bu dönemde başlamıştır.
1-E
2-C
3-C
4-D
5-A
~ 27 ~
“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri
KPSS / Tarihin Pusulası
1. Tuğrul ve Çağrı Beyler Dönemi (1038-1063)
✎ 1038’de Nesa ve Serahs savaşları ile Gaznelileri mağlup ederek Horasan’a egemen
olan Tuğrul Bey, Nişabur’da tahta çıkıp kendi adına hutbe okutmuş ve Selçuklu
Devleti’nin bağımsızlığını ilan etmiştir.
 Büyük Selçukluların Gaznelilere karşı elde ettikleri ilk zafer Nesa Savaşı’dır.
☸
1. 1038 yılında Nesa ve Serahs savaşlarıyla
Gaznelileri mağlup ederek Horasan bölgesine egemen olan, Nişabur’da da tahta
çıkıp kendi adına hutbe okutarak devletin bağımsızlığını ilan eden Selçuklu hükümdarı aşağıdakilerden hangisidir?
1040 Dandanakan Savaşı (Büyük Selçuklu Devleti & Gazneliler)
A) Alp Arslan
B) Melikşah
C) Çağrı Bey
D) Selçuk Bey
E) Tuğrul Bey
✎ Dönemin en önemli gelişmelerinden birisi 1040 Dandanakan Savaşı’dır.
✎ Temel sebebi Selçukluların Horasan bölgesine hâkim olmak istemesi olan bu sa-
vaşta, Selçuklular Gaznelilere karşı önemli bir zafer elde etmiştir.
✎ Selçukluların bu savaşta zafer kazanmasında etkili olan en önemli faktör; ordunun
yönetim, sevk ve idaresi ile uygulanan taktiktir.
✎ Dandanakan Savaşı’nın sonrasında Gazneli Devleti yıkılma sürecine girmiş, Büyük
Selçuklu Devleti ise resmen kurulmuştur.
☸
2. Hindistan’da İslam kültürünün yayılmasında etkili olan ve Büyük Selçuklu Devleti ile 1040’ta yaptıkları Dandanakan Savaşı ile yıkılma sürecine giren Türk devleti aşağıdakilerden hangisidir?
1048 Pasinler Savaşı (Büyük Selçuklu Devleti & Bizans/Gürcü İttifakı)
✎ Bu savaş Türklerle Bizanslılar arasındaki ilk savaş olup, aynı zamanda Türklerin
Bizans’a ve Gürcülere karşı kazandıkları ilk büyük zaferdir.
A) Gazneliler
B) İhşidîler
C) Harzemşahlar
D) Babürler
E) Tolunoğulları
✎ Tuğrul Bey’in zaferiyle sonuçlanan bu savaş sonrasında, Bizans yıllık vergiye bağ-
lanmış ve Gürcü kralı esir alınmıştır.
✎ Yapılan antlaşmaya göre; Bizans İstanbul’daki caminin onarılmasını ve bu camide
hutbenin Abbasî halifesi ile Tuğrul Bey adına okunmasını kabul etmiştir.
✎ Pasinler Savaşı ile ayrıca Anadolu topraklarının fethi de başlamıştır.
☸
1055 Bağdat Seferi (Büyük Selçuklu Devleti & Büveyhoğulları)
✎ Tuğrul Bey, 1055’te çıktığı Bağdat Seferi ile Şiî Büveyhoğullarını yıkmış ve Abbasî
halifesini baskıdan kurtarmıştır.
3. 1055 Bağdat Seferi ile Şiî Büveyhoğullarını yıkarak Abbasî halifeliğini baskıdan
kurtaran ve bu yüzden Abbasî halifesi
Kaim bin Emrillah tarafından kendisine
“Doğu’nun ve Batı’nın Sultanı” unvanı verilen Selçuklu hükümdarı aşağıdakilerden
hangisidir?
✎ Bu gelişme üzerine Abbasî halifesi Kaim bin Emrillah, Tuğrul Bey’i “Doğu’nun ve
A) Selçuk Bey
Batı’nın Sultanı” ilân etmiştir.
B) Melikşah
D) Tuğrul Bey
C) Sencer
E) Alp Arslan
 Halifenin Tuğrul Bey’i Sultan ilân etmesi ile birlikte, halife dünyevî (siyasî) yetkilerini
Tuğrul Bey’e devretmiş ve ilk kez din ve devlet işleri birbirinden ayrılmıştır.
✎ Bu gelişmeyle birlikte halifelik sadece dinî bir makam hâline gelmiş ve Selçuklu
Devleti İslâm dünyasının liderliğini ve koruyuculuğunu üstlenmiştir.
2. Sultan Alp Arslan Dönemi (1063-1072)
✎ Sultan Alp Arslan döneminde Anadolu’nun fethine hız verilmiş; Azerbaycan, Irak ve
Suriye Türk yurdu haline gelmiştir.
✎ Asıl adı “Ebû Ali Hasan” olan Nizamü’l-mülk, Sultan Alp Arslan tarafından vezirlik
makamına getirilmiştir.
✎ Alp Arslan, Kars ve Ani kalelerini almış; bu yüzden de halife tarafından kendisine
Ebû’l-Feth (Fetheden) unvanı verilmiştir.
4.
 Bizans’ın İstanbul’da Tuğrul Bey adına
hutbe okutmayı kabul etmesi
 Bizans ve Gürcü kuvvetlerine karşı ilk
mücadelenin yaşanması
 Savaş sonrasında Bizans’ın Doğu Anadolu’daki askerî gücünün azalması
Yukarıdaki gelişmeler, aşağıda verilen
savaşlardan hangisinin sonuçları arasında yer almaktadır?
A) Malazgirt
B) Pasinler
D) Kösedağ
☸
C) Katvan
E) Dandanakan
Malazgirt Savaşı (26 Ağustos 1071) (Selçuklu Devleti & Bizans)
✎ Büyük Selçuklu Devleti ile Bizans İmparatorluğu arasında gerçekleşen bu savaşın
temel sebebi, Anadolu’ya hâkim olma isteğidir.
~ 28 ~
1-E
2-A
3-D
4-B
KPSS / Tarihin Pusulası
“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”
✎ Bizans ordusundaki Peçeneklerin Selçuklu ordusuna geçmesi ile Bizans ağır bir ye-
nilgi almış, Bizans İmparatoru Romen Diogenes esir alınmıştır.
☸
Malazgirt Savaşı’nın Sonuçları:
 Anadolu’nun kapıları Türklere açılmıştır.
 Anadolu’ya Türk göçü yoğunlaşmıştır.
1. Aşağıdakilerden hangisi 1071’de gerçekleşen Malazgirt Savaşı’nın sonuçları arasında gösterilemez?
A) Anadolu’nun Türk yurdu olduğu kesinleşmiştir.
 Bizans’ın İslâm dünyası üzerindeki baskısı azalmıştır.
B) Anadolu’da ilk Türk beyliklerinin kurulmasına zemin hazırlanmıştır.
 Türkiye Tarihi başlamıştır.
C) Bizans’ın İslam dünyası üzerindeki baskısı azalmıştır.
 Türklere karşı Haçlı Seferlerinin başlamasına neden olmuştur.
 Alp Arslan’ın komutanları tarafından Anadolu’da ilk Türk beylikleri kurulmuştur.
D) Türklere karşı Haçlı seferlerinin başlamasında etkili olmuştur.
E) Türkiye tarihi başlamıştır.
 Sultan Alp Arslan komutanlarına fethedecekleri toprakları vaat etmiştir. Bu düşüncede güdülen temel amaç, Anadolu’nun fethini ve Türkleşmesini hızlandırmaktır.
3. Sultan Melikşah Dönemi (1072-1092)
2. Büyük Selçuklu Devleti;
I.
Katvan
✎ Büyük Selçuklu Devleti’nin en parlak dönemidir.
II. Malazgirt
✎ Bu dönemde devlet en geniş sınırlara ulaşmış, Sultan Melikşah devleti bir “Cihan
III. Pasinler
Devleti” haline getirmiştir.
✎ Dönemin en önemli iç olayı Batınîlik Mezhebi’nin faaliyetleridir. Hasan Sabbah li-
derliğindeki Bâtınîler devleti parçalamak ve yönetimi ele geçirmek için pek çok
devlet adamına suikast düzenlemişlerdir.
✎ Bunlardan birisi ünlü Selçuklu Veziri Nizâmü’l-Mülk’tür. Bu gelişmeler devleti ol-
savaşlarından hangilerinde Bizans Devleti’ne karşı askerî üstünlük elde etmiştir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
dukça kötü etkilemiş, Sultan Melikşah’ın ölümüyle taht kavgaları başlamış ve bu
durum yıkılma sürecini hızlandırmıştır.
✎ Selçuklu hükümdarı Sultan Sencer’in 1141 Katvan Savaşı’nda Karahitaylar’a yenil-
mesi ile devlet dağılma sürecine girmiş ve 1157’de Sultan Sencer’in ölümüyle devlet yıkılmıştır.
3. Büyük Selçuklu Devleti’nde;
 Veraset sisteminin belirsizliği
 İranlıların yönetime getirilmesiyle Türkmenlerin küstürülmesi
☸
Büyük Selçuklu Devleti’nin Yıkılma Nedenleri
 Merkezi otoritenin zayıflaması
 “Ülke hanedanın ortak malıdır” anlayışının yol açtığı taht kavgaları
 Atabeylerin bağımsızlıklarını ilan etmesi
durumlarının aşağıdakilerden hangisine
ortam hazırladığı savunulamaz?
A) Feodal beyliklerin ortaya çıkmasına
 Atabeylerin bağımsız hareket etmesi
B) Merkezi otoritenin zayıflamasına
 Abbasî halifelerinin siyasî güçlerini kazanmak için yürüttüğü birtakım çalışmalar
C) Taht kavgalarının artmasına
 Batınîlik hareketleriyle devlet adamlarına suikastlar düzenlenmesi
D) Devlet ile tebaa arasındaki bağların zayıflamasına
 Fatımîler ve Şiîlerin yıpratmaları
 Katvan mağlubiyeti ve Karahitayların istilası
☸
Büyük Selçuklu Devleti’nin Yıkılmasından Sonra Kurulan Devletler ve
Atabeylikler
 Kirman Selçukluları








(1048-1187)
Suriye Selçukluları
(1069-1118)
Anadolu (Türkiye) Selçukluları
(1077-1308)
Irak ve Horasan Selçukluları
(1119-1194)
Zengiler (Musul-Halep Atabeyliği)
(1127-1259)
Börililer (Şam Atabeyliği)
(1128-1154)
İldenizoğulları (Azerbaycan Atabeyliği) (1146-1225)
Beg Teginoğulları (Erbil Atabeyliği)
(1146-1232)
Salgurlular (Fars Atabeyliği)
(1147-1284)
E) Teokratik devlet anlayışının terk edilmesine
4. Aşağıdakilerden hangisi, Büyük Selçuklu Devleti’nin 1157’de yıkılmasından sonra ortaya çıkan devlet ve beyliklerden biri değildir?
A) Salgurlular
B) Dilmaçoğulları
C) Beg Teginoğulları
D) İldenizoğulları
E) Anadolu Selçukluları
1-A
2-D
3-E
4-B
~ 29 ~
“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri
KPSS / Tarihin Pusulası
D. Harzemşahlar (Harezmşahlar) Devleti (1097-1231)
✎ Merkezi Harezm şehri olan ve ismini kurulduğu yerden alan devletin bilinen ilk
hükümdarı Anuş Tigin’dir.
✎ Kendilerini Büyük Selçuklu Devleti’nin mirasçısı olarak kabul eden Harzemşahlar
Harezm Bölgesi’nde Moğollarla sürekli mücadele etmişlerdir.
✎ 1218’de meydana gelen ve tarihte Otrar Faciası olarak bilinen savaş Moğollar ile
Harzemşahlar arasında olmuştur.
✎ Celâleddin Harzemşah döneminde Anadolu Selçuklu Devleti ile yapılan 1230 Yassı-
çemen Savaşı’nı kaybeden ve dağılma sürecine giren Harzemşahlar 1231’de kesin
olarak yıkılmıştır.
 Harzemşahlar, Moğol Devleti ile Anadolu Selçuklu Devleti arasında tampon bölge
görevi görüyordu. Bu devletin yıkılması ile Anadolu saldırılara açık hale gelmiştir.
1.
 Devletin ilk hükümdarı Anuş Tigin’dir.
 1218’de Otrar Faciası olarak bilinen
savaşta Moğollarla mücadele etmişlerdir.
 1230’da Anadolu Selçuklu Devleti ile yaptıkları Yassıçemen Savaşı sonrasında
dağılma sürecine girmiştir.
Yukarıda özellikleri verilen Türk-İslâm
devleti aşağıdakilerden hangisidir?
A) Memlûklar
B) Karahitaylar
C) Harzemşahlar
D) Gazneliler
E) Eyyubîler
E. Babür Devleti (1526-1858)
✎ Hindistan’da Timur’un torunu Muhammed Babür Şah tarafından kurulmuştur.
 Babür Şah, Ali Şîr Nevâi’den sonra Çağatayca’nın en büyük şairi olarak kabul edilmektedir. “Vekâyi” adlı Türkçe eserinde kendi hayatını anlatmıştır.
✎ Hindistan’da siyasî birliği ilk kez sağlayan devlettir.
2. Hindistan’da siyasî birliği sağlayan ilk
Türk-İslâm devleti aşağıdakilerden hangisidir?
A) Babürler
B) Karahanlılar
C) Gazneliler
D) Eyyubîler
✎ Babür Devleti aynı zamanda Hindistan’da kurulan son Türk devletidir.
E) Büyük Selçuklular
✎ 1723’te Haydarabat ve Delhi olmak üzere ikiye ayrılan devlet, İslâmiyet’in Hindis-
tan’da yerleşmesini sağlamıştır.
✎ Sömürgeci politikalar sonucunda bu devlete 1858’de İngilizler son vermiştir.
✎ Dünyanın yedi harikasından biri olan Tac Mahâl bu dönemde inşa edilmiştir.
✎
 Tac Mahâl, Babür Hükümdarı Şah Cihan tarafından genç yaşta ölen eşi Mümtaz
Mahâl (Ercümend Begüm Banu Hatun) adına yaptırılmıştır. Anıt mezar niteliğindeki
bu eserin yapımında, davet üzerine İstanbul’dan gelen Osmanlı mimarları Mehmet
İsa Efendi, İsmail Efendi ve Hattat Settar Efendi çalışmıştır.
3. Eşi Mümtaz Mahal’in (Ercümend Begüm
Banu Hatun) anısına Hindistan’daki “Tac
Mahal”i yaptıran Şah Cihan, aşağıdaki
Türk devletlerinden hangisinin hükümdarıdır?
B) İhşîdiler
A) Memlûklar
C) Tolunoğulları
D) Babürler
E) Eyyubîler
III. MISIR’DA KURULAN TÜRK-İSLÂM DEVLETLERİ
MISIR’I YÖNETEN TÜRK DEVLETLERİ
Tolunoğulları
(868-905)
İhşidîler
(935-969)
Eyyubîler
(1174-1250)
Memlûklar
(1250-1517)
4. Aşağıdakilerden hangisi, Mısır’da egemenlik kuran Türk-İslâm devletleri arasında yer almaz?
Osmanlılar
(1517-1881)
A) Eyyubîler
B) Memlûklar
C) İhşidîler
D) Tolunoğulları
E) Samanoğulları
A. Tolunoğulları (868-905)
✎ Kurucusu Tolunoğlu Ahmet’tir.
✎ Mısır’da kurulan ilk Türk-İslâm devletidir.
✎ Başkent Fustat (Kahire) şehridir.
5. Mısır’da kurulan ilk Türk-İslâm devleti
aşağıdakilerden hangisidir?
✎ Güçlü bir ordu ve donanma kurmuşlardır.
A) İhşidîler
✎ Halkın tamamı Arap, ordu ve yöneticiler ise Türk’tür. Toplum ile yöneticiler ve or-
C) Eyyubîler
du arasındaki bu farklılık devletin kısa sürede yıkılmasında etkili olmuştur.
B) Tolunoğulları
D) Memlûklar
E) Gazneliler
✎ Mısır Tolunoğulları döneminde mimarîde adeta altın çağını yaşamıştır. Nitekim bu
dönemde yapılan Tolunoğlu Ahmet Camii ve Ulu Cami Kahire’deki önemli mimarî
eserlerdir.
~ 30 ~
1-C
1-E
2-C
2-A
3-A
3-D
4-D
4-E
5-B
5-E
KPSS / Tarihin Pusulası
“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”
✎ Ayrıca Tolunoğlu Ahmet’in “maristan” adıyla kurmuş olduğu hastane ve eczanede
ise tüm halka ücretsiz sağlık hizmeti verilmiştir.
✎ Devlet taht kavgalarının da etkisiyle 905’te Abbasîler tarafından yıkılmıştır.
B. İhşidîler (Akşitler) (935-969)
✎ Mısır’da kurulan ikinci Türk devletidir.
✎ Kurucusu Mısır valisi Ebû Bekir Muhammed’dir.
1. Müslümanların kutsal toprakları sayılan
ve Kâbe'nin de içinde yer aldığı “Hicaz”
bölgesine ilk kez hakim olan Türk-İslâm
devleti aşağıdakilerden hangisidir?
A) Tolunoğulları
B) İhşidîler
C) Osmanlılar
D) Memlûklar
E) Eyyubîler
✎ Başkent Fustat (Kahire) şehridir.
✎ Mısır’da adaletli bir yönetim uygulanmıştır. Bu yüzden Ebû Bekir Muhammed’e
Abbasî halifesi El-Razi Billâh tarafından Ak-Şit (Beyaz Güneş) unvanı verilmiştir.
✎ Kutsal topraklar olan Hicaz bölgesi (Mekke ve Medine) bu dönemde Türklerin eli-
ne geçmiştir.
 Tarihte ilk kez Kâbe'nin de içinde yer aldığı kutsal topraklar (Hicaz bölgesi) İhşidîler
(Akşitler) döneminde Türk egemenliğine girmiştir.
✎ Halkın tamamı Arap, ordu ve yöneticiler Türk’tür. Toplum ile yöneticiler arasındaki
bu farklılık, Tolunoğulları gibi devletin kısa sürede yıkılmasında etkili olmuştur.
2. Aşağıdakilerden hangisi İhşidîlerin özelliklerinden biri değildir?
A) Mekke ve Medine gibi kutsal bölgelere
egemen olmuşlardır.
B) Kurucusu Ebû Bekir Muhammed’dir.
C) Mısır’da egemenlik kurmuşlardır.
D) Resmî dil olarak Arapça kullanmışlardır.
E) Tolunoğulları tarafından yıkılmışlardır.
✎ Devlet, yaşanan iç karışıklılar ve Fatımîlerin saldırıları sonucu 969’da yıkılmıştır.
C. Eyyubîler (1174-1250)
✎ Mısır’da kurulan üçüncü devlet olup, kurucusu Selahaddin Eyyubî’dir.
 Batılı kaynaklarda "Türk Selahaddin” olarak geçen Selahaddin Eyyubî’nin biyografisini yazan al-Wahrani, O’nun öklid geometrisi, astronomi, matematik ve aritmetik
gibi konularda uzman olduğunu belirtir. Nitekim O; mantık, felsefe, sosyoloji, fıkıh,
tarih eğitimi
almış,
Bu sayfadan
nasıl
soruŞam'daki
gelir? Dar'ül-Hadis'ten (Hadis Üniversitesi) mezun olmuştur.
3. Selahaddin Eyyubî’nin 1187’de Kudüs’ü
Haçlılardan geri alması üzerine, Papa’nın
çağrısı ile düzenlenen III. Haçlı Seferi’ne
katılan İngiltere kralı aşağıdakilerden
hangisidir?
A) II. William
B) Yurtsuz John
C) III. Henry
D) I. Edward
E) Arslan Yürekli Richard
✎ Selahaddin Eyyubî, 1187’de Hıttin (Hattin) Savaşı ile Kudüs’ü Haçlılardan geri almış
fetihten sonra gayr-i müslimlere gösterdiği hoşgörü ve insanî tavırları nedeniyle
büyük takdir kazanmıştır.
✎ Kudüs’ün fethedilmesi 1189’da III. Haçlı seferinin başlamasına yol açmıştır. Ancak
I. Richard (Aslan Yürekli Richard) hiç bir sonuca ulaşamamıştır.
✎ Selahaddin Eyyubî, ölmeden önce ülkeyi hanedan üyeleri arasında paylaştırmış, bu
da devletin kısa zamanda dağılmasına yol açmıştır.
✎ Devlet, 1250 yılında Memlûk komutanı Aybeg tarafından yıkılmıştır.
4. 1187’de Hıttin Savaşı ile Kudüs’ü Haçlılar’dan geri alan ve bu yüzden III. Haçlı
seferinin başlamasına yol açan Türk-İslâm devleti aşağıdakilerden hangisidir?
A) Akşitler
B) Harzemşahlar
C) Eyyubîler
D) Memlûklar
E) Tolunoğulları
D. Memlûklar (Kölemenler) (1250-1517)
✎ Kurucusu Memlûk komutanı İzzeddin Aybeg’dir.
✎ Moğolları tarihte ilk kez 1260 Ayn Calud Savaşı’nda yenerek Avrupa’nın Moğol is-
tilâsı altına girmesini önlemişlerdir.
✎ Abbasî halifeliğini Mısır’da sürdürme politikası izlemişler, Türkçeyi resmî dil olarak
kabul etmişlerdir.
✎ Memlûklar, Yavuz Sultan Selim’in 1516-1517’deki Mısır Seferi ile son bulmuştur.
Bu gelişme ile birlikte halifelik Osmanlılara geçmiştir.
5. Memlûklarla ilgili olarak aşağıdakilerden
hangisi doğru bir bilgi değildir?
A) Mısır’da ilk Türk devletini kurmuşlardır.
B) Her emirin sultan olabilme hakkı vardır.
C) Resmî dilleri Türkçedir.
 Memlûklar, diğer devletlerden farklı olarak “kut” inancını benimsememiştir. Buna
bağlı olarak "devlet hükümdar ailesinin ortak malı" kabul edilmemiş ve her emire
sultan olabilme hakkı verilmiştir. Bu durum yönetimde sık sık taht kavgalarına yol
açmış, saltanat ve hanedanlık kültürü oluşmamıştır.
D) Kutsal yerlere de egemen olmuşlardır.
E) Halifeliği koruma altına almışlardır.
1-B
1-
2-E
2-
3-E
3-
4-C
4-
5-A
5-
~ 31 ~
“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri
KPSS / Tarihin Pusulası
IV. YAKIN DOĞU VE ASYA’DA KURULAN DİĞER DEVLETLER
A. Moğol İmparatorluğu (1196-1227)
✎ Timuçin (Cengiz Han) tarafından kurulmuştur.
✎ Başkent Moğolistan bölgesindeki Karakurum (Harhorin)’dur.
✎ Cengiz Han döneminde yayılmacı bir politika izleyen Moğol İmparatorluğu’nun sı-
nırları, Baltık Denizi’ne ve Macaristan’a kadar ulaşmıştır.
1. Moğolları, tarihte ilk kez 1260 Ayn Calud
Savaşı’nda yenerek Avrupa’nın Moğol istilası altına girmesini önleyen Türk-İslâm
devleti aşağıdakilerden hangisidir?
A) Memlûklar
B) Akşitler
C) Harzemşahlar
D) Eyyubîler
E) Tolunoğulları
✎ Cengiz Han’ın ölümünden sonra imparatorluk parçalanmıştır.
✎ Moğol İmparatorluğu’nda;
 Kut anlayışı benimsenmiştir.
 Ülke sorunları Kurultay adı verilen danışma meclisinde görüşülmüştür.
 Töreler yazılı hale getirilerek “Cengiz Yasası” oluşturulmuştur.
 Orduda “Onlu Sistem” uygulanmıştır.
 Ülke toprakları hanedanın ortak malı sayılmıştır.
✎ Cengiz Han’ın ölümünden sonra devlet parçalanmış ve yeni devletler kurulmuştur.
B. Moğol İmparatorluğu’nun Parçalanmasıyla Kurulan Devletler
1. Altın Orda Devleti (1227-1502)
2. Cengiz Han’ın ölümünden sonra Çin’de
hüküm süren, ünlü İtalyan gezgin Marco
Polo’nun da yaklaşık 20 yıl hizmet ettiği
ve “Seyahatnâme” adlı eserinde, buradaki
gözlemlerini anlattığı devlet aşağıdakilerden hangisidir?
A) Çağatay Hanlığı
B) İlhanlı Devleti
C) Kubilay Hanlığı
D) Altın Orda Devleti
E) Timur İmparatorluğu
✎ Cengiz Han’ın torunu, Cuci’nin de oğlu olan Batu Han tarafından Deşt-i Kıpçak
(Kıpçak Bozkırı) ve Karadeniz’in kuzeyinde kurulmuştur.
✎ Özbek Han döneminde İslâmiyet devletin resmî dini olarak kabul edilmiştir.
 İslâmiyet’i kabul eden ilk Türk-Moğol Devleti Altın Orda Devleti’dir.
✎ Kuruldukları bölgede Rusların güçlenmesini engelleyen Altın Orda Devleti, Timur
İmparatorluğu tarafından yıkılmıştır. Bu durum Rusya’nın birliğini kurmasına ve
güçlenmesine olanak sağlamış; ayrıca Kazan, Küçüm, Nogay, Ejderhan, Kasım ve
Kırım hanlıkları kurulmuştur.
3. 1227’de Cengiz Han’ın torunu Batu Han
tarafından Deşt-i Kıpçak (Kıpçak Bozkırı)
ve Karadeniz’in kuzeyinde kurulan, aynı
zamanda İslâmiyet’i kabul eden ilk TürkMoğol devleti olarak bilinen devlet aşağıdakilerden hangisidir?
2. İlhanlı Devleti (1256-1336)
A) Özbek Hanlığı
✎ Cengiz Han’ın torunu Hülâgu Han tarafından İran’da kurulmuştur.
B) Altın Orda Devleti
✎ Başkent Tebriz’dir.
✎ Hülâgu Han, Batınîlik faaliyetlerine karşı mücadele etmiş ve 1256 yılında Alamut
C) İlhanlı Devleti
D) Kubilay Hanlığı
E) Karahitay Devleti
Kalesi’ni yıkarak tüm Batınîleri ortadan kaldırmıştır.
✎ İlhanlılar 1258’de ise Bağdat’ı alarak Abbasî Devleti’ne son vermişlerdir.
✎ 1243’te Kösedağ Savaşı’nda Anadolu Selçuklu Devleti’ni mağlup ederek, 1336 yılı-
na kadar Anadolu’ya hakim olmuşlardır.
3. Çağatay Hanlığı (1227-1369)
✎ Cengiz Han’ın oğlu Çağatay Han tarafından Doğu Türkistan’da kurulmuştur.
✎ İslâmiyet’i kabul etmişler, Türklerin yoğun olarak yaşadığı bölgede kuruldukları için
zamanla Türkleşmişlerdir.
4. Kubilay Hanlığı (1280-1368)
✎ Cengiz Han’ın torunu Kubilay Han tarafından Pekin’de kurulmuştur.
✎ Türkleşmemiş ve İslâmlaşmamıştır.
 Kubilay Hanlığı Çin’de kurulduğu için, Türkleşmeyen ve İslâmiyet’i kabul etmeyen
tek Moğol devletidir. Ünlü gezgin Marco Polo, yaklaşık 20 yıl kadar Kubilay Han’ın
hizmetinde çalışmış, “Seyahatnâme”sinde bu dönemden bahsetmiştir.
~ 32 ~
4. Moğol İmparatorluğu’nun yıkılmasından
sonra 1280-1368 yılları arasında Çin’de
hakimiyet süren, aynı zamanda Türkleşmeyen ve İslâmiyet’i kabul etmeyen tek
Moğol devleti aşağıdakilerden hangisidir?
A) Altın Orda Devleti
B) İlhanlı Devleti
C) Karahitay Devleti
D) Çağatay Hanlığı
E) Kubilay Hanlığı
1-A
2-C
3-B
4-E
KPSS / Tarihin Pusulası
“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”
C. Timur İmparatorluğu (1369-1507)
✎ Timur tarafından Çağatay Devleti’nin topraklarında kurulmuştur.
✎ Başkent Semerkant’tır.
✎ Timur, hükümdar ailesine üye olmadığı için “Han” olmamış, Çağatay ailesinden bir
kişiyi göstermelik olarak tahta çıkarmıştır. Kendisi “Emir” unvanı kullanmıştır.
1. 1402 Ankara Savaşı’nda Osmanlı Devleti’ni mağlup ederek Osmanlı’da 11 yıl sürecek olan “Fetret Devri”nin başlamasına
yol açan devlet aşağıdakilerden hangisidir?
✎ Timur İmparatorluğu, Altın Orda Devleti’ne son vererek bu bölgede Rusların güç-
A) Moğol İmparatorluğu
lenmesine ortam hazırlamış, ayrıca 1402 Ankara Savaşı’nda Osmanlı Devleti’ni
mağlup ederek Osmanlı’da Fetret Devri’nin yaşanmasına neden olmuştur.
B) Karahitay Devleti
C) Timur Devleti
✎ Timur İmparatorluğu’nda;
D) Çağatay Hanlığı
E) İlhanlı Devleti
 Ülke toprakları hanedanın ortak malı sayılmıştır.
 Savaşlarda yararlılık gösteren kişilere “Suyurgal” denilen topraklar verilmiştir.
 İkta Sistemi uygulanmıştır.
 Hüseyin Baykara, Ali Şîr Nevaî, Ali Kuşçu gibi bilim adamları bu dönemde yaşa-
mış, ayrıca Timur’un da torunu olan Uluğ Bey kendi adına Semerkant’ta kurduğu rasathanede Ali Kuşçu ile birlikte önemli çalışmalar yapmıştır.
2.
I.
tarkan,
II. sultan,
III. padişah
V. İLK TÜRK-İSLÂM DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK
A. Devlet Yönetimi
Yukarıdakilerden hangileri Türk-İslâm
devletlerinde hükümdarlık unvanı olarak
kullanılmamıştır?
A) Yalnız I
✎ İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde görülen hâkimiyet anlayışı Türk-İslâm devletle-
B) Yalnız II
D) I ve III
C) Yalnız III
E) I, II ve III
rinde de devam etmiştir.
✎ Türk-İslâm devletlerinde Kut anlayışı, hükümdarın Allah adına ülkeyi yönetmesi
şeklinde bir uygulamaya dönüşmüş, öte yandan bu anlayıştaki “kan bağı” esası aynen devam etmiştir.
✎ Türk-İslâm devletlerinde veraset sistemi de aynen devam etmiştir. Bu sisteme gö-
re ülke, hükümdar ve ailesinin ortak malı sayılmıştır. Ancak bu sistem, ülkede siyasî
otoriteyi sarsmış, taht kavgalarını tetiklemiş ve devlet yapısının bozulmasıyla kısa
sürede yıkılmaları beraberinde getirmiştir.
3. Türk-İslâm devletlerinde;
I.
hutbe okutmak,
II. hil’at (giysi),
III. çetr (şemsiye)
unsurlarından hangileri hükümdarlık alâmeti olarak kullanılmıştır?
1. Hükümdar
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
✎ Türk-İslâm devletlerinde hükümdarlar geniş yetkilere sahiptir. Ancak hükümdarın
C) I ve II
E) I, II ve III
yetkileri örfî hukuk (Türk gelenek ve görenekleri) ile şer’i hukuk kuralları tarafından sınırlandırılmıştır.
✎ Devletin idaresi, orduya komuta etmek, halkın ihtiyaçlarını karşılamak ve ülkeyi dış
tehlikelerden korumak hükümdarın başlıca görevleriydi. Ayrıca hükümdar, vezir ve
memur ataması yapar, Divân-ı Mezâlim (Yüksek Mahkeme)’e başkanlık ederdi.
✎ Hükümdarın çocuk yaşta olması durumunda, devletin idaresi naiplere verilmiştir.
✎ Türk-İslâm devletlerinde İslâm öncesi Türk devletlerinden farklı olarak hükümdar-
lar halife tarafından onaylanır ve adına hutbe okuturdu. Halifenin gönderdiği onay
belgesine “menşur” adı verilirdi.
✎ Türk-İslâm devletlerinde hükümdarlar çeşitli unvan ve semboller kullanmışlardır.
Hükümdarlık Unvanları
Hükümdarlık Sembolleri (Alâmetleri)
* Han
* Hakan
* Bey
* Hünkâr
* Gazi
* Şah
* Otağ-ı Hümâyun * Taht (Süslü Koltuk)
* Unvan alma
* Nevbet (Davul)
* Tuğ
* Sancak (Alem)
* Asa
* Kılıç kuşanmak
* Hil’at (Giysi)
* Hutbe okutmak
* Çetr (Şemsiye)
* Tuğra (Mühür)
* Para Bastırmak
* Kara
* Kadir
* Melik
* Sultan
* Padişah
* Şehinşah
4. Türk-İslâm devletlerinde hükümdar, halife
tarafından gönderilen bir belgeyle onaylanır
ve hükümdar bu belgeyle kendi adına hutbe
okuturdu.
Türk-İslâm devletlerinde halife tarafından hükümdara gönderilen bu onay belgesine ne ad verilmiştir?
A) Tuğra
B) Menşur
D) Kut
C) Çetr
E) Nevbet
5. Aşağıdakilerden hangisi, Türk-İslâm devletlerinde görülen hükümdarlık alâmetlerinden biri değildir?
A) Taht
B) Hil’ât
D) Ok
1-C
2-A
C) Sancak
E) Hutbe
3-E
4-B
5-D
~ 33 ~
“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri
KPSS / Tarihin Pusulası
 Türk tarihinde “Sultan” unvanını ilk kez Gazneli Mahmut kullanmıştır.
1. Türk-İslâm devletlerinde, törenlerde ve
seyahatlerde yol düzenini sağlayan saray görevlisi aşağıdakilerden hangisidir?
2. Saray Teşkilâtı
✎ Türk-İslâm devletlerinde saray, hükümdarın ve ailesinin yaşadığı, aynı zamanda
devletin yönetildiği merkezdi.
A) Câmedar
B) Emir-i Candar
C) Serhenk
D) Taştdar
E) Hâcibü’l-Hüccab
✎ Saray teşkilâtında, hükümdarın gerek resmî gerekse özel işlerini yürüten birtakım
görevliler bulunmaktaydı. Başlıca saray görevlileri şunlardır:
Saray Görevlileri
UNVANI
GÖREVİ
Câmedar
 Hükümdarın elbiseleriyle ilgilenen görevlidir.
Devaddar
 Hükümdarın yazı takımlarını taşıyan ve koruyan görevlidir.
Emir-i Âhur
 Atların bakımından sorumluydu.
Emir-i Alem
 Savaşlarda bayrağı ve sancağı muhafaza eden görevlidir.
Emir-i Candar
 Hükümdarın ve sarayın güvenliğinden sorumluydu.
Emir-i Çeşnigir
 Hükümdarın yiyeceklerini ilk tadan görevlidir.
Emir-i Hares
 Hükümdara karşı suç işleyenleri cezalandırırdı.
Emir-i Silah
 Silah üretim ve deposundan sorumluydu.
Emir-i Şikâr
 Hükümdarın av işlerini düzenleyen görevlidir.
Hâcibü’l-Hüccab
(Ulu Hacib)
 Hükümdar ve vezirden sonraki en büyük görevlidir.
 Hükümdar ve halk ile hükümdar ve divan üyeleri arasında
görüşme ve buluşmaları ayarlardı.
Kapucubaşı
 Sarayın günlük hizmetlerinden sorumlu görevlidir.
Kıssadar
 Dilekçeleri kabul eden ve hükümdara sunan görevlidir.
2. Türk-İslâm devletlerinde, hükümdarın ve
sarayın güvenliğinden sorumlu olan görevli aşağıdakilerden hangisidir?
A) Emir-i Alem
B) Kapucubaşı
C) Emir-i Silah
D) Kıssadar
E) Emir-i Candar
Serhenk
 Törenlerde ve seyahatlerde yol düzenini sağlayan görevlidir.
Şerabdâr-ı Has
(İğdişbaşı)
 Hükümdarın içkilerini hazırlayıp sunan, ziyafetlerde içkilerle
ilgilenen görevlidir.
Taştdar (Abdâr)
 Hükümdarın temizlik işlerinden sorumlu görevlidir.
3. Büyük Selçuklu Devleti’nde, hükümdar
ile devlet protokolü ve elçiler arasında
görüşmeleri ayarlayan devlet görevlisi
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Ulu Hacib
B) Çaşnigir
C) Kapucubaşı
D) Câmedar
E) Devaddar
4.
I.
hâcibü’l-hüccab,
II. emir-i âhur,
III. iğdişbaşı
Yukarıdakilerden hangileri, Türk-İslâm
devletlerinde saray teşkilâtındaki görevliler arasında yer alır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
3. Merkezî Yönetim
✎ Türk-İslâm devletlerinde merkezî yönetim teşkilâtında hükümdardan sonra gelen
en yetkili kişi vezirdir.
 Karahanlılar’da vezire verilen Türkçe ad yuğruştur. Büyük Selçuklu Devleti’nde en
ünlü vezir ise Nizâmü’l-Mülk’tür.
5. Karahanlı Devleti’nde vezire verilen
Türkçe ad aşağıdakilerden hangisidir?
A) Serhenk
B) Yuğruş
C) Abdâr
D) Çaşnigir
E) Devaddar
✎ Devlet işleri, başkanlığını hükümdarın yaptığı Divân-ı Saltanat (Büyük Divan)’ta
görüşülürdü. Divân-ı Saltanat bir bakıma Bakanlar Kurulu’na benzerdi.
✎ Hükümdarın olmadığı zamanlarda divana vezir başkanlık etmiştir.
✎ Büyük Divan’a bağlı bazı alt divanlar da bulunurdu. Bunlar;
~ 34 ~
1-C
2-E
3-A
4-E
5-B
KPSS / Tarihin Pusulası
“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”
Büyük Selçuklu Devleti’nde Büyük Divan’a Bağlı Alt Divanlar
Divanlar
Görevleri
Başkanı
Divân-ı İnşâ (Tuğra)
Devletin iç ve dış yazışmalarını yapan divandır.
Tuğraî
(Münşî)
Divân-ı İstifa
Devletin tüm malî işlerine bakardı.
Müstevfî
Divân-ı İşraf
Teftiş kuruludur. Devletin idarî ve malî işlerinin
yolunda gidip gitmediğini teftiş (kontrol) ederdi.
Müşrif
Divân-ı Arz
Ordunun yiyecek, giyecek, teçhizat vb. tüm ihtiyaçları ve asker maaşları ile ilgilenirdi.
Divân-ı Mezâlim
Hükümdarın başkanlık ettiği ve büyük davaların
bakıldığı yüksek mahkemedir.
Emir-i Arz
1. Büyük Selçuklu Devleti’nde, ordunun yiyecek, giyecek, teçhizat gibi ihtiyaçları
ve asker maaşları ile ilgilenen divan türü
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Divân-ı İnşâ
B) Divân-ı İstifa
C) Divân-ı İşraf
D) Divân-ı Arzü’l-Ceyş
E) Divân-ı Mezâlim
(Arzü’l-Ceyş)
Sultan
 Büyük Selçuklu Devleti’nde devlet yönetiminde olmayan divan türü Divân-ı Berîd’dir.
Divân-ı Berîd, posta ve haberleşme (istihbarat) işlerine bakardı.
2. Büyük Selçuklu Devleti’nde, devletin iç
ve dış yazışmalarını yapan divan aşağıdakilerden hangisidir?
A) Divân-ı Berîd
B) Divân-ı Mezâlim
C) Divân-ı İnşâ
4. Taşra Yönetimi
D) Divân-ı İstifa
✎ Türk-İslâm devletlerinde taşra teşkilâtı; eyâlet, vilâyet, kaza ve köylerden meydana
E) Divân-ı Arzü’l-Ceyş
geliyordu.
✎ Bu bölgelerde askerî valiler ya da hanedan üyeleri görevlendirilmiş, taşrada görev
yapacak olan yöneticiler atabeyler tarafından yetiştirilmiştir.
Taşra Yönetimindeki Devlet Görevlileri
ADI
GÖREVİ
3. Büyük Selçuklu Devleti’nde, devlet yönetiminde olmayıp, posta ve haberleşme
(istihbarat) işlerine bakan divan aşağıdakilerden hangisidir?
A) Divân-ı İşraf
B) Divân-ı Arzü’l-Ceyş
C) Divân-ı İstifa
Melik
Büyük Selçuklu Devleti’nde bir bölgenin yönetimi ile ilgili görevlendirilen hanedan üyelerine Melik denir. Melikler, iç işlerinde serbest dış işlerinde merkeze bağlı hareket etmişlerdir. Bu durum Selçukluların yönetimde merkezî otoriteye önem verdiklerini göstermektedir.
Atabey
Devlet idaresini öğrenmeleri ve iyi bir yönetici olabilmeleri için eyâletlere gönderilen erkek çocuklarını, devlet yönetimi konusunda eğiten
kişilerdir. Atabeyler, bu süreçte bilgi ve tecrübelerini hükümdarın erkek
çocuklarına öğretirdi. (Osmanlı’daki karşılığı “Lalalık” kurumudur.)
Şıhne
Eyâlet ve vilâyetlerin başında bulunan askerî ve idarî yöneticidir.
Âmil
(Ummal)
Vilâyetlerde vergilerin toplanmasından sorumlu olan görevlidir.
Muhtesip
Vilâyetlerde ticarî hayatın düzenlenmesi (pazarlarda fiyatların, tartı ve
ölçü aletlerinin ve üretilip satılan malların kalitesinin denetlenmesi)
ve belediye çalışmalarının yürütülmesinden sorumlu görevlidir.
Amid
Vilâyetlerde yönetimden sorumlu sivil görevlidir.
Ulak
Saray ve taşra yönetimi arasında haberleşmeyi sağlayan kişilerdir.
Subaşı
Taşrada şehirlerin güvenliğinden sorumlu kişidir.
D) Divân-ı İnşâ
E) Divân-ı Berîd
4. Türk-İslâm devletlerinde, devlet idaresini
öğrenmesi ve iyi bir yönetici olabilmesi
için eyâletlere gönderilen erkek çocuklarını, devlet yönetimi konusunda eğiten
kişilere ne ad veriliyordu?
A) Melik
B) Atabey
C) Lala
E) Şıhne
D) Âmil
5. Türk-İslâm devletlerinde, pazarlarda fiyatları, tartı-ölçü aletlerini ve üretilip satılan malların kalitesini denetleyen, aynı
zamanda belediye çalışmalarının yürütülmesinden de sorumlu olan görevli
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Muhtesip
B) Amid
D) İğdişbaşı
1-D
2-C
C) Ulak
E) Ummal
3-E
4-B
5-A
~ 35 ~
“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri
KPSS / Tarihin Pusulası
B. ORDU
✎ İlk Türk-İslâm devletlerinde ordunun önemli kısmını Türkler oluşturuyordu. Güçlü
bir ordu, devletin temeli olarak kabul edilmiştir. (Ordu-Millet Anlayışı) İslâmiyet’in kabul edilmesiyle birlikte benimsenen cihat anlayışı, Türklerin bir anlamda
savaşçı özelliğini daha da pekiştirmiştir.
1. Türk-İslâm devletlerinde, özel askerî birlikler olan “Hassa Askerleri”ne verilen 3
aylık maaşa ne ad veriliyordu?
A) Gulam
✎ Büyük Selçuklu Devleti’nde en güçlü ordu Sultan Melikşah döneminde kurulmuş,
B) Ulûfe
D) Bisteganî
C) Cebelü
E) Sipah
bu ordu 10’lu sisteme göre teşkilâtlandırılmıştır. Türk İslâm devletlerinde pek çok
yeniliğin olduğu ordu, genel olarak şu kısımlardan oluşmaktadır:
BİRİMİ
ÖZELLİKLERİ
Hassa Askerleri
✎ Sultana bağlı ve onun güvenliğini sağlayan özel birlikler
olup maaşlı askerlerdir.
✎ 3 aylık olarak verilen maaşa “Bisteganî” denir.
Gulamân-ı Saray
✎ Gulam “Köle” demektir.
✎ Farklı milletlerden seçilip, Gulamhane’de özel olarak
yetiştirilen ücretli askerlerdir.
✎ Doğrudan sultana bağlı muhafız birlikleri olup, sultanın
sarayını korurlardı. (Osmanlı’daki karşılığı Devşirmedir.)
✎ İlk kez Gazneliler tarafından oluşturulmuştur.
İkta Ordusu (Sipahiler)
✎ İkta sahibi olanların ikta gelirleri karşılığı beslemek
zorunda oldukları atlı askerlerdir. (cebelü)
✎ Bu ordu birimi devletten maaş almazdı.
✎ Tamamı Türk ve Müslümanlardan oluşur.
✎ İlk kez Büyük Selçuklu Devleti tarafından oluşturulmuştur.
✎ Bu ordu Osmanlı’da Tımarlı Sipahi Ordusuna örnek
olmuştur.
Eyâlet Askerleri
Türkmenler
Yardımcı Kuvvetler
2.
I.
hassa ordusu,
II. tımar ordusu,
III. gulam ordusu
Yukarıdaki askerî birliklerden hangileri
Büyük Selçuklu ordusunun içersinde yer
almaz?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
3. İkta sistemi ilk kez hangi devlet tarafından oluşturulmuştur?
A) Karahanlılar
B) Gazneliler
C) Memlûklar
D) İhşidîler
E) Büyük Selçuklular
✎ Melik ve eyâlet valilerinin askerî birlikleridir.
✎ Türkmenlerden savaş zamanı orduya katılan birliklerdir.
✎ Türkmenler genellikle uçlara yerleştirilir ve sınır güvenliği
sağlanırdı.
4. Selçuklularda ve Karahanlı Devleti’nde hassa orduları, savaş esirleri (köle) arasından
toplanan ya da satın alınan küçük yaştaki
çocukların yeteneklerine göre yetiştirildiği
askerî birliklerdi.
Selçuklular ve Karahanlılarda uygulanan
bu sistemin, Osmanlı Devleti’ndeki karşılığı aşağıdakilerden hangisidir?
✎ Bağlı devlet ve beyliklerin savaş zamanı gönderdiği
ücretli askerlerdir.
A) Devşirme
B) Müsadere
C) Gedik
E) İltizam
D) Tımar
 Gazneliler orduda ayrıca fil ve ücretli asker kullanmıştır. Özellikle ağır yüklerin taşınması ve düşman ordularının dağıtılmasında önemli fonksiyon üstlenmiştir.
5.
C. SOSYAL YAPI
I.
✎ Türk-İslâm devletlerinde toplum içerisinde sınıfsal ayrım yoktu. Egemenlik altında
III. Uygurlar
yaşayan herkese hoşgörü politikası izlenmiştir.
✎ İslâm kültürünün de etkisiyle yerleşik yaşam kültürü gelişmiş, bu da beraberinde
ticarî hayatın canlanmasına yol açmıştır.
Selçuklular
II. Harzemşahlar
Yukarıdaki devletlerden hangilerinde ikta
sistemi uygulanmamıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
✎ Karahanlı Devleti dışındaki Tük-İslâm devletleri çok uluslu devlet (imparatorluk)
C) Yalnız III
E) II ve III
özelliği taşımaktadır.
✎ Din ve inancın da etkisiyle toplum içerisinde sosyal dayanışma güçlü olmuştur.
~ 36 ~
1-D
2-B
3-E
4-A
5-C
KPSS / Tarihin Pusulası
“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”
D. HUKUK SİSTEMİ
✎ Türk-İslâm devletlerinde hukuk, Şer’i ve Örfî olmak üzere ikiye ayrılırdı. Ayrıca fet-
hedilen yerlerdeki eski uygulamalar ve divan kararları da hukuk sisteminde etkili
olmuştur.
1. Türk-İslâm devletlerinde;
I.
din,
II. örf ve adetler,
III. divan kararları
1. Şer’i Hukuk
gibi faktörlerden hangileri hukuk sisteminin şekillenmesinde etkili olmuştur?
✎ Şer’i hukuk temelini İslâm hukukundan alırdı.
A) Yalnız I
✎ Miras, boşanma, evlenme, velâyet, vakıf ve ticaret ile ilgili konular şer’i hukuk kap-
B) Yalnız II
D) II ve III
samında yer alıyordu.
C) I ve II
E) I, II ve III
✎ Şer’i davalara kadılar bakardı.
✎ Kadıların başındaki sorumluya ise Kadı’ül-kudat (Baş Kadı) denirdi.
✎ Kadı, divan üyeleri ve hatta veziri yargılama yetkisine sahipti.
✎ Kadılar, siyasî otorite tarafından baskı altına alınmazdı. Bu durum kısmen de olsa
2.
hukukun bağımsız olduğunu göstermektedir.
I.
kadı’ül-kudat
II. emir-i dâd
2. Örfî Hukuk
III. niyâbet-i saltanat
✎ Örfî hukuk ise temelini eski Türk geleneklerinden (töre) alırdı.
Yukarıdakilerden hangileri Türk-İslâm
devletlerinde hukuk sistemi ile ilgilidir?
✎ Ülke güvenliğinin sağlanması, kanunların uygulanması ve bu konularda ortaya çı-
A) Yalnız I
kan uygunsuzluklar örfî hukukun kapsamında yer alıyordu.
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
✎ Örfî davalara Emir-i Dâd’ın başkanlığındaki mahkemeler bakardı.
 Türk-İslâm devletlerinde askerî davalara ise Kadı-leşker adı verilen görevli bakmıştır.
✎ Ayrıca hükümdarın başkanlık ettiği ve büyük davaların bakıldığı yüksek mahkeme
olan Divân-ı Mezâlim de hukuk sisteminde önemli bir yere sahiptir.
3. Selçuklu Devleti’nde örfî davalara bakan
görevli aşağıdakilerden hangisidir?
E. TOPRAK YÖNETİMİ VE EKONOMİ
A) Müstevfî
B) Arzü’l-ceyş
C) Emir-i Dâd
D) Kadı’ül-kudat
E) Melikü’s-Sevâhil
1. Toprak Sistemi
✎ Türk İslâm Devletleri’nde toprak “Mirî” ve “Mülk” toprak olarak ikiye ayrılmıştır.
Toprak Teşkilâtı
Mirî Topraklar
Has
İkta
Vakıf
Mülk Topraklar
Öşrî
4. Türk-İslâm devletlerinde, ikta sisteminin
uygulandığı topraklar aşağıdakilerden
hangisinin kapsamında yer alır?
A) Mirî
B) Vakıf
D) Haracî
Haracî
C) Mülk
E) Öşrî
a) Mirî Topraklar
✎ Mülkiyeti devlete ait olan topraklara Mirî toprak adı verilmiştir. Mirî arazi 3 ana
gruba ayrılır. Bunlar;
5.
I.
has,
II. vakıf,
1. Has Arazi
 Geliri hükümdara ve ailesine ayrılan bağ, bahçe, tarla gibi topraklardır.
 Bu topraklardan alınan vergiler doğrudan hükümdarın hazinesine aktarılırdı.
 Has arazinin gelirleriyle hükümdar ve ailesinin masrafları karşılanırdı.
III. mülk
Yukarıdakilerden hangileri mirî arazinin
kapsamındaki topraklar arasındadır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
2. İkta Arazi
 Ülke topraklarının vergi gelirlerine göre bölümlere ayrılmasına ikta denir.
1-E
2-D
3-C
4-A
5-C
~ 37 ~
“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri
KPSS / Tarihin Pusulası
 İkta Sistemi, Türk tarihinde ilk kez vezir Nizamü’l-mülk’ün önerisiyle Büyük Selçuklu
Devleti’nde uygulamaya konulmuştur.
 İkta sisteminde; hizmeti geçen bazı devlet görevlilerine (vali, komutan, asker gibi)
maaşlarına karşılık belirli bir miktar toprak verilir, topraktan elde edilen gelirin bir
kısmıyla kendi maaşlarını karşılarlar, bir kısmıyla da atlı asker beslerlerdi.
 Bu sistemde; toprağın mülkiyeti devlete, vergileri toplama hakkı ikta sahibine,
toprağı işleme hakkı ise köylülere aitti.
1. Türk-İslâm devletlerinde ikta sisteminin
uygulanma amaçları arasında;
I.
büyük ve güçlü bir orduya sahip olma,
II. üretimin sürekliliğini sağlama,
III. merkezî otoriteyi güçlendirme
gibi unsurlardan hangileri yer alır?
A) Yalnız I
☸
İkta Sistemi’nin Yararları
✎
✎
✎
✎
✎
Devlet para ödemeden büyük bir orduya sahip olmuştur. (ekonomik-askerî)
Hazinenin yükü hafifletilmiştir. (ekonomik)
Ülkede asayiş ve düzen sağlanmıştır. (sosyal)
Merkezî otorite güçlenmiştir. (siyasî)
Üretimde süreklilik sağlanmıştır. (ekonomik)
(Bu sistem, Osmanlı’da Tımar (Dirlik) Sistemi’ne örnek olmuştur.)
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
2. İlk kez Büyük Selçuklu Devleti döneminde uygulanan ikta sistemi, en çok aşağıdaki alanların hangisinde devlete fayda
sağlamıştır?
A) Tarım-Askerlik
B) Eğitim-Öğretim
3. Vakıf Arazi
C) Ticaret-Askerlik
✎ Medrese, darüşşifa, imarethane, cami, hamam, çeşme gibi sosyal amaçlı (hayır iş-
D) Yönetim-Hukuk
leri için) kurulan kurumların giderleri için ayrılan topraklardır.
E) Tarım-Yönetim
✎ Doğrudan topluma hizmet amaçlı kullanılan vakıf topraklar; satılamaz, kiraya veri-
lemez, devredilemez ve miras bırakılamazdı.
b) Mülk Topraklar
✎ Mülkiyeti şahıslara ait olan topraklara ise Mülk arazi adı verilmiştir. Bu topraklar
şahsî olup; genellikle ev, bağ, bahçe gibi taşınmaz mallardır.
3. Türk-İslâm devletlerinde, geliri hayır kuruluşlarına ve sosyal hizmetlere ayrılan
topraklara ne ad veriliyordu?
A) İkta
✎ Mülk arazi de 2 gruba ayrılır. Bunlar; öşrî ve haracî topraklardır. Müslümanlara ait
B) Vakıf
D) Metruk
C) Mukataa
E) Ocaklık
topraklara öşrî, gayr-i müslimlere ait topraklara ise haracî toprak denmiştir.
✎ Mülk topraklar, hizmeti geçen kişilere devlet tarafından ödül olarak verilebildiği
gibi, atadan miras olarak da kalabilmiştir.
4. Türk-İslâm devletlerinde,
2. Ekonomik Hayat
✎ Türk-İslâm devletlerinde toprak dışında ekonomi; hayvancılık, ticaret, dokumacılık,
madencilik ve el sanatlarına dayalıdır.
I.
öşür,
II. haraç,
III. cizye
✎ Baharat Yolu ve İpek Yolu ticarî hayatın canlanmasında önemli rol oynamıştır.
vergilerinden hangileri sadece gayr-i
müslim vatandaşlardan alınmıştır?
✎ Ticarî hayatta, Abbasîlere ait olan ve aynı işi yapan esnafların oluşturduğu meslek
A) Yalnız I
örgütlenmesi anlamına gelen fütüvvet teşkilâtı da önemli bir fonksiyona sahipti.
Bu meslek örgütlenmelerine gayr-i müslimler üye olamazdı.
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
 Fütüvvet teşkilâtı, Anadolu Selçuklu döneminde Ahilik Teşkilâtı, Osmanlı döneminde
ise Lonca Teşkilâtı adı ile varlığını sürdürmüştür.
5. Türk-İslâm devletlerinde,
I.
☸
Selçukluların başlıca gelir kaynakları
cizye,
II. ikta,
✎ Öşür: Müslümanlardan alınan 1/10 oranındaki ürün vergisidir.
III. gulam
✎ Haraç: Gayr-i müslimlerden alınan ürün vergisidir.
✎ Cizye: Gayr-i müslim erkeklerden askere gitmemeleri karşılığında alınan vergidir.
uygulamalarından hangileri toplumun
belli bir kesiminin ordu teşkilâtı içinde
yer almadığını göstermektedir?
✎ Bâc-ı Bazar: Pazar vergisidir.
A) Yalnız I
✎ Ganimet: Savaş gelirlerinin 1/5’idir.
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
✎ Komşu devletlerin hediyeleri
✎ Maden, orman ve tuzla gelirleri
~ 38 ~
1-E
2-A
3-B
4-D
5-A
KPSS / Tarihin Pusulası
“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”
F. YAZI, DİL VE EDEBİYAT
✎ İlk Türk-İslâm devletlerinde genellikle konuşma dili Türkçe, edebiyat dili Farsça ve
bilim dili ise Arapça olmuştur.
✎ Karahanlılarda devletin resmî dili de Türkçeydi.
✎ Gaznelilerde saray ve ordu Türkçe konuşurken, bilim dili Arapça, edebiyat dilinde
1. Karahanlı Devleti döneminde Yusuf Has
Hacib tarafından yazılan “Kutadgu Bilig”
adlı eser hangi alfabe ile yazılmıştır?
A) Uygur
ise Farsça kullanılırdı.
B) Göktürk
D) Soğd
C) Arap
E) Kiril
✎ Büyük Selçuklularda ise resmî dil Farsçaydı. Bilim dili Arapça, edebiyat dili ise yine
Farsçaydı. Bu durum Türkçenin gelişmesini engellemiştir.
YAZILI EDEBİYAT ÖRNEKLERİ
ESER ADI
YAZARI
DÖNEMİ
ÖZELLİKLERİ
Karahanlı
 Türk-İslâm Edebiyatı’nın yazarı bilinen ilk
yazılı örneği olarak kabul edilmektedir.
 “Mutluluk Veren Bilgi” anlamına gelir.
 İdeal devlet yönetiminden bahseden eser
hükümdara öğütler verir. Bu yüzden bir
anlamda siyasetnâme özelliği gösterir.
 Uygur alfabesi ile yazılan eser, Tabgaç (Uluğ
Kara) Buğra Han’a sunulmuştur.
Karahanlı
 İlk Türkçe ansiklopedik sözlüktür.
 Türkçenin Arapça kadar zengin bir dil
olduğunu göstermek ve Türkçeyi Araplara
öğretmek için yazılmıştır.
 Sonunda ilk Türk dünyası haritası vardır.
 Eser, Abbasî halifesi El-Muktedî Bi-Emrillah’ın
oğlu Ebu’l-Kasım Abdullah’a sunulmuştur.
2. Utbî, kaleme aldığı “Tarih-i Yemin” adlı
eserini hangi Türk devleti döneminde, kime takdim etmiştir?
A) Karahanlı-Tabgaç Buğra Han
Kutadgu Bilig
(6645 beyit)
Divân-ı
Lûgati’t Türk
Divân-ı
Hikmet
Atabetü’lHakâyık
Yusuf Has
Hacib
Kaşgarlı
Mahmut
Hoca
Ahmet
Yesevî
Edip
Ahmet
Yüknekî
Karahanlı
 Eser Türk Tasavvuf Edebiyatı’nın ilk eseri,
yazarı da ilk Türk mutasavvıfı olarak bilinir.
 Dinî ve ahlakî öğütler içermektedir.
 Türkçenin Tarikat Dili olarak kabul edilmesi
ve yayılmasını sağlamıştır.
Karahanlı
 Uygur alfabesi ile yazılmıştır.
 “Gerçeklerin Eşiği” anlamına gelir.
 Ahlakî değerleri anlatan eğitici ve öğretici bir
eserdir.
 Eser, Karahanlı hükümdarlarından Muhammed Dâd İspehsalar Bey’e sunulmuştur.
B) Gazneli-Sultan Mahmut
C) Büyük Selçuklu-Alp Arslan
D) Karahanlı-Yusuf Kadir Han
E) Moğol-Cengiz Han
3. Edip Ahmet Yüknekî tarafından kaleme
alınan “Atabetü’l-Hakâ-yık” adlı eser hangi
Türk hükümdarına takdim edilmiştir?
A) Uluğ Kara Buğra Han
B) Kadir Buğra Han
C) Sultan Mahmut
D) Muhammed Devlet Şah
E) Muhammed Dâd İspehsalar Bey
4. Aşağıda verilen edebî eserlerden hangisi
Karahanlılar dönemine ait değildir?
A) Divân-ı Hikmet
B) Atabetü’l- Hakâyık
C) Siyasetnâme
Şehnâme
Firdevsî
Gazneli
 Eserde İran-Turan Savaşları anlatılır.
 Gazneli Sultan Mahmut’a sunulmuştur.
 Firdevsî bu eserinde İran’ı övgülerle anlatmış, bu yüzden Sultan Mahmut’un kendisine
vaat ettiği parayı alamamıştır. Bunun üzerine
Firdevsî, Gazneli Mahmut için meşhur Hicviye adlı eserini kaleme almıştır.
Tarih-i Yemin
Utbî
Gazneli
 Eserde Gaznelilerin tarihi anlatılmaktadır.
 Gazneli Sultan Mahmut’a sunulmuştur.
Siyasetnâme
Nizâmü’lMülk
Büyük
Selçuklu
 Eserde devlet yönetimi ile ilgili öğütler vardır.
 Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah’a takdim
edilmiştir.
Rubâîler
Ömer
Hayyam
Büyük
Selçuklu
 Devrin en ünlü şairlerindendir.
 Rubâilerde İran Saray Gecelerini anlatmıştır.
B) Divân-ı Lûgati’t Türk
Divân-ı Enverî
(Kasideler)
Enverî
Büyük
Selçuklu
 Büyük Selçuklu döneminde kasideleriyle
tanınan en ünlü şair Enverî’dir.
D) Muhakemetü’l Lûgateyn
Muhakemetü’l
Lûgateyn
Ali Şîr
Nevâî
Timur
Devleti
 Türkçenin Farsça kadar zengin bir dil
olduğunu göstermek için yazılmıştır.
 Çağatay Türkçesi’nin en büyük şairidir.
D) Kutadgu Bilig
E) Divân-ı Lûgati’t Türk
5. Çağatay Türkçesi’nin en büyük şairi olarak kabul edilen Ali Şîr Nevâî’nin, Türkçenin Farsça kadar zengin bir dil olduğunu göstermek için kaleme aldığı eser
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Şehnâme
C) Atabetü’l- Hakâyık
E) Divân-ı Hikmet
1-A
2-B
3-E
4-C
5-D
~ 39 ~
“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri
KPSS / Tarihin Pusulası
G. BİLİM
✎ Türk-İslâm devletlerinde en önemli bilimsel kurumlar medreselerdir.
✎ Karahanlılar döneminde Semerkant, Buhara ve Kaşgar önemli bilim ve kültür mer-
kezleridir. Tabgaç Buğra Han tarafından Semerkant’ta açılan medreselerde, ilk kez
burslu eğitim sistemi uygulanmıştır.
✎ Gazneliler döneminde de Sultan Mahmut zamanında Nişabur’da önemli medrese-
1. Türk-İslâm tarihinde burslu eğitim sistemi ilk kez hangi devlet döneminde uygulanmıştır?
A) Büyük Selçuklular
B) Gazneliler
C) Karahanlılar
D) Memlûklar
E) Anadolu Selçukluları
ler kurulmuş, bilim ve bilim adamları her dönem desteklenmiştir.
✎ Büyük Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey döneminde, Nişabur’da ilk Selçuklu medresesi
açılmıştır. Alp Arslan döneminde ise “dünyanın ilk üniversitesi” olarak kabul edilen ve vezir Nizâmü’l-Mülk tarafından yaptırılan Bağdat’taki Nizâmiye Medresesi
dönemin en ünlü eğitim kurumudur.
TÜRK-İSLÂM BİLGİNLERİ
Harezmî
(780-850)
Farabî
(874-950)
İbn-i Sina
(980-1037)
Birûnî
(973-1051)
Gazalî
(1058-1111)




IX. yüzyılda yaşamış ünlü matematikçi ve filozoflardan birisidir.
Matematikte sıfır (0) rakamını ilk kez kullanmıştır.
Bağdat’ta kurulan Beytü’l Hikme’de yöneticilik ve hocalık yapmıştır.
Ünlü eserlerinden biri “Kitabü’l-Cebir Ve’l-Mukabele”dir.






Avrupa’da Al-Phorobius adıyla tanınmıştır.
İhsaü’l-Ulûm adlı eseriyle pozitif bilimleri ilk kez sınıflandırmıştır.
El- Medinetü’l Fâzıla en önemli eseridir.
Hava titreşimlerinden ibaret ses olayının ilk mantıklı izahını yapmıştır.
Tarihte ilk kez “Birleşmiş Milletler” fikrini ortaya atan bilim adamıdır.
Aristo’nun eserlerine yeni anlayış getirdiği için kendisine Muallim-i Sâni
(İkinci Öğretmen) denmiştir.
 Avrupa’da Avicenna adıyla tanınmıştır.
 Tıp alanında İslâm dünyasına en büyük katkıyı sağlamıştır.
 En önemli eseri El-Kanun Fî’t-Tıbb (Tıp Kanunu) olup, uzun yıllar Avrupa’da
ders kitabı olarak okutulmuştur.
 Tıbbın Hükümdarı olarak anılmıştır.




Gazneli Mahmut döneminde yaşamış ünlü bilginlerden biridir.
Sultan Mahmut, Birunî için “Sarayımın En Değerli Hazinesi” demiştir.
Ekvatorun uzunluğunu çok az bir yanılmayla hesaplayabilmiştir.
El Asâri’l Bakiye adlı eseri olup, bu eserinde Asyalı milletler hakkında bilgi
vermiş ve astronomiden bahsetmiştir.
 Büyük Selçuklu döneminde yaşamış, Nizâmiye Medresesi’nde baş müderris olarak görev yapmıştır.
 Siyasî din anlayışlarıyla mücadele etmiştir.
 Yaşamı boyunca 500’e yakın kitap yazdığı söylenen Gazâli’nin önemli
eserleri arasında İhyaü’l-Ulûmiddin ve Tehâfütû’l Felâsife sayılabilir.
Ömer
Hayyam
(1048-1131)
 Sultan Melikşah adına Celâli Takvimi’ni hazırlayan kurulun başkanıdır.
 Güneş Yılı esasına göre hazırlanan bu takvim, astronomi ve matematik
biliminin çok geliştiğini göstermektedir.
 Ayrıca “Türk Üçgeni” de denilen Hayyam Üçgeni’ni bulmuştur.
Zemahşerî
(1074-1144)
 Harzemşahlar döneminde yaşamış olup, asıl adı Mahmud Zemahşerî’dir.
 Gramer, belâgat (düzgün konuşma sanatı), fıkıh, kelâm, tefsir vb. pek çok
alanda derin bilgiye sahiptir.
 Mekke ve Medine’de çok uzun süre kaldığı için, kendisine "Allah'ın
komşusu" anlamına gelen "Cârûllah" denmiştir.
 Keşşâf Tefsiri ve Mukaddimetü’l-Edeb adlı eserleri çok önemlidir.
İbn-i Rüşd
(1126-1198)
Uluğ Bey
(1394-1449)
~ 40 ~








İspanya’da yetişmiş ünlü bir filozoftur.
Endülüs Emevîleri döneminde yaşamış ve Aristo’yu Avrupa’ya tanıtmıştır.
Ortaçağ filozofu Thomas Aquinas ona "Şârih" (Yorumcu) adını vermiştir.
Tehâfütû't Tehafût ve Makelâ fi'l-Mizâc iki önemli felsefî eseridir.
Timur’un torunu olan Uluğ Bey, hem devlet adamı hem de bilim adamıdır.
Semerkant’ta kendi adına rasathane yaptırmıştır.
En önemli eseri Uluğ Bey Zeyci (Yıldızlar Cetveli)’dir.
Devrin bilginlerinden Ali Kuşçu Uluğ Bey’in öğrencisi olmuştur.
2. Büyük Selçuklu Devleti’nde Tuğrul Bey
döneminde inşa edilen ilk Selçuklu medresesi nerede açılmıştır?
A) Semerkant
B) Buhara
D) İsfahan
C) Kaşgar
E) Nişabur
3. Avrupa’da “Al-Phorobius” adıyla tanınan,
felsefede ‘Muallim-i Sâni (İkinci Öğretmen)’
olarak adlandırılan ve Türk-İslâm dünyasında pozitif bilimleri ilk kez sınıflandıran
bilim adamı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Harezmî
B) Farabî
D) İbn-i Sina
C) Birûni
E) Gazalî
4. Avrupa’da “Avicenna” adıyla tanınan ve
yazmış olduğu “El-Kanun fît Tıp” adlı eseriyle Türk-İslâm dünyasına tıp alanında
en büyük katkıyı yapan ünlü bilim adamı
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Zemahşerî
B) İbn-i Rüşd
C) Gazalî
D) İbn-i Sina
E) Ömer Hayyam
5. Timur Devleti Döneminde bilim adamlarına
önem verilmiş, hükümdarlar bilim ve edebiyat çalışmalarını bizzat desteklemişlerdir.
Bu dönemde yaşamış, Semerkant’ta kendi adına yaptırdığı rasathanesi ve “Yıldızlar Cetveli” adlı eseriyle ünlü astronomi
bilgini ve devlet adamı aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Uluğ Bey
B) Ömer Hayyam
C) Ali Kuşçu
D) Birûnî
E) Hüseyin Baykara
1-C
2-E
3-B
4-D
5-A
KPSS / Tarihin Pusulası
“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”
H. MİMARÎ VE SANAT
Değerli adaylar; ÖSYM hemen hemen her sınavda mimarî ve sanat konusuyla ilgili soru
sormaktadır. ÖSYM’nin özellikle üzerinde durduğu temel konu başlıkları; eserlerin hangi
döneme ait olduğu, mimarî eserlerin hangi amaca hizmet ettiği ve süsleme sanatlarının
ne gibi özellikleri olduğuyla ilgilidir. Bu yüzden siz değerli adayların bu konu başlıklarına
özellikle dikkat etmesi gerekmektedir.
1. Türk-İslâm mimarîsinin ilk örnekleri aşağıdaki devletlerden hangisi tarafından
verilmiştir?
A) Karahanlılar
B) Gazneliler
C) Babürler
D) Harzemşahlar
E) Büyük Selçuklular
✎ Türk-İslâm mimarîsinin ilk örneklerine Karahanlılar’da rastlanmaktadır.
✎ Nitekim Türk-İslâm mimarîsinin temelleri Karahanlılar döneminde atılmış, ilk kez
“Ribat” adı verilen küçük kervansaraylar inşa etmişlerdir.
✎ Ayrıca Karahanlılar ilk kez Bimarhâne (Darü’ş-şifa) kurarak hastaların tedavisinde
de önemli gelişme sağlamışlardır.
✎ Resim ve heykel sanatlarının İslâm dinine aykırı görülmesi nedeniyle bu sanat dal-
2. İslâm dininin resim ve heykel sanatlarına
sıcak bakmaması Türk-İslâm devletlerinde,
I.
ları pek gelişmemişse de, paralar üzerinde figürler, halılar üzerinde bitki ve hayvan
motifleri kullanılmıştır. Ancak bu sanatlar çok gelişmemiştir.
nakkaşlık,
II. hattatlık,
III. kakmacılık
sanatlarından hangilerinin gelişmesine
ortam hazırlamıştır?
SÜSLEME SANATLARI
A) Yalnız I
Hat
 Arap harfleriyle İslâmî güzel yazı yazma sanatıdır. İslamiyet’e geçişle
birlikte önem kazanmış ve bir sanat dalı haline gelmiştir.
Minyatür
 Kitaplara suluboya kullanılarak çizilen küçük resimlerdir. Minyatür sanatçılarına “nakkaş” ya da “musavver” denilmiştir.
Tezhip
 Kitap süsleme sanatıdır. Altınlamak, yaldızlamak anlamına gelir. Yaldız ve
boya kullanılarak özellikle Kur’an-ı Kerim’in sayfaları süslenmiştir.
Çini
 Fırınlanmış toprak üzerine yapılan renkli ve çeşitli motiflerden oluşan
seramiklerdir.
Kündekâri
 Ahşap işlemeciliğine dayanan el sanatıdır. Bu sanatlarla uğraşanlara
Neccar adı verilmiştir. (Neccar = Marangoz)
Fresk
 Yaş alçı (sıva) üzerine yapılan renkli duvar resmidir.
Vitray
 Renkli cam süsleme sanatıdır.
Mozaik
 Küçük cam ve taş parçalarının harç içerisinde yerleştirilmesi sanatıdır.
Telkâri
 Altın, gümüş gibi maden işlemeciliğine dayanan sanat dalıdır.
Malakâri
 Duvar kabartma sanatıdır.
Kakmacılık
 Ahşap ve madenlerin içine renkli malzemelerin yerleştirilmesi sanatıdır.
Oymacılık
 Ahşap, alçı vb. zeminlerin oyulmasına dayanan süsleme sanatıdır.
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
3.
I.
minyatür,
II. tezhip,
III. resim ve heykel
Türk devletlerinde, yukarıdaki sanat dallarından hangilerinde İslâmiyet’in kabulünden sonra gelişmenin durduğu savunulabilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
4. Türk-İslâm sanatı, aşağıdaki sanatlardan
hangisinde diğerlerinden daha fazla gelişme göstererek diğer toplumları da etkilemiştir?
A) Mimarî
B) Çinicilik
C) Minyatür
D) Hat
E) Oymacılık
 Türklerin İslâm mimarîsine en önemli katkıları kemer, kubbe, Türk üçgeni ve sütun-
dur. Bunun dışında Büyük Selçuklu Devleti mimarîye; üst üste çift kubbe, silindirik ve
yivli minare, köşeli çatı ve beş köşeli mihrap gibi unsurları kazandırmıştır.
5. Selçuklularda mimarî yapıların süslemelerinde,
SÜSLEME SANATLARININ KULLANIM ALANLARI
I.
hat,
II. çini,
Duvar Süslemede
 Fresk, çini, mozaik, taş bezeme, malakâri, hat, oymacılık, kakmacılık.
Ahşap Süslemede
 Kündekâri, oymacılık, kakmacılık.
sanatlarından hangileri kullanılmıştır?
Kitap Süslemede
 Hat, tezhip, minyatür, ciltçilik.
A) Yalnız I
Maden Süslemede
 Telkâri, kakmacılık, oymacılık.
Cam Süslemede
 Vitray, taş bezeme, tuğla bezeme, alçı bezeme.
III. tezhip
B) Yalnız II
D) I ve III
1-A
2-E
C) I ve II
E) I, II ve III
3-C
4-D
5-C
~ 41 ~
“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri
KPSS / Tarihin Pusulası
KULLANIM AMAÇLARINA GÖRE MİMARÎ YAPILAR
Dinî Mimarî








Askerî Mimarî








Cami
Mescit
Türbe
Kümbet
Medrese
Külliye
Tekke
Zâviye
Sağlık Mimarîsi







Dârü’ş-şifa
Dârü’l-afiye
Bimarhâne
Bimaristan
Maristan
Dârü’s-sıhha
Şifahâne
Ticarî Mimarî
Kale
Sur
Burç
Tersane
Kule
Hisar
Kışla
Ordugâh







Ribat
Kervansaray
Han
Bedesten
Arasta
Kapan
Çarşı
Sosyal/Sivil Mimarî








Saray
Köşk
Ev
Köprü
Çeşme
Hamam
İmârethâne
Tabhâne
1.
I.
zâviye,
II. ribat,
III. kervansaray
Yukarıdaki mimarî yapılardan hangilerinin Selçuklularda ticaretin gelişmesine
katkı sağladığı savunulamaz?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) Yalnız III
E) II ve III
2. Türk-İslâm mimarîsinde görülen,
I.
medrese,
II. bimarhâne,
III. imârethâne
yapılarından hangileri Türk devletlerinde
sosyal devlet anlayışının varlığını kanıtlar niteliktedir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
ÖNEMLİ BAZI YAPILAR
Kümbet
Üzeri piramit çatı ile örtülü anıt mezardır. Türbe mimarîsi ise ilk
kez Büyük Selçuklular tarafından uygulanmıştır.
Külliye
Ana yapısı (merkezi) cami olan kompleks yapılar topluluğudur.
3. Türk-İslâm devletlerinde, “Ribat” adı verilen kervansarayların ilk örneği aşağıdaki
devletlerden hangisi tarafından verilmiştir?
A) Harzemşahlar
B) Gazneliler
C) Karahanlılar
D) Memlûklar
E) Büyük Selçuklular
İmârethâne
Yolculara ve yoksullara ücretsiz yemek dağıtılan yer. (Aşevi)
Kervansaray
Ticarî amaçlı yapılardır. Ticaret yolları güzergâhında konaklama
ve güvenlik hizmetlerini sağlamıştır.
Ribat
Ticarî amaçlı yapılar olup, kervansaraylardan küçüktür. İlk kez
Karahanlılar’da görülmüştür.
4. Türk-İslâm devletlerinde tek bir cins ticaret maddesinin toptan satışının ya da dağıtımının yapıldığı kapalı pazar yerine ne
ad veriliyordu?
A) Arasta
B) Ribat
C) Bedesten
D) Kapan hanı
E) Kervansaray
Bedesten
Kapan Hanı
Kumaş ticaretinin yapıldığı kapalı çarşıdır. Kubbelerle örtülüdür.
Tek bir cins ticaret maddesinin toptan satışının ya da dağıtımının yapıldığı kapalı pazar yeridir.
5. Türk-İslâm mimarîsinde,
I.
Arasta
Bimarhâne
Üstü açık ya da kapalı, dükkânların sırayla dizildiği ticarî yapıdır.
Bir diğer adı Ahi Çarşısı’dır.
Akıl ve sinir hastalıklarının tedavi edildiği kurumlardır. İlk kez
Karahanlılar’da görülmüştür.
külliye,
II. kümbet,
III. medrese
türü yapılardan hangileri “anıt mezar” niteliği taşımaktadır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
Tabhâne
~ 42 ~
Misafirhâne. Fakirlerin barındıkları sosyal yapılardır.
1-A
2-E
C) Yalnız III
E) II ve III
3-C
4-D
5-B
KPSS / Tarihin Pusulası
“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”
BAZI TÜRK-İSLÂM DEVLETLERİNDE ÖNEMLİ MİMARÎ ESERLER
DÖNEMİ
ESER ADI
 Ribât-ı Melik (Kervansaray) ***
 Ayşe Bibi Türbesi *** (Eski Türk çadır sanatı örneğidir.)
 Registan Medresesi
Karahanlılar
1. Türk-İslâm mimarîsinde İsfahan’da inşa
edilen ve ilk medrese-cami birleşimi olması bakımından önemli bir yere sahip
olan “Mescit-i Cuma”, aşağıdaki devletlerden hangisi döneminde yapılmıştır?
A) Karahanlılar
B) Gazneliler
C) Büyük Selçuklular
D) Babürler
E) Anadolu Selçukluları
 Dehistan Kervansarayı
 Tirmiz Sarayı
 Balâci Hatun Türbesi
 Arap Ata Türbesi
 Leşker-i Bazar Sarayı (Afganistan) ***
 Leşker-i Bazar Ulu Camii (Afganistan) ***
 Zafer Kuleleri
Gazneliler
 Mahmut Bendi
2. Babür hükümdarı Şah Cihan’ın eşi Mümtaz Mahal’in anısına Hindistan’da yaptırdığı ünlü mimarî eser, aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Agra Kalesi
B) Leşker-i Bazar Sarayı
C) Gülpayegân Camii
D) Tac Mahal
E) Arâsü’l-Felek Camii
 Ribât-ı Mahi
 Sultan III. Mesut Sarayı
 Arâsü’l-Felek Camii
 Nizâmiye Medresesi (Bağdat) ***
3. Aşağıdaki eserlerden hangisi Büyük Selçuklu Devleti dönemine ait değildir?
A) Nizâmiye Medresesi
 Diyarbakır Ulu Camii ***
B) Bursa Ulu Camii
 Nişabur Medresesi (ilk Selçuklu medresesidir.)
D) Sultan Sencer Türbesi
 Sultan Sencer Türbesi (Merv)
E) Gülpayegân Camii
C) Diyarbakır Ulu Camii
 Tuğrul Bey Türbesi (Rey)
Büyük Selçuklu
Devleti
 Rey Medresesi
 Kazvin Mescit-i Cuma
 İsfahan Melikşah Camii
 Kümbet-i Surkh
 Ribât-ı Zafaranî
4. Türk-İslâm sanatının ünlü mimarî eserlerinden biri olan Afganistan’daki “Leşker-i
Bazar Sarayı” hangi Türk devleti dönemine aittir?
A) Gazneliler
B) Harzemşahlar
C) Büyük Selçuklular
D) Karahanlılar
E) Anadolu Selçukluları
 Gülpayegân Camii
 Mescit-i Cuma (İsfahan) (ilk medrese-cami birleşimidir.)
 Tolunoğlu Ahmet Camii (Mısır) ***
Tolunoğuları
 Ulu Camii
 Tolunoğlu Ahmet Maristanı (Eczane ve Hastane)
 Tac Mahâl (Hindistan) ***
Babürlüler
 Agra Kalesi
 Lahor Kalesi
 Motî Mescidi
5. Aşağıdaki eserlerden hangisi sivil mimarîye örnek olarak gösterilemez?
A) Tolunoğlu Ahmet Maristanı
B) Lahor Kalesi
C) Zafer Kuleleri
D) Sultan III. Mesut Sarayı
E) Ayşe Bibi Türbesi
1-C
2-D
3-B
4-A
5-E
~ 43 ~
“İlk Tü
ürk-İslâm Deevletleri ve Beylikleri
B
KPSS / Tarihin Pusulassı
VI. TÜRKİYE
T
TTARİHİ (XI.-XIV. YÜZZYIL)
✎ Büyyük Selçuklu D
Devleti’nin Bizzans’a karşı eld
de ettiği Malaazgirt Zaferi so
onrasında,
Anaadolu’nun kap
pıları Türklere açılmış
a
ve bu coğrafyada
c
“Tüürkiye Tarihi” adı
a verilen
dön
nem başlamışttır.
✎ Türrkiye Tarihi başşlıca şu bölümlerden oluşma
aktadır:
 İlk Türk Beylikkleri Dönemi
 Anadolu Selçu
uklu Devleti Dö
önemi
 II. Beylikler Dö
önemi
 Osmanlı Devleti Dönemi
 Türkiye Cumh
huriyeti Dönem
mi
1. Aşağıdakileerden hangisi, Anadolu’da ku
urulan ilk Tü
ürk beyliklerinin özelliklerinden biri deeğildir?
A) Anadoluu'nun Türkleşmesinde rol oynamışlard ır.
B) Bizans Devleti tarafından yıkılmışlardır.
C) Egemenn oldukları bölgelerde İslamiyet’i
yaymayya çalışmışlardır.
D) Anadoluu’nun bayındır hale
h
getirilmesin
nde etkilii olmuşlardır.
E) Kurulduukları yerlere Tü
ürkçe isimler verrmişler vve Anadolu’yu Türkleştirmeye
T
çalışmışşlardır.
A. An
nadolu’ya İlk Türk Akın
nları
✎ Ana
adolu’ya ilk Türk akınları Hunlar tarafınd
dan yapılmışsaa da, bu akınlarda fetih
am
macı güdülmem
miş, sadece keşif amaçlı düzen
nlenmiştir.
✎ Ana
adolu’yu yurt edinmek amaacıyla yapılan ilk akınlar ise Selçuklular döneminde
(Tu
uğrul ve Çağrı B
Beyler dönemi) başlamıştır.
✎ Ma
alazgirt Savaşı’’ndan sonra isse Alparslan, bazı
b Türk kom
mutanlarını Anadolu’nun
fethiyle görevlen
ndirmiş, bu kom
mutanlar da öncelikle
ö
Doğu , Güneydoğu ve
v İç Anadollu bölgelerini eele geçirerek Selçuklu Devletti’ne bağlı beyl ikler kurmuşlaardır.
✎ İlk Türk Beylikleri olarak bilinen bu beylikle
er, Büyük Selççuklu Devleti’n
nin zayıfla-
maası üzerine bağımsızlıklarını ilân etmişlerdir.
2.
2 Aşağıdakileerden hangisi, 1071 Malazgirt
Savaşı’ndaan sonra Anadolu’da kurula
an
ilk Türk beyyliklerinden biri değildir?
A) Saltukluular
B) Mengüccekliler
C) Danişm
mentliler
D) Artuklullar
E) Karamaanoğulları
B. İlkk Türk Beylikkleri Dönem
mi
3.
3 Büyük Selççuklu Devleti’n
nin zayıflaması
ile Anadolu
u’da ortaya çık
kan ilk Türk Bey
ylikleri arasıında,
I.
Çaka B
Beyliği
II. Karamaanoğulları
III. Germiyaanoğulları
beyliklerind
den hangileri yoktur?
y
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II vve III
1. Saltuklular (10072-1202)
4.
4 1072’de Errzurum ve Kars
s çevresinde kuk
rulan ve Errzurum Ulu Cami, Mama Hatu
un
Kümbeti giibi önemli mim
marî eserler me
eydana getireen Anadolu’daki ilk Türk bey
yliği aşağıdakkilerden hangis
sidir?
A) Saltukluular
✎ Ebû
û’l-Kâsım Saltu
uk Bey tarafınd
dan Erzurum-K
Kars çevresind e kurulmuşturr.
B) Mengüccekliler
✎ Anadolu’da kuru
ulan ilk Türk be
eyliğidir.
C) Danişm
mentliler
✎ Haççlı ve Gürcü saaldırılarına karşşı Anadolu topraklarını korum
muşlardır.
C) I ve II
E) I,, II ve III
D) Artuklullar
E) Karamaanoğulları
✎ 120
02’de Anadolu
u Selçuklu Sultanı Rükneddin
n Süleyman Şaah tarafından bu
b beyliğe
son
n verilmiştir.
✎ Erzzurum Ulu Cam
mii ve Mama Hatun
H
Kümbetii önemli mimaarî eserleridir.
~ 444 ~
1-B
2-E
3-D
4-A
KPSS
K
/ Tarihin Pusulası
“İlk Türk-İsslâm Devletleri ve Beylikkleri”
2.
2 Mengücekkliler (1080-1228)
✎ Mengücek G
Gazi tarafından Erzincan, Ke
emah, Divriği ççevresinde kurulmuştur.
✎ Rumlara ve Gürcülere karrşı mücadele ettmişlerdir.
✎ I. Alâeddin Keykubat döne
eminde Anado
olu Selçuklu hââkimiyeti altınaa girmiştir.
✎ Divriği Ulu C
Camii ve Darü
üşşifası (Külliye
esi) en önemli mimarî eserleridir.
1. Sivass civarında bulunan ve Anado
olu’daki ilk külliye yapısı olarak
o
bilinen Divriği
D
Külliyyesi hangi Türk
k beyliği dönem
minde
inşa eedilmiştir?
A) Saaltuklular
B) Artuklu
ular
C) Meengücekliler
D) Danişm
mentliler
E) Anadolu Selçukluları
S
3.
3 Danişmen
ntliler (1080--1178)
✎ Danişment Ahmet Gazi ta
arafından Sivas merkezde kuurulmuştur.
✎ Beylik egem
menlik alanını zamanla genişşleterek Tokatt, Çankırı, Kaysseri ve Malaty
ya
çevresinde de etkili olmuşştur.
✎ Anadolu’da kurulan Türk beylikleri içerrisinde en güçllüsüdür. Bu ne
edenle Anadolu
Selçuklu Deevleti’ni en çokk uğraştıran be
eylik olmuştur..
✎ Haçlılar, Bizzans ve Ermeniilere karşı müccadele etmişlerrdir.
2. Anad
dolu’da para ba
astıran ilk Türk
k beyliği
aşağııdakilerden hangisidir?
A) Daanişmentliler
B) Mengücekliler
C) Kaaramanoğulları
D) Artuklu
ular
✎ Anadolu’da ilk medreseyii açmışlardır. (Y
Yağıbasan Meedresesi-Niksar/Tokat)
E) Germiyan
noğulları
✎ Anadolu’da ilk para basttıran beylik olup, Danişmen t Ahmet Gazi de Anadolu’d
da
kendi adınaa para bastıran ilk hükümdar olmuştur.
✎ 1178’de Anadolu Selçuklu
u Sultanı II. Kılıç Arslan tarafınndan beyliğe son
s verilmiştir.
✎ Tokat-Niksa
ar’daki Yağıbasan Medresessi (Anadolu’dakki ilk medrese)) ile Kayseri Ullu
Camii önem
mli mimarî eserrleridir.
3. Anad
dolu’daki ilk medrese
m
olarak bilinen
Tokatt-Niksar’daki “Yağıbasan
“
Med
dresesi”
hang i Türk beyliği döneminde ya
apılmıştır?
4.
4 Çaka Beyliği (1081-1093)
✎ Oğuzların Ç
Çavuldur koluna bağlı olan ve
e ilk Türk deni zcisi olarak kabul edilen Çak
ka
A) Meengücekliler
B) Çaka Beyliği
B
C) Kaaresioğulları
D) Saltuklular
E) Danişmentliler
Bey tarafınd
dan İzmir ve çeevresinde kuru
ulmuştur.
✎ Çaka Beyliği, Anadolu’da kurulan
k
ilk den
nizci beyliktir.
✎ Çaka Bey gü
üçlü bir donanma oluşturmuş ve Bizans’a kkarşı üstünlük sağlamıştır.
s
 İlk Türk doonanması 1081'de Çaka Bey taarafından kurulm
lmuş ve bu tarih
h Deniz Kuvvetleri’nin kuruluş tarihi olarak
o
kabul ediilmiştir.
✎ Anadolu Se
elçuklu Sultanı I. Kılıç Arslan
n tarafından bbu beyliğe son
n verilmiştir. Bu
B
beyliğin yıkıılmasıyla Batı Anadolu’daki
A
Türk
T
egemenliğği sona ermiştiir.
4. Anad
dolu’daki ilk Tü
ürk beyliklerind
den,
I.
M
Mengücekliler
II. Ç
Çaka Beyliği
III. S
Saltuklular
hang ilerinin denizcilikle uğraştığı savunulam
maz?
5.
5 Artuklularr (1202-1409
9)
✎ Selçuklu ko
omutanı Artuk Bey’in oğullarrı Sökmen ve İl Gâzi tarafından kurulan bu
b
A) Yaalnız I
beyliğin yön
netimi 3 kol haalinde yürütülm
müştür. Bu kolllar;
 Hısn-ı K
Keyfâ (Hasanke
eyf)
→ 123
32’de Eyyubîlerr yıkmıştır.
 Harput
→ 123
34’te Anadolu SSelçuklu Devle
eti yıkmıştır.
 Mardin
→ 140
09’da Akkoyun lu Devleti yıkm
mıştır.
✎ Artuklular d
döneminin en tanınmış bilim
m adamlarındaan birisi El-Cezzerî’dir. Kontro
ol,
denge kurm
ma, haberleşmee ve ayarlama bilimi olan sibbernetiğin ilk kurucusudur.
k
✎ Batman yakkınlarındaki Ha
asankeyf’te Artuklulara ait peek çok eser bu
ulunmaktadır.
✎ Hasankeyf, Malabadi, Ha
aburman, Deve
egeçidi, Dunayysır, Ambar Ça
ayı Köprüleri ile
Mardin Hattuniye Medressesi Artuklular dönemine aitttir.
B) Ya
alnız II
D) I ve III
C) Yalnız
Y
III
E) II ve III
5. Batm
man yakınlarınd
daki Hasankeyff (Hısn-ı
Keyfââ)’te aşağıdaki Türk beyliklerrinden
hang isine ait eserle
er bulunmaktad
dır?
A) Ç
Çaka Beyliği
B) A
Artuklular
C) S
Saltuklular
D) M
Mengücekliler
E) D
Danişmentliler
 Bu Türk beeyliklerinin dışınnda Anadolu’da;; İnaloğulları, İİnançoğulları, Dilmaçoğulları,
D
mişoğulları ve Sökmenoğullarıı beylikleri de yeer almaktaydı.
Çubukoğullları, Tanrıverm
1-C
C
2-A
3-E
E
4-D
5-B
~ 45 ~
“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri
☸
KPSS / Tarihin Pusulası
Anadolu’da Kurulan İlk Türk Beyliklerinin Özellikleri
 Anadolu’nun fethedilmesinde ve Türkleşmesinde önemli rol oynamışlardır.
 Bulundukları bölgeleri Haçlı, Bizans, Ermeni ve Gürcülere karşı savunmuşlardır.
 Anadolu’da birçok yerleşim merkezi kurarak, Türkçe isimler vermişlerdir.
1. Aşağıdakilerden hangisi, Anadolu’da kurulan ilk Türk beyliklerinin özelliklerinden biri değildir?
A) Büyük Selçuklu Devleti tarafından ortadan kaldırılmışlardır.
 İslâmiyet’in Anadolu’da yayılmasında etkili olmuşlardır.
 Anadolu’yu bayındır hale getirmişlerdir.
B) Bulundukları bölgeleri Ermeni, Gürcü,
Haçlı ve Bizans’a karşı savunmuşlardır.
 Kurucularının isimlerini almışlardır.
C) Kurucularının isimlerini almışlardır.
C. Anadolu (Türkiye) Selçuklu Devleti (1077-1308)
D) Anadolu'nun fethinde ve Türkleşmesinde rol oynamışlardır.
✎ Kutalmışoğlu Süleyman Şah tarafından İznik merkez olmak üzere 1077 yılında ku-
E) İslâmiyet’in Anadolu’da yayılmasında
etkili olmuşlardır.
rulmuştur.
✎ Süleyman Şah’ın fetihleri Anadolu’nun Türkleşme sürecini hızlandırmış ve ülkenin
sınırları Adana, Tarsus ve Hatay’a kadar genişlemiştir.
✎ Süleyman Şah’ın ölümü üzerine yerine I. Kılıç Arslan hükümdar olmuştur.
 Anadolu Selçuklu hükümdarı Süleyman Şah’ın mezarı hâlen Suriye sınırları içerisinde
yer alan Caber Kalesi’ndedir. Caber Kalesi Türk toprağı olarak kabul edilmiştir.
2.
I.
İznik
II. Bursa
III. Konya
1. I. Kılıç Arslan Dönemi
✎ Haçlıların baskısı nedeniyle merkez İznik’ten Konya’ya taşınmıştır.
Yukarıdakilerden hangileri Anadolu Selçuklu Devleti’ne başkentlik yapmıştır?
A) Yalnız I
 Konya, Anadolu Selçuklu Devleti ile Karamanoğullarına başkentlik yapmıştır.
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
✎ Çaka Beyliği’ne son verilmiştir.
✎ Bu dönemde Haçlı ordusuyla mücadele etmek ve Anadolu Türk Birliğini sağlamak
devletin iki temel politikası olmuştur.
2. I. Mesut Dönemi
✎ Haçlılara karşı yürütülen mücadeleler hızla devam etmiş ve başarı sağlanmıştır.
✎ Sivas ve Malatya’yı Danişmentlilerden alan Sultan I. Mesut kendi adına ilk madenî
(bakır) parayı (sikke) bastırmıştır.
3. Günümüzde mezarı Suriye sınırları içindeki Caber Kalesi’nde bulunan Anadolu
Selçuklu Devleti’nin kurucusu aşağıdakilerden hangisidir?
A) I. Mesut
B) I. Kılıç Arslan
C) İzzeddin Keykâvus
✎ Bu dönemde ilk kez Batı kaynaklarında Anadolu “Türkiye” adıyla geçmiştir.
D) Alâeddin Keykubat
✎ Bu dönemde ayrıca ilk imar ve şehirleşme faaliyetleri başlamıştır.
E) Kutalmışoğlu Süleyman Şah
HAÇLI SEFERLERİ
SEBEPLERİ
 Kudüs’ün ele geçirilmek istenmesi
 Klunî Tarikatı’nın kışkırtmaları
 Papanın nüfuzunu arttırmak istemesi
 Bizans’ın Avrupa’dan yardım istemesi
 Selçukluları Anadolu’dan uzaklaştırma
isteği
 Ticaret yollarına egemen olmak istemeleri
 Doğu’nun zenginliklerini ele geçirme
isteği
~ 46 ~
SONUÇLARI
 Kudüs Müslümanların elinde kalmıştır.
 Kâğıt, matbaa, barut, pusula  gibi
malzemeler Avrupa’ya taşındı.
 Avrupa’da derebeylik (feodalite) zayıflamıştır.
 Türklerin batıya doğru ilerleyişi bir süre
durmuştur.
 Akdeniz’de ticaret gelişmiştir.
4. Aşağıdakilerden hangisi, Haçlı Seferlerinin sonuçlarından biri değildir?
A) Kudüs Müslümanların elinde kalmıştır.
B) Akdeniz’de ticaret gelişmiştir.
C) Avrupa’da derebeylik (feodalite) güç kazanmıştır.
D) Kâğıt, matbaa, barut, pusula gibi malzemeler Avrupa’ya taşınmıştır.
E) Avrupa’da ticaretle uğraşan burjuva sınıfı ortaya çıkmıştır.
 Avrupa’da ticaretle uğraşan burjuva
sınıfı ortaya çıktı.
 Türk-İslâm toprakları tahrip edilmiştir.
1-A
2-D
3-E
4-C
KPSS / Tarihin Pusulası
“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”
3. II. Kılıç Arslan Dönemi
✎ Bu dönemde ilk gümüş ve altın para basılmıştır.
✎ Kayseri-Aksaray’da bulunan ve Anadolu’daki ilk kervansaray olarak kabul edilen
Alay Han bu dönemde yapılmıştır.
1. Anadolu’daki ilk kervansaray olarak kabul edilen Kayseri’deki “Alay Han” hangi
Türk devleti dönemine aittir?
✎ Danişmetlilere son verilmiştir.
A) Büyük Selçuklular
B) Çaka Beyliği
C) Danişmentoğulları
D) Saltuklular
✎ Dönemin en önemli gelişmesi Bizans ile yapılan Miryokefalon Savaşı’dır. (1176)
E) Anadolu Selçuklu Devleti
✎ Miryokefalon Savaşı Anadolu Selçuklu Devleti’nin zaferiyle sonuçlanmıştır.
✎ Savaşın sonucunda;
 Bizans yenilmiş ve vergiye bağlanmıştır.
 Anadolu kesin ve ebedî olarak Türk Yurdu haline gelmiştir.
 Bizans Türkleri Anadolu’dan atamayacağını anlamış ve savunmaya çekilmiştir.
2. Sultan II. Kılıç Arslan Döneminde, Anadolu
Selçukluları’nda ekonomik durum yüksek
düzeye ulaşmıştır.
Bu dönemde görülen;
 II. Kılıç Arslan ölmeden önce “ülke hanedanın ortak malıdır.” anlayışı doğrultusunda
I.
ülkeyi 11 oğlu arasında paylaştırmıştır.
imar çalışmalarının fazla olması,
II. surlar içinde birer kaleden ibaret olan
kasabaların büyümesi,
III. kervansaray mimarîsine önem verilmesi
4. I. Gıyaseddin Keyhüsrev Dönemi
durumlarından hangileri ekonomideki bu
başarının kanıtları arasındadır?
✎ Trabzon Rum İmparatorluğu’nu yenerek Samsun ve çevresini ele geçirmiş, böylece
A) Yalnız I
Karadeniz ticaret yollarını güvence altına almıştır.
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) I, II ve III
✎ Aynı amaç doğrultusunda Antalya fethedilmiştir.
✎ Anadolu Selçuklu dönemine ait ilk medrese olan Kayseri’deki Koca Hasan Medre-
sesi bu dönemde yapılmıştır.
✎ Anadolu’daki ilk hastane olarak bilinen Kayseri Gevher Nesibe Dârü’ş-şifâsı bu dö-
nemde yapılmıştır.
3. Anadolu’nun kesin olarak bir Türk yurdu
haline gelmesi, aşağıdaki gelişmelerden
hangisiyle gerçekleşmiştir?
A) Miryokefalon
B) Kösedağ
C) Malazgirt
D) Yassıçemen
5. I. İzzeddin Keykâvus Dönemi
E) Dandanakan
✎ Bu dönemde Kıbrıs Krallığı ile ticarî antlaşmalar imzalanmıştır.
✎ Karadeniz ticaret yollarını güvence altına almak amacıyla Sinop ele geçirilmiştir.
✎ Donanmaya ve ticarete önem verilmiş, bu doğrultuda Sinop’ta Anadolu Selçuklu
4. Anadolu Selçuklu Devleti’nde,
Devleti’nin ilk tersanesi kurulmuştur.
I.
hükümdarlığın babadan oğula geçmesi,
II. ülkenin hanedanın ortak malı sayılması,
III. divan örgütünün kurulması
6. I. Alâeddin Keykubat Dönemi
✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nin en parlak dönemidir.
durumlarından hangilerinin taht kavgalarına yol açtığı savunulabilir?
✎ Devletin merkezi olan Konya, kültür ve sanat merkezi haline gelmiştir.
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
✎ Mengüceklilere ve Harput Artuklularına son verilmiştir.
C) I ve II
E) I, II ve III
✎ Bu dönemde özellikle Alanya (Alaiye) ve Karadeniz’in kuzeyindeki Suğdak ticaret
merkezi alınarak denizcilik ve ticarette önemli gelişmeler sağlanmıştır.
✎ Ticaretin gelişmesi için Anadolu’da çok sayıda han ve kervansaray yapılmıştır.
✎ Yabancılara bazı ticarî ayrıcalıklar verilerek mallarına ilk kez “devlet sigortası” uy-
gulanmıştır.
✎ Ayrıca bu dönemde 1230’da Harzemşahlar ile Yassıçemen Savaşı yapılmış, savaş
sonucunda Harzemşahlara son verilmiştir. Bu durum Anadolu Selçuklu devleti ile
Moğollar arasındaki tampon bölgede otorite boşluğuna neden olmuştur.
✎ Yassıçemen Savaşı sonrasında devlet dağılma sürecine girmiştir.
5.
I.
Antalya
II. Bursa
III. Sinop
Yukarıdaki şehirlerden hangisi, Anadolu
Selçuklu dönemine ait önemli ticaret
merkezleri arasında yer almaz?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
 Anadolu Selçuklu Devleti’nin ticareti geliştirmek amacıyla tersane inşa ettiği başlıca
şehirler; Antalya, Alanya, Sinop ve Suğdak ticaret merkezidir.
1-E
2-E
3-A
4-C
5-B
~ 47 ~
“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri
KPSS / Tarihin Pusulası
7. II. Gıyaseddin Keyhüsrev Dönemi
✎ Bu dönemde devletin dağılma süreci hızlanmıştır. Bunda ortaya çıkan gelişmeler
etkili olmuştur.
1. Anadolu Selçuklu Devleti’nin yıkılma sürecine girmesinde;
I.
Babaîler İsyanı
☸ Baba İshak (Babaîler) İsyanı (1240)
II. Kösedağ Savaşı
✎ Bu isyanın ortaya çıkmasında otorite boşluğu ve ekonomik sıkıntılar önemli rol
III. Yassıçemen Savaşı
oynamıştır. Özellikle Moğol baskısından kaçarak Anadolu’ya göç eden, ancak yer
ve otlak sıkıntısı çeken Türkmenler ekonomik sıkıntı içine girmişlerdir.
✎ Böyle karışık bir ortamda, bir Türkmen Şeyhi olan Baba İshak Adıyaman’da isyan
gelişmelerinden hangilerinin etkili olduğu savunulabilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
çıkarmıştır. Ancak isyan güçlükle de olsa bastırılabilmiştir. (1240)
C) I ve II
E) I, II ve III
✎ Babaîler Ayaklanması olarak da bilinen bu isyan, devletin güçsüzleşmesine yol
açmış ve dağılma sürecini daha da hızlandırmıştır.
☸ Kösedağ Savaşı (1243) (Anadolu Selçuklu Devleti & Moğollar [İlhanlı])
✎ Anadolu’daki karışıklıklardan yararlanmak isteyen Moğollar ile yapılmıştır.
✎ Anadolu Selçuklu Devleti savaşta ağır bir yenilgi almıştır.
✎ Savaşın sonucunda;
 Anadolu Selçuklu Devleti’nin yıkılış süreci hızlanmıştır.
 Anadolu’da siyasî birlik bozulmuş ve Anadolu beylikleri bağımsız olmuşlardır.
 Anadolu’daki şehirler harabeye dönmüştür.
 Anadolu Selçuklu Devleti’nin merkezî otoritesi bozulmuştur.
2. Aşağıdakilerden hangisi, 1243 Kösedağ
Savaşı’nın sonuçlarından biri değildir?
A) Anadolu toprakları Bizans’ın kontrolüne
geçmiştir.
B) Anadolu beylikleri bağımsız olmuşlardır.
C) Anadolu Selçuklu Devleti’nin yıkılış süreci hızlanmıştır.
D) Devletin merkezî otoritesi sarsılmıştır.
E) Ekonomik yapı bozulmuş ve sıkıntılar
artmıştır.
 Anadolu toprakları İlhanlı Devleti’nin kontrolüne geçmiştir.
 Moğollar ağır vergiler koyarak uzun süre Anadolu halkını yoksul bırakmıştır.
 Ekonomik yapı bozulmuş ve sıkıntılar artmıştır.
✎ 1249-1254 yılları arasında Anadolu Selçukluları’nda Vezir Celâleddin Karatay’ın
fikriyle ortaya çıkan “Ortak Saltanat” yönetiminde; II. Gıyaseddin Keyhüsrev’in
oğulları olan; II. İzzeddin Keykâvus, IV. Rükneddin Kılıç Arslan ve II. Alâeddin Keykûbad’ın birlikte hükümdarlık yapmaları düşünülmüştür.
✎ Moğolların etkisiyle kardeşler arasında ortaya çıkan taht mücadeleleri yıkılma sü-
recini hızlandırmış, özellikle Kösedağ Savaşı sonrası otoritesi sarsılan Anadolu Selçuklu Devleti, 1308’de Sultan II. Mesut’un ölümüyle yıkılmıştır.
 Anadolu Selçuklu Sultanı II. Gıyaseddin Keyhüsrev’in büyük oğlu Sultan II. İzzeddin
Keykâvus’un mezarı Türkiye sınırları dışındadır. (Kırım-Ukrayna’da).
3. 1249-1254 yılları arasında Anadolu Selçuklularında Vezir Celâleddin Karatay’ın
fikriyle ortaya çıkan “Ortak Saltanat” yönetiminde, II. Gıyaseddin Keyhüsrev’in
oğullarından;
I.
II. İzzeddin Keykâvus
II. II. Alâeddin Keykûbad
III. IV. Rükneddin Kılıç Arslan
hangilerinin birlikte hükümdarlık yapmaları düşünülmüştür?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
D. Anadolu’da Kurulan Diğer Devletler
1. Eretna Devleti (1335-1381)
✎ Sivas-Erzincan-Kayseri çevresinde Alâeddin Eretna Bey tarafından kurulmuştur.
✎ Bir dönem Memlûklara bağlı yaşamış, ancak yeniden bağımsızlığını ilân etmiştir.
✎ Vezir Kadı Burhaneddin Ahmet, çocuk yaşta tahta geçen Mehmet Bey’i tahttan
uzaklaştırıp devlete son vermiştir.
4. Aşağıdaki Anadolu Selçuklu hükümdarlarından hangisinin mezarı diğerlerinden
farklı olarak Türkiye sınırları dışındadır?
A) I. Kılıç Arslan
2. Kadı Burhaneddin Devleti (1381-1398)
✎ Oğuzların Salur boyundan olan vezir Kadı Burhaneddin Ahmet tarafından, Sivas
merkezde kurulmuştur.
B) II. İzzeddin Keykâvus
C) II. Alâeddin Keykûbad
D) IV. Rükneddin Kılıç Arslan
E) II. Gıyaseddin Keyhüsrev
✎ Kısa zamanda Orta Anadolu’ya hakim olan devletin, yayılmacı politikaları nedeniy-
le Osmanlı, Karakoyunlu ve Akkoyunlu devletleriyle ilişkileri bozulmuştur.
~ 48 ~
1-C
2-A
3-E
4-B
KPSS
K
/ Tarihin Pusulası
“İlk Türk-İsslâm Devletleri ve Beylikkleri”
✎ Kadı Burhan
neddin Ahmett, Akkoyunlula
arla yapılan müücadele sırasın
nda Kara Yülü
ük
Osman taraafından öldürü
ülmüş, ölümünden sonra taahta geçen oğğlu Alaeddin Ali
A
Bey, Timur ttehlikesi karşıssında Osmanlı Devleti’nin haakimiyetini kab
bul etmiştir.
1.
 Bilinnen ilk hükümda
arı Bayram Hocca’dır.
3.
3 Karakoyunlu Devleti (1365-1469)
(
 Azeerbaycan’ın Türrk kültürü ile ze
enginleşmessinde önemli rol oynamıştır.
✎ Bilinen ilk h
hükümdarı Bayyram Hoca’dır.
Yukaarıda özelliklerri verilen Türrk-İslâm
devleeti aşağıdakilerrden hangisidirr?
✎ Doğu Anado
olu’da egemen
nlik süren Kara
akoyunlu Devleeti, Doğu ve Güneydoğu
G
Ana
a-
dolu ile Azeerbaycan’ın Türrk kültürü ile zenginleşmesinnde önemli rol oynamıştır.
✎ Akkoyunlu h
hükümdarı Uzu
un Hasan tarafından bu devllete son verilm
miştir.
A) E
Eretna Devleti
B) A
Akkoyunlu Devle
eti
C) K
Karakoyunlu Dev
vleti
D) K
Kadı Burhaneddin Devleti
4.
4 Akkoyunlu
u Devleti (13
398-1501)
E) A
Anadolu Selçuklu
u Devleti
✎ Kara Yülük Osman devlettin gerçek kuru
ucusu olarak kaabul edilmekte
edir.
✎ Diyarbakır vve çevresinde egemenlik sürrmüşlerdir.
✎ En önemli d
dönem Uzun Hasan
H
dönemid
dir.
✎ Bu dönemd
de Kur’an-ı Kerrim ilk kez Türkçeye çevrilmiiş, Dede Korku
ut Hikâyeleri de
d
yazılı hale ggetirilmiştir.
✎ Uzun Hasan
n döneminde Osmanlı
O
Devle
eti’ne karşı müücadele etmişler, Fatih Sulta
an
Mehmet’le yaptıkları 1473 Otlukbeli Savaşı’nda mağl up olmuşlardırr.
✎ Uzun Hasan
n’ın ölümünden sonra güç ka
aybeden devlette Safevîler so
on vermiştir.
2. Kur’aan-ı Kerim’in ilk
k kez Türkçeye
e tercümesin
ni yaptıran Türrk-İslâm hüküm
mdarı
aşağııdakilerden hangisidir?
A) T
Tuğrul Bey
B) A
Akkoyunlu Uzun Hasan
C) S
Selâhaddin Eyyû
ûbî
D) K
Kara Yülük Osman
E.
E İkinci Türrk Beyliklerri Dönemi
E) K
Karakoyunlu Bay
yram Hoca
3. Aşağ
ğıdakilerden ha
angisi, İkinci Be
eylikler
Döneemi’nde Anadolu’da kurulan beylikb
lerdeen biri değildir?
?
A) C
Candaroğulları
B) K
Karamanoğulları
C) D
Dulkadiroğulları
D) K
Karesioğulları
E) M
Mengücekoğulları
1.
1 Karamano
oğulları (125
56-1487)
✎ Karaman Be
ey tarafından Konya
K
ve Kara
aman çevresindde kurulmuştu
ur.
✎ Kendisini An
nadolu Selçukklu Devleti’nin mirasçısı olarrak gören beylik, Selçukluların
başkenti olaan Konya’yı keendisine başkent yapmıştır.

Konya, Ana
adolu Selçuklu Devleti
D
ile Kara
amanoğullarınaa başkentlik yap
pmıştır.
✎ Osmanlı De
evleti’ni en çokk uğraştıran beyyliktir.
4. 1277’’de yayınladığı bir fermanla “Bu
“
günden ssonra divanda, dergâhta, meccliste ve
meyddanda Türkçede
en başka bir dil kullanılmayaacaktır.” diyerek
k Türkçeyi ilk kez
k resmî diil ilan eden hü
ükümdar aşağııdakilerden h
hangisidir?
A) K
Karesi Bey
B) G
Gâzi Mehmet Be
ey
C) A
Akkoyunlu Uzun Hasan
D) K
Karamanoğlu Me
ehmet Bey
E) Ş
Şemseddin Cand
dar
✎ Karamanoğğlu Mehmet Bey, 1277’de ya
ayınladığı bir ffermanla “Bu günden
g
sonra did
vanda, derg
gâhta, mecliste ve meydanda Türkçeden başşka dil kullanılm
mayacaktır.” did
yerek Türkççeyi ilk kez resm
mî dil ilan etm
miştir.
1-C
2-B
3-E
4-D
~ 49 ~
“İlk Tü
ürk-İslâm Deevletleri ve Beylikleri
B
KPSS / Tarihin Pusulassı
2. Ge
ermiyanoğulları (1299-14
429)
✎ Yak
kup Bey tarafın
ndan Kütahya ve Denizli çevvresinde kurulm
muştur.
✎ Ana
adolu’daki güççlü beyliklerden birisidir.
3. Du
ulkadiroğullaarı (1337-151
15)
✎ Karraca Bey tarafıından Maraş/E
Elbistan çevressinde kurulmu ştur.
✎ Osm
manlı Devleti’nin (Yavuz Sultan Selim’in) 1515 Turnadaağ Savaşı ile bu beyliği
yıkmasıyla Anado
olu Türk Birliği kesin ve son olarak
o
sağlanm
mıştır.
1. XIV. yüzyılıın başlarında Dündar
D
Bey tarrafından Ispaarta, Eğirdir ve
e Antalya çevrresinde kuru
ularak bu bölge
ede yaklaşık yü
üz
yıl egemen
nlik süren, ancak daha son
nra
toprakların
nın bir kısmını 80 bin altın ka
arşılığında O
Osmanlı Devletti’ne satan Tü
ürk
beyliği aşaağıdakilerden hangisidir?
h
A) Hamitoğğulları
B) Candaro
roğulları
C) Karesiooğulları
D) Tâcedddinoğulları
4. Karesioğulları (1304-1360))
E) İnançoğğulları (Lâdik Be
eyliği)
✎ Karresi Bey tarafın
ndan Balıkesirr ve Çanakkale çevresinde kuurulmuştur.
✎ Osm
manlı Devleti’n
ne katılan ilk beyliktir.
b
✎ Denizci bir beylikk olup, Osmanlı Devleti donanmayı bu beyllikten almıştır.
5. Candaroğullarıı (İsfendiyaro
oğulları) (1292-1461)
2.
2 Aşağıdaki T
Türk beyliklerinden hangisin
nin
Osmanlı D
Devleti tarafınd
dan yıkılmasıy
yla
“Anadolu T
Türk Birliği” kes
sin ve son olara
ak
sağlanmışttır?
A) Ramazaanoğulları
✎ Şem
mseddin Candar tarafından Kastamonu
K
ve
e Sinop çevresiinde kurulmuştur.
B) Saruhannoğulları
✎ Denizci bir beylikktir.
C) Karesiooğulları
D) Germiyaanoğulları
E) Dulkadiiroğulları
6. Me
enteşeoğullaarı (1261-146
64)
✎ Me
enteşe Bey tarafından Muğlaa çevresinde ku
urulmuş denizcci bir beyliktir..
7. Ayydınoğulları ((1308-1426)
3.
3 Aşağıdaki T
Türk beyliklerinden hangisin
nin
denizciliklee uğraştığı söy
ylenemez?
A) Menteşşeoğulları
✎ Ayd
dınoğlu Gâzi M
Mehmet Bey taarafından Aydın ve Birgi çevrresinde kurulm
muştur.
B) Saruhannoğulları
✎ Denizcilik alanınd
da en ileri gide
en beyliktir. Do
onanmaya öne m vermişlerdirr.
C) Karamaanoğulları
D) Aydınoğğulları
E) Karesiooğulları
8. Saruhanoğullaarı (1313-141
10)
✎ Sarruhan Bey taraafından Manisa
a çevresinde kurulmuş
k
denizzci bir beyliktir.
9. Tâceddinoğullaarı (1378-1428)
✎ Tâcceddin Bey tarrafından Ordu çevresinde kurulmuş denizc i bir beyliktir.
4.
4 Osmanlı D
Devleti’nin den
nizcilik alanınd
da
en fazla faaydalandığı Türk beyliği aşağ
ğıdakilerden hangisidir?
A) Aydınoğğulları
B) Karesiooğulları
10.İna
ançoğulları (Lâdik Beyliğği) (1261-136
68)
✎ Me
ehmet Bey taraafından Denizlli çevresinde kurulmuş denizzci bir beyliktir..
C) Menteşşeoğulları
D) Candaro
roğulları
E) Saruhannoğulları
11.Ha
amitoğulları (1301-1423))
✎ Dündar Bey taraffından Isparta,, Eğirdir ve Antalya çevresin de kurulmuştu
ur.
✎ Denizci bir beylikktir. Topraklarının bir bölümü
ünü “80 bin alttın” karşılığında Osmanlı
Devvleti’ne satmışştır.
Türk beyliklerinden hangisin
5.
5 Aşağıdaki T
nin
denizciliklee uğraştığı söy
ylenemez?
A) Hamitoğğulları
B) Saruhannoğulları
C) Candaro
roğulları
12.Ramazanoğullaarı (1353-1608)
D) Tâcedddinoğulları
E) Ramazaanoğulları
✎ Ram
mazan Bey tarrafından Adanaa çevresinde kurulmuştur.
k
✎ Ada
ana’nın Osman
nlı eyâleti olmaasıyla Osmanlı’ya katılan sonn beylik olmuşttur.
~ 500 ~
1-A
22-E
3-C
4-B
4
5-E
KPSS / Tarihin Pusulası
“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”
VII. ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİ’NDE KÜLTÜR VE UYGARLIK
A. Devlet Yönetimi
✎ Anadolu Selçuklu Devleti, devlet yönetimi konusunda kendisine Büyük Selçuklu
Devleti’ni örnek almış ve hemen her konuda benzer şekilde örgütlenmiştir.
1. İlk Türk-İslâm devletlerinde, hükümdarın
çocuk yaşta olması durumunda devleti
yönetme yetkisi verilen görevli aşağıdakilerden hangisidir?
✎ Ancak kendinden öncekileri örnek alan Anadolu Selçuklu Devleti’nde, merkezî oto-
A) Şıhne
ritenin daha güçlü olduğunu görüyoruz. Nitekim kendisinden sonra gelen tüm Türk
beylikleri Anadolu Selçuklu devlet teşkilâtını aynen uygulamışlardır.
B) Melik
D) Naip
C) Ulak
E) Atabey
✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde de Kut Anlayışı (hükümdarın “Allah” adına ülkeyi yö-
netmesi) ve veraset sistemi (ülkenin hükümdar ve ailesinin ortak malı sayılması)
aynen devam etmiştir. Bu sistemin uygulanması taht kavgalarına neden olmuş ve
merkezî otorite zayıflamıştır.
2.
I.
Keykûbat
II. Rûkneddin
III. Sultanü’l-a’zim
1. Hükümdar
✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde de hükümdarlar ülkeyi örfî (töreler) ve şer’i hukuk
kurallarına göre yönetmişlerdir.
✎ Sultan-ı A’zâm da denilen hükümdarın; devletin idaresi, halkın ihtiyaçlarının karşı-
Yukarıdakilerden hangisi, Anadolu Selçuklu hükümdarlarının kullandıkları unvanlardandır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
lanması ve ülkenin dış tehlikelerden korunması gibi başlıca görevleri vardı. Ayrıca
hükümdar Divân-ı Mezâlim (Yüksek Mahkeme)’e başkanlık ederdi.
✎ Hükümdarın çocuk yaşta olması durumunda, devletin idaresi naiplere verilmiştir.
✎ Büyük Selçuklu Devleti’nde olduğu gibi, Anadolu Selçuklularında da hükümdarlar
halife tarafından onaylanır ve adına hutbe okutulurdu. Halifenin gönderdiği onay
belgesine “menşur” adı verilirdi.
✎ Hükümdarlık sembolleri, Büyük Selçuklu Devleti’ndeki hükümdarlık sembolleriyle
aynıdır. Ancak kullanılan unvanlarda farklılıklar söz konusudur. Nitekim Anadolu
Selçuklu hükümdarları;
3. Büyük Selçuklu Devleti’nde olduğu gibi,
Anadolu Selçukluları’nda da hükümdarlar
halife tarafından onaylanır, hükümdar olan
kişi halifenin gönderdiği onay belgesi ile de
meşruiyet kazanırdı.
Aşağıdakilerden hangisi, halifenin gönderdiği bu onay belgesine verilen addır?
A) Hutbe
B) Çetr
D) Menşur
☸ Sultan
☸ Keykûbat
☸ Keyhüsrev
☸ Keykâvus
☸ Gıyâseddin
☸ Rûkneddin
☸ Sultanü’l- A’zim
☸ İzzeddin
☸ İmâmeddin
gibi unvanlar kullanmışlardır.
 Hükümdarların bu tarz unvanlar kullanması, Anadolu Selçuklu Devleti’nin İran (Fars)
kültürünün etkisi altında kaldığını kanıtlamaktadır.
C) Hil’at
E) Berîd
4. Anadolu Selçuklu hükümdarlarının Keyhüsrev, Keykâvus, Keykûbat gibi unvanlar kullanması, aşağıdakilerden hangisinin en açık göstergesidir?
A) Farsçanın bilim dili haline geldiğinin
B) Yöneticilerin Fars kültürünün etkisinde
kaldıklarının
C) Arapça unvanlara önem verdiklerinin
2. Saray Teşkilâtı
D) Türklerin yazılı edebiyat alanında geri
kaldığının
✎ Anadolu Selçukluları’nda saray teşkilâtı, diğer Türk-İslâm devletleri ve özellikle de
E) İranlıların yönetime egemen olduğunun
Büyük Selçuklu Devleti’ndeki saray teşkilâtı ile çok benzerlik göstermektedir. (Bkz.
Büyük Selçuklu Devleti – Saray Teşkilâtı) Bu yüzden bilgi tekrarını önlemek adına
bu teşkilâttaki görevlilere bu bölümde yer vermiyoruz.
3. Merkezî Yönetim (Hükûmet)
✎ Anadolu Selçukluları’nda ve beylikler döneminde ülkenin sosyal, siyasal, ekonomik
ve kültürel vb. meseleleri Divân-ı Saltanat (Büyük Divan)’da görüşülürdü.
✎ Divân-ı Saltanat’ın başkanı sultandı. Sultanın olmadığı zamanlarda ise divana vezir
başkanlık etmiştir.
✎ Merkezî yönetim teşkilâtında hükümdardan sonra gelen en yetkili kişi vezirdir.
 Anadolu Selçuklu Devleti’nin en ünlü veziri Saadeddin Köpek’tir. Aynı zamanda ünlü
bir mimar olan Saadeddin Köpek, I. Alâeddin Keykûbat ve II. Gıyaseddin Keyhüsrev
dönemlerinde devlet yönetiminde son derece etkili olmuştur.
5. Anadolu Selçuklu Devleti’nde I. Alâeddin
Keykûbat ve II. Gıyaseddin Keyhüsrev
dönemlerinde bir “vezir” olarak devlet
yönetiminde son derece etkili olmuş, aynı zamanda bir mimar da olan ünlü Selçuklu devlet adamı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Hüseyin Baykara
B) Kemaleddin Kamyar
C) Saadeddin Köpek
D) Seyfeddin Ayaba
E) Mühezzibeddin Ali
1-D
2-E
3-D
4-B
5-C
~ 51 ~
“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri
KPSS / Tarihin Pusulası
✎ Büyük Selçuklu Devleti’nde olduğu gibi Büyük Divan’a bağlı bazı alt divanlar da
bulunuyordu. Ancak Anadolu Selçuklu Devleti döneminde bu alt divanlara, farklı iki
divan daha eklenmiştir. Bunu aşağıda verdiğimiz tabloda görmek mümkündür.
1. Anadolu Selçuklu Devleti’nde;
I.
Anadolu Selçuklu Devleti’nde Büyük Divan’a Bağlı Alt Divanlar
tuğraî,
II. muhtesip,
III. müstevfî
Divanlar
Görevleri
Başkanı
Divân-ı İnşâ (Tuğra)
Devletin tüm iç ve dış yazışmalarını yapan
divandır.
Tuğraî
(Münşî)
Divân-ı İstifa
Devletin tüm malî işlerine bakardı.
Müstevfî
Divân-ı İşraf
Teftiş kuruludur. Devletin idarî ve malî işlerinin
yolunda gidip gitmediğini teftiş (kontrol) ederdi.
Müşrif
Divân-ı Arz
Ordunun yiyecek, giyecek, teçhizat vb. tüm ihtiyaçları ve asker maaşları ile ilgilenirdi.
Divân-ı Mezâlim
Hükümdarın başkanlık ettiği ve büyük davaların
bakıldığı yüksek mahkemedir.
Emir-i Arz
(Arzü’l-Ceyş)
Sultanın başkentte olmadığı zamanlarda devlet
işlerini vekâleten yürütmekle görevli divandır.
Divân-ı Pervane
Has ve dirliklerle ilgili kararları düzenleyen,
toprak kayıtlarını tutan divandır. İkta sistemini
yürüten divan da denilebilir.
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
2. Anadolu Selçuklu Devleti’nde;
I.
ikta kayıtlarının tutulması,
II. devletin malî işlerinin düzenlenmesi,
Sultan
III. ordunun ihtiyaçlarının temin edilmesi
görevlerini yerine getiren devlet görevlileri aşağıdaki seçeneklerden hangisinde
doğru olarak verilmiştir?
Sonradan Dâhil Edilen Alt Divanlar
Niyâbet-i Saltanat
Divanı
devlet adamlarından hangileri, Divan görevlileri arasında yer almamaktadır?
Nâib-i
Sultan
Pervaneci
I
II
III I
A) Pervaneci
Müstevfî
B)
Münşî
Müstevfî
Müşrif
C)
Nâib
Arzü’l-Ceyş
Muhtesip
D) Arzü’l-Ceyş
E) Pervaneci
Arzü’l-Ceyş
Pervaneci
Müstevfî
Müşrif
Arzü’l-Ceyş
 Anadolu Selçukluları’nda, posta ve haberleşme (istihbarat) işleriyle uğraşan Divân-ı
Berîd de Büyük Divan’a bağlı değildir.
 Anadolu Selçukluları’nda Divân-ı Saltanat dışında “Meşveret Meclisi” adı verilen bir
meclis daha bulunuyordu. İslâmiyet öncesi dönemdeki Kurultay geleneğinin devamı
sayılabilecek Meşveret Meclisi’nde, hükümdar olacak kişilerin belirlenmesi, devletin
iç ve dış meseleleri gibi pek çok konu görüşülürdü.
3. Anadolu Selçuklu Devleti’nde, sultanın
başkentte olmadığı zamanlarda devlet işlerini vekâleten yürütmekle görevli olan
divan aşağıdakilerden hangisidir?
A) Divân-ı Mezâlim
B) Divân-ı Pervane
C) Divân-ı İstifa
4. Taşra Yönetimi
D) Niyâbet-i Saltanat Divanı
E) Divân-ı İnşâ
✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde ülke, yönetimde kolaylık olması amacıyla birtakım
idarî birimlere ayrılmıştır. Bunlar;
☸ Meliklerin Yönettiği Vilâyetler
✎ Bu bölgelerde yönetim hanedan üyesi valiler (melikler) tarafından yürütülmüştür.
✎ Taşrada görev yapacak olan melikler atabeyler tarafından yetiştirilmiştir.
4. Anadolu Selçuklu Devleti’nde şehzâdelerin atabeylerin yanında taşrada yönetici
olarak görevlendirilmesinin;
I.
halkın yönetime katılımını sağlamak,
II. yabancı devletlerin iç işlerine karışma-
 Atabeyler, melikleri devlet yönetimi konusunda eğiten kişilerdir. (Osmanlı’da bu sistemin adı “lalalık” kurumudur.)
sını önlemek,
III. şehzâdelere devlet yönetimi konusunda
tecrübe kazandırmak
☸ Merkeze Bağlı Vilâyetler
✎ Bu vilâyetlerin yönetiminden “naib”ler sorumluydu.
✎ Önemli şehir merkezlerinde “şıhne” adı verilen askerî valiler bulunuyordu.
amaçlarından hangilerini gerçekleştirmeye yönelik olduğu savunulabilir?
B) Yalnız II
A) Yalnız I
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
✎ Belediye işlerinden muhtesip, adalet işlerinden kadı, güvenlik ve asayişten ise “su-
başı” sorumluydu.
~ 52 ~
1-B
2-A
3-D
4-C
KPSS / Tarihin Pusulası
“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”
☸ Sınırlarda Bulunan Vilâyetler (Uç Eyâletler)
✎ Genellikle sınırlarda bulunan bu vilâyetlerin başında “uç beyi” bulunuyordu.
✎ Başlıca görevleri sınırları tehlikelere karşı korumaktı.
✎ Uç beylerinin boy ve oymaklarıyla zamanla bölgelerine yerleşmesi, o yerlerde nü-
fusun ve sınır güvenliğinin artmasına, ayrıca bunlara bağlı olarak da Anadolu’nun
Türkleşmesine olanak sağlamıştır.
1. Anadolu Selçuklu Devleti’nde, eyâletlere
görevli olarak gönderilen ve sonraki süreçte Osmanlı Devleti’nde “Beylerbeyi”
olarak adlandırılacak olan devlet görevlisi aşağıdakilerden hangisidir?
A) Şıhne
✎ Beyliklerde ise taşrada hükümdarın temsilcisi sayılan iki yetkili bulunuyordu. “Mir-
B) Melik
D) Naip
liva” adı verilen bu kişiler siyasî otoriteyi sağlamakla yükümlüydü.
C) Mir-liva
E) Lala
✎ Yargı işlerine de yine “kadılar” bakıyordu.
☸ Anadolu Selçuklu Devleti İçin Bazı Önemli Şehirler
2.
✎ Anadolu Selçukluları, hakimiyet sağladıkları topraklarda şehirleşmeye son derece
I.
Edirne
önem vermiştir. Bazılarını merkez (başkent) olarak kullanan ve genellikle çoğu İç
Anadolu’da yer alan önemli başlıca şehirler şunlardır;
II. İznik
 İznik
 Konya
 Ahlat (Van)
 Kayseri
 Aksaray
Yukarıdakilerden hangileri, Anadolu Selçuklu Devleti’ne merkezlik yapmamıştır?
 Sivas
 Antalya
 Alanya
 Amasya
 Niğde
A) Yalnız I
III. Konya
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
 Anadolu Selçuklu Devleti’nde Ahlat şehri “Kubbetü’l- İslâm” unvanına sahiptir.
3. Anadolu Selçuklu Devleti’nde “Kubbetü’lİslâm” unvanıyla adlandırılan şehir aşağıdakilerden hangisidir?
B. ORDU
✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde askerî teşkilâtlanma Büyük Selçuklu Devleti’nin ordu
A) Konya
teşkilâtına benzerlik göstermektedir. Temel farklılık Anadolu Selçukluları’nın askerî
teşkilâtında ayrıca donanmanın da yer almasıdır. Bu farklılığın olmasında devletlerin hakim oldukları coğrafyanın etkisi söz konusudur.
B) Bursa
D) Aksaray
C) Kayseri
E) Ahlat
✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde askerî teşkilât şu şekildeydi:
4. Anadolu Selçuklu Devleti’nde donanma
komutanlarına,
BİRİMİ
ÖZELLİKLERİ
Hassa Askerleri
✎ Sultana bağlı ve onun güvenliğini sağlayan özel birlikler
olup maaşlı askerlerdir.
II. kaptan-ı derya,
unvanlarından hangileri verilmiştir?
Gulamân-ı Saray
✎ Gulamhânede özel olarak yetiştirilen ücretli askerlerdir.
✎ Doğrudan sultana bağlı muhafız birlikleri olup, sultanın
sarayını korurlardı.
I.
İkta Ordusu (Sipahiler)
✎ İkta sahibi olanların ikta gelirleri karşılığı beslemek zorunda oldukları atlı askerlerdir.
✎ Bu ordu birimi devletten maaş almazdı.
Ücretli Askerler
✎ Rum, Frank ve Ruslardan oluşan kuvvetlerdir.
reisü’l-bahr,
III. melikü’s-sevâhil
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
5.
Türkmenler
✎ Türkmenler genellikle uçlara yerleştirilir ve sınır güvenliği sağlanırdı.
Yardımcı Kuvvetler
✎ Bağlı devlet ve beyliklerin gönderdiği askerlerdir.
Donanma
✎ Anadolu Selçuklu Devleti, Büyük Selçuklu Devleti’nden
farklı olarak donanmaya çok önem vermiştir.
✎ Donanma komutanına Reisü’l-Bahr (Deniz Komutanı) ya
da Melikü’s-Sevâhil (Sahillerin Meliki) denirdi.
I.
müstevfî,
II. muhtesip,
III. melikü’s-sevâhil
Yukarıdakilerden hangileri, Anadolu Selçuklu Devleti’nde askerî görevliler içinde
yer almaz?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
1-C
2-A
C) I ve II
E) II ve III
3-E
4-D
5-C
~ 53 ~
“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri
KPSS / Tarihin Pusulası
✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde ordu komutanına emirü’l-ûmera adı verilmiştir.
✎ Anadolu Selçukluları’nda “şurta” adı verilen ve başında “sahibü’ş-şurta” denilen
(emniyet müdürü) memurun olduğu jandarma (polis) teşkilâtı da vardı.
✎ Şurta teşkilâtı şehirlerde güvenliği sağlamıştır. Ayrıca bu teşkilât; suç ve cinayetleri
1. Anadolu Selçuklu Devleti’nde “Jandarma
Teşkilâtı” olarak görev yapan örgütlenmeye ne ad veriliyordu?
takip ederek suçluları yakalayıp cezalandırmakla da görevliydi.
✎ Anadolu Selçukluları’nda “askerî bando” olarak kurulan kurum tabılhânedir. Daha
A) Gulam
B) Ahilik
C) Şurta
D) Arzü’l-Ceyş
önceki dönemlerde nevbetin yerini alan bu kurum, eğitim disiplini çerçevesinde
daha da geliştirilmiştir. (Osmanlılarda bu kurumun yerini mehter alacaktır.)
C. SOSYAL YAPI
E) Emirü’l-Ûmera
2. Anadolu Selçuklu Devleti’nde,
✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde de toplum içerisinde sınıf ayrımı yoktu.
I.
tabılhâne,
II. sahibü’ş-şurta,
✎ Halk yaşam şekillerine göre konar-göçerler, şehirliler ve köylüler olarak çeşitli bö-
III. melikü’s-sevâhil
lümlere ayrılmıştır.
✎ Konar-göçerler daha çok sınır bölgelerinde hayvancılıkla uğraşırlardı.
kavramlarından hangileri ordu teşkilâtıyla ilgilidir?
✎ Memurlar, esnaf, tüccar ve zanaatkârlar şehir halkını oluşturuyordu.
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
D. HUKUK SİSTEMİ
✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde hukuk sistemi Şer’i ve Örfî olmak üzere ikiye ayrılırdı.
Fethedilen bölgelerdeki eski uygulamalar da hukuk sisteminde etkili olmuştur.
1. Şer’i Hukuk
3. Anadolu Selçuklu Devleti’nde de hukuk sistemi, diğer Türk-İslâm devletlerinde olduğu
gibi şer’i ve örfî olmak üzere ikiye ayrılırdı.
şer’i ve örfî mahkemelere de ayrı ayrı kişiler bakıyordu.
✎ Şer’i hukuk temelini İslâm hukukundan alırdı.
Anadolu Selçuklularında şer’i hukuk davalarına bakan ve aynı zamanda ülke genelindeki bütün kadıları da kontrol eden
kişilere ne ad veriliyordu?
✎ Miras, boşanma, evlenme, velâyet vb. konular şer’i hukukun kapsamındaydı.
✎ Şer’i davalara kadılar bakardı.
✎ Kadıü’l-Kudat (Baş Kadı) denilen kadıların başındaki sorumlu, başkent Konya’da
oturur ve kadıları denetlerdi.
A) Kadı
B) Kadıü’l-Kudat
C) Emir-i dâd
D) Kadı-leşker
E) Şeyhül’islâm
2. Örfî Hukuk (Dârü’l-Adl)
✎ Örfî hukuk ise temelini eski Türk geleneklerinden (töre) alırdı.
✎ Örfî davalara Emir-i Dâd’ın başkanlığındaki mahkemeler bakardı.
 Anadolu Selçukluların’da da askerî davalara Kadı-leşker adı verilen görevli bakmıştır.
4. Anadolu Selçuklularında halkın şikâyetlerinin dinlendiği ve bizzat sultanın başkanlığında toplanan divan aşağıdakilerden hangisidir?
✎ Ayrıca hükümdarın başkanlık ettiği ve büyük davaların bakıldığı yüksek mahkeme
olan Divân-ı Mezâlim de hukuk sisteminde önemli bir yere sahiptir.
A) Divân-ı İstifâ
B) Divân-ı İşraf
C) Divân-ı Pervane
D) Divân-ı Arz
E) Divân-ı Mezâlim
E. TOPRAK YÖNETİMİ VE EKONOMİ
5.
1. Toprak Sistemi
✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde toprak sistemi, Büyük Selçuklulardaki uygulamanın
devamı niteliğindedir. Buna göre ülke toprakları şu şekilde sınıflandırılmıştır;
I.
mülk,
II. has,
III. vakıf
Yukarıdakilerden hangileri, Anadolu Selçuklu Devleti’nde mirî topraklar içinde
yer almaz?
Toprak Teşkilâtı
A) Yalnız I
Mirî Topraklar
Has
~ 54 ~
İkta
Vakıf
Mülk Topraklar
Öşrî
Haracî
B) Yalnız II
D) I ve II
1-C
2-E
C) Yalnız III
E) II ve III
3-B
4-E
5-A
KPSS / Tarihin Pusulası
“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”
a) Mirî Topraklar
✎ Mülkiyeti devlete ait olan topraklardır. 3 kısma ayrılır. Bunlar;
 Has Arazi: Geliri hükümdara ve ailesine ayrılan topraklardır.
 İkta Arazi: Devlet görevlilerine (vali, komutan, asker vb.) hizmet ve maaşlarına kar-
şılık verilen topraklardır. Toprağın mülkiyeti devlete, vergileri toplama hakkı ikta
sahibine, toprağı işleme hakkı ise köylülere aitti.
1. Anadolu Selçuklu Devleti’nde, gelirleri ilmî ve sosyal kuruluşların masraflarına
ayrılan topraklar aşağıdakilerden hangisidir?
A) İkta
B) Mülk
D) Vakıf
C) Tımar
E) Has
 Vakıf Arazi: Medrese, Darüşşifa, imarethâne, cami, han, hamam, çeşme gibi sosyal
amaçlı (hayır için kurulan) kurumların giderleri için ayrılan topraklardır. Doğrudan
topluma hizmet amaçlı kullanılan vakıf topraklar; satılamaz, kiraya verilemez, devredilemez ve miras bırakılamazdı.
Vakıf Sistemi İle İlgili Bazı Kavramlar




Vâkıf
Vakfiyye
Mütevellî
Mevkûf
: Vakıf sahibi.
: Vakıf senedi. Vakıf sahibinin şartnâmesi.
: Vakıf yöneticisi.
: Vakfedilen mal, mülk.
2. Türk-İslâm devletlerinde,
I.
mütevellî,
II. şıhne,
III. mevkûf
kavramlarından hangileri vakıf sistemi
ile ilgilidir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve III
E) I, II ve III
b) Mülk Topraklar
✎ Mülkiyeti şahıslara ait olan topraklardır. Bu topraklar şahsî olup; genellikle ev, bağ,
bahçe gibi taşınmaz mallardır. Müslümanlara ait topraklara Öşrî, gayr-i müslimlere
ait topraklara ise Haracî toprak denmiştir.
✎ Toprak sahipleri; topraklarını satma, devretme, kiralama, vakfetme ve miras yolu
ile çocuklarına bırakma hakkına sahipti.
3. Ticareti geliştirmek amacıyla tüccarlarla
sözleşme yapıp zararlarını karşılama garantisi vererek ilk kez “devlet sigortası”
uygulamasını başlatan Türk devleti aşağıdakilerden hangisidir?
A) Karahanlılar
B) Gazneliler
C) Büyük Selçuklular
D) Memlûklar
E) Anadolu Selçukluları
2. Ekonomik Hayat
✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde ekonomi; tarım, hayvancılık, sanayi, dokumacılık, el
sanatları, madencilik ve ticarete dayanıyordu.
a) Tarım ve Hayvancılık
✎ Köylerde yaşan halkın temel geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktı.
✎ Halkın ihtiyacının karşılanmasının yanı sıra ekonomiye katkısı oldukça fazlaydı.
4. Anadolu Selçuklu hükümdarları pek çok şehirde bedestenler ve hanlar yaptırmıştır.
Bu durumun,
I.
ticaret,
II. ordu,
III. eğitim
b) Sanayi (Dokuma-Deri-Maden)
alanlarının hangilerinde görülen gereksinimin bir sonucu olduğu savunulabilir?
✎ Anadolu Selçukluları’nda demircilik, bakırcılık, dokumacılık ve dericilik oldukça ge-
A) Yalnız I
lişmiştir. Ayrıca kâğıt imalâtı ve çinicilik sanatları ileri bir düzeye ulaşmıştır.
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
✎ Dericilikle uğraşanlara “debbağ” adı verilmiştir.
✎ Konya, Ankara, Kayseri ve Denizli dokuma sanayinde merkez konumuna gelmiştir.
c) Ticaret
✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde ticareti geliştirmek ve ticaret yollarının güvenliğini
sağlamak devletin ana politikası olmuştur. Bu nedenle kervansaray ve hanların yapımına önem vermişler, izlenen bu politikanın bir sonucu olarak Sivas, Konya ve
Kayseri birer ticaret merkezi haline gelmiştir.
✎ Devlet, kervanların soyulması ve tüccarların zarar görmesi durumunda kayıpları
5. Anadolu Selçuklu Devleti ticareti geliştirmek amacıyla,
I.
han,
II. kervansaray,
III. medrese
yapılarından hangilerine ağırlık vermiştir?
A) Yalnız I
karşılamış ve böylece ilk kez “devlet sigortası” başlatılmıştır.
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
✎ Anadolu Selçukluları ticareti geliştirmek için ayrıca Sinop, Alanya ve Antalya gibi
önemli şehirleri fethetmiş, yabancı tüccarlara düşük gümrük vergisi uygulamıştır.
1-D
2-C
3-E
4-A
5-C
~ 55 ~
“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri
☸
KPSS / Tarihin Pusulası
Ahilik Teşkilâtı
✎ Ahilik, XIII. yüzyılda Ahi Evran tarafından Konya, Kayseri ve Kırşehir bölgelerinde
esnaf birlikleri olarak örgütlenmiş sosyo-ekonomik bir teşkilâttır.
✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde de şehirlerdeki ticarî hayat, aynı işi yapan esnafların
oluşturduğu meslek örgütlenmesi olan Ahilik Teşkilâtı çerçevesinde gelişmiştir.
✎ Büyük Selçuklu Devleti’ndeki fütüvvet teşkilâtının devamı niteliğinde olan Ahilik,
1. Anadolu Selçuklu Devleti’nde yeni bir iş
yeri açmayı, usta-kalfa-çırak yetiştirmeyi
belli bir sisteme bağlayan sosyo-ekonomik kuruluşa ne ad veriliyordu?
A) Gedik
B) Fütüvvet
D) Tımar
aynı işi yapan esnafların oluşturduğu meslek örgütlenmesidir.
C) Lonca
E) Ahi
✎ Sadece Müslüman esnaf ve zanaatkârların kabul edildiği Ahilik, yardımlaşma ve
dayanışma esasına dayanıyordu
✎ Her mesleğin bir “Lonca”sı ve bunların başında da “Ahi” denilen liderler vardı.
✎ Bu teşkilâtta usta-kalfa-çırak ilişkisi içerisinde “Meslekî Eğitim” de verilmiştir.
✎ Ahilerin görevleri arasında;
 Üretici ve tüketiciyi korumak
 Üretimi ihtiyaca göre ayarlamak
2. Anadolu Selçuklu Devleti döneminde Ahi
teşkilâtı şehirlerde,
I.
ticaret,
II. eğitim,
III. tarım
 Malların kalitesini kontrol etmek
alanlarından hangilerinde söz sahibi olmuştur?
 Bozuk mal üretilmesini önlemek
A) Yalnız I
 Piyasaya çıkan malların fiyatlarını belirlemek (Narh kesmek)
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
 İş yeri açma izni (ruhsatı) vermek (Gedik Usûlü)
sayılabilir.
 Anadolu Selçuklu dönemindeki Ahilik Teşkilâtı, Osmanlı Devleti’nde Lonca Teşkilâtı
adı ile varlığını sürdürmüştür.
3. Aşağıdakilerden hangisi, Ahilik teşkilâtının görevlerinden biri değildir?
A) Esnafların örgütlenmesini sağlamak
☸
Malî Teşkilât ve Para
✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde Hazine-i Âmire ve Hazine-i Hassa olmak üzere iki tür
hazine vardı.
 Hazine-i Âmire: Devletin tüm gelirlerinin aktarıldığı devlet hazinesidir.
B) Malların kalite denetimini yapmak
C) Üretici ve tüketiciyi korumak
D) Esnaflar arasında davalara bakmak
E) Piyasaya sürülen ürünlerin fiyatlarını
belirlemek
 Hazine-i Hassa: Hükümdarın kendisine (şahsına) ait olan iç hazinedir.
✎ Devletin diğer gelir kaynakları arasında ise şunlar yer almaktadır;









Öşür: Müslümanlardan alınan 1/10 oranındaki ürün vergisidir.
Haraç: Gayr-i müslimlerden alınan ürün vergisidir.
Cizye: Gayr-i müslim erkeklerden askere gitmeme karşılığında alınan vergidir.
Bâc-ı Bazar: Pazar vergisidir.
Ganimet: Savaş gelirlerinin 1/5’idir.
Gümrük vergileri
Liman gelirleri
Komşu devletlerin hediyeleri
Maden, orman ve tuzla gelirleri
 Anadolu Selçuklu Devleti’nde ilk bakır parayı Sultan I. Mesut, ilk gümüş ve altın parayı da Sultan II. Kılıç Arslan bastırmıştır.
4. Anadolu Selçuklu Devleti’nde pazar esnafından alınan vergi türü aşağıdakilerden hangisidir ?
A) Öşür
B) Bâc
D) Ağnam
C) Haraç
E) Küvvâre
5. Anadolu Selçuklularında kendi adına para bastıran ilk hükümdar aşağıdakilerden
hangisidir?
A) I. Mesut
B) I. Kılıç Arslan
F. YAZI, DİL VE EDEBİYAT
C) II. İzzeddin Keykâvus
✎ Anadolu Selçuklularında resmî yazışma dili ve edebiyat dili Farsça, bilim dili ve eği-
D) II. Kılıç Arslan
tim dili Arapça, halkın konuşma dili ise Türkçedir.
E) I. Alâeddin Keykubat
✎ Beylikler döneminde ise Türkçenin önemi oldukça artmıştır. Nitekim 1277 yılında
Karamanoğlu Mehmet Bey Türkçeyi ilk kez resmî dil ilan etmiştir.
~ 56 ~
1-E
2-C
3-D
4-B
5-A
KPSS / Tarihin Pusulası
“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”
✎ Akkoyunlu Uzun Hasan ise Ku’an-ı Kerim’i ilk kez Türkçeye çevirten kişidir.
✎ Anadolu Selçuklu ve Beylikler döneminde edebiyat üç alanda gelişme göstermiştir.
ANADOLU SELÇUKLU VE BEYLİKLER DÖNEMİ EDEBİYAT ALANLARI
1. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye Selçukluları döneminde yetişen Tekke Edebiyatı (Tasavvuf Edebiyatı) temsilcilerinden
biri değildir?
A) Pir Sultan Abdal
ALANI
TEMSİLCİSİ – ESERLERİ – ÖZELLİKLERİ
B) Yunus Emre
C) Muhyiddin Arabî
 Nasreddin Hoca Fıkraları
Halk Edebiyatı
D) Sadreddin Konevî
E) Mevlâna Celâleddin Rûmî
 Dede Korkut Hikâyeleri
 Battal Gâzi Destanı
 Danişmentnâme
 Mevlâna Celâleddin Rûmî
 Anadolu Selçuklu Devleti döneminde yetişen en ünlü
mutasavvıflardan biridir.
 I. Alâeddin Keykûbat döneminde Konya’ya yerleşmiştir.
 En ünlü eserleri; Mesnevî, Divân-ı Kebîr, Fih-i Ma’fih ve
Mektubât’tır.
 Yunus Emre
 En ünlü mutasavvıflardan biridir.
 Eserleri; Risâletü’n-Nushiyye ve Divan’dır.
2.
 Türk edebiyatının ilk divan şairidir.
 Türk edebiyatında gazel ve kasidelerin ilk
örneklerini vermiştir.
 Farsça kaleme aldığı ve yirmi bin beyitlik
Selçuklu Şehnâmesi en önemli eseridir.
Yukarıda özellikleri verilen ünlü edebî
kişilik aşağıdakilerden hangisidir?
A) Yunus Emre
B) Âşık Paşa
C) Hoca Dehhâni
D) Ahmet Fakîh
E) Şeyh Ahmet Gülşehrî
 Hacı Bektaş-ı Velî
 Horasan’dan Anadolu’ya gelen ünlü mutasavvıflardan biri olup,
Anadolu’nun Türkleşmesinde önemli rol oynayan Bektaşîliğin de
kurucusudur.
 En önemli eseri Bektaşîliğin temel kitabı sayılan Makalât’tır.
 Âşık Paşa
 En ünlü eseri Garipnâme’dir.
 Garipnâme adlı eseriyle Türklere hak yolunu ve tasavvufun
Tasavvuf (Tekke)
Edebiyatı
inceliklerini göstermeyi amaçlamıştır.
 Şeyh Ahmet Gülşehrî
 Kırşehirli olan Ahmet Gülşehrî Ahilik geleneğinden gelmektedir.
 Mantıkü’t- Tayr Tercümesi, Kerâmet-i Ahi Evran ve Feleknâme
3. Anadolu Selçuklu hükümdarı I. Alâeddin
Keykûbat döneminde yetişen, Mesnevî,
Divân-ı Kebîr gibi eserlerin yazarı olan
Türk-İslâm mutasavvıfı aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Hacı Bektaş-ı Velî
B) Hoca Dehhâni
C) Yunus Emre
D) Âşık Paşa
E) Mevlâna Celâleddin Rûmî
önemli eserleridir.
 Ahmet Fakîh
 Mevlâna’nın müritlerinden olup, fıkıh ilminde derin bilgiye sahip
olduğu için “Fakîh” unvanı almıştır.
 Çarh-nâme ve Kitab-ı Evsâf-ı Mesâcidi’ş-Şerîfe önemli eserleridir.
 Muhyiddin Arabî
 Ekberîlik tarikatının kurucusu olarak kabul edilmektedir.
 Vahdet-i Vücûd görüşünü savunmuştur. Bu görüşe göre, evren-
4. Anadolu Selçuklu döneminde yetişen ve
“Garipnâme” adlı eseriyle ünlü Türk-İslâm
mutasavvıfı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Muhyiddin Arabî
B) Âşık Paşa
C) Sadreddin Konevî
D) Yunus Emre
E) Germiyanlı Ahmedî
deki her şey Allah’ın yansımasıdır. Yaratan ile yaratılanın tek kaynaktan geldiğini ve “bir” olduğunu savunmuşlardır.
 Sadreddin Konevî
 Ünlü mutasavvıflardan biridir. Konya’ya yerleşip, burada ünlendiği
için “Konevî” unvanını almıştır.
 Muhyiddin Arabî’nin hem öğrencisi hem de manevî oğlu olan
Sadreddin Konevî Ekberîlik tarikatının önde gelen isimlerindendir.
Divan Edebiyatı
 Hoca Dehhâni
 Hoca Dehhâni ilk divan şairidir.
 Türk edebiyatında gazel ve kasidelerin ilk örneklerini vermiştir.
 Farsça kaleme aldığı ve yirmi bin beyitlik Selçuklu Şehnâmesi en
önemli eseridir.
 Germiyanlı Ahmedî
 Divan edebiyatının önemli temsilcilerindendir.
 Cemşid-ü Hurşid ve İskendernâme önemli eserleridir.
5. Ekberîlik tarikatının kurucusu olarak kabul edilen ve yazdığı pek çok eserle İslâm dünyasında ‘Şeyh-i Ekber’ (en büyük
şeyh) unvanını alan ünlü Türk-İslâm mutasavvıfı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Hoca Dehhâni
B) Ahmet Fakîh
C) Muhyiddin Arabî
D) Âşık Paşa
E) Şeyh Ahmet Gülşehrî
1-A
2-C
3-E
4-B
5-C
~ 57 ~
“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri
KPSS / Tarihin Pusulası
G. BİLİM
✎ Anadolu Selçuklu Devleti ve beylikler döneminde bilime ve bilim adamlarına önem
verilmiş, pek çok bilim adamı farklı alanlarda çalışmalar yapmıştır.
ANADOLU SELÇUKLU VE BEYLİKLER DÖNEMİNDE BİLİM
Kadı
Burhaneddin
Anevî
 Anadolu Selçuklu döneminin ünlü tarihçilerinden birisidir.
 En önemli eseri Enisü’l- Kulûb’dür.
 Eserini Sultan I. İzzeddin Keykâvus’a ithaf etmiştir.
İbn-i Bibi
 Anadolu Selçuklu döneminin ünlü tarihçilerinden birisidir.
 İran kültürünün etkisiyle eserlerini Farsça yazmıştır.
 En önemli eseri El-Evâmirü’l Alâiye’dir.
Kerîmuddin
Aksarayî
 Anadolu Selçuklu döneminin ünlü tarihçilerinden birisidir.
 En önemli eseri Müsâmeretü’l-Ahbâr’dır.
Caca Bey
 Anadolu Selçuklu döneminde yaşamış ünlü gökbilimcidir.
 Kırşehir’de kendi adıyla anılan ve Anadolu’daki ilk gözlemevi (rasathane)
olarak kabul edilen Caca Bey Medresesi’ni yaptırmıştır.
 Matematik ve astronomi alanlarında çalışmaları vardır.
Mehmed
Ravendî
 Anadolu Selçuklu döneminin ünlü tarihçilerinden birisidir.
 Rahatü’s-südûr adlı eseri vardır.
Kadı
Sirâceddin
 Anadolu Selçuklu döneminde yaşamış ünlü bilginlerden birisidir.
 Mantık, kelâm gibi ilim dallarında pek çok eseri vardır.
El-Cezerî
 Artuklular döneminin en tanınmış bilim adamlarından birisidir.
 Kontrol, denge kurma, haberleşme ve ayarlama bilimi olan sibernetiğin ilk
kurucusudur.
 Cezerî bunun yanında; su saatleri, kendiliğinden kesilip akan fıskiye,
mekanik olarak çalışan müzik aletleri, tulumbalar ve şifreli kilitler yapmayı
da başarmıştır.
1. Anadolu Selçuklu hükümdarı I. İzzeddin
Keykâvus’a ithaf ettiği ‘Enisü’l- Kulûb’ adlı
eseriyle ünlü bilim adamı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Kadı Burhaneddin Anevî
B) İbn-i Bibi
C) Kerîmuddin Aksarayî
D) Mehmed Ravendî
E) Kadı Sirâceddin
2. Artuklular döneminde yaşamış; kontrol,
denge kurma, haberleşme ve ayarlama
bilimi olan “Sibernetik”in kurucusu olarak
bilinen ünlü bilim adamı aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Fezârî
B) Caca Bey
C) Er-Râzi
D) El-Cezerî
E) Câbir bin Hayyan
3. Selçuklular döneminde Nurettin Cibril tarafından inşa edilen ve döneminde astronomi yüksek okulu olarak kullanılan,
ayrıca Anadolu’daki ilk gözlemevi (rasathâne) olarak da kabul edilen Caca Bey
Medresesi, aşağıdaki illerden hangisinde
yer almaktadır?
A) Kayseri
C) İznik
B) Kırşehir
D) Konya
E) Antalya
H. MİMARLIK VE SANAT
✎ Anadolu Selçuklularında da en fazla gelişme gösteren sanat dalı mimarîdir.
✎ Dış cephe ve iç mekân süslemelerinde malzeme olarak taş, tuğla, ahşap, kerpiç,
alçı ve mermer kullanılmıştır.
 Anadolu Selçuklu Devleti’nin mimarî yapılarında kullanılan ve bu yapıların günümüze
kadar ulaşmasında önemli pay sahibi olan malzeme taştır.
✎ Mimarî eserlerde süsleme sanatı olarak; geometrik şekiller, yazılar, bitki motifleri,
4. Anadolu Selçuklu Devleti, mimarî yapıların iç ve dış süslemelerinde,
I.
taş,
II. ahşap,
III. mermer
unsurlarından hangilerini kullanmıştır?
A) Yalnız I
hayvan figürleri vb. kullanılmıştır.
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
✎ Anadolu Selçuklu Devleti çok sayıda cami, mescit, medrese, kümbet (türbe), kale,
Darüşşifa (hastane), imârethane (aşevi) ve kervansaray inşa etmiştir. Ayrıca bu dönemde halıcılık, minyatür, çinicilik, hat, tezhip ve ciltçilik son derece gelişmiştir.
 Anadolu Selçuklu dönemine ait mimarî eserlere Trabzon, Bursa, İstanbul, Edirne,
Çanakkale gibi şehirlerde rastlamak mümkün değildir. Bu şehirlerde daha çok Osmanlı Devleti dönemine ait mimarî eserler bulunmaktadır.
5. Aşağıdaki yerleşim merkezlerinden hangisinde Anadolu Selçuklu dönemi mimarî eserlere rastlamak mümkün değildir?
A) Konya
B) Trabzon
D) Amasya
C) Antalya
E) Nevşehir
 Osmanlı Devleti’ne ait Bursa Ulu Camii dışında Anadolu’daki “ulu camiler” Anadolu
Selçuklu ve Beylikler dönemine aittir.
~ 58 ~
1-A
2-D
3-B
4-E
5-B
KPSS / Tarihin Pusulası
“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”
 DEĞERLİ ADAYLAR;
ÖSYM’nin bugüne kadar yapmış olduğu sınavlarda bu konu ile ilgili çıkan sorularda
mimarî eserler genellikle bulunduğu yer ile birlikte verilmiştir. Bu bakımdan eserlerin ismi kadar bulunduğu yerlere de dikkat edilmesi gerekmektedir.
Üzerinde durulması gereken bir diğer konu da eserlerin ismidir. Bazı mimarî eserler
o döneme ait hükümdarların ismiyle özdeşleşmiştir. Bu nedenle bir mimarî eserin
hangi döneme ait olduğunu bu ipucundan tespit etmek de mümkün olabilmektedir.
Devlet/Beylik Adı
Mimarî Eserlerin Yaygın Olarak Bulunduğu Yerler
Anadolu Selçuklu Devleti
 Konya, Kayseri, Sivas, Aksaray, Antalya
Danişmentliler
 Sivas, Tokat, Niksar, Kayseri, Malatya
Mengücekliler
 Divriği, Erzincan, Kemah
Saltuklular
 Erzurum
Artuklular
 Diyarbakır, Mardin, Batman, Hasankeyf, Harput (Elazığ)
1. Anadolu coğrafyasında Türk-İslâm kültürüne ait mimarî eserleri incelemek isteyen bir araştırmacının, Divriği, Erzincan
ve Kemah bölgesinde genellikle aşağıdakilerden hangisine ait eserlere rastlaması mümkündür?
A) Saltuklular
B) Artuklular
C) Mengücekliler
D) Danişmentliler
E) Anadolu Selçukluları
2. Görkemli dekorasyonu ve mimarî stiliyle
UNESCO tarafından 1985 yılında “Dünya
Kültür Mirası Listesi”ne alınan Mengücekliler dönemine ait ünlü mimarî eser
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Divriği Ulu Camii
B) Mardin Ulu Camii
C) Hunad Hatun Külliyesi
ANADOLU SELÇUKLU VE BEYLİKLER DÖNEMİNE AİT BAZI MİMARÎ ESERLER
D) Diyarbakır Ulu Camii
E) Karatay Medresesi
Camiler
Saltuklular
 Erzurum Ulu Camii
Mengücekliler
 Divriği Ulu Camii
Danişmentliler
 Kayseri Ulu Camii
Artuklular
 Mardin Ulu Camii
Anadolu Selçuklu Devleti








Diyarbakır Ulu Camii (ilk cami)
Konya Alâeddin Camii
Niğde Alâeddin Camii
Konya Sahip Ata Camii
Amasya Burmalı Minare Camii
Malatya Ulu Camii
Ankara Arslanhane Camii
Ankara Ahi Şerafeddin Camii
Mescitler
Anadolu Selçuklu Devleti
 Konya Taş Mescit
 Konya Sırçalı Mescit
 Konya Karatay Mescidi
3. Anadolu Selçuklu döneminde inşa edilen
 Kayseri’deki Hunad Hatun,
 Konya’daki Sahip Ata,
 Kayseri’deki Hacı Kılıç
yapılarının tür bakımından ortak özelliği
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Medrese
B) Dârüşşifa
D) Külliye
C) Cami
E) Kümbet
4. Ankara’da en önemli Anadolu Selçuklu
mimarîsi olarak orijinal kündekâri minberi, alçı ve çini mozaik mihrabıyla ön plana çıkan 1290 tarihli mimarî eser aşağıdakilerden hangisidir?
A) Arslanhâne Camii
B) Ahi Şerafeddin Camii
C) Alâeddin Camii
D) Burmalı Minâre Camii
E) Taş Mecidi
Külliyeler (Cami Merkezli Kompleks Yapılar)
Mengücekliler
 Divriği Külliyesi (ilk külliye)
Anadolu Selçuklu Devleti
 Kayseri Hunad Hatun Külliyesi
 Kayseri Hacı Kılıç Külliyesi
 Konya Sahip Ata Külliyesi
5. Anadolu Selçuklu Dönemi’ne ait mimarî
eserler arasında aşağıdakilerden hangisi
gösterilemez?
A) Konya Alâeddin Camii
B) Amasya Burmalı Minare Camii
 Ahi Şerafeddin Camii, Ankara’da en önemli Anadolu Selçuklu mimarîsi olarak orijinal
kündekâri minberi, alçı ve çini mozaik mihrabıyla 1290 tarihli ünlü bir mimarî eserdir.
C) Kayseri Hunad Hatun Külliyesi
D) Diyarbakır Ulu Camii
E) Bursa Muradiye Medresesi
 Mengücekliler dönemine ait Divriği Ulu Camii, görkemli dekorasyonu ve mimarlık
stiliyle UNESCO tarafından 1985 yılında Dünya Kültür Mirası Listesi’ne alınmıştır.
1-C
2-A
3-D
4-B
5-E
~ 59 ~
“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri
KPSS / Tarihin Pusulası
Medreseler
Danişmentliler
 Tokat Yağıbasan Medresesi (ilk)
Artuklular
 Diyarbakır Mesudiye Medresesi
 Mardin Hatuniye Medresesi
Anadolu Selçuklu Devleti












Konya Karatay Medresesi
Konya Sırçalı Medrese
Konya İnce Minareli Medrese
Konya Çifte Minareli Medrese
Kayseri Hunad Hatun Medresesi
Kayseri Çifte Medrese
Kayseri Koca Hasan Medresesi
Sivas Gök Medrese
Sivas Buruciye Medresesi
Sivas Çifte Minareli Medrese
Kırşehir Cacabey Medresesi
Erzurum Çifte Minareli Medrese
1. Anadolu Selçuklu dönemine ait,
 Sivas’taki Gök,
 Konya’daki Karatay,
 Kayseri’deki Koca Hasan
yapılarının tür bakımından ortak özelliği
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Şifahâne
B) Türbe
D) İmârethâne
C) Medrese
E) Külliye
2. Anadolu Selçuklu döneminde Kayseri’de
inşa edilen ve dünyanın ilk tıp okulu olma özelliği taşıyan ünlü dârüşşifa aşağıdakilerden hangisidir?
 Konya Karatay Medresesi, Anadolu Selçuklu Sultanı II. Keykâvus döneminde, hadis
A) Turan Melek
B) Torumtay
C) Muineddin Pervane
D) Gıyasiye
E) Gevher Nesibe
ve tefsir ilimleri okutulmak amacıyla kapalı medrese tipinde 1251 yılında inşa edilmiş
olup 1955 yılında Çini Eserler Müzesi olarak ziyarete açılmıştır.
 Danişmentliler dönemine ait Tokat/Niksar’daki Yağıbasan Medresesi Anadolu’daki
ilk medrese olarak kabul edilmektedir.
3. Anadolu Selçuklu dönemine ait ilk medrese aşağıdakilerden hangisidir?
A) Tokat Yağıbasan Medresesi
 Kayseri Koca Hasan Medresesi Anadolu Selçuklu dönemine ait ilk medresedir.
B) Kayseri Koca Hasan Medresesi
C) Konya Karatay Medresesi
 Kırşehir Caca Bey Medresesi Anadolu’daki ilk gözlem evi olarak kabul edilmektedir.
D) Sivas Gök Medrese
E) Kırşehir Caca Bey Medresesi
Dârüşşifalar/Bimarhâneler (Hastaneler)
Mengücekliler
 Turan Melek Şifahânesi
Anadolu Selçuklu Devleti
 Kayseri Gevher Nesibe Dârüşşifası***
 Kayseri Gıyasiye Dârüşşifası
 Konya I. Keykâvus Şifahânesi
 Tokat Muineddin Pervâne Dârüşşifası
 Aksaray Alâeddin Keykûbat Dârüşşifası
 Amasya Torumtay Bimarhânesi
 Anadolu Selçuklu döneminde inşa edilen Gevher Nesibe Dârüşşifası, Anadolu’daki ve
4.
I.
İnce Minareli Medrese,
II. Yağıbasan Medresesi,
III. Süleymaniye Medresesi
Yukarıdakilerden hangileri Anadolu Selçuklu dönemine ait eserler arasındadır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
dünyadaki ilk Tıp Okulu özelliği taşıması bakımından son derece önemlidir.
C) Yalnız III
E) II ve III
Anıt Mezarlar (Kümbet ve Türbeler)
Saltuklular
 Erzurum Mama Hatun Türbesi
 Erzurum Emir Saltuk Türbesi
Mengücekliler
 Kemah Sultan Melik Türbesi
 Kırşehir Melik Gazi Türbesi
Anadolu Selçuklu Devleti
 Kayseri Döner Kümbet
 Konya II. Kılıç Arslan Türbesi
 Konya Gömeç Hatun Türbesi
 Erzurum Emir Saltuk Türbesi Anadolu’daki en eski anıt mezar yapısıdır.
~ 60 ~
5. Anadolu Selçuklu Devleti’nde,
I.
imâret,
II. bimarhâne,
III. medrese
kurumlarından hangileri sosyal devlet
anlayışının varlığını kanıtlar niteliktedir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
1-C
2-E
C) I ve II
E) I, II ve III
3-B
4-A
5-E
KPSS / Tarihin Pusulası
“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”
Kervansaraylar (Hanlar)
Anadolu Selçuklu Devleti
 Kayseri-Aksaray Alay Han
 Kayseri Sultan Han
 Antalya Evdir Han
 Antalya Kırk Göz Han
 Konya Altınapa Han
 Konya Sultan Han
 Afyon Çay Han
 Amasya Ezine Pazar Han
 II. Kılıç Arslan döneminde Kayseri-Aksaray yolunda yapılan Alay Han, Anadolu’daki
ilk kervansaray olarak kabul edilmektedir.
1. Anadolu’daki ilk kervansaray yapısı olarak bilinen Kayseri-Aksaray yolu üzerindeki “Alay Han” Türk-İslâm mimarîsinin
hangi dönemine aittir?
A) Saltuklular
B) Artuklular
C) Mengücekliler
D) Danişmentliler
E) Anadolu Selçukluları
2.
 Hasankeyf Köprüsü
 Malabadi Köprüsü
Köprüler
Yukarıdaki mimarî eserler aşağıdakilerden hangisine aittir?
Artuklular
 Hasankeyf Köprüsü
 Malabadi Köprüsü
 Haburman Köprüsü
 Devegeçidi Köprüsü
 Dunaysır Köprüsü
 Ambar Çayı Köprüsü
 Dikkat!
ÖSYM son yıllarda mimarî eser konusunda genellikle Artuklular üzerinde durmaktadır.
A) Mengücekliler
B) Çaka Beyliği
C) Saltuklular
D) Artuklular
E) Danişmentliler
3. Anadolu Selçuklu hükümdarı I. Alaeddin
Keykûbat'ın emriyle Saadeddin Köpek
tarafından inşa edilen ve günümüze ulaşabilen tek Anadolu Selçuklu saray yapısı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Beyşehir Kubadâbâd Sarayı
B) Kayseri Kubâdiye Köşkü
Saray ve Köşkler
Anadolu Selçuklu Devleti
C) Alanya Alaiye Sarayı
 Beyşehir Kubadâbâd Sarayı
 Kayseri Kubâdiye Köşkü
 Kayseri Haydar Bey Köşkü
 Kayseri Hızır İlyas Köşkü
 Alanya Alaiye Sarayı
 Konya Alâeddin Sarayı
D) Konya Alâeddin Sarayı
E) Kayseri Hızır İlyas Köşkü
4.
I.
Mardin Ulu Camii
II. Malabadi Köprüsü
 Beyşehir’deki Kubadâbâd Sarayı, I. Alaeddin Keykûbat'ın emriyle Saadeddin Köpek
III. Erzurum Mama Hatun Türbesi
tarafından yapılmış olup, günümüze ulaşabilen tek Anadolu Selçuklu saray yapısıdır.
IV. Mardin Marufiye Medresesi
Yukarıdaki mimarî eserlerden hangileri
Artuklular dönemine aittir?
A) Yalnız I
Not Alınız..............................................................................................................................
B) I, II ve III
D) I ve IV
C) II ve III
E) I, II ve IV
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
5.
I.
Kırşehir Cacabey Medresesi,
II. Beyşehir Kubadâbâd Sarayı,
III. Malabadi Köprüsü
Yukarıdakilerden hangileri sivil mimarî
örnekleri arasında gösterilebilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
1-E
2-D
3-A
4-E
5-D
~ 61 ~
III. BÖLÜM
OSMANLI DEVLETİ
(KURULUŞ VE YÜKSELME DÖNEMİ)
Bu bölümden bugüne kadar “2” soru çıkmıştır.
KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ
(LİSANS)
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
(-)
(-)
(-)
(-)
(-)
(-)
(-)
(-)
(1)
(-)
(-)
(-)
(1)
(ORTAÖĞRETİM)
(ÖN LİSANS)
2006
2008
2010
2012
2006
2008
2010
2012
(-)
(-)
(-)
(-)
(-)
(-)
(-)
(-)
Yazarın Yorumu
Değerli adaylar, ÖSYM’nin bu bölüm ile ilgili soru sorma ihtimali oldukça düşüktür. Nitekim çıkmış soru analizinde de görüleceği gibi şimdiye kadar sadece “2” soru sorulmuştur.
Bu sorular da içerik olarak teşkilâtlanma ve Osmanlı Devleti’nin izlediği politikalarla ilgilidir. Ayrıca Osmanlı Devleti’nde Duraklama, Gerileme ve Dağılma dönemlerinin daha iyi
anlaşılabilmesi açısından bu bölümdeki birtakım gelişmelerin iyi bilinmesi gerekmektedir.
Özellikle “ilk”ler konusuna dikkat edilmesi sizlere fayda sağlayacaktır.
KPSS
K
/ Tarihin Pusulası
“Osmanlı Devleti -Kuuruluş ve Yükselme Dönemi”
❆ 19222 (Saltanatın Ka
aldırılması)
1579
DURAK
KLAMA
YÜKSELMEE
1699
GEERİLEME
1. Osmaanlı Devleti’nde Osman Gazi’nin bir
uç beeyi olarak atanması ile başlay
yıp 1453
İstanb
bul’un fethi ile son bulan dönem
aşağııdakilerden hangisidir?
A) Kuuruluş
B) Durraklama
D
D) Yükselme
1299
1
KURULUŞ 1453
C) Gerileme
G
E) Dağılma
1792 DAĞILMA 1922
❆ 1299 (Osmaan Gazi’nin uç beyi olarak ata
anması)
❆ 1453 (İstanbul’un Fethi)
❆ 1579 (Sokulllu Mehmet Pa
aşa’nın Ölümü))
2. Osmaanlı Devleti’nde 1699 Karlofç
ça Barış
Antlaaşması ile başlayıp 1792 Yaş Antlaşması ile sona eren
n dönem aşağııdakilerden h
hangisidir?
A) Daağılma
B) Yü
ükselme
D
D) Duraklama
C) Kuruluş
K
E) Gerileme
❆ 1699 (Karlo
ofça Barış Antlaaşması) (Osmanlı & Avusturyya, Venedik, Le
ehistan)
❆ 1792 (Yaş A
Antlaşması) (Ossmanlı & Rusya
a)
1-A
2-E
~ 65 ~
“Osmanlı Devleti -Kuruluş ve Yükselme Dönemi”
KPSS / Tarihin Pusulası
I. KURULUŞ DÖNEMİ (1299-1453)
✎ Osmanlılar Oğuzların Bozok kolunun Kayı boyundandır.
✎ Bir uç beyliği olan Osmanlılar, Ertuğrul Gazi önderliğinde ilk olarak Van yakınla-
rındaki Ahlat yöresine, daha sonra da Ankara yakınlarındaki Karacadağ bölgesine
yerleştirilmişlerdir.
1. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti’nde kuruluş dönemi padişahları arasında gösterilemez?
A) I. Murat
B) Orhan Bey
D) II. Bayezid
✎ Bir süre sonra ise Söğüt (yaylak) ve Domaniç’i (kışlak) Bizans’tan alarak buralara
C) II. Murat
E) I. Mehmet
yerleşmişlerdir.
✎ Osmanlı Devleti’nin temelleri Ertuğrul Gazi döneminde atılmış, onun ölümünden
sonra ise Anadolu Selçuklu Devleti’nin otoritesini kaybetmesi üzerine oğlu Osman
Bey 1299’da bağımsızlığını ilan etmiştir.
2.
I.
iskân politikası,
II. merkezî yönetim teşkilâtı,
III. istimâlet politikası
❆
Osmanlı Devleti’nin Kısa Sürede Güçlenmesini Sağlayan Unsurlar
 Coğrafî (Jeopolitik) konumu
 İskân politikası (Fethedilen yerlere Türk ve Müslüman nüfusun yerleştirilmesi)
 İstimâlet (hoşgörü) politikası (Fethedilen yerlerde halka hoşgörülü davranılma-
Yukarıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti’nin kısa zamanda gelişmesini sağlayan
unsurlar arasında yer alır?
A) Yalnız I
sı ve böylece halkın devlete ısındırılması)
B) Yalnız III
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
 İlk dönemlerde beyliklerle mücadele edilmemesi
 Yöneticilerin başarılı olması
 Merkezî ve mutlak otoriteye ağırlık verilmesi
 Cihat ve gaza anlayışı
3. Osmanlı Devleti’nde “mangır” adı verilen
ilk bakır para hangi padişah döneminde
bastırılmıştır?
 Ordunun güçlü olması
 Ahilerin desteği
A) Orhan Bey
B) Osman Bey
☸ Kuruluş Dönemi Padişahları
C) Yıldırım Bayezid
 Osman Bey
(1281-1324)
 Orhan Bey
(1324-1362)
 I. Murat (Hüdâvendigâr)
(1362-1389)
 I. Bayezid (Yıldırım)
(1389-1402)
 I. Mehmet (Çelebi)
(1413-1421)
 II. Murat
(1421-1451)
D) Çelebi Mehmet
E) I. Murat
4. Osmanlı Devleti’nin Bizans’a karşı elde
ettiği ilk zafer aşağıdakilerden hangisidir?
A) Sırp Sındığı Savaşı
B) I. Kosova Savaşı
A. Osman Bey Dönemi (1281-1324)
✎ Bu dönem Osmanlı Devleti’nde aşiretten beyliğe geçiş dönemidir.
C) Koyunhisar (Bapheon) Savaşı
D) II. Kosova Savaşı
E) Maltepe (Palekanon) Savaşı
✎ Osman Bey beyliğin sınırlarını batıya doğru genişletmiş, Söğütten sonra Bilecik, Ak-
hisar, Karacahisar ve İnegöl’ü almıştır. Merkez de Bilecik’e taşınmıştır. (1288)
✎ 1301’de ise Yarhisar alınarak merkez yapılmıştır.
✎ 1302’de Bizans ordusuyla Koyunhisar (Baphaeon) Savaşı yapılmış ve Osmanlı bu
savaştan zaferle ayrılmıştır.
 Koyunhisar Savaşı, Osmanlıların Bizans’la yaptığı ilk savaş ve Bizans’a karşı kazandığı ilk zaferdir.
5. Osmanlı Devleti’nde ilk vergi hangi padişah döneminde konulmuştur?
A) Osman Bey
B) I. Murat
C) Yıldırım Bayezid
D) I. Mehmet
✎ Fahrüddin lakabıyla da bilinen Osman Bey’in döneminde ayrıca;
E) Orhan Bey
 İlk kez bakırdan Osmanlı parası (mangır) bastırılmıştır.
 İlk Osmanlı vergisi konmuştur.
~ 66 ~
1-D
2-E
3-B
4-C
5-A
KPSS / Tarihin Pusulası
“Osmanlı Devleti -Kuruluş ve Yükselme Dönemi”
B. Orhan Bey Dönemi (1324-1362)
✎ Orhan Bey dönemi, fetihler ve teşkilâtlanma çalışmalarıyla Osmanlıların beylikten
“Devlet” aşamasına yükseldiği dönemdir.
✎ Orhan Bey 1326’da Bursa’yı fethederek burayı merkez yapmıştır.
✎ 1329’da yapılan Maltepe (Palekanon) Savaşı sonucunda Bizans mağlup edilmiş ve
1331’de İznik alınmıştır. Bu gelişme üzerine İznik başkent yapılmıştır. (1331)
1. Osmanlı Devleti’nde hangi padişah döneminde Balkanlar’daki ilk toprak parçası olan “Çimpe Kalesi” alınmış ve ilk kez
Rumeli’ye geçilmiştir?
A) I. Murat
B) Orhan Bey
D) Osman Bey
C) II. Murat
E) I. Bayezid
✎ 1336’da İlhanlılara ödenen vergi kesilmiş ve devlet tam bağımsız olmuştur.
✎ 1337’de İzmit’in alınmasıyla Kocaeli bölgesinin fethi tamamlanmıştır.
✎ 1345’te Karesioğullarına son verilmiştir.
 Karesioğulları Beyliği Osmanlı Devleti’ne katılan ilk Anadolu Türk beyliğidir. Bu bey-
liğin Osmanlı egemenliği altına alınması, Anadolu Türk birliği çalışmalarının başladığını göstermektedir. Ayrıca Osmanlı Devleti ilk donanmayı da Karesioğullarından
almış ve böylece denizcilik faaliyetleri başlamıştır.
✎ 1353’te Balkanlar’daki ilk toprak parçası olan Çimpe Kalesi alınmış, böylece ilk kez
Rumeli’ye geçilmiştir. Bundan sonra Türkmenler buralara iskân edilmiştir.
2. Orhan Bey döneminde;
I.
ilk kez Rumeli’ye geçilmesi,
II. ilk kez kadı ve subaşı tayini yapılması,
III. yaya ve müsellem adıyla ilk kez düzenli
bir ordu oluşturulması
gelişmelerinden hangileri Osmanlı Devleti’nin bu dönemde teşkilâtlanma çabası
içinde olduğunu kanıtlar niteliktedir?
A) Yalnız I
❆
B) Yalnız II
D) I ve III
Orhan Bey Döneminde Teşkilâtlanma Çalışmaları
C) I ve II
E) II ve III
 İlk divan teşkilâtı oluşturulmuştur.
 İlk kez vezirlik makamı oluşturulmuştur. (Atanan ilk vezir Alâeddin Paşa’dır.)
 İlk düzenli ordu (yaya ve müsellem) oluşturulmuştur.
 İlk vakıf örgütü kurulmuştur.
 İlk medrese İznik’te açılmıştır. (Süleyman Paşa Medresesi/İznik Orhâniyesi)
 İznik’teki Süleyman Paşa Medresesi’ne atanan ilk müderris Davud-u Kayserî’dir.
 İlk tersane Karesioğullarının alınmasıyla Karamürsel’de kurulmuştur.
3. Osmanlı Devleti’nde “akçe” adı verilen ilk
gümüş para hangi padişah döneminde
bastırılmıştır?
A) Orhan Bey
B) I. Mehmet
C) Osman Bey
D) I. Bayezid
E) II. Murat
 İlk darphane kurulmuş ve ilk gümüş para (akçe) basılmıştır.
 İlk kez kadı ve subaşı tayini yapılmıştır.
 İlk Osmanlı kadısı Karacahisar'a tayin edilen Karamanlı Dursun Fakih’tir.
4. Osmanlı Devleti’nin ilk kez top kullandığı
savaş aşağıdakilerden hangisidir?
C. I. Murat (Hüdâvendigâr) Dönemi (1362-1389)
A) Sırpsındığı
B) Çirmen
C) Sazlıdere
D) Koyunhisar
E) I. Kosova
✎ I. Murat öncelikle Anadolu Türk birliğini kurmayı amaçlamıştır.
✎ 1363 Sazlıdere Savaşı ile Sırplar ve Bulgarlar mağlup edilerek Edirne fethedilmiş ve
1365 yılında merkez ilân edilmiştir.
✎ 1364’te Balkan-Haçlı İttifakı’yla yapılan Sırpsındığı Savaşı sonunda Rumeli’deki
Türk hâkimiyeti kesinleşmiş ve ilk Haçlı ordusu yenilmiştir.
 1364 Sırpsındığı Savaşı Osmanlı Devleti ile Haçlılar arasındaki ilk savaştır.
5. Savaş meydanında şehit edilen ilk ve tek
Osmanlı padişahı aşağıdakilerden hangisidir?
A) II. Murat
✎ 1371 Çirmen Savaşı’nda ise Trakya ve Makedonya prenslikleri mağlup edilmiştir.
B) Çelebi Mehmet
✎ 1389 yılında Haçlı İttifakı’yla yapılan I. Kosova Savaşı’nda Osmanlı ordusu ilk kez
C) Osman Bey
top kullanmıştır. Bu savaşta Haçlılar çember içine alınarak imha edilmiştir.
✎ I. Murat savaş meydanında bir Sırplı tarafından hançerlenerek şehit edilmiştir.
 I. Murat savaş meydanında şehit edilen ilk ve tek Osmanlı padişahıdır.
D) I. Murat
E) Yıldırım Bayezid
1-B
2-E
3-A
4-E
5-D
~ 67 ~
“Osmanlı Devleti -Kuruluş ve Yükselme Dönemi”
❆
KPSS / Tarihin Pusulası
I. Murat Döneminde Teşkilâtlanma Çalışmaları
 Sultan (Hüdâvendigâr) unvanını ilk kez kullanan Osmanlı padişahı I. Murat’tır.
 Veraset sisteminde değişikliğe gidilerek “ülke padişah ve oğullarınındır.” anlayışı
getirilmiştir. Bu değişiklikteki temel amaç taht kavgalarını önlemek ve merkezî otoriteyi güçlendirmektir.
1. Osmanlı Devleti’nde “Sultan” unvanını ilk
kez hangi padişah kullanmıştır?
A) I. Murat
B) II. Selim
D) I. Mehmet
C) I. Bayezid
E) II. Murat
 İlk kez “Pençik Sistemi” uygulanarak Kapıkulu (Yeniçeri) Ocağı kurulmuştur.
 Pençik Sistemi: Bu sistem, savaşlarda ele geçen esirlerden 1/5’inin Yeniçeri Ocağı’na
alınması sistemidir. Pençik sistemi “devşirme sistemi” adıyla varlığını sürdürecektir.
2. I. Murat döneminde;
 İlk kez Acemi Oğlanlar Ocağı kurulmuştur.
I.
 İlk kez “Tımar Sistemi” uygulanmıştır.
II. Yeniçeri Ocağı’nın kurulması,
 Topçu Ocağı’nın temelleri atılmıştır.
III. Haçlılarla Sırpsındığı Savaşı’nın yapılması
 Rumeli Beylerbeyliği oluşturulmuş, yönetimine de Lala Şahin Paşa getirilmiştir.
gelişmelerinden hangileri Osmanlı Devleti’nin bu dönemde de teşkilâtlanmaya
önem verildiğini kanıtlar niteliktedir?
 İlk kez kazaskerlik makamı oluşturulmuştur. (Kazasker adalet, hukuk ve eğitim işle-
rine bakar, ayrıca kadı ve müderrislerin atamalarını yapardı.)
 Maliye teşkilâtı kurulmuş, ilk malî düzenlemeyi de Çandarlı Halil ve Kara Rüstem
ilk malî düzenlemenin yapılması,
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
Paşa yapmıştır.
C) I ve II
E) I, II ve III
 Malî teşkilâtla bağlantılı olarak ilk kez defterdar ataması yapılmıştır.
 Ayrıca bu dönemde Germiyanoğullarından “çeyiz” olarak, Hamitoğullarından ise
“para karşılığında” toprak alınmıştır.
D. I. Bayezid (Yıldırım) Dönemi (1389-1402)
✎ Bu dönemde Germiyanoğulları, Aydınoğulları, Candaroğulları, Menteşeoğulları, Ka-
dı Burhaneddin Devleti ve Saruhanoğulları ele geçirilmiş; böylece ilk kez Anadolu
Türk siyasî birliği büyük ölçüde sağlanmıştır.
✎ Merkezi Kütahya olmak üzere Anadolu Beylerbeyliği kurulmuştur.
3. Osmanlı Devleti’nin Kuruluş Dönemi’nde
aşağıdaki beyliklerin hangisinden “çeyiz”
olarak toprak alınmıştır?
A) Hamitoğulları
B) Candaroğulları
C) Karesioğulları
D) Germiyanoğulları
E) Karamanoğulları
✎ 1391’de Yıldırım Bayezid ilk kez İstanbul’u kuşatmıştır.
✎ 1396’da Haçlılarla yapılan Niğbolu Savaşı’nda büyük bir zafer kazanılmıştır.
 Niğbolu Savaşı’nda gösterdiği üstün başarıdan dolayı Abbasî Halifesi I. Mütevekkil,
Yıldırım Bayezid’e “Sultân-ı İklim-i Rum” unvanı vermiştir.
✎ Yıldırım, Niğbolu zaferinden sonra İstanbul’u yeniden kuşatmış, kuşatma sırasında
Anadolu Hisarı (Güzelcehisar) yapılmıştır. Ancak Anadolu’da Timur tehlikesinin ortaya çıkması sonucu kuşatma kaldırılarak Bizans’la anlaşma yapılmıştır.
✎ 1402 Ankara Savaşı’nda Yıldırım ve Timur’un orduları karşılaşmış, savaşı Timur ka-
zanmış ve Yıldırım Bayezid esir düşmüştür. Ankara Savaşı sonucunda;
 Anadolu Türk siyasî birliği bozulmuştur.
4. 1396 Niğbolu Zaferi sonrasında Abbasî
Halifesi I. Mütevekkil tarafından kendisine “Sultân-ı İklim-i Rum” unvanı verilen
padişah aşağıdakilerden hangisidir?
A) Yıldırım Bayezid
B) I. Murat
C) Çelebi Mehmet
D) II. Murat
E) I. Selim
 Balkanlardaki ilerleme durmuştur.
 Bizans’ın ömrü uzamıştır.
 Osmanlı Devleti’nde Fetret Devri (1402-1413) başlamıştır.
 Yıldırım Bayezid’in oğullarından Mehmet Çelebi Amasya’da, Musa Çelebi Bur-
sa’da, İsa Çelebi Balıkesir’de ve Süleyman Çelebi Edirne’de hükümdarlıklarını
ilân etmişlerdir.
5. Osmanlı Devleti’nde “Yeniçeri Ocağı” ilk
kez hangi padişah döneminde kurulmuştur?
A) II. Bayezid
Fetret Devri (1402-1413)
Ankara Savaşı’ndan sonra I. (Yıldırım) Bayezid’in oğulları arasında taht kavgalarının
yaşandığı, ülkenin parçalanma tehlikesi yaşadığı ve yaklaşık 11 yıl süren bu bunalımlı
döneme Fetret Devri adı verilmektedir. I. (Çelebi) Mehmet bu döneme son verecektir.
~ 68 ~
B) I. Selim
D) Orhan Bey
1-A
2-C
3-D
C) I. Mehmet
E) I. Murat
4-A
5-E
KPSS / Tarihin Pusulası
“Osmanlı Devleti -Kuruluş ve Yükselme Dönemi”
E. I. Mehmet (Çelebi Mehmet) Dönemi (1413-1421)
✎ Çelebi Mehmet, Ankara Savaşı sonrası sarsılan devlet otoritesini yeniden sağladığı
ve devleti yeniden toparladığı için Osmanlı Devleti’nin ikinci kurucusu olarak kabul
edilir. Bu dönemde;
✎ Anadolu Türk birliğini kurma yolunda önemli adımlar atılmıştır.
✎ 1416’da Venediklilerle ilk deniz savaşı yapılmış, ancak her iki devlet de birbirine
üstünlük sağlayamamıştır.
✎ Bu dönemin en önemli gelişmesi ise 1419’da çıkan Şeyh Bedreddin İsyanı’dır.
 Şeyh Bedreddin İsyanı, Osmanlı Devleti’nde ilk dinî ve sosyal içerikli isyandır.
1. 1402 Ankara Savaşı sonrasında sarsılan
devlet otoritesini tekrar sağlayıp Fetret
Devri’ne son veren, bu nedenle Osmanlı
Devleti’nin “İkinci Kurucusu” olarak kabul
edilen padişah aşağıdakilerden hangisidir?
A) II. Murat
B) Çelebi Mehmet
C) Orhan Bey
D) I. Murat
E) Yıldırım Bayezid
✎ Şeyh Bedreddin ile müritleri Torlak Kemal ve Börklüce Mustafa’nın İzmir ve Ma-
nisa’da çıkardığı bu isyan kısa sürede bastırılmış ve Şeyh Bedreddin Serez’de (Orta
Makedonya’da bir şehir) idam edilmiştir. (1420)
✎ Bu dönemde ortaya çıkan bir diğer önemli gelişme de, Çelebi Mehmet’in kardeşi
Mustafa Çelebi’nin taht mücadelesi için başlattığı isyandır. (Düzmece Mustafa Olayı) Bu isyan da bastırılmış ve Mustafa Çelebi Bizans’a sığınmıştır. (II. Murat döneminde sahneye tekrar çıkacaktır.)
2. Osmanlı Devleti’nde tahtı kendi isteği ile
terk eden ilk ve tek padişah aşağıdakilerden hangisidir?
A) I. Murat
B) Yıldırım Bayezid
C) II. Murat
F. II. Murat Dönemi (1421-1451)
D) II. Mehmet
E) Çelebi Mehmet
✎ II. Murat öncelikle amcası Mustafa Çelebi’nin isyanını bastırmış ve Mustafa Çelebi
yakalanarak öldürülmüştür. (Bu olay Düzmece Mustafa Olayı olarak da bilinir.)
✎ 1422’de İstanbul kuşatılmış ve ilk kez “donanma” kullanılmıştır. Ancak kuşatma
esnasında, II. Murat’ın küçük kardeşi Şehzâde Mustafa’nın isyan etmesi üzerine
kuşatma kaldırılmıştır. İznik’e gelen II. Murat kardeşini boğdurtarak öldürtmüştür.
✎ Bu dönemde Aydın, Menteşe ve Germiyanoğulları ele geçirilmiş; Sırbistan vergiye
bağlanmış, Arnavutluk da himaye altına alınmıştır.
✎ Balkanlarda peş peşe gelen yenilgiler Osmanlı devletini zor duruma sokmuş ve bu
3. Osmanlı Devleti’nde Enderun Mektebi ilk
kez hangi padişah döneminde açılmıştır?
A) Orhan Bey
B) I. Selim
D) II. Bayezid
C) I. Mehmet
E) II. Murat
gelişme sonucunda 1444’te Haçlılarla Edirne-Segedin Antlaşması imzalanmıştır.
 Edirne-Segedin Antlaşması, Osmanlıların Balkanlarda imzaladığı ilk antlaşmadır.
✎ II. Murat tahtı kendi isteğiyle 12 yaşındaki oğlu II. Mehmet’e bırakınca, Haçlılar bu
durumu fırsat bilerek Segedin Antlaşması’nı bozup saldırıya geçmiştir. Çandarlı Halil Paşa ve diğer devlet adamlarının ısrarı ile II. Murat ordunun başına geçerek Haçlı
ordusunu bozguna uğratmıştır.
 II. Murat Osmanlı tarihinde tahtı gönüllü olarak terk eden ilk ve tek padişahtır.
4. Osmanlı Devleti’nde ilk yeniçeri ayaklanması olan “Buçuk Tepe İsyanı” hangi padişah döneminde çıkmıştır?
A) II. Murat
B) I. Mehmet
D) I. Bayezid
C) Orhan Bey
E) I. Murat
✎ Türkleri Balkanlardan atma düşüncesi ile yeniden harekete geçen Haçlı ordusu ile
1448’de II. Kosova Savaşı yapılmıştır. Yaklaşık 3 gün süren bu savaşın sonucunda
Haçlı ordusu ağır bir yenilgi almıştır. Bu savaşla;
 Balkanlar kesin olarak Türk yurdu haline gelmiştir.
 Haçlılar bir daha Osmanlılara saldırma cesareti gösterememiştir.
 Türklerin son savunma, Haçlıların son saldırı savaşı olmuştur.
5. Osmanlı Kuruluş Dönemi’nde ortaya çıkan ilk dinî ve sosyal içerikli ayaklanma
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Düzmece Mustafa İsyanı
B) Buçuk Tepe İsyanı
☸ II. Murat dönemindeki diğer gelişmeler;
 Devlet adamı yetiştirmek için Edirne’de ilk kez Enderun Mektebi açılmıştır.
C) Şah Kulu İsyanı
D) Şeyh Bedreddin İsyanı
E) Baba Zünnûn İsyanı
 Devşirme Sistemi geliştirilmiş ve kanunlaştırılmıştır.
 Arapça ve Farsça pek çok eser tercüme edilmiştir.
 Edirne’de Buçuk Tepe İsyanı çıkmıştır. (ilk yeniçeri ayaklanmasıdır.)
1-B
2-C
3-E
4-A
5-D
~ 69 ~
“Osmanlı Devleti -Kuruluş ve Yükselme Dönemi”
KPSS / Tarihin Pusulası
II. YÜKSELME DÖNEMİ (1453-1579)
✎ Osmanlı Devleti’nde İstanbul’un fethinden 1579’da Sokullu’nun ölümüne kadar
olan döneme “Yükselme Dönemi” denir.
1. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti’nin Yükselme Dönemi padişahları arasında gösterilemez?
✎ Bu dönem Osmanlı Devleti’nin “İmparatorluk” haline geldiği dönemdir.
A) II. Mehmet (Fatih)
B) II. Murat
✎ Bu dönemde devlet bütün kurumlarını tamamlamış ve yaptığı genişlemeyle bölge
C) I. Selim (Yavuz)
D) II. Bayezid
devleti olmaktan çıkarak dünya devleti haline gelmiştir. Nitekim Osmanlı Devleti,
bu dönemde en büyük ve en güçlü devlet durumundadır.
☸ Yükselme Dönemi Padişahları
 II. Mehmet (Fatih)
(1451-1481)
 II. Bayezid
(1481-1512)
 I. Selim (Yavuz)
(1512-1520)
 I. Süleyman (Kanunî)
(1520-1566)
 II. Selim (Sarı)
(1566-1574)
 III. Murat
(1574-1595)
E) I. Süleyman (Kanunî)
2. Aşağıdakilerden hangisi, II. Mehmet (Fatih)’in İstanbul’un fethi için yaptığı hazırlık çalışmalarından biri değildir?
A) Çanakkale ve İstanbul Boğazları’nın güvenliğini sağlamak için Anadolu Hisarı’nı yaptırmıştır.
B) Kuzey Ege’nin güvenliği için Çimenlik
ve Bozcaada Kalelerini yaptırmıştır.
C) “Şahi” adlı güçlü ve büyük toplar döktürmüştür.
D) Tekerlekli kuleler yaptırmıştır.
E) Bizans’a yardım gitmesini önlemek için
Edirne’de bir ordu bulundurmuştur.
A. Fatih Sultan Mehmet (II. Mehmet) Dönemi (1451-1481)
✎ II. Mehmet, 1451’de ikinci kez tahta çıktıktan sonra öncelikle İstanbul’un fethi için
hazırlıklara başlamıştır. Fatih, 2 yıl süren bu hazırlık döneminde:
 Çanakkale ve İstanbul Boğazları’nın güvenliğini sağlamak için Yıldırım Bayezid dö-
neminde yapılan Anadolu Hisarı’nın karşısına Rumeli Hisarı (Boğazkesen)’i yaptırmıştır. Ayrıca Kuzey Ege’nin güvenliği için de Çimenlik Kalesi, Kilitbahir Kalesi
ve Bozcaada Kalesi’ni yaptırmıştır.
 “Şahi” adlı güçlü ve büyük toplar döktürmüştür.
 Tekerlekli kuleler yaptırmıştır.
 Bizans’a yardımı önlemek için Edirne’de bir ordu bulundurmuştur.
 Güçlü bir donanma oluşturmuştur.
3. İstanbul’un fethinden sonra Ortodoks Kilisesi Osmanlı himayesine alınmış; ayrıca Ermeni Kilisesi'nin teşkilâtlanmasına olanak
sağlanmıştır.
Osmanlı Devleti'nin, izlediği bu politikayla aşağıdakilerden hangisini amaçladığı
savunulamaz?
A) Ortodoksları kontrol altında tutmayı
B) Katolik Kilisesi'ne karşı güç oluşturmayı
C) Ortodoksların devlete bağlılığını artırmayı
D) Dinsel farklılıkları ortadan kaldırmayı
E) Hıristiyan dünyasının birleşmesini önlemeyi
❆ İstanbul’un Fethedilmesinin Sebepleri
 Hz. Muhammed’in İstanbul’un fethedileceğini belirtmesi ve onun fetheden ordu
ve komutanları övmesi (Dinî neden)
 Devletin toprak bütünlüğünün sağlanmak istenmesi (Siyasî neden)
 İstanbul’un jeopolitik/coğrafî konumu ve ticarî merkez olması (Siyasî neden)
 Bizans’ın entrikalarına son verilmek istenmesi (Siyasî neden)
 Boğazlara ve İpek Yolu ticaretine hâkim olmak istenmesi. (Ekonomik neden)
❆ İstanbul’un Fethi (29 Mayıs 1453)
✎ Hazırlıklar tamamlandıktan sonra 6 Nisan 1453’te kuşatma başlamıştır. Fatih, 21-
4. İstanbul’un fethinin,
I.
Bizans'ın Osmanlı Devleti'nin iç işlerine
karışması,
II. İstanbul'un İpek yolu ticaretinde önemli
bir merkez olması,
III. Hz. Muhammed'in, İstanbul'un fethini
öven hadisinin bulunması
gibi nedenlerinin, dinî, siyasi ve ekonomik alanlarla eşleştirilmesi, aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?
Dinî
Siyasî
Ekonomik I
III
22 Nisan gecesi 72 parçalık donanmayı Tophane’den Kasımpaşa Limanı’na, yani
Haliç’e indirmiş, gittikçe güç kaybeden İstanbul 29 Mayıs 1453’te alınmıştır.
A)
I
II
B)
II
I
III
✎ 53 günlük kuşatmadan sonra fethedilen şehirde, halka din ve mezhep özgürlüğü
C)
III
I
II
D)
II
III
I
E)
III
II
I
tanınmıştır. Nitekim İstanbul’da Gregoryen Ermeni Patrikhanesi’nin kurulmasına
izin verilmiştir.
✎ Bununla birlikte, Ortodoks Kilisesi’nin başına Katolik ve Ortodoks birleşmesine kar-
şı çıkan birisi getirilmiştir. Bundaki amaç Hıristiyan birliğini parçalamaktır.
~ 70 ~
1-B
2-A
3-D
4-C
KPSS / Tarihin Pusulası
“Osmanlı Devleti -Kuruluş ve Yükselme Dönemi”
❆ İstanbul’un Fethinin Sonuçları
1. Türk Tarihi Açısından
 Osmanlının iki kıta arasındaki bütünlüğü sağlanmıştır.
 Boğazların egemenliği Osmanlı’ya geçmiştir.
1. İstanbul'un fethi; askerî, siyasî ve ekonomik
açıdan hem Osmanlı tarihi hem de dünya
tarihi açısından önemli gelişmelere yol açmıştır.
 Başkent İstanbul’a taşınmıştır. (Yıkılışa kadar İstanbul başkent olacaktır.)
Aşağıdakilerden hangisi, İstanbul'un fethinin dünya tarihi açısından önemli bir
sonucu olarak gösterilemez?
 Osmanlıların İslâm dünyasındaki saygınlığı artmıştır.
 Osmanlı Devleti’nde “Yükselme Dönemi” başlamıştır.
A) Osmanlı toprak bütünlüğünün sağlanması
 Devlet İmparatorluk haline gelmiştir.
 Ticaret yollarının (İpek Yolu) denetimi Türklerin eline geçmiştir.
B) Derebeyliklerin yıkılması ve mutlak krallıkların kurulmaya başlaması
 II. Mehmet “Fatih” (Fetheden) unvanını almıştır.
C) Büyük topların surları yıkabileceğinin
anlaşılması
 Türklerin Avrupa’da ilerleyişi hızlanmıştır.
D) İstanbul'dan kaçan Bizanslı bilginlerin
İtalya'da Rönesans'a zemin hazırlaması
E) Ortaçağ'ın sonu Yeniçağ'ın başlangıcı
olarak kabul edilmesi
2. Dünya Tarihi Açısından
 Türkler dünya siyasetinin ve Avrupa tarihinin önemli unsuru olmuştur.
 Bizans İmparatorluğu sona ermiştir.
 Fetih sırasında kullanılan topların güçlü surları yıkabileceği görülmüştür.
 Ortaçağ sona ermiş, Yeniçağ başlamıştır.
 Avrupalılar ilk kez İstanbul’da elçilikler kurmaya başlamıştır.
 Derebeylikler yıkılmış, mutlak krallıklar kurulmaya başlamıştır.
 Avrupa’da Coğrafi Keşiflerin ve Rönesans’ın oluşumu hızlanmıştır.
❆ Batı Siyaseti (Fetihler)
✎ Fatih Sultan Mehmet İstanbul’un fethinden sonra Avrupa’dan gelebilecek tepkileri
önlemek, sınırları genişletmek, İslamiyet’i yaymak, Avrupa’daki Hıristiyan birliğini
bozmak, Balkan uluslarını yönetim altına almak ve doğudan gelen Türkmenlere
yurt bulmak amaçlarıyla batıya yönelik seferler yapmıştır. Bu doğrultuda;
2.
I.
II. Mehmet “Fatih” unvanını almıştır.
II. Osmanlıların İslâm dünyasındaki saygınlığı artmıştır.
III. Devlet İmparatorluk haline gelmiştir.
Yukarıdakilerden hangileri İstanbul’un
fethinin “Türk Tarihi” açısından sonuçları
arasında yer alır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
 1459’da Belgrat dışında tüm Sırbistan, 1460’ta Mora Yarımadası, 1462’de Eflak,
1464’te Bosna ve Hersek, 1476’da Boğdan, 1479’da Arnavutluk fethedilmiştir.
❆ Anadolu Siyaseti (Fetihler)
✎ Fatih Sultan Mehmet Batı’daki faaliyetlerden sonra Anadolu’ya yönelmiştir.
3. Fatih döneminde aşağıdaki yerlerin hangisinin ele geçirilmesiyle, Karadeniz bir
“Türk Gölü” haline gelmiştir?
A) Sinop
B) Trabzon
D) Amasra
C) Kırım
E) İstanbul
✎ 1459’da Amasra fethedilmiş, 1460’ta Candaroğulları yıkılmış ve Sinop alınmıştır.
Ayrıca 1461’de Trabzon alınarak Pontus Rum Devleti’ne son verilmiş, 1466’da ise
Karamanoğullarının bir kısım toprağı ele geçirilmiştir.
✎ 1473 Otlukbeli Savaşı’nda Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan mağlup edilmiş ve
Doğu Anadolu’da güvenlik sağlanmıştır.
4. Fatih Sultan Mehmet döneminde;
 Candaroğullarından Samsun'un alınması
 Kırım'ın Osmanlı hâkimiyetine girmesi
❆ Denizlerdeki Fetihler
✎ 1456’da Cenevizliler’den İmroz, Taşoz, Bozcaada, Gökçeada, Semadirek ve Limni
adaları, Venedikliler’den Eğriboz ve Midilli alınmıştır. (1462)
✎ Karadeniz’deki ticaret yoluna tamamen hâkim olmak isteyen Fatih, Gedik Ahmet
Paşa komutasındaki bir donanma ile 1475’te Kırım’ı ele geçirmiştir. Böylece;
 Karadeniz bir Türk gölü haline gelmiştir.
 Akkoyunlular'ın yenilgiye uğratılması
faaliyetlerine dayanarak aşağıdakilerden
hangisinin amaçlandığı savunulamaz?
A) Anadolu Türk birliğini gerçekleştirmenin
B) İslamiyet'i yaymanın
C) Karadeniz'de üstünlük sağlamanın
D) Hakimiyet sahasını genişletmenin
E) İpek Yolu'nda denetim kurmanın
 Kırım Hanlığı Osmanlı devletine bağlanmıştır.
 Karadeniz’deki Ceneviz limanları Osmanlı’ya geçmiştir.
 İpek yolunun denetimi tamamen Osmanlıların eline geçmiştir.
1-A
2-E
3-C
4-B
~ 71 ~
“Osmanlı Devleti -Kuruluş ve Yükselme Dönemi”
KPSS / Tarihin Pusulası
✎ Rodos, kuşatılmasına rağmen alınamamıştır.
 Fatih Sultan Mehmet’in karalarda ele geçiremediği tek yer Belgrat, denizlerde alamadığı tek ada ise Rodos’tur.
✎ Ege Denizi, Boğazlar ve Karadeniz ticareti için Venediklilerle 1463-1479 yılları ara-
1. Osmanlı Devleti’nde “Avnî” mahlasıyla şiirler yazan padişah aşağıdakilerden hangisidir?
A) I. Murat
sında on altı yıl süren bir savaş yaşanmıştır. Osmanlı’nın üstünlüğüyle sonuçlanan
savaşlarda Venedik barış istemiştir. 1479’da yapılan barışa göre;
B) Fatih Sultan Mehmet
 Venedikliler Osmanlılardan aldıkları yerleri geri verecek,
D) Yıldırım Bayezid
C) Yavuz Sultan Selim
E) Kanunî Sultan Süleyman
 Osmanlılar Venedik’ten aldıkları yerleri geri verecek,
 Venedik her yıl Osmanlı’ya 10 bin Venedik altını savaş tazminatı verecek.
✎ Ayrıca Venedik’e şu imtiyazlar verilmiştir;
 Venedikliler İstanbul’da Balyos denilen devamlı elçi bulundurabilecek,
 Balyoslar Osmanlı sınırlarındaki Venedikli vatandaşların davalarına bakabilecek
2. Osmanlı Devleti’nde sürekli elçi bulundurma hakkını, ilk kez aşağıdaki devletlerden hangisi elde etmiştir?
A) Fransa
 Venedik bayrağı çeken herhangi bir gemiye saldırılmayacaktı.
B) Ceneviz
D) İtalya
C) Venedik
E) İspanya
Antlaşmanın Önemi




Bunlar yabancı bir devlete verilen ilk imtiyazlardır.
Kapitülasyonların öncüsüdür.
Hukukî ve ticarî ayrıcalık verilmiştir.
Osmanlı Devleti’nde sürekli elçi bulundurma hakkını ilk kez Venedik elde etmiştir.
3. Osmanlı Devleti yükselme döneminde Hıristiyan dünyasını siyasî, dinî ve ekonomik
yönden bölme politikası izlemiştir.
Buna göre;
I.
Mora ve Eflâk’ın alınması,
II. İstanbul'un fethinden sonra, Fener Rum
Patrikhanesi'nin İstanbul'da bırakılması,
❆ Fatih Döneminde Diğer Gelişmeler
III. Venedik’e imtiyazlar verilmesi
 İlk kez altın para bastırılmıştır.
gelişmelerinden hangileri, bu politikanın
uygulandığının doğrudan kanıtı değildir?
 Fatih kendi portresini ünlü İtalyan ressam Gentile Bellini’ye yaptırmıştır. Ayrıca
A) Yalnız I
Sinan Bey'in ve Şiblizâde Ahmet'in de yaptığı birer portre vardır.
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
 Osmanlı tarihinde portresini yaptıran ilk padişah Fatih Sultan Mehmet’tir.
 İstanbul Üniversitesi’nin temeli sayılan Sahn-ı Seman Medresesi açılmıştır.
 Fatih İtalya’daki Rönesans hareketleriyle yakından ilgilenmiş, bu doğrultuda bi-
limsel çalışmalara son derece önem vermiştir.
 Fatih Sultan Mehmet (II. Mehmet) dünya tarihinde ilk havan topu projesini çizen
âlim olarak bilinmektedir. Kayser-i Rum unvanını da kullanan Fatih, aynı zamanda
“Avnî” mahlasıyla şiirler de yazmıştır.
4. Dünya tarihinde ilk havan topu projesini
çizen âlim olarak bilinen ve aynı zamanda ‘Kayser-i Rum’ unvanını da kullanan
Osmanlı padişahı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Yavuz Sultan Selim
B) Kanunî Sultan Süleyman
C) Yıldırım Bayezid
D) Fatih Sultan Mehmet
 Topkapı Sarayı inşa edilmiştir. Ayrıca 1472’de Topkapı Sarayı’nın birinci avlusuna
E) II. Murat
Osmanlı Devleti’nin en eski köşkü olan Çinili Köşk inşa edilmiştir.
 II. Murat döneminde açılan Enderun Mektebi daha da geliştirilmiştir.
 Fatih’le birlikte padişahlar divan başkanlığını sadrazama bırakmıştır.
 Sınırların genişlemesiyle vezir, kazasker ve defterdar sayıları arttırılmıştır.
 Kanunnâme-i Âl-i Osman (Fatih Kanunnâmesi) hazırlanmıştır.
 Kanunnâme-i Âl-i Osman Osmanlı Devleti’nin ilk kanunnâmesidir.
 Kanunnâme-i Âl-i Osman ile padişaha kardeşlerini öldürtme yetkisi verilmiştir.
Bundaki temel amaç, taht kavgalarını önleyerek merkezî otoriteyi korumaktır.
5. Aşağıdakilerden hangisi Fatih Dönemi’ndeki gelişmelerden biri değildir?
A) Divan başkanlığı sadrazama verilmiştir.
B) İlk kez altın para bastırılmıştır.
C) Topkapı Sarayı inşa edilmiştir.
D) İstanbul Üniversitesi’nin temeli sayılan
Sahn-ı Seman Medresesi açılmıştır.
E) İran’la ilk resmî antlaşma imzalanmıştır.
 Bu kanunnâme ile ayrıca; Müsadere (devlet tarafından bir yöneticinin mallarına
el konulabilmesi), Sancak Sistemi (Şehzâdelerin eğitimiyle ilgili sistem) ve Cülûs
Dağıtımı (tahta çıkarken dağıtılan bahşiş) yasalaşmıştır.
~ 72 ~
1-B
2-C
3-A
4-D
5-E
KPSS / Tarihin Pusulası
“Osmanlı Devleti -Kuruluş ve Yükselme Dönemi”
B. II. Bayezid Dönemi (1481-1512)
✎ II. Bayezid dönemi yükselme devri içinde “duraklama devri” olarak görülür.
✎ Bu dönemde fetihler durma noktasına gelmiş, siyasî faaliyetler azalmıştır. Bunun
en önemli sebebi Cem Sultan Meselesi’nin bir dış sorun haline gelmesidir.
1. II. Bayezid döneminin Yükselme Dönemi
içinde ‘Duraklama Dönemi’ olarak anılmasında;
I.
✎ Cem Sultan II. Bayezid’in hükümdarlığını tanımayarak Bursa’ya gelmiş, hâkimiyet
Cem Sultan Olayı’nın yaşanması,
II. eğitim çalışmalarına önem verilmesi,
alâmeti olarak adına hutbe okutup para bastırmıştır. Devletin paylaşılmasını ve
Anadolu’nun kendisine verilmesini istemiştir. Konya’ya gelip Karamanoğullarının
desteğini alan Cem Sultan, Şam ve Mısır’a gidip Memlûklardan da destek almıştır.
III. Avrupa devletlerinin Osmanlı aleyhine
ittifaklar kuramaması
durumlarından hangilerinin etkili olduğu
savunulabilir?
✎ Ancak aldığı yardımlarla Anadolu’ya giren Cem Sultan Akşehir’de yapılan savaşı
A) Yalnız I
kaybetmiş ve Rodos şövalyelerine sığınmak zorunda kalmıştır. (1492)
✎ Böylece Cem Sultan sorunu bir iç sorunken Avrupa sorunu haline gelmiştir. Önce
Fransa daha sonra Vatikan’a gönderilen Cem Sultan 1495’te hastalanarak (kimine
göre zehirlenerek) ölmüştür.
✎ 1484’te Kili ve Akkerman kaleleri alınarak Boğdan’ın fethi kesinleşmiş, böylece Os-
manlı ve Kırım toprakları karadan birleşmiştir. Bunun üzerine bölgeye asker gönderen Leh kuvvetleri ile yapılan mücadelede Leh ordusu geri püskürtülmüştür.
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
2. İran’da bulunan Safevî Devleti’nin, Anadolu’yu ele geçirme amacıyla yaydığı Şiî
propagandasının bir sonucu olarak, II.
Bayezid döneminde ortaya çıkan ayaklanma aşağıdakilerden hangisidir?
✎ İspanya’da baskı altında olan Yahudiler Osmanlı topraklarına yerleştirilmiştir.
A) Ahmet Paşa
B) Şahkulu
✎ II. Bayezid dönemindeki bir diğer gelişme ise, Safevî Devleti’nin kışkırtmasıyla Ana-
C) Şeyh Bedreddin
D) Baba Zünnûn
dolu’da ortaya çıkan Şahkulu Ayaklanması’dır. Şiîliği yaymayı hedefleyen bu ayaklanma güçlükle de olsa bastırılmıştır.
C. Yavuz Sultan Selim (I. Selim) Dönemi (1512-1520)
E) Kalenderoğlu
3.
I.
devletin teokratik yapısının güçlenmesi,
✎ Yavuz Sultan Selim, babasının tahtı terk etmesiyle yeniçerilerin de desteğini alarak
II. Baharat Yolu’nda denetim sağlanması,
hükümdar olmuştur. (1512) 1513’te Şehzâde Korkut boğdurulmuş, Şehzâde Ahmet
de yakalanıp idam edilmiştir. Böylece taht kavgaları önlenmiş ve merkezî otorite
sağlanmıştır. Yavuz döneminde;
III. Doğu Akdeniz’de Osmanlı egemenliğinin artması
 1514’te Safevîlerle yapılan Çaldıran Savaşı kazanılmış ve böylece Doğu Anadolu
Osmanlı egemenliğine girmiştir.
Yukarıda verilen gelişmelerden hangilerinin Yavuz Sultan Selim’in Mısır Seferi
sonucunda gerçekleştiği savunulabilir?
A) Yalnız I
 1515 yılında Turnadağ Savaşı ile Dulkadiroğulları Beyliği ortadan kaldırılmış, Ra-
D) II ve III
mazanoğulları Beyliğinin de Osmanlı otoritesine itaat etmesiyle Anadolu Türk siyasî birliği kesin olarak sağlanmıştır.
❆ Osmanlı-Memlûk İlişkileri ve Mısır Seferi (1516-1517)
✎ 1516 Mercidabık Savaşı ile Memlûklar mağlup edilmiş ve Suriye ele geçirilmiştir.
✎ 1517 Ridâniye Savaşı ile Memlûklar kesin olarak yenilmiş ve Mısır fethedilmiştir.
❆ Mısır Seferi’nin Sonuçları:
 Halifelik makamı Osmanlı Devleti’ne geçmiş, böylece Osmanlı’da yönetim “teok-
ratik” (dinsel) özelliğe bürünmüştür.
 Yavuz Sultan Selim “Mekke ve Medine’nin Hizmetçisi” unvanı almıştır.
B) Yalnız II
C) I ve II
E) I, II ve III
4. Osmanlı Devleti’nde Hazine-i Hümâyûn’u
(devlet hazinesini) altınla dolduran ve bu
yüzden hazinenin kapısında daima onun
mührü asılı olan tek Osmanlı padişahı
aşağıdakilerden hangisidir?
A) II. Murat
B) II. Bayezid
C) Yavuz Sultan Selim
D) Fatih Sultan Mehmet
E) Kanunî Sultan Süleyman
 Osmanlı Devleti’nde ilk Osmanlı halifesi Yavuz Sultan Selim olmuştur. Saltanat makamı içinde halifelik anlayışını uygulayan tek devlet Osmanlı Devleti’dir.
 Baharat Yolu’nun denetimi tamamen Osmanlılara geçmiş ve Doğu Akdeniz’deki
Osmanlı hâkimiyeti güçlenmiştir.
 Osmanlı Devleti’nde devlet hazinesini altınla dolduran ve bu yüzden hazinenin kapısında daima onun mührü asılı olan tek padişah Yavuz Sultan Selim’dir.
5. XVII. yüzyılda Anadolu’da çıkan Celâli İsyanları’na başlangıç oluşturan ve Tokat
civarında çıkan Bozoklu Celâl Ayaklanması hangi Osmanlı padişahı döneminde
gerçekleşmiştir?
A) II. Mehmet (Fatih)
B) II. Selim
C) I. Selim (Yavuz)
D) II. Bayezid
E) I. Süleyman (Kanunî)
 Kutsal Emânetler İstanbul’a getirilmiştir.
✎ Tokat’ta ortaya çıkan Bozoklu Celâl Ayaklanması 1518’de bastırılmıştır. (XVII. yüz-
yılda Anadolu’daki isyanlara “Celâli İsyanları” denilmesinin sebebi budur.)
1-A
2-B
3-E
4-C
5-C
~ 73 ~
“Osmanlı Devleti -Kuruluş ve Yükselme Dönemi”
KPSS / Tarihin Pusulası
D. Kanunî Sultan Süleyman (I. Süleyman) Dönemi (1520-1566)
✎ Yavuz Sultan Selim’in ölümünden sonra, başka erkek kardeşi olmadığı için taht mü-
cadeleleri ile uğraşmadan tahta çıkmıştır.
✎ Kanunî babasından; dolu bir hazine, güçlü bir ordu, tecrübeli devlet adamları, güç-
lü temeller üzerine oturmuş bir devlet ve güvenliği sağlanmış bir Doğu bölgesi devralmıştır.
✎ Kanunî dönemi, Osmanlı Devleti’nin bir anlamda “zirve” dönemidir. Avrupalılar I.
Süleyman’ı “Muhteşem Süleyman” ya da “Büyük Sultan” adıyla anmışlardır.
✎ Kanunî, Osmanlı tarihinde en uzun süre tahta kalan padişahtır. (46 yıl) (Osmanlı
tarihinde en kısa süre tahta kalan padişah ise V. Murat’tır. (93 gün)
1. Kanunî Sultan Süleyman tahta çıktığında
taht kavgalarına rastlanmamasında,
I.
taht için rakip olmaması,
II. devletin güçlü bir orduya ve dolu bir hazineye sahip olması,
III. yeniçerilerin hükümdarı desteklemesi
durumlarından hangilerinin etkili olduğu
savunulabilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
✎ Kanunî döneminin başlangıcında iç isyanlar ortaya çıkmıştır. Bunlar;
 Canberdi Gazâli İsyanı: Memlûk komutanlarından Canberdi Gazali, Memlûk dev-
letini yeniden kurmak için ayaklanmıştır. İsyan kısa sürede bastırılmıştır.
 Ahmet Paşa İsyanı: Geleneklere göre sadrazam olma sırası kendisindeyken, pa-
dişahın bir değişiklik yaparak sadrazamlığa İbrahim Ağa’yı ataması ve Ahmet Paşa’yı Mısır valiliğine göndermesi üzerine, Ahmet Paşa’nın Mısır’da çıkardığı bir
ayaklanmadır. İsyan bölgedeki Yeniçeriler tarafından bastırılmıştır.
 Kalender Çelebi İsyanı: Tımarlarının elinden alınmasını bahane eden Kalender
Çelebi sipahileri ile birlikte ayaklanmış, tımarı geri verilerek isyan bastırılmıştır.
 Baba Zünnûn İsyanı: Vergi sorunu yüzünden çıktığı için, bu isyan ekonomik ka-
2. Aşağıdakilerden hangisi Kanunî dönemi
iç isyanlarından biri değildir?
A) Ahmet Paşa İsyanı
B) Kalender Çelebi İsyanı
C) Canberdi Gazâli İsyanı
D) Şeyh Bedreddin İsyanı
E) Baba Zünnûn İsyanı
rakterlidir. Yozgat’ta Bozoklu bir boy beyi olan Baba Zünnûn tarafından çıkarılan
bu isyan kısa sürede kontrol altına alınmıştır.
✎ Kanunî döneminde;
 1521’de Belgrat fethedilmiştir.
 1526’da Mohaç Meydan Muharebesi’nde (2 saatte) Macarlar mağlup edilmiştir.
3. “Muhibbî” mahlasıyla şiirler yazan ve aynı
zamanda “Divân-ı Muhibbî” adlı eseriyle
ünlü Osmanlı padişahı, aşağıdakilerden
hangisidir?
 1529’da Viyana kuşatılmışsa da kış şartları nedeniyle kuşatma kaldırılmıştır.
A) Fatih Sultan Mehmet
 1532’de Almanya Seferi düzenlenmiş ve 1533 yılında da Avusturya ile İstanbul
B) Yavuz Sultan Selim
Antlaşması imzalanmıştır.
 1535’te ilk kez Fransa’ya kapitülasyonlar verilmiştir.
C) Çelebi Mehmet
D) II. Bayezid
E) Kanunî Sultan Süleyman
 Fransa’ya kapitülasyonların (siyasî, hukukî ve ekonomik ayrıcalıklar) verilmesindeki
temel amaç, Avrupa’daki Haçlı birliğini bozmak ve Akdeniz ticaretini canlandırmaktır.
 1538’de Barbaros Hayrettin Paşa komutasındaki Osmanlı donanması, Haçlıları
Preveze Deniz Savaşı’nda yenilgiye uğratmıştır. Böylece Akdeniz “Türk Gölü” olmuştur.
 Preveze Deniz Savaşı’nın yıl dönümleri günümüzde her 28 Eylül’de “Türk Denizcilik
Günü” ya da “Donanma Günü” olarak kutlanmaktadır.
 İran’a düzenlenen sefer sonrasında 1555’te Amasya Antlaşması imzalanmıştır.
4. Günümüzde yıldönümleri her 28 Eylül’de
“Donanma Günü” ve “Türk Denizcilik Günü”
olarak kutlanan, Barbaros Hayrettin Paşa komutasındaki Osmanlı donanmasının Haçlılara karşı zafer kazandığı savaş
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Çeşme
B) Preveze
D) Gelibolu
C) İnebahtı
E) Cerbe
 Amasya Antlaşması Osmanlı ile İran arasında imzalanan ilk resmî antlaşmadır.
 Kanunî döneminin en ünlü minyatür sanatçısı Matrakçı Nasûh, 1533-1535 yılları
arasında gerçekleşen Irakeyn Seferiyle ilgili olarak yazdığı ve 128 minyatürden
oluşan “Beyân-ı Menâzil-i Irakeyn” adlı eseri ile ünlüdür.
 Hint ticaret yolunu ele geçirmek amacıyla düzenlenen ve Pirî Reis ile Seydi Ali
Reis’in kaptan-ı deryalık yaptığı Hint Deniz Seferleri’nde başarı sağlanamamıştır.
Sefer dönüşü Pirî Reis “Kitâb-ı Bahriye”, Seydi Ali Reis ise “Mir’âtü’l Memâlik”
(Memleketlerin Aynası) isimli eserleri yazmışlardır.
5. I. Süleyman (Kanunî) döneminde Hint
Deniz Seferlerine katılan ve ‘Kitâb-ı Bahriye’ adlı eseri ve haritacılık çalışmalarıylaünlü denizci aşağıdakilerden hangisidir?
A) Seydi Ali Reis
B) Kılıç Ali Reis
C) Pirî Reis
D) Turgut Reis
E) Barbaros Hayreddin
 Kanunî Sultan Süleyman “Muhibbî” mahlasıyla şiirler yazan ünlü bir şairdir. En ünlü
eseri ise Divân-ı Muhibbî’dir.
~ 74 ~
1-A
2-D
3-E
4-B
5-C
KPSS / Tarihin Pusulası
“Osmanlı Devleti -Kuruluş ve Yükselme Dönemi”
E. Sokullu Mehmet Paşa Dönemi (1564-1579)
✎ Enderun’da yetişmiş bir devşirme olan Sokullu Mehmet Paşa Kanunî, II. Selim ve
III. Murat dönemlerinde sadrazamlık yapmıştır.
1.
I.
✎ Kanunî’nin ölümünden sonra önce II. Selim, daha sonra III. Murat tahta geçmiştir.
III. Murat
II. II. Selim
Ancak her iki padişahın döneminde de Sokullu Mehmet Paşa etkili olmuştur. Bu
yüzden bu döneme Sokullu Dönemi adı verilmiştir.
III. Kanunî Sultan Süleyman
 1568’de Yemen Osmanlı’ya bağlanmış, ayrıca Sakız Adası fethedilmiştir.
Enderun’da yetişmiş bir devşirme olan
Sokullu Mehmet Paşa, yukarıda verilen
Osmanlı padişahlarından hangilerinin
döneminde sadrazamlık yapmıştır?
 1570’te Akdeniz ticaretine hâkim olmak amacıyla Kıbrıs fethedilmiştir.
A) Yalnız I
✎ Sokullu Dönemi’nde;
 1571’de Haçlı donanmasıyla İnebahtı Deniz Savaşı yapılmış, ancak bu savaşta
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
başarı sağlanamamıştır. İnebahtı’da Osmanlı donanması yakılmıştır. Sadece Uluç
Ali Paşa komuta ettiği filoyu kurtarmış, bu başarısından dolayı Kaptan-ı Deryalığa
getirilerek Kılıç Ali Paşa adını almıştır.
 Sokullu Mehmet Paşa, Venedik elçisine İnebahtı Deniz Muharebesi ile ilgili olarak
“Biz Kıbrıs’ı almakla sizin kolunuzu kestik, siz İnebahtı’da bizi yenmekle sakalımızı
traş ettiniz. Kesilen kolun yerine yenisi gelmez, fakat kesilen sakalın yerine daha
gürü çıkar.” cevabını vermiştir.
2. 1571’de Haçlı ordusunun üstünlüğüyle
sona eren ve aynı zamanda Osmanlı donanmasının da yakıldığı savaş aşağıdakilerden hangisidir?
A) Cerbe
B) Çeşme
D) İnebahtı
C) Gelibolu
E) Preveze
 1574’te Tunus’un alınmasıyla Kuzey Afrika’nın fethi tamamlanmıştır.
 1576’da Vâdiü’s-Seyl Savaşı ile Fas Osmanlı egemenliğine girmiştir.
 Sadrazam Sokullu Mehmet Paşa tarafından Don-Volga Kanalı, Süveyş Kanalı ve
Karadeniz-Marmara Kanalı olmak üzere 3 proje hazırlanmış, ancak başarı sağlanamamıştır.
✎ Sadrazam Sokullu Mehmet Paşa’nın 1579’da ölümüyle Osmanlı Devleti yükselme
döneminden “Duraklama Dönemi”ne girmiştir.
3. 1571 İnebahtı Deniz Savaşı sonrası Venedik elçisine; “Biz Kıbrıs’ı almakla sizin
kolunuzu kestik, siz ise İnebahtı’da bizi yenmekle sakalımızı tıraş ettiniz. Kesilen kolun
yerine yenisi gelmez, fakat kesilen sakalın
yerine daha gürü çıkar.” cevabını vererek,
ağır bir yenilgi almasına rağmen Osmanlı Devleti’nin gücünü ortaya koymaya çalışan devlet adamı, aşağıdakilerden hangisidir?
A) Kılıç Ali Paşa
B) Sokullu Mehmet Paşa
Not Alınız..............................................................................................................................
C) Müezzinzâde Ali Paşa
........................................................................................................................................................................
D) Barbaros Hayrettin Paşa
........................................................................................................................................................................
E) Pertev Paşa
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
4. 1576 tarihli Vâdiü’s-Seyl Savaşı sonucu
Osmanlı egemenliğine giren bölge aşağıdakilerden hangisidir?
........................................................................................................................................................................
A) Fas
B) Tunus
D) Yemen
........................................................................................................................................................................
C) Cezâyir
E) Suriye
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
5.
........................................................................................................................................................................
I.
........................................................................................................................................................................
II. Süveyş Kanalı
........................................................................................................................................................................
III. Don-Volga Kanalı
Korint Kanalı
........................................................................................................................................................................
Yukarıdaki projelerden hangileri Sokullu
Mehmet Paşa tarafından hazırlanmıştır?
........................................................................................................................................................................
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
........................................................................................................................................................................
C) I ve II
E) I, II ve III
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
1-E
2-D
3-B
4-A
5-D
~ 75 ~
[Metni yazın]
IV. BÖLÜM
OSMANLI DEVLETİ’NDE
KÜLTÜR VE MEDENİYET
Bu bölümden ortalama “2-3” soru çıkmaktadır.
KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ
(LİSANS)
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
(3)
(3)
(3)
(3)
(2)
(2)
(2)
(2)
(1)
(2)
(2)
(3)
(3)
(ORTAÖĞRETİM)
(ÖN LİSANS)
2006
2008
2010
2012
2006
2008
2010
2012
(3)
(3)
(1)
(1)
(2)
(2)
(1)
(3)
Yazarın Yorumu
Değerli adaylar, “Osmanlı Devleti’nin Kültür ve Medeniyeti” KPSS’deki en yoğun tarih konularından biridir. ÖSYM, bu bölüm ile ilgili genellikle bilgi düzeyli sorulara ve yine ağırlıklı
olarak kültür, sanat ve bilim konularına yer vermektedir. Ancak bu bölümle ilgili sürpriz
sorular gelme ihtimali de göz ardı edilmemelidir.
Bu noktada siz değerli adaylara yol göstermesi ve kolaylık sağlaması bakımından, ele alınan her konuyla ilgili, konunun anlatıldığı sayfalarda çıkması muhtemel soru örneklerine
olabildiğince yer verilmeye çalışılmıştır. Verilen örnek soruların çok iyi incelenmesini ve konuyla ilgili bol soru çözülmesini öneriyoruz.
Dikkat edilmesi gereken bir diğer nokta da, bu bölüm ile ilgili özellikle kavram bilgisine son
derece önem verilmesi gerektiğidir. Osmanlı Devleti’nin hemen her alandaki teşkilât yapısına ilişkin kavramların çok iyi bilinmesi gerekmektedir.
~ 78 ~
KPSS / Tarihin Pusulası
“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”
I. DEVLET YÖNETİMİ
✎ Osmanlı Devleti’nin teşkilât yapısı, özellikle Anadolu Selçuklu Devleti’nin kültür ve
uygarlığından etkilenilerek gelişme göstermiştir.
1. Osmanlı Devleti’nde devlet anlayışının
oluşmasında;
✎ Osmanlı devlet yönetiminin oluşumunda;
I.
eski Türk gelenekleri,
II. İslâm hukuku,
 Eski Türk gelenekleri
III. fethedilen bölgelerdeki yönetim an-
 İslâm dininin kuralları
layışları
 hâkim olunan bölgelerdeki yönetim anlayışları
unsurlarından hangilerinin etkili olduğu
etkili olmuştur.
savunulabilir?
A) Yalnız I
✎ Osmanlı Devleti’ni Osmanlı soyundan gelen hükümdarlar yönetmiştir. Osmanlı’da-
ki bu yönetim şekline “Mutlak Monarşi” adı verilmektedir. (1876 I. Meşrutiyet dönemine kadar yönetim anlayışı bu şekildedir.)
 Mutlak Monarşi: Devletin tek bir kişi tarafından yönetildiği yönetim şeklidir.
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
2.
I.
Amasya
II. Edirne
✎ Osmanlı Devleti’nde padişah ülkenin mutlak hâkimi olarak görülmüş, tüm gücün
III. İstanbul
padişaha ait olduğu kabul edilmiştir. Padişah sahip olduğu gücü ve otoritesini töre,
İslâm hukuku ve adalet sistemine uygun olarak kullanmıştır.
Yukarıdaki şehirlerden hangileri Osmanlı
Devleti’ne merkezlik yapmıştır?
✎ Devlete merkezlik yapan şehirler, kuruluş döneminden itibaren doğudan batıya
A) Yalnız II
doğru bir istikamet takip etmiştir. Bunun nedeni, devletin fethedilen topraklara yakın olmak istemesidir. Osmanlı Devleti’ne merkezlik yapan şehirler şunlardır:
Osmanlı Devleti’nin Merkezleri
B) Yalnız III
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
3. Aşağıdaki şehirlerden hangisi Osmanlı
Devleti’ne merkezlik yapmamıştır?
A) İznik
Söğüt
Bilecik
Karacahisar
Bursa
İznik
İstanbul
Edirne
B) Edirne
C) Konya
E) İstanbul
D) Bursa
4. Osmanlı Devlet yönetiminde;
I.
yabgu,
II. hünkâr,
III. sultan
A) PADİŞAH
unsurlarından hangileri hükümdarlık unvanı olarak kullanılmamıştır?
✎ Osmanlı Devleti’nde padişahın; halkı korumak, orduya komuta etmek, adaleti sağ-
A) Yalnız I
lamak, huzur ve refahı sağlamak, kanunlara uygun olarak ülkeyi yönetmek gibi görevleri vardı.
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
✎ Padişah ülkenin mutlak hâkimi sayılmış, ancak yetkileri şer’i (İslam Hukuku) ve örfî
(eski Türk gelenekleri) hukuk kuralları tarafından sınırlandırılmıştır.
5.
Hükümdarlık Unvanları
Hükümdarlık Sembolleri (Alâmetleri)
I.
fetva,
II. sikke,
III. hil’at
* Hakan
* Hüdâvendigâr
* Han
* Padişah
* Bey
* Sultan
* Gâzi
* Nasr
* Hünkâr * Halife
* Otağ (Çadır)
* Taht (Örgin)
Yukarıdakilerden hangileri Osmanlı Dev-
* Sikke (Para)
* Hutbe
leti’nde hükümdarlık alâmetleri arasında
* Tabl (Davul)
* Hil’at
* Çetr (Şemsiye)
* Sancak
* Tuğ
* Kılıç Alayı
* Tuğra
* Alem (Bayrak)
* Cülûs Bahşişi
* Biat Töreni
yer alır?
A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) II ve III
1-E
2-D
C) I ve II
E) I, II ve III
3-C
4-A
5-D
~ 79 ~
“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”
KPSS / Tarihin Pusulası
Padişahın Yetkileri
1. Osmanlı Devleti’nde padişahın yasama
yetkisini kullandığına,
I.
YARGI
YASAMA
Ferman (Buyruk):
Padişahın yazılı emirleridir. (Padişah buyruğu)
Tuğra:
Padişahın imzasıdır.
Kanunnâme:
Birçok konunun ele alındığı padişah belgesidir.
Adaletnâme:
Tebaanın (halkın) haklarının yönetene karşı korunduğu padişah belgesidir.
YÜRÜTME
 Padişahlar yürütme yetkisini Divân-ı Hümâyun
aracılığı ile kullanmıştır.
 Fatih dönemine kadar
Divân-ı Hümâyun’a
padişahlar başkanlık
etmiş, bu dönemden
itibarense sadrazam
başkanlık etmiştir.
Berat (İnhâ):
Atama belgesidir.
Hatt-ı Hümâyun:
Bizzat padişah tarafından yazılmış emirlerdir.
Müsâdere Sistemi:
Devletin gerekli gördüğü
hallerde haksız kazanç
sağlayan ya da elindeki
yetkileri kötüye kullanan
kişilerin mal varlığına el
koyma hakkıdır.
II. Mahmut döneminde
kaldırılan bu sisteme
1839 Tanzimat Fermanı
ile resmen son verilmiştir.
Kulluk Hakkı:
Padişahın devşirme sistemi içerisindeki kişiler üzerinde öldürme hakkının
bulunmasıdır.
Bu sisteme de Tanzimat
Fermanı ile resmen son
verilmiştir.
buyruk,
II. kulluk hakkı,
III. berat
unsurlarından hangileri kanıt olarak gösterilebilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
2. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti’nde, padişahın atama, görev ve yetki
verme belgesine verilen addır?
A) Tuğra
B) Berat
D) Fetva
C) Ferman
E) Kanunnâme
3. Osmanlı Devleti’nde cülûs bahşişi,
I.
padişahların tahta çıkışı,
II. padişahların bizzat sefere gidişi,
III. iç isyanların bastırılması
gelişmelerinden hangilerinde dağıtılırdı?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
 Osmanlı Devleti’nde ordunun başında sefere çıkan son padişah II. Mustafa’dır.
C) Yalnız III
E) II ve III
Sefere çıkmayan ilk padişah ise II. Selim’dir.
 Osmanlı Devleti’nde padişahlar dinî hassasiyete sahiplerdi. Ancak buna rağmen hiçbiri hacca gitmemiştir. Osmanlı tarihinde hacca giden tek şehzâde Fatih’in küçük
oğlu Cem Sultan’dır. (1481-1482)
✎ Osmanlı Devleti’nde “Sultan” unvanını ilk kez “I. Murat” kullanmıştır.
4. Osmanlı Devleti’nde, padişahların tahta
çıkmaları sırasında dağıtılan “cülûs bahşişi” uygulaması ilk kez hangi padişah
döneminde başlamıştır?
A) II. Mehmet
B) III. Murat
C) I. Bayezid
D) I. Murat
✎ Osmanlı Devleti’nde padişahlar cülûs töreniyle tahta çıkar, orduya “cülûs bahşişi”
E) I. Süleyman
dağıtırlardı. Bu uygulama ilk kez Yıldırım Bayezid döneminde başlamıştır.
✎ Yavuz Sultan Selim’in Mısır’ı fethiyle birlikte Osmanlı padişahları “halife” unvanını
da almışlardır. Böylece Osmanlı Devleti, Teokratik Mutlak Monarşi sistemine adım
atmıştır.
 Saltanat makamı içinde halifelik anlayışını uygulayan tek devlet Osmanlı Devleti’dir.
5. Osmanlı Devleti’nde, saltanat makamı
içinde halifelik anlayışının uygulanmaya
başlanmasının;
I.
oligarşi,
II. monarşi,
III. teokrasi
B) OSMANLI DEVLETİ’NDE VERÂSET SİSTEMİ VE GELİŞİMİ
✎ Verâset sistemi, ülkenin hükümdar ve ailesinin ortak malı sayılmasıdır. Bu sistem
unsurlarından hangilerinin güçlenmesine katkı sağladığı savunulabilir?
A) Yalnız I
ülkede siyasî otoriteyi sarsmış, şehzâdeler arasında taht kavgalarını tetiklemiş ve
devlet yapısının bozulmasına neden olmuştur.
✎ Osmanlı Devleti’nde verâset sistemindeki gelişme şu şekilde olmuştur:
~ 80 ~
B) Yalnız II
D) I ve III
1-D
2-B
C) Yalnız III
E) II ve III
3-A
4-C
5-E
KPSS / Tarihin Pusulası
“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”
OSMALI DEVLETİ’NDE VERÂSET SİSTEMİ VE GELİŞİMİ
Osman ve Orhan Bey
Dönemleri
Osman ve Orhan Bey dönemlerinde geleneksel verâset anlayışı yani “ülke hanedanın ortak malıdır.” anlayışı vardır.
1. Osmanlı Devleti’nde kardeş katlini ilk uygulayan ve kardeş katlini ilk kez yasalaştıran padişahlar, aşağıdakilerden hangisinde birlikte verilmiştir?
A) I. Murat-II. Mehmet
I. Murat Dönemi
I. Murat döneminde bu anlayış terk edilmiş ve “ülke
padişahın ve oğullarının ortak malıdır.” anlayışı getirilmiştir. Amaç merkezî otoriteyi korumaktır. İlk kez
kardeş katlini uygulamıştır.
II. Mehmet (Fatih)
Dönemi
Fatih döneminde “ülke sadece padişahın malıdır.” anlayışı getirilmiştir. Ayrıca “Kanunnâme-i Âl-i Osman”
ile “kardeş katli” yasal hale getirilmiş ve merkeziyetçi
bir yapı sağlanmıştır.
I. Ahmet Dönemi
I. Ahmet döneminde ise “Ekber ve Erşed” sistemi getirilmiş, böylece tahta “en büyük ve olgun” olanın geçmesi sağlanmıştır. Bundaki amaç ise taht kavgalarını
önlemektir.
 İlk Osmanlı kanunnâmesi olan Kanunnâme-i Âl-i Osman ile; Sancağa Çıkma, Cülûs
Bahşişi, Müsadere Sistemi ve Kardeş Katli yasalaşmıştır.
B) II. Murat-II. Mehmet
C) II. Mehmet-I. Süleyman
D) I. Bayezid-II. Mehmet
E) I. Murat-II. Bayezid
2. İlk Osmanlı kanunnâmesi olarak bilinen
“Kanunnâme-i Âl-i Osman” aşağıdaki padişahlardan hangisi tarafından yayımlanmıştır?
A) I. Ahmet
B) II. Murat
D) II. Mehmet
C) I. Bayezid
E) I. Süleyman
3. Osmanlı Devleti’nde I. Murat Dönemi’nde,
eski Türk yönetim geleneği olan “ülke hanedanın ortak malıdır.” anlayışının yerini, “ülke
padişah ve oğullarınındır.” anlayışı almıştır.
Bu uygulamanın temel amacı aşağıdakilerden hangisidir?
C) SANCAK SİSTEMİ (ŞEHZÂDE EĞİTİMİ)
A) Şehzâdelere devlet yönetimi konusunda tecrübe kazandırmak
✎ Osmanlı Devleti’nde padişahın erkek çocuklarına şehzâde ya da çelebi denilmiştir.
B) Halk arasında birlik ve beraberliği sağlamak
✎ XVI. yüzyılın sonlarına kadar şehzâdeler, sarayda dinî eğitim aldıktan sonra 14-15
yaşlarına geldiklerinde, eğitim amaçlı Anadolu’daki sancaklara gönderilmişlerdir.
 Osmanlı Devleti’nde şehzâdelerin gönderildiği Anadolu’daki önemli sancak merkezleri arasında; Manisa, Amasya, Trabzon, Kütahya, Aydın, Konya, Çankırı, Kastamonu, Teke ve Kefe yer almaktadır. Bunlardan Kefe, Kırım’ın güneyinde bulunan bir şehir olup, Anadolu dışındaki tek şehzâde sancağıdır.
✎ Sancaklara gönderilen şehzâdeler, “lala” adı verilen (Selçuklulardaki atabey) bilgili
ve deneyimli kişiler tarafından eğitilmiştir. Böylece şehzâdelerin devlet yönetiminde tecrübe kazanmaları sağlanmıştır. Bu sisteme Sancak Sistemi denmiştir.
 Fatih döneminde Kanunnâme-i Âl-i Osman ile yasa haline getirilen sancağa çıkma
geleneğine, III. Mehmet döneminde (1595-1603) son verilmiştir. Sancağa gönderilmeyen şehzâdeler sarayın “şimşirlik” kısmında gözetim altında tutulmuştur. Bu da
şehzâdelerin tecrübesiz olarak tahta çıkmalarına neden olmuştur.
C) Taht kavgalarını önlemek
D) Federal yönetim sistemine geçmek
E) Hanedan değişikliğini önlemek
4. Duraklama döneminde sancak sistemi terk
edilmiş; şehzâdeler, sarayda, dış dünyaya
kapalı bir hayat yaşamışlardır.
Bu değişikliğin Osmanlı Devleti'nde,
I.
şehzâdelerin yönetim deneyimi kazanamaması,
II. egemenlik anlayışının değişmesi,
III. demokratik yönetim anlayışının güçlenmesi
durumlarından hangilerine neden olduğu
savunulabilir?
A) Yalnız I
 Osmanlı Devleti’nde sancağa çıkmadan tahta oturan ilk padişah I. Ahmet’tir.
D) MERKEZÎ TEŞKİLÂT
✎ Osmanlı Devleti’nin merkez teşkilâtında mutlak otorite padişaha aitti.
✎ Ülkeyi yönetme hakkı ise Osmanlı hanedanına aitti.
B) Yalnız II
D) I ve III
C) Yalnız III
E) II ve III
5. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı Devleti’nde şehzâde sancağı olmamıştır?
A) Kütahya
B) Manisa
D) Amasya
C) Trabzon
E) Malatya
✎ Yönetimin temeli örfî ve şer’i hukuk kurallarına dayanmaktaydı.
✎ Osmanlı’da merkezî teşkilât padişah, saray ve Divân-ı Hümâyun’dan oluşmaktadır.
1-A
2-D
3-C
4-A
5-E
~ 81 ~
“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”
KPSS / Tarihin Pusulası
1) SARAY TEŞKİLÂTI
✎ Osmanlı Devleti’nde saray, hem padişah ve ailesinin özel hayatını geçirdiği hem de
devlet işlerinin yürütüldüğü merkez özelliğine sahiptir.
✎ Osmanlı Devleti XIX. yüzyıla kadar Fatih döneminde yaptırılan Topkapı Sarayı’ndan
1. Fatih Sultan Mehmet döneminde yapılan
ve en uzun süre kullanılan Osmanlı sarayı aşağıdakilerden hangisidir?
yönetilmiştir. Topkapı Sarayı devletin en uzun süre yönetildiği saraydır.
Sarayın Adı
Yaptıran Padişah
Bulunduğu Yer
Avrupa
Etkisi
Bursa Sarayı (ilk saray)
Orhan Bey
Bursa (XIV. yy)
Yok
Edirne Sarayı
I. Murat
Edirne (XIV. yy)
Yok
Topkapı Sarayı
II. Mehmet (Fatih)
İstanbul (XV. yy)
Yok
Yıldız Sarayı*
III. Selim
İstanbul (XIX. yy)
Var
Dolmabahçe Sarayı
Abdülmecit
İstanbul (XIX. yy)
Var
Çırağan Sarayı
Abdülaziz
İstanbul (XIX. yy)
Var
Beylerbeyi Sarayı
Abdülaziz
İstanbul (XIX. yy)
Var
A) Dolmabahçe Sarayı
B) Yıldız Sarayı
C) Topkapı Sarayı
D) Edirne Sarayı
E) Beylerbeyi Sarayı
2.
I.
Topkapı
II. Çırağan
III. Dolmabahçe
Yukarıdaki Osmanlı saraylarından hangilerinde Avrupa etkisinden söz edilemez?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) Yalnız III
E) II ve III
* Yıldız Sarayı, II. Abdülhamit döneminde devletin yönetim merkezi hâline gelmiştir.
3. III. Selim tarafından yaptırılan, daha sonra II. Abdülhamit döneminde devletin yönetim merkezi haline getirilen Osmanlı
sarayı aşağıdakilerden hangisidir?
SARAYIN BÖLÜMLERİ
Enderun
(İç Saray)
Birun
(Dış Saray)
Harem
(Dârü’s-saade)
A) Çırağan Sarayı
B) Edirne Sarayı
C) Topkapı Sarayı
D) Bursa Sarayı
E) Yıldız Sarayı
 İdarî yöneticilerin ve
saray görevlilerinin yetiştirildiği saray okulu
niteliği taşır.
 Osmanlı Devleti’nde
devşirme yöntemiyle
toplanan çocuklardan,
saraya alınanlar burada
eğitilirdi.
 Enderun ve Birun’u birbirine bağlayan bölüme
Bâbü’s-saade adı verilmiştir.
 Devlet işlerinin görüşüldüğü ve sarayın dış hizmetinde görevli olan
personelin bulunduğu
kısımdır.
 Padişahın resmî hayatı
burada geçerdi.
 Kubbealtı (Kubbenîşin)
vezirleri de burada yer
alıyordu.
 Padişahın ve ailesinin
özel hayatını geçirdiği
bölümdür.
 Sarayda padişah ve ailesi dışında hiç kimse ikâmet edemezdi.
 Haremin yöneticisi
Harem Ağası’dır.
4. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı Saray
Teşkilâtı ile ilgili doğru bir bilgi değildir?
A) Birun, padişahın resmî hayatının geçtiği yerdir.
B) Harem özel bir bölüm olup, padişah ve
ailesi dışında kimse ikamet edemezdi.
C) Osmanlı Devleti’nde “devşirme” yöntemiyle toplanan çocuklardan, saraya alınanlar Birun’da eğitim görmüşlerdir.
D) Enderun, idarî yöneticilerin ve saray görevlilerinin yetiştirildiği bir “saray okulu”
niteliği taşır.
E) Enderun ve Birun’u birbirine bağlayan
bölüme “Bâbü’s-saade” adı verilmiştir.
BÖLÜMLERİ
BÖLÜMLERİ
BÖLÜMLERİ
 Saray Okulu
 Kubbealtı (Kubbenîşin)
 Padişahın özel dairesi
 Arz Odası
 Altıbölük halkı
 Kızlar bölümü
 Büyük Oda
 Cebeciler ve Topçular
 Küçük Oda
 Müteferrikalar
 Hazine-i Hassa
 Mehterhâne
 Vâlide Sultanlar, padişah eşleri ve kızlarının
oturduğu daireler
 Has Oda
 Saray Hastanesi
C) Kiler Odası
 Doğancılar Odası
 Saray Mutfağı
D) Hazine-i Hassa
 Kiler Odası
 Dış Hazine
 Seferli Odası
 Şehremini Dairesi
5. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı Saray
Teşkilâtı’nda ‘İç Saray’ olarak bilinen Enderun’un bölümlerinden biri değildir?
A) Seferli Odası
B) Kubbealtı
E) Doğancılar Odası
1-C
~ 82 ~
2-A
3-E
4-C
5-B
KPSS
K
/ Tarihin Pusulası
“O
Osmanlı Devvleti’nde Külttür ve Mede
eniyet”
2)
2 DİVÂN-I H
HÜMÂYUN
✎ Merkezî teşşkilâtın en öne
emli
organıdır.
1. Aşağ
ğıdakilerden ha
angisi Divân-ı HümâH
yun ille ilgili doğru bir
b bilgi değildiir?
✎ Divân-ı Hüm
mâyun’da; siyasî,
A) D
Danışma kurulu niteliği taşımakttadır.
adlî, askerî ve malî işler görüşülüp karara bağlanırdı..
B) D
Devlet işlerinin görüşüldüğü yerd
dir.
C) II . Mehmet (Fatiih)’ten sonra sa
adrazam
baaşkanlığında toplanmaya başla
amıştır.
✎ Devlet işlerrinin görüşüldü
üğü
D) Te
Temyiz mahkemesi görevi de va
ardır.
yer olan Divân-ı Hümayyun,
son söz pad
dişaha ait oldu
uğu
için sadece Danışma Kurrulu
niteliğindeyydi.
 Devlet adaamlarının padişaaha bağlılık bilddirmesine “Biatt” adı verilmiştiir.
E) O
Osmanlı Yükselm
me Dönemi’nde
e kurulan
kuurumlardan birid
dir.
2. Osmaanlı devlet yön
netiminde en ön
nemli
kurum
m olan Divân-ı Hümâyun’da görüşüg
len vee alınan kararla
arın kaydedildiği defterlerre ne ad veriliy
yordu?
A) Ş
Şer’’iyye Sicilleri
✎ Divân-ı Hüm
mâyun devletin en önemli yasama,
y
yürüt me ve yargı organı
o
niteliğin
ne
B) M
Mühimme Defterrleri
sahiptir.
C) Te
Temettu’at Defte
erleri
✎ Nitekim divvanın, bir konu
uyu karara bağğlaması yasam
ma, padişah karrarlarını uygula
a-
D) Ta
Tahrir Defterleri
ması yürütm
me ve ağır cezaalara bakması ya da taşrada alınan kararlarrı temyiz etmesi
(Divân-ı Meezâlim gibi) yarrgı yetkisini kulllandığının açıkk kanıtıdır.
E) S
Salnâmeler
✎ İlk kez Orhaan Bey döneminde kurulan Divân-ı
D
Hümay un’a II. Mehmet (Fatih) döne
e-
mine kadar padişah başkaanlık etmiş, Fatih’ten itibare n ise divan sad
drazam başkan
nlığında toplaanmıştır.
3. Osmaanlı Devleti’nde
e Divân-ı Hümâ
âyun’da
alınan
n kararlara verrilen ad aşağıdakilerden h
hangisidir?
 Padişah istterse toplantılaarı “Kasr-ı Adl” denilen
d
kafesli bbölümden izleyyebilirdi.
A) Biaat
B) Tu
uğra
D) Hüküm
C) Ferman
F
E) Berat
✎ Divân-ı Hüm
mâyun toplantıları, Kanuni dö
öneminden itibbaren Kubben
nîşin (Kubbealttı)
adı verilen yyerde yapılmayya başlanmıştır.
✎ Divanda alınan kararlara hüküm, bu ka
ararların kaydeedildiği defterlere de Mühim
m-
me Defterleeri adı verilmişştir. Alınan karrarların uygulaanması ve kayııtların tutulması
ile ilgili ise TTahvil, Ruûs, Beylikçi
B
ve Ame
edî kalemleri ggörevlendirilmiştir.
✎ Divân-ı Hüm
mayun, II. Mah
hmut dönemin
nde Nazırlıklarrın (Bakanlar Kurulu
K
/ Mecliss-i
4. Osmaanlı Devleti’nde
e padişahların Divân-ı
Hümââyun toplantıla
arını izledikleri kafesli
bölüm
me verilen ad aşağıdakilerden
a
n hangisidiir?
Vükelâ) oluşşturulmasıyla kaldırılmıştır.
A) Kaasr-ı Adl
B) Kubben
nişîn
C) Bââb-ı Âli
D) Bâbü’ss-saade
E) Dâr’üs-saade
3)
3 DİVÂN ÜY
YELERİ
✎ Osmanlı devvlet yönetimin
nde Seyfiye, Ka
alemiye ve İlm
miye sınıfı olmaak üzere üç sın
nıf
bulunmaktaaydı. Bu üç sınııfın da divanda
a temsilcileri vaardı.
a)
a Sadrazam
m (Vezir-i Âzzam)
✎ Padişahın m
mutlak vekili olup, padişahtan
n sonra en yettkili kişidir.
5.
 Paddişahın mutlak vekili
v
olup, padişşahtan
sonnra en yetkili kişidir.
 Paddişahın mührünü taşırdı.
 Gerrektiğinde “Serd
dâr-ı Ekrem” sıfa
atıyla
orduuya komuta ede
ebilirdi.
✎ Sadrazam o
olabilmenin şarrtı, Türkçe bilm
mek ve Müslüm
man olmaktı.
Yukaarıda bazı özelliikleri verilen Divân-ı
Hümââyun üyesi aşa
ağıdakilerden hangih
sidir?
?
✎ Padişahın m
mührünü taşır ve
v hiyerarşik sıralamada da een üstte yer alırdı.
A) Ş
Şeyhü’l-islâm
✎ Fatih’ten itibaren divana başkanlık
b
etmiiştir.
B) K
Kazasker
✎ Üst düzey yyöneticileri atama, görevden alma ve dene tleme yetkisi vardı.
v
C) S
Sadrazam
✎ Gerektiğind
de “Serdâr-ı Ekkrem” sıfatıyla ordulara komuuta edebilirdi.
E) N
Nişancı
D) R
Reisü’l-küttap
✎ Sadrazamlıkk makamına “P
Paşa Kapısı” ya
a da “Bâb-ı Âli”” adı verilirdi.
✎ Günümüzde
eki “Başbakanlık” makamına
a benzerdi.
1-E
2-B
3-D
D
4-A
5-C
~ 83 ~
“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”
KPSS / Tarihin Pusulası
b) Kubbealtı Vezirleri
✎ Devlet işlerinde sadrazama yardımcı olan kişilerdir.
✎ Divan toplantıları sarayın “Kubbealtı” kısmında yapıldığı için bu ismi almışlardır.
✎ Gerektiğinde valilik yapabilir ve orduya komuta edebilirdi.
c) Kazasker (Kadıasker)
1. Osmanlı Devleti’nde askerî davalar, eğitim ve adalet işlerinden sorumlu Divân-ı
Hümâyun üyesi aşağıdakilerden hangisidir?
A) Sadrazam
B) Kazasker
C) Nişancı
D) Şeyhü’l-islâm
E) Reisü’l-küttap
✎ Askerî davalardan, eğitimden ve adaletten sorumlu kişidir.
 Kazaskerlik makamı ilk kez I. Murat döneminde oluşturulmuştur.
✎ Kazasker olabilmek için Türk ve Müslüman kökenli ve ayrıca medrese çıkışlı olmak
gerekiyordu.
✎ Kadı ve müderrisleri tayin eder, gerektiğinde azledebilirdi. Ancak İstanbul Kadısını
(Taht Kadısı), öneminden dolayı padişah bizzat kendisi atardı.
2. Osmanlı Devleti’nde kazaskerlik makamı
ilk kez hangi padişah döneminde oluşturulmuştur?
A) I. Murat
B) II. Osman
C) I. Ahmet
D) II. Mehmet
E) III. Murat
✎ Gerektiğinde kadıların verdiği hükümleri inceleyebilir ve düzeltebilirdi.
✎ Anadolu ve Rumeli Kazaskeri olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Divana kıdeminden do-
layı “Rumeli Kazaskeri” katılabiliyordu.
✎ Ordu ve yöneticiler arasındaki uyuşmazlıkları çözen yargı kurumu olarak da faali-
yet göstermiştir.
d) Defterdar
✎ Devletin her tülü malî işlerini yürüten görevlidir.
3. Osmanlı Devleti’nde her türlü iç ve dış
yazışmaları yürütüp padişahın tuğrasını
çeken, aynı zamanda fethedilen toprakların kayıtlarını da tutan Divân-ı Hümâyun
üyesi aşağıdakilerden hangisidir?
A) Reisü’l-küttap
B) Şeyhü’l-islâm
C) Defterdar
D) Nişancı
✎ Ayrıca bütçe hazırlayıp parasal işleri de yürütmüştür.
E) Kazasker
✎ Kapıkulu ulûfelerini dağıtmak, akçenin değerini korumak, hazine ile ilgili işlerde hü-
küm yazmak ve hazinenin gelir-gider hesaplarını tutmak başlıca görevleridir.
✎ Anadolu ve Rumeli Defterdarı olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Divan toplantılarına kı-
deminden dolayı “Rumeli Defterdarı” (=Baş Defterdar) katılabiliyordu.
✎ Sınırların genişlemesiyle defterdar sayısında da artış yaşanmıştır.
4. Osmanlı Devleti’nde, fethedilen toprakların kayıtlarının tutulduğu defterlere ne ad
veriliyordu?
A) İmtiyaz defterleri
e) Nişancı
B) Mühimme defterleri
✎ Tevkiî ya da Tuğraî isimleriyle de bilinmektedir.
D) İcmâl defterleri
✎ Devletin her tülü iç ve dış yazışmalarını yürüten görevlidir.
C) Evkaf defterleri
E) Tahrir defterleri
✎ Tımar sisteminin başındaki başlıca görevliydi.
✎ Padişahın mektuplarını, beratlarını, fermanlarını ve kanunnâmeleri kaleme alır, bu
belgelere bir nev’i padişahın imzası sayılan Tuğra çekerdi.
✎ Ayrıca fethedilen toprakların kaydını tutar ve tahrir defterlerine kaydederdi.
 Osmanlı Devleti’nde “Tapu Tahrir Devletleri”, içeriğinde önemli malî bilgileri barındırdığı için devletin gizlilik politikasına bağlı olarak şifreli Osmanlıca yazısı olan ve
okunması oldukça zahmetli olan Siyakat yazısıyla kaydedilmiştir.
5. Osmanlı Devleti’nde, XVIII. yüzyılda uluslararası ilişkilerin yoğunlaşmasına bağlı
olarak;
I.
reisü’l-küttap,
II. şeyhü’l-islâm,
III. sadrazam
görevlilerinden hangilerinin sayısında
artış olduğu savunulabilir?
f) Reisü’l-küttap
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
✎ Reisü’l-küttap, dış yazışmalardan sorumlu olan diplomatik görevliydi.
C) I ve II
E) I, II ve III
✎ Önceleri nişancının yardımcısı iken XVII. yüzyıldan itibaren divan üyesi olmuştur.
✎ XVIII. yüzyılda uluslararası ilişkilerin yoğunlaşmasına bağlı olarak önemi artmıştır.
~ 84 ~
1-B
2-A
3-D
4-E
5-A
KPSS / Tarihin Pusulası
“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”
g) Şeyhü’l-islâm/Bâb-ı Meşihat (Müftü)
✎ Divanın daimî üyesi olmamakla birlikte, gerektiğinde alınan kararların dine uygun
olup olmadığı konusunda bilgisine başvurulurdu.
✎ İlmiye sınıfının başı olup, XVII. yüzyıldan itibaren divan üyesi olmuştur.
✎ Şeyhü’l-islâmın verdiği kararlara, dine uygunluk belgesi anlamına gelen “fetva” adı
verilmektedir. (İfta) Şeyhü’l-islâmlık makamına Bâb-ı Meşihat denmiştir.
1. Divân-ı Hümâyun’da alınan kararların yazılması, dosyalanması ve arşivlenmesinden sorumlu olup XVIII. yüzyıldan itibaren Hâriciye Nazırlığı (Dışişleri Bakanlığı)
görevini üstlenen divan üyesi aşağıdakilerden hangisidir
 Osmanlı Devleti’nde fetva verme yetkisi sadece şeyhü’l-islâma aittir.
A) Şeyhü’l-islâm
B) Nişancı
C) Defterdar
D) Kazasker
E) Reisü’l-küttap
 Osmanlı Devleti’nde ilk şeyhü’l-islâm Molla Fenarî’dir.
✎ Kanunî Sultan Süleyman döneminde sadrazamla eşit konuma getirilmiştir.
✎ Şeyhü’l-islâmı atama ya da azletme yetkisi padişaha aittir.
2. Osmanlı Devleti’nde;
I.
şeyhü’l-islâm,
h) Yeniçeri Ağası
II. kazasker,
✎ Divanda alınan kararları yeniçerilere bildirmek üzere çağrılır ve görüşleri alınırdı.
görevlilerinden hangilerinin fetva verme
yetkisi vardır?
III. nişancı
✎ Vezir rütbesine sahiplerse divan toplantılarına katılabilirlerdi.
A) Yalnız I
✎ Yeniçeri Ağası İstanbul’un güvenliğinden sorumluydu.
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
i) Kaptan-ı Derya (Kapudan Paşa)
✎ Osmanlı deniz kuvvetlerinin en büyük askerî ve mülkî amiridir.
✎ Vezir rütbesine sahiplerse divan toplantılarına katılabilirlerdi.
✎ Kanunî Sultan Süleyman döneminde Divân-ı Hümâyun’a üye olmuşlardır.
3. Osmanlı Devleti’nde şeyhü’l-islâmlık makamına verilen ad aşağıdakilerden hangisidir?
 Osmanlı Devleti’nde ilk kaptan-ı derya Barbaros Hayreddin Paşa’dır.
A) Kadıü’l-Kudat
B) Bâbü’s-saade
C) Serdâr-ı Ekrem
D) Bâb-ı Meşihat
E) Dâr’üs-saade
4) OSMANLI DEVLETİ’NDE DİĞER DİVÂNLAR
Ayak Divanı
Padişahın, halkın sorunlarını dinlediği divandır. Bu
divan olağanüstü durumlarda da toplanabilirdi.
4.
I.
kazasker,
II. defterdar,
İkindi Divanı
Sadrazam Konağı’nda toplanan ve divanda yarım kalan
konuların görüşüldüğü divandır.
Galebe Divanı
Elçilerin kabul edildiği ve ulûfe maaşlarının dağıtıldığı
divandır.
Sefer Divanı
Ordunun sefere çıkacağı zaman ya da sefer sırasında
toplanan divandır.
Çarşamba Divanı
Sadrazam başkanlığında toplanan bu divana, Divân-ı
Hümâyun üyeleri katılmazdı. İstanbul’un işleri ve örfî
konular görüşülürdü.
III. kadı
Yukarıdakilerden hangileri Osmanlı Devleti’nde Divân-ı Hümâyun üyeleri arasında yer almaz?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) Yalnız III
E) I, II ve III
5. Osmanlı Devleti’nde yabancı elçilerin kabul edildiği ve ulûfe maaşlarının dağıtıldığı divan aşağıdakilerden hangisidir?
A) Galebe Divanı
B) Ayak Divanı
C) İkindi Divanı
D) Sefer Divanı
E) Çarşamba Divanı
Cuma Divanı
Örfî davaların dinlenmesi amacıyla toplanan divandır.
1-E
2-A
3-D
4-C
5-A
~ 85 ~
“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”
KPSS / Tarihin Pusulası
5) OSMANLI DEVLETİ’NDE YÖNETİCİ SINIF
✎ Osmanlı’da yönetici sınıf Seyfiye, Kalemiye ve İlmiye olmak üzere üçe ayrılmıştır.
YÖNETİCİ SINIF
1. Aşağıdakilerden hangisi eğitim, yargı ve
din görevlilerini kapsayan ilmiye sınıfına
mensup değildir?
A) Kadı
B) Defterdar
C) Kazasker
Seyfiye
(Umerâ)
İlmiye
(Ulemâ)
Kalemiye
İdarî ve askerî alanlarla
ilgili görevlilerdir.
Eğitim, din ve hukukla
ilgili görevlilerdir.
Bürokrasi ve diplomasi
ile ilgili görevlilerdir.
D) Müderris
E) Şeyhü’l-islâm
2.
I.
kazasker,
 Sadrazam
 Şeyhü’l-islâm
 Defterdar
II. defterdar,
 Kubbealtı Vezirleri
 Kazasker
 Nişancı
III. nişancı
 Yeniçeri Ağası
 Müderris
 Reisü’l-küttap
Yukarıdakilerden hangileri kalemiye sınıfına mensuptur?
 Kaptan-ı Derya
 Kadı
 Kâtipler
A) Yalnız I
 Beylerbeyi
 İmam
 Memurlar
 Sancakbeyi
 Vâiz
 Subaşı
 Müezzin
 Eminler (Beytü’l-mal,
Kapan, Gümrük vb.)
 Sipahi
 Kassam
B) Yalnız II
D) II ve III
C) Yalnız III
E) I, II ve III
3.
I.
 Seyfiye ve Kalemiye sınıflarının yönetici kadrosu genel olarak Enderun Mektebi çıkışlı iken, İlmiye sınıfının yönetici kadrosu Medrese çıkışlıdır.
Beylerbeyi - İlmiye
II. Defterdar
- Kalemiye
III. Kazasker
- İlmiye
IV. Nişancı
- Seyfiye
Osmanlı Devleti’nde yukarıdaki yönetici
ve bağlı olduğu sınıf eşleştirmelerinden
hangileri yanlıştır?
6) ÜLKE YÖNETİMİ
A) I ve IV
B) I ve III
D) II ve III
✎ Osmanlı devleti idarî bakımdan merkez ve taşra olmak üzere iki kısma ayrılmıştır.
C) Yalnız IV
E) III ve IV
Başkent İstanbul “merkez”, diğer topraklar ise “taşra” olarak nitelendirilmiştir.
a) İstanbul’un Yönetimi
✎ İstanbul, tarih boyunca Pây-i Taht, Der-Saadet, Asitâne, İstanbol, İslâmbol, Kons-
tantiniye, Kostantinapolis gibi isimlerle anılmıştır. Osmanlı Devleti’nin genellikle
kullandığı isimse “Pây-i Taht” olmuştur.
4. Osmanlı Devleti’nde, pazarlarda fiyatları,
tartı-ölçü aletlerini ve üretilip satılan malların kalitesini denetleyen görevli aşağıdakilerden hangisidir?
B) İğdişbaşı
A) Kadı
D) Şeyhü’l-islâm
C) Şehremini
E) Muhtesip
YÖNETİCİ
GÖREVİ
Sadrazam
İstanbul’un genel düzeninden sorumludur.
Şehrin güvenliğinden sorumludur. Geceleri güvenliği
asesbaşı sağlardı. (Böcekbaşı: Gizli görevli.)
I.
Yeniçeri Ağası
III. Mimarbaşı
- İmar
Taht Kadısı
Şehrin adalet işlerinden sorumludur.
IV. Şehremini
- Eğitim
Şehremini
Şehrin bayındırlık ve belediye işlerinden sorumludur.
Osmanlı Devleti’nde, İstanbul’daki yönetici ve görev eşleştirmelerinden hangileri
yanlıştır?
Muhtesip
Çarşı ve pazarların düzeninden sorumludur. Pazarlardaki ölçü ve tartı aletleri ile fiyatları denetlerdi.
Mimarbaşı
Şehrin imar işlerinden sorumludur.
~ 86 ~
5.
Yeniçeri Ağası
- Güvenlik
II. Taht Kadısı
A) I ve IV
- Adalet
B) I ve II
D) II ve III
1-B
2-D
C) Yalnız IV
E) III ve IV
3-A
4-E
5-C
KPSS / Tarihin Pusulası
“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”
b) Taşra Teşkilâtı
✎ Osmanlı Devleti’nde İstanbul dışındaki topraklar “taşra” olarak nitelendirilmiştir.
✎ Taşra teşkilâtında en büyük yönetim birimi eyâlettir. Eyâletler sancaklara, sancak-
lar kazâlara, kazalar da köylere ayrılmıştır.
1. Klâsik dönem Osmanlı Taşra Teşkilâtı’nda yer alan idarî birimlerin, büyükten küçüğe doğru sıralanışı aşağıdaki seçeneklerin hangisinde doğru verilmiştir?
A) Sancak-Eyâlet-Köy-Kazâ
İdarî Birim
Yönetim
Güvenlik
Adalet
EYÂLET
Beylerbeyi
Subaşı
Kadı
SANCAK
Sancakbeyi
Subaşı
Kadı
KAZÂ
Kadı
Subaşı
Kadı
KÖY
Köy Kethüdası
Yiğitbaşı
Kadı Naibi (Vekil)
B) Kazâ-Köy-Sancak-Eyâlet
C) Eyâlet-Köy-Kazâ-Sancak
D) Sancak-Köy-Kazâ-Eyâlet
E) Eyâlet-Sancak-Kazâ-Köy
✎ Tanzimat döneminde yayımlanan 1864 Vilâyet Nizamnâmesi ile ülke idarî bakım-
dan yeniden teşkilâtlandırılmıştır. Buna göre Taşra Yönetimi;
2. Osmanlı Devleti'nde kazâların yönetiminden sorumlu olan mülkî amir, aşağıdakilerden hangisidir?
1864 VİLÂYET NİZAMNÂMESİ
A) Beylerbeyi
B) Kadı
C) Subaşı
D) Kazasker
E) Sancakbeyi
Vilâyet
Vali
Sancak
Mutasarrıf
Kazâ
Kaymakam
Nâhiye
Müdür
Köy
Muhtar
3. Osmanlı Devleti'nde, 1871 yılında yapılan
değişiklikle taşra teşkilâtına dahil edilen
idarî birim aşağıdakilerden hangisidir?
A) Vilâyet
D) Kazâ
“Nâhiye” birimi 1871’de eklenmiştir.
c) Osmanlı Devleti’nde Eyâlet Sistemi
1) Merkeze Bağlı Eyâletler (Saliyanesiz/Yıllıksız)
✎ Bu eyâletlerdeki topraklar doğrudan doğruya merkeze bağlıydı.
✎ Dirlik (Tımar) Sistemi’nin uygulandığı eyâletlerdir.
B) Sancak
C) Köy
E) Nâhiye
4. Osmanlı Devleti'nde dirlik sisteminin uygulanmadığı özel yönetimli eyâletlere “Saliyaneli Eyâletler” denirdi. Bu eyâletlerde yönetici ve askerlere “saliyane” denilen yıllık maaş ödenir ve vergi gelirleri de İltizam yoluyla
mültezimlere bırakılırdı.
Aşağıdakilerden hangisi “Saliyaneli Eyâletler” kapsamına girmez?
✎ Topraklar dirliklere ayrılır, maaş karşılığı olarak bazı yönetici ve askerlere verilirdi.
A) Yemen
✎ Rumeli, Anadolu, Karaman, Sivas, Bosna, Erzurum, Musul, Bağdat gibi eyâletlerdir.
B) Cezayir
D) Tunus
C) Eflâk
E) Mısır
2) Merkeze Bağlı Olmayan Eyâletler (Saliyaneli/Yıllıklı)
✎ Dirlik (Tımar) Sistemi’nin uygulanmadığı özel yönetimli eyâletlerdir.
✎ Bu eyâletlerdeki topraklar dirliklere ayrılmaz, buradaki yetkili yönetici ve askerlere
saliyane adı verilen maaş verilirdi.
5.
✎ Bu eyâletlerdeki vergiler “İltizam” yoluyla mültezimler tarafından toplanırdı.
I.
✎ Mısır, Basra, Tunus, Cezayir, Yemen, Trablusgarp gibi eyâletlerdir.
II. Trablusgarp,
3) İmtiyazlı (Ayrıcalıklı) Eyâletler
✎ İç işlerinde serbest, dış işlerinde Osmanlı Devleti’ne bağlı olan eyâletlerdir.
Rumeli,
III. Boğdan
Yukarıdakilerden hangileri saliyanesiz
(yıllıksız) eyâletler arasında yer alır?
A) Yalnız I
D) I ve II
✎ Yöneticilerine han, bey, voyvoda vb. adlar verilmiştir.
✎ Eflâk, Boğdan, Kırım, Hicaz, Gürcistan, Dağıstan ve Erdel gibi eyâletlerdir.
B) Yalnız II
1-E
2-B
C) Yalnız III
E) II ve III
3-E
4-C
5-A
~ 87 ~
“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”
KPSS / Tarihin Pusulası
 Kutsal bölge olma özelliğinden dolayı Hicaz’dan vergi ve asker alınmazken, Kırım da
asker gönderir ancak vergi vermezdi.
1.
I.
Hicaz,
II. Yemen,
 Taşra Teşkilâtı’ndaki Diğer Görevliler
III. Kırım
❄ Muhtesip: Çarşı ve pazarları denetlerdi. Ayrıca kadıdan aldığı izinle narh (fiyat)
belirler ve esnafın bu belirlenen fiyatlara uymasını sağlardı.
❄ Kapan Emini: Her birinde tek bir cins ticaret maddesinin toptan satışının ya da
Yukarıdakilerden hangileri imtiyazlı eyâlet olup, vergi vermezdi?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
dağıtımının yapıldığı kapalı pazar yerlerine “kapan hanı” denirdi. Kapan Emini,
sebze, meyve ve hububattan alınacak vergileri belirler, ürünlerin adaletli bir şekilde tartılması ve dağıtılmasını sağlardı.
C) I ve II
E) I, II ve III
❄ Beytü’l-mal Emini: Bir bölgede kamu haklarını ve devletin çıkarlarını koruyan
görevlilerdir.
❄ Bâc Emini: Şehir ve kasabalarda ticaret ve zanaat ile uğraşanlardan vergi toplayan görevlilerdir.
❄ Gümrük Emini: Gümrüklerden giriş-çıkış yapan tüccardan vergi toplar.
2. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı Devleti’nde, şehir ve kasabalardaki ticaret ve
zanaat erbabından vergi toplayan görevlilere verilen addır?
A) Bâc Emini
B) Gümrük Emini
C) Kapan Emini
D) Muhtesip
E) Beytü’l-mal Emini
II. ASKERÎ TEŞKİLÂT
3. Osmanlı askerî teşkilâtında aşağıdakilerden hangisi Kapıkulu Ocağı’na bağlı birimlerden biri değildir?
OSMANLI DEVLETİ’NDE ORDU TEŞKİLÂTI
A) Topçular
B) Humbaracılar
C) Lağımcılar
Kara Kuvvetleri
(Ordu-yu Hümâyun)
Deniz Kuvvetleri
(Donanma-yı Hümâyun)
D) Cebeciler
E) Müsellemler
4. Osmanlı Devleti’nde;
I.
Kapıkulu Ocağı
Yardımcı Kuvvetler
Eyâlet Askerleri
Akıncı
II. Beşli
III. Ulûfeci
IV. Turna
 Tımarlı Sipahiler
Kapıkulu Piyadeleri
Kapıkulu Süvarileri
 Acemioğlanlar Ocağı
 Silahtarlar ve Sipahlar
 Yeniçeri Ocağı
 Sağ ve Sol Ulûfeciler
 Cebeci Ocağı
 Sağ ve Sol Garipler
 Akıncılar
 Azaplar
 Yayalar
A) I
B) II
C) III
D) IV
 Deliler
 Beşliler
 Sakalar
 Lağımcı Ocağı
 Turnalar
 Derbentçiler
 Tokatçılar
5. Osmanlı askerî teşkilâtında aşağıdakilerden hangisi “Kapıkulu Piyadeleri” sınıfına
mensuptur?
A) Yeniçeriler
B) Silahtarlar
C) Azaplar
D) Cerahorlar
E) Müsellemler
 Cerahorlar
 Martulozlar
 Voynuklar
1-D
~ 88 ~
E) V
 Gönüllüler
 Top Arabacıları Ocağı
 Bostancı Ocağı
askerî birimlerinden hangisi eyâlet askerleri sınıfına mensup değildir?
 Müsellemler
 Topçu Ocağı
 Humbaracı Ocağı
V. Azap
2-A
3-E
4-C
5-A
KPSS / Tarihin Pusulası
“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”
A) KARA ORDUSU (ORDU-YU HÜMÂYUN)
✎ Osmanlı Devleti’nde ilk düzenli ordu, “Yaya ve Müsellem” adı ile Orhan Bey döne-
minde kurulmuştur.
✎ Orduda bir ücret almadan hizmet gösteren aday görevliye mülâzım denmiştir.
✎ Kapıkulu Ocağı, Eyâlet Ordusu ve Yardımcı Kuvvetler olmak üzere üç kısma ayrılır.
1. Osmanlı Devleti’nde, padişahın tahta çıkışında dağıtılan “cülûs bahşişi” ilk kez
hangi padişah döneminde uygulanmıştır?
A) II. Murat
B) Çelebi Mehmet
C) Yıldırım Bayezid
1) KAPIKULU OCAĞI
D) Yavuz Sultan Selim
E) Fatih Sultan Mehmet
✎ Bu sistemin temeli I. Murat döneminde atılmıştır.
✎ Maaşlı birlikler olup, merkez ordusudur. Padişaha bağlı birliklerdir.
✎ Kapıkulu askerleri 3 ayda bir “ulûfe” denilen maaş, padişah tahta çıktığında “cülûs
bahşişi” (Yıldırım Bayezid’den itibaren), sefere çıktığında “sefer bahşişi” alırlardı.
✎ Selçuklulardaki Gulam Sistemi’nin karşılığıdır.
✎ Asker ihtiyacı önceleri pençik sistemi, daha sonra da devşirme sistemi ile karşılan-
mış olan Kapıkulu Ocağı, “piyadeler” ve “süvariler” olmak üzere ikiye ayrılmıştır.
2. Aşağıdakilerden hangisi Kapıkulu Askerleri ile ilgili doğru bir bilgi değildir?
A) Devletten maaş alırlar.
B) Savaş dışında merkezde bulunurlar.
PENÇİK SİSTEMİ
DEVŞİRME SİSTEMİ
✎ Savaşta esir alınan Hristiyan çocukların beşte birinin devlet hizmetine
alındığı sistemdir.
✎ Osmanlı’da devletin asker ve yönetici ihtiyacını karşılamak için uygulanan sistemdir.
✎ Esir olarak alınan Hristiyan çocuklara “Pençik oğlanı” adı verilmiştir.
✎ Sadece Hristiyan ailelerden alınan
ve Türk-İslâm kültürü ile yetiştirilen
çocukların bir kısmı, yönetici ihtiyacı için Enderun’na, bir kısmı da asker ihtiyacı için ayrılırdı.
✎ Türk ailelerin yanlarına verilen bu
çocuklar Türk-İslâm kültürü ve terbiyesini öğrendikten sonra Acemi
Ocağı’na alınırdı.
✎ Devşirme Sistemi’nde çocukların;




Ailesinin rızasının olmasına
Suç işlememiş olmasına
Fiziksel kusurunun olmamasına
Ailenin tek çocuğu olmamasına
C) Askerlik dışında bir işle uğraşamazlar.
D) Devşirme kökenlidirler.
E) Dirliklerden en büyük payı alırlar.
3. Osmanlı Devleti’nde uygulanan;
I.
pençik,
II. iltizam,
III. devşirme
sistemlerinden hangileri ordunun asker
ihtiyacını karşılamaya yöneliktir?
A) Yalnız I
dikkat edilirdi.
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
a) Kapıkulu Piyadeleri (Yaya Birlikleri)
KAPIKULU PİYADELERİ
Acemi Oğlanlar Ocağı
Yeniçeri Ocağı
 Yeniçeri ve diğer ocaklara asker yetiştirilen ocaktır.
 Enderun’a giden çocuklar da burada eğitim alırlardı.
 Merkez ordusunun en önemli ve en kalabalık kısmıdır.
 Acemi Oğlanlar Ocağı’ndan Yeniçeri Ocağı’na geçme
eylemine “Kapıya Çıkma” yada “Bedergâh” adı verilmiştir.
 Askerlik dışında başka bir işle uğraşmaları ve evlenmeleri
kesinlikle yasaktı.
Cebeci Ocağı
 Silah yapım, bakım ve onarım işlerinden sorumlu ocaktır.
Topçu Ocağı
 Top dökmek ve kullanmakla görevli ocaktır.
Top Arabacıları Ocağı
 Top taşımak ve savaşta manevra yapmakla görevli ocaktır.
Lağımcı Ocağı
Humbaracı Ocağı
Bostancı Ocağı
 Savaşlarda tünel, hendek vb. kazan, buralara patlayıcı ve
fitil döşeyen teknik sınıftır.
 Havan topu ve “humbara” adı verilen el bombalarını yapıp
kullanan kısımdır.
 Saray çevresinin ve iskelelerin güvenliğinden sorumlu
ocaktır. En büyük amir Bostancıbaşı idi.
4. Osmanlı askerî teşkilâtında, silah yapım,
bakım ve onarım işlerinden sorumlu olan
askerî birlik aşağıdakilerden hangisidir?
A) Cebeciler
B) Humbaracılar
C) Topçular
D) Lağımcılar
E) Bostancılar
5. Osmanlı askerî teşkilâtında, savaşlarda
tünel, hendek vb. kazan, buralara patlayıcı ve fitil döşeyen teknik sınıf aşağıdakilerden hangisidir?
A) Cebeciler
B) Bostancılar
C) Topçular
D) Humbaracılar
E) Lağımcılar
1-C
2-E
3-D
4-A
5-E
~ 89 ~
“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”
KPSS / Tarihin Pusulası
b) Kapıkulu Süvarileri (Atlı Birlikler)
✎ Atlı askerlerdir. Piyadelerden daha üstündürler.
✎ Bu birlikler “Altı Bölük Halkı” ismiyle de bilinmektedir.
1. Osmanlı Devleti’nde, “Altı Bölük Halkı” ismiyle bilinen maaşlı askerî birlikler aşağıdakilerden hangisidir?
A) Kapıkulu Piyadeleri
KAPIKULU SÜVARİLERİ
Silahtar ve Sipahlar
 Savaş sırasında padişahın çadırı ve padişahı korumakla görevli birliklerdir.
Garipler (Sağ-Sol)
 Savaş sırasında hazineyi, ganimetleri ve savaş araç gereçlerini korumakla görevli birliklerdir.
Ulûfeciler (Sağ-Sol)
 Savaş sırasında saltanat sancağını korumakla görevli birliklerdir.
B) Eyâlet Askerleri
C) Yardımcı Kuvvetler
D) Kapıkulu Süvarileri
E) Tımarlı Sipahiler
2. Osmanlı Devleti’nde, savaş sırasında hazineyi, ganimetleri ve savaş araç-gereçlerini korumakla görevli birlik aşağıdakilerden hangisidir?
2) EYÂLET ASKERLERİ
A) Garipler
B) Ulûfeciler
C) Bostancılar
D) Lağımcılar
E) Humbaracılar
EYÂLET ASKERLERİ
Tımarlı Sipahiler
Akıncılar
Azaplar
Yayalar
Müsellemler
Deliler
 Ordunun en kalabalık ve en önemli bölümüdür.
 Bu askerî birliklerin temeli Dirlik Sistemi (Tımar Sistemi)’ne
dayanmaktadır.
 Maaş almazlar, askerlik dışında çiftçilik yaparlardı.
 Selçuklulardaki İkta Ordusu örnek alınarak oluşturulmuştur.
 Tamamı Türklerden oluşmaktaydı.
 “Sahib-i Arz” adı verilen tımar sahipleri, gelirleri oranında
“cebelü” denilen atlı asker beslemek zorundaydılar.
 Savaş döneminde sancak beyinin emrinde toplanırlardı.
 Osmanlı Devleti XVII. yüzyılda tımar sisteminin bozulmasıyla
birlikte “Sekban” adı verilen ücretli asker alımına gitmiştir.
 Hafif süvari birlikleridir.
 Ordunun keşif hizmetlerini görür ve bilgi toplarlardı.
 Sınır kalelerinde güvenliği sağlayan bekâr ve gönüllü
askerlerdir.
 Yol açmak, siper kazmak, top çekmek gibi görevleri vardı.
 Ordunun önünde giderek yol açmak ve köprü kurmak gibi
görevleri vardı.
 Hafif süvari birlikleridir. Cesur oldukları için “deli” denmiştir.
 Ordunun keşif hizmetlerini görür ve bilgi toplarlardı.
Gönüllüler
 Sınırlardaki şehir ve kasabaları korumakla görevliydiler.
Beşliler
 Her beş haneden bir kişi alınarak oluşturulan bu birlikler,
sınırdaki kalelerin korunmasında görevliydiler.
Sakalar
 Ordunun su ihtiyacını karşılarlardı.
Turnalar
 Ordunun posta işleriyle ilgilenirlerdi.
Derbentçiler
 Ticaret yolları üzerindeki geçitlerin güvenliğini sağlarlardı.
Tokatçılar
Cerahorlar
Mortulozlar
Voynuklar
~ 90 ~
 Mermer döverek yetiştirilen, çok güçlü ellere ve kol yapısına
sahip düzensiz birliklerdir. Düşmanı yıpratmışlardır.
 Ordunun geçeceği yerlerde yol açan, siper kazan Hıristiyan
askerlerdi.
 Sarp geçitlerde güvenliği sağlamakla görevli olan maaşlı
Hıristiyan askerlerdi.
 Hıristiyan askerler olup, ordunun atlarına bakarlar, savaşlara
katılırlar, ot biçip atları eğitirlerdi.
3. Aşağıdakilerden hangisi tımarlı sipahilerin özelliklerinden biri değildir?
A) Savaş zamanında orduya katılırlar.
B) Padişahın yakın korumasını sağlarlar.
C) Tamamı Türk askerlerden oluşur.
D) Bölgelerinde asayişi temin ederler.
E) Geçimlerini dirlik arazilerinin vergi gelirleriyle sağlarlar.
4.
 Ordunun önünde giderek yol açmak ve
köprü kurmak gibi görevleri vardı.
 Ordunun su ihtiyacını karşılarlardı.
 Ordunun posta işleriyle ilgilenirlerdi.
 Ticaret yolları üzerindeki geçitlerin güvenliğini sağlarlardı.
Osmanlı ordusu ile ilgili verilen bu görevlerle aşağıdaki askerî sınıflar eşleştirildiğinde hangi sınıf dışarıda kalır?
A) Azaplar
B) Turnalar
C) Sakalar
D) Müsellemler
E) Derbentçiler
5. Osmanlı ordusundaki
I.
kapıkulu piyadeleri,
II. kapıkulu süvarileri,
III. tımarlı sipahiler
askerî kuvvetlerinden hangileri, devletten maaş alan sürekli birliklerdir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
1-D
2-A
C) I ve II
E) I, II ve III
3-B
4-A
5-C
KPSS / Tarihin Pusulası
“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”
B) DENİZ KUVVETLERİ (DONANMA-YI HÜMÂYUN)
✎ İlk Osmanlı donanması Orhan Bey döneminde Karesioğullarının alınması ile kurul-
muş, ilk tersane de Karamürsel’de açılmıştır.
✎ I. Bayezid döneminde bir diğer tersane Gelibolu’da açılmıştır. Osmanlı Devleti’nin
1. İlk dönemlerinde denize kıyısı olmadığı için
donanması olmayan Osmanlı Devleti'nin,
sınırları genişledikçe denizcilik faaliyetleri
gelişmeye başlamıştır.
en büyük tersanesi ise Haliç Tersanesi’dir.
Aşağıdaki beyliklerden hangisinin alınması bu duruma katkı sağlamamıştır?
✎ Osmanlı donanması en parlak dönemini Kanuni döneminde yaşamıştır. Bu dönem-
de “Kaptan-ı Derya”lık makamı oluşturulmuştur.
A) Karesioğulları
B) Aydınoğulları
C) Germiyanoğulları
D) Candaroğulları
E) Saruhanoğulları
 Osmanlı Devleti’nde ilk kaptan-ı derya Barbaros (Hızır) Hayreddin Paşa’dır.
✎ Donanma askerlerine levent ve azap, donanma komutanına Reis, donanmanın ba-
şındaki en büyük komutana ise Kaptan-ı Derya denilmiştir. Deniz subaylarına ise
Patrona denilmiştir.
2.
I.
✎ Ünlü Osmanlı denizcileri arasında; Piri Reis, Seydi Ali Reis, Murat Reis, Turgut Reis,
levent,
II. cebeci,
Kılıç Ali Paşa, Kemal Reis, Barbaros Hayreddin Paşa sayılabilir. Bunlardan Piri Reis
“Kitâb-ı Bahriye” (Deniz Kitabı), Seydi Ali Reis ise “Mir’at-ü’l Memâlik” (Memleketlerin Aynası) isimli eserleri yazmışlardır.
III. derbentçi
Yukarıdakilerden hangileri Osmanlı donanmasıyla ilgilidir?
✎ Osmanlı donanmasında gemilere Kadırga, Firkate, Karamürsel, Kırlangıç, Baştarda,
A) Yalnız I
Kalıta, Kalyon ve Mavna gibi isimler verilmiştir.
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
3. Kanuni Sultan Süleyman döneminde
Hint Deniz Seferlerine katılan ve “Mir’atü’l Memalik” adlı eseriyle ünlü denizci
aşağıdakilerden hangisidir?
III. TOPRAK SİSTEMİ
OSMANLI DEVLETİ’NDE TOPRAK SİSTEMİ
A) Piri Reis
B) Kılıç Ali Paşa
C) Seydi Ali Reis
D) Kemal Reis
E) Barbaros Hayreddin Paşa
MİRÎ ARAZİ
MÜLK ARAZİ
 Mülkiyeti devlete aittir.
 Alınıp satılamaz, devredilemez ve kiralanamazdı.
 Kullanım hakkı miras bırakılabilirdi.
 Kişiler bu topraklar üzerinde kiracı konumundadır.
4.
 Mülkiyeti kişilere ait olup,
daha çok bağ, bahçe, tarla
gibi taşınmaz mallardan
oluşur.
I.
Mülkiyeti devlete aittir.
 Alınıp satılabilir, devredilebilir, kiralanabilir ya da
vakfedilebilirdi.
Yukarıdakilerden hangileri mirî arazinin
özellikleri arasında yer alır?
II. Alınıp satılamaz, devredilemez ve
kiralanamazdı.
III. Kullanım hakkı miras bırakılabilirdi.
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
Öşrî
Topraklar
Haracî
Topraklar
C) I ve II
E) I, II ve III
5. Osmanlı Devleti'nde uygulanan dirlik sisteminde, toprağın sahibi devlet olup toprağın geliri dirlik sahibine verilmiştir.
Osmanlı Devleti'ndeki bu uygulamanın,
aşağıdakilerden hangisini engellediği
savunulabilir?
A) Üretimde sürekliliğin sağlanmasını
Dirlik
Mukataa Paşmaklık Arpalık Malikâne
Vakıf
Metruk
Mevat
B) Toprak üzerinde feodal bir yapının oluşmasını
C) Sosyal devlet anlayışının gelişmesini
Has
D) Merkezî otoritenin sağlanmasını
E) Müsadere usulünün kaldırılmasını
Zeâmet
Tımar
Yurtluk Ocaklık
Eşkinci
Mustahfız
Hizmet
1-C
2-A
3-C
4-E
5-B
~ 91 ~
“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”
KPSS / Tarihin Pusulası
A) MİRÎ ARAZİ VE BÖLÜMLERİ
✎ Mirî yani mülkiyeti devlete ait olan araziler, alınıp satılamaz, devredilemez, kiraya
verilemez ya da miras bırakılamazdı. Kendi içinde on bölüme ayrılan mirî arazinin
en önemli kısmı dirlik arazileridir.
1. Osmanlı Devleti’nde dirlik arazinin, gelirlerine göre büyükten küçüğe doğru sıralanışı aşağıdaki seçeneklerin hangisinde
doğru verilmiştir?
A) Zeâmet-Has-Tımar
B) Has-Tımar-Zeâmet
MİRÎ ARAZİNİN BÖLÜMLERİ
C) Zeâmet-Tımar-Has
D) Tımar-Zeâmet-Has
 Mirî arazinin en önemli bölümünü oluşturur.
 Bu arazi üzerinde ekip biçenler, vergilerini memurlara ve sipahilere
öder, böylece devlet hazinesinden memur ve sipahi maaşları için
harcama yapılmamış olurdu.
 Dirlik arazi gelirlerine göre 3 kısma ayrılmıştır. Bunlar:
1) Has
 Geliri 100.000 akçeden fazla olan, üst düzey devlet adamları ve
hanedan üyelerine verilen topraklardır.
 Has sahipleri, gelirleri oranında her 5.000 akçe için “cebelü” denilen
atlı asker beslemek zorundaydı.
Dirlik Arazi
2) Zeâmet
 Geliri 100.000 ile 20.000 akçe arasında değişen, orta düzey devlet
adamlarına verilen topraklardır.
 Zeâmet sahipleri, gelirleri oranında her 5.000 akçe için cebelü
beslemek zorundaydı.
3) Tımar
 Geliri 20.000 ile 3.000 akçe arasında değişen, küçük dereceli devlet
memurlarına ve bazı askerlere verilen topraklardır.
 Tımar sahipleri (Tımarlı Sipahi) gelirlerinin ilk 3.000 akçesini “kılıç
tımarı” adı altında kendi geçimlerine ayırırlardı. Geri kalan her 3.000
akçe için cebelü beslemek zorundaydı.
 Tımarlar, dirlik arazinin en önemli ve en yaygın olan kısmıydı.
Mukataa
 Geliri doğrudan devlet hazinesine giren, devletin bir anlamda nakit
para ihtiyacının karşılandığı topraklardır. (Havas-ı Hümâyun)
 Bu toprakların gelirleri “İltizam” yolu ile toplanırdı. Vergileri toplama
ihalesini kazanan kişilere ise Mültezim denirdi.
Paşmaklık
 Geliri padişahın annesine, eşine ve kızlarına ayrılan topraklardır.
Arpalık
 Üst düzey devlet görevlilerine emeklilik döneminde geçimlerini
sağlamaları için geliri bırakılan topraklardır.
Malikâne
 Padişahın kendisine yakın olan bazı devlet adamlarına üstün hizmetlerine karşılık özel mülk olarak verdiği topraklardır. Devlet bu toprakları daha sonra Müsadere Usûlü ile geri alabilirdi.
Yurtluk
 Geliri sınır boylarında görev yapan kişilere ayrılan topraklardır.
Ocaklık
 Geliri kale muhafızlarına ve tersane giderlerine ayrılan topraklardı.
Vakıf
 Geliri ilmî, dinî ve sosyal kurumlara (cami, medrese, bedesten vb.)
ayrılan topraklar olup, devlet bu arazilerden vergi almazdı.
 Vakıf yöneticilerine “mütevellî” denirdi.
Metruk
 Halkın ortak kullanımına terk edilen, otlak, pazar yeri, çarşı, yol,
mezarlık gibi topraklardır.
Mevat
 Tarıma elverişsiz, bataklık, çöl, kayalık gibi verimsiz topraklardır.
E) Has-Zeâmet-Tımar
2.
I.
has,
II. vakıf,
III. mukataa
Yukarıdakilerden hangileri, Osmanlı Devleti’nde dirlik türlerinden biri değildir?
A) Yalnız I
C) I ve II
E) I, II ve III
3. Osmanlı Devleti’nde “Havas-ı Hümâyun”
olarak geliri doğrudan devlet hazinesine
giren ve devletin bir anlamda nakit para
ihtiyacının karşılandığı toprak türü aşağıdakilerden hangisidir?
A) Mukataa
B) Malikâne
D) Tımar
C) Has
E) Paşmaklık
4. Osmanlı Devleti’nde “geliri padişahın annesine, eşine ve kızlarına ayrılan topraklar”
ile “üstün hizmetlerine karşılık bazı devlet
görevlilerine verilen topraklar” aşağıdakilerden hangisinde bir arada verilmiştir?
A) Paşmaklık-Ocaklık
B) Yurtluk-Vakıf
C) Malikâne-Arpalık
D) Vakıf-Metruk
E) Paşmaklık- Malikâne
5. Osmanlı Devleti’nde;
I.
malikâne,
II. dirlik,
III. yurtluk
toprak türlerinden hangileri, ordunun asker ihtiyacını karşılamaya yöneliktir?
A) Yalnız I
~ 92 ~
B) Yalnız II
D) II ve III
B) Yalnız II
D) II ve III
1-E
2-D
C) I ve II
E) I, II ve III
3-A
4-E
5-B
KPSS / Tarihin Pusulası
“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”
Dirlik (Tımar) Sisteminin Faydaları
❆ Devlet, para ödemeden büyük bir orduya sahip olmuştur.
1. Osmanlı’da uygulanan dirlik sisteminin;
I.
❆ Üretimin devamlılığı sağlanmıştır.
ordunun asker ihtiyacını karşılamak,
II. tarımsal üretimi artırmak,
❆ Devlet memurlarının maaşları karşılanmıştır.
III. hazineye gelir elde etmek
❆ Hazinenin yükü hafiflemiştir.
❆ Vergilerin toplanması kolaylaşmıştır.
amaçlarından hangilerini sağlamaya yönelik olduğu savunulabilir?
❆ Ülkede asayiş ve düzen sağlanmıştır.
A) Yalnız I
❆ Taşrada devlet otoritesi sağlanmıştır.
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
B) MÜLK ARAZİ VE BÖLÜMLERİ
MÜLK ARAZİNİN BÖLÜMLERİ
Öşrî Arazi
 Mülkiyeti Müslümanlara ait olan topraklardır.
 Bu toprakların sahipleri, devlete arazi vergisi olarak resm-i çift, ürün
vergisi olarak da öşür öderdi.
Haracî Arazi
 Mülkiyeti gayr-i müslimlere ait olan topraklardır.
 Bu toprakların sahipleri ise, devlete arazi vergisi olarak ispenç
(muvazzaf haracı), ürün vergisi olarak da haraç (mukassem haracı)
öderdi.
IV. MALİYE VE EKONOMİ
✎ Osmanlı Devleti’nde maliye ve ekonomiden sorumlu görevli defterdardı.
2. Aşağıdakilerden hangisi tımar sisteminin
sağladığı faydalardan biri değildir?
A) Devlet, hazinesinden para harcamadan
büyük bir orduya sahip olmuştur.
B) Üretimin devamlılığı sağlanmıştır.
C) Vergilerin toplanması kolaylaşmıştır.
D) Ülkede asayiş ve düzen sağlanmıştır.
E) Sağlık, eğitim gibi. çeşitli hayır kurumlarına gelir elde edilmiştir.
3. Osmanlı Devleti’nin toprak yönetiminde,
aşağıdakilerden hangisi, arazi çeşitlerinden biri değildir?
A) Lonca
✎ Ekonomide, tarım ve hayvancılık ön planda olup, bunun yanında ticaret ve sanayi
B) Malikâne
D) Tımar
de kısmen gelişme göstermiştir.
C) Yurtluk
E) Zeâmet
A) TARIM
✎ Osmanlı Devleti’nde ekonominin temeli tarıma dayanıyordu. Tarım, genellikle gö-
4.
I.
çebe yaşamayan yerleşik halkın temel ekonomisini oluşturuyordu.
malikâne,
II. haraciye,
✎ Devletin önemli gelirleri arasında olan vergilerin büyük bir bölümü tarımsal faali-
III. mukataa
yetlerden alınıyordu. (Vergiler kısmı ileride ayrıca ele alınacaktır.)
Yukarıdakilerden hangileri Osmanlı toprak yönetiminde “mülk” topraklar arasında yer alır?
B) HAYVANCILIK
A) Yalnız I
✎ Osmanlı Devleti’nde hayvancılık, genellikle göçebe yaşayan halkın temel ekonomik
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
faaliyetiydi.
✎ Hayvancılık faaliyetlerine bağlı olarak, dokumacılık ve dericilik faaliyetleri de geliş-
me göstermiştir.
✎ Devlet göçebe yaşayan halktan hayvancılıkla ilgili çeşitli vergiler almıştır.
5.
I.
menzil,
II. mekkâri,
III. derbent
C) TİCARET
Yukarıdakilerden hangileri Osmanlı ticarî hayatıyla ilgilidir?
1) Dış Ticaret
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
✎ Osmanlı Devleti’nde dış ticarete son derece önem verilmiş, bu amaçla kervansaray
C) I ve II
E) I, II ve III
inşa edilmiş ve ticarî hayatın gelişmesi için birtakım teşkilâtlar kurulmuştur.
✎ Bu teşkilâtlar içerisinde menzil teşkilâtı, derbentçiler ve mekkâri taifesi vardır.
1-C
2-E
3-A
4-B
5-E
~ 93 ~
“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”
Ticaret yolları üzerinde taşımacılığın hızlı bir şekilde yapılmasına ve kervanların sefer yapmalarına
olanak sağlayan teşkilâttır.
Menzil Teşkilâtı
Derbent Teşkilâtı
Ticaret yolları üzerindeki geçitlerde güvenlik sistemini sağlayan teşkilâttır.
Mekkâri Taifesi
Yolcu ve mal taşıma işlerini meslek edinen gruplara verilen isimdir. (Taşımacılık)
 Osmanlı Devleti’nde uluslararası ticaret seferi yapan kişilere “hacegi” adı verilmiştir.
KPSS / Tarihin Pusulası
1. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı Devleti’nde ticaretle ilgili bir kavram değildir?
A) Derbent
B) Hacegi
D) Mekkâri
C) Narh
E) Mütevellî
2. Osmanlı Devleti'nde esnaf birliği olarak bilinen loncalar tarafından; üretilen malların
kalitesi ve fiyatı kontrol edildiği gibi, teşkilâta üye olanlara meslekî eğitim de verilmiştir.
Buna göre lonca teşkilâtı ile ilgili;
I.
Tarımsal üretimi artırmayı amaçlamıştır.
II. Üreticinin ve tüketicinin haklarını korumuştur.
2) İç Ticaret
✎ Osmanlı Devleti’nde çeşitli alanlarda faaliyet gösteren zanaatkârların kendi arala-
rında birleşerek oluşturdukları dinî ve ekonomik karakterli teşkilâta Lonca Teşkilâtı
adı verilmiştir.
III. Üyelere pozitif bilimlerle ilgili dersler verilmiştir.
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
✎ Aynı işi yapan esnafların oluşturduğu ve bir anlamda “meslek örgütlenmesi” olan
C) Yalnız III
E) II ve III
Lonca Teşkilâtı dışında esnaflık ve zanaatkârlık yapmak mümkün değildi.
✎ Yardımlaşma ve dayanışma esasına dayanan bu teşkilâtta, “hirfet” adı verilen her
meslek grubunun (kunduracı, neccâr (marangoz), demirci...) bir loncası bulunurdu.
Lonca Teşkilâtı’nın Görevleri
❆ Esnaflar ve halk arasında ortaya çıkan anlaşmazlıkları gidermek
❆ Ürünlerin satış fiyatını belirlemek (Narh kesmek)
3. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti’nde bir esnaf örgütlenmesi olan lonca
teşkilâtının görevlerinden biri değildir?
A) Dükkân açma ve çalışma izni anlamına
gelen gedik belgesi (ruhsat) vermek
B) Üretici ve tüketiciyi korumak
❆ Üretici ve tüketiciyi korumak
C) Tarımsal üretimi desteklemek
❆ Hammadde teminini ve dağıtımını sağlamak
D) Ürünlerin satış fiyatını belirlemek (Narh
kesmek)
❆ Üretilen malların kalite kontrollerini yapmak
❆ Dükkân açma ve çalışma izni anlamına gelen gedik belgesi (ruhsat) vermek
E) Malların kalite kontrollerini yapmak
Lonca Teşkilâtı’nın Özellikleri
❄ Loncalarda usta-kalfa-çırak ilişkisi içerisinde “Meslekî Eğitim” verilmiştir.
❄ Loncalardaki her bir küçük meslek grubuna “hirfet” adı verilmiştir.
❄ Gayr-i müslimlerin de bu teşkilâta üye olabilmesine imkân verilmiştir.
❄ Üretim standartlarını belirleyen kurallara İhtisap Kanunları denilmektedir.
4. Osmanlı Devleti’nde, her birinde tek bir
cins ticaret maddesinin toptan satışının
ya da dağıtımının yapıldığı kapalı pazar
yerlerine ne ad veriliyordu?
A) Lonca
B) Bedesten
D) Kapan Hanı
❄ Loncalar kadı ve ona bağlı muhtesipler tarafından denetlenmiştir.
C) İmâret
E) Arasta
❄ Esnafın uymakla yükümlü olduğu meslekî ilkelere fütüvvetnâme adı verilmiştir.
❄ Lonca Teşkilâtı’nın başkanına şeyh adı verilmiştir.
❄ Şeyhin yardımcıları arasında kethüda, yiğitbaşı ve ehl-i hibre yer alıyordu.
 Loncalarda uzman kişilere Ehl-i Hibre denirdi. Bu kişiler, üretilen malların nitelikleri
hakında görüş bildirirlerdi.
5. Osmanlı Devleti’nde, lonca teşkilâtı bünyesinde verilen dükkân açma ve çalışma
izin belgesine ne ad veriliyordu?
A) Gedik
B) Ehl-i Hibre
D) İhtisap
C) Narh
E) Hirfet
✎ Osmanlı Devleti’nde her birinde tek bir cins ticaret maddesinin toptan satışının ya
da dağıtımının yapıldığı kapalı pazar yerlerine Kapan Hanı denirdi. Mallar burada
kapan emini tarafından eşit olarak satıcılara ya da imalâtçılara dağıtılırdı.
~ 94 ~
1-E
2-B
3-C
4-D
5-A
KPSS / Tarihin Pusulası
“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”
V. OSMANLI DEVLETİ’NDE PARA
1.
OSMANLI DEVLETİ’NDE PARA
I.
sikke,
II. guruş,
III. mangır
MADENÎ PARA
KÂĞIT PARA
Yukarıdakilerden hangileri Osmanlı Devleti’nde madenî para olarak kullanılmıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
☸ Sikke
C) I ve II
E) I, II ve III
☸ Kaime-i Mutebere
☸ Akçe
☸ Guruş
☸ Mecidiye
☸ Sultanî
2. Osmanlı Devleti’nde sırasıyla;
İlk bakır para
Osman Bey
I.
ilk bakır para,
II. ilk gümüş para,
☸ Metelik
☸ Pul
☸ Para
☸ Mangır
İlk gümüş para
Orhan Bey
İlk altın para
Fatih Sultan Mehmet
III. ilk altın para
aşağıdaki hangi padişahlar tarafından
bastırılmıştır?
I
A) Orhan Bey
☸ Altın Lira
İlk kâğıt para
Abdülmecit
II
III
I. Murat
II. Osman
B) Osman Bey II. Mehmet II. Murat
C) Osman Bey Orhan Bey II. Mehmet
D) I. Bayezid
II. Murat
II. Mehmet
E) Orhan Bey
I. Mehmet
II. Murat
 Osmanlı Devleti’nde ilk büyük enflasyonun gerçekleştiği ve buna bağlı olarak da ilk
para ayarlamasının yapıldığı yüzyıl XVI. yüzyıldır. Bu etkili ve büyük enflasyon III.
Murat döneminde 1593’te gerçekleşmiştir.
3. Osmanlı Devleti’nde, ilk büyük enflasyonun gerçekleştiği ve buna bağlı olarak
da ilk para ayarlamasının yapıldığı yüzyıl
aşağıdakilerden hangisidir?
VI. OSMANLI DEVLETİ’NDE BANKACILIK
A) XV.
B) XVI.
D) XVIII.
C) XVII.
E) XIX.
OSMANLI DEVLETİ’NDE AÇILAN BANKALAR
Bank-ı Dersa’adet
 1847’de açılmış olan ilk Osmanlı bankasıdır.
 1856’da İngilizlerin girişimleriyle açılmıştır.
Bank-ı Osmanî
(Osmanlı Bankası)
Memleket Sandıkları
 1863’te Fransa’nın da ortaklığı ile Bank-ı
Osmanî-i Şahâne adını almıştır.
Ziraat Bankası
Osmanlı İtibar-ı Millî Bankası
A) Bank-ı Dersa’adet
B) Bank-ı Osmanî
C) The Ottoman Bank
D) Ziraat Bankası
E) Osmanlı İtibar-ı Millî Bankası
 1930’a kadar kâğıt para basma yetkisine sahip
olmuştur.
 1863’de çiftçiye kredi vermek amacıyla
kurulmuştur.
 Ziraat Bankası’nın temelini oluşturmuştur.
İstanbul Emniyet Sandığı
4. 1847’de açılan ilk Osmanlı bankası aşağıdakilerden hangisidir?
 1868’de Memleket Sandıkları’na benzer bir
amaçla kurulmuştur.
 1888’de II. Abdülhamit döneminde açılmıştır.
 Osmanlı Devleti’nin ilk millî bankası sayılır.
 İttihat ve Terakki yönetimi zamanında açılmıştır.
5. Osmanlı Devleti’nde, “Kaime-i Mutebere”
olarak bilinen ilk kâğıt para aşağıdaki padişahlardan hangisinin döneminde bastırılmıştır?
A) Abdülaziz
B) II. Mahmut
C) II. Abdülhamit
D) Abdülmecit
E) V. Mehmet Reşat
1-E
2-C
3-B
4-A
5-D
~ 95 ~
“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”
KPSS / Tarihin Pusulası
VII. OSMANLI DEVLETİ’NDE VERGİ SİSTEMİ
✎ Osmanlı maliyesinin en önemli gelir kaynakları arasında vergiler geliyordu.
1.
✎ Vergiler, Osmanlı vesikalarında “resm” ya da “rüsûm” adlarıyla geçmektedir.
I.
✎ Osmanlı Devleti’nde vergiler Şer’i (Tekâlif-i Şer’iye) ve Örfî (Tekâlif-i Örfiye) olmak
II. cizye,
III. haraç
üzere iki ana bölüme ayrılmaktadır.
Osmanlı Devleti’nde yukarıdaki vergilerden hangileri sadece gayr-i müslim halktan alınan vergilerdir?
☸ Şer’i Vergiler (Tekâlif-i Şer’iyye): Şeriat kuralları ile Kur’an-ı Kerim ve sünnete
dayanan vergilerdir.
A) Yalnız I
☸ Örfî Vergiler (Tekâlif-i Örfiye): Malî sıkıntılar nedeniyle devlet tarafından zorunluluk sonucu uygulanan vergilerdir.
OSMANLI DEVLETİ’NDE VERGİLER
öşür,
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
2.
I.
cizye,
II. öşür,
III. ispenç
Şer’i Vergiler
Yukarıdakilerden hangileri şer’i vergiler
arasında yer almaz?
Örfî Vergiler
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
☸ Öşür (Âşar)
☸ Haraç
C) Yalnız III
E) I, II ve III
☸ Adet-i Ağnam
☸ Bâc-ı Bazar
☸ Bâd-ı Heva
☸ Cizye
☸ Çiftbozan
3.
I.
☸ Resm-i Çift
adet-i ağnam,
II. çiftbozan,
☸ Avârız
III. bennak
☸ İspenç
☸ Mücerred
Osmanlı Devleti’nde, yukarıdakilerden
hangileri örfî vergiler arasında yer alır?
☸ Bennak
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
☸ Arusâne
C) I ve II
E) I, II ve III
☸ Cerîme (Niyâbet)
☸ Amediye
☸ Derbent
☸ Yâve (Kaçgun)
☸ İhtisap Resmi
☸ Canavar Resmi
4. Osmanlı Devleti’nde askerlik çağına gelmiş gayr-i müslim erkeklerden, askerlik
yapmamaları karşılığında alınan ve edna,
âlâ, evsat gibi çeşitli ödeme kademeleri
olan vergi aşağıdakilerden hangisidir?
A) İspenç
A) ŞER’İ VERGİLER (TEKÂLİF-İ ŞER’İYYE)
Öşür (Âşar)
Haraç
 1925’te bu vergi (aşar) Halkçılık ilkesi doğrultusunda kaldırılmıştır.
 Gayr-i müslimlerden alınan ürün vergisidir.
 1856 Islahat Fermanı ile bu vergi kaldırılmıştır.
 Cizye vergisi çocuk, kadın ve papazlardan alınmazdı.
 Cizye vergisi ödeyen gayr-i müslim erkekler, Müslüman olmaları
durumunda bu vergiden muaf tutulurdu.
 Bu vergi de 1856 Islahat Fermanı ile kaldırılmıştır.
~ 96 ~
C) Cizye
E) Cerîme
 Müslümanlardan alınan 1/10 oranındaki ürün vergisidir.
 Gayr-i müslim erkeklerden askerlik yapmamaları karşılığında
alınan vergi olup; edna, âlâ, evsat gibi ödeme kademeleri vardı.
Cizye
B) Haraç
D) Yâve
5.
I.
öşür,
II. çift resmi,
III. mücerred
Yukarıdakilerden hangileri örfî vergiler
arasında yer almaz?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
1-D
2-C
C) I ve II
E) I, II ve III
3-E
4-C
5-A
KPSS / Tarihin Pusulası
“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”
B) ÖRFÎ VERGİLER (TEKÂLİF-İ ÖRFİYE)
✎ Örfî vergiler, malî sıkıntıları gidermek için devlet tarafından zorunlu olarak alınan
vergilerdir. Bu vergiler başlıca şunlardır:
1.
 Pazar yerlerindeki çarşı ve pazar esnafından alınan vergidir.
Adet-i Ağnam
Hayvan vergisidir. Genellikle küçükbaş hayvanlar üzerinden
alınırdı. (Daha çok konar-göçerlerin ödediği vergidir.)
 Gayr-i müslim çiftçilerden alınan toprak
Pazar yerlerindeki çarşı ve pazar esnafından alınan vergidir.
 Hayvan vergisidir. Genellikle küçükbaş
vergisidir.
 Dirlik toprakları üzerinde suç işleyenlerden alınan vergidir.
Bâc-ı Bazar
hayvanlar üzerinden alınırdı.
Bâd-ı Hevâ
Bir kişinin malına ve mülküne zarar verenlerden alınan tazminat
vergisidir.
Resm-i Çift
Müslüman çiftçilerden, toprağın büyüklüğü ve medenî haline
göre alınan toprak vergisidir.
Çiftbozan
Toprağını boş bırakan ya da 3 yıl arka arkaya ekmeyenlerden
alınırdı. Amaç üretimde sürekliliği sağlamaktır.
Osmanlı vergi sistemi ile ilgili verilen bu
bilgilerle aşağıdaki vergi türleri eşleştirildiğinde hangisi dışarıda kalır?
A) Cerîme
Avârız
Olağanüstü durumlarda (sel, yangın, deprem, savaş…) alınan
vergidir. Sıkıntılar nedeniyle zamanla sürekli hale dönüşmüştür.
Mücerred
E) Ağnam
2. Osmanlı Devleti’nde savaş, yangın, deprem gibi olağanüstü durumlarda halktan
alınan, ancak zamanla sürekli hale gelen
vergi çeşidi aşağıdakilerden hangisidir?
A) Avârız
İspenç
C) İspenç
B) Avârız
D) Bâc
B) Bennak
D) Arûsane
Gayr-i müslim çiftçilerden alınan toprak vergisidir.
C) Cizye
E) Öşür
Evlenme çağına gelmiş ancak ailesinin yanında oturan bekâr
çiftçilerden alınan vergidir.
3. Osmanlı Devleti’nde;
Bennak
Evli olup yarım çift toprak eken erkeklerden alınan vergidir.
I.
öşür,
II. çift resmi,
III. adet-i ağnam
Arusâne
Evlilik esnasında kız tarafının tımar sahibine ödediği vergidir.
vergilerinden hangileri, daha çok konargöçer halktan alınırdı?
A) Yalnız I
Cerîme
Amediye
Derbent
Dirlik toprakları üzerinde suç işleyenlerden alınan vergidir.
C) Yalnız III
E) II ve III
Gümrük vergisidir. Dış ülkelerden gelen mallardan alınır.
Yol, geçit ve köprülerden alınan vergidir.
4. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı Devleti’nde “Tekâlif-i Örfiyye” olarak adlandırılan örfî vergilerden biri değildir?
A) Yâve
Yâve (Kaçgun)
Kaybolan bir hayvanın devlet tarafından bulunması halinde
hayvan sahibinden alınan vergidir.
İhtisap Resmi
Damga, ölçü, tartı vb. ticarî işlemlerden alınan vergidir.
Canavar Resmi
B) Yalnız II
D) I ve II
Gayr-i müslimlerden alınan domuz vergisidir.
B) Mücerred
D) Amediye
C) İhtisap
E) Cizye
5. Osmanlı Devleti’nde, tarımsal üretimde
sürekliliği sağlamak amacıyla toprağını
mazeretsiz yere boş bırakan köylüden
alınan vergi aşağıdakilerden hangisidir?
A) Âvarız
B) Ağnam
D) Çiftbozan
C) Öşür
E) Bâd-ı Heva
 DİKKAT!... Değerli adaylar, Osmanlı vergi sistemine ilişkin çıkabilecek sorularla ilgili
olarak, özellikle hangi vergilerin “şer’i” hangilerinin “örfî” olduğu iyi bilinmelidir.
1-B
2-A
3-C
4-E
5-D
~ 97 ~
“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”
KPSS / Tarihin Pusulası
☸ OSMANLI DEVLETİ’NDE HAZİNE
✎ Osmanlı Devleti’nde 3 tür hazine vardı. Bunlar;
Hazine-i Âmire
(Dış Hazine)
1. Osmanlı Devleti’nde, devletin tüm gelirlerinin toplandığı ve her türlü malî işlerin
yürütüldüğü Hazine-i Âmire’den;
Devletin tüm gelirlerinin aktarıldığı devlet hazinesidir.
Başlıca sorumlu Defterdardır.
I.
şeyhü’l-islâm,
II. defterdar,
III. kazasker
Hazine-i Enderun
(İç Hazine)
Olağanüstü durumlarda kullanılmak üzere oluşturulan
tedbir hazinesidir.
makamlarından hangilerinin sorumlu olduğu söylenebilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
Ceb-i Hümâyun
Hazinesi
C) I ve II
E) I, II ve III
Mısır eyâleti gelirlerinin katıldığı ve padişahın kişisel tahsisatı anlamına gelen hazinedir.
2. Osmanlı Devleti’nde, bir bölgenin gelirinin açık artırma (ihale) yoluyla peşin para karşılığında şahıslara kiralanması sistemine ne ad veriliyordu?
☸ İltizam Sistemi
✎ Devlete ait gelirleri toplama hakkının açık artırma (ihale) yoluyla peşin paraya şa-
A) Müsadere
B) Narh
D) İltizam
hıslara kiralanması sistemine “İltizam Sistemi”, bu sistemin uygulandığı topraklara
ise “Mukataa” adı verilmiştir.
C) Malikâne
E) Esham
✎ XVI. yüzyıldan sonra uygulamaya konulan bu sistemde, devlete ait vergilerin top-
lanması genellikle 3 yıl için açık artırmaya çıkarılır, en yüksek bedeli veren kişiye de
devredilirdi. Bu ihaleyi kazanan kişiye “mültezim” adı verilmiştir.
3. Osmanlı Devleti’nde;
✎ Bu sistemin en önemli yararı devletin acil para ihtiyacını karşılamasıdır.
I.
✎ Öte yandan tımarların mukataa haline getirilip mültezime verilmesi ise bazı olum-
II. tımar,
suz sonuçları da beraberinde getirmiştir. Bunlar;
 Mültezimin baskısı altında kalan halk vergisini ödeyememiş ve buna bağlı olarak
da toprağını terk etmiştir.
iltizam,
III. müsadere
sistemlerinden hangileri devletin nakit
para ihtiyacını karşılamaya yöneliktir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
 İltizamların genellikle o bölgedeki zengin ve güçlü kişilere (âyan) verilmesi, taşradaki âyanların güç kazanmasına olanak sağlamıştır.
C) Yalnız III
E) II ve III
 Taşrada asker yetiştirilememiş ve devlet otoritesi zayıflamıştır.
 Hazinenin askerî masrafları artmış ve tımar sisteminin sona erme sürecini hızlandırmıştır.
4. Osmanlı Devleti’nde,
I.
mukataa,
II. vakıf,
✎ İltizam Sistemi Tanzimat’a (1839) kadar yürürlükte kalmıştır.
III. zeâmet
toprak türlerinden hangilerinde iltizam
sistemi uygulanmıştır?
A) Yalnız I
VIII. OSMANLI DEVLETİ’NDE HUKUK
B) Yalnız II
D) I ve III
C) Yalnız III
E) II ve III
HUKUK SİSTEMİ
5. Osmanlı hukuk sisteminin oluşumunda;
I.
Şer’i Hukuk
Fethedilen bölgelerde
önceki uygulamalar
Örfî Hukuk
eski Türk gelenekleri,
II. şer’i hukuk kuralları,
III. fethedilen bölgelerdeki hukuk sistemleri
unsurlarından hangilerinin etkili olduğu
savunulabilir?
✎ Osmanlı Devleti hukuk alanında kendinden önceki Türk-İslâm devletlerinde olduğu
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
gibi Şer’i ve Örfî hukuk kurallarını temel almıştır.
C) I ve II
E) I, II ve III
✎ Ayrıca fethedilen bölgelerde daha önceki uygulamalar da Osmanlı hukuk sistemi-
nin oluşmasında etkili olmuştur. Bu yüzden Osmanlı’da hukuk birliği oluşmamıştır.
~ 98 ~
1-B
2-D
3-A
4-A
5-E
KPSS / Tarihin Pusulası
“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”
✎ Şer’i hukuk temelini İslâm hukukundan almış olup, Müslüman halk için geçerli olan
hukuk sistemidir. Gayr-i müslimler kendi hukuk kurallarına göre yargılanmıştır.
✎ Örfî hukuk ise temelini eski Türk geleneklerinden, fermanlardan, beratlardan, ka-
nunnâmelerden ve adaletnâmelerden almıştır. Örfî hukuk kuraları daha çok sosyal
yaşamın düzenlenmesini sağlamıştır.
✎ Fatih Sultan Mehmet, örfî hukuk kurallarını düzenlemiş ve ilk Osmanlı kanunnâme-
si olan “Kanunnâme-i Âl-i Osman” ile örfî hukukta bütünlüğü sağlamıştır.
✎ Osmanlı Devleti’nde adalet işlerinin Divân-ı Hümâyun’daki temsilcisi kazaskerdi.
1. Osmanlı Devleti’nde;
I.
fermanlar,
II. kannunnâmeler,
III. adaletnâmeler
belgelerinden hangilerinin örfî hukuk
kapsamında olduğu savunulabilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
✎ İlmiye teşkilâtının ve din âlimlerinin başı sayılan şeyhü’l-islâmın ise yargılama yet-
C) I ve II
E) I, II ve III
kisi yoktu. Sadece divanda alınan kararların dine uygun olup olmadığı konusunda
fetva (ifta) verirdi.
✎ Adalet işlerine ve davalara kazaskerin tayin ettiği kadılar bakardı.
 Osmanlı Devleti’nde mahkemelerde alınan kararlar “Şer’iyye Sicilleri” adı verilen
defterlere kaydedilirdi.
2. Osmanlı Devleti’nde adalet ve eğitim işlerinin Divân-ı Hümâyun’daki temsilcisi
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Kazasker
B) Nişancı
C) Sadrazam
D) Kadı
E) Şeyhü’l-islâm
☸ Kadıların Özellikleri ve Yetkileri
✎ Kadılar devletten maaş almaz, davalardan aldıkları harçlarla geçinirlerdi.
✎ Ferman ve beratların halka ulaşmasını sağlarlardı.
✎ Halkın istek ve şikâyetlerini Divân-ı Hümâyun’a bildirirlerdi.
✎ Evlenme (nikâh), boşanma, miras ve ticaret gibi konularda davalara bakar, ayrı-
ca kişiler arasındaki anlaşmazlıkları çözerlerdi.
✎ Vergi oranlarını belirler, noter vazifesi görürlerdi.
3. Osmanlı Devleti’nde, mahkemelerde alınan kararların kaydedildiği defterler aşağıdakilerden hangisidir?
A) Tahrir Defterleri
✎ Vakıfları denetler, vakıf işlerinin düzenli olmasını sağlarlardı.
B) Tereke Defterleri
C) Şer’iyye Sicil Defterleri
✎ Kazâlarda belediye işlerini yürütürlerdi.
D) Mühimme Defterleri
✎ Aldıkları kararların kanunlara uygun olup olmadığını Şuhüdû’l-hâl denetlerdi.
E) Vakıf Defterleri
OSMANLI DEVLETİ’NDE MAHKEMELER
4. Aşağıdakilerden hangisi kadıların idarî
ve adlî yetkilerinden biri değildir?
Tanzimat’a Kadar
Tanzimat’tan Sonra
A) Halkın şikâyetlerini divana bildirmek
B) Esnaf ve zanaatkârları denetlemek
C) Vakıfların denetlenmesini sağlamak
Şer’i Mahkemeler
Müslümanlar arasındaki davalara
bakardı.
Şer’i Mahkemeler
Müslümanların evlenme, boşanma,
miras gibi davalarına bakardı.
Cemaat Mahkemeleri
Gayr-i müslimlerin davalarına, kendi
dinlerine göre bakardı.
Cemaat Mahkemeleri
Önceki gibi devam etmiştir.
Konsolosluk Mahkemeleri
Elçiliklere bağlı olarak çalışır, yabancılara ait davalara bakardı.
Konsolosluk Mahkemeleri
Önceki gibi devam etmiştir.
D) Nikâh ve evlenme işlemlerini yapmak
E) Kazâlarda belediye işlerini yürütmek
5. Osmanlı Devleti’nde;
I.
ticaret,
II. cemaat,
Nizâmiye Mahkemeleri
Cinayet, ticaret gibi konular dışında
davalara bakardı. (Batı yasaları ile)
Ticaret Mahkemeleri
Osmanlı vatandaşları ile yabancılar
arasındaki anlaşmazlıklara bakardı.
III. konsolosluk
mahkemelerinden hangileri Tanzimat
Dönemi’ne kadar faaliyet göstermiştir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
1-E
2-A
C) I ve II
E) I, II ve III
3-C
4-B
5-D
~ 99 ~
“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”
KPSS / Tarihin Pusulası
IX. OSMANLI DEVLETİ’NDE TOPLUM YAPISI
✎ Osmanlı toplumu, yönetenler (Askerî/Berâya) ve yönetilenler (Reâya/Teba) olmak
üzere iki kısma ayrılmaktadır. Yönetenler sınıfı da kendi içinde; Seyfiye, İlmiye ve
Kalemiye şeklinde üç kısma ayrılmıştır.
1. Osmanlı Devleti’nde Divân-ı Hümâyun’da
temsil edilmeyip vergi vermekle yükümlü
yönetilen halka ne ad veriliyordu?
A) Âyan
B) Ulemâ
D) Berâya
C) Umerâ
E) Reâya
OSMANLI TOPLUM YAPISI
2. Osmanlı Devleti’nde;
I.
YÖNETENLER
(ASKERÎ/BERÂYA)
YÖNETİLENLER
(REÂYA/TEBA’A)
 Divân-ı Hümâyun’da temsil edilen
sınıftır.
 Divân-ı Hümâyun’da temsil
edilmeyen sınıftır.
 Vergiden muaftırlar.
 Vergi vermekle yükümlüdürler.
 Berâya sınıfındakilerin Müslüman
olmaları şarttı.
sadrazam,
II. kazasker,
III. reisü’l-küttap,
IV. subaşı
gibi görevlilerden hangileri “Seyfiye” sınıfı içerisinde yer alır?
A) I ve IV
 Müslüman ve gayr-i müslim
(zimmî) halk yönetilen kesimdir.
 Din ve mezhep esasına göre
“Millet Sistemi” adı verilen bir
siteme göre teşkilâtlandırılmıştır.
B) I ve III
D) III ve IV
C) II ve III
E) I, III ve IV
3. Osmanlı Devleti’nde;
I.
esnaf,
II. köylü,
III. asker
gruplarından hangileri Osmanlı toplumsal hayatı içinde “Reâya” olarak kabul
edilmiştir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
Seyfiye Sınıfı
(Umerâ)
İlmiye Sınıfı
(Ulemâ)
Kalemiye Sınıfı
İdarî ve Askerî
Görevliler
Din, Eğitim ve Hukuk
Görevlileri
Yazışma, Diplomasi
ve Maliye Görevlileri
 Sadrazam
 Şeyhü’l-islâm
 Defterdar
I.
 Vezirler
 Kazasker
 Nişancı
II. eğitim,
 Yeniçeri Ağası
 Müderris
 Reisü’l-küttap
III. askerlik,
 Kaptan-ı Derya
 Kadı
 Kâtipler
 Beylerbeyi
 İmam
 Memurlar
gibi alanların hangilerinde düzenleyici
bir rol üstlenmiştir?
 Sancakbeyi
 Vâiz
 Eminler
A) I ve III
 Subaşı
 Müezzin
 Sipahi
 Kassam
D) II ve III
E) I, II ve III
4. Osmanlı Devleti’nde İlmiye sınıfı;
din,
IV. hukuk
B) I ve IV
D) I, II ve IV
C) II ve III
E) II, III ve IV
5.
 Seyfiye ve Kalemiye sınıflarının yönetici kadrosu genel olarak Enderun Mektebi çıkışlı iken, İlmiye sınıfının yönetici kadrosu Medrese çıkışlıdır.
I.
kadı
II. nişancı
III. kazasker
IV. defterdar
V. reisü’l-küttap
X. OSMANLI DEVLETİ’NDE EĞİTİM
Yukarıdakilerden hangisi kalemiye sınıfına mensup değildir?
A) I ve III
B) II ve III
D) II ve V
✎ Osmanlı klâsik döneminde eğitim ve öğretim dine dayalıydı.
C) I ve IV
E) III, IV ve V
✎ Başlıca eğitim kurumları arasında; sıbyan mektepleri, medreseler, enderun mekte-
bi ve meslekî eğitim kurumu olarak loncalar yer almaktadır.
~ 100 ~
1-E
2-A
3-C
4-D
5-A
KPSS / Tarihin Pusulası
“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”
A) Sıbyan Mektepleri
✎ Osmanlı Devleti’nde eğitim ve öğretimin ilk basamağıdır.
✎ İlkokul düzeyindeki okullar statüsünde olan sıbyan mekteplerinin masrafları vakıf-
1. Osmanlı Devleti’nde ilk medrese hangi
padişah döneminde kurulmuştur?
lar tarafından karşılanmıştır.
✎ Sıbyan mekteplerinde, basit okuma-yazma ve din eğitimi verilmiştir.
A) Osman Bey
B) I. Murat
C) Orhan Bey
D) II. Mehmet
E) I. Bayezid
B) Medreseler
✎ Osmanlı Devleti’nde orta ve yüksek öğretimin temeli medreselerdir.
✎ Bu kurumların masrafları da vakıflar tarafından karşılanmıştır. (Ücretsiz eğitim)
✎ Dinî bilimlerin yanı sıra pozitif bilimlerin de okutulduğu medreseler ile topluma ve
2. Osmanlı Devleti'nde eğitim ücretsizdi. Medreselerin ihtiyaçları vakıflar tarafından karşılanırdı.
Buna göre;
devlete din, ilim ve eğitim hizmetleri verilmiş, ayrıca ihtiyaç duyulan idarî ve adlî
personel de (ilmiye, kalemiye vb.) bu kurumlarda yetiştirilmiştir.
I.
Laik eğitim sistemi oluşturulmuştur.
II. Sosyal devlet anlayışı özellikleri benimsenmiştir.
✎ İlk Osmanlı medresesi, Orhan Bey döneminde İznik’te açılan Süleyman Paşa Med-
resesidir. Buraya atanan ilk müderris ise Davud-ı Kayserî’dir.
III. Dini ilimlere ağırlık verilmiştir.
✎ Fatih döneminde açılan Sahn-ı Seman Medreseleri ile Kanunî döneminde açılan
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
Süleymaniye Medreseleri çağının en önemli eğitim kurumlarıydı.
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
 1550-1557 yılları arasında kurulan Süleymaniye Medreseleri’nde Osmanlı Devleti'nin ilk tıp okulu olan “darü’t-tıp” da yer almıştır. Tıbbî bilgilerin uygulamalarının
yapıldığı darüş’şifâ ile diğer bazı bölümler olan darü’l-akakir (eczane), darü’z-ziyafe (mutfak), tabhâne ve imaret ilk kez bu eğitim kurumlarında yer almıştır.
3. Osmanlı Devleti’nde İznik’teki Süleyman
Paşa Medresesi’ne atanan ilk müderris
aşağıdakilerden hangisidir?
✎ Medreseler hâriç, dâhil ve sahn adı verilen bölümlere ayrılmıştır.
✎ Medrese hocalarına ise müderris, müderris ile talebe arasındaki ilişkileri düzenle-
A) Molla Fenarî
B) Ali Kuşçu
C) Akşemseddin
D) Altunîzâde
E) Davud-ı Kayserî
yen (asistan) görevlilere ise muid denirdi.
✎ Medrese öğrencilerine suhte, sofu ya da talebe, yükseköğretim düzeyindeki öğ-
rencilere ise danişment denirdi.
✎ Öğrenciler buralardan “icazetnâme” denilen diploma ile mezun olurdu.
4.
I.
muid
II. suhte
III. müderris
MEDRESELERİN BÖLÜMLERİ
IV. sahn
V. danişment
Yukarıdaki kavramlar aşağıdaki alanlardan hangisiyle ilgilidir?
Dârü’l-kurra
Kur’an-ı Kerim’in ezberlenmesi ve usulüne göre okunması amacıyla eğitim
verilen bölümdür.
Dârü’l-hadis
Hadis alanında ileri düzeyde eğitim verilen ve hadis araştırmalarının yapıldığı
bölümdür.
A) Eğitim
B) Ekonomi
D) Askerlik
C) Hukuk
E) Din
5.
I.
dârü’l-tıp,
II. dârü’l-hendese,
Dârü’l-hendese
Matematik, astronomi vb. alanlarda pozitif bilimlerle ilgili eğitim verilen
bölümdür.
III. dârü’l-kurra
Yukarıdakilerden hangileri Osmanlı Devleti’nde medreselerin bölümleri arasında
yer alır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
Dârü’t-tıp
Tıp alanında eğitim verilen, hekim ihtiyacının karşılandığı bölümdür.
1-C
2-B
3-E
4-A
5-E
~ 101 ~
“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”
KPSS / Tarihin Pusulası
C) Saray Eğitimi
OSMANLI DEVLETİ’NDE SARAY EĞİTİMİ
1. Osmanlı Devleti'nde;
I.
medreseler,
II. enderun,
III. Batı tarzı okullar
Enderun
Şehzâde Eğitimi
 Bir anlamda “saray üniversitesi”
 İlk olarak şeyhü’l-islâm huzurunda
Kur’an okuma dersi verilirdi.
olarak değerlendirilebilir.
 Devlet memuru, idareci, saray
gibi kurumların hangilerinde, yalnız devşirme yöntemiyle sağlanan kapıkullarına
eğitim verilirdi?
A) Yalnız I
 Daha sonra ilköğretim manasında
Şehzâdegâh Mektebi’nde eğitimlerine devam etmişlerdir.
görevlisi ve sanatkârlar burada
yetişmiştir.
 İlk eğitimleri sarayda başlayan şehzâdeler, sonraki dönemde lalaları
eşliğinde devlet tecrübesi kazanmak için sancaklara yönetici olarak
gönderilmiştir.
 İlk kez II. Murat döneminde açıl-
mış, Fatih döneminde ise daha
da gelişmiştir. (Topkapı Sarayı).
 Devşirme sistemiyle toplanan
çocuklar, devlet adamı veya usta
sanatkâr olarak yetiştirilirdi.
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
2. Osmanlı Devleti'nde;
I.
enderun,
II. sancak,
III. medrese
birimlerinden hangileri eğitim kurumları
arasında yer alır?
 Eğitim dili Türkçedir.
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
Harem
 Padişahın eşlerinin, kızlarının ve
câriyelerin kalfalar denetiminde
eğitim aldığı bölümdür.
 Okuma-yazma eğitiminin yanında,
yeteneklere göre musiki, resim,
edebiyat, nakış, örgü vb. alanlarla
ilgili dersler verilirdi.
3.
I.
medrese,
II. sıbyan mektebi,
III. idâdî
Yukarıdakilerden hangileri klâsik dönem
Osmanlı eğitim kurumları arasında yer
almaz?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
D) Askerî Eğitim
✎ Osmanlı Devleti’nde kara ordusunun en önemli bölümünü oluşturan Kapıkulu Or-
dusu, devşirme sistemi ile alınan gençlerin Acemi Oğlanlar Ocağı’nda eğitilmeleri
ile oluşturulmuştur.
✎ Askerî ve bedenî açıdan eğitim veren Acemi Oğlanlar Ocağı, mehterhâne, tophâne,
humbarahâne, cambazhâne, tüfekhâne, kılıçhâne gibi bölümlere ayrılmıştır.
✎ İlk kez I. Murat döneminde Gelibolu’da bir Acemi Oğlanlar Ocağı açılmış, sonraki
süreçte de sayıları artmıştır.
4. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti’nde “Sancak Sistemi” içerisindeki şehzâde hocalarına verilen addır?
A) Lala
B) Atabey
D) Sancak Beyi
C) Kethüda
E) Müderris
E) Meslekî Eğitim
✎ Osmanlı Devleti’nde meslekî eğitim XIX. yüzyıla kadar Lonca Teşkilâtı kapsamında
gerçekleştirilmiş, XIX. yüzyıldan itibaren meslekî eğitim veren okullar açılmıştır.
✎ Loncalarda usta-çırak ilişkisine dayalı olarak meslekî, dinî ve ahlâkî bir eğitim veril-
miştir.
✎ Osmanlı Devleti azınlıklara din adamı yetiştirmeleri konusunda okul açma izni ver-
miştir. Bu okullar dinî liderlerine (Patrikhane, Hahambaşı) bağlıdır.
 Osmanlı’da açılan ilk yabancı okul bir Fransız Okulu olan Saint Benoit’dir. (1523)
~ 102 ~
5. Osmanlı Devleti’nde meslekî eğitim aşağıdaki kurumlardan hangisinde veriliyordu?
A) Enderun
B) Medrese
C) Külliye
D) İmâret
E) Lonca
1-B
2-D
3-C
4-A
5-E
KPSS / Tarihin Pusulası
“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”
XI. OSMANLI DEVLETİ’NDE BİLİM
✎ Osmanlılarda bilim; Nakdî (Fıkıh, Kelâm, Hadis vb.) ve Aklî (Astronomi, Matematik,
Tıp vb.) olmak üzere 2 kısma ayrılmaktadır.
✎ Bu iki bilim dalına ilişkin dersler medreselerde okutulmuştur.
1. Osmanlı Devleti’nde ilk rasathaneyi (gözlem evi) kuran ünlü gökbilimci aşağıdakilerden hangisidir?
A) Ali Kuşçu
✎ İlk medrese Orhan Bey döneminde İznik’te açılmış olup, bu medresenin ilk müder-
B) Uluğ Bey
risi Davud-u Kayserî’dir.
C) Davud-ı Kayserî
D) Hezarfen Ahmet Çelebi
E) Takiyûddin Mehmet
OSMANLI DEVLETİ’NDE ÜNLÜ BİLİM ADAMLARI VE ESERLERİ
Kadızâde-i Rumî
 Semerkant’taki Uluğ Bey Rasathanesi’nde öğrenim
görmüş önemli bir matematik ve astronomi bilginidir.
 En önemli eseri Muhtasâr-ı Fi’l-Hisab’dır.
 Fatih döneminde davet üzerine İran’dan gelmiştir.
Ali Kuşçu
 Sahn-ı Seman Medreselerinde hocalık yapmıştır.
 Osmanlı’da matematiğin temelini atmıştır.
2. Osmanlı Devleti’nde ilk roket uçuşu denemesini yapan bilim adamı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Hezarfen Ahmet Çelebi
 En önemli eseri Risâletü’l-Fethiye’dir.
Takiyûddin Mehmet
B) Takiyûddin Mehmet
 XVI. yüzyılda yetişmiş önemli bir gökbilimcidir.
C) Lâgarî Hasan Çelebi
 II. Selim döneminde müneccimbaşı olmuştur.
 Osmanlı’da (İstanbul’da) ilk kez rasathane kurmuştur.
D) Ali Kuşçu
E) Matrakçı Nasuh
 Bu ilk Osmanlı rasathanesi 1578’de III. Murat devrinde
İstanbul’da kurulmuştur. Ancak bu dönemlerde yaşanan
veba salgını (kimi tarihçiye göre deprem) bu rasathaneye
bağlanmış ve şeyhü’l-islâmın fetvasıyla rasathane III.
Murat tarafından kapatılmıştır.
MATEMATİK VE ASTRONOMİ
 En önemli eseri Alâtü’r-Rasadiye li Şehinşâhi’dir.
Matrakçı Nasuh
 XV. yüzyılın önemli matematik ve astronomi uzmanı,
ayrıca ünlü bir minyatür sanatçısıdır.
 Dört işlem, kesirler, ölçüler ve geometri konularında çalışmaları vardır.
 Cemâlü’l-Küttap ve Kemâlü’l-Hisab önemli eserleri arasındadır.
 Önemli bir matematikçidir.
Sinan Paşa
3.
 Fatih döneminde davet üzerine İran’dan
gelerek Sahn-ı Seman Medreselerinde
hocalık yapmıştır.
 Osmanlı’da matematiğin temelini atmıştır.
 En önemli eseri Risâletü’l-Fethiye’dir.
 Özellikle geometri alanında çalışmaları vardır.
Yukarıda özellikleri verilen bilim adamı
aşağıdakilerden hangisidir?
 Tazaarûnâme ve Nasihatnâme önemli eserleri arasında
bulunmaktadır.
A) Ali Kuşçu
B) Kâtip Çelebi
C) Matrakçı Nasuh
D) Sinan Paşa
 Ünlü matematikçi Ali Kuşçu’nun öğrencilerinden biri
olup, matematik dışında mantık ve kelâm konuları üzerinde de çalışmaları vardır.
Molla Lütfi
Ali İbn-i Veli
Hezarfen Ahmet
Çelebi
Lagarî Hasan Çelebi
E) Molla Fenarî
 Taz’ifü’l-Mezbah önemli eserleri arasındadır.
 Molla Lütfi, “Harnâme” (Eşek Kitabı) isimli ünlü hicviyesini yazarak dönemin yöneticilerini eleştirmiş, bu da hayatına mâl olmuştur.
 Matematik, cebir ve trigonometri alanlarında çalışmaları
vardır.
 Tuhfetü’l-Âdâd önemli eserleri arasındadır.
 Yapay kanat takıp uçuş denemesi yapan ilk insandır.
 Galata Kulesi’nden Üsküdar’daki Doğancılar’a kadar
uçmuştur.
 Osmanlı Devleti’nde ilk roket uçuşu denemesini yapan
bilim adamıdır.
 Ateşlediği barut bitene kadar uçmuş, barut bittiğinde de
kanatlarını açıp sarayın damına düşmüştür.
4. Osmanlı Devleti’nde, ünlü matematikçi
Ali Kuşçu’nun öğrencilerinden biri olup,
yazmış olduğu “Harnâme” (Eşek Kitabı)
isimli ünlü hicviyesinde dönemin yöneticilerini eleştirmesi hayatına mâl olan bilim adamı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Ali İbn-i Veli
B) Sinan Paşa
C) Molla Fenarî
D) Molla Lütfi
E) Kadızâde-i Rumî
1-E
2-C
3-A
4-D
~ 103 ~
“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”
KPSS / Tarihin Pusulası
 Fatih döneminin önemli tıp bilginlerinden birisidir.
Sabuncuoğlu
Şerafeddin
 Cerrahi alanındaki çalışmaları nedeniyle “Türk Plâstik
Cerrahisinin Babası” olarak kabul edilmektedir.
 “Cerrahiyetü’l-Hâniyye” ve “Mücerrebnâme” adlı
eserleri önemlidir.
 Fatih Sultan Mehmet’in hocalarındandır.
TIP
Akşemseddin
Celâleddin Hızır
Altunîzâde
 Tarihte mikroorganizmalardan bahseden ilk kişidir.
 “Mikrobiyolojinin Babası” sayılmaktadır.
A) İbn-i Sina
B) Ali Kuşçu
 Yıldırım Bayezid tarafından açılan ilk darü’ş-şifaya tabip
olarak tayin edilmiş önemli bir tıp bilginidir.
 “Şifâü’l-Eskâm” ve “Kitâbü’t-Tâlim” adlı eserleri
önemlidir.
C) Molla Fenarî
D) Akşemseddin
E) Sabuncuoğlu Şerafeddin
 Fatih döneminin önemli tıp bilginlerinden birisidir.
 Üroloji alanında çalışmalar yapmıştır.
 Fatih döneminde yaşamış bir tıp bilginidir.
Ahi Çelebi
1. Osmanlı Devleti’nde, tıp alanında yaptığı
çalışmalar nedeniyle “Türk Plastik Cerrahisinin Babası” olarak kabul edilen, yazmış olduğu ‘Cerrahiyetü’l-Haniyye’ ve ‘Mücerrebnâme’ adlı eserleriyle ünlü bilim adamı aşağıdakilerden hangisidir?
 Böbrek taşları için bir risâle yazmıştır.
 “Fâide-Hasat” adlı eseri önemlidir.
2. Osmanlı Devleti’nde resmî tarih yazarlığı
anlamına gelen “vak’anüvislik” kaçıncı
yüzyılda başlamıştır?
A) XV.
 Osmanlı Devleti’nde ilk vak’anüvistir.
Halepli Mustafa
Nâimâ Efendi
B) XVI.
D) XVIII.
C) XVII.
E) XIX.
 İlk resmî tarih yazdırma geleneğinin II. Bayezid döneminde başladığı Osmanlı Devleti’nde, resmî tarih yazarlarına ise vak’anüvis denirdi. Vak’anüvisler, sarayda görevlendirildikleri dönemin gelişmelerini yazmışlardır.
 Vak’anüvislik görevi XVIII. yüzyılda başlamıştır.
Abdurrahman Şeref
 Osmanlı Devleti’nde son vak’anüvistir.
 “Tarih-i Devlet-i Osmâniyye” adlı eseri önemlidir.
 XIX. yüzyılda yaşamış ünlü devlet adamı ve tarihçidir.
TARİH VE COĞRAFYA
Ahmet Cevdet Paşa
 İlk medenî kanun olan Mecelle’yi hazırlayan komisyonun
başkanlığını yapmıştır.
 Osmanlı'nın yetiştirdiği en büyük vak’anüvis olarak
kabul edilen müellifin en önemli eseri Tarih-i Cevdet’tir.
Âşık Paşazâde
 Osmanlı kuruluş dönemine ilişkin bilgiler veren bir eser
olan “Tevârih-i Âl-i Osman” adlı kitabıyla bilinen ünlü
tarihçidir.
Tursun Bey
 Fatih Sultan Mehmet ve II. Bayezid dönemlerini anlatan
“Tarih-i Ebû’l-Feth” adlı eseriyle ünlü tarihçidir.
Neşrî
 Osmanlı kuruluş dönemine ilişkin bilgiler veren
“Cihannümâ” adlı eseriyle ünlü tarihçidir.
Hoca Sadettin
 Osmanlı tarihiyle ilgili bilgiler veren “Tâcü’t-Tevârih” adlı
eseriyle ünlü tarihçidir.
 Kanuni döneminin ünlü denizcisi ve bilim adamıdır.
Pirî Reis
Seydi Ali Reis
Evliya Çelebi
Taşköprülüzâde
Ahmet
~ 104 ~
I.
Akşemseddin,
II. Sabuncuoğlu Şerafeddin,
III. Tursun Bey
gibi bilim adamlarından hangilerinin tıp
alanında çalışmaları vardır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
4. Osmanlı Devleti’nde ilk ve son vak’anüvisler aşağıdaki seçeneklerden hangisinde bir arada verilmiştir?
A) Mustafa Nâimâ-Abdurrahman Şeref
B) Âşık Paşazâde-Tursun Bey
 Haritacılık alanındaki çalışmaları oldukça önemlidir.
C) Tursun Bey-Ahmet Cevdet Paşa
 İlk dünya haritasını çizmiş, ayrıca “Kitâb-ı Bahriye” adlı
önemli bir eser kaleme almıştır. Eser, Damat İbrahim
Paşa aracılığı ile Kanuni’ye takdim edilmiştir.
D) Mustafa Nâimâ-Âşık Paşazâde
E) Abdurrahman Şeref-Hoca Sadettin
 Kanuni döneminin ünlü denizcisi ve coğrafyacısıdır.
 En önemli eserleri Mirâtü’l- Memalik ve Muhit’tir.
 XVII. yüzyılda yaşamış ünlü bir seyyahtır.
 En ünlü eseri “Seyahatnâme”dir.
 XVII. yüzyılda yaşamış ünlü bir seyyahtır.
Kâtip Çelebi
3. Osmanlı döneminde yetişmiş,
 “Hacı Halife” ya da “Hacı Kalfa” adıyla bilinir.
 En önemli eserleri; Keşfü’z-zünûn, Fezleke ve
Cihannümâ’dır.
5. Osmanlı Devleti’nde XVII. yüzyılda yaşamış, “Keşf-ü Zünnûn”, “Cihannümâ” ve
“Fezleke-i Osmanî” adlı eserleriyle ünlü
Türk gezgini aşağıdakilerden hangisidir?
A) İbn-i Haldun
B) Kâtip Çelebi
C) Evliya Çelebi
D) İbn-i Batuta
E) Hoca Sadettin
 Osmanlı Devleti’nin ilk bilim tarihçisidir.
 En önemli eseri “Miftahü’s-Sa’ade ve Misbahü’sSiyâde”dir.
1-E
2-D
3-C
4-A
5-B
KPSS / Tarihin Pusulası
“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”
 Osmanlı’da ilk şeyhülislâm olarak kabul edilir. (1425 – II.
Murat dönemi)
DİN-HUKUK-MANTIK
Molla Fenarî
 En önemli eseri “Aynü’l Âyan”dır.
Zembilli Ali Cemâlî
Efendi
 II. Bayezid, Yavuz Sultan Selim ve Kanuni dönemlerinde şeyhü’l-islâmlık yapmıştır.
 En önemli eseri “El-Mutahharat”tır.
Kemal Paşazâde
 XVI. yüzyıl Osmanlı toplumunun düşünce hayatına
önemli katkıları olmuş, tıp, tarih ve felsefe alanlarında çalışmalar yapmıştır.
 Aynı zamanda şeyhü’l-islâm olan Kemal Paşazâde’nin
en ünlü eseri “Tevârih-i Âl-i Osman”dır.
Ebussû’ud Efendi
 Kanuni döneminin ünlü şeyhü’l-islâmıdır.
 Din ve hukuk alanında çalışmaları vardır.
 En önemli eserleri “Kanunnâme” ve “Duanâme”dir.
Erzurumlu İbrahim
Hakkı
1. Osmanlı Devleti’nde II. Murat döneminde
görev yapan ilk şeyhü’l-islâm aşağıdakilerden hangisidir?
A) Molla Fenarî
B) Zembilli Ali Cemâlî Efendi
C) Ebussû’ud Efendi
D) Davud-ı Kayserî
E) Kemal Paşazâde
2. Osmanlı döneminde yetişmiş,
I.
Ebussû’ud Efendi,
II. Zembilli Ali Cemâlî Efendi,
 XVIII. yüzyıl din ve astronomi alimlerinden birisidir.
 En önemli eseri “Maarifetnâme”dir. (1756)
III. Molla Fenarî
gibi bilim adamlarından hangileri din ve
hukuk alanlarında çalışmalar yapmanın
yanı sıra aynı zamanda “şeyhü’l-islâm”
olarak görev yapmıştır?
XII. OSMANLI DEVLETİ’NDE YAZI, DİL VE EDEBİYAT
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
✎ Osmanlı Devleti’nin resmî dili Türkçe, bilim dili Arapça, edebiyat dili ise Farsçadır.
C) I ve II
E) I, II ve III
Bu üç dilin birleşimi Osmanlıca denilen dili oluşturmaktadır.
✎ Osmanlı Devleti’nde Osmanlıca yazı çeşidi olarak;
☸ Matbû
☸ Sülüs
☸ Rik’a
☸ Siyakat
☸ Nesih
☸ Ta’lik
☸ Divanî
☸ Kûfî
☸ Muhakkak ☸ Reyhânî
3. Osmanlı Devleti'nin resmî dili Türkçe iken,
medreselerde Arapça, edebiyatta da Farsça
kullanılmıştır.
Osmanlı Devleti'ndeki bu durumun;
gibi türler kullanılmıştır.
I.
✎ Osmanlı Devleti’nde şairlerin oluşturduğu sınıfa “şüerâ” adı verilmiştir. Kalemi iyi
etnik çeşitliliğin artması,
II. kültürel sorunlar yaşanması,
olan şairler için de “Sultanü’ş-Şüerâ” unvanı kullanılmıştır.
III. ulusçuluk düşüncesinin yaygınlaşması
✎ Osmanlı Devleti’nde edebiyat 3 alanda gelişme göstermiştir. Bunlar;
sonuçlarından hangilerine ortam hazırladığı savunulabilir?
A) Yalnız I
OSMANLI’DA EDEBİYAT ALANLARI
B) Yalnız II
D) I ve III
C) Yalnız III
E) II ve III
4.
HALK EDEBİYATI
 Halkın anlayabileceği
sade ve anlaşılır bir dil
kullanılmıştır.
BAŞLICA TEMSİLCİLERİ










Karacaoğlan
Köroğlu
Erzurumlu Emrah
Mahremî
Âşık Ömer
Gevherî
Dadaloğlu
Seyrânî
Bayburtlu Zihni
Kul Mustafa
TEKKE EDEBİYATI
DİVÂN EDEBİYATI
I.
Kaygusuz Abdal,
II. Hacı Bayram Velî,
 Tasavvuf düşüncesi ile
ilgili edebiyat türüdür.
 Saray edebiyatı olarak
da bilinir.
 Konu ilâhi aşktır.
 Ağdalı bir dil vardır.
Yukarıdakilerden hangileri Osmanlı döneminde yaşamış tekke şairleri arasında
yer almaz?
BAŞLICA TEMSİLCİLERİ
BAŞLICA TEMSİLCİLERİ
A) Yalnız I







Eflâkî Dede
Hacı Bayram-ı Veli
Pir Sultan Abdal
Eşrefoğlu Rumî
Kaygusuz Abdal
Mahmut Hüdâyi
Şeyh Galip










Fuzulî
Bâki
Nef’i
Nedim
Nergisî
Nesimî
Nev’î
Nâbî
Şeyh Galip
III. Karacaoğlan
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
5. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı Devleti döneminde yaşamış divan şairleri arasında yer almaz?
A) Fuzulî
B) Nedim
D) Köroğlu
C) Bâki
E) Nergisî
İzzet Molla
1-A
2-E
3-B
4-C
5-D
~ 105 ~
“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”
KPSS / Tarihin Pusulası
 Divan şairi Nergisî, Gazalî’den tercüme ettiği “İksir-i Saadet” adlı eserini Sultan IV.
Murat’a sunmuştur. Ünlü divan şairi Nâbî ise, XVII. yüzyıl divan şiirinde “tefekkür
edebiyatı” çığırı açmış, Surnâme, Hayriyye, Münşeat gibi eserleri kaleme almıştır.
1. Osmanlı Devleti döneminde yaşamış ve
Gazalî’den tercüme ettiği “İksir-i Saadet”
adlı eseri Sultan IV. Murat’a sunan ünlü
divan şairi aşağıdakilerden hangisidir?
 Lâle Devri’nin en önemli şairi Nedîm’dir.
A) Nergisî
B) Nâbi
D) Bâki
C) Nedim
E) Fuzulî
 Fuzulî, XVI. yüzyılda mesnevî tarzında kaleme aldığı “Leyla ile Mecnun” adlı eseriyle
ünlenmiştir.
✎ Osmanlı Devleti’nde şairler kadar, çeşitli mahlaslarla (takma adlar) şiirler yazan ve
edebî kişilikleriyle ön plâna çıkan padişahlar da önemli bir yere sahiptir. Bunlar içerisinde sınavlarda çıkması muhtemel olanlar şunlardır:
2. XVI. yüzyılda yaşamış ve mesnevî tarzında kaleme aldığı “Leyla ile Mecnun” adlı
eseriyle ünlü divan şairi aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Nedim
B) Fuzulî
D) Nev’i
C) Nef’i
E) Nesimî
OSMANLI PADİŞAHLARININ KULLANDIKLARI MAHLASLAR
3. Adlî mahlasıyla şiirler yazan Osmanlı padişahı aşağıdakilerden hangisidir?
Fatih Sultan
Mehmet
I. Ahmet
III. Ahmet
A) II. Murat
II. Mahmut
B) Yavuz Sultan Selim
C) Fatih Sultan Mehmet
Avnî
Bahtî
Necib
D) II. Mahmut
Adlî
E) Kanunî Sultan Süleyman
Kanuni Sultan
Süleyman
II. Osman
(Genç)
III. Selim
Muhibbî
Farisî
İlhâmî
4.
I.
✎ Osmanlı Devleti’nde yenileşme hareketlerinin oldukça yoğun yaşandığı Tanzimat
döneminde, edebiyatta “sanat toplum içindir” anlayışı benimsenmiştir.
✎ Tanzimat Edebiyatı’nın önemli temsilcileri arasında Şinasi, Namık Kemal, Ziya Paşa
→ II. (Genç) Osman
Farisî
II. Bahtî
→ Fatih Sultan Mehmet
III. Muhibbî
→ Kanunî Sultan Süleyman
Osmanlı Devleti’nde padişahların kullandıkları mahlaslarla ilgili olarak yukarıda
verilen eşleştirmelerden hangileri doğru
değildir?
A) Yalnız I
gibi edebiyatçılar yer almaktadır.
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
✎ Bu dönemde Namık Kemal ilk tarihi romanı olan “Cezmi” ile ilk edebî romanı olan
“İntibah”ı kaleme almıştır.
5. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlılarda
gelişen sanat dallarından biri değildir?
XIII. OSMANLI DEVLETİ’NDE SANAT
A) Minyatür
B) Hat
D) Çini
C) Gravür
E) Tezhip
✎ Osmanlı Devleti’nde süsleme sanatlarında bitkisel motifler, geometrik şekiller, in-
san ve hayvan figürleri kullanılmıştır. Fakat dinî mimarîde insan ve hayvan figürleri
pek kullanılmamıştır. Buna bağlı olarak Osmanlı’da resim, heykel ve gravür sanatları çok fazla gelişmemiştir. Bu alandaki gelişmeler XIX. yüzyılda hız kazanmıştır.
✎ Özellikle resmin yasak olması minyatür, hat ve tezhip gibi süsleme sanatlarının da-
ha fazla gelişmesine neden olmuştur.
✎ Saray içindeki sanatçıların örgütlenmesi ile oluşan teşkilâta ise “Ehl-i Hiref” den-
miştir. Nakkaşlar, müzehhipler, hattatlar vb. bu teşkilâtın içinde yer alıyordu.
✎ Osmanlı Devleti’nde; hat, ebru, çini, tezhip, minyatür, fresk, vitray, mozaik, kakma,
6. Osmanlı Devleti’nde;
I.
hat,
II. resim,
III. heykel
sanat dallarından hangilerinde gelişme
olduğu savunulamaz?
A) Yalnız I
oyma, seramik, cilt, debbağ (dericilik) ve halı gibi farklı sanatlarla uğraşılmıştır.
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
✎ Osmanlı sanat anlayışını “Klâsik Dönem Osmanlı Sanatı” ve “Batı Etkisinde Gelişen
Osmanlı Sanatı” olmak üzere iki başlık altında incelemek mümkündür.
~ 106 ~
1-A
2-B
3-D
4-B
5-C
6-E
KPSS / Tarihin Pusulası
“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”
KLÂSİK DÖNEM OSMANLI SANATI
☸ HAT
 İslâmî (Arap harfleriyle) güzel yazı yazma sanatıdır.
 Hat yazarlarına “hattat” denilmiştir.
 Kûfî, sülüs, nesîh, divanî, müselsel, rik’a, tevkî, icâzet, ta’lik, celî, şikeste, gubârî,
hurde gibi binlerce çeşidi vardır.
 Osmanlı Devleti’nde Amasyalı Şeyh Hamdullah, Mustafa Râkım Efendi, Hâfız
Osman, Ahmet Akşemseddin Karahisarî vb. pek çok hattat yetişmiştir.
☸ TEZHİP
 El yazması kitapları altın tozuyla süsleme sanatıdır. (Yaldızlama)
 Tezhip ustalarına “müzehhip” denilmiştir.
 Osmanlı Devleti’nde Kara Mehmet önemli tezhip ustalarından biridir.
☸ MİNYATÜR
 El yazması kitaplarda ışık ve gölge düzenlemesi yapılmadan çizilen, derinlik
(perspektif) kurallarının olmadığı çok renkli ve küçük boyutlu resimlerdir.
 Minyatür sanatının diğer adları “nakış” ve “tasvir”dir.
 Minyatür ressamlarına ise “nakkaş” ya da “musavver” denilmiştir.
 Konu olarak genellikle siyasî, dinî ve sosyal gelişmeler işlenmiştir.
1. Osmanlı Devleti’nde, celî, divanî, müselsel, rik’a, tevkî, icâzet gibi pek çok çeşidi
bulunan İslâmî (Arap harfleriyle) güzel
yazı yazma sanatına verilen ad aşağıdakilerden hangisidir?
A) Minyatür
 Bu üç ünlü minyatür sanatçısı dışında ayrıca, Seyyid Lokman, Nigârî, Sinan
Bey ve Şiblizâde Ahmet gibi minyatür sanatçıları da vardır.
C) Ebru
E) Tezhip
2. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlılarda
minyatür sanatçılarına verilen addır?
A) Hattat
B) Müzehhip
D) Mücellit
C) Neccâr
E) Nakkaş
3. Kanunî Sultan Süleyman döneminin ünlü
minyatürcülerinden biri olan, 128 minyatürden oluşan Beyân-ı Menâzil-i Irakeyn
adlı eseri ve dövüş yöntemlerini anlattığı
Tuhfetü’l-Guzât (Gazilere Armağan) adlı
kılavuz kitabıyla ünlü Osmanlı sanatkârı
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Matrakçı Nasuh
B) Levnî
C) Nakkaş Osman
D) Sinan Bey
Önemli Minyatürcüler
 Matrakçı Nasuh: Kanuni döneminin ünlü minyatürcüsüdür. Çeşitli silahların nasıl
kullanılacağını ve dövüş yöntemlerini anlatan Tuhfetü’l-Guzât (Gazilere Armağan)
adlı bir kılavuz kitap yazmıştır. Ayrıca, Kanuni’nin 1534 İran seferini 128 minyatürden oluşan Beyân-ı Menâzil-i Sefer-i Irakeyn-i Sultan Süleyman Han’da, 1538
Karaboğdan seferini de Fetihnâme-i Karaboğdan’da resmetmiştir.
 Levnî: Lâle Devri’nin ünlü minyatür sanatçısıdır. Sultan III. Ahmet’in şehzâdelerinin sünnet düğünlerini anlatan Surnâme ile Osmanlı sultanlarının tasvir edildiği
Silsilenâme adlı eserleriyle ünlüdür.
 Nakkaş Osman: Hünernâme adlı eseriyle ünlüdür.
B) Hat
D) Çini
E) Şiblizâde Ahmet
4. Osmanlı Devleti’nin ünlü sanatçılarından
Amasyalı Şeyh Hamdullah, Hâfız Osman
ve Ahmet Akşemseddin Karahisarî, aşağıdaki sanat dallarından hangisinde yaptıkları çalışmalarla ün kazanmıştır?
A) Musikî
B) Mimarî
D) Çini
C) Hat
E) Minyatür
☸ ÇİNİ (SIRÇA)
 İyi kalitedeki kilin fırınlarda pişirilmesiyle ortaya çıkan süsleme sanatıdır.
 Çini üretiminde gelişen başlıca şehirler; İznik, Kütahya ve İstanbul’dur.
5. Osmanlılar döneminde;
☸ CİLTÇİLİK
 Kitapların uzun süre dayanması için deri ile kaplanmasına ciltçilik denir.
 İlk ciltçilik teşkilâtı Sultan II. Bayezid döneminde kurulmuştur.
 Ciltçilik sanatı ile uğraşanlara mücellit adı verilmiştir.
I.
İznik,
II. İstanbul,
III. Konya,
IV. Kütahya
şehirlerinden hangileri çini üretiminde
gelişme göstermiştir?
A) I ve II
☸ EBRU
 Su üzerine yayılmış toz boyaları kâğıt üzerine aktarmak suretiyle yapılan sanattır.
 Ciltçilikte ve levhaların iç-dış süslemelerinde kullanılmıştır.
B) II ve III
D) I, II ve IV
1-B
2-E
C) I, II ve III
E) I, III ve IV
3-A
4-C
5-D
~ 107 ~
“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”
KPSS / Tarihin Pusulası
BATI ETKİSİNDE GELİŞEN OSMANLI SANATI
☸ RESİM
 Osmanlı’da portresini yaptıran ilk padişah Fatih Sultan Mehmet’tir. (Gentile
Bellini, Matteo Di Pasti ve Costanzo Da Ferrara’ya yaptırmıştır.)
 Resim öğrenimi için ilk kez Fatih tarafından İtalya’ya Sinan Bey gönderilmiştir.
 “Gül Koklarken Fatih Sultan Mehmet” adlı tablo, Sinan Bey’in öğrencisi olan
Şiblizâde Ahmet’e atfedilmektedir.
Önemli Ressamlar
 Şeker Ahmet Paşa: Osmanlı’da ilk resim sergisini Abdülaziz döneminde (1874’te)
açmıştır. Ormanda Geyik, Çoban, Koyunlar ve Doğa, Oduncu gibi eserleri vardır.
 Osman Hamdi Bey: Aynı zamanda bir arkeolog da olan Osman Hamdi Bey, Osmanlı
Devleti’nde ilk Arkeoloji Müzesi ile ilk resim eğitimi veren okul olan Sanayi-i Nefise
Mektebi’ni açmıştır. Silah Taciri, Genç Kız Portresi ve Kaplumbağa Terbiyecisi ünlü
eserleri arasında yer alır.
1. Kendi portresini yaptıran ilk Osmanlı padişahı aşağıdakilerden hangisidir?
A) II. Mahmut
B) II. Mehmet
C) IV. Murat
D) III. Selim
E) II. (Genç) Osman
2. Osmanlı’da ilk resim sergisini açan, aynı
zamanda Ormanda Geyik, Çoban, Oduncu, Koyunlar ve Doğa gibi eserleriyle ünlü ressam aşağıdakilerden hangisidir?
A) Şiblizâde Ahmet
B) Hacı Arif Bey
C) Şeker Ahmet Paşa
D) Sinan Bey
E) Osman Hamdi Bey
☸ MÜZİK
 Osmanlı Devleti’nde musikî eğitimi Enderun Mektebi’nde verilirdi. Bu okulun musikî bölümü konservatuar gibi görev yapardı. Ayrıca Dârü’l-bedâyi ve
Dârü’l-elhan’da (Konservatuar) da müzik eğitimi verilmiştir.
Önemli Müzisyenler
 Safiyûddin Urme: Bugün kullanılan Türk müziği ve ses sitemini bulmuştur.
 Abdülkadir Merâği: Ebced Notası ve Nağmelerin Külliyatı adlı eserleri yazmıştır.
 Buhurîzâde Mustafa Itrî Efendi: XVII. yüzyılda yaşamış olup, Klâsik Türk
Müziği’nin kurucusu sayılır. “Nevakâr” makamı ile “Tuti-i Mucize-i Guyem”
bestesiyle ünlüdür. Ayrıca günümüzde de kullanılmakta olan “Bayram Tekbiri,
Cuma Ezanı öncesi okunan Sala, Kutsal Emânetler’in ziyareti sırasında okunan
Salat-ı Ümmiye” besteleri de meşhurdur.
 Hacı Arif Bey: Klâsik Türk Musikîsi’nde çığır açmıştır.
 Tamburi Cemil Bey: 1873 yılında doğan ve tambur icrasına yeni bir üslûp getiren
ve ünlü Çeçen Kızı adlı eserin sahibi olan besteci ve icracıdır.
 Hamamizâde İsmail Dede Efendi: 1778-1845 yılları arasında yaşamış, “Nakış” ve
“Yine Bir Gülnihal” adlı ünlü şarkıların bestecisidir.
 Bunların dışında “Suzi Dilâra” makamını bulan ve günümüze kadar 64 eseri
ulaşmış olan Osmanlı Padişahı III. Selim de ünlü bir bestekâr ve sanatçıdır.
3. Osmanlı Devleti’nde ilk Arkeoloji Müzesi
ile Sanayi-i Nefise Mektebi’nin kurucusu
olan; Silah Taciri, Kaplumbağa Terbiyecisi ve Genç Kız Portresi gibi eserleriyle
ünlü Osmanlı arkeologu ve ressamı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Osman Hamdi Bey
B) Itrî Efendi
C) Şeker Ahmet Paşa
D) Hâfız Osman
E) İsmail Dede Efendi
4. Osmanlı Devleti’nde Klâsik Türk Müziğinin kurucusu olan, “Nevakâr” makamı ile
“Tuti-i Mucize-i Guyem” bestesiyle ünlü
sanatkâr aşağıdakilerden hangisidir?
A) Abdülkadir Merâği
B) Hacı Arif Bey
C) Tamburi Cemil Bey
D) Hamamizâde İsmail Dede Efendi
☸ HEYKEL
E) Buhurîzâde Mustafa Itrî Efendi
 Osmanlı Devleti’nde pek gelişmemiştir.
 Heykel sanatı ile ilgili eğitim faaliyetleri, Osman Hamdi Bey’in kurduğu Sanayi-i
Nesfise Mektebi ile başlamıştır.
☸ TİYATRO
 Dârü’l-bedâyi, Türkiye'de Batılı anlamda tiyatronun gelişmesinde önemli bir
değişimi sağlayan Osmanlıdaki ilk konservatuar kurumudur. İstanbul Şehir
Tiyatroları’nın temelini oluşturmuştur.
 İlk Osmanlı Tiyatrosu, Güllü Agop’un Gedikpaşa Tiyatrosu’nda kurduğu ve adı bu
yapıyla özdeşleşmiş tiyatro topluluğudur. İlk Türkçe oyunlar burada oynanmış,
Müslüman oyuncular ilk kez burada sahneye çıkmıştır.
 Osmanlı tiyatrosunda tek kişilik oyunlar arasında; kukla, karagöz, meddahlık ve
hokkabazlık vardır.
~ 108 ~
5. Osmanlı Devleti’nde Batılı anlamda tiyatronun gelişmesinde önemli bir değişimi
sağlayan, aynı zamanda İstanbul Şehir
Tiyatroları’nın temelini oluşturan ilk konservatuar kurumu aşağıdakilerden hangisidir?
A) Dârü’l-fünun
B) Dârü’l-elhan
C) Dârü’l-bedâyi
D) Dârü’l-muallim
E) Dârü’l-maarif
1-B
2-C
3-A
4-E
5-C
KPSS / Tarihin Pusulası
“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”
XIV. OSMANLI DEVLETİ’NDE MİMARÎ
✎ Osmanlı Devleti’nde mimarî eserler çeşitli dönemlere ayrılarak incelenmektedir.
1. Osmanlı Devleti’nde bilinen ilk mimarî
yapı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Hacı Özbek Camii
OSMANLI DEVLETİ’NDE MİMARÎ
B) Yeşil Camii
C) Süleyman Paşa Medresesi
D) Yeşil Türbe
ERKEN DÖNEM
(1300-1500)
Lâle Devri
(1718-1730)
Barok ve Rokoko
Üslûbu
(1730-1808)
KLÂSİK DÖNEM
(1500-1718)
Ampir Üslûp
(1808-1860)
GEÇ DÖNEM
(1718-1930)
Eklektik Dönem
(1860-1900)
Neoklâsik Dönem
(1900-1930)
E) Hüdâvendigâr Camii
2. 1472’de Fatih Sultan Mehmet tarafından
yaptırılan, Topkapı Sarayı’nın birinci avlusunda yer alan ve Osmanlı mimarîsinin
en eski köşk yapısı olarak bilinen mimarî
eser aşağıdakilerden hangisidir?
A) Bağdat Köşkü
B) Hünkâr Kasrı
C) Revan Köşkü
D) Çinili Köşk
E) Malta Köşkü
A) Erken Dönem
✎ Erken dönem Osmanlı mimarîsi, kuruluştan XV. yüzyılın ikinci yarısına kadar olan
dönemi kapsar.
3. Erken dönem Osmanlı mimarîsine ait,
I.
✎ Erken dönem Osmanlı mimarîsinde;
Edirne Sarayı,
II. Çinili Köşk,
 Bilinen ilk yapı Orhan Bey döneminde inşa edilen İznik Hacı Özbek Camii’dir.
III. Fatih Külliyesi
 İlk medrese yine Orhan Bey döneminde yapılan İznik Süleyman Paşa Medre-
yapılarından hangileri sivil mimarî örnekleri arasında yer almaz?
sesi’dir.
 İlk külliye Mimar Sinaneddin Yusuf tarafından inşa edilen Fatih Külliyesi’dir.
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
 En eski köşk ise 1472’de Fatih Sultan Mehmet tarafından yaptırılan Topkapı Sa-
rayı’nın birinci avlusundaki Çinili Köşk’tür.
✎ Dönemin diğer mimari eserleri ise şunlardır:
ERKEN DÖNEM OSMANLI MİMARÎ ESERLERİ
4. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı Dönemi’ne ait mimarî eserlerden biri değildir?
A) Rumeli Hisarı
B) Kale-i Sultaniye
C) Hacı Bayram Camii
DİNÎ MİMARÎ
















Hacı Özbek Camii (İznik) (ilk yapı)
Yeşil Camii (İznik)
Süleyman Paşa Medresesi (İznik)
Kırgızlar Türbesi (İznik)
Orhan Bey Camii (Bursa)
Hüdâvendigâr Camii (Bursa)
Yeşil Camii (Bursa)
Ulu Camii (Bursa)
Yeşil Türbe (Bursa)
Yeşil Medrese (Bursa)
Murâdiye Medresesi (Bursa)
Hacı Bayram Camii (Ankara)
Sahn-ı Seman Medresesi (İst.)
Fatih Külliyesi (İstanbul)
Üç Şerefeli Camii (Edirne)
II. Bayezid Külliyesi (Edirne)
SİVİL MİMARÎ








Edirne Sarayı (Edirne)
Uzunköprü (Edirne)
Irgandi Köprüsü (Bursa)
Bursa Çarşısı (Bursa)
İpek Han (Bursa)
Geyve Han (Bursa)
Çinili Köşk (İstanbul)
Topkapı Sarayı (İst.)
ASKERÎ MİMARÎ






Kale-i Sultâniye
Kilitbahir Kalesi
Bozcaada Kalesi
Çimenlik Kalesi
Anadolu Hisarı
Rumeli Hisarı
D) Sahn-ı Seman Medresesi
E) Karatay Medresesi
5. Erken dönem Osmanlı mimarîsine ait,
I.
II. Bayezid Külliyesi
II. Anadolu Hisarı
III. Hüdâvendigâr Camii
IV. Murâdiye Medresesi
V. Yeşil Türbe
yapılarından hangisi dinî amaçlı mimarî
eserlerden biri değildir?
A) I
1-A
B) II
2-D
C) III
3-C
D) IV
4-E
E) V
5-B
~ 109 ~
“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”
KPSS / Tarihin Pusulası
B) Klâsik Dönem
✎ Klâsik dönem Osmanlı mimarîsi, mimarîde doruk noktasına ulaşıldığı dönemdir.
✎ Klâsik dönem Osmanlı mimarîsinde;
 İnşa edilen ilk yapı Mimar Hayrettin’in yaptığı Bayezid Camii’dir.
1. Klâsik Dönem (XVI. yüzyıl) Osmanlı mimarîsinin ustası olan Mimar Sinan’ın ilk
eseri aşağıdakilerden hangisidir?
A) Nûr-u Osmâniye Camii
 Önemli mimarlar arasında Mimar Sinan, Mimar Hayrettin, Mimar Davut Ağa,
B) Selimiye Camii
Mimar Mustafa Ağa, Sedefkâr Mehmet Ağa, Mimar Hasan Ağa gösterilebilir.
C) Süleymaniye Camii
 Dönemin en ünlü mimarı (XVI. yüzyılın mimar ustası) Mimar Sinan’dır. Kanuni
D) Sultan Ahmet Camii
E) Haseki Camii ve Külliyesi
Sultan Süleyman, II. Selim ve III. Murat dönemlerinde Mimarbaşı olarak görev
yapmıştır.
 400’e yakın esere imza atan Mimar Sinan’ın bilinmesi gereken başlıca eserleri
şunlardır:
MİMAR SİNAN’IN ÖNEMLİ ESERLERİ
2. Mimar Sinan’ın,
I.
Şehzâde Camii,
İlk eseri
Haseki Hürrem Sultan Camii ve Külliyesi
İstanbul
Çıraklık Eseri
Şehzâde Camii
İstanbul
III. Süleymaniye Camii
Kalfalık Eseri
Süleymaniye Camii
İstanbul
Ustalık Eseri
Selimiye Camii
Edirne
eserlerinin “çıraklık”, “kalfalık”, “ustalık” dönemi olarak sıralanışı aşağıdakilerden
hangisinde doğru olarak verilmiştir?
II. Selimiye Camii,
I
 Edirne Selimiye Camii ve Külliyesi, 2011 yılında UNESCO tarafından “Dünya Miras
Listesi”ne alınmıştır.
 1609-1616 yılları arasında Mimar Sedefkâr Mehmet Ağa tarafından inşa edilen ve
II
III
Ustalık
A)
Çıraklık
Kalfalık
B)
Kalfalık
Ustalık
Çıraklık
C) Ustalık
Kalfalık
Çıraklık
D) Çıraklık
Ustalık
Kalfalık
E)
Çıraklık
Ustalık
Kalfalık
Avrupalıların “Mavi Camii (Blue Mosque)” olarak adlandırdığı, ayrıca Türkiye’nin
“altı minareli ilk camisi” olan ünlü eser ise Sultan Ahmet Camii’dir.
✎ Dönemin diğer mimari eserleri ise şunlardır:
KLÂSİK DÖNEM OSMANLI MİMARÎ ESERLERİ
3. 1609-1616 yılları arasında Sedefkâr Mehmet Ağa tarafından inşa edilen ve Avrupalıların “Mavi Camii (Blue Mosque)” olarak adlandırdığı, ayrıca Türkiye’nin altı
minareli ilk camisi olan ünlü mimarî eser
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Süleymaniye Camii
DİNÎ MİMARÎ


















Bayezid Camii (İstanbul)
Haseki Camii (İstanbul)
Şehzâde Camii (İstanbul)
Süleymaniye Camii (İstanbul)
Selimiye Camii (Edirne)
Rüstem Paşa Camii (İstanbul)
Mihrimah Sultan Camii (İstanbul)
Sultan Ahmet Camii (İstanbul)
Rüstem Paşa Medresesi (İstanbul)
Süleymâniye Medresesi (İstanbul)
Selimiye Medresesi (Edirne)
Hürrem Sultan Türbesi (İstanbul)
II. Selim Türbesi (İstanbul)
Eyüp Sultan Türbesi (İstanbul)
Şehzâde Mehmet Türbesi (İstanbul)
Yeni Camii ve Külliyesi (İstanbul)
Köprülü Mehmet Paşa Külliyesi
Kara Mustafa Paşa Külliyesi
B) Sultan Ahmet Camii
SİVİL MİMARÎ













Mostar Köprüsü (Bosna)
Osiyek Köprüsü (Hırvatistan)
Drina Köprüsü (Bosna)
Rüstem Paşa Kervansarayı (İstanbul)
Kara Mustafa Paşa Kervansarayı
Sokullu Mehmet Paşa Kervansarayı
Revan Köşkü (İstanbul)
Bağdat Köşkü (İstanbul)
Hünkâr Kasrı (İstanbul)
Mısır Çarşısı (İstanbul)
Kanuni Sultan Süleyman Çeşmesi (İst.)
Şemsi Paşa Kütüphanesi (İstanbul)
Seddü’l-bahir Kalesi (Askerî)
C) Mihrimah Sultan Camii
D) Nûr-u Osmâniye Camii
E) Selimiye Camii ve Külliyesi
4.
I.
Mostar Köprüsü,
II. Rüstem Paşa Kervansarayı,
III. Hünkâr Kasrı
Yukarıdakilerden hangileri Osmanlı Dönemi’ne ait sivil mimarî eserlerdendir?
A) Yalnız I
1-E
~ 110 ~
B) Yalnız II
D) II ve III
2-D
C) I ve II
E) I, II ve III
3-B
4-E
KPSS / Tarihin Pusulası
“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”
C) Geç Dönem
✎ Geç dönem Osmanlı mimarîsinde Batı (Avrupa) etkisinin görüldüğü dönemdir.
✎ İlk ciddi değişim Lâle Devri ile başlamış, Batı etkisinde sivil mimarî örnekleri oluştu-
rulmuştur. Bunlar içerisinde III. Ahmet Çeşmesi sivil mimarînin en güzel örneğidir.
✎ XVIII. yüzyılın sonlarına doğu Barok ve Rokoko tarzı üslûplar yaygınlaşmıştır. Barok
ve Rokoko tarzı Avrupa mimarîsinin ilk örneği Nûr-u Osmâniye Camii’dir.
✎ XIX. yüzyılda Batı’ya özgü olan Ampir üslûp, sonraki süreçte farklı tarzların karıştı-
rılmasıyla oluşturulan Eklektik (Seçmeci) üslûp etkili olmuştur.
✎ XX. yüzyıl başlarından itibaren ise seçmeciliğin yerini “Millî Tarz” almıştır. Türk mi-
1. Osmanlı Devleti’nde, “Barok ve Rokoko”
tarzı Avrupa mimarîsi örnek alınarak inşa edilen ilk mimarî eser aşağıdakilerden
hangisidir?
A) III. Ahmet Çeşmesi
B) Nûr-u Osmâniye Camii
C) Süleymaniye Medresesi
D) Sultan Ahmet Camii
E) Sadâbad Kasrı
marîsinde bu döneme Neoklâsik Dönem (1900-1930) adı verilmiştir.
GEÇ DÖNEM OSMANLI MİMARÎ ESERLERİ
2. Osmanlı Dönemi’ne ait,
☸ LÂLE DEVRİ (1718-1730)
 Sadâbad Kasrı (İstanbul)
 Nevşehirli İbrahim Paşa Külliyesi (İstanbul)
 III. Ahmet Çeşmesi (İstanbul)
I.
Lâleli Camii
II. Aynalıkavak Kasrı
III. Yıldız Sarayı
IV. Sahn-ı Seman Medresesi
V. Çırağan Sarayı
☸ BAROK VE ROKOKO ÜSLÛBU (1730-1808)






Nûr-u Osmâniye Camii (İstanbul) (Avrupa mimarîsinin ilk örneğidir.)
Lâleli Camii (İstanbul)
Eyüp Sultan Camii (İstanbul)
Selimiye Kışlası (İstanbul)
Levent Kışlası (İstanbul)
İshak Paşa Sarayı (Ağrı-Doğubayazıt) (1784)
☸ AMPİR ÜSLÛP (1808-1860)






Ortaköy Camii (İstanbul)
Nusretiye Camii (İstanbul)
Dolmabahçe Camii (İstanbul)
Dolmabahçe Sarayı (İstanbul)
Yıldız Sarayı (İstanbul)
Alay Köşkü (İstanbul)
yapılarından hangisinde Avrupa etkisinden söz edilemez?
A) I
B) II
C) III
D) IV
E) V
3. Osmanlı mimarîsi 1808-1860 arası dönemde Avrupa’ya özgü “Ampir Üslûp” adı verilen bir akımın etkisi altına girmiştir.
Osmanlı dönemine ait aşağıdaki mimarî
eserlerden hangisinde “Ampir Üslûp” kullanıldığı savunulabilir?
A) Dolmabahçe Sarayı
B) Süleymaniye Camii
C) Fatih Külliyesi
D) Nûr-u Osmâniye Camii
☸ EKLEKTİK (SEÇMECİ) DÖNEM (1860-1900)





Vâlide Camii (İstanbul)
Hamidiye Camii (İstanbul)
Çırağan Sarayı (İstanbul) (Mimarı Sarkis Balyan’dır.)
Beylerbeyi Sarayı (İstanbul) (Mimarı Sarkis Balyan’dır.)
Aynalıkavak Kasrı (İstanbul) (Mimarı Sarkis Balyan’dır.)
☸ NEOKLÂSİK DÖNEM (1900-1930)




E) II. Bayezid Külliyesi
Bebek Camii (İstanbul)
Bostancı Camii (İstanbul)
Haydarpaşa İskelesi (İstanbul)
Alman Çeşmesi (İstanbul) (Alman İmparatoru II. Wilhelm’in hediyesidir.)
4. 1685 yılında Çolak Abdi Paşa tarafından
“Barok ve Rokoko” tarzı Avrupa mimarîsi
örnek alınarak inşasına başlanan, 1784
yılında tamamlanıp hizmete açılan AğrıDoğubayazıt’taki Osmanlı Dönemi’ne ait
mimarî eser aşağıdakilerden hangisidir?
A) Hamidiye Kasrı
B) Alay Köşkü
C) İshak Paşa Sarayı
 DİKKAT!...
Değerli adaylar, Osmanlı mimarî eserleriyle ilgili sorularda özellikle “mimarî eserlerin adına”, “mimarî eserin bulunduğu şehre” ve “mimarî eserlerde Avrupa etkisinin olup olmadığına” dikkat etmeniz gerekmektedir. Eğer bir mimarî eser İznik, Bursa, Edirne ya da İstanbul’da ise büyük olasılıkla Osmanlı dönemi eseridir.
D) Osiyek Köprüsü
E) Rüstem Paşa Medresesi
1-B
2-D
3-A
4-C
~ 111 ~
KPSS / Tarihin Pusulası
“XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Duraklama Dönemi)”
V. BÖLÜM
XVII. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ
(DURAKLAMA DÖNEMİ)
Bu bölümden ortalama “1” soru çıkmaktadır.
KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ
(LİSANS)
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
(-)
(-)
(1)
(-)
(-)
(-)
(1)
(-)
(1)
(-)
(-)
(-)
(-)
(ORTAÖĞRETİM)
(ÖN LİSANS)
2006
2008
2010
2012
2006
2008
2010
2012
(1)
(-)
(2)
(2)
(2)
(1)
(-)
(-)
Yazarın Yorumu
Değerli adaylar, ÖSYM’nin KPSS Lisans ve Ön Lisans adayları için bu bölüm ile ilgili soru sorma ihtimali de düşüktür. Nitekim soru analizlerinde de görüleceği üzere bugüne kadar sadece
“3” soru sorulmuştur. Öte yandan Duraklama Dönemi KPSS Ortaöğretim adayları için son derece önemlidir. Öyle ki adaylara son iki sınavda toplam “4” soru yöneltilmiştir.
Bu bölüme ilişkin sorular içerik olarak ıslahat çalışmaları ve duraklamanın nedenleri-sonuçları ile ilgilidir. Genellikle siyasî gelişmelerle ilgili soru sorulmamaktadır. Özellikle konular ele
alınırken padişah ve devlet adamlarının hangi alanlarda ne gibi ıslahatlar yaptıklarına dikkat
edilmesi gerekmektedir.
KPSS / Tarihin Pusulası
❆
“XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Duraklama Dönemi)”
DURAKLAMA DÖNEMİ [XVII. YÜZYIL] (1579-1699)
☸ Duraklama Dönemi Padişahları
 III. Murat
1. Osmanlı Devleti’nde en fazla taht değişikliği hangi yüzyılda yaşanmıştır?
A) XV.
(1574-1595)
B) XVI.
D) XVIII.
 III. Mehmet
(1595-1603)
 I. Ahmet
(1603-1617)
 I. Mustafa
(1617-1618)
 II. Osman (Genç)
(1618-1622)
 I. Mustafa (2. kez)
(1622-1623)
 IV. Murat
(1623-1640)
I.
 İbrahim
(1640-1648)
II. III. Selim,
 IV. Mehmet (Avcı)
(1648-1687)
 II. Süleyman
(1687-1691)
 II. Ahmet
(1691-1695)
 II. Mustafa
(1695-1703)
C) XVII.
E) XIX.
2.
III. Mehmet,
III. II. Osman(Genç)
Yukarıdakilerden hangileri Osmanlı Devleti’nde “Duraklama Dönemi” padişahları
arasında yer almaz?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
✎ Osmanlı tarihinde 1579’da Sokullu Mehmet Paşa’nın ölümünden 1699 Karlofça Ba-
rış Antlaşması’na kadar geçen döneme “Duraklama Dönemi” adı verilmiştir.
✎ Bu dönemde savaşların uzun sürmesi, yönetimdeki aksaklıklar, askerî ve ekonomik
yapıdaki bozulmalar ve bunların sonucunda ortaya çıkan isyanlara bağlı olarak devlet kurumları zamanla işlerliğini yitirmeye başlamıştır.
I. DURAKLAMANIN NEDENLERİ
3. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti’nde duraklama dönemi padişahları arasında gösterilemez?
A) IV. Murat
B) I. Ahmet
D) II. Mahmut
A. İÇ NEDENLER
C) II. Osman
E) IV. Mehmet
 Değerli adaylar, Osmanlı Devleti’nin kendi uygulamalarında ortaya çıkan sorunlar
“iç neden” olarak algılanmalıdır. Yani herhangi bir neden, doğrudan devletin kendi
yapısından kaynaklanıyorsa bu bir “iç neden”dir.
1. Merkezî Yönetimin Bozulması
✎ Şehzâdelerin sancağa çıkma uygulamasına son verilerek Kafes Usulü’ne geçilmesi,
böylece yönetime deneyimsiz ve yeteneksiz padişahların gelmesi
✎ Padişahların tecrübesiz olması nedeniyle, devlet adamlarının ve özellikle de saray
4. Osmanlı Devleti’nde 1579 yılında Sokullu
Mehmet Paşa’nın ölümünden 1699 yılında imzalanan Karlofça Barış Antlaşmasına kadar geçen dönem aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Duraklama
B) Gerileme
D) Yükselme
kadınlarının yönetimde etkili olması
C) Kuruluş
E) Dağılma
✎ Çocuk yaştaki padişahların yönetime gelmesi
✎ Sık sık taht değişikliklerinin yaşanması
 Osmanlı Devleti’nde en fazla taht değişikliğinin yaşandığı yüzyıl XVII. yüzyıldır.
✎ Rüşvet ve iltimas (adam kayırma) ile yönetime yeteneksiz kişilerin getirilmesi
2. Ordu ve Donanmanın Bozulması
✎ Devşirme sisteminin ve buna bağlı olarak Yeniçeri Ocağı’nın bozulması
5. XVII. yüzyıldan itibaren sancak sistemine
son verilmesiyle birlikte uygulamaya konulan yeni sistem aşağıdakilerden hangisidir?
A) Gedik
✎ Yeniçeri Ocağı için geçerli olan “Ocak, devlet içindir.” anlayışı yerine “Devlet, ocak
B) Kafes
D) İltizam
içindir.” anlayışının benimsenmesi
C) Tımar
E) Lonca
✎ Tımar sisteminin bozulması ve buna bağlı olarak güvenlik ve üretim faaliyetlerinde
sorunların ortaya çıkması
1-C
2-B
3-D
4-A
5-B
~ 115 ~
“XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Duraklama Dönemi)”
KPSS / Tarihin Pusulası
3. Ekonomi ve Maliyenin Bozulması
✎ Tımar sisteminin bozulmasına bağlı olarak tarım gelirlerinin azalması
✎ Savaşların sonuçsuz kalması nedeniyle ganimetlerin ve vergilerin azalması
1. Osmanlı Devleti’nin duraklama dönemine girmesinde etkili olan,
✎ Sık sık yaşanan padişah değişikliklerinin hazineye yük olması (Cülûs Bahşişi)
I.
✎ Lüks ve israf sonucunda saray masraflarının artması
II. eğitimde yozlaşmanın yaşanması,
4. Sosyal Yapının Bozulması
gelişmelerinden hangilerinin iç nedenler
arasında olduğu savunulabilir?
✎ Tımar sisteminin bozulmasıyla güvenlik sorunlarının artması ve isyanların çıkması
A) Yalnız I
doğal sınırlara ulaşması,
III. ordu ve donanmanın bozulması
✎ Üretim ve güvenlik sorunu nedeniyle şehirlere göçlerin artması
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
✎ Halkın devlete olan güveninin azalması
5. Eğitim Sisteminin Bozulması
✎ Osmanlı Devleti’nin bilim alanında Avrupa’ya ayak uyduramaması ve geri kalması
2. XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde “Beşik
Ulemâlığı” sisteminin ortaya çıkmasının,
✎ Medreselerde fen derslerinin (fizik, kimya, vb.) okutulmaması
I.
✎ İlmiye (Ulema) sınıfının bozulması
II. ordu,
ekonomi,
III. eğitim
 Müderrisliğin babadan oğula geçmesi, Beşik Ulemâlığı sistemini ortaya çıkarmış ve
bu da eğitimde bilgisiz kişilerin görev almasına yol açmıştır. (Eğitimde yozlaşma)
alanlarından hangilerini olumsuz etkilediği savunulabilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) Yalnız III
E) I, II ve III
B. DIŞ NEDENLER
 Osmanlı Devleti’nin kendi uygulamaları dışında ortaya çıkan ve özellikle Avrupa’daki
birtakım gelişmelerin sebep olduğu sorunlar “dış neden” olarak algılanmalıdır. Yani
herhangi bir neden, devletin kendi yapısından kaynaklanmıyorsa bu “dış neden”dir.
3. Osmanlı Devleti’nin “Duraklama” nedenleri
iç ve dış olmak üzere iki gruba ayrılır.
Buna göre,
I.
1. Devletin Doğal Sınırlara Ulaşması
✎ Osmanlı Devleti’nin İran, Avusturya gibi devletlerle komşu olması
✎ Çöl, okyanus, dağlar gibi doğal nedenlere bağlı olarak ilerlemenin durması
Coğrafî Keşiflerin gerçekleşmesi,
II. devşirme sisteminin bozulması,
III. maliyenin bozulması
gelişmelerinden hangilerinin dış nedenler arasında olduğu savunulabilir?
A) Yalnız I
2. Coğrafî Keşifler Sonrası Ticaret Yolarının Değişmesi
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
✎ Coğrafî Keşifler sonucu Avrupa devletlerinin yeni ticaret yolları bulması ve Osmanlı
Devleti’nin denetiminde olan ticaret yollarının önemini kaybetmesi
3. Reform ve Rönesans Hareketleri
✎ Almanya’da ortaya çıkan Reform hareketleri özgür düşünceye ortam hazırlarken,
İtalya’da ortaya çıkan Rönesans hareketleri de Avrupa’yı bilim ve teknik alanında
geliştirmiştir.
✎ Osmanlı Devleti ise bu gelişmelere ayak uyduramamış ve Avrupa’nın gerisinde
kalmıştır.
4. Aşağıdakilerden hangisi Duraklama Dönemi’nin özelliklerinden biri değildir?
A) Gelir kaynaklarının azalması
B) İç isyanların çıkması
C) Doğuda ve batıda en geniş sınırlara
ulaşılması
D) Yükselme dönemine göre daha çok
fetih yapılması
4. Osmanlı Devleti’ne Karşı Avrupa’nın Kutsal İttifak Oluşturması
E) Yeniçerilerin yönetimde etkili olması
✎ Avrupalı devletlerin Osmanlı Devleti’ne karşı birleşmesi ve kurdukları ittifaklarla
Osmanlı’nın ilerleyişini durdurmaları
~ 116 ~
1-E
2-C
3-A
4-D
KPSS / Tarihin Pusulası
“XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Duraklama Dönemi)”
II. DURAKLAMA DÖNEMİ İSYANLARI
A. İSTANBUL (MERKEZ) İSYANLARI
✎ XVII. yüzyılda İstanbul’da Yeniçerilerin çıkardığı isyanlardır.
1. Osmanlı Devleti’nde XVII. yüzyılda iç
isyanların çıkmasında,
I.
✎ Temel sebebi merkezî otorite boşluğuna bağlı ekonomik sıkıntılardır.
yönetim,
II. maliye,
✎ İsyanlar rejime değil, kişiye yönelik ortaya çıkmıştır.
III. ordu
✎ Bu isyanların en önemlisi II. (Genç) Osman’a karşı çıkan isyandır. Yeniçeri Ocağı’nı
alanlarından hangilerindeki bozulmaların
etkili olduğu savunulabilir?
kaldırmayı düşünen Genç Osman, bu düşüncesi nedeniyle yeniçeriler tarafından
öldürülmüştür. (Yeniçeri Ocağı’nı kaldırmaya yönelik ilk adımı atan padişahtır.)
A) Yalnız I
✎ IV. (Avcı) Mehmet döneminde de ayaklanan Yeniçeriler, sıkıntıların sorumlusu ol-
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
duğunu düşündükleri 36 devlet adamının idamını istemişlerdir. Öldürülen devlet
adamları çınar ağaçlarına asıldığı için Osmanlı tarihinde bu olaya Çınar Olayı ya da
Vaka-i Vakvâkiye denilmiştir.
✎ Ayaklanmalar Yeniçerilere birtakım tavizler verilerek sonuçlandırılmıştır.
✎ Bu isyanlar sonucu;
2. Osmanlı Devleti’nde Yeniçeri Ocağı’nı
kaldırmaya yönelik ilk adımı atan padişah aşağıdakilerden hangisidir?
 Merkezî otorite zayıflamıştır.
A) I. Ahmet
B) IV. Murat
D) II. Mahmut
 Yönetimde Yeniçerilerin etkisi artmıştır.
C) II. Osman
E) III. Mehmet
 Halkın devlete olan güveni azalmıştır.
 Toplum düzeni bozulmuştur.
B. CELÂLİ (ANADOLU) İSYANLARI
✎ XVII. yüzyılda Anadolu’da çıkan isyanlara Celâli İsyanları adı verilmiştir. Bu isim,
Yavuz döneminde Yozgat’ta çıkan Bozoklu Celâl Ayaklanması’ndan gelmektedir.
3. XVII. yüzyılda önemli bir Yeniçeri isyanı
olan ve 36 devlet adamının idamıyla sonuçlanan “Vak’a-yi Vakvâkiye” (Çınar
Olayı), aşağıdaki padişahlardan hangisi
döneminde yaşanmıştır?
A) IV. Mehmet
✎ İsyanların temel sebebi, tımar sisteminin bozulmasına ve merkezî otoritenin bozul-
B) II. Osman
D) I. Mustafa
masına bağlı olarak ortaya çıkan ekonomik sıkıntılardır.
C) I. Ahmet
E) IV. Murat
✎ XVI. yüzyılın sonlarından itibaren ortaya çıkan Celâli İsyanları arasında en önemli
olanları Karayazıcı, Tavil Ahmet, Canbolatoğlu, Kalenderoğlu, Katırcıoğlu, Gürcü
Nebî ve Deli Hasan isyanlarıdır.
✎ Anadolu’da çıkan bu isyanlar sonucu;
4.
I.
Karayazıcı
 Merkezî otorite zayıflamıştır.
II. Canbolatoğlu
 Eyâlet yönetimi bozulmuştur.
III. Gürcü Nebî
 Halkın can güvenliği kalmamıştır.
 Devlete olan güven azalmıştır.
 Celâli İsyanları sonucunda üretim ve güvenlik azalmış, canlarını kurtarmak isteyen
IV. Bozoklu Celâl
Yukarıdaki isyan hareketlerinden hangileri XVII. yüzyılda ortaya çıkmamıştır?
A) I ve II
köylüler yerleşim yerlerini terk ederek dağlara sığınmıştır. XVII. yüzyılda yaşanan bu
göç olayı Osmanlı tarihinde Büyük Kaçgun adı ile anılmaktadır.
C. EYÂLET İSYANLARI
✎ XVII. yüzyılda merkezî otoritenin zayıflamasıyla birlikte merkezden uzak eyâletler-
de de (Eflâk, Boğdan, Bağdat, Kırım, Yemen, Trablusgarp) ayaklanmalar çıkmıştır.
✎ Bu ayaklanmaları bazı yerel yöneticilerin isyanları izlemiştir. Sivas Valisi Vardar Ali
Paşa ve Erzurum Valisi Abaza Mehmet Paşa bunlar arasında yer almaktadır.
✎ Bu isyanların temel sebebi ise eyâletlerde devlet denetimini azaltmaktır.
✎ Eyâlet isyanları da merkezî otoriteyi zayıflatmıştır.
B) Yalnız IV
D) II ve III
C) I ve IV
E) III ve IV
5. XVII. yüzyılda ortaya çıkan isyanlarda
aşağıdakilerden hangisinin etkili olduğu
savunulamaz?
A) Maliyenin bozulması
B) Merkezî otoritenin zayıflaması
C) Tımar sisteminin bozulması
D) Milliyetçilik hareketlerinin başlaması
E) Toplumsal yapının bozulması
 XVII. yüzyılda çıkan isyanlarda Milliyetçilik akımının etkisinden söz edilemez.
1-E
2-C
3-A
4-B
5-D
~ 117 ~
“XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Duraklama Dönemi)”
KPSS / Tarihin Pusulası
III. DURAKLAMA DÖNEMİ’NDE BAZI SİYASÎ GELİŞMELER
✎ III. Murat döneminde 1577-1590 yılları arasında İran’la yapılan savaşlar sonucunda
imzalanan Ferhat Paşa (İstanbul) Antlaşması ile Osmanlı Devleti doğuda en geniş
sınırlarına ulaşmıştır.
1. Osmanlı Devleti’nin XVII. yüzyılda doğuda en geniş sınırlara ulaştığı antlaşma
aşağıdakilerden hangisidir?
✎ 1596’da III. Mehmet döneminde Avusturya ile yapılan Haçova Savaşı kazanılmıştır.
Haçova Savaşı Osmanlı Devleti’nin batıda kazandığı son meydan savaşıdır.
A) Zitvatoruk
B) Vasvar
C) Kasr-ı Şirin
D) Ferhat Paşa
E) Bucaş
✎ I. Ahmet döneminde 1606’da Avusturya ile Zitvatoruk Antlaşması imzalanmıştır.
Bu antlaşma ile Avusturya arşidükü (prensi) Osmanlı padişahı ile denk sayılmış ve
Osmanlı Devleti’nin Avusturya üzerindeki üstünlüğü son bulmuştur.
✎ Yine I. Ahmet döneminde İran’la imzalanan 1611 Nasuh Paşa Antlaşması ile Fer-
hat Paşa Antlaşması ile kaybedilen yerler geri alınmıştır. Ancak 1617-1618 yıllarında yapılan savaş sonunda imzalanan Serav Antlaşması ile sınırlar Nasuh Paşa Antlaşması’ndaki eski şekline geri dönmüştür.
2. Osmanlı Devleti’nin Rusya ile imzaladığı
ilk resmî antlaşma aşağıdakilerden hangisidir?
✎ II. (Genç) Osman döneminde düzenlenen Lehistan (Hotin) Seferi ise başarıyla so-
A) Kasr-ı Şirin
B) Bahçesaray
C) Bucaş
D) Serav
E) Ferhat Paşa
nuçlanmış ve 1621’de Hotin Antlaşması imzalanmıştır.
✎ 1664’te Osmanlı-Avusturya arasında imzalanan Vasvar Antlaşması ile Osmanlı son
kez Avusturya’dan savaş tazminatı almıştır.
✎ IV. Murat döneminde düzenlenen Revan ve Bağdat seferleri sonucunda 1639’da
Osmanlı Devleti ile İran arasında Kasr-ı Şirin Antlaşması imzalanmıştır.
3.
I.
 1639 Kasr-ı Şirin Antlaşması ile günümüz Türkiye-İran sınırının temelleri atılmıştır.
Nasuh Paşa,
II. Kasr-ı Şirin,
III. Bucaş
✎ IV. Mehmet döneminde ise Lehistan ile yapılan mücadeleler sonucunda 1672’de
Yukarıdakilerden hangileri, Osmanlı Devleti’nin İran’la yaptığı antlaşmalar arasında yer alır?
Bucaş Antlaşması imzalanmıştır. Bucaş Antlaşması ile Osmanlı Devleti batıda en
geniş sınırlarına ulaşmıştır.
✎ 1676-1681 yılları arasında gerçekleşen Osmanlı-Rus savaşları sonucunda Osmanlı
A) Yalnız I
Devleti ile Rusya arasında 1681’de Bahçesaray (Çehrin) Antlaşması imzalanmıştır.
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
 Bahçesaray Antlaşması Osmanlı ile Rusya arasında imzalanan ilk resmî antlaşmadır.
✎ Yine IV. Mehmet döneminde, Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paşa tarafından
1683’te Viyana kuşatılmış, ancak bu kuşatma bozgunla sonuçlanmıştır. Bu bozgun
Osmanlı Devleti’ni Balkanlar’dan atma düşüncesiyle Kutsal Haçlı İttifakı’nın ortaya
çıkmasına yol açmıştır.
4. Osmanlı Devleti, aşağıdaki antlaşmalardan hangisiyle ilk kez büyük çapta toprak kaybı yaşamıştır?
✎ Yaklaşık 16 yıl süren Osmanlı-Kutsal Haçlı İttifakı savaşları sonunda Osmanlı Devleti
barış istemek zorunda kalmıştır.
A) Karlofça
B) Kasr-ı Şirin
C) Vasvar
D) Çehrin
E) Zitvatoruk
✎ Osmanlı Devleti 1699’da Avusturya-Lehistan-Venedik ile Karlofça Antlaşması’nı,
Rusya ile de 1700’de İstanbul Antlaşması’nı imzalamıştır.
 Karlofça Antlaşması ile Osmanlı Devleti ilk kez büyük çapta toprak kaybetmiştir.
5.
I.
Tiryaki Hasan Paşa
II. Tarhuncu Ahmet Paşa
IV. DURAKLAMA DÖNEMİ ISLAHATLARI
✎ XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu güç duruma çare bulmak için
ıslahatların yapılması gereği duyulmuştur. Islahatların amacı, devlete eski gücünü
kazandırmak, yönetim, ordu ve maliyeyi düzeltmekti. Ancak ıslahatlar yüzeysel
kalmış, sorunların sebeplerine inilememiş ve ıslahatlar kalıcı olmamıştır.
III. Kuyucu Murat Paşa
IV. Ahmet Cevdet Paşa
Yukarıdakilerden hangileri XVII. yüzyıl ıslahatçılarından biri değildir?
A) Yalnız I
B) Yalnız IV
D) II ve IV
C) II ve III
E) III ve IV
✎ XVII. yüzyılın ıslahatçıları; III. Mehmet, I. Ahmet, II. Osman, IV. Murat, Tarhuncu
Ahmet Paşa, Kuyucu Murat Paşa, Tiryaki Hasan Paşa ve Köprülüler’dir.
~ 118 ~
TOKMAK
1-D
2-B
3-C
4-A
5-B
KPSS / Tarihin Pusulası
“XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Duraklama Dönemi)”
A. XVII. YÜZYIL ISLAHATLARININ GENEL ÖZELLİKLERİ
 Baskı, şiddet ve korkuya dayalıdır.
 Islahatlarda Avrupa örnek alınmamıştır.
1. Aşağıdakilerden hangisi XVII. yüzyıl ıslahatlarının özelliklerinden biri değildir?
 Sadece askerî ve ekonomik alanlarda ıslahat yapılmıştır.
A) Islahatlar kişilere bağlı kalmış, devlet
politikası haline gelememiştir.
 Eğitim, hukuk ve yönetim alanlarında ıslahat yapılmamıştır.
B) Islahatlarda Avrupa örnek alınmamıştır.
 Köklü ıslahatlar yapılamamış, yüzeysel kalmıştır.
C) Köklü ıslahatlar yapılamamış, yüzeysel
kalmıştır.
 İsyanları önlemeye yönelik olduğu için askerî niteliklidir.
 Islahatların amacı merkezî otoriteyi arttırmaktır.
D) Daha çok maliye, hukuk ve yönetim
alanlarında ıslahat yapılmıştır.
 Topluma inilemediğinden kalıcı olamamıştır.
E) Baskı, şiddet ve korkuya dayalıdır.
 Islahatlar kişilere bağlı kalmış, devlet politikası haline gelememiştir.
1. III. Mehmet Dönemi Islahatları
2. XVII. yüzyılda ıslahatların ağırlıklı olarak
askerî ve malî alanda yoğunlaşması,
✎ Sancağa çıkan ve bu sistemde eğitim gören son padişahtır. Tahta çıktığı gece 19 er-
I.
kek kardeşini (bazı tarihçilere göre 20 kız kardeşini de) boğdurtmuştur.
✎ III. Mehmet, Kanunî’den sonra ordunun başında sefere çıkan ilk padişahtır.
✎ Şehzâde eğitiminde önemli bir yere sahip olan Sancak Sistemi kaldırılmıştır.
savaşlarda alınan yenilgilerin artması,
II. tımar sisteminin bozulması,
III. saray masraflarının artması
durumlarından hangilerinin sonuçları
arasında gösterilebilir?
A) Yalnız I
2. I. Ahmet Dönemi Islahatları
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve III
E) I, II ve III
✎ Sancak sisteminin kaldırılmasından sonra onun yerine Kafes Sistemi getirilmiştir.
 Kafes Sistemi’yle şehzâdelerin sarayda kapatıldığı bölüme şimşirlik adı verilmiştir. Bu
isim sarayın etrafındaki şimşir ağaçlarından gelmektedir.
✎ Bir bakıma oda hapsi anlamına gelen Kafes Sistemi, yönetim tecrübesinden yoksun
deneyimsiz kişilerin padişah olmasına yol açmıştır.
✎ I. Ahmet sancağa çıkmadan tahta geçen ilk padişahtır.
✎ Bu dönemde verâset sisteminde değişikliğe gidilmiştir. Yapılan değişiklikle, tahta
geçecek kişiler için “en büyük ve olgun olan” (Ekber ve Erşed) kuralı getirilmiştir.
Bu değişiklikteki amaç taht kavgalarını önlemektir.
3. Kuyucu Murat Paşa ve Tiryaki Hasan Paşa’nın Çalışmaları
3. Osmanlı Devleti’nde, şehzâdelerin sancağa çıkma usulüne son veren padişah
aşağıdakilerden hangisidir?
A) I. Ahmet
B) IV. Murat
D) III. Mehmet
C) III. Selim
E) I. Mustafa
4. Osmanlı Devleti’nde veraset sistemini
değiştirerek “Ekber ve Erşed” sistemini
getiren padişah aşağıdakilerden hangisidir?
A) II. Osman
✎ I. Ahmet dönemi sadrazamlarından biri olan Kuyucu Murat Paşa ile Tiryaki Hasan
B) IV. Murat
D) III. Ahmet
C) I. Ahmet
E) I. Mustafa
Paşa, Celâli İsyanları’nı bastırmak ve merkezî otoriteyi güçlendirmek için baskı ve
şiddete başvurmuştur. Ancak tamamen askerî tedbirlere yönelik olduğu için uzun
sürmemiş, isyanlar yeniden başlamıştır.
5.
 "Kuyucu" lakabını öldürttüğü Celâli isyancılarını ve onların destekçilerini ölü ve diri
olarak derin kuyulara gömdürmesi nedeniyle almıştır. Çok soğukkanlı, gaddar ve
acımasız olduğu bilinen Kuyucu Murat Paşa’nın Anadolu'da öldürttüğü kişi sayısının
30.000 kişiyi geçtiği belirtilmektedir.
4. II. (Genç) Osman Dönemi Islahatları
✎ II. (Genç) Osman, şeyhü’l-islâmın “fetva vermek” dışındaki tüm yetkilerini elinden
I.
Koçi Bey,
II. Tiryaki Hasan Paşa,
III. Kuyucu Murat Paşa
Yukarıdaki devlet adamlarından hangilerinin merkezî otoriteyi güçlendirmek için
baskı ve şiddet unsurunu kullandığı
savunulamaz?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
alarak ilmiye sınıfının devlet işlerine karışmasını önlemeye çalışmıştır.
C) Yalnız III
E) II ve III
✎ İlk kez saray dışından evlenerek saray kadınlarının etkinliğini azaltmıştır.
✎ XVII. yüzyılda sosyal alanda ıslahat yapan ilk Osmanlı padişahıdır.
1-D
2-E
3-D
4-C
5-A
~ 119 ~
“XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Duraklama Dönemi)”
KPSS / Tarihin Pusulası
✎ Başkenti İstanbul’dan Anadolu’ya taşımayı düşünmüştür.
✎ İlk kez Yeniçeri Ocağı’nı kaldırmayı düşünmüş, ancak bu düşüncesi hayatına mâl
olmuştur. (Yedikule Zindanları’nda boğularak öldürülmüştür.)
1.
I.
Koçi Bey,
II. Kâtip Çelebi,
 Osmanlı tarihinde Yeniçeri isyanı sonucunda öldürülen ilk padişah II. Osman’dır.
III. Evliyâ Çelebi
Yukarıdakilerden hangileri XVII. yüzyılda
Osmanlı Devleti’ni içinde bulunduğu kötü durumdan kurtarmak amacıyla çareler
aramış ve çeşitli raporlar hazırlamıştır?
5. IV. Murat Dönemi Islahatları
✎ Baskı ve şiddete dayanan kuvvetli bir disiplin sağlamıştır.
A) Yalnız I
✎ Yeniçeri Ocağı’nı yeniden düzenlemiştir.
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
✎ İstanbul’da gece sokağa çıkma yasağı, içki ve tütün yasağı getirmiş, kahvehaneleri
kapattırmıştır.
✎ Devlet sorunlarını ve bu sorunların çözüm yollarını tespit etmek için ilk kez devlet
adamlarına çeşitli raporlar hazırlatmıştır.
✎ Bu raporlardan en önemlisi 1631’de hazırlanan ve IV. Murat’a sunulan Koçi Bey
Risâlesi’dir. Ancak sorunların çözümüne yönelik olan bu risâle, IV. Murat’ın ölümü
nedeniyle uygulanamamıştır.
2.
 Koçi Bey XVII. yüzyılda yazdığı risâleleri IV. Murat ve Sultan İbrahim’e sunmuştur.
XVII. yüzyılda kasideleriyle ünlü olan ve
“Zarrî” mahlasıyla yazmış olduğu hiciv
şiirleri nedeniyle Sultan IV. Murat tarafından boğdurularak öldürülen ünlü şair
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Nedim
B) Nâbi
D) Bâki
✎ IV. Murat döneminde risâle hazırlayan bir diğer önemli kişi Kâtip Çelebi’dir. Tarih,
C) Fuzulî
E) Nef’i
coğrafya, tıp, astronomi gibi pek çok alanda kendisini geliştirmiş olan Kâtip Çelebi,
4 bölümden oluşan “Düsturü’l Amel li-Islahi’l Halel” adlı risâlesinde, Osmanlı Devleti’nin ömrünün uzaması için çeşitli önlemlere ve önerilere yer vermiştir.
✎ Bu iki risâle yazarı dışında Lütfi Paşa, Gelibolulu Mustafa Âli, Veysî ve Aziz Efendi
gibi pek çok risâle yazan önemli devlet adamı olmuştur.
✎ Bu dönemde kasideleriyle ünlü şair Nef’i’dir. Zarrî (zararlı) mahlasıyla şiirler yazan
Nef’i, hiciv (eleştiri) şiirleri nedeniyle Sultan IV. Murat tarafından boğdurulmuştur.
3.
I.
IV. Murat,
II. II. Osman,
III. Sultan İbrahim
6. Kemankeş Kara Mustafa Paşa’nın Çalışmaları
✎ IV. Murat’ın son dönemleriyle Sultan İbrahim döneminde sadrazamlık yapmıştır.
✎ Maliyeyi düzenlemek için ayarı düşük paraları toplatmıştır.
✎ Askerlerin isyanlarını önlemek için maaşlarını ödemiştir.
✎ Vergi sisteminde çeşitli düzenlemeler yapmıştır.
✎ Özellikle saray masraflarına yönelik aldığı tedbirler üzerine, hem Kösem Sultan’ın
Koçi Bey, XVII. yüzyılda Osmanlı devlet
yapısında ortaya çıkan aksaklıkları ve
bunların çözüm yollarını anlattığı ünlü risâlesini yukarıdaki padişahlardan hangilerine takdim etmiştir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
entrikaları hem de çıkarları zedelenen bazı devlet adamlarının etkisiyle 1644’te
Sultan İbrahim’in emriyle idam edilmiştir.
7. IV. Mehmet Dönemi Islahatları
✎ IV. Mehmet 6-7 yaşlarındayken padişah olduğu için saraydaki ağalar ve özellikle de
vâlide sultanın etkisi altında kalmıştır.
4. Osmanlı tarihinde, IV. Mehmet’in annesi
olan ve 34 yıl “Vâlide Sultan” olarak en
uzun süre bu unvanı kullanan Osmanlı
sultanı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Dil-û Âşûb Vâlide Sultan
 Osmanlı tarihinde 34 yıl “Vâlide Sultan” olarak en uzun süre vâlide sultan olma unvanı, IV. Mehmet’in annesi, Sultan İbrahim’in eşi Hatice Turhan Sultan’a aittir.
B) Hatice Turhan Sultan
C) Ayşe Hafsa Vâlide Sultan
D) Şâh-i Hûban Sultan
✎ IV. Mehmet ilerleyen dönemlerde iktidarının güçlendirmiş, Tarhuncu Ahmet Paşa
ve Köprülü Mehmet Paşa gibi önemli devlet adamlarına sadrazamlık görevi verip
otoritesini sağlamlaştırmak istemiştir. Bu yüzden IV. Mehmet dönemine damgasını vuran asıl ıslahatçılar bahsettiğimiz bu kişilerdir.
~ 120 ~
E) Mâh-peyker Kösem Sultan
1-C
2-E
3-D
4-B
KPSS / Tarihin Pusulası
“XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Duraklama Dönemi)”
8. Tarhuncu Ahmet Paşa’nın Çalışmaları
✎ Tarhuncu Ahmet Paşa IV. Mehmet dönemi sadrazamlarındandır.
✎ Osmanlı Devleti’nde ilk denk bütçeyi hazırlamıştır.
✎ Saray masraflarını kısmış, devletin gelir – gider dengesini sağlamaya çalışmıştır.
1. Osmanlı Devleti’nde malî alanda birtakım
düzenlemeler yaparak ilk “Denk Bütçe”yi
hazırlayan devlet adamı aşağıdakilerden
hangisidir?
✎ Bu çalışmalar bazı kişilerin çıkarlarına dokunmuştur. “Şehzâde Süleyman’ı padişah
A) Tarhuncu Ahmet Paşa
yapmak istiyor” denilerek IV. Mehmet’e duyurulmuş ve bunun üzerine Tarhuncu
Ahmet Paşa idam edilmiştir.
B) Tiryaki Hasan Paşa
C) Köprülü Mehmet Paşa
D) Amcazâde Hüseyin Paşa
E) Kemankeş Kara Mustafa Paşa
9. Köprülüler Dönemi
☸
Köprülü Mehmet Paşa
✎ IV. Mehmet dönemi sadrazamlarındandır.
✎ Sadrazamlığı koşullu olarak kabul eden ilk devlet adamıdır.
✎ Sadrazamlık kendisine devlet tarafından önerilmiş, bu görevi belirli şartlarla kabul
etmiştir. İleri sürdüğü başlıca koşullar şunlardır;
2.
I.
Kuyucu Murat Paşa,
II. Köprülü Fâzıl Ahmet Paşa,
 Saray devlet işlerine karışmayacak
III. Köprülü Mehmet Paşa
 Devlet işleriyle ilgili sunacağı her türlü teklif kabul edilecek
Yukarıdaki devlet adamlarından hangileri
sadrazamlık görevini bazı şartlar öne sürerek kabul etmiştir?
 Memurları istediği şekilde atayabilecek
 Kendisi hakkında şikâyet olduğunda yargılama olmadan cezalandırılmayacak
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
 Köprülü Mehmet Paşa’nın bazı şartlar ileri sürerek sadrazamlığı kabul etmiş olması,
merkezî otoritenin zayıfladığını açıkça göstermektedir.
✎ Köprülü Mehmet Paşa öncelikle iç sorunlara yönelmiştir.
✎ Yönetim konusunda ihmalleri olanları cezalandırmış, sipahilerin ayaklanmalarını
yeniçerilerin yardımıyla bastırmıştır.
✎ Merkezî otorite bu dönemde yeniden güçlendirilmiştir.
✎ Köprülü Mehmet Paşa “Köprülüler Dönemi” diye anılan dönemi başlatmıştır.
3. Osmanlı Devleti’nde Köprülü Mehmet Paşa
sadrazamlık makamına getirilirken birtakım
şartlar öne sürmüştür.
Köprülü Mehmet Paşa’nın bazı şartlar
öne sürmesiyle;
I.
☸
Köprülü Fâzıl Ahmet Paşa
✎ IV. Mehmet dönemi sadrazamlarındandır.
✎ Orduyu düzenlemiş ve özellikle topçu sınıfına özel önem vermiştir.
✎ Bütçe açığını gidermeye çalışmıştır.
rejimi değiştirmek,
II. istediklerini rahatça yapabileceği bir
ortam hazırlamak,
III. gayr-i müslimlere verilen ayrıcalıklara
son vermek
amaçlarından hangilerine ulaşmak istediği savunulabilir?
A) Yalnız I
☸
Köprülü Fâzıl Mustafa Paşa
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
✎ II. Süleyman dönemi sadrazamlarındandır.
✎ Fâzıl Mustafa Paşa özellikle halka ağır gelen bazı vergileri kaldırmıştır.
✎ Önemli görevlere dürüst ve yetenekli kişileri getirmiştir.
4. Aşağıdakilerden hangisi XVII. yüzyıl ıslahatçılarından biri değildir?
☸
Amcazâde Hüseyin Paşa
A) Amcazâde Hüseyin Paşa
✎ II. Süleyman dönemi sadrazamlarındandır.
B) Köprülü Fâzıl Ahmet Paşa
✎ Yerli mallara önem vermiş, paranın değerini yükseltmeye çalışılmıştır.
C) Kuyucu Murat Paşa
✎ İstanbul’da “Baruthâne-i Âmire” adı ile barut imalathanesi kurdurmuştur.
 Köprülüler Dönemi duraklamanın içinde Yükselme Dönemi olarak kabul edilir.
D) Kemankeş Kara Mustafa Paşa
E) Koca Ragıp Paşa
1-A
2-C
3-B
4-E
~ 121 ~
VI. BÖLÜM
XVIII. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ
(GERİLEME DÖNEMİ)
Bu bölümden ortalama “1” soru çıkmaktadır.
KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ
(LİSANS)
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
(-)
(2)
(-)
(-)
(-)
(1)
(-)
(-)
(-)
(1)
(-)
(1)
(-)
(ORTAÖĞRETİM)
(ÖN LİSANS)
2006
2008
2010
2012
2006
2008
2010
2012
(1)
(1)
(-)
(1)
(-)
(2)
(1)
(-)
Yazarın Yorumu
Değerli adaylar, Osmanlı Devleti’nde XVIII. yüzyıl son derece önemli bir dönemdir. Islahatlarda
Avrupa etkisi ve Osmanlı Devleti’nde Batılılaşma hareketleri döneme damgasını vurmuştur.
ÖSYM’nin bu bölüm ile ilgili sorduğu sorulara baktığımızda ise, içerik olarak genellikle ıslahat
çalışmaları (özellikle Lâle Devri ve III. Selim {Nizâm-ı Cedit} Dönemi ıslahatları) konusu ile ilgili olduğunu görüyoruz. Bu bölümde genelde siyasî gelişmelerle ilgili soru sorulmamaktadır.
Konular çalışılırken, özellikle padişahların ve devlet adamlarının hangi alanlarda ne tür ıslahat
yaptıklarına, Avrupalı uzmanların çalışmalarına dikkat edilmesi gerekmektedir.
KPSS / Tarihin Pusulası
❆
“XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Gerileme Dönemi)”
GERİLEME DÖNEMİ [XVIII. YÜZYIL] (1699-1792)
☸ Gerileme Dönemi Padişahları
 III. Ahmet
(1703-1730)
 I. Mahmut
(1730-1754)
 III. Osman
(1754-1757)
 IIII. Mustafa
(1757-1774)
 I. Abdülhamit
(1774-1789)
 III. Selim
(1789-1807)
✎ Osmanlı tarihinde 1699 Karlofça Antlaşması ile başlayıp 1792 Yaş Antlaşması’na
kadar geçen döneme “Gerileme Dönemi” adı verilmiştir.
✎ Bu dönemin başlarında 1699 Karlofça Antlaşması’ndan sonra kaybedilen toprakları
geri alma politikası takip edilmiş, ancak 1718’de imzalanan Pasarofça Antlaşması
ile mevcut toprakları koruma siyaseti izlenmeye başlanmıştır.
1. Osmanlı Devleti’nde 1699 Karlofça Antlaşması ile başlayıp 1792 Yaş Antlaşması’na kadar geçen dönem hangi isimle
adlandırılmıştır?
A) Yükselme
B) Duraklama C) Gerileme
D) Dağılma
E) Kuruluş
2. 6 Temmuz 1770 tarihinde ilk kez bir Rus
donanmasının Akdeniz’e girerek Osmanlı donanmasını yakmasıyla sonuçlanan
olay aşağıdaki yerlerden hangisinde gerçekleşmiştir?
A) Navarin
B) Çeşme
D) İnebahtı
C) Sinop
E) Preveze
I. GERİLEME DÖNEMİ’NDE BAZI SİYASÎ GELİŞMELER
✎ 1711’de Osmanlı Devleti ile Rusya arasında meydana gelen Prut Savaşı sonrasında
Prut Antlaşması imzalanmış, bu antlaşma ile Osmanlı Devleti daha önce İstanbul
Antlaşması ile Rusya’ya verdiği yerleri geri almıştır.
✎ 1715-1718 yılları arasında Venedik ve onlara destek veren Avusturya ile savaşan
Osmanlı Devleti, savaşları kaybetmiş ve barış istemek zorunda kalmıştır. 1718’de
imzalanan Pasarofça Antlaşması ile Osmanlı Devleti Batı’nın üstünlüğünü kabul
etmiştir. Ayrıca Osmanlı Devleti, bu dönemden itibaren Batılı devletlere karşı barış
politikası uygulamaya başlamıştır.
3. Osmanlı Devleti’nin XVIII. yüzyılda imzaladığı son kazançlı antlaşma aşağıdakilerden hangisidir?
A) Belgrat Antlaşması
B) Ahmet Paşa Antlaşması
C) Prut Antlaşması
D) Ferhat Paşa Antlaşması
E) Pasarofça Antlaşması
✎ 1725-1732 yılları arasında Osmanlı Devleti ile İran arasında gerçekleşen savaşların
uzun sürmesi Patrona Halil İsyanı’na ortam hazırlamış, bu gelişme sonucunda III.
Ahmet tahttan indirilerek yerine I. Mahmut çıkarılmıştır. İran ile imzalanan Ahmet
Paşa Antlaşması (1732) ile İran bazı topraklarını Osmanlı Devleti’ne bırakmıştır.
✎ 1736-1739 yılları arasında Avusturya ve Rusya ile savaşan Osmanlı Devleti, her iki
devlete karşı başarılı olmuştur. 1739’da imzalanan Belgrat Antlaşması’nda Fransa
arabuluculuk yaptığı için kapitülasyonlar sürekli hâle getirilmiştir. (1740)
 1739 Belgrat Antlaşması Osmanlı Devleti’nin XVIII. yüzyılda imzaladığı son kazançlı
antlaşmadır. Osmanlı Devleti’nin kaybettiği bir toprağı geri aldığı son antlaşma olan
Belgrat Antlaşması ile Karadeniz’in Osmanlı’ya ait olduğu son kez kabul edilmiştir.
4. Rusya, Osmanlı Devleti’nin XVIII. yüzyılda imzaladığı aşağıdaki antlaşmalardan
hangisi ile, Osmanlı uyruğundaki Ortodoksların koruyuculuğunu üstlenmiş ve
ilk kez Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karışma fırsatını yakalamıştır?
A) Prut Antlaşması
B) Karlofça Barış Antlaşması
C) Belgrat Antlaşması
D) Ziştovi Antlaşması
✎ 1768-1774 yılları arasında Rusya ile yapılan savaşta ilk kez bir Rus donanması Ak-
E) Küçük Kaynarca Antlaşması
deniz’e girmiş ve Çeşme’de Osmanlı donanmasını yakmıştır. (6 Temmuz 1770) Savaş sonunda 1774’te Rusya ile Küçük Kaynarca Antlaşması imzalanmıştır.
 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması, Osmanlı Devleti’nin XVIII. yüzyılda imzaladığı
şartları en ağır antlaşmadır. Bu antlaşma ile;
 Karadeniz’deki Türk egemenliği sona ermiştir.
 Osmanlı Devleti ilk kez savaş tazminatı ödemiştir.
 Rusya’ya ilk kez kapitülasyon verilmiştir.
 Rusya Osmanlı uyruğundaki Ortodoksların koruyuculuğunu üstlenmiştir. Böylece
Rusya ilk kez Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karışma fırsatını yakalamıştır.
 Kırım bağımsız olmuş, ancak dinî bakımdan Osmanlı halifesine bağlı kalmıştır.
Böylece ilk defa halkı Müslüman ve Türk olan bir bölge kaybedilmiştir.
5. 1739 Belgrat Antlaşması’nda arabuluculuk yaptığı için Osmanlı Devleti’nin kapitülasyonları sürekli hâle getirdiği devlet
aşağıdakilerden hangisidir?
A) İngiltere
B) Fransa
D) Avusturya
1-C
2-B
3-A
C) Rusya
E) Venedik
4-E
5-B
~ 125 ~
“XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Gerileme Dönemi)”
KPSS / Tarihin Pusulası
✎ 1746 yılında “1639 Kasr-ı Şirin Antlaşması” esas alınarak Osmanlı Devleti ile İran
arasında imzalanan Kerden Antlaşması, tarihte “II. Kasr-ı Şirin” antlaşması olarak
adlandırılmaktadır. Bu antlaşma ile 1639 Kasr-ı Şirin Antlaşması’ndaki sınırlara geri
dönülmüş ve 1775’e kadar sürecek Osmanlı-İran dostluğu başlamıştır.
✎ 1787-1792 yılları arasında Osmanlı Devleti’nin Avusturya ve Rusya ile yaptığı sa-
vaşlar sonucunda, Avusturya ile imzalanan 1791 Ziştovi Antlaşması ile Avusturya
1789 Fransız İhtilâli’nin de etkisiyle aldığı yerleri Osmanlı’ya geri vermiştir.
1. 1746’da Osmanlı Devleti ile İran arasında
“1639 Kasr-ı Şirin Antlaşması” esas alınarak imzalanan ve tarihte “II. Kasr-ı Şirin
Antlaşması” olarak adlandırılan antlaşma aşağıdakilerden hangisidir?
A) El-Ariş Antlaşması
✎ Rusya ile imzalanan 1792 Yaş Antlaşması ile ise, Osmanlı Devleti Kırım’ın Rusya’ya
B) Ziştovi Antlaşması
ait olduğunu kabul etmiş ve Osmanlı Devleti “Dağılma Dönemi”ne girmiştir.
C) Kerden Antlaşması
D) Ahmet Paşa Antlaşması
✎ 1798 yılında Akdeniz’i kontrol altına almak, Mısır’ın zenginliklerini ele geçirmek ve
yeni sömürgeler elde etmek isteyen Fransa Mısır’ı işgal etmiştir. Bu işgal karşısında
Akdeniz’deki çıkarları tehlikeye giren İngiltere ve Rusya Osmanlı Devleti’nin yanında yer almıştır. Bu direniş karşısında daha fazla dayanamayan Fransa barış istemek
zorunda kalmış ve Osmanlı Devleti ile 1801’de El-Ariş Antlaşması’nı imzalayarak
Mısır’dan geri çekilmiştir.
✎ 1802’de Fransa ile imzalanan Paris Antlaşması ile Mısır Osmanlı’ya bırakılmıştır.
Osmanlı Devleti ilk kez bu olayda “Denge Politikası” uygulamıştır.
E) Ferhat Paşa Antlaşması
2.
I.
Ziştovi,
II. Belgrat,
III. Küçük Kaynarca
II. GERİLEME DÖNEMİ [XVIII. YÜZYIL] ISLAHATLARI
Yukarıdaki antlaşmalardan hangisinin
imzalanmasında 1789 Fransız İhtilâli'nin
başlaması etkili olmuştur?
A) Yalnız I
✎ Osmanlı Devleti XVIII. yüzyılda askerî, ekonomik, teknik, bilim ve kültür alanlarında
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
Avrupa’dan geri kaldığını fark etmiş ve bu doğrultuda Avrupa’yı örnek alan bir dizi
ıslahat hareketine girişmiştir.
✎ Avrupa’nın pek çok alanda üstünlüğü ilk kez bu dönemde kabul edilmiştir.
A. XVIII. YÜZYIL ISLAHATLARININ GENEL ÖZELLİKLERİ
 Islahatlarda Avrupa örnek alınmıştır.
3. Osmanlı Devleti Kırım'ın Rusya'ya ait olduğunu aşağıdaki antlaşmalardan hangisiyle kabul etmiştir?
A) Belgrat
B) Yaş
C) İstanbul
D) Pasarofça
E) Küçük Kaynarca
 Duraklama dönemi ıslahatlarına göre daha köklüdür.
 Savaşlarda alınan yenilgiler nedeniyle daha çok askerî alanda ıslahat yapılmıştır.
 Lâle Devri’nde ise bundan farklı olarak askerî alanda ıslahat yapılmamıştır.
 Islahatlar kişilere bağlı kalmış, bir devlet politikası haline gelememiştir.
 Islahatlar yeniçerilerin ve ulemânın tepkisiyle karşılaşmıştır.
 XVII. yüzyıl (Duraklama Dönemi) ıslahatlarına göre daha başarılı olmakla beraber
devletin çöküşü önlenememiştir.
 Devlet adamları tarafından yapılmış, halkın desteği alınmamıştır.
 XVIII. yüzyılda yönetim ve hukuk alanlarında ıslahat yapılmamıştır.
4. Aşağıdakilerden hangisi, XVIII. yüzyıl ıslahatlarının özelliklerinden biri değildir?
A) Daha çok askerî alanda yapılmıştır.
B) Bir devlet politikası haline gelememiştir.
C) Yeniçerilerin ve ulemânın tepkisiyle karşılaşmıştır.
D) Yönetim ve hukuk alanında ıslahat yapılmamıştır.
E) Avrupa örnek alınmamıştır.
B. LÂLE DEVRİ (III. AHMET DÖNEMİ) ISLAHATLARI (1718-1730)
✎ Osmanlı tarihinde Avusturya ile imzalanan 1718 Pasarofça Antlaşması ile başlayıp
1730’da meydana gelen Patrona Halil İsyanı’na kadar süren döneme “Lâle Devri”
adı verilmektedir.
✎ Bu dönemin padişahı III. Ahmet, sadrazamı Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’dır.
5. Osmanlı Devleti’nde 1718 Pasarofça Antlaşması ile başlayıp 1730 Patrona Halil
İsyanı’na kadar süren dönem hangi adla
anılmaktadır?
A) Fetret Devri
B) İstibdat Devri
C) Meşrutiyet Devri
D) Lâle Devri
✎ Lâle Devri’nde;
E) Nizâm-ı Cedit Devri
 1727’de Sait Efendi ve İbrahim Müteferrika tarafından ilk Türk matbaası açılmış-
tır. Matbaa Avrupa’dan alınan ilk teknik araçtır. Bu durum, Osmanlı’nın Avrupa’nın
teknik üstünlüğünü kabul ettiğini göstermektedir.
~ 126 ~
1-C
2-A
3-B
4-E
5-D
KPSS
K
/ Tarihin Pusulası
“XVIII.
“
Yüzyılda Osmanlıı Devleti (Gerileme Döne
emi)”
 Sait Efendii’nin İstanbul’daa açmayı düşünndüğü matbaa iiçin; “şer’an birr engelin
olmadığınıı ve kitap basm
manın caiz olduğ
ğunu” içeren feetvayı veren ve Osmanlı’da ilk
matbaanın
n kurulmasını sa
ağlayan Şeyhü’ll-islâm Yenişehhirli Abdullah Effendi’dir.
1. Lâle D
Devri’nde;
I.
 Matbaada b
basılan ilk eserr Vâni Mehmet Efendi’nin yaazdığı Vankulu
u Lûgatı’dır.
 Matbaaya h
hattatlar (güzeel yazı yazan kişiler),
k
müste nsihler (eser çoğaltan
ç
kişiler)
ve ulemâ büyük tepki gösstermiştir. Bun
nun üzerine dinnî kitapların ellde yazılmasına,
diğer eselerrin ise matbaad
da basılmasına
a karar verilmişştir.
yöönetim,
II. huukuk,
III. saanat
alanlaarından hangileriyle ilgili bir ıslahat
yapılm
mamıştır?
A) Yaalnız I
 İlk geçici ellçilik Paris’te açılmıştır.
a
İlk geçici
g
elçi Yirm
mi Sekiz Çelebii Mehmet olup
p,
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yallnız III
E) II ve III
en önemli eeseri Paris ziyaretini anlattığı Paris Sefaretnnâmesi’dir.
 Sefaretnâm
me: Osmanlı Deevleti’nde sefirlerin (elçilerin) kkaleme aldığı gezi notlarıdır.
 Avrupa’da elçiliklerin açılm
masında temel amaç, Avrupa’’daki gelişmelerri yakından
takip edebiilmektir.
2. Osmaanlı Devleti, XVIII. yüzyılda Battı'nın üstünlüğğünü kabul ede
erek, Batılı tarzzda ıslahatlarr yapmaya başla
amıştır.
Bunaa göre,
I.
ilkk matbaanın kurulması,
II. A
Avrupa'ya elçilerrin gönderilmesi,
III. yeerli malı kullanım
mının teşvik ediilmesi
 Yalova’da kâğıt fabrikası açıl
a mıştır.
 İstanbul’da çini ve kumaş fabrikası açılm
mıştır.
yeniliiklerinden hangilerinin bu du
urumu
desteekler nitelikte olduğu
o
savunulabilir?
 Doğu ve Battı klâsiklerinde
en ilk kez Türkççeye çeviri yappılmıştır.
A) Yaalnız I
B) Ya
alnız II
D) II ve III
 Yeniçerilerd
den ilk kez itfaiye teşkilâtı olluşturulmuşturr. (Tulumbacılar Ocağı)
C) I ve II
E) I, II ve III
 Sağlık alanın
nda ilk kez “çiççek aşısı” uygu
ulanmıştır.
 Avrupa’dan
n Barok ve Rokkoko tarzı mim
marî örnek alınaarak pek çok mimarî
m
eser inşşa
edilmiştir. (Nûr-u Osmâniye Camii, Lâlelli Camii gibi)
 Barok tarzzı Avrupa mimaarîsinin ilk örneğği, inşasına I. M
Mahmut dönem
minde (1748’de))
başlanan N
Nûr-u Osmâniyee Camii’dir. Barrok tarzı bir diğğer eser de Lâleli Camii’dir.
3. Aşağ
ğıdakilerden ha
angisi, Lâle De
evri ıslahatlarrı arasında gös
sterilemez?
A) İsstanbul’da çini fa
abrikası açılmışştır.
B) A
Avrupa tarzı ilk teknik
t
okul olan
n Hendeseehâne kurulmuş
ştur.
C) Y
Yalova’da kâğıt fabrikası
f
açılmışştır.
 Lâle Devri’n
nde sivil mimarrînin en güzel örneği
ö
ise III. A
Ahmet Çeşmessi’dir.
D) T
Tulumbacılar Oc
cağı adıyla ilk ke
ez itfaiye
teeşkilâtı oluşturulmuştur.
E) İlkk kez “çiçek aşısı” uygulanmışttır.
4. Osmaanlı Devleti’nd
de Barok tarzı Avrupa
mimaarîsinin ilk örn
neği olarak kabul edilen 17748 tarihli mim
marî yapı aşağııdakilerden h
hangisidir?
A) Fa
Fatih Camii
B) N
Nûr-u Osmâniye Camii
(Nûr-u O
Osmâniye Camiii)
(IIII. Ahmet Çeşm
mesi)
 Lale Devri’n
nin en ünlü minyatür sanatççısı (nakkaşı) LLevnî’dir. Sultaan III. Ahmet'in
C) S
Sultan Ahmet Ca
amii
D) II I. Ahmet Çeşme
esi
E) S
Süleymaniye Camii
şehzâdelerinin 1720'deki sünnet düğününü anlatan “SSurnâme” adlı eseri, Levnî'nin
minyatür alanındaki en ün
nlü eseridir.
 Lale Devri’n
nin en ünlü divan şairi ise Nedim’dir.
 Lâle Devri’’nde askerî alannda herhangi bir ıslahat yapılm
mamıştır.
5. Osmaanlı Devleti, Av
vrupa’daki geliişmeleri
yakın
ndan takip ede
ebilmek için ilk
k geçici
elçiliğ
ği aşağıdaki ülkelerden
ü
han
ngisinde
açmışştır?
A) İnggiltere
C) İtalya
B) Rusya
R
E) Almanya
D) Fransa
 Lâle Devri’’nde sadece İrann ile savaş yapıılmıştır.
1-D
D
2-C
3-B
B
4-B
5-D
~ 127
1 ~
“XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Gerileme Dönemi)”
KPSS / Tarihin Pusulası
✎ Askerî alanda hiçbir ıslahatın yapılmadığı Lale Devri, İran Seferi’nin de başarısız ol-
masının etkisiyle, zevk ve sefahate karşı olanların çıkardığı 1730 Patrona Halil İsyanı ile sona ermiştir.
✎ Patrona Halil ve yandaşlarının çıkardığı bu ayaklanma sonrasında Nevşehirli Damat
İbrahim Paşa ve bazı devlet adamları idam edilmiş, isyan sırasında şehir oldukça
tahrip edilmiş ve Sadâbad Köşkü yakılmıştır. Ayrıca isyanda ünlü divan şairi Nedim
de öldürülmüştür.
1. Osmanlı Devleti’nde Sultan III. Ahmet’in
tahttan indirilmesi ve Lâle Devri’nin sona
ermesine neden olan gelişme aşağıdakilerden hangisidir?
A) Kabakçı Mustafa İsyanı
B) Şeyh Bedreddin İsyanı
C) Patrona Halil İsyanı
D) Vaka-yı Vakvakiye
✎ İsyan sonucunda III. Ahmet tahtan indirilmiş, yerine I. Mahmut getirilmiştir.
E) Şahkulu İsyanı
C. I. MAHMUT DÖNEMİ ISLAHATLARI (1730-1754)
✎ XVIII. yüzyılda askerî alanda ilk kez Avrupa tarzı ıslahatların yapıldığı dönemdir.
✎ Avrupa’nın askerî üstünlüğü ilk kez bu dönemde kabul edilmiştir.
✎ Aslen Fransız asıllı olan Comte de Bonneval (=Humbaracı Ahmet Paşa) Humbaracı
Ocağı’nın (Özel Topçu Birliği) başına getirilmiştir.
2. I. Mahmut’un yaptığı ıslahatlarda en büyük yardımcısı olan ve İslâmiyet’i kabul
ederek “Humbaracı Ahmet Paşa” ismini
alan, aynı zamanda Avrupa’dan getirilen
ilk askerî uzman olan kişi aşağıdakilerden hangisidir?
 Comte de Bonneval aslen Fransız asıllı olup İslâmiyet’i kabul ederek Humbaracı
A) Comte de Bonneval
B) Baron de Tott
C) Giuseppe Donizetti
D) Calisto Guateli
E) Monsieur Manguel
Ahmet Paşa ismini almıştır. Avrupa’dan getirilen ilk askerî uzmandır.
✎ Osmanlı ordu sistemi bölük, tabur, alay sistemine göre yeniden düzenlenmiştir.
✎ 1734’te subay yetiştirmek amacıyla Avrupa tarzı ilk teknik okul olan Hendesehâne
(Kara Mühendishanesi) kurulmuştur.
✎ I. Mahmut döneminde askerî alanda yapılan ıslahatlar başarıya ulaşmış ve Osmanlı
3. Osmanlı Devletinde Batı tarzında açılan
ilk teknik subay ve mühendis okulu aşağıdakilerden hangisidir?
Devleti 1736-1739 yılları arasında yapılan savaşlarda başarı elde etmiştir.
A) Mekteb-i Rüştiye
✎ Ayrıca bu dönemde, 1748’de Barok tarzı Avrupa mimarîsinin ilk örneği olan Nur-u
B) Tıphâne-i Âmire
Osmâniye Camii’nin inşasına başlanmıştır. Caminin inşasında Mimar Mustafa Ağa
ve Simon Kalfa görev almıştır.
C) Mekteb-i Fünûn-u Harbiye
D) Hendesehâne
E) Mühendishâne-i Berri Hümâyûn
D. III. OSMAN DÖNEMİ (1754-1757)
✎ III. Osman, Osmanlı tarihinde 51 yıl kafes sisteminde kalarak en uzun süre gözetim
altında yaşayan padişahtır. Bu dönemde ıslahat yapılmamıştır.
✎ Musikîden ve kadınlardan hoşlanmayan III. Osman özellikle câriyelerin kendisinden
4. Osmanlı tarihinde, 51 yıl kafes sisteminde kalarak en uzun süre gözetim altında
yaşayan Osmanlı padişahı aşağıdakilerden hangisidir?
uzaklaşması için ayakkabılarına demir ökçeler taktırmıştır.
A) I. Mahmut
✎ Bu dönemde I. Mahmut döneminde inşasına başlanan Nûr-u Osmâniye Camii’nin
B) I. Ahmet
D) III. Ahmet
C) III. Osman
E) I. Abdülhamit
inşası tamamlanmıştır.
✎ Ayrıca Osmanlı Devleti’nin ilk deniz feneri olarak bilinen “Ahırkapı Feneri” de yine
bu dönemde yapılmıştır.
5.
I.
E. III. MUSTAFA DÖNEMİ ISLAHATLARI (1757-1774)
✎ Bu dönemdeki ıslahatlarda Macar asıllı bir Fransız olan Baron de Tott ve Sadrazam
Koca Ragıp Paşa etkili olmuştur.
✎ Bu dönemde Baron de Tott tarafından “Sürat Topçuları Ocağı” kurulmuştur.
Koca Ragıp Paşa,
II. Yusuf Agâh Efendi,
III. Baron de Tott
Yukarıdakilerden hangileri, III. Mustafa
dönemi ıslahatlarında etkili olmamıştır?
A) Yalnız I
✎ 1773 yılında ise donanmanın subay ihtiyacını karşılamak için, “Palabıyık” lâkaplı
Cezâyirli Gâzi Hasan Paşa önderliğinde Mühendishâne-i Bahr-i Hümâyun (Deniz
Mühendishanesi) adıyla ilk denizcilik okulu açılmıştır.
~ 128 ~
B) Yalnız II
D) I ve II
1-C
2-A
C) Yalnız III
E) II ve III
3-D
4-C
5-B
KPSS / Tarihin Pusulası
“XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Gerileme Dönemi)”
✎ Bütçe açıklarını gidermek ve devlet harcamalarını finanse etmek amacıyla Esham-ı
Tahvilât denilen devlet tahvilleri satışa sunulmuştur. Böylece Esham Kanunu çıkartılarak esham senetlerinin düzenlenmesiyle ilk kez iç borçlanmaya gidilmiştir.
ESHAM SİSTEMİ
Kelime anlamı “pay, hisse” olan esham, pay ve gelir ortaklığı senetleri anlamına gelmektedir. Bir iç borçlanma sistemi olan esham uygulaması, temsili kâğıt paraya geçişin ilk aşaması olarak kabul edilmektedir. Bu uygulamada temel amaç, devlet bütçesinde oluşan açığın giderilmesidir.
1. Osmanlı Devleti’nde, bir “İç Borçlanma”
sistemi olan ve aynı zamanda temsili kâğıt paraya geçişin de ilk aşaması olarak
kabul edilen sistem aşağıdakilerden hangisidir?
A) İltizam
B) Gedik
D) Esham
C) Narh
E) Müsadere
F. I. ABDÜLHAMİT DÖNEMİ ISLAHATLARI (1774-1789)
✎ Bu dönemde gerçekleştirilen ıslahatlarda Sadrazam Halil Hamit Paşa ve Cezayirli
Gâzi Hasan Paşa (nâm-ı diğer Palabıyık) etkili olmuştur.
✎ III. Mustafa döneminde hazırlanan esham senetleri uygulamaya konmuştur. 1775
yılından itibaren uygulamaya konulan esham sistemi 1870’li yıllara kadar sürmüştür.
2. Osmanlı Devleti’nde bir anlamda iç borçlanma yöntemi olan (Esham) Sistemi ile
ilgili kanun, ilk kez hangi padişah döneminde çıkarılmıştır?
A) III. Mustafa
B) III. Selim
C) I. Mahmut
D) II. Mahmut
E) Abdülmecit
 Osmanlı Devleti, esham sistemine bağlı olarak ilk iç borcu “Galata Sarrafları” adı verilen Rum ve Ermeni tüccarlardan almıştır.
✎ Avrupa’dan mühendis ve uzmanlar getirilmiş, Sürat Topçuları Ocağı ve Humbaracı
Ocakları yeniden düzenlenmiştir.
✎ Avrupa’dan getirilen danışman ve uzmanların, “Müslüman olmaları ve Osmanlı kı-
yafeti giymeleri” şartını kaldırmıştır.
3. Aşağıdakilerden hangisi, I. Abdülhamit
dönemi ıslahatlarından biri değildir?
A) Subay yetiştirmek için İstihkâm Okulunun açılması
✎ Subay yetiştirmek amacıyla İstihkâm Okulu açılmıştır.
B) İlk kez cizye vergisinin kaldırılması
✎ İlk kez “Yeniçeri Sayımı” yapılmıştır.
C) Ulûfe alım satımının yasaklanması
✎ İlk kez “Ulûfe alım satımı” yasaklanmıştır.
E) Cülus bahşişinin kaldırılması
D) Levent Teşkilâtı’nın kaldırılması
✎ Levent Teşkilâtı kaldırılmış ve denizci asker yazımına son verilmiştir.
✎ Cülus bahşişi kaldırılmıştır. (Yeniçerileri olumsuz etkilemiştir.)
 Çıkarları zedelenen yeniçeriler ve ulemâ, ıslahatların öncülerinden Sadrazam Halil
Hamit Paşa’nın görevden alınarak idam edilmesini sağlamışlardır.
4. Aşağıdakilerden hangisi, III. Selim Dönemi’nde yapılan Nizâm-ı Cedit yenilikleri
arasında yer almaz?
A) Ordunun eğitimi için kışlalar yapılması
G. III. SELİM (NİZÂM-I CEDİT) DÖNEMİ ISLAHATLARI (1789-1807)
B) İrad-ı Cedit Hazinesi’nin kurulması
C) Deniz Mühendishânesi’nin açılması
✎ III. Selim ıslahatlara ilk kez plânlı ve programlı olarak başlayan padişahtır.
D) Matbaa-i Âmire adıyla ilk devlet matbaasının kurulması
✎ III. Selim köklü ıslahatlar yapmıştır. Nitekim bu dönem Osmanlı devlet yapısında ilk
E) Fransızcanın askerî okullarda yabancı
dil olarak okutulması
radikal değişiklikler yapma eğiliminin olduğu dönemdir.
✎ III. Selim’in reform niteliğindeki ıslahatlarının geneline Nizâm-ı Cedit (Yeni Düzen)
adı verilmektedir.
✎ Bu dönemde danışma meclisi (Meşveret Meclisi) toplanarak yapılacak ıslahatlar
için raporlar (layihâlar) hazırlanmaya başlanmıştır.
✎ Nizâm-ı Cedit adı ile ilk kez Batılı tarzda bir ordu kurulmuştur.
✎ Bu ordunun masraflarını karşılamak için “İrâd-ı Cedit” adlı bir hazine kurulmuştur.
✎ Ordunun eğitimi için Levent ve Selimiye Kışlaları yaptırılmıştır.
 Kırım Savaşı sırasında, modern hemşireliğin kurucusu Florence Nightingale 1854'te
Selimiye Kışlası’na gelerek yaralı İngiliz askerlerinin tedavisinde görev almıştır.
5. Modern hemşireliğin kurucusu olarak bilinen Florence Nightingale, aşağıdakilerden hangisinde yaralananların tedavisi
için Selimiye Kışlası’na gelerek burada
görev almıştır?
A) Kırım Savaşı
B) I. Balkan Savaşı
C) Yunan İsyanı
D) II. Balkan Savaşı
E) 31 Mart Ayaklanması
✎ Fransa’dan subaylar ve eğitmenler getirilmiştir.
✎ Askerî okullarda ilk kez yabancı dil (Fransızca) eğitimi başlamıştır.
1-D
2-A
3-B
4-C
5-A
~ 129 ~
“XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Gerileme Dönemi)”
KPSS / Tarihin Pusulası
✎ Kara ve deniz mühendishâneleri geliştirilmiş, ayrıca subay ihtiyacını karşılamak için
Mühendishâne-i Berr-i Hümâyun (Kara Mühendishanesi) kurulmuştur
✎ Avrupa’da ilk kez daimî elçilikler açılmıştır. İlk daimî elçilik Londra’da açılmış, ilk
daimî (sürekli) elçi olarak da Yusuf Agâh Efendi Londra’ya gönderilmiştir.
1. III. Selim döneminde başlatılan yenileşme
hareketlerinin genel adına "Nizam-ı Cedit"
denmektedir.
✎ İlk devlet matbaası olan Dârü’t- Tıbâtü’l Âmire (Matbaa-i Âmire) kurulmuştur.
Aşağıdakilerden hangisi Nizam-ı Cedit
hareketine son veren ayaklanmadır?
✎ Ülke parasının değerini korumak amacıyla ilk kez “yerli malı” teşvik edilmiştir.
A) Şeyh Bedrettin İsyanı
✎ Şeyhü’l-islâmların yetkileri kısıtlanmıştır.
B) Patrona Halil İsyanı
✎ III. Selim’in ıslahatlarına yeniçeriler ve ulemâ tepki göstermiş, bu tepkilerin sonucu
C) Kabakçı Mustafa İsyanı
D) Düzmece Mustafa İsyanı
olarak 1807’de Kabakçı Mustafa İsyanı patlak vermiştir.
E) Canberdi Gazali İsyanı
 Osmanlı tarihinde III. Selim (Nizâm-ı Cedit) Dönemi, 1807 Kabakçı Mustafa İsyanı ile
sona ermiştir. III. Selim bu isyan sonrasında “İsyancıların padişahı olmak istemem”
diyerek tahttan inmiştir. Alemdar Mustafa Paşa tarafından tekrar tahta çıkarılmak
istense de, Sultan IV. Mustafa tarafından öldürülmüştür.
2. Avrupa’nın önemli merkezlerinde ilk kez
daimî elçiliklerin açılması, hangi padişah
döneminde gerçekleşmiştir?
 III. Selim Suzî Dilâra makamını bulan ünlü bir bestekâr ve sanatçıdır. Ayrıca III. Selim
“İlhâmi” (ilham veren) mahlasıyla şiirler de yazmıştır.
A) II. Mahmut
B) III. Selim
C) Abdülaziz
D) Abdülmecit
E) I. Abdülhamit
✎ Bu isyan hareketi sonucu yenilik hareketleri II. Mahmut dönemine kadar kesintiye
uğramıştır. III. Selim’in askerî, ekonomik ve idarî alanda gerçekleştirdiği bu köklü
ıslahatlar devleti parçalanmaktan kurtaramamış, ancak atılan adımlar kendisinden
sonra gelen yöneticilere örnek olmuştur.
 III. Selim döneminde kurulan Nizâm-ı Cedit ordusu, 1798’de Cezzar (Kasap) Ahmet
Paşa komutasında Fransızlara karşı Akka Kalesi’ni (Suriye) savunmuş ve ilk zaferini
elde etmiştir. Akka mağlubiyeti sonrasında Napolyon “Eğer Türkler beni Akka Kalesi
önünde durdurmasaydı, bütün Doğu’yu ele geçirmek işten bile olmayacaktı. Ancak
kader, Akka’da beni bir ihtiyarın (Cezzar Ahmet Paşa) oyuncağı etti.” demiştir.
3.
I.
Ulûfe alım-satımının yasaklanması,
II. Mühendishâne-i Berr-i Hümâyun’un
açılması,
III. Matbaa-i Âmire adıyla ilk devlet matbaasının kurulması
Yukarıdakilerden hangileri III. Selim Dönemi ıslahatlarından biri değildir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
III. YÖNETİM VE BÜROKRASİ ALANINDAKİ DEĞİŞİMLER
A. DİVÂN-I HÜMÂYUN’DAN BÂB-I ÂLİ’YE
✎ XVIII. yüzyılda Divân-ı Hümâyun’da yapılan en önemli değişiklik divanın toplanma
yerinde olmuştur.
✎ Daha önce Topkapı Sarayı’nda Kubbealtı denilen yerde yapılan divan toplantıları,
bu dönemden itibaren sadrazamın konağında (Bâb-ı Âli) yapılmaya başlanmıştır.
Bu değişimle Bâb-ı Âli artık yeni hükûmet merkezi hâline gelmiştir.
4. Aşağıdaki gelişmelerden hangisi III. Selim Dönemi’ne aittir?
A) İlk posta teşkilâtının kurulması
B) Hendesehânenin açılması
C) Nizâm-ı Cedit ordusunun kurulması
D) İlk Türk matbaasının kurulması
E) Deniz Mühendishânesi’nin açılması
✎ Bâb-ı Âli değişikliğiyle birlikte;
 Avrupalı devletlerle ilişkilerin artmasına bağlı olarak Kalemiye sınıfının önemi
artmıştır.
 Daha önce nişancıya bağılı olan reisü’l-küttap dışişleri görevine getirilmiştir.
 Reisü’l-küttabın önemi artarken, nişancının önemi azalmıştır.
B. ÂYANLIK KURUMU VE KALDIRILMASI
5. XVIII. yüzyılda Divân-ı Hümâyun’da yapılan
en önemli değişikliklerden biri divanın toplanma yerinde olmuştur.
XVIII. yüzyıldan itibaren divan toplantılarının yapıldığı yer aşağıdakilerden hangisidir?
A) Bâb-ı Hümâyûn
B) Bâb-ı Âli
C) Bâb-ı Meşihat
D) Kubbealtı
E) Enderun
✎ Âyanlar, bulundukları şehir veya bölgenin en zengin ve en güçlü insanlarıydı.
✎ Halk ile yöneticiler arasında köprü durumunda olan Âyanlar, merkezî otoritenin za-
yıflamasını fırsat bilerek güçlenmeye başlamışlardır.
~ 130 ~
1-C
2-B
3-A
4-C
5-B
KPSS / Tarihin Pusulası
“XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Gerileme Dönemi)”
✎ XVIII. yüzyılda da Âyanların gücü oldukça fazlaydı. Âyanların güçlenmesi merkezî
otoritenin zamanla zayıflamasına neden olmuştur. Nitekim Âyanlar bu dönemde o
kadar çok güçlenmişlerdi ki, Rusçuk Âyanı Alemdar Mustafa Paşa IV. Mustafa’nın
yerine II. Mahmut’u tahta çıkarmıştır. Bu durum Âyanların iktidar konusunda dahi
söz sahibi olduklarını göstermektedir.
✎ Osmanlı Devleti Âyanların gücünü zayıflatmak için; Âyanları öldürtmüş, yeni atama
yapmamış ve müsadere sistemiyle ölenlerin malına el koymuştur.
✎ Âyanlık kurumu ilk olarak 1786’da kaldırılmışsa da, kısa süre içerisinde yeniden es-
kiye dönülmüştür. Öyle ki II. Mahmut döneminde âyanlar devlet memurluklarına
dahi getirilmişlerdir. Tanzimat’tan sonra ise, vilâyetlere merkezden valiler atanınca
âyanlık kurumu ortadan kalkmıştır.
1.
 Osmanlı toplumunda şehirlerde ve taşrada çeşitli sosyal ve mesleki grupların seçkinleri arasında yer alırlar.
 XVIII. yüzyılda güçlenip siyasî alanda da
söz sahibi olmuşlardır.
 II. Mahmut döneminde devlet memurluklarına getirilmişlerdir.
Yukarıdaki özellikler aşağıdakilerden
hangisine aittir?
A) Âyan
B) Yeniçeri
D) Reâya
C) Esnaf
E) Sipahi
C. MALİKÂNE SİSTEMİ
✎ Malikâne sistemi XVII. yüzyıl sonlarında ortaya çıkmış, XIX. yüzyıl ortalarına kadar
devam etmiştir.
✎ Bu sisteme göre devlet, arazi veya başka bir gelirini herhangi bir kişiye ömür boyu
kiraya verirdi. Sistemde satış (=ömür boyu kiralama) bedeli karşılığına “muaccele”
adı verilmekteydi. Kısaca bu sistem, bir bakıma tımar sistemi ile iltizam sisteminin
birleşmesi anlamına gelmektedir.
✎ Bu malî sistemde mültezim adı verilen kişi, malikâne olarak aldığı gelir kaynağı için
devlete düzenli olarak vergi vermekle yükümlüydü.
2. Osmanlı Devleti’nde, devlete ait arazi ya
da başka bir gelirin, herhangi bir kişiye
ömür boyu kiraya verilmesi sistemine ne
ad veriliyordu?
A) İltizam
B) Müsadere
D) Malikâne
✎ Bu sistem Osmanlı Devleti için oldukça faydalı olmuştur. Nitekim malikâne sahiple-
C) Tımar
E) Esham
ri (mültezimler) zamanla üretken hâle gelmişler, bulundukları bölgelerin güvenliğini sağlamışlar ve ihtiyaç sahiplerine kredi dahi vermişlerdir. Bu sistem XIX. yüzyılın
sonlarına doğru önemini yitirmiştir.
Not Alınız..............................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
3. Osmanlı Devleti’nde uygulanan malikâne
sisteminin;
I.
eğitim,
II. güvenlik,
III. ekonomi
alanlarından hangilerinde devlete fayda
sağladığı savunulabilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
4. Osmanlı Devleti’nin XVIII. yüzyılda yaptığı ıslahatlar bir bütün olarak düşünüldüğünde, aşağıdaki alanlardan hangisinde
diğerlerine göre daha çok ıslahat yapıldığı söylenebilir?
A) Kültürel
B) Ekonomik
D) Toplumsal
C) Askerî
E) Yönetim
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
1-A
2-D
3-E
4-C
~ 131 ~
VII. BÖLÜM
AVRUPA’DAKİ GELİŞMELER VE
OSMANLI DEVLETİ’NE ETKİLERİ
Bu bölümden ortalama “1” soru çıkmaktadır.
KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ
(LİSANS)
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
(-)
(-)
(-)
(-)
(-)
(-)
(1)
(1)
(2)
(1)
(-)
(-)
(-)
(ORTAÖĞRETİM)
(ÖN LİSANS)
2006
2008
2010
2012
2006
2008
2010
2012
(1)
(-)
(-)
(-)
(-)
(-)
(1)
(-)
Yazarın Yorumu
Değerli adaylar, ÖSYM’nin çok fazla olmasa da “Avrupa Tarihi” ile ilgili sorulara da yer verdiği görülmektedir. Özellikle Avrupa’da meydana gelen gelişmelerin Osmanlı Devleti üzerindeki etkileri sorgulanmaktadır. Bu doğrultuda, Avrupa’daki gelişmeler çok fazla detaya yer verilmeden, çıkması muhtemel soru örnekleriyle anlatılmış ve Osmanlı Devleti’nin bu gelişmeler
karşısındaki tutumu üzerinde durulmuştur.
Bu bölüm ile ilgili konular çalışılırken, Avrupa’daki gelişmelerin Osmanlı Devleti’ne etkilerinin
neler olduğuna odaklanmanızı ve soru çözümleriyle konu tekrarı yapmanızı öneriyoruz.
KPSS / Tarihin Pusulası
“Avrupa’daki Gelişmeler ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri”
❆ ORTA ÇAĞ’DA AVRUPA
✎ Orta Çağ, Kavimler Göçü (375) ile başlayıp, İstanbul’un Fethi (1453) ile sona eren
dönemi kapsamaktadır.
1. Ortaçağ'da papanın, dinî yetkilerinin yanında siyasî yetkileri de vardı.
Aşağıdakilerden hangisi bu bilgiyi kanıtlar niteliktedir?
A. KİLİSE VE PAPALIK KURUMU
A) Krallara taç giydirmeleri
✎ Roma İmparatorluğu’nun parçalanmasıyla ortaya çıkan otorite boşluğu, Avrupa’da
B) Bütün eğitim kurumlarının kilisenin
denetiminde olması
kilise ve papalığın etkinliğini artırmıştır.
C) Yeni doğan çocukları vaftiz etmeleri
✎ Orta Çağ’da Hıristiyanlar arasında iki büyük mezhep etkili olmuştur. Bunlardan biri,
D) Kilisede ayinler düzenlemeleri
E) Bilimsel gelişmeleri engellemeleri
merkezi Roma olan Katolik mezhebi, diğeri de merkezi İstanbul olarak kabul edilen
Ortodoks mezhebidir.
✎ Orta Çağ Avrupası’nda papaların afaroz (dinden çıkarma) ve enterdi (papazların ni-
kâh, vaftiz vb. görevlerini durdurma) yetkisi vardı. Ayrıca endüljans adı verilen ve
Hıristiyanların günahlarının affedilmesine dair para karşılığında belge verme yetkisi
de bulunuyordu.
✎ Bu dönemde kilisenin etkisiyle Avrupa’da Skolâstik düşünce ortaya çıkmıştır.
 Skolâstik Düşünce: Ortaçağ Avrupası’nda kilisenin öğretilerini içeren, aynı zamanda
bilim, deney ve gözlemi reddeden bir anlayıştır.
2. Skolastik felsefede, Kilise'nin esasları değişmez olarak kabul edilmiş; bütün deneysel ve bilimsel gelişmeler yasaklanmıştır.
Katolik Kilisesi, dinî otorite yanında siyasî
otoriteyi de eline almıştır. Doğu medeniyetine yakın olan Bizans'ta ise böyle bir
durum görülmemiştir.
Bu bilgilere göre, Ortaçağ Avrupası'yla
ilgili olarak, aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz?
B. FEODALİTE (DEREBEYLİK)
A) Katolik Kilisesi, otoritesini artırmak için
farklı yaklaşımlarda bulunmuştur.
✎ Batı Roma İmparatorluğu’nun yıkılmasıyla, Avrupa’da toprak egemenliğine dayalı
B) Pozitif bilimlerde önemli gelişmeler görülmemiştir.
bir yönetim sistemi olan Feodalite (Derebeylik) ortaya çıkmıştır.
C) Bizans’ın siyasî otoritesi Ortodoks Kilisesi'ni engellemiştir.
✎ Feodalite, temeli eşitsizlik üzerine kurulmuş olan bir siyasî rejimdir.
D) Bizans, Doğu kültüründen etkilenmiştir.
✎ Derebeylik adı da verilen bu sistemde halkı himaye eden kişilere süzeren, himaye
E) Doğu medeniyetleri Ortodoks kilisesinin
halk üzerinde otorite kuramamasında
etkili olmuştur.
edilen halka ise vassal, köle statüsündekilere ise serf adı verilmiştir.
✎ Zenginlik kaynağı toprak olan feodal sistem; Haçlı Seferleri, barutun ateşli silahlar-
da kullanılması ve Avrupa’da güçlü orduların kurulmasıyla gücünü kaybetmiştir.
3.
Kluni Tarikatı’nın faaliyetleri,
C. HAÇLI SEFERLERİ
I.
✎ XI.-XIII. yüzyıllar arasında Hıristiyan Batı dünyasının Müslümanların elinde bulunan
II. Bizansın Türkler karşısında Avrupa’dan
yardım istemesi,
ve Hıristiyanlarca kutsal sayılan Kudüs ve çevresini geri almak için düzenledikleri
seferlere Haçlı Seferleri denir.
1) Haçlı Seferleri’nin Nedenleri
DİNÎ
 Kudüs’ü Müslümanlardan geri alma düşüncesi
 Fransa’da ortaya çıkan Kluni Tarikatı’nın faaliyetleri
 Papa ve din adamlarının kışkırtmaları
SİYASÎ
 Bizans’ın Türkler karşısında Avrupa’dan yardım istemesi
 Avrupalıların Türkleri Anadolu, Suriye, Filistin ve Akdeniz’den
uzaklaştırmak istemesi
 Senyör ve şövalyelerin macera arzusu
EKONOMİK
 Avrupalıların doğudaki ticaret yollarına hâkim olmak istemesi
 Avrupalıların doğunun zenginliklerini ele geçirmek istemesi
 Avrupa’da toprak sahibi olmayan soyluların toprak elde etmek
istemesi
III. Papa ve din adamlarının kışkırtmaları
Yukarıdakilerden hangileri Haçlı Seferleri’nin dinî nedenleri arasında yer alır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) Yalnız III
E) II ve III
4. Ortaçağ Avrupası’na egemen olan ve derebeylik adı da verilen feodal sistemde,
halkı himaye eden kişilere ne ad veriliyordu?
A) Vassal
B) Süzeren
D) Afaroz
1-A
2-C
C) Serf
E) Enterdi
3-D
4-B
~ 135 ~
“Avrupa’daki Gelişmeler ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri”
KPSS / Tarihin Pusulası
2) Haçlı Seferleri’nin Sonuçları
DİNÎ
SİYASÎ
EKONOMİK
BİLİMSEL
 Avrupa’da kiliseye ve din adamlarına olan güven sarsılmıştır.
 Kilise ve papalığın otoritesi sarsılmıştır.
 Katolik ve Ortodoks kiliseleri arasındaki ayrılıklar artmıştır.
 Kutsal kabul edilen yerler yine Müslümanların elinde kalmıştır.
1. Haçlı Seferleri'nin Türk tarihi açısından
sonuçları değerlendirildiğinde aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz?
A) Ortadoğu'nun önemli kültür ve ticaret
merkezleri zarar görmüştür.
B) Türklerin batıya ilerleyişi yavaşlamıştır.
 Feodalite sistemi zayıflamıştır.
 Türklerin batıya doğru ilerleyişi durmuştur.
 Batı Anadolu Bizans’ın eline geçmiştir.
 Türklerin İslâm dünyasındaki saygınlığı artmıştır.
 Doğu-Batı ticareti gelişmiştir.
 Akdeniz ticareti ve Venedik, Marsilya ve Ceneviz limanlarının
önemi artmıştır.
 Papaların ve kralların malî destek arayışı bankacılık sisteminin
gelişmesine olanak sağlamıştır.
 Avrupa’da yaşam standartları yükselmiş, burjuva (zengin) sınıfı
ortaya çıkmıştır.
C) Anadolu'da siyasî birliğin sağlanması
gecikmiştir.
D) Akdeniz limanları önem kazanmıştır.
E) Papalığın güç kaybetmesiyle kralların
otoritesi artmıştır.
2. Haçlı Seferleri sonrası İslâm ülkeleriyle
yaptıkları ticaretle zenginleşen İtalya'daki şehir devletlerinde, sermaye ve bilgi
birikiminin artması, aşağıdakilerden hangisine ortam hazırlamıştır?
A) Roma İmparatorluğu'nun bölünmesine
B) Hümanizm ve Rönesans'ın doğmasına
 Avrupalılar Türk-İslâm kültürünü yakından tanımış, Müslümanlardan kâğıt, barut ve pusula  yapımını öğrenmiştir.
 Türk-İslâm sanatına ait özellikler Avrupalılar tarafından örnek
alınmıştır. (Hümanizm ve Rönesans’ın zemini oluşmuştur.)
C) İtalya'da siyasi birliğin kurulmasına
D) Katolik-Ortodoks çatışmalarının
başlamasına
E) Yüz Yıl Savaşları'nın sona ermesine
3.
D. MAGNA CHARTA (BÜYÜK ŞART) (1215)
✎ İngiltere’de, halkın kişisel haklarının kral tarafından kabul edildiğini belirten ilk si-
yasî belgedir.
✎ Aslan Yürekli Richard’ın kardeşi Yurtsuz John İngiltere Kralı olunca soyluların bas-
kısıyla karşılaşmış, bu baskı sonucunda Magna Charta’yı (Büyük Şart) imzalamak
zorunda kalmıştır.
I.
feodalitenin zayıflamaya başlaması,
II. burjuva sınıfının ortaya çıkması,
III. papaya ve kiliseye güvenin azalması
Yukarıdakilerden hangileri Haçlı Seferleri’nin siyasî sonuçları arasında yer alır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) Yalnız III
E) II ve III
✎ Magna Charta, İngiliz demokrasisinin temeli olarak kabul edilmektedir. Nitekim bu
belge ile kralın yetkileri kısıtlanmıştır.
✎ İlk kez hükümdarın yetkilerinin sınırlandırılması açısından Sened-i İttifak’a, kanun
üstünlüğünün kabul edilmesi açısından Tanzimat Fermanı’na benzetilebilir.
4. Ortaçağ Avrupası'nda;
I.
aforoz yetkisinin kullanılması,
II. Haçlı Seferleri'nin düzenlenmesi,
III. Magna Carta'nın yayınlanması
E. YÜZYIL SAVAŞLARI (1337-1453) (İngiltere & Fransa)
gelişmelerinden hangileri demokratik bir
anlayışın gelişmesinde etkili olmuştur?
✎ İngiltere’nin Fransa’nın topraklarına hâkim olmak istemesi sonucunda İngiltere ile
A) Yalnız I
Fransa arasındaki mücadele olup, yaklaşık 100 yıl devam ettiği için bu adı almıştır.
B) Yalnız II
D) I ve III
C) Yalnız III
E) II ve III
✎ Bu savaşlardan 1346 Kresy Savaşı’nda, tarihte ilk kez İngilizler tarafından top kul-
lanılmıştır. Bu savaşta İngilizler, Fransa’nın önemli bir bölümünü ele geçirmişlerse
de sonradan, Jan Dark’ın da etkisiyle Fransızlara mağlup olmuşlardır.
 İki büyük Avrupa ülkesinin mücadeleleri, Osmanlı Devleti’nin Balkanlarda daha rahat
ilerlemesini kolaylaştırmış ve Fetret devrinde saldırıya uğramamasını sağlamıştır.
5. Avrupa’da, 1337-1453 yılları arasında yaşanan Yüzyıl Savaşları, hangi iki devlet
arasında gerçekleşmiştir?
A) İngiltere-Fransa
B) Fransa-Rusya
C) Fransa-İtalya
D) İtalya-İspanya
E) İngiltere-İspanya
 Yüzyıl Savaşları’ndan sonra, İngiltere’de 30 yıl süren iç savaşlar (Çifte Gül Savaşları)
(1455-1485) yaşanmıştır. Bu savaşlar sonrasında İngiltere’de feodalite zayıflamıştır.
~ 136 ~
1-E
2-B
3-A
4-C
5-A
KPSS / Tarihin Pusulası
“Avrupa’daki Gelişmeler ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri”
❆ YENİ ÇAĞ’DA AVRUPA
✎ Yeni Çağ, İstanbul’un Fethi (1453) (375) ile başlayıp, Fransız İhtilâli (1789) ile sona
eren dönemi kapsamaktadır.
1. Aşağıdakilerden hangisi Coğrafî keşiflerle birlikte değer ve güç kazanan unsurlar
arasında yer almaz?
A) İpek ve Baharat Yolları
A. COĞRAFÎ KEŞİFLER
B) Burjuva sınıfı
C) Sömürgecilik
✎ Dünya ticaretinde önemli bir yere sahip olan İpek ve Baharat yollarının Osmanlı
D) Ümit Burnu
Devleti’nin eline geçmesi, Avrupalı devletleri yeni yollar aramaya sevk etmiştir.
E) Atlas Okyanusu limanları
✎ XV. ve XVI. yüzyıllarda Avrupalılar tarafından yeni kıta, okyanus, ada ve ticaret yol-
larının bulunması ile ilgili bu keşif olaylarına Coğrafî Keşifler adı verilmektedir.
✎ Pusulanın kullanılması gemicilik sanatının da ilerlemesine neden olmuştur. Bu ge-
lişmenin en önemli sonucu XV. yüzyılın sonlarına doğru gerçekleşen Büyük Coğrafî
Keşifleri olmuştur. Coğrafî Keşifler sonucunda dünyanın daha önceleri bilinmeyen
diğer yarısı da keşfedilmiştir (Amerika, Antarktika, Avustralya, Güney Afrika vb.)
KEŞİFLER
Christophe
Colomb
 Atlas Okyanusu’nu aşarak Amerika Kıtası’nı bulmuştur. (1492)
 Ancak burasını Hindistan zannettiğinden batısındaki Bahama
takımadalarına Hint Adaları, halkına da Hintliler adını vermiştir.
Amerigo
Vespucci
 İtalyan gemici Amerigo Vespucci Kristof Kolomb’un ölümünden
kısa bir süre sonra, 1507’de Amerika’nın Hindistan değil yeni bir
kıta olduğunu ispatlamış ve kıtaya onun adı verilmiştir. “Amerika”
Bartolomeu
Diaz
 Afrika’nın güneyine ulaşarak 1487’de Ümit Burnu’nu bulmuştur.
2.
I.
Kristof Kolomb,
II. Bartelmi Diaz,
III. Vasco de Gama
Yukarıdakilerden hangileri Ümit Burnunun keşfine yönelik seferler gerçekleştiren kâşifler arasında yer alır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) Yalnız III
E) II ve III
3. 1522’de Macellan tarafından başlatılan
dünya seyahatini tamamlayarak, dünyanın yuvarlak olduğunu ilk kez ispatlayan
ünlü kâşif aşağıdakilerden hangisidir?
A) Amerigo Vespuçi
B) Del Kano
Vasco de
Gama
 1498’de Ümit Burnu’nu dolaşarak Hindistan’a varmıştır.
Ferdinand
Macellan
 1519-1522 yılları arasında ilk dünya seferini düzenlemiştir.
Del Kano
 Macellan tarafından başlatılan batıya seyahati tamamlayarak
(1522) dünyanın yuvarlak olduğunu ilk kez ispatlamıştır.
C) Bartelmi Diaz
D) Vasco de Gama
1) Coğrafî Keşiflerin Sonuçları
E) Kristof Colomb
4. Coğrafi Keşifler’e öncülük eden ve 15191522 yılları arasında ilk dünya seferini
gerçekleştiren ünlü kâşif aşağıdakilerden hangisidir?
A) Amerigo Vespuçi
 Hıristiyanlık yayılmış, buna karşılık dünyanın düz olduğu gibi pek çok yanlış bilgi
aktaran din adamlarına ve kiliseye olan güven azalmıştır.
B) Vasco da Gama
 Keşfedilen yerlerde yetişen domates, vanilya, patates, tütün, kakao gibi bitki
türleri ile Avrupalılar ilk kez tanışmıştır.
D) Ferdinand Macellan
C) Kristof Kolomb
E) Bartelmi Diaz
 Avrupalıların, keşfettikleri yerlerde Sömürgecilik Dönemi başlamıştır.
 Akdeniz limanları ile Baharat ve İpek Yolu eski önemini kaybetmiş, Atlas Okyanusu kıyısındaki limanlar önem kazanmıştır.
 Yeni keşfedilen ülkelerde bol miktarda bulunan altın ve gümüş gibi değerli madenler Avrupa’ya getirilmiştir. Avrupa’da ticaretle uğraşan kişiler (Burjuva Sınıfı) zenginleşmiştir.
5. Aşağıdakilerden hangisi, Coğrafî Keşifler’in sonuçları arasında gösterilemez?
A) Avrupa’da burjuva sınıfı zenginleşmiştir.
B) Altın ve gümüş gibi değerli madenler
Avrupa’ya getirilmiştir.
 Soylular eski güçlerini kaybetmişlerdir.
C) Akdeniz limanları önem kazanmıştır.
 Keşfedilen yerlere, özellikle Amerika’ya Avrupa’dan pek çok insan göç etmiştir.
Böylece Avrupa kültür ve uygarlığı yeni yayılma alanları bulmuştur.
D) Avrupa kültür ve uygarlığı yeni yayılma
alanları bulmuştur.
 Amerika’nın eski bir kültür merkezi olduğu öğrenilmiştir. (Maya, İnka, Aztek)
 Avrupa’da sanata ve edebiyata değer veren zengin ve üstün bir sınıfın (mesen)
doğmasına ortam hazırlanmıştır.
E) Avrupa’da mesen sınıfının doğmasına
ortam hazırlanmıştır.
1-A
2-E
3-B
4-D
5-C
~ 137 ~
“Avrupa’daki Gelişmeler ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri”
KPSS / Tarihin Pusulası
2) Coğrafî Keşiflerin Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri
 Yeni ticaret yollarının bulunmasıyla Osmanlı Devleti’nin hâkim olduğu İpek ve
Baharat yolları önemini kaybetmiştir.
 Ticaret yollarının değişmesi sonucunda Osmanlı Devleti ekonomik yönden büyük gelir kaybına uğramıştır.
1. Coğrafî Keşifler sonucu Osmanlı ekonomisinin bozulmasında aşağıdaki gelişmelerden hangisi etkili olmuştur?
A) Soyluların topraklarını kaybetmesi
B) Kölecilik anlayışının yaygınlaşması
 Osmanlı Devleti’nin vergi gelirleri azalmış, ticareti canlandırmak amacıyla kapitülasyonlar artırılmak zorunda kalınmıştır.
C) Hıristiyanlığın keşfedilen yerlere yayılması
 Keşfedilen yerlerde bol miktarda bulunan altın ve gümüş gibi değerli madenler
Avrupa’dan Osmanlı pazarına girmiş, bu da Osmanlı Devleti’nde enflasyonun
yükselmesine neden olmuştur.
 Osmanlı topraklarında kervan yolları üzerinde faaliyet gösteren halk ve zanaatkârlar işsiz kalmış, bu durum Osmanlı Devleti’nde ekonomik sıkıntılara ve buna
bağılı olarak da Celâlî İsyanları’na zemin hazırlamıştır.
AKDENİZ LİMANLARININ
D) Yeni ticaret yollarının keşfedilmesi
E) Avrupa kültürünün yaygınlaşması
2. Osmanlı ekonomisi için önemli bir yere
sahip olan Akdeniz limanları, aşağıda verilen gelişmelerden hangisinden sonra
önemini kaybetmiştir?
A) Haçlı Seferleri
B) Rönesans
C) Sanayi İnkılâbı
D) Fransız İhtilâli
E) Coğrafî Keşifler
Önem
Kazanması
Önemini
Yitirmesi
Haçlı Seferleri
Coğrafî Keşifler
(XI.-XIII. yy.)
(XV.-XVI. yy.)
Yeniden Önem
Kazanması
Süveyş ve Don-Volga
Kanalları’nın Açılması
(XIX.-XX. yy.)
3. XV. yüzyıl sonlarında ilk kez İtalya’da ortaya çıkan ve daha çok edebiyat, sanat,
resim, mimarlık, heykel, bilim ve teknik
gibi alanlarda görülen gelişmelere ne ad
veriliyordu?
A) Rönesans
B) Hümanizm
C) Aydınlanma Çağı
D) Reform
E) Merkantalizm
B. RÖNESANS (Yeniden Doğuş)
✎ XV. yüzyılın sonlarıyla XVI. yüzyılın ilk yarısında, önce İtalya’da başlayan ve daha
sonra Fransa, Almanya, İngiltere ve diğer Avrupa ülkelerinde görülen edebiyat, güzel sanatlar (resim, mimarlık, heykeltıraşlık vb.), bilim ve teknik alanında görülen
gelişmelere, “Yeniden Doğuş” anlamına gelen “Rönesans” adı verilir.
1) Rönesans’ın Nedenleri
 Matbaanın bulunması ve bu sayede yeni buluş ve düşüncelerin her tarafa kolayca yayılması
 Büyük Coğrafî Keşifler sayesinde Avrupa’nın zenginleşmesi ve Avrupa’da sanata ve edebiyata değer veren zengin ve üstün bir sınıfın (mesen) ortaya çıkması
 XV. ve XVI. yüzyıllarda pek çok üstün yetenekli insanların yetişmesi ve bunların
çalışmalarını birleştirmeleri
 Orta Çağ’dan beri gelişmekte olan güzel sanatların XV. ve XVI. yüzyıllarda Avrupa’da olgunlaşması
 Latin ve Yunan klâsiklerinin incelenmesi ve Hümanizm hareketinin başlaması
4.
 Ekonomik refahın artması
 Skolastik düşüncenin sorgulanması
 Kültür ve sanat alanında bilgi birikiminin
oluşması
Bu durumların, Avrupa'da öncelikle aşağıdakilerden hangisine ortam hazırladığı
savunulabilir?
A) Veraset Savaşları
B) Reform
C) Sanayi Devrimi
D) Rönesans
E) Otuz Yıl Savaşları
5. Rönesans hareketlerinin İtalya’da başlamasının nedenleri arasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz?
A) Bilim ve sanat çalışmalarına destek
verilmesi
B) Katolik inancının yaygın olması
2) Rönesans’ın İtalya’da Başlamasının Nedenleri
 İstanbul’un fethi sonrasında bazı Bizans bilim adamlarının İtalya’ya kaçması
 Haçlı Seferleri’nden sonra Akdeniz ticaretinin İtalyan prensliklerinin eline geçmesi ve İtalya’nın diğer Avrupa ülkelerinden daha önce zenginleşmesi
 İtalya’nın tarihsel önemi itibariyle eski Yunan, Roma ve Helen medeniyetinin
merkezi olması, onu Avrupa’nın kültür merkezi yapmıştır.
~ 138 ~
C) İtalya’nın eski Yunan, Roma ve Hellen
medeniyetinin merkezi olması
D) İtalya’nın Akdeniz ticareti nedeniyle
zenginleşmesi
E) İstanbul’un fethi sonrasında bazı Bizans
bilim adamlarının İtalya’ya kaçması
1-D
2-E
3-A
4-D
5-B
KPSS / Tarihin Pusulası
“Avrupa’daki Gelişmeler ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri”
3) İtalya’da Rönesans Hareketleri
 İtalya’da Rönesans hareketleri “Hümanizma” ile başlamıştır.
(Antikite edebiyatının incelenmesidir.)
Edebiyat
 Yunanca, Latince ve İbranice metinler Eflatun, Napoli, Yeni
Roma Akademileri’nde incelenmiştir.
1. Rönesans; sanat, kültür ve düşünce alanında önemli değişimlerin temelini oluşturmuştur.
Aşağıdakilerden hangisi Rönesans hareketlerinin ortaya çıkardığı olumlu gelişmeler arasında gösterilemez?
 Hümanizmin öncüleri; Dante, Petrark ve Bokaçius’dur. (XIV.
yy.)
A) Avrupa'da yoksul halk ile burjuvalar
arasındaki farklılıkların daha da artması
 XV. ve XVI. yüzyıllarda ise Makyavel, Gişarden, Ariyosto ve Tosso Hümanizmin önde gelen isimleridir.
B) Skolastik düşüncenin etkinliğini
kaybetmesi
 Anatomi biliminin gelişmesi, perspektifin incelenmesi, insan vücuduna ve güzelliğe değer verilmesiyle resimde Rönesans doğmuştur.
C) Bilim ve teknik alanda yeni gelişmelere
ortam yaratması
D) Özgür düşünce ortamının oluşması
E) Sanayi devrimine temel oluşturması
 İtalya’da zamanla üç resim okulu oluşmuştur. Bunlar:
 Venedik Okulu: daha çok manzara resmi yapmışlardır. (Paysagiste) en önemli temsilcisi Tisiyen’dir.
Resim
 Floransa Okulu: İnsan vücuduna, perspektif ve anatomiye
değer vermişlerdir. Temsilcilerinden Ciyoto, İtalyan resmini
Bizans etkisinden kurtarmış ve resimde Rönesans’ın doğmasını sağlamıştır. Önemli temsilcileri Mikelanj (Mikelancelo)
ve Leonardo da Vinci’dir.
2. Avrupa'da bilim, sanat, edebiyat ve felsefede “Yeniden Doğuş” anlamına gelen
Rönesans hareketleri, aşağıdaki ülkelerden hangisinde başlamıştır?
A) Almanya
 Roma Okulu; Dinî konuları işlemişlerdir. En önemli
temsilcisi Rafael (Rafael Sanzino)’dir.
Mimarlık
C) İtalya
E) İngiltere
D) Avusturya
 Rönesans devrinin mimarları, ortaçağ mimarîsi olan Gotik
tarzını terk etmişler ve yeni bir mimari üslup oluşturmuşlardır.
 En önemli temsilcileri Bramant ve Mikelanj’dır.
Heykeltıraşlık
B) Fransa
3.
I.
 Antik dönem heykellerinin incelenmesi ve kopya edilmesiyle
heykeltıraşlık gelişmiştir.
Mikelanj,
II. Leonardo da Vinci,
III. Makyavelli
 En önemli temsilcileri; Donatello, Giberti, Mikelanj’dır.
Yukarıdakilerden hangileri Rönesans
dönemi ressamları arasında yer alır?
A) Yalnız I
4) Rönesans Hareketlerinin Diğer Avrupa Ülkelerine Yayılması
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
✎ İtalya’da başlayan Hümanizm ve Rönesans hareketleri; İtalya’nın din ve kültür
merkezi oluşundan ve İtalya’nın Fransa, İspanya ve Almanya arasında paylaşılamaması nedeniyle çıkan İtalya Savaşları’nın etkisiyle, batı Avrupa’ya yayılmıştır.
Fransa
Hümanizmada Rable (Rabelais), Ronsard ve Montaigne; mimarîde Piyer Lesko, Jan Bülan, heykeltıraşlıkta Jan Gojon ve
resimde Fransuva Klue’dir.
4. İngiltere’de Rönesans hareketlerinin en
önemli temsilcisi aşağıdakilerden hangisidir?
A) Montaigne
B) Rambrand
C) Cervantes
D) Erasmus
E) William Shakespeare
İngiltere
En önemli temsilcisi, Hamlet-Othello-Romeo ve Jülyet’in yazarı William Shakespeare (Şekspir)’dir.
5.
I.
Almanya
Erasmus, Röklen ve Albrecht Dürer önemli temsilcilerdir.
Donatello,
II. Martin Luther,
III. William Shakespeare
Yukarıdakilerden hangileri Rönesans
dönemi sanatçıları arasında yer almaz?
İspanya
En önemli temsilcisi Don Kişot’un yazarı Cervantes’tir.
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
Hollanda
C) I ve II
E) II ve III
En önemli temsilcisi ressam Rambrand’dır.
1-A
2-C
3-C
4-E
5-B
~ 139 ~
“Avrupa’daki Gelişmeler ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri”
KPSS / Tarihin Pusulası
5) Rönesans’ın Sonuçları
 Skolâstik Düşünce yıkılmış, yerine deney ve gözleme dayalı pozitif (serbest ve
bilimsel) düşünce doğmuştur.
1. Aşağıdakilerden hangisi Rönesans hareketinin sonuçları arasında gösterilemez?
 Hıristiyanlığın sanat ve düşünce üzerindeki baskısı sona ermiştir.
A) Pozitif düşüncenin gelişmesi
 Bilim, sanat ve edebiyatta pek çok yeni eserler verilmiştir.
B) Feodal sistemin ortaya çıkması
 Reform hareketine zemin hazırlamıştır.
C) Avrupa’da resim, heykel, edebiyat ve
mimarî alanlarında gelişme gösterilmesi
 Avrupa’da bilimsel gelişmelerin önü açılmıştır.
D) Reform hareketine zemin hazırlaması
E) Skolastik düşüncenin yıkılması
6) Rönesans’ın Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri
✎ Osmanlı Devleti bu dönemde “Yükselme Dönemi”ni yaşadığı için, Avrupa’da bilim,
teknik ve sanat alanlarında yaşanan gelişmelerden uzak kalmıştır.
✎ Bu durum sonraki süreçte Osmanlı Devleti’nin bilim, teknik ve ekonomik alanlarda
Avrupa’nın gerisinde kalmasına ortam hazırlamıştır.
2. İtalya’da ortaya çıkan ve daha sonra tüm
Avrupa’ya yayılan Rönesans hareketinin,
I.
din,
II. ekonomi,
III. bilim ve teknik
alanlarından hangilerinde Osmanlı Devleti’ni dolaylı da olsa olumsuz etkilediği
savunulabilir?
C. REFORM (İyileştirme-Düzeltme)
✎ XVI. yüzyılda ilk olarak Almanya’da Martin Luther’in, kilise uygulamalarına karşı
A) Yalnız I
gelerek 1517’de Almanya’daki Wittenberg Kilisesi’nin kapısına astığı 95 maddelik
bildiri ile kilisenin yanlışlıklarına itiraz etmesiyle başlayan ve Katolik mezhebindeki
bozulmaları önlemek için yeni düzenlemeleri kapsayan gelişmelere Reform denir.
1) Reform’un Nedenleri
 Hıristiyanlığın temel kaynaklarına inilerek temel prensiplerinin ortaya konması
 Katolik mezhebindeki bozulmaları gidermek için yenilik yapma düşüncesi
 İncil’in her dile çevrilmesi sonucunda kiliseye karşı şüphenin artması
C) Yalnız III
E) II ve III
3. Avrupa'da, Katolik mezhebindeki bozulmaları önlemek için yeni düzenlemeleri
kapsayan Reform hareketleri, aşağıdaki
ülkelerden hangisinde başlamıştır?
A) Almanya
C) İtalya
B) Fransa
E) İngiltere
D) Avusturya
 Rönesans’ın etkisiyle skolâstik düşüncenin zayıflaması, buna karşılık hümanist
ve özgür düşüncenin yayılması
 Kiliselerin çıkarlarına uygun hareket etmesi (Endüljans adlı af belgesi gibi)
B) Yalnız II
D) I ve II
4. Reform hareketleri,
I.
papalık,
II. mutlak krallık,
III. derebeylik
2) Reform’un Sonuçları
unsurlarından hangilerine tepki olarak
ortaya çıkmıştır?
 Katolik Mezhebi parçalanmış ve yeni mezhepler ortaya çıkmıştır.
A) Yalnız I
Reform Hareketleri Sonucunda Ortaya Çıkan Mezhepler
Almanya’da
Fransa’da
İngiltere’de
İskoçya’da
Protestanlık
Kalvenizm
Anglikanizm
Presbiteryenlik
 Katolik Kilisesi’nin otoritesi büyük ölçüde sarsılmıştır.
 Papalara ve din adamlarına olan saygı ve güven azalmıştır.
D) I ve II
 Protestanlığı kabul eden ülkelerde kilise malları yağmalanmıştır.
 Avrupa’da ilk kez “laik devlet” fikri ortaya çıkmıştır.
 Okullar, kilisenin elinden alınarak halka verilmiş, böylece Avrupa’da ilk kez laik
bir eğitim uygulaması başlamıştır.
~ 140 ~
C) Yalnız III
E) II ve III
5. Reform Hareketleri sonucunda;
I.
Kalvenizm,
II. Anglikanizm,
III. Protestanlık
mezheplerinin ortaya çıktığı ülkeler hangisinde doğru olarak verilmiştir?
I
II
III
A) İngiltere
Fransa
Almanya
B) İtalya
Almanya
Fransa
C) Fransa
İngiltere
Almanya
D) Almanya
İtalya
İngiltere
E) Fransa
Almanya
İngiltere
 Engizisyon Mahkemeleri ile Katolik Kilisesi’nin otoritesi korunmak istenmiştir.
 Katolik Kilisesi kendisini düzeltmek zorunda kalmış, Cizvit Tarikatı’nı kurarak
Hıristiyanlığın yayılmasına çalışmıştır.
B) Yalnız II
1-B
2-C
3-A
4-A
5-C
KPSS / Tarihin Pusulası
“Avrupa’daki Gelişmeler ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri”
 Reform Hareketi’nin en tanınmış kişileri; Almanya’da Luther, Fransa’da Kalven ve İngiltere’de ise Kral VIII. Henry’dir.
☸ DİKKAT!...
1. 1555 Ogsburg Antlaşması ile Protestanlık mezhebinin resmîyet kazandığı Avrupa ülkesi aşağıdakilerden hangisidir?
A) Almanya
3) Reform’un Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri
✎ Reform, Osmanlı Devleti’ndeki Hıristiyanları etkilememiştir. Bunun temel sebebi,
Osmanlı Devleti’nin sağladığı inanç özgürlüğü ve Osmanlı topraklarında yaşayan
Hıristiyanların da Ortodoks mezhebine bağlı olmalarıdır.
✎ Osmanlı Devleti Hıristiyan birliğini parçalamak için, reform hareketlerini ve mez-
hep ayrılıklarını desteklemiş, böylece devletin Avrupa içlerine ilerleyişi kolaylaşmıştır.
C) İtalya
B) Fransa
D) İskoçya
Almanya’da Protestanlık 1555 Ogsburg Antlaşması ile resmiyet kazanmıştır.
Fransa’da Kalvenizm
1598 Nant Fermanı ile resmiyet kazanmıştır.
E) İngiltere
2. Aşağıdakilerden hangisi Reform hareketlerinin sonuçlarından biri değildir?
A) Katolik Kilisesi'ne ait toprakların köylüler tarafından yağmalanması
B) Sınıf farklılıkların sona ermesi
C) Yeni mezheplerin ortaya çıkması
D) Laik esaslara dayalı eğitim veren okulların açılması
E) Pozitif düşüncenin öneminin artması
D. AYDINLANMA ÇAĞI
✎ Avrupa’da XVII. ve XVIII. yüzyıllarda aklı, bilimi ve pozitif düşünceyi ön plânda tu-
tan döneme Aydınlanma Çağı adı verilmiştir.
✎ Bu dönemde bilginin kaynağının deney, gözlem ve akıl olduğu savunulmuş-tur.
✎ Özellikle insan hakları ve demokrasi alanlarında ortaya çıkan yeni değerler tüm
toplumları etkilemiştir.
E. OTUZ YIL SAVAŞLARI (MEZHEP SAVAŞLARI) (1618-1648)
✎ Alman İmparatoru II. Ferdinand’ın, Almanya’da mezhep birliğini sağlamak ve Pro-
testanları ortadan kaldırmak istemesi sonucunda ortaya çıkan savaşlardır.
✎ Otuz Yıl Savaşları; Almanya ve müttefiki İspanya ile Fransa ve müttefikleri (İsveç,
3. Osmanlı Devleti'nde yaşayan Hıristiyanların Reform hareketlerinden etkilenmemelerinin temel nedeni aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Osmanlı Devleti'nin Avrupa siyasetinde
etkili olamaması
B) Osmanlı ülkesindeki kiliselerin yetersiz
olması
C) Reform hareketinin Almanya ile sınırlı
kalması
D) Skolastik düşüncenin yıkılmış olması
E) Osmanlı Devleti'ndeki Hıristiyanların
çoğunun Ortodoks olması
Danimarka) arasında yapılmıştır.
✎ Otuz Yıl Savaşları Almanya’nın yenilgisiyle bitmiş ve 1648’de imzalanan Westfalya
Barış Antlaşması ile sonuçlanmıştır.
✎ Bu antlaşma Avrupa tarihinde çok önemli bir adımdır. Nitekim Almanya Protestan-
lığı resmî din olarak tanımış, Alman Prenslerinin de siyasal ve dinsel özgürlüklerini
kabul etmiştir.
 Westfalya Barışı’nı İspanya tanımamıştır. Bu yüzden, Orta Avrupa'da savaş bittiği
halde Fransa ile İspanya arasında savaş on yıl daha devam etmiş, ancak 1659 yılında imzalanan Pirene Antlaşması’yla İspanya Fransa'nın üstünlüğünü kabul etmiştir.
4. 1618-1648 yılları arasında Alman İmparatoru II. Ferdinand’ın Almanya’da mezhep
birliğini sağlamak ve Protestanları ortadan kaldırmak istemesi sonucunda yaşanan Otuz Yıl Savaşları, aşağıdaki antlaşmalardan hangisiyle sona ermiştir?
A) Ogsburg
B) Nant
D) Westfalya
C) Paris
E) Magna Carta
F. YEDİ YIL SAVAŞLARI (1756-1763)
✎ İngiltere’nin Avusturya, Fransa ve Rusya ittifakıyla yaptığı savaşlardır.
✎ Savaştan galip ayrılmasına rağmen İngiltere, çok büyük ekonomik kayıp yaşamış-
tır. Bu kayıplar ağır vergilerin konulmasına, bu gelişme de İngiltere’ye bağlı kolonilerin tepkisine yol açmıştır.
5. Yeniçağ'da Avrupa’da yaşanan Otuz Yıl
Savaşları'na aşağıdaki devletlerden hangisi katılmamıştır?
A) Almanya
B) İsveç
D) Danimarka
C) Fransa
E) İngiltere
✎ İngiltere’nin uygulamaya koyduğu bu vergilendirmeler, Amerika’daki 13 koloninin
bağımsızlık için İngiltere’ye karşı mücadeleye girişmesine neden olmuştur. Bu durum beraberinde ABD’nin kurulmasını getirmiştir.
1-A
2-B
3-E
4-D
5-E
~ 141 ~
“Avrupa’daki Gelişmeler ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri”
KPSS / Tarihin Pusulası
G. ABD’NİN KURULMASI (1787)
✎ İngiltere, Yedi Yıl Savaşları’nda bozulan malî yapısını düzeltmek için Amerika’daki
13 kolonisine yeni vergiler koymuş, ancak bu gelişme koloniler tarafından tepkiyle
karşılanmıştır. Yedi Yıl Savaşları’nın intikamını almak isteyen Fransa, Amerika’ya silah ve cephane yardımı yapmıştır.
✎ 13 koloni, 1774 yılında bir araya gelerek I. Philedelphia (Filedelfiya) Kongresi’ni
toplamış ve İngiltere’ye karşı savaşa karar vermişlerdir.
✎ 1776 yılında ise II. Philedelphia Kongresi’ni toplayan bu 13 koloni, bağımsızlıklarını
ilan ederek İnsan Hakları Bildirisi’ni kabul etmişlerdir.
1. İngiltere, kendisine karşı savaş ilan eden
Amerika'daki 13 koloninin bağımsızlığını
aşağıdakilerden hangisi ile kabul etmek
zorunda kalmıştır?
A) Filedelfiya Kongresi
B) Versay Antlaşması
C) Paris Antlaşması
D) Westfalya Antlaşması
E) Ogsburg Antlaşması
✎ Bu gelişme üzerine İngiltere, 1783 Versailles (Versay) Antlaşması ile 13 koloninin
bağımsızlığını kabul etmiş, 1787 yılında da Amerika Birleşik Devletleri kurulmuştur.
❆ YAKIN ÇAĞ’DA AVRUPA
✎ Yakın Çağ, Fransız İhtilâli (1789) ile başlayan süreçtir.
2. 1789 Fransız İhtilâli'nden sonra kurulan
Fransız Parlamentosu'nda, yalnız soylular ve servet sahibi olanların temsil edilmesi, aşağıdaki egemenlik anlayışlarından hangisinin benimsendiğini gösterir?
A) Oligarşi
A. FRANSIZ İHTİLÂLİ (1789)
B) Monarşi
D) Meşrutiyet
C) Demokrasi
E) Cumhuriyet
1) Fransız İhtilâli’nin Nedenleri
 Krallık yönetiminin baskıları
 Halkın soylular, rahipler ve burjuva gibi sınıflara ayrılmış olması
 Malî durumu düzeltmek için halktan alınan vergilerin artırılması
 Fransız aydınlarının eleştirileri (Montesque, Jan Jak Russo, Diderot, Voltaire)
 Fransa Kralı XVI. Lui’nin Eta Jenaro (Genel Meclis)’yu toplaması
 Rönesans hareketleri sonrası ortaya çıkan Aydınlanma Çağı’nın etkileri
 ABD’nin bağımsızlığını kazanması
3. Fransız İhtilâli'nin aşağıda verilen sonuçlarından hangisi, Avrupa'da sınırların değişmesi ve yeni devletlerin ortaya çıkmasında doğrudan etkili olmamıştır?
A) Ulusçuluğun yaygınlaşması
B) Özgürlük felsefesinin egemen olması
C) Laik devlet anlayışına geçilmeye
başlanması
D) Halk iradesinin ön plana çıkması
E) İmparatorluk sisteminin yıkılması
2) Fransız İhtilâli’nin Sonuçları
 Soyluların ve rahiplerin ayrıcalıkları kaldırılarak eşitlik getirilmiştir.
 Mutlakıyet düzeni yıkılmış, egemenliğin halktan geldiği kabul edilmiştir.
 Eşitlik, adalet, özgürlük, milliyetçilik, laiklik vb. kavramlar önem kazanmıştır.
 Milliyetçilik akımı tüm dünyaya yayılmaya başlamıştır.
4. Aşağıdakilerden hangisi, Fransız İhtilâli
sonucu yayımlanan İnsan Hakları Bildirgesi’yle dünyada yayılmaya başlayan fikirler arasında yer almaz?
 İmparatorlukların yıkılması ile millî devletler kurulmaya başlamıştır.
A) Eşitlik
 İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi ilan edilmiştir.
C) Milliyetçilik
B) Özgürlük
D) Demokrasi
E) Ortak Mülkiyet
 İhtilâl sonrası ortaya çıkan yeni fikirlerin kendi ülkelerini etkileyeceğini düşünen
Avrupa devletleri Fransa’ya savaş açmıştır. (1793-1815 İhtilâl Savaşları)
 Evrensel nitelikte olduğu için Yeni Çağ kapanmış, Yakın Çağ başlamıştır.
3) Fransız İhtilâli’nin Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri
✎ Çok uluslu bir yapıya sahip olan Osmanlı Devleti, zamanla Fransız İhtilâli’nin yay-
5. 1789 Fransız İhtilâli sonrasında tüm dünyaya yayılan “Milliyetçilik” akımı, Osmanlı
Devleti’ni aşağıdaki özelliklerinin hangisinden dolayı olumsuz etkilemiştir?
A) Ekonomisinin kötü durumda olması
dığı milliyetçilik akımından zarar görmeye başlamıştır. Nitekim milliyetçilik akımının etkisiyle Osmanlı Devleti’nde azınlık isyanları ortaya çıkmış ve bu durum zamanla Osmanlı Devleti’nin parçalanmasına yol açmıştır.
B) Askerî açıdan zayıf durumda olması
✎ Öte yandan Fransız İhtilâli, Osmanlı Devleti’ni bir açıdan olumlu da etkilemiştir.
E) Eyâletlerde otoriteyi sağlayamaması
Nitekim Tanzimat ve Islahat Fermanları ile Meşrutiyet’in ilan edilmesinde etkili olmuştur. Bu gelişmeler, Osmanlı Devleti’nin demokratikleşme sürecinde önemli rol
oynayacaktır.
~ 142 ~
C) Sömürgeci bir anlayışa sahip olmaması
D) Çok uluslu bir yapıya sahip olması
1-B
2-A
3-C
4-E
5-D
KPSS / Tarihin Pusulası
“Avrupa’daki Gelişmeler ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri”
İlginç Bir Diyalog!
Napolyon katıldığı bir savaşı kazanmış ve düşman ordusunun komutanı da esir olmuştur.
Ancak Napolyon, komutan olmasından dolayı ona esir değil, misafir muamelesi yapmış
ve onu akşam yemeğinde kendi masasına kabul etmiştir.
Düşman ordusunun komutanı olan adamda yenilgiden kaynaklanan hazımsızlık söz konusudur. Hiç durmadan konuşmakta ve yenilgiye kılıf aramaktadır. Bunun karşısında
Napolyon’un tavrı gayet sakindir. Napolyon’un bu tavrıyla iyice çileden çıkan komutan;
“Biz şerefimiz için savaştık, siz para için savaştınız!” deyince Napolyon’un cevabı gayet
etkileyicidir. “Elbette... Çünkü herkes kendisinde olmayan şey için savaşır!”
4) Osmanlı Devleti’nin Milliyetçilik Akımına Yönelik Aldığı Önlemler
✎ Osmanlıcılık fikir akımı uygulamaya çalışılarak herkes eşit görülmüştür.
✎ 1839’da Tanzimat Fermanı ilan edilmiş ve kanun önünde Müslüman-gayr-i müslim
1. Osmanlı Devleti’nde,
I.
Tanzimat Fermanı’nın ilanı,
II. Islahat Fermanı’nın ilanı,
III. I. Meşrutiyet’in ilanı
gelişmelerinden hangileri, 1789 Fransız
İhtilâli’nin yaydığı milliyetçilik akımının
olumsuz etkilerini önlemeye yöneliktir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
2. Fransız İhtilâli sonrasında dünyaya yayılan aşağıdaki kavramlardan hangisi, Osmanlı Devleti’ni diğerlerinden daha fazla
etkilemiştir?
A) Ulusçuluk
B) Eşitlik
C) Özgürlük
D) Demokrasi
E) Adalet
eşitliği sağlanmaya çalışılmıştır.
✎ 1856’da Islahat Fermanı’nın ilan edilmesiyle ise gayr-i müslimlere eşitliğin yanı sıra
birtakım ayrıcalıklar verilmiştir.
✎ 1876’da Meşrutiyet’in ilan edilmesiyle gayr-i müslimlere de yönetimde temsil edil-
me hakkı tanınmıştır.
✎ Osmanlı Devleti bahsettiğimiz bu çabalarına rağmen milliyetçilik akımının etkisini
önleyememiş, azınlıkların bağımsızlıkları için başlattığı isyanlar sonucunda Osmanlı
Devleti parçalanma sürecine girmiştir.
B. SANAYİ İNKILÂBI
✎ XVIII. yüzyılda ilk olarak İngiltere’de başlayan, daha sonra diğer Avrupa ülkelerine
yayılan, etkileri bakımından tüm dünyayı sarsan önemli bir olaydır.
✎ Üretim faaliyetlerinde insan ve hayvan gücünün yerini makine gücünün alması de-
mek olan bu devrimin başlamasında, “sanayi sektöründe buhar gücünün uygulanması” etkili olmuştur.
3. Fransız İhtilâli sonrası Avrupa devletlerinin, Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karışmak amacıyla faydalandıkları temel konu
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Kapitülasyonlar
B) Eğitim
C) Azınlıklar
D) Dış Borçlar
E) Taht Kavgaları
4. Sanayi İnkılâbı, insan gücüne dayalı üretim
şeklinden makine gücüne dayalı üretim şekline geçişi ifade etmektedir.
Buna göre, Sanayi İnkılâbı sonrasında
aşağıdakilerden hangisinin gerçekleşmesi beklenemez?
A) Maliyetlerin düşmesi
B) İnsan emeğinin önem kazanması
C) Seri üretime geçilmesi
1) Sanayi İnkılâbı’nın Sonuçları
 İlk kez dokuma alanında kullanılan makineleşme sonucunda, fabrikalar kurulmuş
ve seri üretim sağlanarak hızlı bir gelişme yaşanmıştır.
D) Hammadde ve pazar ihtiyacının artması
E) Sömürgeciliğin hızlanması
 Fabrikalaşmanın artmasıyla, Avrupa’da büyük sermayeli şirketler kurulmuştur.
 Avrupa’da üretim artmış ve insanların refah seviyesi yükselmiştir.
 Sanayileşme kentlerin hızla büyümesine, ancak aynı zamanda işsizlik sorununun
da ortaya çıkmasına yol açmıştır.
 Yaşam koşullarının iyileşmesine bağlı olarak hızlı nüfus artışı yaşanmıştır.
5. Sanayi İnkılâbı ile Avrupa’da makineli
üretime geçilmesinin;
I.
kırsal bölgelerde nüfusun azalması,
II. toplumsal sınıflaşmanın sona ermesi,
 Kapitalizm ve Sosyalizm gibi fikir akımları ortaya çıkmıştır.
III. sömürgeciliğin hız kazanması
 İşçi-işveren arasındaki sorunlarla ilgili olarak sendikacılık girişimleri başlamıştır.
gelişmelerinden hangilerine yol açtığı
savunulabilir?
 Avrupa’da ham madde, iş gücü ve pazar ihtiyacının artmasıyla yeni sömürgecilik
faaliyetlerinin başlamasına ortam hazırlamıştır.
 Sömürgelerden mal getirmek ve işlenen malları nakletmek amacıyla ticaret filoları kurulmuş, 1869’da Süveyş Kanalı, 1914’te de Panama Kanalı’nın açılmasıyla
deniz ulaşımı kolaylaşmıştır.
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
1-E
2-A
C) I ve II
E) I, II ve III
3-C
4-B
5-D
~ 143 ~
“Avrupa’daki Gelişmeler ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri”
KPSS / Tarihin Pusulası
2) Sanayi İnkılâbı’nın Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri
✎ Sanayi İnkılâbı, Osmanlı Devleti’ni özellikle ekonomik açıdan son derece olumsuz
etkilemiştir. Öyle ki bu gelişme sonucunda;
1. Sanayi İnkılâbı Osmanlı ülkesine bol miktarda ucuz mal sokmuştur.
 Osmanlı’da küçük atölyeler ve el tezgâhları kapanmış, böylece işsizlik artmıştır.
Bu durumun,
 Lonca Teşkilâtı’nın üretimdeki payı ve önemi azalmıştır.
I.
 Tarım üretimi geçimlik düzeyden pazar ekonomisi düzeyine ulaşmıştır.
II. işsizlik oranı,
 Osmanlı ülkesinde ihracat azalırken, ithalat artmıştır.
 Osmanlı Devleti dışarıya ham madde satan, karşılığında mamul (işlenmiş) madde
alan bir devlet durumuna düşmüştür.
yerli üretim,
III. ithalat oranı
unsurlarından hangilerini olumsuz yönde etkilediği savunulabilir?
A) Yalnız I
 Osmanlı parasının değeri düşmüştür.
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
 Ekonomik açıdan Avrupa’ya bağımlılık artmıştır.
 Osmanlı Devleti Avrupa’nın açık pazarı haline gelmiştir.
 Osmanlı Devleti hammadde ve pazar ihtiyacı nedeniyle Avrupalı devletlerce işgal
edilmeye başlamıştır.
 Ekonomideki gerileme, siyasî çöküşü hızlandırmıştır.
2. Avrupa Devletleri’nin Sanayi İnkılâbı ile
ekonomik açıdan güçlenmesi Osmanlı
Devleti’nde;
I.
lonca teşkilâtının çökmesi,
II. dış ticaret açığının azalması,
3) Osmanlı Devleti’nin Sanayi İnkılâbı’nın Etkilerine Karşı Aldığı
Önlemler
✎ Osmanlı Devleti, ekonomisini olumsuz etkileyen Sanayi İnkılâbı’nın etkilerine karşı
III. kapitülasyonların olumsuz etkisinin
artması
durumlarından hangilerine yol açtığı
savunulamaz?
A) Yalnız I
birtakım önlemler almıştır.
B) Yalnız II
D) I ve III
C) Yalnız III
E) II ve III
 İthal ürünlerden alınan vergiler artırılmış, ihracattan alınan vergiler azaltılmıştır.
Ancak kapitülasyonlar nedeniyle başarı sağlanamamıştır.
 Sanayi ve ticaretin gelişmesi için 1860’ta Islah-ı Sanayi Komisyonu kurulmuştur.
3. Avrupa’da yaşanan;
 Özel sermayeye fabrika kurmaları için destek verilmiştir.
I.
 Teşvik Kanunu çıkarılarak büyük imalâthaneler açılmıştır.
II. Fransız İhtilâli,
 Yeni kurulacak olan fabrikalar için 10 yıl vergi muâfiyeti getirilmiştir.
✎ Osmanlı Devleti’nin, Sanayi İnkılâbı’nın etkilerine karşı aldığı bu önlemler çok fazla
etkili olamamış ve ekonomik açıdan Avrupa’ya bağımlılık artmıştır.
Yedi Yıl Savaşları,
III. Sanayi İnkılâbı
gelişmelerinden hangileri Osmanlı Devleti’ni olumsuz etkilemiştir?
A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
C. VİYANA KONGRESİ (1815)
✎ Fransız İhtilâli’nden sonra İhtilâl Savaşları ya da Napolyon Savaşları ile Avrupa’nın
siyasî dengesinin bozulması nedeniyle İngiltere, Fransa, Rusya, Avusturya ve Prusya’nın katılımıyla 1815’te Viyana Kongresi toplanmıştır.
4. 1815 Viyana Kongresi’ne aşağıdaki devletlerden hangisi katılmamıştır?
A) İspanya
B) Rusya
C) Avusturya
E) İngiltere
D) Fransa
✎ Kongrede Avrupa’nın geleceğini belirlemek, monarşik yapıyı güçlendirmek ve milli-
yetçi hareketleri önlemek doğrultusunda kararlar alınmıştır.
 Viyana Kongresi kararlarının uygulamaya konulduğu dönem “Restorasyon Dönemi”
olarak adlandırılmaktadır.
✎ İngiltere, Rusya, Avusturya ve Prusya “Dörtlü İttifak” grubunu kurarak, Metternich
(Meternik) Sistemi denilen bir politika oluşturmuşlardır.
✎ Meternik Sistemi’ne göre; Avrupa’nın herhangi bir yerinde ayaklanma çıkarsa dev-
letler hep birlikte hareket edeceklerdi. Ancak bu kararlar Osmanlı Devleti’nde Yunan isyanı çıkınca uygulanmamış ve Yunan İsyanı’na destek verilmiştir. Hatta Navarin’de Osmanlı donanmasını yakmışlardır.
5. Osmanlı Devleti’nin, Avrupalı devletler
için oluşturduğu siyasî bir kriz anlamına
gelen “Şark Meselesi” kavramı, ilk kez
aşağıdaki gelişmelerden hangisinde kullanılmıştır?
A) Nant Fermanı
B) Racconigi Antlaşması
C) Paris Barış Konferansı
D) Londra Antlaşması
E) Viyana Kongresi
✎ Öte yandan Osmanlı Devleti’nin Avrupa devletleri için oluşturduğu siyasî krizi ifade
eden “Şark Meselesi” kavramı da ilk kez Viyana Kongresi’nde kullanılmıştır.
~ 144 ~
1-C
2-B
3-D
4-A
5-E
KPSS / Tarihin Pusulası
“Avrupa’daki Gelişmeler ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri”
D. 1830 ve 1848 İHTİLÂLLERİ
1) 1830 İhtilâlleri
✎ Fransa Kralı X. Charles’in basın ve düşünce özgürlüğüne kısıtlama getirerek anaya-
sal hakları engellemesi sonucu, Metternich sistemine tepki olarak ortaya çıkmıştır.
✎ 1830 İhtilâlleri sonucunda;
 Tahta geçen yeni kral Louis Philip, anayasada yeni düzenlemeler yapılmasını sağlayarak Fransa’da meşrutî krallık rejimini yeniden kurmuştur.
 Avrupa’da liberal demokrasiler güçlenmiştir.
 Avrupa’da parlamenter sisteme geçiş hız kazanmıştır.
1. 1830 İhtilâlleri ile Avrupa'da parlamenter
sisteme geçiş hızlanmıştır.
Buna göre, 1830 İhtilâllerinin;
I.
milliyetçi oluşumların engellenmesi,
II. yönetim anlayışının değişmesi,
III. yeni ulusal devletlerin kurulması
sonuçlarından hangilerinin ortaya çıkmasına zemin hazırladığı savunulamaz?
A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
 Belçika’da ayaklanmalar çıkmış ve Belçika ayrı bir devlet durumuna gelmiştir.
 Lehistan (Polonya)’da da bir ihtilâl çıkmıştır.
2. Osmanlı Devleti’nde,
I.
2) 1848 İhtilâlleri
✎ Fransa’da başlayan bu ihtilâllerin ortaya çıkmasında; milliyetçilik akımı, XIX. yüzyıl-
da sanayide görülen gelişmeler sonucunda Avrupa’daki işçi sayısının artması ve
işçi sınıfının birtakım haklar talep etmesi etkili olmuştur.
✎ 1848 İhtilâlleri sonucunda;
Tanzimat Fermanı’nın ilanı,
II. Islahat Fermanı’nın ilanı,
III. I. Meşrutiyet’in ilanı
gelişmelerinden hangilerinde, Avrupa’da
görülen 1830 İhtilâlleri’nin etkisi olduğu
savunulabilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
 Fransa’da cumhuriyet ilan edilmiştir. (Bu durum 1852’ye kadar devam etmiştir.)
 Sosyal hukuk devleti kavramı ortaya çıkmıştır.
 Avrupa’da demokratikleşme hareketleri hız kazanmıştır.
 İtalya ve Almanya’nın siyasî birliklerini kurmalarına zemin hazırlamıştır.
 Ölüm cezası kaldırılmış, esir ticareti de yasaklanmıştır.
3. Avrupa’daki işçi sayısının artması ve işçi
sınıfının bazı haklar talep etmesinin,
I.
1830 İhtilâlleri,
II. 1848 İhtilâlleri,
III. Sanayi İnkılâbı
 Rusya, bu ihtilâllerden XX. yüzyılın başlarına kadar etkilenmemiştir.
gelişmelerinden hangilerinin ortaya çıkmasında etkili olduğu savunulabilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) Yalnız III
E) I, II ve III
E. İTALYA VE ALMANYA’NIN SİYASÎ BİRLİKLERİNİ KURMALARI
✎ Fransız İhtilâli sonrasında ortaya çıkan düşünceler, İtalya’daki aydınları harekete
geçirmiş ve ülkede birliği sağlamak için çalışmalara başlanmıştır.
✎ 1870’te Piyemonte Krallığı öncülüğünde siyasî birliğini sağlayan İtalya, Avrupa’da
etkin bir güç olarak sömürgecilik faaliyetlerine başlamıştır.
✎ Öte yandan Prusya Başbakanı Bismarck’ın Avusturya’yı yenilgiye uğratması sonucu
Avusturya Alman hükûmetleri üzerindeki yetkilerini Prusya’ya devretmiştir.
✎ 1871’de Alman prensleri imparatorluk tacını Prusya Kralı I. Wilhelm’e vermiş, böy-
4. Osmanlı Devleti’nde,
I.
Islahat Fermanı’nın ilanı,
II. Tanzimat Fermanı’nın ilanı,
III. Sened-i İttifak’ın imzalanması
gelişmelerinden hangilerinde, Avrupa’da
görülen 1848 İhtilâlleri’nin etkisi olduğu
savunulamaz?
A) Yalnız I
lece Prusya kralı aynı zamanda Alman imparatoru olmuş ve Alman birliği sağlanmıştır.
B) Yalnız II
D) II ve III
C) Yalnız III
E) I, II ve III
✎ İtalya ve Almanya’nın siyasî birliklerini sağlamaları, Avrupa devletleri arasında den-
genin bozulmasına yol açmış, sömürgecilik yarışı sürecinde bloklaşmaların da ortaya çıkmasında etkili olmuştur.
Not Alınız..............................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
5. 1848 İhtilâlleri sonrasında Avrupa’da etkisini artıran milliyetçilik hareketlerinin
etkisiyle, Piyemonte Krallığı öncülüğünde 1870’te siyasî birliğini sağlayan devlet aşağıdakilerden hangisidir?
A) İtalya
B) Norveç
D) Danimarka
C) Almanya
E) Hollanda
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
1-A
2-E
3-B
4-D
5-A
~ 145 ~
VIII. BÖLÜM
XIX. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ
(DAĞILMA DÖNEMİ)
Bu bölümden ortalama “2-3” soru çıkmaktadır.
KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ
(LİSANS)
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
(2)
(-)
(3)
(2)
(2)
(2)
(1)
(3)
(1)
(2)
(3)
(1)
(4)
(ORTAÖĞRETİM)
(ÖN LİSANS)
2006
2008
2010
2012
2006
2008
2010
2012
(2)
(3)
(3)
(1)
(3)
(3)
(4)
(2)
Yazarın Yorumu
Değerli adaylar, Osmanlı Devleti’nde XIX. yüzyıl (Dağılma Dönemi) da son derece önemli bir
dönemdir. ÖSYM’nin her yıl ortalama 2-3, 2013 KPSS’de de 4 soru sorduğu bu bölümle ilgili
olarak, Osmanlı Devleti’nde hemen hemen her alanda bir ilk yaşandığını göreceksiniz.
Bu bölüm ile ilgili çıkan sorulara baktığımızda ise, özellikle II. Mahmut ve Sultan Abdülmecit
Dönemi ıslahatları (askerî, yönetim, hukuk...), Osmanlı Devleti’nin demokratikleşme çabaları, anayasal gelişmeler ve döneme damgasını vuran fermanlar ile ilgili olduğu görülmektedir. Öte yandan, bu bölümde siyasî gelişmelerle ilgili soru da sorulabilmektedir. Ancak konular çalışılırken, daha çok yapılan ıslahat çalışmalarına odaklanmanızı ve soru çözümleriyle
birlikte mutlaka konu tekrarı yapmanızı öneriyoruz.
KPSS / Tarihin Pusulası
❆
“XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)”
DAĞILMA DÖNEMİ [XIX. YÜZYIL] (1792-1909)
1. XIX. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin, Avrupa
devletleri arasında süregelen sürtüşmeler
ve rekabetten faydalanarak varlığını devam
ettirebilmek için uyguladığı politikaya Denge
Politikası adı verilmektedir.
☸ Dağılma Dönemi Padişahları
 IV. Mustafa
(1807-1808)
 II. Mahmut
(1808-1839)
 Abdülmecit
(1839-1861)
 Abdülaziz
(1861-1876)
Osmanlı Devleti bu politikayı ilk kez aşağıdaki devletlerden hangisine karşı kullanmıştır?
 V. Murat (93 gün)
(1876)
A) Almanya
 II. Abdülhamit
B) Rusya
D) İngiltere
(1876-1909)
C) Fransa
E) Avusturya
✎ Osmanlı Devleti, bu dönemde Avrupa devletleri arasında süregelen sürtüşmeler ve
rekabetten faydalanarak ayakta kalmaya çalışmış, varlığını devam ettirebilmek için
bir bakıma Denge Politikası izlemiştir. (Düşmanımın düşmanı, dostumdur!)
 Osmanlı Devleti, bu politikayı (denge politikası) İngiltere ve Rusya’nın da desteğini
alarak ilk kez Fransa’ya karşı kullanmıştır.
✎ Çok uluslu bir yapıya sahip olan Osmanlı Devleti, özellikle Fransız İhtilâli’nin ortaya
çıkardığı milliyetçilik akımından son derece olumsuz etkilenmiş, devletin varlığını
sürdürmesi için askerlik, bilim, teknik, maliye, eğitim, hukuk vb. pek çok alanda ıslahat yapılmıştır.
2. Osmanlı Devleti XIX. yüzyıldan itibaren dış
politikada denge politikası izlemiştir. Bu politika; güçlü bir devlete karşı, başka bir devletin desteğini alma politikasıdır.
Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti’nin bu politikasını en iyi şekilde açıklamaktadır?
A) Osmanlı Devleti’nin, toprak bütünlüğünü kendi başına koruyamaması
B) Avrupalı devletlerin baskısıyla Islahat
Fermanı’nın yayımlanması
C) Yunan İsyanı’nda Mısır Valisi Mehmet
Ali Paşa’dan destek alınması
I. DAĞILMA DÖNEMİ’NDE BAZI SİYASÎ GELİŞMELER
A. MİLLİYETÇİLİK İSYANLARI (ULUSÇULUK HAREKETLERİ)
D) Avrupalı devletlerden borç alınması
E) İngiltere ile Osmanlı Devleti arasında
Balta Limanı Antlaşması’nın yapılması
1) Sırp İsyanı (1804-1878)
✎ Fransız İhtilâli’nin yaydığı milliyetçilik akımı ile Rusya’nın, Slav topluluklarını tek bir
çatı altında kendi yönetiminde birleştirme amacına dayanan Panslavizm politikasının etkisiyle ilk isyan Sırplar tarafından 1804’de çıkarılmıştır.
 Osmanlı Devleti’nde milliyetçiliğin etkisiyle isyan eden ilk azınlık Sırplardır. (1804)
3. 1789 Fransız İhtilâli’nin etkisiyle Osmanlı
Devleti’ne karşı isyan eden ilk topluluk
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Yunanlılar
B) Bulgarlar
C) Arnavutlar
D) Boşnaklar
E) Sırplar
✎ Osmanlı-Rus savaşları sonrasında Sırplar;
❆ 1812 Bükreş Antlaşması ile imtiyaz
❆ 1829 Edirne Antlaşması ile özerklik
elde etmişlerdir.
❆ 1878 Berlin Antlaşması ile bağımsızlık
4. Osmanlı Devleti’nde Sırpların;
I.
 Osmanlı Devleti’nde özerklik elde eden ilk topluluk Sırplardır. (1829)
imtiyaz,
II. özerklik,
III. bağımsızlık
kazandıkları antlaşmalar aşağıdakilerden
hangisinde sırasıyla doğru olarak verilmiştir?
I
II
A)
Bükreş
Berlin
Paris
B)
Edirne
Bükreş
Berlin
C)
Berlin
Paris
Edirne
D)
Bükreş
Edirne
Berlin
E)
Paris
Bükreş
Edirne
2) Yunan (Rum) İsyanı (1820-1829)
✎ İlk isyan 1820’de Eflâk’ta çıkmış, fakat kısa sürede bastırılmıştır. Rumların 1821’de
Mora’da tekrar isyan etmeleri üzerine, Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa’dan
yardım istenmiştir.
✎ Mehmet Ali Paşa, Mora ve Girit valiliğine karşılık yardım ederek isyanı bastırmıştır.
Bu duruma İngiltere, Fransa ve Rusya tepki göstermiş ve Yunanistan’ın bağımsızlığını istemişlerdir. İstekleri reddedilen Avrupa devletleri, bunun üzerine 1827 yılında Navarin’de Osmanlı donanmasını yakmıştır.
1-C
2-A
3-E
III
4-D
~ 149 ~
“XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)”
KPSS / Tarihin Pusulası
 Osmanlı tarihinde ilk kez bir vali yardımı şarta bağlamıştır. (Mehmet Ali Paşa)
✎ 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı sonrasında imzalanan 1829 Edirne Antlaşması ile
Yunanistan bağımsızlığını ilan etmiştir.
 Osmanlı Devleti’nde bağımsızlık kazanan ilk toplum Rumlar (Yunanlılar)’dır. (1829)
1. 1789 Fransız İhtilâli’nin etkisiyle Osmanlı
Devleti’ne karşı bağımsızlığını ilan eden
ilk azınlık aşağıdakilerden hangisidir?
A) Sırplar
B) Macarlar
C) Rumlar
D) Bulgarlar
E) Arnavutlar
✎ Edirne Antlaşması Fransa’nın Cezayir’i işgaline zemin hazırlamıştır. (1830)
 Kuzey Afrika’da kaybettiğimiz ilk toprak Cezayir’dir. (1830)
✎ Milliyetçilik akımının etkisiyle bağımsızlık kazanan milletleri sırasıyla şu şekilde gös-
termek mümkündür:
2. 1829 Edirne Antlaşması ile Osmanlı Devleti’nin Kuzey Afrika’da kaybettiği ilk
toprak aşağıdakilerden hangisidir?
A) Fas
Yunanistan
⇒ Edirne Antlaşması (1829)
Sırbistan-Karadağ-Romanya
⇒ Berlin Antlaşması (1878)
Bulgaristan
⇒ II. Meşrutiyet’in ilanı sırasında (1908)
Arnavutluk
⇒ I. Balkan Savaşı sırasında (1913)
Araplar ve Ermeniler
⇒ I. Dünya Savaşı sırasında (1914-1918)
C) Ürdün
B) Cezayir
D) Tunus
E) Trablusgarp
3. XIX. yüzyılda;
- Sırpların özerklik kazanması
- Yunanlıların bağımsız olması
B. MISIR SORUNU (KAVALALI MEHMET ALİ PAŞA İSYANI) (1831)
gelişmelerine olanak sağlayan antlaşma
aşağıdakilerden hangisidir?
✎ Mora ve Girit valiliği karşılığında Yunan (Rum) isyanını bastıran Mısır Valisi Kavalalı
A) Bükreş
B) Berlin
D) Edirne
Mehmet Ali Paşa’nın, isteklerinin yerine getirilmemesi üzerine başlattığı isyandır.
C) Paris
E) Ayastefanos
✎ Osmanlı Devleti’nin bir iç sorunu olarak ortaya çıkan bu isyan, Avrupalı devletlerin
zamanla bu olaya karışması nedeniyle uluslararası bir sorun hâline gelmiştir.
1) Kütahya Antlaşması (1833) (Osmanlı & Kavalalı Mehmet Ali Paşa)
✎ İngiltere ve Fransa’nın baskıları sonucunda imzalanan bu antlaşma ile;
 Mehmet Ali Paşa’ya Mısır ve Girit valiliklerine ek olarak Şam Valiliği verilmiştir.
 Oğlu İbrahim Paşa’ya Adana Muhassıllığı (o bölgenin vergilerini toplama hakkı)
ve Cidde (Suudi Arabistan şehri) Valiliği verilmiştir.
✎ Osmanlı Devleti’nin bir valisi karşısında bu duruma düşmesi, onun güçsüz olduğunu açıkça göstermektedir. Osmanlı, Mehmet Ali Paşa’nın tekrar isyan etmesinden
endişe duymuş ve “denize düşen, yılana sarılır” diyerek Rusya’ya yaklaşmıştır.
2) Hünkâr İskelesi Antlaşması (1833) (Osmanlı & Rusya)
✎ Osmanlı Devleti ile Rusya arasında imzalanan bu antlaşmaya göre; Rusya herhangi
bir saldırıya uğradığında, Osmanlı Devleti Boğazları Rusya lehine kapatacak ve bu
antlaşma sekiz yıl geçerli olacaktı.
✎ Bu antlaşma ile Rusya’ya birtakım hakların verilmesi İngiltere ve Fransa’yı rahatsız
etmiş, böylece Boğazlar Sorunu ortaya çıkmıştır.
 “Boğazlar Sorunu” ilk kez Hünkâr İskelesi Antlaşması ile ortaya çıkmıştır.
4. Osmanlı Devleti’nin, Rusya’nın desteğini
korumak için 1833 yılında Hünkâr İskelesi Antlaşması’nı imzalaması, aşağıdaki
isyanlardan hangisinin bir sonucudur?
A) Kavalalı Mehmet Ali Paşa
B) Tepedelenli Ali Paşa
C) Canberdi Gazâli
D) Patrona Halil
E) Kabakçı Mustafa
5. Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın
ayaklanmasına karşı, Osmanlı Devleti ile
Rusya arasında imzalanan 1833 Hünkâr
İskelesi Antlaşması aşağıdaki sorunlardan hangisinin ortaya çıkmasına yol açmıştır?
A) Doğu Sorunu
B) Ermeni Sorunu
C) Boğazlar Sorunu
D) Kıbrıs Sorunu
E) Kutsal Yerler Sorunu
 Hünkâr İskelesi Antlaşması, Osmanlı Devleti’nin Boğazlar üzerinde egemenlik haklarını kullanarak imzaladığı son antlaşmadır.
~ 150 ~
1-C
2-B
3-D
4-A
5-C
KPSS / Tarihin Pusulası
“XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)”
3) Balta Limanı Ticaret Antlaşması (1838) (Osmanlı & İngiltere)
✎ Osmanlı Devleti ile İngiltere arasında imzalanan bu antlaşmaya göre;
 İngiltere Osmanlı iç ticaretine katılabilecek,
 İngilizler, “Rüsûmât-ı Dâhiliye” denilen iç gümrük vergisinden muaf tutulacak,
 % 3 olan gümrük vergisi oranları; ithalâtta % 5, ihracatta % 12 olacaktı.
✎ Osmanlı Devleti’nin İngiltere’ye verdiği bu ayrıcalıklar zamanla diğer Avrupa dev-
letlerine de verilmiş, bu durum Osmanlı ekonomisini çöküntüye uğratmıştır.
 Osmanlı Devleti, 1838 Balta Limanı Ticaret Antlaşması (Sözleşmesi) ile Avrupa’nın
1. XIX. yüzyılda Osmanlı Devleti aşağıdaki
antlaşmalardan hangisi ile Avrupa’nın
pazarı hâline gelmiş ve yarı sömürge durumuna düşmüştür?
A) Paris Antlaşması
B) Balta Limanı Ticaret Sözleşmesi
C) Ayastefanos Antlaşması
D) Hünkâr İskelesi Antlaşması
E) Londra Boğazlar Sözleşmesi
pazarı hâline gelmiş ve yarı sömürge durumuna düşmüştür.
C. MISIR SORUNUNUN ÇÖZÜMLENMESİ
❆
Londra Konferansı (1840)
✎ Mısır Meselesi’ni uluslararası alanda çözmek isteyen İngiltere öncülüğünde topla-
nan konferansa; Rusya, İngiltere, Avusturya, Prusya ve Osmanlı Devleti katılmıştır.
✎ Konferansta;
2. 1838 Balta Limanı Antlaşması, uluslararası
bir sorun olan Mısır ve Boğazlar konusunda
İngiltere’nin desteğini sağlamak amacıyla
bu devlete verilen birtakım ekonomik ayrıcalıkları içermekteydi.
Buna göre XIX. yüzyıl’da Osmanlı Devleti
için;
I.
Kendi iç sorunlarını çözmede etkisiz
kalmıştır.
 Mısır’ın Osmanlı toprağı sayılması, ancak yönetiminin babadan oğula geçmesi
(Hıdivlik) koşuluyla Kavalalı Mehmet Ali Paşa’ya verilmesi,
II. Dış politikadaki güçsüzlük ekonomik
işbirliğini olumsuz etkilemiştir.
 Mısır’ın Osmanlı’ya her yıl 80 bin kese altın vergi vermesi,
III. İngiltere ile yapılan askerî ve ekonomik
işbirliği dağılmayı önlemiştir.
 Suriye, Adana ve Girit valiliklerinin Osmanlı’ya bırakılması
kararları alınmıştır.
 Mısır Meselesi 1840 Londra Konferansı ile uluslararası alanda çözümlenmiştir.
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
D. BOĞAZLAR SORUNUNUN ÇÖZÜMLENMESİ
❆
Londra Boğazlar Sözleşmesi (1841)
✎ Hünkâr İskelesi Antlaşması’ndan rahatsız olan Fransa ve İngiltere’nin girişimleriyle
imzalanan bir sözleşmedir.
✎ Bu sözleşme ile;
 Boğazların durumu ilk kez uluslararası bir konferansta belirlenmiştir.
3. Rusya'nın 1833 Hünkâr İskelesi Antlaşması'yla Osmanlı Devleti üzerinde elde
ettiği çıkarlar, İngiltere ve Fransa tarafından aşağıdakilerden hangisiyle engellenmiştir?
A) Kütahya Antlaşması
B) Berlin Antlaşması
C) Londra Konferansı
 Osmanlı’nın Boğazlar üzerindeki mutlak egemenliği sona ermiştir.
D) Balta Limanı Ticaret Sözleşmesi
 Rusya Hünkâr İskelesi’yle elde ettiği hakları kaybetmiş, böylece İngiltere ve
Fransa Akdeniz’deki güvenliklerini sağlamışlardır.
E) Londra Boğazlar Sözleşmesi
 Londra Boğazlar Sözleşmesi ile Osmanlı Devleti’nin Boğazlar üzerindeki egemenliğine ilk kez kısıtlama getirilmiştir. Ayrıca bu sözleşme ile Boğazlara ilk kez uluslararası
bir statü getirilmiştir.
4. Mısır Sorunu’nun çözülmesinde;
I.
E. KIRIM SAVAŞI (1853-1856) (Osmanlı & Rusya)
✎ Savaşın en önemli sebebi, Rusya’nın sıcak denizlere inme isteğidir.
✎ Osmanlı Devleti ilk dış borcu Kırım Savaşı sırasında, 1854’te İngiltere’den almıştır.
✎ İtalya birliğini kurmak isteyen Piyemonte Krallığı, özellikle Fransa ve İngiltere’nin
Londra Antlaşması’nın imzalanması,
II. Kırım Savaşı’nın başlaması,
III. Boğazlar Sorunu’nun gündeme gelmesi
durumlarından hangileri etkili olmuştur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) Yalnız III
D) I ve II
E) II ve III
1-B
3-E
sempatisini kazanmak için Osmanlı Devleti’nin yanında yer almıştır.
✎ Rusya’nın Eflâk-Boğdan’ı işgaliyle başlayan savaş sonucunda, Rusya mağlup olmuş
ve 1856’da Paris Antlaşması imzalanmıştır.
2-C
4-A
~ 151 ~
“XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)”
❆
KPSS / Tarihin Pusulası
Paris Antlaşması (1856)
✎ İngiltere, Fransa, Avusturya, Piyemonte, Prusya, Rusya ve Osmanlı Devleti arasında
imzalanmıştır.
✎ Bu antlaşma ile;
1. Osmanlı Devleti aşağıdakilerden hangisi
ile ilk kez bir Avrupa devleti sayılmış ve
toprak bütünlüğü Avrupalı devletlerin
garantisi altına alınmıştır?
 Osmanlı Devleti Karadeniz’deki haklarını kaybetmiştir.
A) 1829 Edirne Antlaşması
 Osmanlı Devleti bir Avrupa devleti sayılmıştır.
B) 1833 Hünkâr İskelesi Antlaşması
 Eflâk ve Boğdan’a muhtariyet (özerklik) verilmesi öngörülmüştür.
 Boğazların 1841 Londra Sözleşmesi’ne göre yönetilmesi kararlaştırılmıştır.
 Paris Konferansı esnasında Osmanlı Devleti Islahat Fermanı’nı hazırlayarak
konferansa sunmuştur. (iç işlerine karışılmasını önlemek amacıyla)
 Osmanlı Devletinin kendi topraklarını koruyamayacak kadar güçsüz olduğu
ortaya çıkmıştır.
 Osmanlı Devleti Paris Antlaşması ile ilk kez bir Avrupa devleti sayılmıştır.
C) 1841 Londra Boğazlar Sözleşmesi
D) 1856 Paris Antlaşması
E) 1878 Berlin Antlaşması
2. 1877-78 Osmanlı-Rus savaşı sonrasında
imzalanan Ayastefanos Antlaşması, Batılı
devletlerin itirazı üzerine yürürlüğe girmemiştir.
Avrupalı devletlerin bu tutumu aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir?
A) Osmanlı’nın gücünden çekinmeleri
 Osmanlı Devleti, Kırım Savaşı’nı kazandığı halde Paris Antlaşması ile “yenik” duruma
düşürülmüştür.
B) Çıkarlarının zedelenmesi
C) Rusya'nın desteğini almak istemeleri
D) Osmanlı ile işbirliğine gidilmesi
E) Rusya'nın İttifak Grubu'na girmesinin
önlenmesi
F. 1877-1878 OSMANLI-RUS SAVAŞI (93 HARBİ)
✎ Rusya’nın uyguladığı Panslavizm (Slav Birliği) politikasına bağlı olarak Balkanlarda
ortaya çıkan isyanlarla ilgili sorunu çözmek amacıyla, 1876’da İstanbul (Tersane)
Konferansı toplanmıştır. Ancak Osmanlı Devleti konferansta alınan kararları kabul
etmemiştir.
 Osmanlı Devleti, 1876 İstanbul (Tersane) Konferansı’nın toplanma amacını ortadan
kaldırmak için, konferansın toplandığı gün (23 Aralık 1876’da) Meşrutiyet yönetimini kabul etmiştir. Ancak Avrupalı devletler, bu gelişmeyi dikkate almamış ve Osmanlı
Devleti tüm çabalarına rağmen savaşı engelleyememiştir.
3. Osmanlı Devleti’nin 1876 Tersane Konferansı ve 1877 Londra Konferansı’nda Avrupa devletlerinin aldığı kararları kabul
etmemesi, aşağıdaki gelişmelerden hangisine ortam hazırlamıştır?
A) 93 Harbi’nin başlamasına
B) Islahat Fermanı’nın ilan edilmesine
C) Yunanistan’ın bağımsız olmasına
D) Paris Antlaşması’nın imzalanmasına
E) Dömeke Meydan Muharebesi’nin başlamasına
✎ Tersane Konferansı’nda bir sonuç alamayan Avrupa Devletleri, 1877’de Londra’da
bir konferans daha düzenlemişlerdir. Fakat Osmanlı Devleti bu konferansta öne sürülen şartları da kabul etmeyince, Rusya Osmanlı’ya savaş ilan etmiş ve 93 Harbi
olarak bilinen 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı başlamıştır.
✎ Savaşta ağır bir mağlubiyet alan Osmanlı Devleti barış istemek zorunda kalmıştır.
4. Osmanlı Devleti, 1878 yılında yapılan gizli antlaşmaya göre, olası bir Rus saldırısı
karşısında kendisine yardım etmesi karşılığında Kıbrıs’ın yönetimini, aşağıdaki
devletlerden hangisine bırakmıştır?
A) Fransa
B) Yunanistan
D) Avusturya
C) İngiltere
E) Prusya
1) Ayastefanos (Yeşilköy) Antlaşması (1878)
✎ 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sonrasında iki devlet arasında imzalanmıştır.
✎ Antlaşma maddeleri Avrupalı devletlerin çıkarlarına ters düştüğü için, İngiltere’nin
müdahalesiyle Ayastefanos Antlaşması iptal edilmiş ve yürürlüğe girememiştir. Bu
nedenle ölü doğmuş bir antlaşmadır.
✎ Bu antlaşmanın iptal edilmesi ile 1878’de Berlin Antlaşması imzalanmıştır.
 Ayastefanos Antlaşması’ndan sonra Osmanlı Devleti ile İngiltere arasında gizli bir
antlaşma imzalanmıştır. Bu antlaşmaya göre, İngiltere Rus tehdidi altında olan Osmanlı Devleti’ne yardım edecek, buna karşın Kıbrıs’ı geçici olarak alacaktı. 1878’de
yapılan anlaşmayla Kıbrıs geçici olarak İngiltere’ye bırakılmıştır.
~ 152 ~
5. Osmanlı Devleti’nin, Rus tehdidine karşı
Kıbrıs’ın yönetimini geçici olarak İngiltere’ye bırakmasının;
I.
ülke sınırlarını genişletme,
II. toprak bütünlüğünü koruma,
III. azınlık isyanlarına engel olma
amaçlarından hangilerine yönelik olduğu
savunulabilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
1-D
2-B
C) Yalnız III
E) II ve III
3-A
4-C
5-B
KPSS / Tarihin Pusulası
“XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)”
2) Berlin Antlaşması (1878)
✎ Rusya’nın güçlenmesinden rahatsız olan İngiltere, Avusturya ve Almanya’nın baskı-
sıyla imzalanmıştır. Özellikle İngiltere, sömürgelerini düşünerek XIX. yüzyılın sonlarına kadar Osmanlı Devleti’nin toprak bütünlüğünü koruma politikası uygulamıştır.
1. XIX. yüzyılda “Ermeni Sorunu”nun ilk kez
gündeme geldiği antlaşma aşağıdakilerden hangisidir?
A) Paris Antlaşması
✎ Berlin Antlaşması, XIX. yüzyılda imzalanan şartları en ağır antlaşmadır.
B) Ayastefanos Antlaşması
✎ Bu antlaşma ile;
C) Berlin Antlaşması
 İngiltere ile Avusturya en kârlı çıkan devletler olmuştur.
D) Londra Antlaşması
 Ermenilerle ilgili bir madde ilk kez resmî bir antlaşmada yer almıştır.
E) Kütahya Antlaşması
 Romanya, Sırbistan ve Karadağ bağımsızlıklarını kazanmıştır.
 Osmanlı açısından önemli bir değişiklik olmamış, sadece Rusya’nın Osmanlı’yı
parçalama ve uygulamak istediği Panslavizm emellerine set çekilmiştir.
2.
I.
 Antlaşmada yer alan “Doğu Anadolu’da yaşayan azınlıklar için ıslahat yapılacak.”
III. Karadağ
maddesi ile “Ermeni Sorunu” ilk kez Berlin Antlaşması ile ortaya çıkmıştır.
Yukarıdaki Balkan devletlerinden hangileri 1878 Berlin Antlaşması ile bağımsızlığını kazanmıştır?
✎ Berlin Antlaşması’ndan sonra İngiltere ve Fransa Osmanlı Devleti’nin toprak bütün-
A) Yalnız I
lüğünü koruma siyasetini terk etmiştir. Nitekim İngiltere’nin bu amaçla işgal ettiği
ilk Osmanlı toprağı Mısır olmuştur.
G. HALEPA FERMANI (1878)
✎ Girit Rumları, 1877-1878 Osmanlı-Rus savaşında, Osmanlı Devleti’nin içine düştüğü
zor durumdan yararlanmak amacıyla, Yunanistan’ın da teşviki sonucunda yeniden
isyan etmişlerdi.
Sırbistan,
II. Romanya,
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
3. 1878 Berlin Antlaşması sonrasında, Osmanlı Devleti’nin toprak bütünlüğünü koruma siyasetini terk eden İngiltere’nin ilk
işgal ettiği Osmanlı toprağı aşağıdakilerden hangisidir?
B) Mısır
A) Tunus
✎ Girit sorununu çözümlemek için 20 Kasım 1878’de Osmanlı Devleti ile Girit Rumları
D) Kıbrıs
arasında Halepa Fermanı imzalanmıştır.
C) Cezayir
E) Ürdün
✎ Bu ferman ile;
 Girit’e özerklik verilecek,
 Girit Valisi Müslüman ya da Hıristiyan olabilecek,
 Rumca, Türkçe gibi resmî dil kabul edilecek,
 Girit Rumlarına vergi muafiyeti getirilecekti.
4. XIX. yüzyılda Yunanistan’a katılmak isteyen Giritli Rumların isyan etmesi ve Avrupalılar'ın bu duruma müdahale etmesi
üzerine, Osmanlı’nın bölge halkına vergi
muafiyeti ve özerklik sağladığı gelişme,
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Tanzimat Fermanı
✎ 1897’de ise, adayı işgal eden Yunanlılara karşı Dömeke Meydan Muharebesi yapıl-
B) Islahat Fermanı
mış, savaş Osmanlı Devleti’nin zaferiyle sonuçlanmıştır. Girit Osmanlı’da kalmıştır.
(1908’de Girit Yunanistan’a katılmıştır.)
C) Berlin Antlaşması
D) Halepa Fermanı
E) Tilsit Antlaşması
 Yunanlılara karşı yapılan 1897 Dömeke Meydan Muharebesi, Osmanlı Devleti’nin
yaptığı son meydan savaşıdır.
5.
I.
H. XIX. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ’NİN TOPRAK KAYIPLARI
1829
⇒ Yunanistan bağımsızlığını ilan etmiştir.
1830
⇒ Fransa Cezayir’i işgal etmiştir. (Kuzey Afrika’daki ilk toprak kaybı)
1878
⇒ Kıbrıs’ın yönetimi geçici olarak İngiltere’ye bırakılmıştır.
1878
⇒ Sırbistan, Karadağ ve Romanya bağımsızlık kazanmıştır. (Berlin Ant.)
1881
⇒ Fransa Tunus’u işgal etmiştir.
1882
⇒ İngiltere Mısır’ı işgal etmiştir.
Yunanistan,
II. Sırbistan,
III. Karadağ
Yukarıdaki devletlerden hangileri bağımsızlığını 1878 Berlin Antlaşması’ndan önce kazanmıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
1-C
2-E
C) Yalnız III
E) II ve III
3-B
4-D
5-A
~ 153 ~
“XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)”
KPSS / Tarihin Pusulası
II. XIX. YÜZYIL ISLAHATLARININ GENEL ÖZELLİKLERİ
❆ İlk kez “yönetim” ve “hukuk” alanlarında ıslahatlar yapılmıştır.
❆ İlk kez halk yönetime katılmıştır.
❆ İlk kez padişahın yetkileri kısıtlanmıştır.
1. Osmanlı Devleti'nde XIX. yüzyıl ıslahatlarının öncelikle aşağıdakilerden hangisini
gerçekleştirmeye yönelik olduğu savunulabilir?
A) Azınlık haklarını korumak
❆ İlk kez kanunun üstünlüğü kabul edilmiştir.
B) Kapitülasyonları kaldırmak
❆ İlk kez Osmanlı’da “parlamentolu dönem” başlamıştır.
C) Devletin parçalanmasını önlemek
D) Devleti modern bir yapıya kavuşturmak
❆ Avrupa devletlerinin Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karışması önlenmek istenmiştir.
E) Halkın yönetime katılmasını sağlamak
❆ Islahatlar devlet politikası haline gelmiştir.
❆ Hemen hemen her alanda ıslahat yapılmıştır.
2.
 XIX. yüzyıl ıslahatlarının temel amacı, Osmanlı Devleti’ni çöküşten kurtarmak ve
I.
her alanda yapılma,
II. devletin öncülüğünde gerçekleşme,
devletin parçalanmasını engellemektir.
III. devletin bağımsızlığını ve bütünlüğünü
koruma amaçlı olma
 DİKKAT!
Yukarıdakilerden hangileri XIX. yüzyılda
Osmanlı Devleti’nde yapılan ıslahatların
özellikleri arasındadır?
Değerli adaylar, XIX. yüzyıl ıslahatları ile ilgili olarak dikkat edilmesi gereken bir diğer nokta, yaşanan gelişmelerde “Avrupa devletlerinin etkisinin olup olmadığı”
konusudur. Konulara çalışırken bu ayrıntıyı mutlaka göz önünde bulundurunuz.
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
III. II. MAHMUT DÖNEMİ ISLAHATLARI (1808-1839)
✎ II. Mahmut döneminde hemen hemen her alanda ve Avrupa örnek alınarak ısla-
hat yapılmıştır. Yaptığı ıslahatlarla kendinden sonraki dönemde yapılan ıslahatlara
da bir anlamda zemin hazırlamıştır.
✎ II. Mahmut, “Ben tebaamdan Müslümanları camide, Hristiyanları kilisede, Musevîleri
de havrada görmek isterim. Aralarında başka bir fark yoktur.” diyerek, II. Mehmet
C) I ve II
E) I, II ve III
3. Osmanlı tarihinde, “Ben tebaamdan Müslümanları camide, Hristiyanları kilisede, Musevîleri de havrada görmek isterim. Aralarında başka bir fark yoktur.” diyerek, II.
Mehmet (Fatih)’ten sonra halka din ve
mezhep özgürlüğü hakkı tanıyan ve bunu dile getiren ikinci Osmanlı padişahı
aşağıdakilerden hangisidir?
(Fatih)’ten sonra halka din ve mezhep özgürlüğü hakkı tanıyan ve bunu dile getiren
ikinci Osmanlı padişahıdır.
A) III. Selim
B) II. Mahmut
C) Abdülmecit
D) Abdülaziz
E) II. Abdülhamit
1) Sened-i İttifak (1808)
✎ II. Mahmut ile Âyanlar arasında yapılan bir sözleşmedir.
✎ Sened-i İttifak’ın imzalanmasında, II. Mahmut’un tahta çıkmasını sağlayan Rusçuk
4. Osmanlı Devleti’nde, padişahın yetkileri
ilk kez aşağıdakilerden hangisi ile sınırlandırılmıştır?
Âyanı Sadrazam Alemdar Mustafa Paşa etkili olmuştur.
A) Sened-i İttifak
B) I. Meşrutiyet
✎ İmzalanan bu sözleşmeye göre;
C) II. Meşrutiyet
☸ Âyanlar padişaha bağlı kalacak ve devletin emirlerine uyacaklardır.
D) Tanzimat Fermanı
☸ Âyanlar bulundukları bölgelerde vergi ve asker toplanmasına yardımcı
E) Islahat Fermanı
olacaklardır.
☸ Padişah âyanların fiilî feodal statüsünü resmen tanıyacaktır.
☸ Âyanlar halka âdil davranacaklardır.
 Sened-i İttifak ile Osmanlı Devleti’nde padişahın yetkileri ilk kez sınırlandırılmıştır.
Bu yüzden Sened-i İttifak ilk demokratikleşme hareketi olarak kabul edilmektedir.
 Sened-i İttifak’ın imzalanmasında Avrupalı devletlerin ya da Avrupa’da ortaya çıkan
fikir akımlarının herhangi bir etkisi yoktur.
5.
I.
Sened-i İttifak,
II. Islahat Fermanı,
III. Tanzimat Fermanı
Yukarıdaki gelişmelerin hangilerinde Avrupalı devletlerin etkisi yoktur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
 Sened-i İttifak padişahın yetkilerini kısıtlaması bakımından, İngiltere’de Kral Yurtsuz
John’un 1215 tarihli Magna Carta’sına benzetilmektedir.
~ 154 ~
1-C
2-E
3-B
4-A
5-A
KPSS / Tarihin Pusulası
“XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)”
2) Askerî Alanda Yapılan Islahatlar
✎ Nizâm-ı Cedit’e benzeyen Sekban-ı Cedit Ocağı kurulmuştur. Ancak yeniçerilerin
tepki göstererek isyan etmeleri üzerine kapatılmıştır.
✎ Bu ocağın yerine Eşkinci Ocağı adıyla yeni bir ocak kurulmuşsa da, askerlerin tâlim
yapmak istememeleri yüzünden bu ocak da kapatılmıştır.
✎ 1826 yılında halk, esnaf, topçu birlikleri ve ulemâ sınıfının da desteğiyle Yeniçeri
Ocağı kaldırılmıştır.
 Osmanlı tarihinde bu olaya Vak’ay-ı Hayriye (Hayırlı Olay) denmiştir.
1. Aşağıdakilerden hangisi, II. Mahmut döneminde askerî alanda yapılan yenilikler
arasında yer almaz?
A) Seraskerlik makamının oluşturulması
B) Yeniçeri Ocağı'nın kaldırılması
C) Nizam-ı Cedit Ocağı'nın kurulması
D) Redif Birlikleri’nin kurulması
E) Darü’ş-Şûrâ-yı Askerî’nin kurulması
✎ Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılmasıyla;
☸ Islahatların önündeki en büyük engel kaldırılmıştır.
☸ Merkezî otorite güçlenmiştir.
☸ Hazinenin yükü hafiflemiştir.
☸ Bektaşî Tarikatı kapatılmıştır.
✎ Yeniçeri Ocağı’nın yerine Asâkir-i Mansûre-i Muhammediye ordusu kurulmuş böy-
lece Osmanlı’da “Ocak Anlayışı” terk edilmiştir.
✎ Ordu teşkilâtını düzene koymak için Seraskerlik makamı kurulmuştur.
2. Osmanlı Devleti’nde, 1826’da gerçekleşen ve “Vak’a-yı Hayriye” olarak nitelendirilen Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılmasıyla;
I.
Avrupa tarzı bir ordunun oluşturulması,
II. yenilik hareketlerinin hızlanması,
III. merkezî otoritenin güçlenmesi
gelişmelerinden hangilerinin yaşandığı
savunulabilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
 İlk serasker olarak Rusçuklu Hüseyin Paşa 15 Haziran 1826’da yönetime katılmıştır.
C) I ve II
E) I, II ve III
✎ Tımarlı sipahilerin yerine eyâletlerde güvenliği sağlamak için;
 Anadolu’da Redif Birlikleri
 Rumeli’de Müşirlikler kurulmuştur. (Müşirlik, Beylerbeyi yetkilerine sahiptir.)
3. II. Mahmut döneminde, 1834’te Giuseppe
Donizetti Paşa tarafından kurulan askerî
bando okulu aşağıdakilerden hangisidir?
✎ 1831’de askerî amaçlı ilk nüfus sayımı yapılmıştır.
A) Dârü’l-bedayi
✎ 1834’te Giuseppe Donizetti tarafından Askerî Bando Okulu (Mızıka-yı Hümâyun)
B) Mızıka-yı Hümâyun
kurulmuş ve Mehterhâne kapatılmıştır.
✎ 1834’te Harp Okulu (Harbiye) ve 1839’da Askerî Tıp Okulu (Tıbbiye) açılmıştır.
C) Dârü’l-elhan
D) Dârü’l-fünûn
E) Mehter Takımı
✎ Askerî işleri düzenlemek için Darü’ş-Şurây-ı Askerî kurulmuştur.
✎ İstanbul’da ilk silah fabrikası açılmıştır.
3) Yönetim ve Hukuk Alanında Yapılan Islahatlar
✎ 1835’te Divân-ı Hümâyun kaldırılmış, yerine Nazırlıklar (Bakanlıklar) kurulmuştur.
Böylece Divân-ı Hümayun’un yerini Meclis-i Vükelâ almıştır. Bu gelişme ile yasama, yürütme ve yargı görevleri şu şekilde düzenlenmiştir:
Yasama
Yasaların ve tüzüklerin hazırlanması için Meclis-i Valây-ı Ahkâm-ı
Adliye kurulmuş ve yasama yetkisi bu kuruma verilmiştir.
Yürütme
Sadrazam başkanlığında Meclis-i Vükelâ (Heyet-i Vükelâ) adında
bir hükûmet kurulmuş ve yürütme yetkisi bu meclise verilmiştir.
Yargı
Devlet memurlarının yargılanması için Darü’ş-Şurâ-ı Bâb-ı Âli
kurulmuş ve yasama yetkisi de bu kuruma verilmiştir.
 Nazırlıkların oluşturulmasıyla birlikte ilk kez Kabine Sistemi’ne geçilmiştir.
4. Osmanlı Devleti’nde, XIX. yüzyılda Divân-ı Hümâyun’un kaldırılmasıyla bu kurumun yerini alan yürütme organı, aşağıdakilerden hangisidir?
A) Şûrâ-yı Devlet
B) Meclis-i Vükelâ (Heyet-i Vükelâ)
C) Darü’ş-Şûrâ-yı Bâb-ı Âli
D) Meclis-i Âl-i Tanzimat
E) Meclis-i Valâ-yı Ahkâm-ı Adliye
5. Osmanlı Devleti’nde “Kabine Sistemi”ne
ilk kez hangi padişah döneminde geçilmiştir ?
A) II. Mahmut
B) Abdülaziz
D) Abdülmecit
C) III. Selim
E) I. Abdülhamit
✎ Posta, Polis ve Karantina örgütleri kurulmuştur.
✎ Memurlara fes, ceket ve pantolon giyme zorunluluğu getirilmiştir.
1-C
2-E
3-B
4-B
5-A
~ 155 ~
“XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)”
KPSS / Tarihin Pusulası
✎ Tımar sistemi kaldırılmış ve memurlara maaş bağlanmıştır.
✎ Müsadere usulü büyük ölçüde kaldırılarak özel mülkiyet güvence altına alınmıştır.
(Müsadere usulü Tanzimat Dönemi’nde tamamen kaldırılacaktır.)
✎ Kazâlar merkeze bağlanmıştır. (Böylece merkezî otorite güçlenmiştir.)
✎ İlk kez pasaport zorunluluğu getirilmiştir. (Vatandaşlık bilinci !)
✎ İstanbul için vize uygulaması başlatılmıştır.
1. Osmanlı Devleti’nde portresini devlet dairelerine astıran ilk padişah aşağıdakilerden hangisidir?
A) V. Mehmet Reşat
B) II. Abdülhamit
C) II. Mahmut
D) Abdülmecit
E) Abdülaziz
✎ Köy ve mahalle muhtarlıkları kurulmuştur. (Amaç merkezî otoriteyi güçlendirmek)
✎ Devlet dairelerinde padişahın resminin asılması zorunlu hâle getirilmiştir. Bunda ki
amaç da padişahın otoritesini güçlendirmektir.
 Devlet dairelerine portresini astıran ilk padişah II. Mahmut’tur.
2. İkinci Mahmut döneminde yapılan yeniliklerden biri de Müsadere (El Koyma) Usulü’nün
büyük ölçüde kaldırılması olmuştur.
Bu gelişmenin öncelikle aşağıdakilerden
hangisine ortam hazırladığı söylenebilir?
4) Eğitim ve Kültür Alanında Yapılan Islahatlar
✎ II. Mahmut Karadeniz ve Rumeli’ye seyahat etmiş, böylece ilk kez yurt içi gezilere
çıkan padişah olmuştur.
✎ 1824’de İstanbul’da ilköğretim zorunlu hâle getirilmiştir.
✎ 1830’da ilk kez Avrupa’ya öğrenci gönderilmiştir.
A) Toprak üzerinde feodalleşmenin engellenmesine
B) Özel mülkiyet anlayışının güçlenmesine
C) Halkın yeniliklere destek vermesine
D) Egemenlik anlayışının güçlenmesine
E) Halkın yönetime katılımının artmasına
✎ 1831’de Takvim-i Vekâyi adlı ilk resmî gazete çıkarılmıştır.
✎ Mekteb-i Ulûm-u Edebiye ve Rüştiye adı ile orta dereceli okullar açılmıştır.
✎ Avrupa tarzı okullar açılmıştır. (Rüştiye, Tıbbiye, Harbiye…) Bu durum eğitimde iki-
liklerin çıkmasına sebep olmuştur.
3. Osmanlı Devleti’nde 1831’de çıkarılan ilk
resmî gazete aşağıdakilerden hangisidir?
✎ 1836’da devlet memuru yetiştirmek için Mekteb-i Maarif-i Adliye açılmıştır.
A) Takvim-i Vekâyi
B) Tasvir-i Efkâr
✎ Yabancı müzik serbest bırakılmıştır.
C) Tercüman-ı Ahval
D) Ceride-i Havâdis
E) Mecmuâ-i Fünûn
✎ Katolik Ermeni Patrikhanesi’nin kurulmasına izin verilmiştir.
✎ Tercüme Odası adıyla Osmanlı Devleti’nde ilk kez yabancı dil okulu açılmıştır.
✎ 1839’da Baytar Mektebi açılmıştır.
5) Ekonomi Alanında Yapılan Islahatlar
✎ Memur ve askerlerin elbiselerinin yerli kumaştan yapılmasına çalışılmıştır.
4. Aşağıdakilerden hangisi, II. Mahmut döneminde yapılan yenilikler arasında yer
almaz?
A) İlk resmî gazetenin çıkarılması
B) İlk nüfus sayımının yapılması
✎ Yerli malı kullanımı teşvik edilmiştir.
C) Divân-ı Hümâyun’un kaldırılması
✎ Vergileri belirlemek amacıyla mülk sayımı yapılmıştır.
D) İlköğretimin zorunlu hale getirilmesi
✎ Asâkir-i Mansûre-i Muhammediye ordusunun masraflarını karşılamak için İhtisap
E) Avrupa başkentlerinde daimî elçiliklerin
açılması
Rüsûmu (vergisi) çıkarılmıştır.
✎ Redif askerlerinin giderleri için İâne-i Cihâdiyye vergisi çıkarılmıştır.
✎ İstanbul esnafının işlerini düzenlemek için İhtisap Ağalığı kurulmuştur.
✎ Narh (fiyat belirleme) uygulamasına son verilmiştir.
✎ İstanbul’da Çuha Fabrikası açılmıştır.
✎ Yerli tüccarların rekabet edebilmesi için gümrük kolaylıkları getirilmiştir.
✎ Devlet memurlarına ilk kez maaş bağlanmıştır.
5. Osmanlı Devleti’nde, ilk kez Avrupa’ya
öğrenci gönderilmesi hangi padişah döneminde gerçekleşmiştir?
A) II. Abdülhamit
B) II. Mahmut
C) V. Mehmet Reşat
D) III. Selim
E) Abdülaziz
✎ Malî Yıl başlangıcı Mart ayı olarak kabul edilmiştir.
 II. Mahmut, diğer alanlarda gösterdiği başarıyı ekonomi alanında gösterememiştir.
~ 156 ~
1-C
2-B
3-A
4-E
5-B
KPSS / Tarihin Pusulası
“XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)”
IV. TANZİMAT DÖNEMİ (1839-1876)
✎ Osmanlı Devleti’nin kapsamlı ve köklü değişiklikler yaptığı bir dönemdir.
✎ Yönetim ve hukuk alanında ıslahatların en yoğun yapıldığı dönemdir.
1. Osmanlı Devleti’nde eski ve yeni kurumların ilk kez bir arada faaliyet gösterdiği
dönem aşağıdakilerden hangisidir?
✎ Osmanlı’da eski ve yeni kurumların ilk kez bir arada faaliyet gösterdiği dönemdir.
A) Meşrutiyet
✎ Avrupalı devletlerin azınlık hakları (eşitlik, güvence vb.) bağlamında Osmanlı Dev-
C) Tanzimat
B) Gerileme
D) Duraklama
E) Yükselme
leti üzerinde çeşitli baskılar kurduğu bir dönemdir.
✎ Tanzimat Dönemi, 1839’da Hariciye Nazırı Mustafa Reşit Paşa tarafından okunan
Gülhâne-i Hatt-ı Hümâyunu ile başlamıştır.
✎ Bu dönemde; Sultan Abdülmecit (1839-1861), Sultan Abdülaziz (1861-1876) ve V.
Murat (1876) padişahlık yapmıştır.
2. Osmanlı Devleti’nde kanun üstünlüğünü
kabul eden ve kendi otoritesini kanunlarla sınırlandıran ilk padişah, aşağıdakilerden hangisidir?
A) Abdülmecit
B) V. Murat
C) II. Abdülhamit
D) II. Mahmut
E) Abdülaziz
A. SULTAN ABDÜLMECİT DÖNEMİ (1839-1861)
✎ Osmanlı Devleti’nde kanun üstünlüğünü kabul eden ilk padişahtır.
✎ Abdülmecit döneminin en önemli gelişmeleri Tanzimat Fermanı ve Islahat Ferma-
nı’nın ilan edilmesidir.
1) Tanzimat Fermanı (Gülhâne-i Hatt-ı Hümâyunu) (3 Kasım 1839)
✎ 1839 yılında Hariciye Nazırı Mustafa Reşit Paşa tarafından hazırlanmış ve padişah
Abdülmecit tarafından ilan edilmiştir.
❆ Tanzimat Fermanı’nın İlan Edilme Nedenleri
☸ Osmanlı Devleti’nin parçalanmasını önlemek
3. Aşağıdakilerden hangisi, Tanzimat Fermanı'nın ilan edilme nedenleri arasında
gösterilemez?
A) Devletin parçalanmasını önlemek
B) Mısır Meselesi’nde kârlı çıkmak için Avrupa’nın desteğini almak
C) Paris Barış Konferansı'nda Avrupa devletlerinin desteğini almak
D) Milliyetçilik akımının etkilerini azaltmak
E) Avrupa devletlerinin azınlık haklarını
öne sürerek Osmanlı’nın iç işlerine karışmasını önlemek
☸ Mısır Meselesi’nde kârlı çıkmak için Avrupa’nın desteğini almak
☸ Avrupalı devletlerin azınlık haklarını öne sürerek Osmanlı Devleti’nin iç işlerine
karışmasını önlemek
☸ Fransız İhtilâli’nin yaydığı milliyetçilik akımının etkilerini azaltmak
☸ Azınlıkların Osmanlı Devleti’ne bağlılığını artırmak
☸ Rusya’ya karşı İngiltere ve Fransa’nın desteğini kazanmak
4. Tanzimat Fermanı'nın aşağıdaki maddelerinden hangisi, doğrudan özel mülkiyet
hakkını korumaya yöneliktir?
A) Askerlik işleri belli bir yönteme bağlanacak
B) Müsadere usulü kaldırılacak
C) Vergiler herkesin gelirine göre alınacak
❆ Tanzimat Fermanı’nın İçeriği (Müslüman + Gayr-i Müslimlere Yönelik)
D) Tüm halkın can, mal ve namus güvenliği sağlanacak
E) Rüşvet ve iltimas önlenmeye çalışılacak
☸ Müslüman ve Hıristiyan halkın can, mal ve namus güvenliği sağlanacaktır.
☸ Askerlik vatan hizmeti haline getirilecek, askere alma ve terhis işlemleri belirli
kurallara göre yapılacaktır.
☸ Vergiler herkesin gelirine göre alınacaktır. (vergide adalet)
5. 1839 Tanzimat Fermanı’yla;
I.
hukuk,
☸ Kanunlar herkese eşit uygulanacak ve mahkemeler açık olacak.
II. maliye,
☸ Kimse yargılanmadan cezalandırılmayacak. (hukuk üstünlüğü anlayışı)
III. askerlik
☸ Herkese mal, mülk, emlâk edinme ve istediği gibi tasarruf hakkı sağlanacak.
☸ Rüşvet ve iltimas (adam kayırma) önlenecek.
alanlarından hangilerinde düzenleme yapılmıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
☸ Müsadere Sistemi (mal varlığına el koyma uygulaması) kaldırılacak.
C) I ve II
E) I, II ve III
☸ İşkence ve angarya yasaklanacak.
1-C
2-A
3-C
4-B
5-E
~ 157 ~
“XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)”
KPSS / Tarihin Pusulası
❆ Tanzimat Fermanı’nın Özellikleri
☸ Osmanlı Devleti’nde ilk kez hukuk üstünlüğü kabul edilmiştir.
☸ Tanzimat Fermanı, anayasal düzene (hukuk üstünlüğü esasına dayanan devlet
anlayışı) geçişin ilk aşamasıdır.
1. XIX. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde anayasal düzene geçişin ilk aşaması olarak kabul edilen gelişme aşağıdakilerden hangisidir?
☸ Müslüman-Hıristiyan tüm halkın eşit olması amaçlanmıştır.
☸ Ferman ile padişah yetkileri ilk kez “yasa ile” sınırlandırılmıştır.
A) Tanzimat Fermanı
B) Mecelle
C) Sened-i İttifak
D) Kanun-i Esâsi
E) Islahat Fermanı
☸ Mülkiyet hakkı güvence altına alınmış, ilk kez vergi adaleti sağlanmıştır.
☸ Askerlik bir vatan görevi hâline getirilmiştir.
☸ Osmanlıcılık fikri Tanzimat Dönemi’nde bir devlet politikası olarak
2. 1839 Tanzimat Fermanı’yla kabul edilen;
I.
benimsenmiştir.
⫸ Osmanlıcılık; Osmanlı Devleti’nde din, dil, ırk ayrımı yapılmaksızın, yerli yabancı herkesin Osmanlı vatandaşı olarak kabul edilmesidir. (Eşitlik)
herkesin gelirine göre vergi alınması,
II. herkesin kendi mal ve mülküne sahip
olması,
III. hiç kimsenin haksız yere ve yargısız
idam edilmemesi
☸ Tanzimat Fermanı, tüm bu getirdiği yeniliklere rağmen amacına ulaşamamış ve
Avrupalı devletler Osmanlı’nın iç işlerine karışmaya devam etmişlerdir.
ilkeleriyle aşağıdakilerden hangisinin gözetildiği savunulamaz?
A) Eşitlik
B) Kişi Hakları
D) Bağımsızlık
C) Adalet
E) Özel Mülkiyet
2) Islahat Fermanı (28 Şubat 1856)
✎ 1856 yılında Sultan Abdülmecit tarafından ilan edilmiştir.
✎ Tanzimat Fermanı’nın devamı niteliğinde olan Islahat Fermanı, toplumsal alanda
eşitliği sağlamaya yönelik olsa da, daha çok gayr-i müslimlere ayrıcalık getirmiştir.
❆ Islahat Fermanı’nın İlan Edilme Nedenleri
3.
I.
Resmî yazışmalarda gayr-i müslimler
için aşağılayıcı deyimler kullanılmaması
II. Gayr-i müslimlerin il genel meclislerine
üye olabilmesi
III. Müsadere usulünün kaldırılması
☸ Osmanlı Devleti’nin parçalanmasını önlemek
Yukarıdakilerden hangileri Islahat Fermanı’nda yer alan hükümler arasındadır?
☸ 1856 Paris Konferansı’nda azınlıklarla ilgili kararlar alınmasını engellemek
A) Yalnız I
☸ Avrupalı devletlerin Osmanlı’nın iç işlerine karışmasını önlemek
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
☸ Fransız İhtilâli’nin yaydığı milliyetçilik akımının etkilerini azaltmak
☸ Azınlıkların Osmanlı Devleti’nden kopmalarını önlemek
❆ Islahat Fermanı’nın İçeriği (Daha Çok Gayr-i Müslimlere Yönelik)
☸ Resmî yazışmalarda gayr-i müslimler için hakaret içeren ya da aşağılayan
yazılar ve deyimler kullanılmayacak. (gâvur vb.)
☸ Gayr-i müslimler de devlet memuru olabilecek.
☸ Gayr-i müslimler Osmanlı ülkesi sınırları içinde mülk sahibi olabilecek.
4. Osmanlı Devleti'nde, gayr-i müslimlerin
vergi verme şartı ile Osmanlı ülkesinde
mal, mülk ve toprak sahibi olabilmesi ilk
kez aşağıdaki hangi gelişme ile gerçekleşmiştir?
A) Kanun-i Esâsi'nin ilan edilmesiyle
B) Tanzimat Fermanı'nın ilan edilmesiyle
C) Sened-i İttifak'ın hazırlanmasıyla
D) Islahat Fermanı'nın ilan edilmesiyle
E) Meşrutiyet yönetimine geçilmesiyle
☸ Gayr-i müslimler de belediye ve il genel meclislerine üye olabilecek.
☸ Gayr-i müslimler mahkemelerde kendi dinlerine göre yemin edebilecek.
☸ Gayr-i müslimlerden alınan cizye ve haraç vergileri kaldırılacak.
☸ Gayr-i müslimler de asker olabilecek ve askerî okullarda okuyabilecek.
5. Osmanlı Devleti’nde gayr-i müslimlerden
alınan “cizye” vergisi ilk kez aşağıdakilerden hangisiyle kaldırılmıştır?
☸ Gayr-i müslimler “nakdî bedel” usulüyle askerlikten muaf tutulacak.
A) Tanzimat Fermanı
☸ Gayr-i müslimler kendi dillerinde okul açabilecek.
B) Islahat Fermanı
☸ Gayr-i müslimler banka ve şirket kurabilecek, devlet memuru olabilecek.
C) Halepa Fermanı
☸ Herkese din ve mezhep özgürlüğü tanınacak ve bu konuda baskı yapılmayacak.
D) Kanun-i Esâsi
☸ Müslüman ve gayr-i müslimler arasındaki ceza ve ticaret davaları için Karma
E) Sened-i İttifak
Mahkemeler kurulacak.
☸ İşkence, zehirlenme, dayak ve angarya (bedava çalışma) resmen kaldırılacak.
~ 158 ~
1-A
2-D
3-C
4-D
5-B
KPSS / Tarihin Pusulası
“XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)”
❆ Islahat Fermanı’nın Özellikleri
☸ Müslüman halka bir ayrıcalık getirmezken gayr-i müslim halkın hakları daha da
genişletilmiştir.
☸ Gayr-i müslimler, Müslümanlardan daha ayrıcalıklı duruma gelmişlerdir.
☸ Ferman daha çok Hıristiyan azınlığa ve onların haklarını, ayrıcalıklarını genişlet-
meye yöneliktir.
☸ Gayr-i müslimlere belediye ve il genel meclislerine üye olabilme hakkı verilme-
si, azınlıklara tanınan ilk siyasî haktır.
☸ Verilen haklar doğrultusunda Hazine-i Hassa Amirliği’ne Ermeniler atanmıştır.
☸ Avrupalı devletler 1856 Paris Konferansı’nda garanti vermelerine rağmen,
Osmanlı’nın iç işlerine karışmaya devam etmişlerdir.
1. 1859 yılında Tanzimat dönemi yeniliklerine karşı olan ve aralarında Süleymaniyeli Şeyh Ahmet, Ferik Hüseyin Dâim Paşa,
Arnavut Caferdem Paşa ve Hezargratlı
Şeyh Feyzullah gibi üyelerin olduğu bir
dernek tarafından, Sultan Abdülmecit’e
yönelik gerçekleştirilen suikast girişimi
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Vak’a-yi Vakvâkiye
B) 31 Mart Vak’ası
C) Edirne Olayı
D) Çırağan Vak’ası
E) Kuleli Olayı
☸ Islahat Fermanı ne Müslümanları ne de gayr-i müslimleri memnun etmemiştir.
 Dikkat!
 Değerli adaylar, Tanzimat Fermanı ile ilgili sorularda dikkat edilmesi gereken temel
nokta, eşitlik kavramıdır. Fermanın içeriğine bakıldığında, hem Müslümanlar hem
de gayr-i müslimlere birtakım kişisel haklar getirdiği açıkça görülecektir.
 Islahat Fermanı ile ilgili sorularda ise gayr-i müslim unsuruna dikkat edilmelidir.
Eğer ki verilen öncüllerde doğrudan gayr-i müslimlerle ilgili bir ifadeye vurgu yapılmışsa, bu büyük olasılıkla Islahat Fermanı’nın içeriğiyle ilgilidir.
2. Osmanlı Devleti’nde ilk özel gazete olan
Tercüman-ı Ahval, hangi padişah döneminde yayımlanmıştır?
A) Abdülmecit
B) II. Mahmut
C) II. Abdülhamit
D) Abdülaziz
E) V. Mehmet Reşat
3) Sultan Abdülmecit Dönemindeki Diğer Gelişmeler
 1840’ta ilk kâğıt para Kaime-i Mutebere basılmıştır.
 1841’de Osmanlı Posta Teşkilâtı kurulmuştur.
3. Aşağıdakilerden hangisi, Abdülmecit dönemi gelişmelerinden biri değildir?
 1844’te Heybeliada Ruhban Okulu açılmıştır.
A) İlk özel gazetenin yayımlanması
 1847’de ilk Osmanlı Bankası olan Bank-ı Dersaâdet kurulmuştur.
B) İltizam sisteminin kaldırılması
 1848’de erkek öğretmen okulu Darü’l-muâllimin açılmıştır.
C) Gedik usulüne son verilmesi
 1851’de dil ve tarih alanlarında çalışma yapmak ve ders kitaplarını yazmak
D) İlk Osmanlı Bankası’nın kurulması
üzere Encümen-i Daniş kurulmuş, fakat bu kurum 1861’de dağılmıştır.
E) Vilâyet Nizamnâmesi’nin yayımlanması
 1851’de ilk belediye örgütü kurulmuştur.
 1851’de ilk anonim vapurculuk şirketi olan Şirket-i Hayriye kurulmuştur.
 1853’te ıslahatları düzenlemek için Meclis-i Âl-i Tanzimat kurulmuştur.
 1854’te Kırım Savaşı sırasında İngiltere’den ilk dış borç alınmıştır.
 1854’te Jandarma Teşkilâtı kurulmuştur.
 1856’da yabancı destekli ilk banka olan Bank-ı Osmanî (Osmanlı Bankası)
İngilizler tarafından kurulmuş, para basma yetkisi bu bankaya verilmiştir.
4. Osmanlı Devleti’nde, ilk kez hangi padişah döneminde dış borç alınmıştır?
A) Abdülaziz
B) Abdülmecit
C) V. Murat
D) II. Mahmut
E) II. Abdülhamit
 1857’de eğitim işlerini düzenlemek için Maarif-i Umûmiye Nezâreti
kurulmuştur.
 1858’de mirî topraklardan tasarruf amacıyla Arazi Kanunnâmesi çıkarılmıştır.
 1859’da “Kuleli Olayı” olarak bilinen ve yüksek rütbeli subayların Abdülmecit’i
tahttan indirerek yerine Abdülaziz’i tahta geçirmek amacıyla gerçekleştirdiği
bir suikast girişimi yaşanmıştır. Ancak bu girişim başarısız olmuştur.
 1859’da idarî alanda memur yetiştirmek için Mülkiye Mektebi kurulmuştur.
5. Osmanlı Devleti’nde, idarî alanda memur
yetiştirmek amacıyla 1859’da açılan okul
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Encümen-i Daniş
 1859’da ilk kez Kız Rüştiyeleri açılmıştır.
B) Dârü’l-fünun
 1859’da Rüsûmat Emaneti (Gümrük Teşkilâtı) kurulmuştur.
C) Enderun Mektebi
 1860’ta ilk özel gazete olan Tercüman-ı Ahval çıkarılmıştır.
D) Mülkiye Mektebi
 1861’de Gedik Usulü’ne (Tekelleşmeye) son verilmiştir.
E) Dârü’l-muâllimin
 İltizam sistemi kaldırılmış, yerine Muhassıllık Sistemi getirilmiştir.
 Anadolu’da ilk demiryolu İzmir-Aydın arasında döşenmeye başlamıştır.
1-E
2-A
3-E
4-B
5-D
~ 159 ~
“XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)”
KPSS / Tarihin Pusulası
B. SULTAN ABDÜLAZİZ DÖNEMİ (1861-1876)
 Osmanlı tarihinde Avrupa (Fransa) seyahatine çıkan ve operaya giden ilk padişahtır.
1. Osmanlı tarihinde, diplomatik amaçlı Avrupa seyahatine çıkan ilk padişah aşağıdakilerden hangisidir?
✎ 1862’de ilk posta pulu basılmıştır.
A) Abdülmecit
B) II. Mahmut
✎ 1863’te küçük sanayi dallarını korumak için Islah-ı Sanayi Komisyonu kurulmuştur.
C) II. Abdülhamit
D) V. Murat
E) Abdülaziz
✎ 1864’te Vilâyet Nizamnâmesi yayımlanarak taşra yönetimi yeniden teşkilâtlandı-
rılmıştır. (Vilâyet-Sancak (Liva)-Kazâ-Köy)
✎ 1864’te şeriat ve ticaret konuları dışındaki hukuk ve cinayet davalarına bakmak
amacıyla Nizâmiye Mahkemeleri kurulmuştur.
✎ 1865’te yetim Müslüman çocukların eğitimi için Dârü’ş-şafaka açılmıştır. (İstanbul)
✎ 1867’de Mithat Paşa’nın öncülüğünde Ziraat Bankası’nın temeli sayılan Memleket
Sandıkları (Menafi Sandıkları) kurulmuştur. (1888’de Ziraat Bankası olacaktır.)
2. 1868’te Batı (Fransız) modeli temel alınarak, hükûmet ile kişiler arasındaki uyuşmazlıklara bakmak için kurulan “Şurâ-yı
Devlet”, günümüzde hangi kuruluşun temelini oluşturmaktadır?
A) Sayıştay
B) Danıştay
✎ 1868’de Galatasaray Sultanîsi kurulmuştur.
✎ 1868’de Fransa örneğinde Şurâ-yı Devlet ve Divân-ı Ahkâm-ı Adliye kurulmuştur.
 Şurâ-yı Devlet günümüz Danıştay’ın, Divân-ı Ahkâm-ı Adliye ise Yargıtay’ın temelini
C) Yargıtay
D) Bakanlar Kurulu
E) Devlet Denetleme Kurulu
oluşturmaktadır.
✎ 1868’de Ahmet Cevdet Paşa başkanlığındaki bir komisyon tarafından ilk Osmanlı
medenî kanunu olan Mecelle hazırlanmaya başlamıştır.
 Mecelle’nin hazırlanması 1875’e kadar devam etmiş ve 1878’de İstibdat Dönemi’nde
3. Osmanlı Devleti’nde 1869’da yayımlanan
Maarif-i Umûmiye Nizamnâmesi’ne göre
belirlenen eğitim kurumları arasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz?
A) İptidaî
uygulamaya konulmuştur.
B) İdâdî
D) Rüştiye
C) Medrese
E) Dârü’l-fünûn
 Mecelle kaynağını İslâm hukukundan almaktadır. Borçlar hukuku, aynî haklar ve hukuk muhakemeleri usulü gibi konuları içeren Mecelle’de kişi, aile ve miras hukuku
konularına yer verilmemiştir.
✎ 1868’de Hilâl-i Ahmer Cemiyeti (Kızılay) kurulmuştur.
✎ 1869’da Maarif-i Umûmiye Nizamnâmesi yayımlanmıştır. Böylece eğitim-öğretim
4. 1869 Maarif-i Umûmiye Nizamnâmesi’ne
göre tüm eğitim kurumlarında okutulması zorunlu kılınan ders aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Tarih
belli aşamalara ayrılmıştır. Ayrıca bu nizamnâme ile “Tarih” dersleri tüm okullarda
zorunlu olmuştur.
B) Coğrafya
D) Türkçe
C) Felsefe
E) Cebir
(Maarif-i Umûmiye Nizamnâmesi’ne Göre Eğitim Kurumları)
İptidaî
(İlkokul)
Rüştiye
(Ortaokul)
İdâdî
(Lise)
Sultanî
(Lise)
Dârü’l-fünûn
(Üniversite)
✎ 1870’te ilk Osmanlı üniversitesi olan Dârü’l-Fünûn resmen açılmıştır.
✎ 1870’te Dârü’l-Muâllimat adıyla ilk kız öğretmen okulu açılmıştır.
✎ 1870’de Theodor Kasap tarafından ilk mizah dergisi Diyojen çıkarılmıştır.
5. 1868-1875 yılları arasında Ahmet Cevdet
Paşa başkanlığındaki bir komisyon tarafından hazırlanan ilk Osmanlı medenî kanunu aşağıdakilerden hangisidir?
A) Meşveret
B) Kanunnâme-i Âl-i Osman
C) Kanun-i Esâsi
D) Mecelle
E) Gülhâne-i Hatt-ı Hümâyunu
✎ 1871’de Vilâyet Nizamnâmesi’nde yapılan düzenlemeyle kazâ ile köy birimi arasın-
da “Nâhiye” birimi oluşturulmuştur. (Vilâyet-Sancak-Kazâ-Nâhiye-Köy)
✎ 1871’de Ameleperver Cemiyeti adı ile ilk sendika kurulmuştur.
✎ 1872’de ilk kez İstanbul’da idâdîler (liseler) açılmıştır.
✎ 1892’de ilk Türk kadın romancı Fatma Aliye Hanım "Muhadarât" adlı ilk romanını
6. 1870’te Theodor Kasap tarafından çıkarılan ilk Osmanlı mizah dergisi aşağıdakilerden hangisidir?
A) Çaylak
B) Hayal
D) Karagöz
C) Diyojen
E) Gecekuşu
kendi adıyla yayımlamıştır.
✎ Avrupa’ya gönderilen Osman Hamdi Bey, Şeker Ahmet Paşa, Hüseyin Zekâi Paşa
ve Süleyman Seyyid Bey ülkede resim sanatının gelişmesini sağlamışlardır.
~ 160 ~
1-E
2-B
3-C
4-A
5-D
6-C
KPSS / Tarihin Pusulası
“XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)”
V. II. ABDÜLHAMİT DÖNEMİ (1876-1909)
A. I. MEŞRUTİYET DÖNEMİ (1876-1878)
✎ Saltanat makamıyla yönetilen ülkelerde padişahın başkanlığında oluşturulan parla-
mento sistemine Meşrutiyet Sistemi adı verilmektedir. Bu sistemde padişahın yanı
sıra yönetimde halk da yer almıştır.
1. 23 Aralık 1876’da Kanun-i Esâsi’nin ilan
edilmesiyle başlayan I. Meşrutiyet dönemiyle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
A) Anayasal düzene geçilmiştir.
✎ Meşrutî yönetim şu şekilde formülize edilebilir: Padişah + Anayasa + Parlamento
B) İlk kez parlamentolu dönem başlamıştır.
1) Meşrutiyet’in İlan Edilme Nedenleri
D) Devletin teokratik yapısı sona ermiştir.
C) Padişaha karşı sorumlu bir hükûmet kurulmuştur.
E) Kısıtla da olsa halk yönetime katılmıştır.
☸ Avrupalı devletlerin Osmanlı’nın iç işlerine karışmasını önlemek
☸ Osmanlı Devleti’nin parçalanmasını önlemek
☸ 1876 yılında Balkan bunalımını görüşmek üzere toplanan Tersane (İstanbul)
Konferansı’nda Osmanlı Devleti aleyhinde karar çıkmasını engellemek
☸ Fransız İhtilâli’nin yaydığı milliyetçilik akımının etkilerini azaltmak
2. Aşağıdakilerden hangisi, 1876 I. Meşrutiyet’in ilanında etkili olan ve “Jön Türkler”
olarak adlandırılan aydın grubu içerisinde yer almaz?
☸ Azınlıkların Osmanlı Devleti’nden kopmalarını önlemek
A) Enver Paşa
B) Ziya Paşa
☸ Toplumsal alanda eşitliği sağlamak
C) Namık Kemal
D) Ali Suavi
E) Ahmet Mithat Paşa
 I. Meşrutiyetin ilanında, Jön Türkler (Genç Osmanlılar) adı verilen Avrupa’da eğitim
görmüş aydınlar etkili olmuştur. Bu aydınlar içinde; Namık Kemal, Ahmet Mithat, Ali
Suavi, Ziya Paşa, Mustafa Fâzıl Paşa gibi isimler vardı. Jön Türklerin kurduğu ilk dernek ise İttihad-ı Osmânî’dir.
✎ Jön Türkler (Genç Osmanlılar) meşrutiyetin ilanını kabul etmeyen Abdülaziz’i taht-
tan indirerek, yerine V. Murat’ı tahta çıkarmışlardır.
✎ V. Murat’ın aklî dengesinin bozuk olması nedeniyle, meşrutiyeti ilan etmesi şartıyla
II. Abdülhamit tahta çıkarılmıştır.
3. I. Meşrutiyet’in ilanında;
I.
Ayastefanos Antlaşması’nın imzalanması,
II. Tersane Konferansı’nın toplanması,
III. Halepa Fermanı’nın yayımlanması
gelişmelerinden hangilerinin etkili olduğu savunulabilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
 Sultan V. Murat, 93 günlük saltanat hayatıyla Osmanlı tarihinde en kısa süre tahtta
C) Yalnız III
E) II ve III
kalan Osmanlı padişahıdır.
✎ 1876 yılında Tersane (İstanbul) Konferansı toplandığı esnada Avrupa devletlerinin
iç işlerimize karışmasını engellemek için, Osmanlıcılık fikrini savunan Jön Türklerin
gayretleriyle 23 Aralık 1876 tarihinde Kanun-i Esâsi ilan edilmiştir.
4. 1876 tarihli Kanun-i Esâsi’nin;
I.
Padişahın meclisi açma-kapatma yetkisi vardır.
II. Hükûmet padişaha karşı sorumludur ve
son söz padişahındır.
2) Kanun-i Esâsi’nin Bazı Maddeleri
☸ Devletin dini İslâm, resmî dili Türkçe, başkenti İstanbul’dur.
☸ Yürütme yetkisi Heyet-i Vükelâ (Meclis-i Vükelâ)’ya aittir.
☸ Parlamento, Mebusan ve Âyan Meclislerinden oluşur.
III. Âyan Meclisi üyeleri padişah tarafından
seçilir ve ömür boyu görevde kalırlar.
maddelerinden hangileri, “demokratik” olma özelliğini zedeleyici niteliktedir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
☸ Padişahın meclisi açma-kapatma yetkisi vardır.
C) I ve II
E) I, II ve III
☸ Hükûmet padişaha karşı sorumludur ve son söz padişahındır.
☸ Âyan Meclisi üyeleri padişah tarafından seçilir ve ömür boyu görevde kalırlar.
☸ Mebusan Meclisi üyeleri ise halk (sadece erkekler) tarafından 4 yılda bir seçilir.
☸ Osmanlı ülkesinde tüm dinler serbesttir.
☸ Herkes kanun önünde eşit haklara sahiptir.
☸ Vergiler herkesin gücüne göre alınır.
5. 93 günlük saltanat hayatıyla Osmanlı tarihinde en kısa süre tahtta kalan Osmanlı
padişahı aşağıdakilerden hangisidir?
A) V. Murat
B) IV. Mustafa
C) III. Osman
D) V. Mehmet
E) I. Abdülhamit
☸ Mülkiyet hakkı devlet tarafından güvence altındadır.
☸ Yasalara uymak şartıyla basın-yayın faaliyetleri serbesttir.
1-D
2-A
3-B
4-E
5-A
~ 161 ~
“XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)”
KPSS / Tarihin Pusulası
3) I. Meşrutiyet’in İlanıyla Ortaya Çıkan Gelişmeler
✎ 23 Aralık 1876’da, Osmanlı Devleti’nin ilk anayasası olan Kanun-i Esâsi’nin Sultan
II. Abdülhamit tarafından ilan edilmesiyle, Osmanlı Devleti’nde “Mutlak Monarşi”
sisteminden “Meşruti Monarşi” sistemine geçilmiştir.
1. Osmanlı Devleti’ne “parlamento” kavramı
ilk kez aşağıdaki gelişmelerden hangisi
ile gelmiştir?
✎ İlk kez anayasa ilan edilerek (Kanun-i Esâsi) anayasal döneme geçilmiştir.
A) I. Meşrutiyet’in ilan edilmesiyle
✎ Anayasa Komisyonu Başkanlığı’nı Sadrazam Mithat Paşa yapmıştır.
B) Tanzimat Fermanı'nın ilan edilmesiyle
✎ İlk kez Mebusan Meclisi açılmış, halk sınırlı da olsa ilk kez yönetime katılmıştır.
✎ Osmanlı Devleti’nde ilk kez parlamentolu dönem başlamıştır.
C) Sened-i İttifak'ın hazırlanmasıyla
D) Islahat Fermanı'nın ilan edilmesiyle
E) II. Meşrutiyet’in ilan edilmesiyle
✎ Padişahın yetkileri anayasa ile sınırlandırılmıştır.
4) Kanun-i Esâsi’nin Önemi ve Özellikleri
2. Aşağıdakilerden hangisi I. Meşrutiyet Dönemi’nin özelliklerinden biri değildir?
❆ Türk tarihinin ilk anayasası Kanun-i Esâsi’dir.
A) Mebusan Meclisi üyelerinin halk tarafından seçilmesi
❆ Osmanlı Devleti’nde ilk kez parlamentolu sistem uygulanmaya başlanmıştır.
B) Âyan Meclisi üyelerinin ömür boyu görevde kalması
❆ Parlamento iki başlı bir yapıya sahiptir.
C) Mebusan Meclisi üyelerinin dört yılda
bir seçilmesi
 Üyeleri, her 50.000 kişiye 1 üye
düşecek şekilde halk tarafından seçilir.
 Seçimler 4 yılda bir yapılır.
 İki dereceli seçim sistemi vardır.
 Her üye seçildiği bölgeyi değil, tüm
Osmanlı toplumunu temsil eder.
 Mecliste Hıristiyanlar da yer almıştır.
 Seçme yaşı 25, seçilme yaşı 30’dur.
Mebusan
Meclisi
PARLAMENTO
Âyan
Meclisi
D) İslâmcılık politikasının benimsenmesi
E) Padişahın sürgün ve sansür yetkisinin
olması
3. Aşağıdakilerden hangisi I. Meşrutiyet Dönemi’nin özellikleri arasında yer almaz?
A) Osmanlı Devleti'nde halkın ilk kez yönetime katılması
B) İttihat ve Terakki Partisi'nin nüfuzunun
artması
 Üyeleri padişah tarafından seçilir.
 Ömür boyu görevde kalırlar.
 Üye sayısını ve başkanı padişah
belirler.
 Üye olmak için 40 yaşını doldurmak
gerekir.
❆ Padişahın Mebusan Meclisi’ni açma-kapatma yetkisi vardır.
❆ Mebusan Meclisi’nin hazırladığı kanun teklifleri padişahın onayını gerektirir.
C) Yasama yetkisinin Mebusan ve Âyan
Meclisleri’ne verilmesi
D) Meclisi açma-kapatma yetkisinin padişaha ait olması
E) Avrupa tarzında ilk anayasanın yürürlüğe girmesi
4. Kanun-i Esâsi’de yer alan;
I.
seçme-seçilme hakkının sadece erkeklere ait olması,
❆ Mebusan Meclisi hükûmete, hükûmet de padişaha karşı sorumludur.
II. kanunlarda son sözün padişaha ait olması,
❆ Padişahın veto, sürgün, sansür, soruşturma, af ve idam yetkisi vardır.
III. hükûmetin meclise değil, padişaha karşı sorumlu olması
❆ Parlamentoda siyasî partilere yer verilmemiştir.
❆ Mebusan Meclisi’nde Hıristiyan halkın temsil edilmesi sağlanmıştır.
hükümlerinden hangilerinin, ulus iradesinin yönetime tam olarak yansımasını
engellediği savunulabilir?
❆ Kanun-i Esâsi’nin ilanında Osmanlıcılık ve Batıcılık fikir akımları etkili olmuştur.
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
 II. Abdülhamit, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nı (93 Harbi) bahane ederek, Kanun-i
Esâsi’yi yürürlükten kaldırmış, Mebusan Meclisi’ni kapatarak meşrutiyet yönetimine
son verdiğini ilan etmiştir. Böylece Osmanlı Devleti’nde yeniden mutlak monarşi sistemine geri dönülmüştür. Bu gelişme ile birlikte, II. Abdülhamit’in 30 yıllık baskı ve
sansür dönemi olan İstibdat Dönemi başlamıştır.
⫸ II. Abdülhamit’in Meclisi feshetmesi üzerine, 20 Mayıs 1878 tarihinde Jön Türklerden
biri olan Ali Suavi, V. Murat’ı tekrar tahta çıkarmak için Çırağan Sarayı’nı basmıştır.
“Çırağan Baskını” olarak bilinen bu olay başarısız olmuş, Ali Suavi öldürülmüştür.
~ 162 ~
5. Osmanlı Devleti’nde Hıristiyanların parlamentoda temsil edilmesi, aşağıdaki gelişmelerden hangisiyle sağlanmıştır?
A) Tanzimat Fermanı
B) Kanun-i Esâsi
C) Sened-i İttifak
D) Mecelle
E) Islahat Fermanı
1-A
2-D
3-B
4-E
5-B
KPSS / Tarihin Pusulası
“XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)”
B. İSTİBDAT DÖNEMİ (1878-1908)
✎ II. Abdülhamit’in baskı ve sansür politikalarıyla kendi
1. Aşağıdakilerden hangisi İstibdat Dönemi
gelişmelerinden biri değildir?
siyasetini izlediği ve ülkeyi “tek başına” yönettiği 30
yıllık dönemdir.
A) Ziraat Bankası’nın açılması
B) Vilâyet Nizamnâmesi’nin yayımlanması
❆ İstibdat Döneminin Genel Özellikleri
C) Sanayi-i Nefise Mektebi’nin açılması
✎ Bu dönemde basına sansür uygulanarak cemiyet ku-
E) Mecelle’nin uygulamaya konulması
D) Düyûn-u Umûmiye’nin kurulması
rulması, gazete çıkarılması ve yönetim aleyhine yazılan kitapların okunması yasaklanmıştır.
✎ Bu dönemde İslâmcılık (Panislâmizm) siyaseti izlenmiştir.
✎ II. Abdülhamit, bu dönemde devleti Yıldız Sarayı’ndan yönetmiştir.
✎ Hafiyelik Teşkilâtı (Jurnal/İstihbarat) kurulmuş ve bu amaçla jurnalciler (=ajanlar)
yetiştirilmiştir. Bu durum II. Abdülhamit’in kuşkucu bir kişiliğe sahip olduğunun ve
otoritesini güçlendirmek istediğinin en önemli göstergesidir.
2. II. Abdülhamit döneminde, Osmanlı Devleti'nin tütün, ispirto, pul, vergi, tuz, maden ve orman gelirlerine el koyan, başında alacaklı Avrupalı devletlerin temsilcilerinin bulunduğu uygulama, aşağıdakilerden hangisi ile gerçekleştirilmiştir?
A) Kapitülasyonların kaldırılmasıyla
✎ Osmanlı Devleti borçlarını ödeyememesi üzerine, 1881’de yayımlanan Muharrem
B) Kanun-u Esâsi'nin ilan edilmesiyle
Kararnâmesi ile iflas ettiğini açıklamıştır. Bu gelişme üzerine Avrupalı alacaklı devletler Düyûn-u Umûmîye İdaresi (Genel Borçlar İdaresi)’ni kurarak Osmanlı Devleti’nin önemli gelir kaynaklarına el koymuştur.
C) Tersane Konferansı’nın kararlarıyla
D) Düyûn-u Umûmiye’nin kurulmasıyla
E) Londra Boğazlar Sözleşmesi'nin imzalanmasıyla
⫸ Düyûn-u Umûmîye İdaresi Osmanlı Devleti’nin;
☸ Vergi (Doğu Rumeli) ☸ Maden
☸ Balık
☸ Kabotaj
☸ Reji (içki, tütün)
☸ Demir yolu
☸ Tuzla
☸ Orman
gelirlerine el koymuştur.
3. Osmanlı Devleti’nde, Düyûn-u Umûmiye
İdaresi’nin kurulması aşağıdaki gelişmelerden hangisinin bir sonucudur?
A) Osmanlı Devleti’nin dış borçlarını ödeyemez duruma gelmesi
 Osmanlı Devleti, Düyûn-u Umûmîye İdaresi’nin kurulmasıyla ekonomik bağımsızlığını
B) Osmanlı Devleti’nin ilk kez toprak kaybetmesi
kaybetmiştir.
C) Boğazlar sorunun ortaya çıkması
✎ 1883’te Osman Hamdi Bey tarafından Sanayi-i Nefise Mektebi açılmış ve böylece
D) Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılması
güzel sanatlar alanında öğrenci yetiştirilmeye başlanmıştır. Ayrıca bunun yanında,
Ticaret Mektebi, Hukuk Mektebi ve Mülkiye Mühendis Mektebi de açılmıştır.
E) Osmanlı Devleti’nin yalnız kalma siyasetinden vazgeçerek ittifaklara girmesi
✎ İlk kez özürlüler için çeşitli eğitim kurumları açılmıştır.
✎ Abdülaziz döneminde, Ahmet Cevdet Paşa’nın başkanlığındaki bir komisyon tara-
fından hazırlanan Mecelle bu dönemde uygulamaya konulmuştur.
✎ Abdülaziz döneminde, çiftçiye kredi sağlamak için kurulan “Memleket Sandıkları”
1888’de Ziraat Bankası’na dönüştürülmüştür.
✎ 1890 yılında Millet-i Sadıka olarak adlandırılan Ermeniler ilk kez Erzurum’da isyan
etmiş, isyanı bastırmak amacıyla Hamidiye Alayları kurulmuştur.
✎ 1895 yılında II. Abdülhamit’in fermanıyla kimsesiz, yaşlı, sakat ve yardıma muhtaç-
4.
I.
Hamidiye Alayları’nın kurulması,
II. Hafiyelik Teşkilâtı’nın kurulması,
III. İlk kez halkın yönetime katılması
Yukarıdakilerden hangileri II. Abdülhamit
Dönemi gelişmeleri arasındadır?
A) Yalnız I
lar için Okmeydanı’nda Darü’l-aceze kurulmuştur.
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
✎ 1899’da II. Abdülhamit’in emriyle Şişli Eftal Hastanesi kurulmuştur.
✎ Berlin-Bağdat Demir Yolu bir Alman şirketine ihale edilmiştir.
✎ İlk tramvay hatları kurulmuştur.
✎ Beşiktaş, Galatasaray ve Fenerbahçe spor kulüpleri kurulmuştur.
⫸ Ünlü tarihçi İlber Ortaylı’ya göre “Dünyanın son hükümdarı, son evrensel imparator
II. Abdülhamit Han’dır.”
⫸ Ünlü Alman devlet adamı Otto von Bismarck ise “Dünyada 100 gr. akıl varsa, bunun
90 gramı Abdülhamit Han'da, 5 gramı bende, kalan 5 gramı da diğer dünya siyasîlerindedir.” demiştir.
5. Osmanlı Devleti’nde kimsesiz, yaşlı, sakat ve yardıma muhtaçlar için 1895 yılında Darü’l-aceze’nin kurulması hangi padişah döneminde gerçekleşmiştir?
A) II. Mahmut
B) Abdülaziz
C) II. Abdülhamit
D) V. Murat
E) Abdülmecit
1-B
2-D
3-A
4-E
5-C
~ 163 ~
IX. BÖLÜM
XX. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ
Bu bölümden ortalama “2” soru çıkmaktadır.
KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ
(LİSANS)
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
(1)
(1)
(1)
(1)
(2)
(1)
(1)
(-)
(-)
(-)
(3)
(2)
(3)
(ORTAÖĞRETİM)
(ÖN LİSANS)
2006
2008
2010
2012
2006
2008
2010
2012
(1)
(1)
(2)
(3)
(2)
(-)
(1)
(3)
Yazarın Yorumu
Değerli adaylar, ÖSYM’nin ortalama “2” soru sorduğu bu bölümde; Osmanlı Devleti’nin XX.
yüzyıl başlarından itibaren sürdürdüğü demokratikleşme çabaları, Kuzey Afrika ve Balkanlarda yaşadığı toprak kayıpları ve I. Dünya Savaşı sürecinde Osmanlı Devleti’nde yaşanan gelişmeler ve sonuçları üzerinde durulacaktır. Öte yandan 2011, 2012 ve 2013 KPSS’de soru sayılarının 3’e çıkmış olması bu bölümün önemini bir kat daha artırmaktadır.
Bu bölümle ilgili olarak özellikle “II. Meşrutiyet Dönemi, Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’nda savaştığı cepheler, Mondros Ateşkes Antlaşması, “Kuvây-i Milliye Ruhu”nun ortaya
çıkması ve Cemiyetler (Yararlı-Zararlı)” konularına ağırlık vermenizi ve soru çözümleriyle birlikte mutlaka konu tekrarı yapmanızı öneriyoruz.
KPSS / Tarihin Pusulası
“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”
❆ XX. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ
✎ Osmanlı Devleti XIX. yüzyılda azınlık isyanlarını ve devletin parçalanmasını engelle-
meye yönelik adımlar atmışsa da beklenen gelişme sağlanamamıştır.
✎ XX. yüzyılda Osmanlı Devleti bu çabalarını sürdürmesine rağmen, yaşanan gelişme-
ler ve toprak kayıpları devletin parçalanma sürecini daha da hızlandırmıştır.
1. Osmanlı Devleti’nde Sultan II. Abdülhamit’in 1908’de Kanun-i Esâsi’yi tekrar yürürlüğe koyarak Mebusan Meclisi’ni açmasıyla başlayıp, 1918’de Sultan Vahdettin’in meclisi kapatmasıyla sona eren dönem aşağıdakilerden hangisidir?
☸ XX. Yüzyılda Osmanlı Padişahları
 II. Abdülhamit
(1876-1909)
 V. Mehmet (Reşat)
(1909-1918)
A)
B)
C)
D)
E)
 VI. Mehmet (Vahdettin) (1918-1922)
Gerileme Dönemi
Tanzimat Dönemi
İstibdat Dönemi
I. Meşrutiyet Dönemi
II. Meşrutiyet Dönemi
I. II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ (1908-1918)
✎ Osmanlı Devleti’nde Sultan II. Abdülhamit’in 1908’de Kanun-i Esâsi’yi tekrar yürür-
lüğe koyarak Mebusan Meclisi’ni açmasıyla başlayan ve 1918’de Sultan Vahdettin’in Mebusan Meclisi’ni kapatmasıyla sona eren dönem “II. Meşrutiyet Dönemi”
olarak adlandırılmaktadır.
2. Aşağıdakilerden hangisi, II. Meşrutiyet’in
ilânında etkili olan İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin özelliklerinden biri değildir?
A) 1889’da askerî tıbbiye öğrencileri tarafından İstanbul’da kurulmuştur.
B) 1907’de Mustafa Kemal’in kurduğu Vatan ve Hürriyet Cemiyeti’ne katılmıştır.
C) Turancılık fikrini savunmuştur.
D) Mizan ve Meşveret gazeteleri başlıca
yayın organlarıdır.
E) 1918’de kapatıldıktan sonra, Teceddüt
Fırkası adı ile faaliyet göstermiştir.
✎ II. Meşrutiyet’in ilan edilmesinde etkili olan grup İttihat ve Terakki Cemiyeti’dir.
❆ İTTİHAT VE TERAKKİ CEMİYETİ
✎ 1889 yılında İstanbul’da askerî tıbbiye öğrencileri olan İbrahim Temo, İshak
Sukutî, Abdullah Cevdet, Mehmet Reşit, Hikmet Emin Bey, Hüseyinzâde Ali
ve Nâzım Bey tarafından İttihad-ı Osmânî adıyla gizlice kurulan cemiyettir.
✎ Aynı yıl içinde Paris’teki Jön Türkler (Genç Osmanlılar) ile temas kuran bu grup
Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti adını almıştır.
✎ Mustafa Kemal’in 1906’da Şam’da kurduğu Vatan ve Hürriyet Cemiyeti, 1907
yılında İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne katılmış ve iki cemiyet birleşmiştir.
✎ Başlıca yayın organları Mizan, Meşveret ve İçtihad gazeteleridir.
✎ 1918’de kapatılan parti, Teceddüt Fırkası adı ile çalışmalarını sürdürmüştür.
✎ Siyasî fikir olarak Türkçülük (Turancılık/Pantürkizm) akımını savunan İttihat ve
Terakki Cemiyeti’nin başlıca amaçları ise şunlardır:
3. Aşağıdakilerden hangisi, II. Meşrutiyet’in
ilan edilme nedenlerinden biri değildir?
A) 31 Mart Olayı’nın patlak vermesi
B) 1908’de Reval Görüşmesi’nin yapılması
C) Osmanlı hanedanından başka birinin
tahta çıkacağı söylentileri
D) Padişaha, “Serez’den bir ordunun yürüyeceği” şeklinde bir telgraf ulaştırılması
E) Ordu ile halk arasında isyan belirtilerinin ortaya çıkması
 Osmanlı Devleti’nin dağılmasını önlemek
 Avrupalı devletlerin Osmanlı Devleti üzerindeki baskısını engellemek
 Meşrutiyet’i ilan ederek halkı yönetime dâhil etmek
 Millî kültüre hizmet etmek
 Millî bir ekonomi oluşturmak
A. II. Meşrutiyet’in İlan Edilmesinin Nedenleri
 İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne bağlı subayların Meşrutiyet yönetimini istemesi
 Osmanlı hanedanından başka birinin tahta çıkacağı söylentileri
 Padişaha, “Serez’den İstanbul’a bir ordunun yürüyeceği” şeklinde bir telgraf ulaştırılması
 Ordu ile halk arasında isyan belirtilerinin ortaya çıkması
 1908’de İngiltere ile Rusya arasında Reval Görüşmesi’nin yapılması
 1908’de İngiltere ile Rusya arasındaki Reval Görüşmesi’nde; Makedonya meselesi,
Boğazların durumu ve Osmanlı’daki azınlıklar için yapılacak ıslahatların görüşülmesi
Meşrutiyet’in ilânında hızlandırıcı etkiye sahip olmuştur.
4.
I.
31 Mart Ayaklanması,
II. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı,
III. Reval Görüşmeleri
Yukarıdakilerden hangileri İkinci Meşrutiyet'in ilanında doğrudan etkili olmuştur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
1-E
2-B
C) Yalnız III
E) II ve III
3-A
4-C
~ 167 ~
“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”
KPSS / Tarihin Pusulası
B. II. Meşrutiyet’in İlanı (24 Temmuz 1908)
✎ İttihat ve Terakki Cemiyeti üyeleri, basından ve Almanya istihbaratından aldıkları
Reval Görüşmeleri bilgisine dayanarak, silah zoruyla da olsa padişaha Meşrutiyet’i
ilan ettirebilmek için Hürriyet Taburları’nı kurmuşlar ve isyan çıkarmışlardır.
✎ Halk tarafından da desteklenen bu ayaklanma sonucunda Selanik Hükûmet Konağı
işgal edilmiştir. İttihat ve Terakki liderlerinden Enver Paşa, Resneli Niyazi Bey ve
Eyüp Sabri Bey’in ordularıyla İstanbul’a geleceği dedikoduları üzerine endişelenen
II. Abdülhamit, 24 Temmuz 1908’de II. Meşrutiyet’i ilan ederek Kanun-i Esâsi’yi yeniden yürürlüğe koymuştur. Böylece İstibdat Dönemi sona ermiştir.
1. Osmanlı Devleti’nde 30 yıllık baskı dönemi olarak bilinen “İstibdat Dönemi”, aşağıdaki gelişmelerden hangisi ile sona ermiştir?
A)
B)
C)
D)
E)
Bâb-ı Âli Baskını
31 Mart İsyanı
Balkan Savaşlarının başlaması
II. Meşrutiyet’in ilanı
Girit’in Yunanistan tarafından ilhakı
 1908’de Meşrutiyet’in ilan edilmesiyle, Osmanlı Devleti’nde anayasal ve parlamenter
dönem yeniden başlamıştır.
2. İkinci Meşrutiyet döneminde;
❆ II. Meşrutiyet’in İlanı Sırasında Yaşanan Toprak Kayıpları
 Bulgaristan bağımsızlığını ilan etmiştir.
 Avusturya-Macaristan İmparatorluğu Bosna-Hersek’i ele geçirmiştir.
 Girit, Osmanlı Devleti’nden ayrılarak Yunanistan’a bağlanmıştır.
C. 31 Mart Olayı (13 Nisan 1909)
✎ II. Meşrutiyet’in ilanından sonra bu yönetimi istemeyen grupların, Volkan Gazetesi
yazarı Derviş Vahdeti öncülüğünde İstanbul’da başlattıkları isyandır.
 31 Mart Olayı Türk tarihinde rejime (yönetim şekline) karşı çıkan ilk isyandır.
✎ Osmanlı Mebusan Meclisi’nin ikinci kez açılışından sonra çatışmalar artmıştır. İtti-
hatçılara muhalif olanların kurduğu Ahrar Fırkası, İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin
çalışmalarına engel olmak istemiştir.
I.
Girit,
II. Bosna-Hersek,
III. Yunanistan
bölgelerinden hangileri kaybedilen topraklar arasındadır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
3. 31 Mart Olayı sonrasında;
padişahın tahttan indirilmesi,
I.
II. yenilik taraftarlarının yönetim üzerindeki
gücünü artırması,
III. ordunun siyasete karışması
gelişmelerinden hangilerinin ortaya çıktığı savunulabilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
✎ Politik istikrarsızlık ve çatışmalar, Serbesti Gazetesi yazarı Hasan Fehmi’nin öldü-
rülmesi ile daha da şiddetlenmiştir.
✎ Volkan Gazetesi, İttihad-i Muhammedî Cemiyeti’nin yayın organı haline geldikten
sonra özellikle din adamları ve ittihatçılara karşı olan subaylar üzerinde son derece
etkili olmuştur.
✎ Taksim Kışlası’ndaki Avcı Taburları’na bağlı askerler ayaklanma çıkararak, ülkenin
şeriata göre yönetilmesini istemişlerdir. Dönemin hükûmeti (Hüseyin Hilmi Paşa)
isyancılarla uzlaşma yoluna gidince, hükûmet üyeleri tek tek istifa etmiş, yeni kabineyi de Tevfik Paşa kurmuştur.
4. 31 Mart İsyanı’nı bastırmak için Selanik’ten İstanbul'a gelen Hareket Ordusu’nun
komutanı aşağıdakilerden hangisidir?
A)
B)
C)
D)
E)
Mustafa Kemal Paşa
Mahmut Şevket Paşa
Hüseyin Avni Paşa
Mehmet Nuri Paşa
Selahattin Adil Paşa
✎ İsyan, Selanik’ten gelen Komutanlığını Mahmut Şevket Paşa’nın, Kurmay Başkan-
lığını Mustafa Kemal’in yaptığı Hareket Ordusu tarafından bastırılmıştır. Mustafa
Kemal ayrıca Hareket Ordusu’nda “Kolağası” olarak görev almıştır.
 31 Mart Ayaklanması’nın bastırılmasıyla İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin yönetimdeki
etkinliği artmış ve Meşrutiyet rejimi korunmuştur.
✎ İsyanın bastırılmasından sonra sıkıyönetim ilan edilmiş ve II. Abdülhamit tahttan
indirilerek yerine Mehmet Reşat (V. Mehmet) tahta çıkarılmıştır.
 Osmanlı tarihinde meclis kararıyla tahttan indirilen iki padişah vardır. Bunlardan ilki
5. Osmanlı Devleti’nde meclis kararı ile görevden alınan padişahlar aşağıdaki seçeneklerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
A)
B)
C)
D)
E)
II. Abdülhamit–Vahdettin
II. Abdülhamit–V. Mehmet Reşat
V. Mehmet Reşat–Vahdettin
Abdülaziz–II. Abdülhamit
V. Murat–II. Abdülhamit
Sultan II. Abdülhamit, diğeri de Sultan Vahdettin (VI. Mehmet)’dir.
1-D
~ 168 ~
2-C
3-E
4-B
5-A
KPSS / Tarihin Pusulası
“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”
✎ 27 Nisan 1909 tarihinde Selanik’e sürgüne gönderilen II. Abdülhamit, yaklaşık 3,5
yıl sürecek olan sürgün hayatını Selanik’teki Alatini Köşkü’nde geçirmiştir. Daha
sonra 150 liraya kiralanan “Loreley” adlı bir Alman gemisi ile 2 Kasım 1912’de tekrar İstanbul’a, Beylerbeyi Sarayı’na geri dönmüştür.
D. 1876 Kanun-i Esâsisi’nde Yapılan “1909 Yılı” Değişiklikleri
1. 27 Nisan 1909’da Meclis-i Mebusan’ın aldığı karar doğrultusunda, Şeyhü’l-islâm
Mehmet Ziyaeddin Efendi’nin fetvasıyla
tahttan indirilen Sultan II. Abdülhamit’in,
yaklaşık 3,5 yıllık sürgün hayatını geçirdiği yer aşağıdakilerden hangisidir?
A) Kriçim Sarayı
B) Malta Köşkü
C) Alatini Köşkü
D) Rumini Sarayı
E) Yedi Kule Şatosu
✎ Mebusan Meclisi’nde yapılan toplantı sonucunda Kanun-i Esâsi’nin bazı maddele-
rinde değişiklik yapılmıştır.
KANUN-İ ESÂSİ’DE YAPILAN 1909 YILI DEĞİŞİKLİKLERİ
2.
hükûmetin padişaha değil, meclise karşı sorumlu olması,
I.
 Hükûmet, padişaha değil Mebusan Meclisi’ne karşı sorumlu tutulmuştur.
II. padişahın Mebusan Meclisi’ni kapatma
yetkisine sınırlama getirilmesi,
 Padişahın Meclis’i kapatma yetkisi büyük oranda sınırlandırılmıştır.
III. padişahın sürgün ve sansür yetkilerine
son verilmesi
Yukarıdakilerden hangileri 1876 Kanun-i
Esâsisi’nde yapılan 1909 yılı değişiklikleri arasında yer alır?
 Uluslararası antlaşmalarda “Mebusan Meclisi’nin Onayı” zorunluluğu geti-
rilmiştir.
 Kanun teklifi için gerekli olan padişah izni kaldırılmıştır.
 Padişahın sürgün ve sansür yetkisine son verilmiştir.
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
 Padişahın veto hakkı sınırlandırılmıştır.
C) I ve II
E) I, II ve III
 Basın üzerindeki sansür kaldırılmıştır.
 Cemiyet, dernek ve parti kurma hak ve hürriyetleri kabul edilmiştir.
 Bu değişikliklerle padişahın yetkileri kısıtlanmış, Mebusan Meclisi’nin gücü artırılarak
demokratikleşme sürecine katkı sağlanmıştır.
3. Türk tarihinde çok partili hayata ilk kez
hangi dönemde geçilmiştir?
A)
B)
C)
D)
E)
Tanzimat Dönemi
II. Meşrutiyet Dönemi
İstibdat Dönemi
I. Meşrutiyet Dönemi
Cumhuriyet Dönemi
E. II. Meşrutiyet Döneminde Kurulan Siyasî Partiler
 Türk tarihinde çok partili hayata ilk kez II. Meşrutiyet Dönemi’nde geçilmiştir.
II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ’NDEKİ BAŞLICA SİYASÎ PARTİLER
İttihat ve Terakki Cemiyeti
 Türk siyasî tarihinin ilk partisidir.
 Siyasî fikir olarak Türkçülük (Turancılık/Pantürkizm) akımını savunmuştur.
 Mizan, Meşveret ve İçtihad gazeteleri desteklemiştir.
Osmanlı Ahrar Fırkası
 Prens Sabahattin önderliğinde kurulmuştur.
 Türk siyasî tarihinin ilk muhalefet partisidir.
 Volkan ve Serbestî gazeteleri desteklemiştir.
Hürriyet ve İtilaf Fırkası
 Liderleri Dr. Rıza Nur ve Damat Ferit Paşa’dır.
 1911 yılında İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne karşı
kurulan en önemli muhalefet partisidir.
✎ II. Meşrutiyet Dönemi’nde bu önemli üç siyasî parti dışında ayrıca; Fedakâran-ı
Millet Fırkası, İttihad-ı Muhammedî Fırkası, Osmanlı Demokrat Fırkası, Islahat-ı
Esâsiye-i Osmaniye Fırkası, Mutedil Hürriyetperverân Fırkası, Osmanlı Sosyalist
Fırkası ve Ahâli Fırkası gibi siyasî partiler de kurulmuştur.
4. Aşağıdakilerden hangisi II. Meşrutiyet
Dönemi’nde kurulan siyasî partilerden
biri değildir?
A)
B)
C)
D)
E)
Hürriyet ve İtilaf Fırkası
Fedakâran-ı Millet Fırkası
Osmanlı Ahrar Fırkası
Vatan ve Hürriyet Cemiyeti
İttihat ve Terakki Cemiyeti
5. II. Meşrutiyet Dönemi’nde Prens Sabahattin önderliğinde kurulan Türk siyasî
tarihinin ilk muhalefet partisi aşağıdakilerden hangisidir?
A)
B)
C)
D)
E)
Osmanlı Ahrar Fırkası
İttihad-ı Muhammedî Fırkası
Fedakâran-ı Millet Fırkası
Mutedil Hürriyetperverân Fırkası
Hürriyet ve İtilaf Fırkası
1-C
2-E
3-B
4-D
5-A
~ 169 ~
“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”
KPSS / Tarihin Pusulası
OSMANLI DEVLETİ’NİN DAĞILMASINI ÖNLEME ÇABALARI
(FİKİR AKIMLARI)
Fikir Akımı
Temsilcileri
Amacı
 Ziya Paşa
 Mithat Paşa
 Namık Kemal
 Ali Suavi
Osmanlı Devleti’ni oluşturan bütün milletleri adalet, eşitlik, hürriyet ölçüleri
içinde bir arada tutup Osmanlılık duygusu ile “Osmanlı Toplumu”nu oluşturmak,
toplumsal eşitliği sağlamak
İslâmcılık
(Ümmetçilik)
(Panislâmizm)
 Said Halim Paşa
 Mehmet Âkif
 Ahmet Hamdi
Akseki
Millet olmanın en önemli özelliği dindir.
Dinî birlik devleti ayakta tutabilir, düşüncesiyle İslâm toplumlarının devletten ayrılmalarını önlemek ve tüm Müslümanları tek bir çatı altında toplamak
Türkçülük
(Turancılık)
(Pantürkizm)
 Yusuf Akçura
 Mehmet Emin
Yurdakul
 Ziya Gökalp
 Ömer Seyfettin
 İsmail Gaspıralı
 Mehmet Emin
Resûlzâde
Osmanlıcılık
Batıcılık
Adem-i
Merkeziyetçilik
Dünyadaki bütün Türkleri millî bir duygu
ile birleştirerek Osmanlı bayrağı altında
kuvvetli bir unsur olarak yeniden dünya
devletleri arasına sokmak
Yusuf Akçura’nın Osmanlıcılık, İslamcılık
ve Türkçülük fikirlerini incelediği önemli
eseri Üç Tarz-ı Siyaset’tir.
Etkili
Olduğu
Dönem
Geçerliliği
Tanzimat
Dönemi
I. Meşrutiyet
Fransız İhtilâli sonrasında ortaya çıkan Milliyetçilik akımının etkisiyle Balkan milletlerinin isyan edip Osmanlı Devleti’nden ayrılmasıyla geçerliliğini kaybetmiştir.
II. Abdülhamit
(İstibdat)
Dönemi
I. Dünya Savaşı sırasında halifenin cihat çağrısına rağmen
Müslüman Arapların İngilizlerle birlikte hareket etmeleri
ile geçerliliğini kaybetmiştir.
II. Meşrutiyet
Dönemi
Bilim ve teknikte Batı’nın örnek alınması, kültürel yapının
korunması düşüncesiyle Yeni
Türk Devleti’nin kurulmasında Mustafa Kemal Atatürk’ün
ortaya koyduğu milliyetçilik
ilkesinin oluşmasında etkili
olmuştur.
 Celâl Nuri
 Tevfik Fikret
 Abdullah
Cevdet
Türk toplumuna Batı’da gelişen düşünce,
yönetim biçimi, yaşama tarzını getirerek
ülkenin kalkınmasını sağlamak, Avrupa’nın izinden gitmek
Lâle Devri ve
Tanzimat
Dönemi
Batı’nın sadece bilim ve tekniğinin alınması gerektiğini
savunan bu anlayış Yeni Türk
Devleti’nin temel taşlarından
birini oluşturmuştur.
 Prens Sabahattin
Federal yönetim ve liberal ekonomi ile
devletin sürekliliğini sağlamak yerel yönetimlerin yetkilerini artırmak
II. Meşrutiyet
Dönemi
İttihat ve Terakki Cemiyeti tarafından sakıncalı bulunmuş,
taraftarları sürgün edilmiştir.
II. TRABLUSGARP SAVAŞI (1911-1912)
A. Savaşın Nedenleri
 1870’li yıllarda Piyemonte öncülüğünde siyasî birliğini tamamlayan İtalya’nın,
gelişen sanayisi için ham madde ve pazar arayışı
 İngiltere ve Fransa’nın, İtalya’yı Almanya’nın yanından ayırarak kendi sömürge-
lerini güvence altında tutmak istemesi
 Trablusgarp’ın coğrafî konum olarak İtalya’ya yakın olması
 İtalya’nın artan nüfusuna yeni yurtlar bulma düşüncesi
 Trablusgarp’ın İtalya’ya Afrika’nın içlerine kadar ilerleme olanağı sağlaması
 Osmanlı Devleti’nin deniz gücünün oldukça zayıf olması
1. Osmanlı Devleti’nin dağılmasını önlemek
için, sınırları içinde yaşayan ve Osmanlı
Devleti’ni oluşturan bütün milletleri, hak
ve ödevler bakımından eşit duruma getirerek “Osmanlı Toplumu” olabilme fikrini
savunan düşünce akımı aşağıdakilerden
hangisidir?
A)
B)
C)
D)
E)
İslâmcılık
Türkçülük
Osmanlıcılık
Batıcılık
Adem-i Merkeziyetçilik
 İtalya’nın Habeşistan’daki başarısızlığını (1896) telâfi etmek istemesi
1-C
~ 170 ~
KPSS / Tarihin Pusulası
“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”
B. Savaşın Gelişimi
✎ Trablusgarp’ı işgal etmek isteyen İtalya bu amacına ulaşmak için Avrupa devletle-
riyle, kendisine Trablusgarp’ta hareket serbestliği tanıyacak antlaşmalar yapmıştır.
Bu konuda anlaşmaya vardığı devletlerden biri Rusya’dır. İtalya, 1909 Racconigi
Antlaşması ile Trablusgarp üzerindeki çıkarlarını Rusya’ya kabul ettirmiştir.
 1909 yılında İtalya ile Rusya arasında imzalanan Racconigi Antlaşması ile Rusya İtalya’nın Trablusgarp’taki çıkarlarını, buna karşılık İtalya da Rusya’nın Boğazlardaki çıkarlarını kabul etmiştir.
✎ 1896 Habeşistan bozgununu yaşamış olan İtalya, Osmanlının iç sorunlarını çok ye-
1. Trablusgarp 1911'de İtalya tarafından işgal
edilince, Osmanlı Devleti Trablusgarp'a asker gönderememiştir.
Osmanlı Devleti'nin bu durumu,
I.
Mısır'ın İngiliz işgali altında olması,
II. donanmanın kullanılamaz halde olması,
III. bölge halkının İtalyanları desteklemesi
nedenlerinden hangilerine bağlanabilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
rinde ve zamanında kullanarak Trablusgarp, Bingazi ve Derne’ye asker çıkarmıştır.
C) I ve II
E) I, II ve III
✎ Bu gelişme üzerine Osmanlı Devleti bölgeye denizden ve karadan asker göndere-
memiştir. Çünkü donanma Haliç’te demirliydi ve Mısır İngiliz işgali altındaydı.
✎ Osmanlı Devleti’nin genç vatansever subayları Mustafa Kemal (gazeteci Şerif Bey
adıyla), Enver Bey, Nuri Bey, Fethi Okyar ve Ali Çetinkaya, Mısır ve Tunus üzerinden buraya gizlice geçmişlerdir.
✎ Derne ve Tobruk’ta Mustafa Kemal, Bingazi’de ise Enver Bey İtalyanların ilerleyişi-
ni durdurmuş, bunun üzerine İtalya, Osmanlı Devleti’ni barışa zorlamak için Rodos
ve Oniki Ada’yı işgal etmiş, Çanakkale’yi abluka altına almıştır.
2. Mustafa Kemal’in, Derne ve Tobruk cephelerinde başarı göstererek sömürgeciliğe karşı verdiği ilk mücadele aşağıdakilerden hangisidir?
A) Trablusgarp Savaşı
B) Çanakkale Savaşı
C) Birinci Balkan Savaşı
D) İkinci Balkan Savaşı
E) Birinci Dünya Savaşı
 DİKKAT!...
Sınavlarda Mustafa Kemal’in Trablusgarp Savaşı’nda başarılı olduğu yerler (Derne
ve Tobruk) ile Çanakkale Savaşları’nda başarılı olduğu yerler (Arıburnu, Conkbayırı,
Anafartalar...) birlikte sorulmakta ve bu bilgilerin ayırt edilmesi istenmektedir.
✎ Karadağ’ın Balkanlarda Osmanlı’ya savaş ilan etmesiyle, iki cephede birden savaşa-
mayacağını anlayan Osmanlı Devleti çaresizce barış istemek zorunda kalmıştır.
3. İtalya'nın ekonomik alanda güçlenmek istemesi 1911’de Osmanlı toprağı olan Trablusgarp'ı işgal etmesine neden olmuştur.
İtalya'nın Trablusgarp'ı işgal etmesi,
I.
milliyetçilik,
II. sömürgecilik,
 Trablusgarp Savaşı’nda özellikle Derne, Tobruk ve Bingazi’de askerî başarı elde eden
Osmanlı Devleti, Balkanlarda savaş başlaması nedeniyle yenik duruma düşmüştür.
✎ Osmanlı Devleti Trablusgarp’taki subaylarını geri çağırmış ve 15 Ekim 1912 tarihin-
III. emperyalist politika
anlayışlarından hangilerini benimsediğinin kanıtıdır?
A) Yalnız I
de İsviçre’nin Lozan şehrinde İtalya ile Ouchy (Uşi) Antlaşması’nı imzalamıştır.
❆ Ouchy (Uşi) Antlaşması (15 Ekim 1912) (Osmanlı – İtalya)
✎ Antlaşmaya göre;
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
4. Osmanlı Devleti ile İtalya arasında yaşanan Trablusgarp Savaşı, aşağıdaki antlaşmalardan hangisi ile son bulmuştur?
A) Bükreş
 Osmanlı Devleti’nin Kuzey Afrika’daki son toprak parçası olan Trablusgarp ve
B) Berlin
D) İstanbul
C) Atina
E) Ouchy (Uşi)
Bingazi (Libya) İtalya’ya bırakılmıştır.
 İtalya Trablusgarp’ın Düyûn-u Umûmiye’ye olan borçlarını ödeyecektir.
 Trablusgarp’ta yaşayan Müslümanlar dinî yönden halifelik makamına bağlı ka-
lacaklardı. Böylece dinî ve kültürel bağlar korunmaya çalışılmıştır.
 Rodos ve On İki Ada geçici olarak (Balkan Savaşları bitene kadar) İtalya’ya bıra-
kılmıştır.
 İtalya Balkan Savaşları bitmesine rağmen Rodos ve On iki Ada’yı Osmanlı’ya geri vermemiş, II. Dünya Savaşı sonunda 1947 Paris Antlaşması ile Yunanistan’a bırakmıştır.
✎ Osmanlı Devleti, Kuzey Afrika’daki son toprağını kaybetmiş, aynı zamanda artık 3
kıtada toprağı olan bir devlet olma özelliğini de yitirmiştir.
 Trablusgarp Savaşı Mustafa Kemal’in sömürgeciliğe karşı ilk mücadelesidir.
5. 1912 tarihli Ouchy (Uşi) Antlaşması’nın;
I.
Osmanlı Devleti Trablusgarp ve Bingazi’yi İtalya’ya bırakacak,
II. Trablusgarp’ta yaşayan Müslümanlar
dinî yönden halifelik makamına bağlı
kalacak,
III. İtalya Trablusgarp’ın Düyûn-u Umûmiye’ye olan borçlarını ödeyecek
maddelerinden hangileri Osmanlı Devleti’nin bölge halkı ile bağlarını sürdürmek
istediğinin açık bir kanıtıdır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
1-C
2-A
C) I ve II
E) I, II ve III
3-D
4-E
5-B
~ 171 ~
“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”
KPSS / Tarihin Pusulası
 Dünya tarihinde uçak ilk kez Trablusgarp Savaşı’nda İtalya tarafından kullanılmıştır.
İtalyan pilot Giulio Gavotti 1 Kasım 1911’de dünya tarihinde ilk kez uçaktan Osmanlı
askerlerinin üzerine bomba atarak hava saldırısı gerçekleştirmiştir.
1. Dünya tarihinde “uçak” ilk kez hangi savaşta ve hangi devlet tarafından kullanılmıştır?
A) Trablusgarp Savaşı’nda, İtalya
III. BALKAN SAVAŞLARI (1912-1913)
B) Çanakkale Savaşı’nda, İngiltere
✎ Rusya, Trablusgarp Savaşı devam ederken, Osmanlı’nın Balkanlardaki topraklarını
Sırbistan ve Bulgaristan arasında paylaştırmış, Karadağ ve Yunanistan’ın da katılımıyla Balkan Birliği oluşturulmuştur.
C) Birinci Dünya Savaşı’nda, İngiltere
D) Kurtuluş Savaşı’nda, Fransa
E) Birinci Dünya Savaşı’nda, Almanya
✎ Bu Balkan devletleri Osmanlı Devleti’nin Makedonya’da ıslahat yapmasını istemiş-
ler, bu istekleri karşılık bulmayınca Osmanlı Devleti’ne savaş ilan etmişlerdir.
A. I. BALKAN SAVAŞI (1912-1913)
Yunanistan
Bulgaristan
OSMANLI
DEVLETİ
Sırbistan
2. Trablusgarp Savaşı devam ederken Bulgaristan, Sırbistan, Yunanistan ve Karadağ
Osmanlı devletine karşı ittifak kurmuşlardır.
Bu ittifakın kurulmasında etkili olan devlet aşağıdakilerden hangisidir?
A) Fransa
B) İngiltere
C) Rusya
D) Almanya
E) Avusturya-Macaristan
Karadağ
1) Savaşın Nedenleri
 Milliyetçilik akımının etkileri
 Osmanlı Devleti’nin Balkanlardaki varlığına son verilmek istenmesi
 Rusya’nın Panslavizm politikası kapsamında Balkan uluslarını kışkırtması
 İngiltere’nin Osmanlı’ya karşı tutumunu değiştirmesi (Reval Görüşmesi)
3. I. Balkan Savaşı öncesinde Rusya’nın desteğiyle Osmanlı Devleti’ne karşı bir Balkan
birliği oluşturulmuştur.
Aşağıdaki devletlerden hangisi bu ittifak
(birlik) içerisinde yer almamıştır?
A) Yunanistan
B) Bulgaristan
C) Sırbistan
D) Romanya
E) Karadağ
2) Savaşın Gelişimi
✎ I. Balkan Savaşı’nda Osmanlı Devleti’ne saldıran ilk Balkan devleti Karadağ olmuş,
bu devletin Yenipazar’a saldırısıyla savaş başlamıştır.
✎ Kısa zamanda gelişen savaşa Bulgaristan, Sırbistan ve Yunanistan’ın da dâhil olma-
sıyla Osmanlı Devleti dört cephede birden savaşmak zorunda kalmıştır.
✎ Yunanistan Ege adalarını ve Selanik’i ele geçirmiş; Makedonya Karadağ, Sırbistan
ve Bulgaristan tarafından işgal edilmiştir.
4. I. Balkan Savaşı’nda Osmanlı Devleti’ne
saldıran ilk Balkan devleti aşağıdakilerden hangisidir?
A) Karadağ
B) Sırbistan
C) Arnavutluk
D) Yunanistan
E) Bulgaristan
✎ Rauf (Orbay) Bey, Hamidiye Kruvazörü ile Ege’de başarılı mücadeleler vermişse de
Yunanlılar Ege adalarını işgal etmeyi başarmışlardır.
✎ Mustafa Kemal, 25 Kasım 1912’de Çanakkale ve Gelibolu’yu savunmak için kurulan
Akdeniz Boğazı Birleşik Kuvvetler Harekât Şubesi Komutanlığı'na atanmıştır.
✎ Osmanlı Devleti ile sınırı kalmayan Arnavutluk ise, Osmanlı’nın bu durumundan
yararlanarak bağımsızlığını ilan etmiştir.
 I. Balkan Savaşı sırasında bağımsızlığını ilan edip, Osmanlı Devleti’nden ayrılarak bağımsız olan son Balkan devleti Arnavutluk olmuştur.
5. I. Balkan Savaşı sırasında Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu durumdan yararlanarak bağımsızlığını ilan eden son
Balkan devleti aşağıdakilerden hangisidir?
A) Yunanistan
B) Bulgaristan
C) Sırbistan
D) Karadağ
E) Arnavutluk
✎ Avrupa devletleri durumu değerlendirmek ve savaşı sonlandırmak için Londra’da
bir konferans toplanmasını sağlamıştır. Osmanlı Devleti de I. Balkan Savaşı’nda hiç
varlık gösterememiş ve barış antlaşması imzalamak zorunda kalmıştır.
~ 172 ~
1-A
2-C
3-D
4-A
5-E
KPSS / Tarihin Pusulası
“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”
✎ Osmanlı Devleti’nin I. Balkan Savaşı’nda mağlup olmasında;
 Ordunun siyasete karışması
 Ordunun bir kısmının terhis edilmesi (Dışişleri Bakanı Âsım Bey 65.000 kişilik
1. Osmanlı Devleti’nin Birinci Balkan Savaşı’nı kaybetmesinde;
bir askerî birliği savaştan önce terhis etmiştir.)
donanma gücünün yetersiz olması,
I.
 Donanma gücünün yetersiz olması
II. ordunun siyasete karışması,
 Savaşın dört cephede devam etmesi
III. İtalya’nın siyasî birliğini kurması
gelişmelerinden hangilerinin etkili olduğu savunulabilir?
 Ordunun bir kısmının Vahabî Ayaklanması’nı bastırmak için Yemen’e gitmesi
A) Yalnız I
gibi durumlar etkili olmuştur.
B) Yalnız II
D) II ve III
3) Bâb-ı Âli Baskını (23 Ocak 1913)
✎ I. Balkan Savaşı’nda alınan yenilginin sorumlusu görülen hükûmete karşı, İttihat ve
Terakkicilerin düzenlediği, Osmanlı Devleti’nde görülen ilk hükûmet darbesidir.
✎ Enver Paşa öncülüğünde düzenlenen bu hükûmet darbesi ile Kâmil Paşa Hükûmeti
2. Osmanlı Devleti’nde, hükûmetin silah zoruyla görevden alınmasıyla sonuçlanan
ve bir anlamda askerî darbe niteliği taşıyan ilk hükûmet darbesi aşağıdakilerden
hangisidir?
düşürülmüş, yerine Mahmut Şevket Paşa Hükûmeti kurulmuştur.
✎ Bâb-ı Âli Baskını ile İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin yönetimdeki etkinliği artmıştır.
 Bâb-ı Âli Baskını sadece bir hükûmet darbesidir. Rejimi değiştirmeye yönelik değildir.
Baskın sonucunda rejim ya da herhangi bir padişah değişikliği yaşanmamıştır.
4) Londra Antlaşması (30 Mayıs 1913)
C) I ve II
E) I, II ve III
A)
B)
C)
D)
E)
II. Meşrutiyet’in ilanı
31 Mart Vak’ası
Patrona Halil İsyanı
Bâb-ı Âli Baskını
Kabakçı Mustafa İsyanı
I.
Bâb-ı Âli Baskını,
3.
✎ Osmanlı Devleti bu antlaşma ile Midye-Enez hattının batısındaki toprakları kaybet-
II. 31 Mart Vak’ası,
miştir. Buna göre;
III. Meşrutiyet’in ilanı
 Osmanlı Devleti’nin batı sınırı Midye-Enez hattı olarak belirlenmiştir.
Yukarıdakilerden hangileri rejimi değiştirmeye yönelik bir faaliyet değildir?
 Ege adalarının durumu Avrupalı devletlerin alacağı karara bırakılmıştır.
A) Yalnız I
 Gelibolu Yarımadası dışındaki tüm Trakya, Dedeağaç, Kavala, Kırklareli ve Edir-
B) Yalnız II
D) I ve II
ne Bulgaristan’a bırakılmıştır.
C) Yalnız III
E) II ve III
 Orta ve Kuzey Makedonya Sırbistan’a bırakılmıştır.
 Güney Makedonya, Selanik ve Girit Yunanistan’a bırakılmıştır.
 Osmanlı Devleti bu antlaşma ile Gökçeada (İmroz) ve Bozcaada (Taşoz) dışında tüm
Ege adalarını kaybetmiştir.
4. Osmanlı Devleti Midye-Enez Hattı’nın batısındaki toprakları aşağıdaki antlaşmalardan hangisiyle kaybetmiştir?
A) Bükreş
B) Londra
D) İstanbul
 DİKKAT!...
C) Atina
E) Uşi (Ouchy)
Değerli adaylar, ÖSYM’nin yaptığı sınavlarda Balkan Savaşları ile ilgili sorularda genellikle “kaybedilen toprakların hangileri olduğu?” konusu üzerinde durulmaktadır.
5) I. Balkan Savaşı’nın Sonuçları
✎ Osmanlı Devleti Balkanlarda çok fazla toprak kaybı yaşamıştır. (Midye-Enez Hattı)
✎ Mustafa Kemal’in ordunun siyasete karışmamasına yönelik görüşlerinin doğruluğu
ortaya çıkmıştır.
✎ Osmanlıcılık akımı amacına ulaşamamış, yerini Milliyetçilik akımına bırakmıştır.
5.
I.
Selanik,
II. Makedonya,
III. Ege Adaları
Yukarıdakilerden hangileri I. Balkan Savaşı sonrasında kaybedilmiştir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
✎ Yönetimi ele geçiren İttihat ve Terakki Cemiyeti 1918’e kadar ülkeyi yönetmiştir.
C) Yalnız III
E) I, II ve III
✎ Savaştan en kârlı çıkan devlet Bulgaristan olmuştur. Bu durum II. Balkan Savaşı’nın
çıkmasında son derece etkilidir.
1-C
2-D
3-A
4-B
5-E
~ 173 ~
“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”
KPSS / Tarihin Pusulası
B. II. BALKAN SAVAŞI (1913)
Sırbistan
Yunanistan
BULGARİSTAN
Karadağ
1. I. Balkan Savaşı’nda olmayıp II. Balkan
Savaşı’nda yer alan Balkan devleti aşağıdakilerden hangisidir?
A) Yunanistan
B) Romanya
C) Sırbistan
D) Karadağ
E) Arnavutluk
Romanya
☸ Savaşın Nedenleri
 Bulgaristan’ın I. Balkan Savaşı sonucunda fazla toprak elde etmesi (temel sebep)
 Diğer Balkan devletlerinin Bulgaristan’ın bu kadar güçlenmesinden rahatsız olması
 Balkan devletlerinin toprak paylaşımı konusunda anlaşamaması
2. Aşağıdakilerden hangisi II. Balkan Savaşı’nın nedenlerinden biridir?
A) Arnavutluk’un bağımsız olması
B) Osmanlı Devleti’nin Edirne ve Kırklareli’yi geri alması
C) Bulgaristan’ın genişlemesinden diğer
Balkan devletlerinin huzursuz olması
D) Kanun-i Esâsi’nin ilan edilmesi
E) Bâb-ı Âli Baskını’nın gerçekleşmesi
✎ Bulgaristan’ın Balkanlarda güçlenmesinden rahatsız olan Sırbistan, Yunanistan ve
Karadağ Bulgaristan’a savaş ilan etmişlerdir. Bu devletlere, I. Balkan Savaşı’nda yer
almayan ve Bulgaristan’dan toprak talep eden Romanya da dâhil olmuştur.
 I. Balkan Savaşı’nda olmayıp II. Balkan Savaşı’nda yer alan devlet Romanya’dır.
3. II. Balkan Savaşı’ndan en zararlı çıkan
devlet aşağıdakilerden hangisidir?
A) Yunanistan
B) Romanya
C) Sırbistan
D) Karadağ
E) Bulgaristan
✎ Osmanlı Devleti, Balkan devletleri arasındaki bu mücadeleyi fırsat bilerek Kırklareli
ve Edirne (Doğu Trakya)’yi geri almıştır. Bu durum Osmanlı Devleti’nin Londra Antlaşması’nda belirlenen sınırları kabul etmediğini göstermektedir.
 II. Balkan Savaşı’nda Mustafa Kemal Bolayır Kolordusu Kurmay Başkanı, Enver Paşa
ise Çatalca Birlikleri Kurmay Başkanı olarak görev yapmıştır.
✎ II. Balkan Savaşı sonunda, Balkan devletleri kendi aralarında Bükreş Antlaşması’nı
imzalamışlardır. Osmanlı Devleti ise Bulgaristan ve Sırbistan ile ayrı ayrı İstanbul
Antlaşmaları’nı yaparken, Yunanistan ile Atina Antlaşması’nı imzalamıştır.
4. II. Balkan Savaşı’nda Bolayır Kolordusu
Kurmay Başkanı olan Mustafa Kemal;
I.
Edirne,
II. Kırklareli,
III. Selanik
bölgelerinden hangilerini işgalden kurtarmıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) I, II ve III
BALKAN SAVAŞLARINI BİTİREN ANTLAŞMALAR
Bükreş Antlaşması
(10 Ağustos 1913)
İstanbul Antlaşması
(29 Eylül 1913)
Atina Antlaşması
(14 Kasım 1913)
İstanbul Antlaşması
(13 Mart 1914)
~ 174 ~
 Balkan devletleri kendi aralarında imzalamıştır.
 Antlaşmaya göre;
- Manastır, Üsküp ve Priştina Sırbistan’a verilecek.
- Serez, Drama, Selanik ve Kavala Yunanistan’a verilecek.
- Dobruca ve Silistre Romanya’ya verilecek.
 Osmanlı Devleti ile Bulgaristan arasında imzalanmıştır.
 Bulgaristan Doğu Trakya’yı Osmanlı Devleti’ne bırakmış,
Meriç Nehri sınır kabul edilmiştir.
5. II. Balkan Savaşı sonrasında;
Osmanlı Devleti ile Yunanistan arasında imzalanan,
I.
II. Balkan devletlerinin kendi aralarında
imzaladıkları,
III. Osmanlı Devleti ile Bulgaristan arasında imzalanan
antlaşmalar aşağıdakilerden hangisinde
doğru olarak sıralanmıştır?
I
II
III
 Osmanlı Devleti ile Yunanistan arasında imzalanmıştır.
 Selanik, Yanya ve Girit Yunanistan’a bırakılmış ve Meriç
Nehri sınır kabul edilmiştir.
A)
Bükreş
Atina
İstanbul
B)
Atina
Bükreş
İstanbul
Atina
Bükreş
D)
Bükreş
İstanbul
Atina
 Osmanlı Devleti ile Sırbistan arasında imzalanmıştır.
 Sırbistan’da kalan Türklerin haklarının ve mallarının
korunması ile ilgili hükümler vardır.
E)
Atina
İstanbul
Bükreş
C) İstanbul
1-B
2-C
3-E
4-D
5-B
KPSS / Tarihin Pusulası
“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”
Balkan Savaşları’nın Genel Sonuçları
❆ Batı Trakya, Makedonya, Arnavutluk ve Ege Adaları (Bozcaada (Taşoz) ve
Gökçeada (İmroz) hariç) Osmanlı Devleti’nin elinden çıkmıştır.
❆ Osmanlı Devleti’nin Balkanlardaki varlığı “Doğu Trakya” ile sınırlı kalmıştır.
❆ Batı Trakya (Gümülcine, Dedeağaç, İskeçe, Kavala, Yanya, Serez ve İşkodra)
sorunu ortaya çıkmıştır.
❆ Osmanlı Devleti’nde merkezî yönetim saygınlığını kaybetmiştir.
❆ Meriç Nehri sınır olarak kabul edilmiş ve yaklaşık olarak bugünkü Batı sınırı
1.
I.
Batı Trakya,
II. Arnavutluk,
III. Doğu Trakya
Osmanlı Devleti yukarıdakilerden hangilerini Balkan Savaşları sonunda kaybetmiştir ?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) I, II ve III
belirlenmiştir.
❆ Osmanlı’da ülke içinde göç hareketleri yoğunlaşmıştır.
❆ Almanya’dan getirilen subaylarla Osmanlı ordusu yeniden yapılandırılmaya
çalışılmıştır.
❆ İttihat ve Terakki ülkenin yönetimini tümüyle ele geçirmiştir.
❆ Osmanlıcılık fikir akımı zayıflamış, Türkçülük fikir akımı güçlenmiştir.
2. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı Devleti’nin Balkan Savaşları sonunda kaybettiği yerlerden biri değildir?
A) Bosna Hersek
B) Makedonya
C) Batı Trakya
D) Arnavutluk
E) Ege Adaları
IV. I. DÜNYA SAVAŞI (1914-1918)
A. I. DÜNYA SAVAŞI’NIN NEDENLERİ
☸ GENEL NEDENLER
 Sanayi İnkılâbı sonrası süreçte ortaya çıkan sömürgecilik yarışı***
 Ham madde ve pazar arayışlarının uluslararası rekabete dönüşmesi***
 Fransız İhtilâli sonrasında ortaya çıkan milliyetçilik akımının etkisiyle her
milletin devlet kurmak istemesi
 Ülkeler arası silahlanma ve bloklaşmaların yaşanması
3. Aşağıdakilerden hangisi Birinci Dünya
Savaşı'nın genel nedenlerinden biridir?
A) İtalya'nın siyasî birliğini kurması
B) Fransa'nın Alsas-Loren'i kaybetmesi
C) Sömürgecilik arayışlarının artması
D) Almanya ve İngiltere arasındaki ekonomik rekabet
E) Rusya'nın Balkanlarda izlediği Panslavizm politikası
☸ ÖZEL NEDENLER
 Almanya ve İngiltere arasındaki ekonomik rekabet
 Fransa’nın 1871 Sedan Savaşı’nda Almanya’ya kaptırdığı Alsace-Loraiene
(Alsas Loren) bölgesini geri almak istemesi (kömür havzası rekabeti)
 Rusya’nın sıcak denizlere inme amacı ve Balkanlarda uyguladığı Panslavizm
politikası
4. I. Dünya Savaşı’nın nedenlerinden biri
olan devletlerarası rekabetin;
I.
ham madde gereksiniminin azalması,
II. silahlanmanın yoğunluk kazanması,
III. devletlerarası bloklaşmanın yaşanması
 Avusturya-Macaristan ile Rusya’nın Balkanlara hakim olma düşüncesi
durumlarından hangilerine ortam hazırladığı savunulabilir?
 İtalya ve Fransa’nın Kuzey Afrika’da sömürge rekabetine girmesi
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
 İtalya’nın Akdeniz’e egemen olma düşüncesi
C) Yalnız III
E) II ve III
 Japonya’nın Uzakdoğu’daki Alman sömürgelerini ele geçirmek istemesi
 Savaşın başlamasında etkili olan en önemli iki devlet Almanya ile İngiltere’dir.
5. I. Dünya Savaşı’nın çıkmasına yol açan
ilk savaş ilanı, aşağıdaki devletlerin hangileri arasında gerçekleşmiştir?
A) Almanya ile İngiltere
B. I. DÜNYA SAVAŞI’NIN BAŞLAMASI
✎ 28 Haziran 1914 tarihinde Avusturya-Macaristan Veliahdı Ferdinand ve eşinin,
Bosna Hersek’in başkenti Saraybosna’yı ziyareti esnasında Sırplı bir genç (Princep)
tarafından öldürülmesi I. Dünya Savaşı’nı başlatan kıvılcım olmuştur.
B) Avusturya-Macaristan ile Sırbistan
C) Avusturya-Macaristan ile Rusya
D) İngiltere ile İtalya
E) Almanya ile Fransa
✎ Avusturya-Macaristan’ın Sırbistan’a savaş açmasıyla I. Dünya Savaşı fiilen başla-
mış; Rusya Sırbistan’ın, Almanya ise Avusturya-Macaristan’ın yanında yer almıştır.
1-D
2-A
3-C
4-E
5-B
~ 175 ~
“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”
KPSS / Tarihin Pusulası
DEVLETLERARASI BLOKLAŞMALAR
1.
I.
İTTİFAK (BAĞLAŞMA)
DEVLETLERİ
Almanya,
II. Rusya,
İTİLÂF (ANLAŞMA)
DEVLETLERİ
III. Avusturya – Macaristan,
IV. Bulgaristan
 Almanya
 İngiltere
 Avusturya-Macaristan
 Fransa
 İtalya
 Rusya
SAVAŞ BAŞLADIKTAN SONRA
Yukarıdakilerden hangileri İttifak (Bağlaşma) Devletleri Grubu'nda yer almıştır?
A) I ve II
B) I ve III
D) I, II ve IV
C) II ve IV
E) I, III ve IV
2.
İngiltere
I.
 Almanya
 İngiltere
 Avusturya-Macaristan
 Fransa
 İtalya
 Rusya
IV. Rusya
 Osmanlı Devleti
 İtalya (taraf değiştiren devlet)
V. ABD
 Bulgaristan
 Japonya (ilk ayrılan devlet)
Yukarıdakilerden hangisi İtilaf (Anlaşma)
Devletleri’nden biri değildir?
 Yunanistan (son katılan devlet)
 ABD
II. Fransa
III. Almanya
A) I
B) II
C) III
D) IV
E) V
 Sırbistan
 Romanya
 Belçika
 Hollanda
 Portekiz
 Brezilya
3. I. Dünya Savaşı sürecinde 1915’te taraf
değiştirerek İtilaf Grubu’na geçen devlet
aşağıdakilerden hangisidir?
A) İtalya
 Çin
C. OSMANLI DEVLETİ’NİN I. DÜNYA SAVAŞI’NA GİRMESİ
✎ Osmanlı Devleti, Trablusgarp ve Balkan Savaşları’nın yaralarını henüz saramadığı
için savaşın başlangıcında tarafsız bir tutum sergilemiştir.
✎ İngiltere de yeni cephelerin açılmasını çıkarlarına uygun bulmadığı için Osmanlı
B) Bulgaristan
D) Rusya
C) Almanya
E) Romanya
4. Osmanlı Devleti'nin I. Dünya Savaşı'na
girmesine yol açan Yavuz ve Midilli gemileri aşağıdaki devletlerden hangisinin
limanlarını bombalamıştır?
A) İtalya
B) İngiltere
D) Rusya
C) Fransa
E) Yunanistan
Devleti’nin savaşa girmesini istememiştir.
✎ Osmanlı Devleti, siyasî yalnızlığına son vermek ve daha önce kaybettiği toprakları
geri alabilmek için önce İngiltere ve Fransa’ya yaklaşmak istemiş, ancak geri çevrilince Almanya ile yakınlaşmıştır.
✎ Bu yakınlaşma sonucunda Osmanlı Devleti ile Almanya arasında 2 Ağustos 1914
tarihinde bir ittifak antlaşması imzalanmıştır.
✎ Akdeniz’de İngilizlerden kaçan “Goeben” ve “Breslav” adlı iki Alman savaş gemisi
Çanakkale Boğazı’nı geçip Osmanlı Devleti’ne sığınmış, Osmanlı Devleti bu gemileri
satın aldığını bildirerek gemilere Türk bayrağı çekmiş ve isimlerini de “Yavuz” ve
“Midilli” olarak değiştirmiştir.
✎ Adları Yavuz ve Midilli olarak değiştirilen bu savaş gemileri, Alman Amiral Souchon
5. İngiltere Birinci Dünya Savaşı'nda, Osmanlı
Devleti'nin tarafsız kalmasını istemiş ve bu
doğrultuda çaba göstermiştir.
Osmanlı Devleti'nin aşağıdaki özelliklerinden hangisinin, İngiltere'nin bu yönde
bir politika izlemesini zorunlu kıldığı
savunulamaz?
A) Halifenin dinî gücü
B) Sanayi gücü
C) Boğazlara hâkimiyeti D) İnsan gücü
(Şuson) komutasında Karadeniz’e açılarak Ruslara ait Sivastopol ve Odessa limanlarını bombalamıştır.
E) Jeopolitik konumu
✎ Rusya bu gelişme sonrasında 31 Ekim 1914’te Osmanlı Devleti’ne savaş ilan etmiş,
böylece Osmanlı Devleti I. Dünya Savaşı’na girmiştir.
~ 176 ~
1-E
2-C
3-A
4-D
5-B
KPSS / Tarihin Pusulası
“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”
Osmanlı Devleti’nin Almanya’nın
Yanında Savaşa Girme Sebepleri
Almanya’nın Osmanlı Devleti’ni
Yanında Görme Sebepleri
 Balkanlarda ve Kuzey Afrika’daki toprak kayıplarını telâfi etmek
 Yeni cepheler açılmasını sağlayarak
savaşı daha geniş bir alana yaymak
ve böylece savaş yükünü hafifletmek
 Ege adalarını geri almak
 Osmanlı’nın stratejik konumundan
faydalanarak Boğazları korumak
 Siyasî yalnızlıktan kurtulmak
 Kapitülasyonlardan ve borçlardan
kurtulmak
 İngiliz sömürgelerini engellemek
 Orta Asya Türkleri ile birleşip Turancılık idealini gerçekleştirmek
 İttihat ve Terakki yönetiminin, özellikle de Enver Paşa’nın, Alman hayranlığı ve Almanya’nın kazanacağına
inanması
1. Osmanlı Devleti Birinci Dünya Savaşı'na
girerken;
I.
kaybettiği toprakları geri alma,
II. siyasî itibarını geri kazanma,
III. Turancılık idealini gerçekleştirme
hedeflerinden hangilerine ulaşmak istemiştir?
A) Yalnız I
 Süveyş Kanalı’nı ele geçirmek
B) Yalnız III
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
 Rusya’nın müttefikleriyle bağlantısını
kesmek
 Halifelik makamından faydalanmak
 Musul ve Kerkük petrollerinden faydalanmak
 Osmanlı Devleti’nin insan gücünden
faydalanmak
 Osmanlı Devleti I. Dünya Savaşı’na girerken sömürge elde etme amacı gütmemiştir.
2. Aşağıdakilerden hangisi Almanya'nın
Osmanlı Devleti ile ittifak yapmasının
amaçlarından biri değildir?
A) Yeni cepheler açarak savaşı geniş bir
alana yaymak
B) Osmanlı'nın insan gücü ve ham madde
kaynaklarından yararlanmak
C) Osmanlı'nın jeopolitik konumundan yararlanmak
D) Halifenin dinî nüfuzundan yararlanmak
E) Osmanlı'nın askerî teknolojisinden
yararlanmak
D. OSMANLI DEVLETİ’NİN SAVAŞTIĞI CEPHELER
✎ Osmanlı Devleti I. Dünya Savaşı’nda 2’si taarruz, 7’si savunma olmak üzere toplam
9 farklı cephede mücadele etmiştir. Savunma cephelerinin 4’ü ülke sınırları içinde,
3’ü müttefiklere yardım amaçlı olarak sınır dışında açılmıştır.
OSMANLI DEVLETİ’NİN SAVAŞTIĞI CEPHELER
3. Osmanlı Devleti’nin, I. Dünya Savaşı’na
Almanya’nın yanında girmesinde etkili
olan kişi aşağıdakilerden hangisidir?
A) Tevfik Paşa
B) Ahmet İzzet Paşa
C) Enver Paşa
Taarruz
Cepheleri
Savunma
Cepheleri
Yardım Amaçlı
Cepheler
 Kafkas (Doğu) Cephesi
 Çanakkale Cephesi
 Makedonya Cephesi
 Kanal (Süveyş) Cephesi
 Irak-Musul Cephesi
 Galiçya Cephesi
 Suriye-Filistin Cephesi
 Romanya Cephesi
 Hicaz-Yemen Cephesi
D) Salih Paşa
E) Damat Ferit Paşa
4. Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’nda
mücadele ettiği;
I.
Kafkas,
II. Çanakkale,
Sınır Dışı Cepheleri
☸ TAARRUZ (SALDIRI) CEPHELERİ
III. Kanal
cephelerinden hangileri taarruz amaçlıdır?
A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) I ve III
1) Kafkas (Doğu) Cephesi (Toprak Kazanılan Tek Cephe)***
C) I ve II
E) I, II ve III
✎ I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı coğrafyasında açılan ilk cephe Kafkas Cephesi’dir.
✎ Ruslara karşı mücadele edilen Kafkas Cephesi’nin açılmasında;
 Rusya’nın güneye ilerleyişini durdurmak
 Kafkaslardaki bağımsızlık mücadelesini desteklemek
 Orta Asya Türkleriyle bağlantı kurup Turancılık fikrini hayata geçirmek
5. Osmanlı Devleti'nin I. Dünya Savaşı'nda
toprak kazandığı tek cephe aşağıdakilerden hangisidir?
A) Çanakkale
B) Kafkas
D) Irak-Musul
C) Kanal
E) Makedonya
 Bakü petrollerini ele geçirmek
 Kafkaslar üzerinden Hindistan’a ulaşmak
gibi amaçlar etkili olmuştur.
1-E
2-E
3-C
4-D
5-B
~ 177 ~
“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”
KPSS / Tarihin Pusulası
✎ Enver Paşa komutasındaki Türk ordusu Sarıkamış Taarruzu’nda şiddetli soğuk, bu-
laşıcı hastalık ve açlık nedeniyle ağır kayıplar vermiştir. Binlerce asker Allahüekber
Dağları’nın eteklerinde soğuktan donarak şehit düşmüştür.
✎ Cephede askerî başarı sağlanamamış; Muş, Bitlis, Erzincan, Erzurum, Van ve Trab-
zon Rusların eline geçmiştir. Ancak, Çanakkale Cephesi’ndeki görevi bittikten sonra
Kafkas Cephesi’ne XVI. Kolordu Komutanı olarak atanan Mustafa Kemal, 6-7 Ağustos 1916’da Muş ve Bitlis’i Rusların elinden geri almıştır.
1. I. Dünya Savaşı’nda İtilaf Grubu’nda yer
alan Rusya, 1917’de Bolşevik İhtilâli’nin
çıkması üzerine aşağıdaki antlaşmalardan hangisi ile savaştan çekilmiştir?
A) Moskova
B) Brest-Litowsk
C) Versay
D) Nöyyi
✎ Osmanlı Devleti, Ermeni komitelerinin desteği ile isyanların büyüdüğünü görünce
E) Saint-Germain
birtakım önlemler almıştır. Osmanlı Dâhiliye Nezareti, 24 Nisan 1915’te Ermeni komite merkezlerinin kapatılması, belgelerine el konulması ve komite elebaşlarının
tutuklanmasını öngören bir genelge yayımlayarak ilgili merkezlere bildirmiştir.
 Bu genelge üzerine İstanbul’da Hınçak ve Taşnak Ermeni Komitelerinin elebaşılığını
2. Kafkas Cephesi’ne XVI. Kolordu Komutanı olarak atanan Mustafa Kemal;
I.
yapan 2345 kişi tutuklanmıştır. Ermenilerin “soykırım yıl dönümü” diye andıkları ve
her yıl Amerika Birleşik Devletleri’nin meclislerine getirilen “24 Nisan” günü meselesi, bu genelgenin yayınlandığı günü işaret etmektedir.
Van,
II. Muş,
III. Bitlis
şehirlerinden hangilerini Rus işgalinden
kurtarmıştır?
✎ Osmanlı Devleti’ne karşı Ruslara destek veren Ermeniler, 27 Mayıs 1915’te çıkar-
A) Yalnız I
tılan Ermeni Tehcir Yasası ile Suriye ve Lübnan’a zorunlu göçe tâbi tutulmuştur.
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
✎ Cephede savaş devam ederken Rusya’da 1917’de Bolşevik İhtilâli patlak verince,
Çarlık yönetimi yıkılmış ve Rusya Brest-Litowsk antlaşmasıyla savaştan çekilmiştir.
 Rusya’nın I. Dünya Savaşı’ndan çekilmesine ve böylece Kafkas Cephesi’nin de kapanmasına yol açan en önemli gelişme, Ekim 1917’de Bolşevik İhtilâli’nin çıkmasıdır.
3. Aşağıdakilerden hangisi I. Dünya Savaşı
sırasında Osmanlı Devleti’nin topraklarının paylaşıldığı gizli antlaşmalarda yer
alan devletlerden biri değildir?
✎ 3 Mart 1918 tarihinde Osmanlı Devleti ile Sovyet Rusya arasında imzalanan Brest-
A) ABD
Litowsk Antlaşması ile;
C) İtalya
B) Fransa
D ) İngiltere
E) Yunanistan
 Osmanlı Devleti 1878 Berlin Antlaşması esnasında kaybettiği Kars, Ardahan ve
Batum’u (Elviye-i Selâse) geri almıştır.
 Rusya I. Dünya Savaşı’ndan çekilmiştir. (Gizli antlaşmaları açıklamıştır.)
 Doğu Cephesi kapanmıştır.
✎ Bolşevik İhtilâli (Ekim Devrimi) sonrasında Rusya’daki yeni rejim (sosyalizm), kendi
ülkelerindeki sistemle (kapitalizm) ters düştüğü için İtilaf Devletleri tarafından tanınmamıştır.
✎ Kafkas Cephesi’nde yaşanan başarısızlık Türkçülük (Turancılık) fikrinin gerçekleşti-
rilemeyeceğini ortaya çıkarmıştır.
4.
I.
Kars,
II. Ardahan,
III. Artvin
Yukarıdakilerden hangileri Brest-Litowsk
Antlaşması ile Rusya’dan geri alınmıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
 Kafkas (Doğu) Cephesi, Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’nda toprak kazandığı tek
cephedir. (Kars-Ardahan-Batum)
5. I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin
Almanya’nın isteğiyle Kanal Cephesi’ni
açmasında;
2) Kanal (Süveyş-Mısır) Cephesi
I.
✎ Almanya’nın isteği ile Osmanlı Devleti tarafından açılan taarruz cephesidir.
II. Kafkaslardaki bağımsızlık mücadelesini
desteklemek,
✎ İngilizlere karşı mücadele edilen bu cephenin açılmasında;
 İngiltere’nin sömürgeleriyle olan bağlantısını kesmek
III. İngiltere’nin sömürgeleriyle olan bağlantısını kesmek
amaçlarından hangilerinin etkili olduğu
savunulabilir?
 İngiltere’ye sömürgelerinden gelen yardımı engellemek
A) Yalnız I
 Mısır’ı İngilizlerden geri almak
Mısır’ı İngilizlerden geri almak,
B) Yalnız II
D) I ve III
gibi amaçlar etkili olmuştur.
C) I ve II
E) I, II ve III
✎ Bahriye Nazırı Cemal Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu, 1915 yılında Süveyş Ka-
nalı’na iki kez taarruza geçmiş, ancak herhangi bir sonuç alınamamıştır.
~ 178 ~
1-B
2-E
3-A
4-C
5-D
KPSS / Tarihin Pusulası
“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”
✎ Osmanlı ordusunun geri çekilmesi üzerine İngilizler, Sina Yarımadası’nı ele geçirmiş
ve Suriye’ye kadar ilerlemişlerdir.
✎ Osmanlı Devleti bu mücadele sırasında Araplardan yardım alacağını düşünmüş, an-
cak Araplar bu savaşta İngilizlerin yanında yer almıştır.
 Arapların bu cephede İngilizleri desteklemesi İslâmcılık (Ümmetçilik) fikrinin sona
erdiğini, buna karşın Arap milliyetçiliğinin güç kazandığını göstermektedir.
1. Birinci Dünya Savaşı’nda Arapların, Osmanlı Devleti’ne karşı İngilizlerle birlikte
hareket etmesi, aşağıdaki fikir akımlarından hangisinin sona erdiğini göstermektedir?
A) Milliyetçilik
B) İslâmcılık
C) Türkçülük
D) Osmanlıcılık
☸ SAVUNMA CEPHELERİ
E) Adem-i Merkeziyetçilik
1) Çanakkale Cephesi (Zaferle Sonuçlanan Tek/Kapanan İlk Cephe)***
✎ Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’nda mücadele ettiği en önemli cephedir.
✎ İtilaf Devletleri tarafından;
 İstanbul ve Boğazları ele geçirerek Osmanlı Devleti’ni savaş dışı bırakmak
 Savaşı kısa süre içerisinde bitirmek
2. I. Dünya Savaşı’nda aşağıdaki cephelerden hangisi, Osmanlıların ve müttefiklerinin kararları dışında, İtilaf Devletlerinin
saldırısı ile açılmıştır?
A) Çanakkale
B) Makedonya
C) Kanal
D) Kafkas
 Siyasî, ekonomik ve askerî krizde olan müttefikleri Rusya’ya yardım götürmek
E) Suriye-Filistin
 Balkan uluslarını da savaşın içine çekmek
 İngiliz sömürge yollarının güvenliğini sağlamak
 Cephe sayısını azaltarak İtilaf Devletleri’nin yükünü hafifletmek
gibi amaçlarla açılmıştır.
✎ İngiliz ve Fransız donanmalarının 19 Şubat 1915’te Çanakkale Boğazı’nı bombala-
masıyla başlayan savaş, 18 Mart 1915’te Nusret Mayın Gemisi’nin döşediği mayınlar ve topçuların çabalarıyla Kumkale ve Seddü’lbahir’de zaferle sonuçlanmıştır.
✎ İtilaf Devletleri, Avustralyalı ve Yeni Zelandalı askerlerden oluşan Anzakların da
desteği ile 25 Nisan 1915’te Gelibolu Yarımadası’na asker çıkararak karadan saldırıya geçmiştir. Ancak burada da ünlü Türk topçusu Seyit Onbaşı destanlaşmıştır.
✎ Gelibolu Yarımadası’nda 19. Tümen Komutanı Yarbay Mustafa Kemal’in emrinde-
ki kuvvetler Anafartalar, Kireçtepe, Conkbayırı ve Arıburnu cephelerinde büyük
zaferler kazanmıştır. Bu zaferler İstanbul’un işgalini önlemiştir.
19. Tümen Komutanı Yarbay Mustafa Kemal Arıburnu’nda askerlere: “Size ben taarruz emretmiyorum, ölmeyi emrediyorum. Biz ölünceye kadar geçecek zaman zarfında yerimize başka kuvvetler ve kumandanlar geçecektir.” emrini vermiş ve savaşın
kaderini belirlemiştir.
✎ Çanakkale Boğazı’nı karadan da geçemeyeceklerini anlayan İtilaf Devletleri, 9 Ocak
3. Aşağıdakilerden hangisi Çanakkale Cephesi’nin açılma nedenleri arasında gösterilemez?
A) İstanbul ve Boğazları ele geçirerek
Osmanlı Devleti’ni savaş dışı bırakmak
B) İngiliz sömürge yollarının güvenliğini
sağlamak
C) Savaşı kısa süre içerisinde bitirmek
D) Siyasî, ekonomik ve askerî krizde olan
müttefikleri Rusya’ya yardım götürmek
E) Bakü petrollerini ele geçirmek
4. Çanakkale Cephesi’nde 19. Tümen Komutanı olan Mustafa Kemal’in;
I.
Anafartalar,
II. Conkbayırı,
III. Derne
cephelerinden hangilerinde gösterdiği
başarılar İstanbul’un işgalini önlemiştir?
A) Yalnız I
1916 tarihinde Gelibolu Yarımadası’ndan çekilerek cepheyi kapatmışlardır. Böylece
I. Dünya Savaşı’nda kapanan ilk cephe Çanakkale Cephesi olmuştur.
❆ Çanakkale Savaşlarının Sonuçları
 Ekonomik yönden yardım alamayan Rusya’da 1917 Bolşevik İhtilâli çıkmış ve Çarlık rejimi yıkılarak yerine Sovyet Rusya kurulmuştur.
 Osmanlı Devleti’nin ve I. Dünya Savaşı’nın süresi uzamıştır.
 İstanbul ve Boğazların işgali engellenmiştir.
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
5. Mustafa Kemal, “Size ben taarruz emretmiyorum, ölmeyi emrediyorum. Biz ölünceye
kadar geçecek zaman zarfında yerimize
başka kuvvetler ve kumandanlar geçecektir.” emrini vererek hangi savaşın kaderini belirlemiştir?
A) Sakarya Meydan Muharebesi
B) Büyük Taarruz
 Bulgaristan İttifak Devletleri’nin yanında savaşa dâhil olmuş, böylece Almanya ile
Osmanlı Devleti arasında kara bağlantısı sağlanmıştır.
C) Çanakkale Savaşları
 Eğitimli pek çok insan şehit düşmüş, eğitimli insan açığı ortaya çıkmıştır.
E) Kütahya-Eskişehir Muharebesi
D) Trablusgarp Savaşı
 Mustafa Kemal’e “Albay” rütbesi verilmiş ve bir lider olarak dünyaca tanınmıştır.
 Mustafa Kemal’in “Kurtuluş Savaşı”nın lideri olmasında etkili olmuştur.
1-B
2-A
3-E
4-D
5-C
~ 179 ~
“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”
KPSS / Tarihin Pusulası
2) Irak Cephesi
✎ Bu cephe İngiltere tarafından; Irak (Musul–Kerkük) ve İran’ın (Abadan) petrol kay-
naklarını korumak, sömürgelerini tehdit eden Alman ve Osmanlı kuvvetlerini engellemek ve Rusya’ya Kafkaslar üzerinden yardım ulaştırmak amacıyla açılmıştır.
1.
I.
Irak,
II. Suriye-Filistin,
✎ Halil Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu İngilizlere karşı Selman-ı Pak ve Kutü’l
III. Hicaz-Yemen
Yukarıdaki cephelerden hangilerinin açılmasında İngiltere’nin Rusya’ya yardım
ulaştırma amacı vardır?
Amare’de üstünlük sağlamış, İngiliz Generali Tawnshand tutsak edilmiştir. Ancak
bu başarının devamı getirilememiş ve İngilizler Musul’a kadar ilerlemişlerdir.
✎ Osmanlı Devleti Irak Cephesi’nde Musul ve Kerkük dışında tüm Irak’ı kaybetmiştir.
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
3) Suriye-Filistin Cephesi
✎ Mustafa Kemal’in I. Dünya Savaşı’nda görev yaptığı son cephedir.
2. I. Dünya Savaşı’nda;
I.
✎ Kanal Harekâtı’nın devamı sayılan bu cephede de İngilizlere karşı mücadele edil-
Kanal,
II. Suriye-Filistin,
miştir.
III. Hicaz-Yemen
✎ Bu cephede başarı sağlanamamış, Arapların (Şerif Hüseyin) da desteğini alan İngi-
cephelerinden hangilerinde, Arapların İngilizleri desteklemesi nedeniyle İslâmcılık (Ümmetçilik) fikri önemini kaybetmiştir?
lizler Kudüs ve Filistin’i ele geçirmiş, Suriye’ye kadar dayanmıştır.
✎ Arapların bu cephede de İngilizleri desteklemesi Ümmetçilik fikrinin sona erdiğini,
buna karşın Arap milliyetçiliğinin güç kazandığını göstermektedir.
A) Yalnız I
✎ Mustafa Kemal bu cephede, Alman General Limon Van Sanders komutasındaki Yıl-
dırım Orduları Komutanlığı’na bağlı 7. Kolordu Komutanı olarak görev yapmış ve
Halep’in kuzeyinde oluşturduğu savunma hattıyla düşman ilerleyişini durdurmuştur. Mustafa Kemal daha sonra Yıldırım Orduları Grup Komutanlığı’na atanmıştır.
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve III
E) I, II ve III
3.
 Mustafa Kemal’in I. Dünya Savaşı’nda
görev yaptığı son cephedir.
4) Hicaz-Yemen Cephesi
 Kanal Harekâtı’nın devamı sayılan bu
cephede İngilizlere karşı savaşılmıştır.
✎ İngilizler tarafından açılan bu cephede Osmanlı Devleti, Arap Yarımadası’ndaki İn-
Yukarıda özellikleri verilen cephe aşağıdakilerden hangisidir?
giliz ilerleyişini durdurmak ve kutsal yerleri korumak amacıyla mücadele etmiştir.
✎ Hicaz Emiri Şerif Hüseyin İngilizlerle işbirliği yaparak Osmanlı’ya karşı hareket et-
miştir. Bu durum da Ümmetçilik fikrinin sona erdiğini açıkça göstermektedir.
A) Çanakkale
B) Makedonya
C) Hicaz-Yemen
D) Kafkas
E) Suriye-Filistin
✎ İngilizlere karşı savaşılan bu cephede de başarı sağlanamamış, Hicaz ve Yemen
bölgesi Osmanlı hâkimiyetinden çıkmıştır.
4. I. Dünya Savaşı’nda;
I.
☸ MÜTTEFİKLERE YARDIM CEPHELERİ (Sınır Dışı Cepheleri)

Makedonya, Galiçya ve Romanya Cepheleri
✎ Osmanlı Devleti’nin sınırları dışında açılan cephelerdir.
Makedonya,
II. Galiçya,
III. Suriye-Filistin
cephelerinden hangileri Osmanlı Devleti’nin sınırları dışında mücadele ettiği
cephelerdir?
A) Yalnız I
✎ Osmanlı Devleti Bulgaristan ve Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’na yardım
B) Yalnız III
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
etmek için Osmanlı toprakları dışında Galiçya, Romanya ve Makedonya’da da mücadele etmiştir.
✎ Rusya, Romanya ve Fransa’ya karşı savaşılan bu cepheler Rusya’nın savaştan ayrıl-
ması ile kapanmıştır.
5. I. Dünya Savaşı’nda Mustafa Kemal;
I.
Çanakkale,
II. Kafkas,
 Mustafa Kemal I. Dünya Savaşı’nda sırasıyla;
 Çanakkale
 Kafkas
 Suriye-Filistin
ÇıKıŞ
şeklinde kodlanabilir.
III. Hicaz-Yemen
cephelerinden hangilerinde mücadele etmiştir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
cephelerinde mücadele etmiştir.
1-A
~ 180 ~
2-E
3-E
4-C
5-D
KPSS / Tarihin Pusulası
“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”
1. Birinci Dünya Savaşı’nın devam ettiği sırada İtilaf Devletleri Osmanlı topraklarını paylaşmak için kendi aralarında gizli antlaşmalar imzalamışlardır.
Aşağıdakilerden hangisi bu gizli antlaşmalardan biri değildir?
A) Sykes-Picot
B) Rethondes
C) Petrograt
D) Mac Mahon
E) Saint Jean de Maurienne
2. Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti
kutsal cihat ilan etmesine rağmen Araplar
İngilizlerle işbirliği yapmıştır.
Bu durumun oluşmasında etkili olan
antlaşma aşağıdakilerden hangisidir?
A) Petrograt Protokolü
B) Sykes-Picot Antlaşması
C) Londra Antlaşması
D) Mac Mahon Antlaşması
E) İstanbul Antlaşması
3. I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin
paylaşılmasıyla ilgili olarak;
I.
Londra,
II. Sykes-Picot,
I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin Savaştığı Cepheler
E. I. DÜNYA SAVAŞI SIRASINDA İMZALANAN GİZLİ ANTLAŞMALAR
✎ Antlaşmaların temel amacı Osmanlı Devleti’nin paylaşılmasıdır.
Antlaşmalar
İmzalayanlar
- İngiltere
İstanbul (Boğazlar)
- Fransa
(1915)
- Rusya
Londra (1915)
Sykes-Picot (1916)
-
İngiltere
Fransa
İtalya
Rusya
- İngiltere
- Fransa
- İngiltere
Mac Mahon (1916) - Hicaz Emiri
Şerif Hüseyin
Petrograd
Protokolü (1916)
Saint Jean de
Maurienne (1917)
- İngiltere
- Fransa
- Rusya
- İngiltere
- Fransa
- İtalya
III. Mac Mahon,
IV. Saint Jean de Maurienne
antlaşmalarından hangileri, İngiltere ve
Fransa’nın İtalya’yı yanlarına çekmek ve
İtalya’ya Anadolu’da verilecek yerleri belirlemek amacıyla imzalanmıştır?
A) I ve IV
İçeriği ve Özellikleri
B) I ve III
D) III ve IV
C) II ve III
E) I, II ve IV
- Boğazlar ve İstanbul Rusya’ya bırakılmıştır.
- Rusya da, İngiltere ve Fransa’nın Anadolu ve
Orta Doğu’daki çıkarlarını kabul etmiştir.
- Antalya çevresi İtalya’ya bırakılmış, ayrıca Oniki Ada ve Trablusgarp’taki İtalyan egemenliği
de kabul edilmiştir.
4. 1916’da İngiltere ile Hicaz Emiri Şerif Hüseyin arasında imzalanan ve Arap halkının Osmanlı Devleti’ne karşı ayaklanmasına karşın İngiltere’nin de Arapların bağımsızlığını tanımasını öngören gizli antlaşma aşağıdakilerden hangisidir?
- Bu antlaşmanın ardından İtalya, İtilaf Devletleri safına geçmiştir. (Taraf değiştirmiştir.)
A) Sykes-Picot Antlaşması
- Hayfa, Akka ve (Musul hariç) Irak bölgesi İngiltere’ye; Çukurova, Suriye, Lübnan ve Antakya
bölgesi ise Fransa’ya verilmiştir.
C) Mac Mahon Antlaşması
- Arap halkının Osmanlı Devleti’ne ayaklanmasına karşılık, İngiltere Arapların bağımsızlıklarını
tanıyacak ve büyük bir Arap İmparatorluğu kurulmasına yardımcı olacaklardı.
- İngiltere ve Fransa Boğazlar, Doğu Anadolu
Bölgesi ve Doğu Karadeniz kıyılarını Rusya’ya
bırakmışlardır.
B) Petrograt Protokolü
D) İstanbul Antlaşması
E) Saint Jean de Maurienne Antlaşması
5. I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin
paylaşılmasını öngören gizli antlaşmalarda aşağıdaki devletlerden hangisinin
imzası yoktur?
A) İngiltere
B) Fransa
D) İtalya
C) Rusya
E) Almanya
- Güneybatı Anadolu (Antalya, Aydın, Konya) ile
İzmir ve çevresi İtalya’ya bırakılmıştır.
1-B
2-D
3-A
4-C
5-E
~ 181 ~
“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”
KPSS / Tarihin Pusulası
 I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin paylaşılmasıyla ilgili, Londra ve Saint Jean
de Maurienne Antlaşmaları, İngiltere ve Fransa’nın İtalya’yı yanlarına çekmek ve
İtalya’ya Anadolu’da verilecek yerleri belirlemek amacıyla yapılmıştır.
 I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı Devleti’nin paylaşılması konusunda yapılan gizli
1. I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı Devleti’nin paylaşılması konusunda yapılan
gizli antlaşmaları dünya kamuoyuna duyuran devlet aşağıdakilerden hangisidir?
antlaşmalara Yunanistan katılmamıştır. Ayrıca Bolşevik İhtilâli nedeniyle savaştan
çekilen Rusya, yapılan bu gizli antlaşmaları dünya kamuoyuna duyurmuştur.
A) Rusya
B) Almanya
C) İtalya
D) ABD
E) Osmanlı Devleti
F. ABD’NİN SAVAŞA GİRMESİ (2 NİSAN 1917)
✎ I. Dünya Savaşı’nın başlarında tarafsızlığını ilan eden ABD’nin, İtilaf Devletleri’ne
yaptığı silah ve cephane ticareti Almanya ile ilişkilerini bozmuş ve 1917 yılından itibaren tarafsızlığını bozmak zorunda kalmıştır.
✎ Almanya, ABD’den silah ve cephane ticaretini durdurmasını talep etmiş, ancak bu
2. Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin paylaşılmasını öngören gizli antlaşmalara aşağıdaki devletlerden hangisi
katılmamıştır?
A) İtalya
isteği dikkate alınmayınca Atlas Okyanusu’ndaki ABD gemilerini batırmıştır.
✎ Bunun üzerine tarafsızlığını bozan ABD, 2 Nisan 1917’de Almanya’ya savaş açarak
C) İngiltere
B) Fransa
D) Yunanistan
E) Rusya
İtilaf Devletleri’nin yanında savaşa dâhil olmuştur.
✎ İtilaf Devletleri’nin Wilson İlkeleri’ni kabul edeceğini açıklaması da, ABD’nin İtilaf
Bloku’nda savaşa katılmasında etkili olmuştur.
 2 Nisan 1917’de ABD’nin savaşa girmesi, savaşın kaderini değiştirmiş ve İtilaf Dev-
3. Aşağıdakilerden hangisi Wilson İlkelerinden biri değildir?
A) Yenilen devletler savaş tazminatı ödemeyecek
letleri’nin lehine kısa sürede sonuçlanmasına neden olmuştur.
B) Devletler arasında gizli antlaşmalar yapılmayacak
G. WİLSON İLKELERİ (8 Ocak 1918)
C) Devletler arasındaki sorunların çözümü
için bir uluslararası bir teşkilât kurulacak
✎ ABD Başkanı Woodrow Wilson’un, I. Dünya Savaşı sırasında yayımladığı ve temel
D) Her millet çoğunlukta olduğu bölgelerde
kendi geleceğini kendisi belirleyecek
amacı kalıcı barışın sağlanması ve sömürgeciliğin sona ermesini sağlamak olan 14
maddeden oluşan bildiridir.
E) Fransa, Alsace-Loraiene kömür havzasını Almanya’ya geri verecek
✎ İtilaf Devletleri, çıkarlarına ters düşse de ABD gibi önemli bir gücü kaybetmemek
için bu ilkeleri kabul ettiklerini açıklamışlar, ancak sözlerinde durmamışlardır.
✎ ABD, Wilson İlkeleri’nin kabul edilmesiyle İtilaf Grubu’na katılmıştır.
4.
Wilson İlkeleri’nin Önemli Maddeleri
❆ Her ulus kendi geleceğini kendisi belirleyecek. (Sömürgeciliğe karşı)
❆ Yenen devletler yenilenlerden toprak almayacak. (Bu madde İtilaf devletleri
tarafından Anadolu’nun işgal edilmesiyle ihlal edilecektir.)
❆ Yenilen devletler savaş tazminatı ödemeyecek.
❆ Devletlerarasında açık diplomasi olacak, gizli antlaşmalar yapılmayacak.
❆ Ekonomik engeller kaldırılacak ve aşırı silahlanmaya son verilecek.
I.
Devletlerarası gizli diplomasi yapılmayacak.
II. Yenilen devletler savaş tazminatı ödemeyecek.
III. Boğazlar her devletin ticaret gemilerine
açık olmayacak.
Yukarıdakilerden hangileri Wilson İlkelerinden biri değildir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
❆ Uluslararası sorunların çözümünü sağlayabilecek, her devletin temsilcisinden
C) Yalnız III
E) II ve III
oluşan uluslararası bir teşkilât kurulacak. (Cemiyet-i Akvam)
❆ Türk egemenliği altında yaşayan diğer milletler, çoğunlukta olduğu bölgelerde
kendi geleceğini kendisi belirleyecek. (Doğu Anadolu’da Ermeni Devleti kurma
düşüncesini gündeme getirecektir.)
❆ Osmanlı Devleti’nde Türklerin çoğunlukta olduğu bölgelerde Türk hâkimiyeti
kesin olarak sağlanacaktır.
❆ Boğazlar dünya devletlerinin ticaret gemilerine açık olacak. (Bu madde uluslar-
arası eşitlik prensibine aykırıdır. Ayrıca Osmanlı Devleti’nin egemenlik haklarını
sınırlandırmaktadır.)
❆ Almanya Alsace-Loraiene (Alsas Loren) bölgesini Fransa’ya geri verecek.
❆ Bağımsız bir Polonya Devleti kurulacak.
~ 182 ~
5. 18 Ocak 1918’de yayımlanan Wilson İlkelerine göre yeniden kurulması planlanan
devlet aşağıdakilerden hangisidir?
A) Yugoslavya
B) Polonya
C) Letonya
D) Estonya
E) Çekoslovakya
1-A
2-D
3-E
4-C
5-B
KPSS / Tarihin Pusulası
“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”
 Wilson İlkelerine göre yeniden kurulması planlanan devlet Polonya’dır.
 Wilson İlkeleri’nde dünya barışını korumak amacıyla Cemiyet-i Akvam’ın (Milletler
Cemiyeti) kurulması ilk kez gündeme gelmiştir.
 Wilson İlkeleri’nde, Türk egemenliği altındaki diğer milletlere kendi kendini yönetme hakkı (self determinasyon) verilmesi, azınlıkların ülke bütünlüğünü bozucu zararlı çalışmalarına (zararlı cemiyetlerin faaliyetlerine) dayanak oluşturmuştur.
✎ Anlaşma Devletleri’nin ABD Başkanı Wilson’un yayımladığı “Wilson Prensipleri”ne
uymaması üzerine, ABD “Monroe Doktrini”ne dayanarak dünya siyasetinden çekilmiştir.
1. Birinci Dünya Savaşı yıllarında meydana
gelen;
I.
Bolşevik İhtilâli nedeniyle Rusya'nın
savaştan çekilmesi,
II. ticaret ve yolcu gemilerinin batırılması
ile ABD'nin İtilaf Devletleri safında
savaşa girmesi,
III. Paris Barış Konferansı sırasında İngiltere'nin Doğu Akdeniz'deki çıkarlarını
koruma çabasına yönelmesi
gelişmelerinden hangileri daha önce Osmanlı toprakları üzerinde yapılan paylaşım planlarında değişiklik yapılmasına
neden olmuştur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
MONROE DOKTRİNİ (Yalnızlık Politikası)
ABD Başkanı James Monroe’nin 2 Aralık 1823 tarihinde kongreye sunduğu doktrindir.
Bu doktrin ABD dış politikası için önemli bir gelişmedir. Bu doktrine göre, Avrupa kıtasındaki herhangi bir olay ABD’yi ilgilendirmeyecek, ABD hiçbir ittifak ya da anlaşmaya
dâhil olmayacak, kendisi dışında gerçekleşen Avrupa olaylarına müdahil olmayacaktı.
2. Osmanlı Devleti, aşağıdakilerden hangisiyle I. Dünya Savaşı’ndan çekilmiştir?
A) Selanik Ateşkes Antlaşması
H. I. DÜNYA SAVAŞI’NI BİTİREN ATEŞKES ANTLAŞMALARI
B) Mondros Ateşkes Antlaşması
C) Sevr Antlaşması
D) Brest-Litowsk Antlaşması
Bulgaristan
Osmanlı Devleti
Avusturya-Macaristan
Selanik Ateşkesi (29 Eylül 1918)
E) Mudanya Ateşkes Antlaşması
Mondros Ateşkesi (30 Ekim 1918)
Willa Guiste Ateşkesi (3 Kasım 1918)
3. I. Dünya Savaşı’ndan sonra yenilen devletlerle imzalanan;
I.
Selanik,
II. Rethondes,
Almanya
Rethondes Ateşkesi (11 Kasım 1918)
✎ Bu ateşkes antlaşmaları I. Dünya Savaşı’nı fiilen bitirmiştir. Savaşın resmen sona
ermesi ise, esasları Paris Barış Konferansı’nda belirlenen barış antlaşmalarının imzalanması ile gerçekleşmiştir.
İ. I. DÜNYA SAVAŞI SONRASI İMZALANAN BARIŞ ANTLAŞMALARI
Almanya
Avusturya
Versailles (Versay)
Saint Germain (Sen Jermen)
III. Mondros
ateşkes antlaşmalarıyla savaştan çekilen
devletler aşağıdaki seçeneklerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
I
II
Avusturya
Macaristan
B) Bulgaristan
Osmanlı
Almanya
C) AvusturyaMacaristan
Osmanlı
Bulgaristan
D) Bulgaristan
Almanya
Osmanlı
E) Almanya
Avusturya
Macaristan
Osmanlı
(10 Eylül 1919)
Neuilly (Nöyyi)
(27 Kasım 1919)
Macaristan
Trianon (Triyanon)
(4 Haziran 1920)
4. Aşağıdakilerden hangisi Birinci Dünya
Savaşı’ndan sonra imzalanan barış antlaşmalarından biri değildir?
A) Mondros
Sevres (Sevr)
Osmanlı
A) Almanya
(28 Haziran 1919)
Bulgaristan
Osmanlı Devleti
III
(10 Ağustos 1920)
B) Triannon
D) Versay
1-C
2-B
C) Neuilly
E) Sevr
3-D
4-A
~ 183 ~
“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”
KPSS / Tarihin Pusulası
J. I. DÜNYA SAVAŞI’NIN SONUÇLARI
❆ Avrupa’nın ve dünyanın siyasî yapısı değişmiştir.
❆ Savaştan en kârlı çıkan devlet İngiltere olmuştur.
❆ Çekoslovakya, Yugoslavya, Polonya, Letonya, Litvanya, Estonya, Macaristan,
Türkiye gibi yeni devletler kurulmuştur.
❆ Avusturya-Macaristan ve Bulgaristan’dan alınan topraklar üzerine Yugoslavya
1. Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Avusturya-Macaristan ve Bulgaristan’dan alınan topraklar üzerine aşağıdaki devletlerden hangisi kurulmuştur?
A) Polonya
B) Yugoslavya
C) Letonya
D) Estonya
E) Çekoslovakya
devleti kurulmuştur.
❆ Rusya’da Komünizm, İtalya’da Faşizm, Almanya’da Nazizm (Nasyonal Sosya-
lizm) gibi baskıcı (totaliter) rejimler ortaya çıkmıştır.
❆ Dünya barışını korumak için uluslararası bir teşkilât olarak Cemiyet-i Akvam
(Milletler Cemiyeti) kurulmuştur.
❆ Sömürgeciliğin yerini Manda ve Himaye almıştır.
❆ Osmanlı, Avusturya Macaristan, Çarlık Rusya ve Almanya gibi büyük imparator-
luklar parçalanmış, ulus devletler ortaya çıkmıştır.
2. Birinci Dünya Savaşı’ndan en kârlı çıkan
devlet aşağıdakilerden hangisidir?
A) İtalya
B) Fransa
D) İngiltere
C) Almanya
E) Rusya
❆ Arapların Osmanlı Devleti’nden ayrılmasıyla İslâmcılık (Ümmetçilik) anlayışı
sona ermiştir.
❆ Tank, kimyasal silahlar ve denizaltı ilk kez I. Dünya Savaşı’nda kullanılmıştır.
❆ Kimyasal silah kullanımı Sivil Savunma Örgütleri’nin kurulmasına yol açmıştır.
❆ Savaştan umduğunu bulamayan devletler daha sonra II. Dünya Savaşı’nın çık-
masına neden olmuştur.
3. Aşağıdakilerden hangisi, I. Dünya Savaşı’ndan sonra kurulan devletlerden biri
değildir?
A) Polonya
B) Estonya
C) Arnavutluk
D) Yugoslavya
I. DÜNYA SAVAŞI’NA GENEL BİR BAKIŞ
E) Çekoslovakya
İngiltere
- Savaştan en kârlı çıkan devlet
ABD
- Savaşın kısa sürede bitmesini sağlayan devlet
İtalya
- Savaş esnasında (1915) taraf değiştiren devlet
Yunanistan
- Savaşa en son dahil olan devlet
Japonya
- Savaştan ilk çekilen devlet
Bulgaristan
- İtilaf Devletleri ile ilk ateşkes imzalayan devlet
Rusya
- Rejim değişikliği yaşanan devlet
C) Almanya-Japonya
ABD-Japonya
- Ekonomisi en fazla gelişen devletler
D) Bulgaristan-Yunanistan
4. I. Dünya Savaşı’na en son katılan devlet
ile savaştan ilk çekilen devlet aşağıdakilerden hangisinde birlikte verilmiştir?
A) Yunanistan-Japonya
B) ABD-Rusya
E) ABD-Almanya
K. MONDROS ATEŞKES ANTLAŞMASI (30 Ekim 1918)
✎ 1918 yılı sonlarına doğru Bulgaristan’ın savaştan çekilmesi Osmanlı Devleti ile Al-
manya arasındaki bağlantının kesilmesine yol açmış, Trakya ve İstanbul da olası bir
Yunan saldırısına karşı açık hâle gelmiştir.
✎ Bu süreçte İttihat ve Terakki Cemiyeti yönetimden çekilmiş, partinin yöneticileri de
(Cemal Paşa, Enver Paşa vb.) ülkeyi gizlice terk etmiştir.
✎ Mondros Ateşkesi imzalanmadan önce padişah V. Mehmet Reşat ölmüş, yerine
Padişah Vahdettin (VI. Mehmet) geçmiştir.
✎ İttihat ve Terakki’nin hükûmetten çekilmesi üzerine Ahmet İzzet Paşa sadrazamlı-
ğa getirilmiş ve yeni hükûmeti kurmuştur.
✎ Sadrazam Ahmet İzzet Paşa, devletin içinde bulunduğu durumu değerlendirerek
5. İttihat ve Terakki’nin hükûmetten çekilmesi üzerine kurulan ve devletin içinde
bulunduğu durumu değerlendirerek İtilaf
Devletleri’ne ateşkes isteğinde bulunup
Mondros Ateşkesi’nin imzalanmasına ön
ayak olan hükûmet aşağıdakilerden hangisidir?
A) Damat Ferit Paşa Hükûmeti
B) Tevfik Paşa Hükûmeti
C) Salih Paşa Hükûmeti
D) Ahmet İzzet Paşa Hükûmeti
E) Ali Rıza Paşa Hükûmeti
İtilaf Devletleri’ne ateşkes isteğinde bulunmuştur.
✎ Taraflar arasındaki görüşmeler 27 Ekim 1918 tarihinde Limni Adası’nın Mondros
Limanı’nda İngilizlere ait Agamemnon Zırhlısı’nda başlamıştır.
~ 184 ~
1-B
2-D
3-C
4-A
5-D
KPSS / Tarihin Pusulası
“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”
✎ Görüşmelerde Osmanlı Devleti’ni Bahriye Nazırı Rauf Bey (Orbay)’ın başkanlık et-
tiği heyet, İtilaf Devletlerini ise İngiliz Amiral Calthorpe (Kalthorp) temsil etmiştir.
MONDROS ATEŞKES ANTLAŞMASI
1. Mondros Ateşkes Antlaşması görüşmelerinde İtilaf Devletleri’ni aşağıdakilerden
hangisi temsil etmiştir?
A) İtalya
Osmanlı Devleti
İtilaf Devletleri
Bahriye Nazırı
Hüseyin Rauf Bey (Orbay)
İngiliz Amirali
Calthorpe (Kalthorp)
✎ Yapılan görüşmeler sonucunda, toplam 25 maddeden oluşan Mondros Ateşkes
Antlaşması 30 Ekim 1918’de imzalanmıştır.
a) Osmanlı Devleti’nin Mondros Mütarekesi’ni İmzalama Nedenleri
B) Fransa
D) Yunanistan
C) İngiltere
E) Rusya
2. Mondros Ateşkesi ile ilgili olarak, İtilaf
Devletleri’yle yapılan görüşmelerde, Osmanlı Devleti’ni aşağıdakilerden hangisi
temsil etmiştir?
A) Rauf Bey (Orbay)
B) Salih Paşa
C) Fethi Bey (Okyar)
❆ Wilson İlkelerinin kapsamına güvenilmesi
D) Refet Bey (Bele)
❆ İttihatçıların ülkeyi terk etmesi
E) Ali Rıza Paşa
❆ Osmanlı Devleti’nin askerî güçten yoksun olması
❆ Bulgaristan’ın savaştan çekilmesi sonucu Osmanlı Devleti’nin Almanya ile bağ-
lantısının kesilmesi
b) Antlaşmanın Önemli Maddeleri
☸ Osmanlı Devleti’nin Egemenlik Haklarını Kısıtlayan Hükümler
1. Çanakkale ve İstanbul Boğazları açılacak, bölgedeki istihkâmlar (askerî üsler) İtilaf
Devletleri tarafından işgal edilecektir.
 Bu madde ile Anadolu ve Trakya’nın bağlantısı kesilmiş, Osmanlı’nın toprak bütünlüğü bozulmuştur.
 Osmanlı Devleti’nin siyasi varlığı ve İstanbul tehdit altına girmiştir.
3. Mondros Ateşkes Antlaşması’nda, "Vilâyet-i Sitte’de bir karışıklık çıkarsa, İtilaf Devletleri bu bölgeye müdahale edebilecektir"
maddesine yer verilmesinin temel amacı
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Rusya’nın işgalini engellemek
B) Burada kurulabilecek bir Ermenistan
devleti için zemin hazırlamak
C) Bölgenin yeraltı zenginliklerine daha
kolay el koyabilmek
D) İngiltere’nin Hindistan ile olan bağlantısını korumak
E) Bu bölgedeki XV. Kolordu’yu etkisiz
bırakmak
2. İtilaf Devletleri güvenliklerini tehlikede gördükleri herhangi bir stratejik noktayı işgal edebileceklerdir. (7. madde)
 Osmanlı Devleti’nin egemenlik hakları kısıtlanmıştır.
 Anadolu’nun işgal edileceğinin ilk belirtisidir. İtilaflar bu maddeye dayanarak
Anadolu’yu işgal etmişlerdir.
 İtilaf Devletleri’nin Wilson İlkeleri’ne uymayacağını açıkça göstermiştir.
4. Mondros Ateşkes Antlaşması’nın aşağıdaki maddelerinden hangisi, İtilaf Devletleri’nin kendilerine karşı oluşabilecek direnişleri ve tepkileri engelleme amacına
yöneliktir?
A) Osmanlı ordusunun terhis edilmesi
3. Vilâyet-i Sitte’de (Bitlis, Elazığ, Diyarbakır, Erzurum, Van, Sivas) herhangi bir karışıklık çıkarsa İtilaf Devletleri bu bölgeleri işgal edebileceklerdir. (24. madde)
 Bu madde ile Doğu’da bir Ermenistan Devleti’nin kurulması amaçlanmıştır.
4. Hükûmet haberleşmeleri dışındaki tüm haberleşme araçları İtilaf Devletleri’nin denetimine girecektir.
 Bu madde ile İtilaf Devletleri kendilerine karşı oluşabilecek direnişleri ve tepki-
B) Toros Tünellerinin İtilaf Devletleri tarafından işgal edilmesi
C) Osmanlı demir yollarından İtilaf Devletlerinin yararlanması
D) Hükûmet haberleşmeleri dışındaki tüm
haberleşme araçlarının İtilaf Devletleri
denetimine verilmesi
E) İtilaf Devletleri’nin güvenliklerini tehdit
edecek bir durumda herhangi bir stratejik noktayı işgal etme hakkına sahip
olması
leri engellemek istemişlerdir.
 Bu madde aynı zamanda Osmanlı’yı savunmasız bırakma amacına yöneliktir.
1-C
2-A
3-B
4-D
~ 185 ~
“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”
KPSS / Tarihin Pusulası
5. Osmanlı Devleti, İttifak Devletleri ile tüm ilişkilerini kesecek, Alman ve Avusturya
uyruklu asker ve sivil memurlar Osmanlı topraklarını terk edecektir.
 Bu madde ile Osmanlı Devleti’nin diplomatik ilişkilerine sınırlama getirilmiştir.
 Osmanlı Devleti’nin diğer devletlerle ilişkilerine müdahale edilerek egemenlik
hakları kısıtlanmıştır.
☸ Askerî Hükümler
1. Sınırların denetlenmesi ve iç düzenin korunması için gerekli olan birlikler dışında
kalan Osmanlı orduları terhis edilecek, bütün savaş gemilerine, ordunun araç, gereç, silah ve cephanesine el konulacaktır.
 İtilaf Devletleri Osmanlı Devleti’ni savunmasız duruma düşürmeye, böylece işgalleri kolaylıkla gerçekleştirmeye çalışmışlardır.
1. Mondros Ateşkesi’nde yer alan askerî hükümler içinde, ordunun silah ve cephanesinin teslim edilmesi, boğazların idaresinin İtilaf Devletleri’ne bırakılması, Türk esirlerinin
serbest bırakılmaması gibi maddeler bulunmaktadır.
İtilaf Devletleri’nin bu hükümlerle ulaşmak istedikleri temel amaç, aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
A) Savunma gücünü kırarak, işgallere ortam hazırlamak
B) Osmanlı Devleti'nin donanmasına ve
askerî gücüne sahip olmak
C) Osmanlı Devleti'nin yetenekli komutanlarına kendi ordularında görev vermek
D) Osmanlı tersanelerine el koymak
E) Yeraltı kaynaklarını ele geçirmek
2. Osmanlı Devleti’nin elindeki bütün savaş esirleri serbest bırakılacak, buna karşılık
Türk esirler İtilaf Devletleri’nin denetiminde kalacaklardır.
 Bu madde ile devletlerarası eşitlik ilkesine uyulmamıştır.
3. Anadolu dışındaki Osmanlı birlikleri İtilaf Devletleri’ne teslim olacak, diğer yandan
İran ve Kafkasya’ya giren Osmanlı birlikleri derhal geri çekilecektir.
2. Mondros Ateşkes Antlaşması’nın aşağıdaki maddelerinden hangisi, uluslararası
eşitlik prensibine aykırıdır?
A) İtilaf Devletleri güvenliklerini tehdit edecek bir durumda herhangi bir stratejik
noktayı işgal edebilecektir.
B) Osmanlı ordusu terhis edilecektir.
☸ Ekonomik Hükümler
C) Osmanlı tersaneleri ve demir yollarından İtilaf Devletleri yararlanacaktır.
1. İtilaf Devletleri bütün liman ve tersanelerden yararlanabileceklerdir.
D) Hükûmet haberleşmeleri dışındaki tüm
haberleşme araçları İtilaf Devletleri’nin
denetimine bırakılacaktır.
2. Toros tünelleri, demir yolları ve deniz işletmeleri İtilaf Devletleri’ne bırakılacaktır.
3. İtilaf Devletleri kömür, akaryakıt ve benzeri maddeleri Anadolu’dan temin edecekler, bu maddelerin hiçbiri ihraç edilmeyecektir.
 İtilaf Devletleri bu ağır ekonomik hükümleri kabul ettirerek Osmanlı Devleti’nin
ekonomik bağımsızlığını elinden almış ve Osmanlı’yı kendilerine bağımlı hale
getirmeye çalışmışlardır.
c) Antlaşmanın Önemi ve Sonuçları
✎ Osmanlı Devleti’nin İtilaflar karşısında kayıtsız şartsız teslimiyeti anlamına gelen bu
ateşkes antlaşmasıyla, Osmanlı Devleti fiilen sona ermiştir.
E) Osmanlı Devleti’nin elindeki bütün savaş esirleri serbest bırakılacak, buna
karşılık Türk esirler İtilaf Devletleri’nin
denetiminde kalacaklardır.
3. Atatürk’ün, “…Osmanlı Devleti’nin müttefikleriyle beraber sürüklendiği acı mağlubiyetin yüz kızartacak bir sonucudur. Bu ateşkes maddeleri, Türk topraklarını yabancıların işgaline sunmuştur.” sözleriyle kastettiği antlaşma aşağıdakilerden hangisidir?
A) Sevr
B) Mondros
D) Ayastefanos
C) İstanbul
E) Mudanya
✎ Antlaşmadaki 7. madde Anadolu topraklarının işgaline, 24. madde ise Doğu Ana-
dolu’da bir Ermeni Devleti’nin kurulmasına zemin hazırlamıştır.
✎ Osmanlı Devleti bu antlaşmayı imzalarken Wilson İlkeleri’ne güvenmiş, ancak İtilaf
Devletleri, Wilson İlkeleri’ni dikkate almamış ve işgallere başlamışlardır.
✎ Anadolu’nun işgali karşısında Türk milletinin ilk tepkisi millî direniş kuvvetleri oluş-
turmak olmuştur.
✎ Mondros’un imzalanmasından sonra Osmanlı Devleti’nde hükûmet değişiklikleri
yaşanmıştır. Ahmet İzzet Paşa Hükûmeti 8 Kasım 1918’de istifa etmiş, yerine 11
Kasım 1918’de Tevfik Paşa Hükûmeti kurulmuştur.
✎ Padişah Vahdettin de 4 ay içerisinde seçimlere gitmek kaydıyla Mebusan Meclisi’ni
feshetmiştir. (21 Aralık 1918).
4. Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan sonra
İstanbul Hükûmeti'nin işgaller karşısında
sessiz kalması Türk milletinin tepkilerine yol
açmıştır.
Aşağıdakilerden hangisi, Türk Milleti’nin
gösterdiği bu tepkilerden biridir?
A) Batılı anlamda yeniliklerin yapılması
B) Rejimin değiştirilmesi
C) Millî direniş kuvvetlerinin oluşturulması
D) İstiklal Mahkemeleri'nin kurulması
E) Sevr Antlaşması’nın kabul edilmesi
✎ Bu karışıklık ortamında İtilaf Devletleri’nin baskısının iyice artması sonucu Osmanlı
Hükûmeti tekrar değişmiş, Tevfik Paşa Hükûmeti yerine, İngiliz manda ve himaye
yönetimini savunan Damat Ferit Paşa Hükûmeti kurulmuştur. (4 Mart 1919)
~ 186 ~
1-A
2-E
3-B
4-C
KPSS
K
/ Tarihin Pusulası
““XX. Yüzyılda
a Osmanlı De
evleti”
d)
d Mondros Ateşkes Anttlaşması Sonrasında Yaşaanan İşgallerr
✎ İtilaf Devlettleri, Mondros Ateşkesi’nden
n sonra I. Dünyya Savaşı sırassında imzaladık-
ları gizli anttlaşmaları yürü
ürlüğe koymak için işgallere bbaşlamışlardır.
1.
I.
Hatay,
H
II. M
Musul,
III. A
Antalya
MONDRO
OS ATEŞKESSİ SONRASI İŞGALLER
Mond
dros Ateşkes Antlaşması’nda
A
an sonra İng
giltere tarafından işgal edilen
n yerler
yukarrıdakilerden ha
angileridir?
A) Yaalnız I
İngiltere
F
Fransa
İtalyaa
 Musul
 Urfa*
 Antep*
 Maraş*
 Merzifon
 Samsun
 Eskişehir
 Kütahya
 Bilecik
 İstanbul
 Çanakkale
 İzmit
 Batum
 Kars
 Ad
dana
 Mersin
 Haatay
 Dö
örtyol
 Zo
onguldak
 Baalıkesir
 Bu
ursa
 Urrfa*
 An
ntep*
 Maraş*
 Antalyaa
 Kuşadaası
 Afyon
 Muğla
 Milâs
m
 Bodrum
 Marmaaris
 Fethiyee
 Konya
 Akşehi r
Yunanistan
 İzmir
 Manisa
 Akhisar
 Turgutlu
 Aydın
 Tekirdağ
 Midye
 Mondros AAteşkesi’nden sonra işgal edileen ilk yer Musuul’dur. (3 Kasım 1918)
B) Yaln
nız II
D) I ve II
C) Ya
alnız III
E) II ve III
2. Mond
dros Ateşkes Antlaşması’nda
A
an sonra işg
gallere karşı ilk
k silahlı direniş
ş aşağıdaki yyerlerden hang
gisinde başlam
mıştır?
A) İzm
mir
B) Mus
sul
D) Antalya
C) Dörrtyol
E) Aydın
3. Aşağ
ğıdakilerden ha
angisi Mondros
s Ateşkes A
Antlaşması’nda
an sonra İngilte
ere tarafınd
dan işgal edilip
p; daha sonra Suriye
S
İtilafn
nâmesi ile Fran
nsa’ya bırakılan
n yerlerdeen biridir?
A) Zoonguldak
B)) Adana
C) Konya
E) Antep
D) Antalya
 İşgallere kkarşı ilk direniş Fransızlara
F
karşşı Hatay-Dörtyool’da gerçekleşşmiştir.
 İlk Kuvây-ii Milliye Batı Anadolu’da (Ayvvalık’ta) Yunan lılara karşı kuruulmuştur.
4. Mond
dros Mütarekes
si’nden sonra;
I.
 İngilizler, M
Musul’a karşılıkk Urfa, Antep ve
v Maraş’ı Suriyye İtilafnâmesi ile Fransızlara
bırakmıştır.
A
Antalya,
II. K
Konya,
III. İzzmir,
IV. Zo
Zonguldak
illerin
nden hangileri İtalya tarafında
an işgal
edilm
miştir?
A) I vee II
B) I ve
e III
D
D) I, II ve IV
C) II ve
e IV
E) II, III ve IV
5. Mond
dros Ateşkes Antlaşması’nda
A
an sonra 3 K
Kasım 1918’de işgal edilen ilk
k yer
aşağııdakilerden hangisidir?
B) İstanbul
A) Haatay
D) Musul
1-B
B
2-C
İ
C) İzmir
E) Urfa
3-E
E
4-A
5-D
~ 187
1 ~
“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”
KPSS / Tarihin Pusulası
✎ 13 Kasım 1918’de İtilaf Devletleri İstanbul’a çıkarma yapmış; bu gelişme üzerine, o
dönemde Yıldırım Orduları Grup Komutanlığı’ndan ayrılarak İstanbul’a gelen Mustafa Kemal, karşılaştığı manzara karşısında “Geldikleri gibi giderler” demiştir.
✎ İşgaller karşısında Osmanlı yönetimi tepkisiz kalınca, Türk halkından işgallere karşı
gelen ilk tepki de direniş cemiyetleri kurmak olmuştur.
L. PARİS BARIŞ KONFERANSI (18 OCAK 1919)
✎ 32 devletin katılımıyla, I. Dünya Savaşı sonunda mağlup olan devletlerin durumla-
rını belirlemek, bu devletlerle yapılacak barış antlaşmalarının esaslarını tespit etmek ve barışın kalıcılığını sağlamak amacıyla toplanmıştır.
✎ Konferansa İngiltere, Fransa, Japonya, İtalya ve ABD hâkim olmuş, ancak etkili ol-
1. Mustafa Kemal Paşa, “Geldikleri gibi giderler.” sözünü, aşağıdaki gelişmelerin hangisinden sonra söylemiştir?
A) Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan sonra İstanbul’a geldiğinde
B) İstanbul’un işgali sonrasında Ankara’ya
geldiğinde
C) TBMM’nin açılması sonrası meclis başkanı seçildiğinde
D) İzmir’in işgali sonrasında yayımladığı
bildiride
E) Hatay-Dörtyol’da işgallere karşı ilk tepkinin ortaya çıkmasından sonra
ması beklenen ABD ve İtalya ise konferansta istediklerini elde edememişlerdir.
✎ Konferansta;
 Manda Sistemi resmîleşmiştir. Buna göre Arap Yarımadası, Irak, Suriye ve Filis-
tin’i manda sistemiyle yönetecek bir devletin atanmasına ve Doğu Anadolu’da
yine manda sistemiyle yönetilecek bir Ermeni Devleti’nin kurulmasına karar verilmiştir.
2. 18 Ocak 1919’da İtilaf Devletleri’nin düzenlediği Paris Barış Konferansı’nda Batı Anadolu’nun Yunanistan’a verilmesi;
I.
 Wilson İlkeleri’nin “sömürgecilik yapılmayacak” maddesine karşı Manda ve Himaye
fikri ilk kez Paris Barış Konferansı’nda ortaya atılmıştır.
 Almanya’nın toparlanmasına fırsat vermeden, ağır şartlar taşıyan bir antlaşma-
nın hazırlanması kararlaştırılmıştır.
Paylaşma tasarılarının değişmesi,
II. İtalya’nın tepki göstermesi,
III. Anlaşma devletleri arasında görüş ayrılıklarının yaşanması
gelişmelerinden hangilerine yol açmıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
 Wilson İlkeleri doğrultusunda ABD’nin isteği ile Cemiyet-i Akvam’ın (Milletler
C) I ve II
E) I, II ve III
Cemiyeti) kurulmasına karar verilmiştir.
 Paris Barış Konferansı’nda alınan karar doğrultusunda, dünya barışını sağlamak için
10 Ocak 1920’de Milletler Cemiyeti kurulmuştur.
 Gizli antlaşmalarda İtalya’ya verilmesi gereken İzmir ve çevresi, İngiltere’nin is-
tekleri doğrultunda Yunanistan’a bırakılmıştır. Bunun nedeni, İngiltere’nin bölgede (Doğu Akdeniz) güçlü bir İtalya yerine, kendi güdümünde olacak zayıf
bir Yunanistan’ı istemesidir.
 Paris Barış Konferansı’nda İzmir ve çevresinin Yunanistan’a verilmesi, İtilaf Devletleri
arasında ilk kez görüş ayrılıklarının ortaya çıkmasına neden olmuştur.
3. Paris Barış Konferansı'nda İngiltere ve
Fransa'nın Ortadoğu'yu ve diğer sömürgeleri paylaşabilmek için "Manda" denilen yeni bir sistemi öne sürmeleri, aşağıdakilerden hangisine karşı geliştirilen bir
politika niteliği taşımaktadır?
A) Bolşevik sistemine
B) Wilson İlkeleri’ne
C) Yayılmacı politikalara
D) İmparatorluk yapılarına
E) Demokratikleşmeye
 İtilaf Devletleri, konferansın sonunda Osmanlı Devleti dışında diğer İttifak Dev-
letleri ile imzalanacak barış şartları konusunda anlaşmış, ancak Osmanlı topraklarının paylaşımı konusunda uzlaşma sağlayamadıkları için, Osmanlı Devleti ile
yapılacak barış antlaşmasını ertelemişlerdir.
✎ Paris Barış Konferansı’nın başlamasının ardından ülke içinde artan tepkileri önle-
yebilmek için padişah ve İstanbul Hükûmeti birtakım önlemler almıştır. Bu önlemlerden bazıları şunlardır:
4. İstanbul Hükûmeti, Paris Barış Konferansı’nın başlamasıyla ülke içinde artan tepkileri önleyebilmek için;
I.
⇒ Azınlıkları yatıştıracak, Türkleri sükûnete çağıracak Nasihat (Öğüt) Kurulları oluş-
turulmuştur.
⇒ Halkı sükûnete davet eden bildiriler sık sık yayımlanmıştır.
⇒ Hükûmete yeniden güven sağlamak için Saltanat Şûrası toplanmıştır.
⇒ Mustafa Kemal IX. Ordu Müfettişi olarak Anadolu’ya gönderilmiştir.
Nasihat (Öğüt) Kurulları oluşturulması,
II. Mustafa Kemal’i IX. Ordu Müfettişi olarak Anadolu’ya gönderilmesi,
III. Saltanat Şûrası’nın toplanması
önlemlerinden hangilerini almıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
✎ Ancak Padişah ve İstanbul Hükûmeti’nin teslimiyetçi bir tutum sergilemesi, kurtu-
luş çareleri arayan halkın çeşitli bölgelerde cemiyetler kurmasına yol açmıştır.
~ 188 ~
1-A
2-E
3-B
4-E
KPSS / Tarihin Pusulası
“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”
M. İZMİR’İN İŞGALİ (15 MAYIS 1919)
✎ Paris Barış Konferansı’nda İzmir ve çevresini işgal etme hakkını elde eden Yunanis-
tan’ın en büyük destekçisi İngiltere olmuştur.
✎ Daha önce gizli antlaşmalarla İtalya’ya verilen İzmir ve çevresi, İngiltere’nin baskısı
ve sahte belgelerle ortaya attığı;
1. l. Dünya Savaşı yıllarında İtilaf Devletleri,
yaptıkları gizli antlaşmalarla Osmanlı Devleti'ni paylaşmışlardı. Ancak İtalya’nın payına
düşen İzmir ve çevresi Paris Barış Konferansı’nda Yunanistan'a verilmiştir.
 Türkler bölgedeki Hıristiyan halkı katletmek üzeredir.
İtilaf Devletleri’nin mevcut tutumlarındaki bu değişikliğin temel sebebi aşağıdakilerden hangisidir?
 Bölge, kültür ve coğrafi açıdan Yunanistan’ın doğal bir uzantısıdır.
A) İtalya’nın İtilaf güçlerine geç katılması
 Bölgede Rum nüfus çoğunluktadır.
gibi asılsız iddialarla Paris Barış Konferansı’nda İtalya’nın elinden alınarak, ABD ve
Fransa’nın da desteğiyle Yunanistan’a bırakılmıştır.
✎ Megalo İdea’yı (Büyük Ülkü) gerçekleştirmeyi, Batı Anadolu ve Trakya’yı toprakla-
rına katmayı ve Doğu Karadeniz’de Pontus Devleti’ni kurmayı hedefleyen Yunanistan, 15 Mayıs 1919’da Paris Konferansı’na dayanarak İzmir’e asker çıkarmıştır.
B) Fransa ve ABD'nin bu bölgenin İtalya’ya
verilmesini istememeleri
C) Doğu Akdeniz'de güçlü bir İtalya’nın yerine, İngiltere’ye bağlı bir Yunanistan'ın
tercih edilmesi
D) İngiltere ile İtalya’nın Yunanistan'ı kendilerine bağlamak istemeleri
E) İtalya’nın Türkiye ile yakınlaşması
Megalo İdea: Yunanistan’ın eski Bizans İmparatorluğu’nu yeniden canlandırma fikridir.
✎ İzmir halkı işgali önlemek için örgütlenmeye başlamış, bu doğrultuda İzmir Redd-i
İlhak Cemiyeti oluşturulmuştur.
✎ Bölgedeki Rumların Yunanlıları sevinç gösterileriyle karşılaması ve yaşanan işgal
karşısında daha fazla dayanamayan Hukuk-u Beşer (İnsan Hakları) Gazetesi yazarı
Hasan Tahsin (Osman Recep Nevres) Yunanlılara ilk kurşunu atmıştır.
✎ İzmir’in işgalini protesto etmek için yurdun pek çok bölgesinde mitingler düzenlen-
miş ve bildiriler yayımlanmıştır. Nitekim 19 Mayıs 1919’da Fatih’te, diğeri 23 Mayıs
1919’da Sultanahmet’te olmak üzere iki büyük miting yapılmış; mitinglerde Halide
Edip (Adıvar), Nakiye Hanım, Selim Sırrı (Tarcan), Sait Bey ve Mehmet Emin (Yurdakul) millî duyguları coşturan ve işgalleri protesto eden konuşmalar yapmışlardır.
✎ Hasan Tahsin’in attığı ilk kurşun ile işgal karşısında yapılan miting ve konuşmalar,
millî bilincin uyanmasını ve Kuvây-i Milliye ruhunun doğmasını sağlamıştır.
2. Yunanlıların İzmir’i işgal etmesi öncelikle
aşağıdakilerden hangisinin yaşanmasına
yol açmıştır?
A) Ali Fuat Paşa’nın Batı Cephesi komutanlığına atanmasına
B) Damat Ferit Paşa Hükûmeti’nin istifa
etmesine
C) Türk ve Yunan askerleri arasında yeni
bir hat oluşturulmasına
D) Firarîler Hakkında Kanunu’nun çıkarılmasına
E) İzmir Redd-i İlhak Cemiyeti’nin kurulmasına
 İzmir’in işgalinin en önemli sonucu Kuvây-i Milliye ruhunu ortaya çıkarmasıdır.
☸ AMİRAL BRİSTOL RAPORU (11 EKİM 1919)
✎ İzmir’in işgali dünya kamuoyunda da yankılar uyandırmış, İstanbul Hükûmeti’nin
de isteğiyle, bölgede yaşanan olayların incelenmesi için komisyon kurulmuştur.
✎ ABD Yüksek Komiseri Amiral Bristol’un başkanlığında İngiltere, Fransa ve İtalya’nın
temsilcilerinden oluşan bu komisyon, bölgede yaptığı incelemeler sonucunda bir
rapor hazırlamıştır. Bu rapor “Amiral Bristol Raporu” adıyla anılmaktadır.
3. İzmir’in işgali sırasında Yunanlılara karşı ilk kurşunu atan Hukuk-u Beşer Gazetesi yazarı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Celâl Nuri
B) Hasan Tahsin
C) Yunus Nâdi
D) Vâsıf Çınar
E) Hasan Fehmi
✎ Amiral Bristol Raporu’na göre;
 Yunanlıların İzmir’i işgali haksız gerekçelere dayanmaktadır.
 Bölgede Türkler çoğunlukta olup, Rumların katledildiği iddiası doğru değildir.
 Bölgedeki katliamlardan tamamen Yunanlılar sorumludur.
4. Batı Anadolu'daki Yunan işgalinin haklı
bir gerekçeye dayanmadığı, ilk kez aşağıdaki uluslararası belgelerden hangisiyle dünya kamuoyuna duyurulmuştur?
 Bölgede yaşayan Hıristiyanların güvenliği tehlikede değildir.
A) Dr. Esat Işık Raporu
 Yunan askerleri bölgeden derhal çekilmeli ve yerlerine İtilaf Devletleri’nin kuv-
B) General Harbourd Raporu
vetleri yerleşmelidir.
C) Wilson İlkeleri
D) Amiral Bristol Raporu
E) Samsun Raporu
 Amiral Bristol Raporu, İzmir’in işgalinin haksızlığını ve Millî Mücadele’nin haklılığını
ortaya koyan ilk uluslararası belgedir.
1-C
2-E
3-B
4-D
~ 189 ~
“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”
KPSS / Tarihin Pusulası
☸ GENERAL MİLNE HATTI VE RAPORU (3 KASIM 1919)
✎ İngiliz Generali Milne’nin, Türk kuvvetleriyle İtilaf Devletleri kuvvetleri arasında bir
tampon bölge oluşturacak şekilde belirlediği sınırdır. (Milne Hattı)
1. Yunanlıların İzmir’i işgali konusunda;
I.
✎ Bu hattın belirlenmesinde temel amaç, Yunan kuvvetlerine zaman kazandırmaktır.
Amiral Bristol,
II. General Milne,
✎ Milne’nin belirlediği bu hat, Ayvalık’ın kuzeyindeki Aymazdağı’ndan güneye doğru
III. General Harbourd
raporlarından hangilerinin Türk varlığını
uluslararası alanda desteklediği savunulamaz?
Tatarköy, Keşelli, Sart, Bademlik, Umurlu ve Selçuk’tan geçiyordu.
✎ General Milne’nin hazırladığı raporda ise, Türk kuvvetlerinin bu hattın 3 km gerisi-
A) Yalnız I
ne çekilmesi, buna karşın Yunan kuvvetlerinin de bu hattın ilerisine geçmemeleri
belirtilmiştir.
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
✎ Yunanlıların bu hattı aşarak Soma ve Salihli cephelerinden taarruza geçmesiyle bu
yapay hat geçerliliğini yitirmiştir.
✎ Mustafa Kemal bu hatta uyulmamasını emretmiştir. Nitekim Anadolu’daki Kuvây-i
2.
Kilikyalılar,
I.
Milliye bu hattı tanımamıştır.
II. Etnik-i Eterya,
III. Millî Kongre,
IV. Teâli-i İslâm
Yukarıdakilerden hangileri Millî Mücadele’ye karşı çıkmıştır?
V. CEMİYETLER
A) I ve II
B) II ve IV
D) I, II ve IV
C) I ve III
E) II, III ve IV
CEMİYETLER
3.
Redd-i İlhak
I.
YARARLI (MİLLÎ)
CEMİYETLER
II. Mavri Mira
ZARARLI
CEMİYETLER
III. Kordos
IV. Etnik-i Eterya
V. İngiliz Muhipleri
Yukarıdakilerden hangisi millî varlığa zararlı cemiyetlerden biri değildir?
Azınlıkların Kurduğu
Zararlı Cemiyetler
Millî Varlığa Düşman
Cemiyetler
A) I
B) II
C) III
D) IV
E) V
4.
I.
 Trakya-Paşaeli Müdafaa-i
Heyet-i Osmaniyesi
 Vilâyet-i Şarkiye (Doğu
Anadolu) Müdafaa-i
Hukuk-ı Milliye Cemiyeti
 Trabzon Muhafaza-i
Hukuk-u Milliye Cemiyeti
 İzmir Müdafaa-i Hukuk-u
Osmaniye Cemiyeti
 İzmir Redd-i İlhak Cemiyeti
 Kilikyalılar Cemiyeti
 Millî Kongre Cemiyeti
 Kars İslâm Şûrası
 Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti
Maccabi,
 Pontus Rum Cemiyeti
 İngiliz Muhipleri Cem.
II. Hınçak-Taşnak,
 Mavri Mira (Kara Gün)
Cemiyeti
 Wilson Prensipleri Cem.
III. İngiliz Muhipleri
 Kürt Teâli Cemiyeti
 Etnik-i Eterya Cemiyeti
 Teâli-i İslâm Cemiyeti
Yukarıdakilerden hangileri azınlıkların
kurduğu zararlı cemiyetler arasındadır?
 Kordos Cem. (Rum Göçmenleri Komisyonu)
 Sulh ve Selâmet-i Osmaniye Fırkası
 Yunan Kızılhaçı
 Hürriyet ve İtilaf Fırkası
 Rum İzcilik Okulu
 Nigehban Askerî Cemiyeti
 Hınçak ve Taşnak-Sütyun
Cemiyetleri
 Trabzon Havâlisi Adem-i
Merkeziyet Cemiyeti
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
5.
I.
Pontus Rum
 Ermeni İntikam Alayları
II. Alyans-İsrailit
 Alyans - İsrailit Cemiyeti
III. Kordos
 Maccabi Cemiyeti
IV. Mavri Mira
 Millî Müdafaa (Mim Mim)
Grubu
V. Wilson Prensipleri
Yukarıdaki millî varlığa zararlı cemiyetlerden hangisi, özellik ve amaçları bakımından diğerlerinden farklıdır?
 Millî Karakol Cemiyeti
A) I
1-D
~ 190 ~
B) II
C) III
2-B
3-A
D) IV
4-C
E) V
5-E
KPSS / Tarihin Pusulası
“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”
A. YARARLI (MİLLÎ) CEMİYETLER
☸ Yararlı Cemiyetlerin Özellikleri
 İşgallere karşı Türk milletinden gelen ilk tepkidir.
1. Aşağıdakilerden hangisi millî cemiyetlerin özelliklerinden biri değildir?
 İstanbul Hükûmeti’nin işgallere karşı tepkisiz kalması üzerine kurulmuşladır.
A) Bağımsızlığın korunması ve milliyetçilik
düşünceleri oluşumunda temel etkendir.
 Bağımsızlığın korunması ve milliyetçilik düşünceleri bu cemiyetlerin oluşumunda
B) Ulusal bilincin uyandırılmasına katkıda
bulunmuşlardır.
temel etkendir.
C) İstanbul Hükûmeti tarafından desteklenmişlerdir.
 Cemiyetlerin kurulmasında azınlıkların zararlı faaliyetleri de etkili olmuştur.
D) İşgallere karşı halkın ilk tepkisidir.
 Ulusal bilincin uyanmasına katkıda bulunmuşlardır.
E) Sivas Kongresi’nde “Anadolu ve Rumeli
Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti” çatısı altında birleştirilmişlerdir.
 Kuvây-i Milliye Ruhu bu cemiyetlerin çalışmaları sonucu ortaya çıkmıştır.
 Wilson İlkeleri’ne güvenerek başlangıçta basın-yayın yoluyla mücadeleyi seçmişler-
se de, ileriki dönemde çoğunluğu silahlı mücadele yönüne kaymıştır.
 Milli Mücadele açısından en olumsuz yönleri, bölgesel kurtuluşu amaçlamaları ve
birbirinden kopuk hareket etmeleridir. (Milli Kongre Cemiyeti hariç)
 Sivas Kongresi’nde “Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti” çatısı altında
birleştirilmişlerdir. (Kurtuluş Savaşı’nı tek bir merkezden yönetme düşüncesi)
2. Mondros Ateşkes Antlaşmasından sonra
kurulan ilk “millî cemiyet” aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk-u
Milliye Cemiyeti
1) Trakya-Paşaeli Müdafaa-i Heyet-i Osmaniyesi
B) Trakya-Paşaeli Cemiyeti
✎ 2 Aralık 1918’de, I. Kolordu Komutanı Cafer Tayyar Bey’in yardımlarıyla Edirne’de
C) Redd-i İlhak Cemiyeti
D) İzmir Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti
kurulmuştur.
E) Millî Kongre Cemiyeti
✎ Mondros Ateşkesi sonrasında kurulan ilk millî cemiyettir.
✎ Cemiyetin amacı, Doğu Trakya’nın Rumlar tarafından işgalini önlemek ve bölgenin
Türklere ait olduğunu belgelerle ispat etmektir.
✎ Cemiyet, Yunan işgallerine ve Mavri Mira Cemiyeti’ne karşı mücadele etmiştir.
✎ Bu amaçla Edirne ve Lüleburgaz Kongreleri’ni düzenlemiştir.
✎ Bu cemiyet, Osmanlı Devleti’nin dağılması halinde Trakya’da yeni bir Türk devleti
(Trakya Cumhuriyeti) kurmayı amaçlamıştır.
✎ Yeni Edirne ve Ahali gazetelerini çıkararak görüşlerini dile getirmiştir.
3. Çıkardığı Fransızca “Le Pays” (Vatan) ve
Türkçe “Hadisat” ve “Albayrak” gazeteleri ile doğu illerinin Türk yurdunun ayrılmaz bir parçası olduğunu savunan millî
cemiyet aşağıdakilerden hangisidir?
A) İzmir Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti
B) Trabzon Muhafaza-i Hukuk Cemiyeti
C) Redd-i İlhak Cemiyeti
2) Vilâyet-i Şarkiye (Doğu Anadolu) Müdafaa-i Hukuk-u Milliye Cemiyeti
D) Kars İslâm Şûrası
✎ İstanbul’da kurulan cemiyet, daha sonradan merkezini Erzurum’a taşımıştır.
E) Vilâyet-i Şarkiye Müdafaa-i Hukuk-u
Milliye Cemiyeti
✎ Cemiyetin amacı, Doğu Anadolu’da kurulması planlanan Ermeni Devleti’ne engel
olmak ve bölgede meydana gelebilecek Ermeni çetelerinin işgallerine karşı bölge
halkını örgütlemektir. (Hınçak ve Taşnak Cemiyeti’ne karşı mücadele etmiştir.)
✎ Cemiyet, çıkardığı Fransızca Le Pays (Vatan) ve Türkçe Hadisat ve Albayrak gazete-
leri ile doğu illerinin Türk yurdunun ayrılmaz bir parçası olduğunu savunmuştur.
✎ Cemiyet, yayımladığı bir beyanname ile şu kararları almıştır:
4.
I.
Trakya-Paşaeli Cemiyeti,
 Bölgedeki Türk ve Müslüman nüfus hiçbir suretle göç etmeyecek,
II. Redd-i İlhak Cemiyeti,
 Derhal dinî, ekonomik, sosyal ve ilmî alanda örgütlenmeye gidilecek,
III. Trabzon Muhafaza-i Hukuk Cemiyeti
 Doğu illerini savunmak için birleşilecek
Yukarıdakilerden hangileri Osmanlı Devleti’nin dağılması halinde yeni bir Türk
devleti kurmayı amaçlamıştır?
✎ Bu kararların amacı, Doğu illerinde Türk egemenliğini meşrû kılmak ve bölgedeki
Türk nüfusunu azınlıklara oranla her yönden güçlü tutmaktır.
✎ Mustafa Kemal, Kâzım Karabekir, Rauf Orbay gibi millî Mücadele’nin liderlerini de
bünyesinde barındırmış, bu cemiyetin yardımlarıyla ileriki dönemde Erzurum Kongresi toplanmıştır.
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
1-C
2-B
C) Yalnız III
E) II ve III
3-E
4-A
~ 191 ~
“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”
KPSS / Tarihin Pusulası
3) Trabzon Muhafaza-i Hukuk-u Milliye Cemiyeti
✎ 12 Şubat 1919’da Trabzon merkezli kurulmuştur.
✎ Cemiyetin amacı, Trabzon ve yöresine yönelik Pontus Rum Devleti’nin kurulmasını
engellemek ve Ermeni iddialarına karşı bölge halkının haklarını savunmaktır.
1. Trabzon Muhafaza-i Hukuk-u Milliye Cemiyeti daha çok aşağıdaki cemiyetlerden
hangisinin çalışmalarına karşı faaliyet
yürütmüştür?
✎ Bu cemiyet Erzurum Kongresi’nin toplanmasına da yardımcı olmuştur.
A) Pontus Rum Cemiyeti
B) Hınçak Komitesi
C) Etnik-i Eterya Cemiyeti
4) İzmir Müdafaa-i Hukuk-u Osmaniye Cemiyeti
D) Teâli-i İslâm Cemiyeti
✎ İzmir’in Paris Barış Konferansı’nda alınan kararlarda Yunanlılara verileceği haberi
E) Mavri Mira Cemiyeti
üzerine kurulmuştur.
✎ Cemiyetin amacı, Batı Anadolu’nun Türklere ait olduğunu dünyaya duyurmaktır.
Ayrıca düşman işgaline karşı silahlı mücadele yapmayı da kabul etmiştir.
✎ Ancak bu cemiyet çeşitli sebeplerden ötürü etkili bir çalışma yapamamış, İzmir’in
işgalinden hemen önce, 14 Mayıs 1919’da adını değiştirerek İzmir Redd-i İlhak Cemiyeti olmuştur.
2. Adana (Çukurova) bölgesini işgallerden
korumak ve halkı Fransızlara ve güdümlerindeki Ermenilere karşı örgütlemek
amacıyla kurulan cemiyet aşağıdakilerden hangisidir?
A) Redd-i İlhak Cemiyeti
B) Millî Karakol Cemiyeti
5) İzmir Redd-i İlhak Cemiyeti
C) Kilikyalılar Cemiyeti
✎ 14 Mayıs 1919’da İzmir Müdafaa-i Hukuk-u Osmaniye Cemiyeti’nin adının değişti-
D) Millî Kongre Cemiyeti
E) Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan
Cemiyeti
rilmesiye kurulan cemiyettir.
✎ Cemiyetin amacı, İzmir’in işgalini önlemek ve bölgenin Türklere ait olduğunu dün-
yaya duyurmaktır.
✎ Redd-i İlhak Cemiyeti’nin önemli faaliyetlerinden biri Batı Cephesi’nin kurulmasını
sağlayan Balıkesir ve Alaşehir Kongreleri’ni düzenlemiş olmasıdır.
3. Aşağıdakilerden hangisi Millî Mücadele
karşıtı cemiyetlerden biri değildir?
6) Kilikyalılar Cemiyeti
A) Mavri Mira
B) Kilikyalılar
C) Hürriyet ve İtilaf
D) Pontus Rum
E) Teâli-i İslâm
✎ 1918’de İstanbul merkezli kurulmuş, daha sonra merkezini Adana’ya taşımıştır.
✎ Çukurova (Adana) Bölgesi’nin Türk vatanının bir parçası olduğunu belirterek, böl-
geyi Ermeniler ve Fransızlara karşı savunmayı amaçlamıştır.
4.
I.
 DİKKAT!
Bütün ulusal güçleri birleştirmek,
II. Türk halkının haklarını kamuoyuna duyurmak,
Değerli adaylar, ÖSYM’nin cemiyetlerle ilgili sorularında Kilikyalılar Cemiyeti sıklıkla üzerinde durulan konulardan biridir. Bunun sebebi, cemiyetin isminden kaynaklanmaktadır.
Kilikyalılar Cemiyeti, genelde isim olarak “zararlı” cemiyet ismi gibi algılanabilmektedir. Bu noktada ÖSYM, bu ayrımı yapmaları noktasında adaylara Kilikyalılar Cemiyeti ile zararlı cemiyetleri bir arada sorabilmektedir.
III. Millî Mücadele karşıtı faaliyetlere karşı
basın ve yayın yoluyla cevap vermek
Yukarıdakilerden hangileri Millî Kongre
Cemiyeti’nin amaçları arasında yer alır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
7) Millî Kongre Cemiyeti
5.
✎ 29 Kasım 1918’de Dr. Esat Işık önderliğinde İstanbul’da kurulmuştur.
I.
✎ Diğerlerinden farklı olarak mücadeleye bir bütün olarak yaklaşmış, bütün millî güç-
II. Kilikyalılar Cemiyeti,
leri birleştirmeyi amaçlamış ve mücadeleyi basın-yayın yoluyla yürütmüştür.
✎ Millî Kongre Cemiyeti, Türklere yönelik haksız propagandalara basın-yayın yoluyla
cevap vermek, Türk milletinin haklarını ve tarihî özelliklerini duyurmak ve millî birliği sağlamak gibi amaçlar gütmüştür.
C) I ve II
E) I, II ve III
Millî Kongre Cemiyeti,
III. Trakya Paşaeli Cemiyeti
Yukarıdaki cemiyetlerden hangileri daha
çok ulusal niteliğe sahiptir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
✎ Millî Kongre Cemiyeti’nin bir diğer amacı, özellikle Rum ve Ermenilerin Paris Barış
C) Yalnız III
E) II ve III
Görüşmeleri’ndeki isteklerine karşı gereken girişimlerde bulunmak olmuştur.
✎ Cemiyet Arapça, Fransızca ve İngilizce yayınlar çıkarmıştır.
~ 192 ~
1-A
2-C
3-B
4-E
5-A
KPSS / Tarihin Pusulası
“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”
✎ Cemiyetin kurucularından olan Dr. Esat Işık, “Kuvây-i Milliye” tabirini ilk kez hazır-
ladığı raporlarında kullanmıştır.
 Millî Kongre Cemiyeti kurucularından Dr. Esat Işık’ın hazırladığı rapor “Dr. Esat Işık
1. “Kuvây-i Milliye” kelimesi ilk kez aşağıdaki belgelerden hangisinde yer almıştır?
A) Amasya Genelgesi
Raporu” adıyla bilinmektedir. Rapor, ilk kez “Kuvây-i Milliye” sözünün geçtiği belge
olması yönünden son derece önemlidir.
B) General Harbourd Raporu
C) Samsun Raporu
D) Amiral Bristol Raporu
E) Dr. Esat Işık Raporu
8) Kars İslâm Şûrası (Cenub-i Garbî Kafkas Hükûmeti)
✎ 5 Kasım 1918’de kurulmuştur.
✎ Cemiyet, Osmanlı Devleti’nin dağılması halinde Güney Kafkasya’da yeni bir devlet
kurmayı amaçlamıştır.
✎ 30 Kasım 1918’de Kars’ta toplanan kongrede Millî İslâm Şûrası Hükûmeti’ni, 17-18
Ocak 1919 tarihlerinde toplanan ikinci kongrede ise “Cenub-i Garbî Kafkas Hükûmeti Muvakkat-ı Milliyesi”ni (Güneybatı Kafkasya Geçici Hükûmeti) kurmuştur.
✎ Cemiyet Ermenilere karşı mücadele etmiş, ileri dönemde toplanacak olan Erzurum
Kongresi’ne temsilci göndermiştir.
2.
I.
Millî Karakol Cemiyeti,
II. Kars İslâm Şûrası,
III. Mim Mim Grubu
Yukarıdakilerden hangileri Osmanlı Devleti’nin dağılması halinde Güney Kafkasya’da yeni bir devlet kurmayı amaçlamıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
9) Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti
✎ Mustafa Kemal’in isteği ile 5 Kasım 1919’da Sivas’ta kurulmuştur.
✎ Cemiyet, düşman ilerleyişi karşısında protesto mitingleri düzenlemiş, ayrıca ordu
için yardım kampanyaları tertiplemiştir.
10) Millî Karakol Cemiyeti (Gizli)
✎ İstanbul’dan Anadolu’ya sevkiyat işlerini yürütmüştür.
✎ Yasal izni olmadığı için, cemiyet faaliyetlerini gizlice sürdürmüştür.
3. 5 Kasım 1919’da Mustafa Kemal’in isteği
ile Sivas’ta kurulan, düşman ilerleyişi
karşısında protesto mitingleri düzenleyen ve aynı zamanda ordu için yardım
kampanyaları tertipleyen cemiyet aşağıdakilerden hangisidir?
A) Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan
B) Mim Mim Grubu
C) Redd-i İlhak
D) Vilâyet-i Şarkiye Müdafaa-i Hukuk-u
Milliye
E) Millî Kongre
11) Millî Müdafaa (Mim Mim) Grubu
✎ İstanbul’dan Anadolu’ya silah ve cephane kaçırılması ve Millî Mücadele taraftarla-
rının Anadolu’ya geçmelerinde yararlı faaliyetler sürdürmüştür.
✎ Ayrıca bu dernek, Millî Mücadele’ye destek olmak adına topladığı istihbarat bilgile-
rini Anadolu’ya göndermiştir.
B. ZARARLI CEMİYETLER
☸
4. İstanbul’dan Anadolu’ya silah ve cephane kaçırılması, asker-sivil birçok kişinin
Millî Mücadele’ye katılmak üzere İstanbul’dan Ankara’ya geçmesi konusunda
yararlı hizmetleri olan grup, aşağıdakilerden hangisidir?
A) Millî Kongre
B) İstiklâl
C) Redd-i İlhak
D) Tesânüd
E) Mim Mim
Azınlıkların Kurduğu Zararlı Cemiyetler
1) Pontus Rum Cemiyeti (Rum)
✎ Trabzon merkezli kurulmuştur.
✎ Pontus Rum İmparatorluğu’nu yeniden canlandırmayı hedeflemiştir.
✎ İstanbul’daki Rum Patrikhanesi tarafından desteklenmiştir.
5. Bizans İmparatorluğu’nu yeniden canlandırmak (Megalo İdea) amacı ile İstanbul Rum Patrikliği tarafından kurulan cemiyet aşağıdakilerden hangisidir?
A) Yahudi Alyans Cemiyeti
B) Pontus Rum Cemiyeti
C) Yunan Kızılhaçı
D) Mavri Mira Cemiyeti
2) Mavri Mira (Kara Gün) Cemiyeti (Rum)
E) Taşnak ve Hınçak Cemiyeti
✎ 1919 sonlarına doğru İstanbul Rum Patrikliği tarafından İstanbul’da kurulmuştur.
✎ Amacı, Bizans İmparatorluğu’nu yeniden canlandırmaktır. (Megalo İdea)
1-E
2-B
3-A
4-E
5-D
~ 193 ~
“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”
KPSS / Tarihin Pusulası
✎ Mavri Mira Cemiyeti, azınlıkların kurduğu cemiyetler içerisinde en etkili olan ve en
geniş kapsamlı faaliyet gösteren cemiyettir.
✎ Yunan Kızılhaçı, Yunan Göçmenler Komisyonu, Rum İzcilik Okulu, Rum Patrikhanesi
ve Trakya Komitesi bu cemiyeti desteklemiştir.
1.
I.
Kordos,
II. Etnik-i Eterya,
III. Maccabi,
3) Etnik-i Eterya Cemiyeti (Rum)
IV. Taşnak-Sütyun
✎ Rumlar tarafından kurulan ilk cemiyettir.
Yukarıdakilerden hangileri Rumlar tarafından kurulmuştur?
✎ Önceleri Yunanistan’ın bağımsızlığı için faaliyet gösteren cemiyet, daha sonra ise
Bizans İmparatorluğu’nu yeniden canlandırmak (Megalo İdea) amacıyla faaliyetlerini sürdürmüştür.
A) I ve II
B) II ve IV
D) I, II ve IV
C) I ve III
E) II, III ve IV
✎ Bir diğer amacı da Pontus Rum İmparatorluğu’nu yeniden canlandırmaktır.
✎ Mavri Mira ve Pontus Rum Cemiyetleri ile ortak çalışmalar yürütmüştür.
4) Kordos Cemiyeti (Rum Göçmenleri Komisyonu) (Rum)
✎ Mavri Mira Cemiyeti’ni destekleyen bir cemiyettir.
✎ Gizli adı “Kordos” olan ulusal mücadele karşıtı bu kuruluş, Rum Göçmenleri Mer-
kez Komisyonu adıyla bilinmektedir.
✎ Temel amaçları; İstanbul, Trakya, Trabzon, İzmir gibi yörelerde düzeni bozmak,
Yunanistan’dan gelen özel görevlileri Rum göçmeni gibi göstererek Doğu Karadeniz
çevresine yerleştirmek ve bu yörelerdeki Rum azınlığın sayısını çoğaltmaktır.
2. Yunanistan’dan gelen görevlileri Rum
göçmeni gibi göstererek Doğu Karadeniz çevresine yerleştirmek ve bu yörelerdeki Rum azınlığın sayısını çoğaltmak
amacıyla kurulan, gizli adı Kordos olan
millî mücadele karşıtı örgüt aşağıdakilerden hangisidir?
A) Yunan Kızılhaçı
B) Rum İzcilik Okulu
C) Pontus Rum Cemiyeti
D) Mavri Mira Cemiyeti
5) Hınçak ve Taşnak-Sütyun Cemiyetleri (Ermeni)
E) Rum Göçmenleri Komisyonu
✎ Hınçak Cemiyeti, Ermeni Patriği Zaven Efendi tarafından 1887 yılında Cenevre’de
kurulmuştur.
✎ 1890’da Tiflis’te kurulan Taşnak-Sütyun Cemiyeti ise Doğu Anadolu’da bağımsız bir
Ermeni Devleti kurmayı amaçlamıştır.
✎ Adana’da kurulan Ermeni İntikam Alayı da bu cemiyetlerin yanı sıra Çukurova çev-
resinde faaliyet göstermiştir.
3. 1890’da Tiflis’te kurulan ve temel amacı
Doğu Anadolu’da bağımsız bir Ermeni
Devleti kurmak olan millî mücadele karşıtı cemiyet aşağıdakilerden hangisidir?
A) Maccabi Cemiyeti
6) Alyans - İsrailit ve Maccabi Cemiyetleri (Yahudi)
✎ İstanbul’da “Gençlik Teşkilâtı” adıyla kurulan bu cemiyetler, Yahudilerin Anadolu’-
daki çıkarlarını korumayı ve ileriki süreçte İsrail Devleti’ni kurmayı amaçlamıştır.
☸
B) Taşnak-Sütyun Cemiyeti
C) Pontus Rum Cemiyeti
D) Etnik-i Eterya Cemiyeti
E) Mavri Mira Cemiyeti
Millî Varlığa Düşman Cemiyetler
 Saltanat ve hilâfet yanlısı olup, Türkler tarafından kurulmuşlardır.
 Anadolu’da başlayan “Kuvây-i Milliye” hareketini hayalcilikle suçlamışlardır.
 İtilaf Devletleri tarafından desteklenmiş, manda ve himaye fikrini savunmuşlar ve
Anadolu’da millî bilinci yok etmeye çalışmışlardır.
4. 1919’da İstanbul’da kurulan, üyeleri arasında Damat Ferit Paşa ve bazı devlet
adamlarının da yer aldığı zararlı cemiyet
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Wilson Prensipleri Cemiyeti
B) Teâli-i İslâm Cemiyeti
1) İngiliz Muhipleri Cemiyeti
C) Kürt Teâli Cemiyeti
✎ 1919’da Sait Molla tarafından İstanbul’da kurulmuştur.
D) İngiliz Muhipleri Cemiyeti
✎ Kurtuluşun ancak İngiliz himayesine (mandaterliğine) girmekle mümkün olacağını
E) Sulh ve Selâmet-i Osmaniye Fırkası
savunmuştur.
✎ Padişah Vahdettin ve Sadrazam Damat Ferit Paşa cemiyetin üyeleri arasındadır.
~ 194 ~
1-A
2-E
3-B
4-D
KPSS / Tarihin Pusulası
“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”
2) Wilson Prensipleri Cemiyeti
✎ Kurucuları arasında Halide Edip Adıvar, Refik Halit Karay ve Yunus Nadi vardır.
1.
✎ Kurtuluşun ancak ABD’nin himayesine (mandaterliğine) girmekle mümkün olabi-
I.
leceğini savunmuştur.
İngiliz Muhipleri Cemiyeti,
II. Wilson Prensipleri Cemiyeti,
✎ Cemiyetin kurucuları, Sivas Kongresi’nde “manda ve himaye” fikrinin kesin olarak
III. Hürriyet ve İtilaf Fırkası
reddedilmesiyle birlikte Millî Mücadele’ye katılmışlardır.
Yukarıdakilerden hangileri Millî Mücadelenin aksine, vatanın kurtuluşu için manda ve himaye fikrini savunmuştur?
A) Yalnız I
3) Kürt Teâli Cemiyeti
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
✎ Wilson İlkeleri’ne dayanarak, İngiltere’nin himayesinde Güneydoğu Anadolu’da ba-
ğımsız bir Kürdistan Devleti kurmayı amaçlamıştır.
✎ İngilizler ve Ruslar tarafından desteklenmiş olmasına rağmen, bölge halkı tarafın-
dan destek görmemiştir.
2.
I.
4) Teâli-i İslâm Cemiyeti
✎ İstanbul’da kurulmuş olup, vatanın kurtuluşunun saltanat ve hilâfete bağlı olmakla
mümkün olabileceğini savunmuştur.
✎ Cemiyet özellikle Hürriyet ve İtilaf Fırkası tarafından desteklenmiştir.
✎ Millî Mücadele’ye karşı çıkan Konya İsyanı’nda önemli rol oynamış, ancak halktan
fazla destek görememiştir.
Teâli-i İslâm Cemiyeti
II. Nigehban Askerî Cemiyeti
III. İngiliz Muhipleri Cemiyeti
IV. Kürt Teâli Cemiyeti
V. Sulh ve Selâmet-i Osmaniye Fırkası
Yukarıdakilerden hangileri İtilaf Devletleri’ne direnmenin yararsız olduğunu, kurtuluşun ancak padişah, halife ve hükûmetin emirlerine bağlı kalmakla gerçekleşebileceğini savunmuştur?
A) I ve II
5) Sulh ve Selâmet-i Osmaniye Fırkası
B) I ve V
D) II ve V
C) III ve IV
E) IV ve IV
✎ Vatanın kurtuluşunun saltanat ve hilâfete bağlı kalmakla mümkün olabileceğini sa-
vunmuştur.
✎ Millî Mücadele’ye karşı çıkmış, Damat Ferit Paşa Hükûmeti’ni desteklemiştir.
6) Hürriyet ve İtilaf Fırkası
✎ 1911’de İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin karşıtı olarak kurulan bu fırka, dönemin en
büyük muhalefet partisidir.
✎ TBMM’ye karşı çıkan isyanları desteklemiş, manda ve himayenin en iyi çözüm yolu
olduğunu benimsemiştir.
3. Aşağıdakilerden hangisi, Türk ve Müslümanların kurduğu Millî Mücadele karşıtı
cemiyetlerden biri değildir?
A) İngiliz Muhipleri Cemiyeti
B) Hürriyet ve İtilaf Fırkası
C) Kürt Teâli Cemiyeti
D) Wilson Prensipleri Cemiyeti
E) Mavri Mira Cemiyeti
✎ Millî Mücadele’yi yok etmeye çalışan bu fırka, Alemdar ve Peyam-ı Sabah gazete-
lerinde görüşlerini yayımlamıştır.
7) Nigehban Askerî Cemiyeti
✎ “Askerlerin Bekçileri” anlamına gelen bu cemiyet, emekli subay tarafından kurul-
muştur.
✎ Kendisini Millî Mücadele’nin düşmanı olarak gören cemiyet, iç isyanları destekle-
miştir. (Düzce, Hendek, Adapazarı İsyanları)
4. Saltanat ve hilâfet makamını güçlendirmek amacıyla Millî Mücadele Döneminde
kurulan Teâli-i İslâm Cemiyeti, özellikle
aşağıdaki kuruluşların hangisi tarafından
desteklenmiştir?
A) Hürriyet ve İtilaf Fırkası
B) İzmir Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti
C) Trabzon Muhafaza-i Hukuk Cemiyeti
D) Kars İslâm Şûrası
8) Trabzon Havâlisi Adem-i Merkeziyet Cemiyeti
E) Vilâyet-i Şarkiye Müdafaa-i Hukuk-u
Milliye Cemiyeti
✎ Trabzon’da özerk bir yapının oluşturulması ve yerel yönetimlerin güçlendirilmesini
savunmuştur.
✎ Millî Mücadele’ye karşı çıkmıştır.
1-E
2-B
3-E
4-A
~ 195 ~
“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”
KPSS / Tarihin Pusulası
VI. KUVÂY-İ MİLLİYE (MİLLÎ KUVVETLER) VE ÖZELLİKLERİ
✎ Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan sonra Anadolu’da başlayan işgallere karşı olu-
şan bölgesel nitelikli direniş örgütlerine Kuvây-i Milliye (Ulusal Güç) denir.
Kuvây-i Milliye’nin Ortaya Çıkış Nedenleri
❆ Osmanlı İmparatorluğu’nun I. Dünya Savaşı’ndan yenilgiyle çıkması
❆ Mondros Ateşkes Anlaşması uyarınca Türk Ordusu'nun terhis edilmesi
❆ Damat Ferit Paşa Hükûmeti’nin işgallere seyirci kalması ve herhangi bir giri-
şimde ve faaliyette bulunmaması
1.
I.
Damat Ferit Paşa Hükûmeti’nin işgallere seyirci kalması,
II. İzmir’in Yunanlılar tarafından işgali,
III. Osmanlı hükûmetinin Türk halkının can
ve mal güvenliğini koruyamaması
Yukarıdakilerden hangileri Kuvây-i Milliye’nin ortaya çıkış nedenleri arasında
yer alır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
❆ İzmir’in Yunanlılar tarafından işgali ve Yunan mezalimi
❆ İtilaf Devletleri’nin Mondros Ateşkes Anlaşması’nın hükümlerini tek taraflı
uygulayarak savunmasız kalan Anadolu’yu yer yer işgal etmeleri
❆ Osmanlı hükûmetinin Türk halkının can ve mal güvenliğini koruyamaması
❆ Halkın milliyetçi ve yurtsever bilince sahip olması
❆ Halkın milletini koruyarak bağımsızlığına, bayrağına, egemenliğine,
hürriyetine kavuşma isteği
Kuvây-i Milliye’nin Sağladığı Faydalar ve Özellikleri
❆ Milli Mücadele’nin ilk silahlı direniş gücü olmuşlardır.
❆ Mondros Ateşkes Anlaşması’ndan sonra Anadolu’nun işgali üzerine başlayan
2. Aşağıdakilerden hangisi, Kuvây-i Milliye
birliklerinin özelliklerinden biri değildir?
A) Kurtuluş Savaşı’nda Doğu Cephesi’nde
son derece etkili olmuşlardır.
B) Bölgesel isyanların bastırılmasında etkili olmuşlardır.
C) İşgallere karşı halkın tepkisi sonucu
ortaya çıkmıştır.
D) Düşmanı oyalamış ve düzenli orduya
zaman kazandırmışlardır.
E) Topyekûn değil, bölgesel savunma
amaçlı faaliyet göstermiştir.
bölgesel hareketlerdir.
❆ Kuvây-i Milliye birlikleri arasında ilişki az olup, kendi bölgelerini kurtarmaya
çalışmışlardır. Tek bir merkeze bağlı değillerdir.
❆ Mondros ile terhis edilen askerler de bu harekete katılmışlardır.
❆ Düzenli orduya zaman kazandırmıştır.
❆ Halkın işgal altındayken son umudu olmuştur.
❆ Halkın örgütlenmesi birlik, beraberlik ve dayanışma gibi duyguların
gelişmesine katkıda bulunmuştur.
❆ TBMM açıldıktan sonra Kuvây-ı Milliye birlikleri Millî Savunma Bakanlığı’na
bağlanmıştır.
3. Kuvây-i Milliye birlikleri TBMM açıldıktan
sonra aşağıdaki kurumlardan hangisine
bağlanmıştır?
A) TBMM’ye bağlı düzenli orduya
B) Batı Cephesi Komutanlığı’na
C) Millî Savunma Bakanlığı’na
D) Genel Kurmay Başkanlığı’na
E) XV. Kolordu Komutanlığı’na
Kuvây-i Milliye’nin Kaldırılma Nedenleri
❆ Askerlik tekniğini yeteri kadar iyi bilmemeleri
❆ Dağınık, düzensiz olmaları ve TBMM’nin otoritesi altına girmek istememeleri
❆ Düzenli düşman ordularını durduracak güçten yoksun olmaları
❆ İşgalleri kesin olarak durduramamaları
❆ Halktan zorla para ve eşya toplamaları
4. Aşağıdakilerden hangisi Kuvây-i Milliye
birliklerinin kaldırılma nedenlerinden biri
değildir?
A) Askerlik tekniğini yeteri kadar iyi bilmemeleri
B) TBMM’ye karşı ayaklanma çıkarmaları
❆ Suçlu gördüklerini kendileri cezalandırmaları
C) Halktan zorla para ve eşya toplamaları
❆ Anadolu’nun kesin olarak işgallerden kurtarılmak istenmesi
D) Suçlu gördüklerini kendileri cezalandırmaları
❆ Düzenli Ordu’nun kurulması
E) Düzenli düşman ordularını durduracak
güçten yoksun olmaları
 8 Kasım 1920’de Düzenli Ordu’nun kurulması ile Kuvây-i Milliye kaldırılmıştır. Bu gelişme üzerine, Çerkez Ethem, Demirci Mehmet Efe gibi bazı Kuvây-i Milliye liderleri,
düzenli orduya katılmayıp TBMM’ye karşı isyan etmiştir.
~ 196 ~
1-E
2-A
3-C
4-B
X. BÖLÜM
MİLLÎ MÜCADELE
(HAZIRLIK DÖNEMİ)
Bu bölümden ortalama “2-3” soru çıkmaktadır.
KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ
(LİSANS)
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
(1)
(3)
(-)
(2)
(1)
(3)
(3)
(3)
(1)
(3)
(1)
(2)
(1)
(ORTAÖĞRETİM)
(ÖN LİSANS)
2006
2008
2010
2012
2006
2008
2010
2012
(5)
(4)
(3)
(1)
(2)
(2)
(4)
(2)
Yazarın Yorumu
Değerli adaylar, her yıl ortalama “2-3” sorunun geldiği bu üniteyle ilgili 2013 KPSS’de “1”
soru sorulmuştur. Bu üniteden genellikle Amasya Genelgesi, Erzurum ve Sivas Kongreleri, Misâk-ı Millî ve Millî Mücadele’de Basın-Yayın konularından soru sorulmaktadır. Millî
Mücadele Hazırlık Dönemi’ndeki olaylar sonraki süreçte gelişen olayların kavranması bakımından son derece önemlidir.
KPSS / Tarihin Pusulası
“Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi”
MİLLÎ MÜCADELE
(HAZIRLIK DÖNEMİ)
Samsun’a
Çıkış
Amasya
Genelgesi
(Tamimi)
Havza
Genelgesi
Sivas
Kongresi
Erzurum
Kongresi
Temsil
Heyeti’nin
Ankara’ya
Gelişi
Amasya
Görüşmeleri
(Protokolü)
1. Aşağıdakilerden hangisi Mustafa Kemal
Paşa’nın Mondros Ateşkes Antlaşması
sonrasında İstanbul’a geldiğinde yaptığı
çalışmalardan biri değildir?
A) Düşüncelerini yaymak için Fethi Bey ile
birlikte Minber gazetesini çıkarmıştır.
Misâk-ı Millî
Kararları’nın
Kabulü
B) Meclis içerisinde güç ve taraftar kazanmaya çalışmıştır.
C) Millî direniş için bir cemiyet kurmuştur.
Son Osmanlı
Mebusan
Meclisi’nin
Toplanması
İstanbul’un
Resmen İşgali
I. MUSTAFA KEMAL’İN İSTANBUL’A GELİŞİ VE ÇALIŞMALARI
✎ İtilaf Devletleri’nin 30 Ekim 1918’de imzalanan Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan
sonra Anadolu’yu işgale başlaması, Mustafa Kemal’i Türk milletinin içine düştüğü
bu kötü durum karşısında harekete geçirmiştir.
✎ Mondros Ateşkes’i imzalandığı sırada Adana’da Yıldırım Orduları Komutanı iken
halkı işgallere karşı mücadeleye davet etmiş, ayrıca burada Ali Fuat Paşa ile de
görüşerek mücadelenin gerekliliği üzerinde bir kez daha durmuştur.
D) Tevfik Paşa Hükûmeti’nin güvenoyu almasını önlemeye çalışmıştır.
E) Padişah Vahdettin ile görüşmüştür.
2. Millî Mücadele Dönemi’nde görülen;
I. Sivas Kongresi,
II. İstanbul’un işgali,
III. Amasya Genelgesi
gelişmelerinin kronolojik sıralaması aşağıdakilerden hangisidir?
A) I, II, III
✎ Merkezden çağrılması üzerine İstanbul’a gelen Mustafa Kemal, işgal donanmala-
B) I, III, II
D) III, II, I
C) II, III, I
E) III, I, II
rını gördüğünde “Geldikleri gibi giderler” diyerek millî mücadelenin başlatılması
gerektiğini ve buna olan inancını net olarak ortaya koymuştur.
✎ Mustafa Kemal Anadolu’ya geçmeden önce geldiği İstanbul’da;
 Düşüncelerini yaymak için Fethi Bey ile birlikte Minber gazetesini çıkarmıştır.
 Meclis içerisinde güç kazanmaya çalışmıştır.
 Padişah Vahdettin ile görüşmüştür.
 Tevfik Paşa Hükûmeti’nin güvenoyu almasını önlemeye çalışmıştır.
✎ Mustafa Kemal tüm bu çalışmalarına rağmen İstanbul’da bir şey yapamayacağını
anlamış ve bir an önce Anadolu’ya geçmeye karar vermiştir.
3. Mondros Ateşkesi’nden sonra İstanbul’a
gelen Mustafa Kemal Paşa, Fethi Bey’le
birlikte;
I. Minber,
II. Hâkimiyet-i Milliye,
III. İrâde-i Milliye
gazetelerinden hangilerini çıkararak düşüncelerini yaymaya çalışmıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
II. MUSTAFA KEMAL’İN SAMSUN’A ÇIKIŞI (19 MAYIS 1919)
✎ Bu sırada Karadeniz’de (Samsun ve çevresinde) karışıklık çıkaran Rumlar, Mondros
Ateşkesi’nin 7. maddesine dayanarak işgallerini haklı göstermeye çalışmışlardır.
✎ Bu gelişmeler üzerine İstanbul Hükûmeti (Damat Ferit Paşa), İngiltere’nin de bas-
kısıyla, bölgeye çok geniş yetkilerle bir komutanın gönderilmesine karar vermiştir.
Bu durum Anadolu’ya geçmek isteyen Mustafa Kemal’e aradığı fırsatı yaratmıştır.
✎ Mustafa Kemal, Damat Ferit Paşa Hükûmeti tarafından IX. Ordu Müfettişi olarak
bölgeye atanmıştır.
C) Yalnız III
E) II ve III
4. Samsun ve civarındaki çatışmaları durdurması için İstanbul Hükûmeti tarafından Mustafa Kemal’e verilen resmî görev
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Ataşemiliterlik
B) IX. Ordu Müfettişliği
C) Yıldırım Orduları Komutanlığı
D) Kurmay Yüzbaşılık
E) Başkomutanlık
✎ IX. Ordu Müfettişi göreviyle Samsun’a gönderilen Mustafa Kemal Paşa’nın yetkili
olduğu iller arasında Sivas, Erzurum, Van ve Trabzon bulunmakta olup, ayrıca kendisine birtakım görevler verilmişti. Bu görevler arasında şunlar vardı:
 Bölgede güvenliği sağlamak
 Bölgedeki halkın elinde bulunan silah ve cephaneyi almak
 Halkı mücadeleye davet eden ve onlara silah tedarik eden grupları dağıtmak
5. Damat Ferit Paşa Hükûmeti tarafından
IX. Ordu Müfettişi olarak görevlendirilen
Mustafa Kemal’in yetkili olduğu iller arasında aşağıdakilerden hangisi yoktur?
A) Trabzon
✎ Ancak Mustafa Kemal’in amacı ise, “Anadolu’da Millî Mücadele’yi başlatmak ve
B) Erzurum
D) İzmir
C) Sivas
E) Van
millî egemenliğe dayalı tam bağımsız bir Türk Devleti kurmaktı.”
✎ 16 Mayıs 1919’da İstanbul’dan Bandırma Vapuru ile hareket eden Mustafa Kemal,
19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıkmıştır.
1-C
2-E
3-A
4-B
5-D
~ 199 ~
“Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi”
KPSS / Tarihin Pusulası
✎ Samsun’da Mıntıka Palas Oteli’nde kalan Mustafa Kemal Paşa, bölgede birtakım
güvenlik tedbirleri aldıktan sonra Ali Fuat Paşa, Kâzım Karabekir gibi komutanlarla
bağlantı kurmuş ve bağımsızlık mücadelesi konusunda fikir birliğine varmıştır.
❆
Samsun Raporu
✎ Mustafa Kemal’in 22 Mayıs 1919’da İstanbul’a gönderdiği rapordur.
✎ Bu raporda; bölgedeki karışıklıklara Türklerin değil Rumların ve işgalci İngilizlerin
sebep olduğunu, Türklerin manda ve himayeye karşı olduğunu ve İzmir’in işgalinde
Yunanlıların haksız olduğunu bildirmiştir.
 Mustafa Kemal Paşa’nın Samsun’a çıkışı ile birlikte Millî Mücadele fiilen başlamıştır.
1. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul Hükûmeti'ne
22 Mayıs 1919'da Samsun'dan gönderdiği
raporunda: "Türklerin yabancı himayesine
tahammülünün olmadığı ve Yunanlıların İzmir'i işgale haklarının olmadığını" bildirmiştir.
Buna göre, Mustafa Kemal Paşa'nın aşağıdakilerden hangisini savunduğu söylenebilir?
A) Uluslararası barışı
B) Laikliği
C) Bağımsızlığı
D) Emperyalizmi
E) Mandater yönetimi
✎ Mustafa Kemal, şehrin güvenlik sorunları ve Rum çetelerinin faaliyetleri nedeniyle
25 Mayıs 1919’da Havza’ya geçmiştir.
III. HAVZA GENELGESİ (28 MAYIS 1919)
✎ Mustafa Kemal Havza’da yayınladığı genelgeyle, İzmir’in işgalini protesto eden tel-
graflar çekilmesini ve işgallere karşı mitingler düzenlenmesini istemiştir.
 Havza Genelgesi “millî bilincin” uyandırılması yolunda atılan ilk adımdır. Özellikle
miting ve protesto gibi kavramlar bu bilincin uyandırılmasına çalışıldığının kanıtıdır.
✎ 30 Mayıs 1919’da Havza’da düzenlenen mitinge bizzat Mustafa Kemal de katılmış,
işgallere, İtilaf güçlerine ve Mondros Ateşkesi’ne ilk kez açıkça karşı çıkmıştır.
✎ Mustafa Kemal, Mondros Ateşkes Antlaşması’nın 7. maddesinin uygulanmasını ön-
lemek amacıyla, halktan azınlıklara kötü davranmamalarını istemiştir.
2. Havza Genelgesi'nin;
I.
İstanbul Hükûmeti'ne işgalleri protesto
eden telgraflar çekilmelidir.
II. Azınlıklara yönelik saldırgan tutumlara
izin verilmemelidir.
III. Ülke çapında işgalleri kınayan mitingler
ve protestolar yapılmalıdır.
duyurularından hangileri, ülke çapında
işgallerin yayılmasına karşı bir önlem niteliği taşımaktadır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
 Havza Genelgesi’yle resmî görevinin dışına çıkan Mustafa Kemal Paşa, bu gelişme
sonrasında ilk kez İstanbul’a geri çağrılmış, ancak O, bu çağrılara kulak asmamıştır.
IV. AMASYA GENELGESİ (TAMİMİ) (22 HAZİRAN 1919)
✎ Mustafa Kemal, Havza’da güvenliğin tehlikede olduğunu fark ederek 13 Haziran
1919’da Amasya’ya geçmiştir.
✎ Mustafa Kemal, Amasya’da halka yaptığı ilk konuşmasında “Amasyalılar! Padişah
ve hükûmet düşmanın elinde esirdir. Memleket elden gitmek üzeredir. Bu kötü
vaziyete çare bulmak için sizlerle işbirliği yapmaya geldim.” demiştir.
3. Mustafa Kemal Paşa, resmî görevinin dışına çıktığı gerekçesiyle aşağıdaki gelişmelerin hangisinden sonra ilk kez İstanbul’a geri çağrılmıştır?
A) Amasya Görüşmeleri
B) Erzurum Kongresi
C) Sivas Kongresi
D) Havza Genelgesi
E) Amasya Genelgesi
 Mustafa Kemal’in bu çağrısı üzerine, Amasya halkından Abdurrahman Kâmil Hoca
biriktirdiği 5 altınını Millî Mücadele’ye ilk yardım olarak Mustafa Kemal’e vermiştir.
✎ Amasya’da Rauf Bey (Orbay), Refet Bey (Bele) ve Ali Fuat Paşa (Cebesoy) ile bulu-
şan Mustafa Kemal, onlarla hazırlanacak genelgenin taslağı üzerinde görüşmüş ve
22 Haziran 1919’da Amasya Genelgesi imzalanmıştır.
✎ Bu genelgeyi ayrıca telgraf yoluyla, Erzurum’daki XV. Kolordu Komutanı Kâzım Ka-
4. Amasya Genelgesi’nde, aşağıdakilerden
hangisinin imzası ya da onayı yoktur?
A) Ali Fethi Bey
B) Rauf Bey
C) Mustafa Kemal
D) Refet Bey
E) Kâzım Karabekir
rabekir ile Konya’daki II. Ordu Müfettişi Mersinli Cemal Paşa onaylamıştır.
 Böylece Millî Mücadele ordunun desteğini alarak kişisellikten çıkmıştır.
~ 200 ~
1-C
2-B
3-D
4-A
KPSS / Tarihin Pusulası
“Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi”
✎ Amasya Genelgesi, Mustafa Kemal tarafından halkın örgütlenmesini sağlamak ve
mücadeleyi bir programa göre yürütmek amacıyla yayımlanmıştır.
A. Amasya Genelgesi’nin Başlıca Maddeleri
 Vatanın bütünlüğü, milletin bağımsızlığı tehlikededir.
 Bu madde Millî Mücadele’nin gerekçesini belirtmektedir.
 Millî birlik ve bağımsızlığın gerekliliği ortaya konmuştur.
1. Amasya Genelgesi'nde, "Milletin bağımsızlığını, yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır." ilkesine yer verilmesi aşağıdakilerden hangisinin değişeceğinin bir göstergesidir?
A) Mebusan Meclisi'ndeki üyelerin
B) Ülkedeki egemenlik anlayışının
C) Merkezden yönetimin
D) Başka devletlerle yapılan antlaşmaların
E) İstanbul Hükûmeti'nin
 İstanbul Hükûmeti üzerine düşen sorumluluğu yerine getirmemekte, işgallere
seyirci kalmakta ve milletimizi yok saymaktadır.
 Bu madde Millî Mücadele’nin bir diğer gerekçesini belirtmektedir.
 İstanbul Hükûmeti’ne karşı çıkılmıştır.
 Milletin istiklâlini yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır.
2. Amasya Genelgesi'nde, "Her türlü etkiden
uzak, ulusal bir kurulun oluşturulması gerektiği" ilkesi de yer bulmuştur.
 Rejimin (yönetim biçimi) ileride değişebileceğinin ilk sinyalleri verilmiştir.
Aşağıdakilerden hangisi, bu ilkeyi destekleyen çalışmaların yapıldığına kanıt olarak gösterilebilir?
 Padişah, halife, manda ve himayeye karşı çıkılmıştır.
A) Temsil kurulunun oluşturulması
 Bu madde Millî Mücadele’nin yöntemini belirtmektedir.
B) Ali Rıza Paşa Hükûmeti'nin kurulması
 Milletin sesini dünyaya duyurmak ve haklarını dile getirmek için, her türlü etki
ve denetimden uzak millî bir heyet oluşturulacaktır.
 Bu madde ile Temsil Heyeti’nin oluşturulacağı ilk kez belirtilmiştir.
C) Mebusan Meclisi'nin toplanması
D) Düzenli ordunun kurulması
E) Erzurum Kongresi'nin toplanması
 Millî Mücadele’nin kurumsallaşması amaçlanmıştır.
 Anadolu’nun güvenli bir bölgesi olan Sivas’ta millî bir kongre toplanacaktır.
 Bu madde ile birlik ve beraberlik sağlanmak istenmiştir.
 Mücadelenin merkezî bir yapıya dönüşmesi hedeflenmiştir.
 Bu kongreye her ilden halkın güvenini kazanmış 3’er delege katılacaktır.
 Bu kararla amaçlanan millet iradesini hâkim kılmaktır.
 Millî Mücadele’yi kişisel bir mücadele olmaktan çıkarıp halka mâl etmek,
böylece katılımları artırmak hedeflenmiştir.
 Sivas Kongresi’ne katılacak temsilcileri Müdâfaa-i Hukuk ve Redd-i İlhak
Cemiyetleri ile belediyeler seçecektir.
 Bu madde ile halk iradesi ve yerel güçler ön plâna çıkarılmak istenmiştir.
3. Amasya Genelgesi'nin;
I.
Sivas Kongresi'ne katılacak delegeleri,
millî cemiyetler ve belediyeler seçecektir.
II. Her türlü etki ve denetimden uzak, millî
bir kurul oluşturulmalıdır.
III. Milletin istiklâlini, yine milletin azim ve
kararı kurtaracaktır.
kararlarından hangileri, doğrudan saltanat ve imparatorluk düzenine karşı bir
tutum izlenildiğinin göstergesidir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
 Askerler ve sivil yöneticiler görev yerlerini terk etmeyecek ve ordular
kesinlikle dağıtılmayacaktır.
 Bu madde ile Mondros Ateşkes Antlaşması’nın “Osmanlı orduları derhal
terhis edilecek” hükmüne açıkça karşı çıkılmıştır.
 Doğu illeri adına Erzurum’da bir kongre toplanacaktır. Erzurum’a gidecek
delegeler kongreden sonra derhal Sivas’a geleceklerdir.
 Kötü bir durumla karşılaşılmaması için alınan bu kararlar millî bir sır olarak
saklanacaktır.
4. Amasya Genelgesi'nde, aşağıdakilerden
hangisiyle ilgili herhangi bir karara yer
verilmemiştir?
A) Vatanın bütünlüğü
B) Milletin bağımsızlığı
C) Halifeliğin devamı
D) Millet egemenliği
E) Millî mücadelenin yöntemi
 Amasya Genelgesi’nde, azınlıklara siyasî egemenliği ve sosyal dengeyi bozacak
imtiyazlar verilmemesini öngören herhangi bir hüküm yer almamıştır.
1-B
2-A
3-E
4-C
~ 201 ~
“Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi”
KPSS / Tarihin Pusulası
B. Amasya Genelgesi’nin Önemi ve Özellikleri
✎ Kurtuluş Savaşı’nın amaç, gerekçe ve yöntemi ilk kez belirtilmiştir.
✎ Millî Mücadele’nin programını belirten resmî bir belgedir.
✎ İlk kez millî egemenlikten bahsedilerek rejimin değişeceğinin sinyali verilmiştir.
1. Millî Mücadele’nin plân ve programı, ilk
kez aşağıdakilerden hangisinde hazırlanmıştır?
A) Mebusan Meclisi
✎ İlk kez ulusal bir kongrenin (Sivas Kongresi) toplanması istenmiştir.
B) Amasya Genelgesi
✎ Temsil Heyeti’nin oluşturulması ilk kez gündeme gelmiştir.
C) Sivas Kongresi
✎ Mustafa Kemal’in IX. Ordu Müfettişi olarak yaptığı son resmî faaliyetidir.
D) Havza Genelgesi
E) Erzurum Kongresi
✎ Millet egemenliği esasını öngördüğü için bir “İhtilâl Bildirisi” niteliği taşımaktadır.
 Mustafa Kemal, Amasya Genelgesi’nin ardından “Artık İstanbul Anadolu’ya hâkim
değil, tâbi olmak zorundadır.” diyerek millet egemenliğinin gerçekleşmesi yolunda
önemli bir adım atmıştır.
2. Mustafa Kemal Paşa’nın Osmanlı Devleti
adına yürüttüğü son resmî görev, aşağıdakilerden hangisidir?
A) Yıldırım Orduları Grup Komutanlığı
✎ Amasya Genelgesi’nden sonra Mustafa Kemal, İtilaf Devletleri’nin de baskısıyla, İs-
tanbul Hükûmeti adına İçişleri Bakanı Ali Kemal Bey tarafından tekrar İstanbul’a
geri çağrılmış, ancak O “sadece padişahtan emir alabileceğini” belirterek zaman
kazanmaya çalışmıştır.
V. ERZURUM KONGRESİ (23 TEMMUZ-7 AĞUSTOS 1919)
✎ Mustafa Kemal, Amasya Genelgesi’nden sonra Kâzım Karabekir’in daveti üzerine 3
Temmuz 1919’da Erzurum’a geçmiştir.
✎ Bu sırada İstanbul Hükûmeti tarafından tekrar geri çağrılan Mustafa Kemal, yine
bu çağrıya kulak asmayınca 8-9 Temmuz 1919 gecesi görevinden alındığı mesajını
almıştır. Bu gelişme üzerine aynı gece kendisi de hem ordu müfettişliği görevinden
hem de askerlik mesleğinden istifa etmiştir.
✎ 8-9 Temmuz gecesi resmî görevi sona eren Mustafa Kemal’in en büyük destekçisi,
“Ben ve kolordum, emrinizdeyiz paşam” diyen XV. Kolordu Komutanı Kâzım Karabekir Paşa olmuştur.
A. Kongrenin Toplanma Amaçları
 Doğu Anadolu Bölgesi’nde Ermeni devletinin kurulmasını önlemek
 Karadeniz’in doğusunda bir Rum devletinin kurulmasını engellemek
 Doğudaki tüm yerel kuvvetleri birleştirmek
✎ Kongrenin toplamasında; Şark Vilâyetleri Müdafaa-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti ile
Trabzon Muhafaza-i Hukuk Cemiyeti etkili olmuştur.
✎ Erzurum Kongresi 23 Temmuz 1919’da; Bitlis, Erzurum, Sivas, Trabzon ve Van’dan
gelen delegelerin katılımıyla toplanmıştır. Diyarbakır, Elazığ ve Mardin vilâyetleri
ise valilerin engellemesinden dolayı kongreye delege gönderememiştir.
B) Sofya Ataşemiliterliği
C) Anafartalar Grup Komutanlığı
D) 9. Ordu Müfettişliği
E) Hareket Ordusu Kurmay Başkanlığı
3. 8-9 Temmuz 1919 gecesi ordu müfettişliği ve askerlik görevlerinden istifa eden
Mustafa Kemal Paşa’nın, Millî Mücadele
sürecinde sivil olarak gerçekleştirdiği ilk
faaliyet aşağıdakilerden hangisidir?
A) Erzurum Kongresi’ni toplaması
B) Havza Genelgesi’ni yayımlaması
C) Sivas Kongresi’ne başkanlık etmesi
D) Amasya Görüşmeleri’ne katılması
E) İrâde-i Milliye Gazetesi’ni çıkarması
4. Erzurum Kongresi’nin toplanmasında;
I.
Trabzon Muhafaza-i Hukuk,
II. Millî Kongre,
III. Anadolu Kadınları Müdâfaa-i Vatan,
IV. Şark Vilâyetleri Müdâfaa-i Hukuk-ı Millî
cemiyetlerinden hangilerinin rolü olduğu
söylenebilir?
A) I ve IV
B) II ve III
D) I , II ve III
C) II ve IV
E) II, III ve IV
DELEGE (ÜYE) GÖNDEREN İLLER
BİTLİS EERZURUM SİVAS TRABZON + VAN
5. Aşağıdaki illerden hangisi Erzurum Kongresi’ne delege göndermemiştir?
A) Erzurum
DELEGE GÖNDERMEYEN İLLER
DİYARBAKIR ELAZIĞ MARDİN
~ 202 ~
B) Trabzon
D) Bitlis
1-B
2-D
C) Van
E) Mardin
3-A
4-A
5-E
KPSS / Tarihin Pusulası
“Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi”
✎ Erzurum Kongresi’nde, Sivas Kongresi’ne katılmak üzere Başkanı Mustafa Kemal
olan ve sadece Doğu bölgelerini temsil eden 9 kişilik Temsil Heyeti (Temsilciler
Kurulu / Heyet-i Temsiliye) seçilmiştir.
B. Erzurum Kongresi’nde Alınan Başlıca Kararlar
 Ulusal sınırlar içinde vatan bir bütündür, parçalanamaz.
 Bu madde ile ilk kez ulusal sınırlardan bahsedilmiştir.
 Misâk-ı Millî’nin temelleri atılmıştır.
 Vatanın bütünlüğü, milletin bağımsızlığı, saltanat ve hilâfetin korunması için
Kuvây-i Milliye’yi âmil (etkin) ve millî irâdeyi hâkim kılmak esastır.
1. Aşağıdakilerden hangisi, Erzurum Kongresi kararlarından biri değildir?
A) Anadolu’daki bütün direniş cemiyetleri
“Anadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk
Cemiyeti” adı altında birleştirilecektir.
B) İstanbul Hükûmeti yetersiz kaldığında
geçici bir hükûmet kurulacaktır.
C) Manda ve himaye kabul edilemez.
D) Hıristiyan unsurlara ve diğer azınlıklara,
siyasî ve sosyal dengemizi bozacak ayrıcalıklar verilemez.
E) Ulusal sınırlar içinde vatan bir bütündür,
bölünemez.
 Bu madde ile ulus egemenliğine dayalı bir yönetime vurgu yapılmıştır.
 Saltanatın ve hilâfetin korunmak istenmesi ulusal egemenlikle çelişse de,
bunda ortamın henüz böyle bir değişikliğe hazır olmayışı etkili olmuştur.
 Hıristiyan halka ve diğer azınlıklara siyasî hâkimiyetimizi ve sosyal dengemizi
bozucu özel haklar (imtiyazlar) verilemez.
 Bu madde ile her türlü ayrıcalığa karşı tam bağımsızlık amaçlanmıştır.
2. Erzurum Kongresi'nde, Meclis-i Mebusan'ın
hemen toplanması ve hükûmetin denetim
altına alınması yönünde bir karar çıkmıştır.
Erzurum Kongresi'nde bu yönde bir karar alınmasının aşağıdakilerden hangisine yönelik olduğu savunulabilir?
A) Kapitülasyonları kaldırmaya
B) Saltanat düzenine son vermeye
 Manda ve Himaye (Koruma ve Güdüm) kabul edilemez.
 Bu madde ile ilk kez manda fikrine açıkça karşı çıkılmış ve tam bağımsızlık
hedeflenmiştir.
 Mevcut merkezî hükûmet (İstanbul Hükûmeti) vatanın bağımsızlığını
sağlayamazsa geçici bir hükûmet kurulacaktır. Bu hükûmetin üyeleri Millî
Kongre tarafından seçilecektir.
 Bu madde ile ilk kez yeni bir hükûmetin gerekliliğinden bahsedilmiştir.
C) Azınlık ayaklanmalarını önlemeye
D) İtilaf Devletleri ile uzlaşmaya
E) Ulusal iradeyi etkin kılmaya
3. Erzurum Kongresi'nde alınan aşağıdaki
kararlardan hangisi, kongrenin bölgesel
amaçlar için toplandığının doğrudan bir
göstergesidir?
A) Manda ve himaye kabul edilemez.
 Her türlü yabancı devletin işgaline ve müdahalesine karşı Osmanlı Devleti’nin
dağılması halinde millet birleşerek buna karşı koyacaktır.
 Bu madde ile Doğu Anadolu’daki tüm cemiyetler birleştirilmiştir.
 Mebusan Meclisi’nin derhal toplanması ve hükûmet işlerinin Meclis
tarafından kontrol edilmesi için çalışılacaktır.
 Bu madde ile yönetimde halk iradesi ön plâna çıkarılmak istenmiştir.
 İstanbul Hükûmeti’nin çalışmaları denetim altına alınmak istenmiştir.
B) Doğu'daki tüm direniş cemiyetleri "Doğu
Anadolu Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti" adı
altında birleştirilecektir.
C) Yurdumuzun bütünlüğünü bozma amacı olmayan bir devletin teknik, sanayi ve
malî yardımı kabul edilebilir.
D) Ulusal sınırlar içinde vatan bir bütündür,
bölünemez.
E) Vatanın bütünlüğü ve milletin bağımsızlığının korunması için Kuvây-ı Milliye’yi
etkin, millî iradeyi hâkim kılmak esastır.
 Vatanın bağımsızlığını ve yurdumuzun bütünlüğünü bozma amacı olmayan
herhangi bir devletin teknik, sanayi ve malî yardımı kabul edilebilir.
 Bu madde ile yabancı devletlerle ilişkilerin korunması ve dış politika
esaslarının belirlenmesi amaçlanmıştır.
4. Erzurum Kongresi kararlarında yer alan,
“Millî Meclis derhal toplanmalı ve hükûmet
işleri meclis denetiminde yürütülmelidir."
hükmü, hükûmetin alacağı kararlara;
I.
evrensellik,
II. bölgesellik,
C. Erzurum Kongresi’nin Önemi ve Özellikleri
III. meşruluk
✎ Toplanış bakımından bölgesel, aldığı kararlar bakımından ulusal bir kongredir.
özelliklerinden hangilerini kazandırmaya
yöneliktir?
✎ Kongre Başkanı Mustafa Kemal’dir.
A) Yalnız I
✎ Sadece Doğu bölgelerini temsil eden ve 9 kişiden oluşan Temsil Heyeti Mustafa
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
Kemal’in başkanlığında ilk kez burada oluşturulmuştur.
✎ İlk kez ulusal sınırlardan bahsedilmiştir.
1-A
2-E
3-B
4-C
~ 203 ~
“Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi”
KPSS / Tarihin Pusulası
✎ İlk kez manda ve himaye reddedilmiştir. (Tam bağımsızlık)
✎ İlk kez millî egemenliğe dayalı yeni bir devlet kurma düşüncesi oluşmuştur.
✎ İlk kez Mebusan Meclisi’nin toplanması istenmiştir.
✎ İlk kez Misâk-ı Millî kararlarının esasları belirlenmiştir.
1. Millî Mücadele döneminde "Temsil Heyeti"
ilk kez aşağıdakilerden hangisinde oluşturulmuştur?
A) Nazilli Kongresi
✎ Kongre bir yasama organı gibi hareket etmiş, Temsil Heyeti de onun bir yürütme
B) Erzurum Kongresi
organı (hükûmet) şeklini almıştır.
C) Amasya Protokolü
D) Balıkesir Kongresi
E) Sivas Kongresi
VI. BÖLGESEL KONGRELER
ADI
BALIKESİR
KONGRELERİ
TARİH
(1919-1920)
BAŞKANI
Hacim
Muhittin Bey
I. Nazilli Kongresi
(6-8 Ağustos 1919)
NAZİLLİ
KONGRELERİ
II. Nazilli Kongresi
Celâl Bayar
(19-24 Eylül 1919)
(Gâlip Hoca)
III. Nazilli Kongresi
(6 Ekim 1919)
ALAŞEHİR
KONGRESİ
LÜLEBURGAZ
KONGRESİ
16-25 Ağustos 1919
31 Mart 1920
Hacim
Muhittin Bey
Trakya
Paşaeli
Cemiyeti
ÖZELLİKLERİ
 1919-1920 yılları arasında toplam 5
kongre toplanmıştır.
 Yunanlılara karşı mücadele kararı
alınmıştır.
 Padişaha bağlılık bildirilmiştir.
 Kurtuluş Savaşı’nda Batı Cephesi’nin
oluşmasında etkili olmuştur.
 Kuvây-i Milliye’nin güçlendirilmesi
kararı alınmıştır.
 Nazilli işgal altında olduğu için kongre
toplantıları Muğla’da yapılmıştır.
 Kuvây-i Milliye’nin güçlendirilmesi
kararı alınmıştır.
 Celâl Bayar “Gâlip Hoca” lâkabıyla
kongre başkanlığını yürütmüştür.
 Celâl Bayar’ın bir diğer lâkabı da
Reşad-ı Sâni’dir.
 Yunanlılara karşı sonuna kadar
mücadele kararı alınmıştır.
 Kongrede gerektiğinde Yunanlılara
karşı İtilaf Devletleri’nden yardım
alınabileceği fikri ortaya atılmıştır.
 Bu durum mandacı zihniyete halâ
sıcak bakanların olduğunu açıkça
göstermektedir.
 Kurtuluş Savaşı’nda Batı Cephesi’nin
oluşmasında etkili olmuştur.
2 Ağustos 1920
-
 Mustafa Kemal’in de katıldığı bu
kongrede Millî Mücadele’ye destek
olunması kararı alınmıştır.
-
 Mustafa Kemal, Fevzi Çakmak ve bazı
milletvekilleri katılmıştır.
 Kuvây-i Milliye’nin birleşme süreci
tamamlanmıştır.
 Toplanan son kongredir.
(8 Ekim 1920)
3.
I.
Balıkesir,
II. Erzurum,
III. Pozantı,
IV. Afyon
Mustafa Kemal, yukarıdaki kongrelerden
hangilerine katılmamıştır?
A) Yalnız I
D) I ve IV
C) II ve III
E) III ve IV
4. Kuvây-i Milliye’nin desteklenmesi ve Batı
Cephesi’nin oluşturulması ile ilgili karar
aşağıdakilerden hangisinde alınmıştır?
B) Sivas Kongresi
C) Amasya Genelgesi
D) Balıkesir ve Alaşehir Kongreleri
5. 16 Ağustos 1919’da Hacım Muhittin Bey
başkanlığında toplanan ve gerektiğinde
Yunanlılara karşı İtilaf Devletleri’nden de
yardım alınabileceği fikrinin ortaya atıldığı kongre aşağıdakilerden hangisidir?
B) Pozantı
A) Nazilli
D) Lüleburgaz
1-B
~ 204 ~
B) I ve III
E) Nazilli ve Afyon Kongreleri
AFYON
KONGRESİ
(5 Ağustos 1920)
D) Mustafa Kemal
E) Ali Fethi Okyar
 Trakya’nın Yunanistan’a verilmesi kesinlikle reddedilmiştir.
 Silahlanma kararı alınmıştır.
 Yunanlılara karşı mücadele çağrısı
yapılmıştır.
9-14 Mayıs 1920
II. Pozantı Kongresi
B) İsmet İnönü
C) Celâl Bayar
A) Erzurum Kongresi
EDİRNE
KONGRESİ
POZANTI
KONGRELERİ
A) Fevzi Çakmak
 Her türlü işgale karşı direnme çağrısı
yapılmıştır.
 Trakya’nın Yunanistan’a verilmesi
reddedilmiştir.
Trakya
Paşaeli
Cemiyeti
I. Pozantı Kongresi
2. Millî Mücadele’de “Gâlip Hoca” lâkabıyla
yer alarak Nazilli Kongresi’nin başkanlığını yapan kişi aşağıdakilerden hangisidir?
2-C
3-A
C) Balıkesir
E) Alaşehir
4-D
5-E
KPSS / Tarihin Pusulası
“Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi”
VII. SİVAS KONGRESİ (4-11 EYLÜL 1919)
✎ Erzurum Kongresi’nden sonra buradaki çalışmalarını tamamlayan Mustafa Kemal,
2 Eylül 1919’da Sivas’a geçmiştir.
✎ Kongre yeri olarak Sivas’ın tercih edilmesinde, buranın işgal edilmemiş olması ve
ulaşım imkânlarına sahip olması etkili olmuştur.
✎ Mustafa Kemal Sivas Kongresi’nin yapılması için ilk duyuruyu Amasya Genelgesi’yle
yapmıştı. Ancak bu duyuru doğrultusunda kongreye katılacak bazı delegeler, gerek
İstanbul Hükûmeti’nin ve gerekse bazı valilerin tutumu nedeniyle katılamamıştır.
✎ Kongre, birtakım eksikliklere rağmen 4 Eylül 1919’da, o dönemde Mekteb-i Sultanî
1. İstanbul Hükûmeti’nin direktifleriyle Elazığ (Harput) Valisi Ali Gâlip Bey ve Ankara Valisi Muhittin Paşa;
I.
Erzurum,
II. Sivas,
III. Pozantı
kongrelerinden hangisi ya da hangilerini
engellemek için faaliyet göstermiştir?
A) Yalnız I
olarak kullanılan binanın salonunda toplanmıştır.
B) Yalnız II
D) I ve III
✎ Toplam 38 delegenin katıldığı ve 8 gün süren kongrenin ilk toplantısında, Mustafa
C) Yalnız III
E) II ve III
Kemal kongre başkanlığına seçilmiştir.
A. Kongreyi Engelleme Çalışmaları
✎ Sivas Kongresi’nin büyük bir gizlilik içinde toplanması istenmişse de İtilaf Devletleri
ve İstanbul Hükûmeti, kongrenin toplanacağından haberdar olmuştur. Bu gelişme
üzerine İstanbul Hükûmeti, Mustafa Kemal’i tutuklatmak ve kongreyi dağıtmak için
bazı yöneticileri görevlendirmiştir.
☸
Ali Gâlip Olayı
✎ İstanbul Hükûmeti’nin Sivas Kongresi’nin toplanmasını engellemek ve kongre üye-
lerini tutuklamak amacıyla Elazığ (Harput) Valisi Ali Gâlip Bey’i görevlendirmesi
olayıdır. Ancak Ali Gâlip kongreyi dağıtma girişiminde başarılı olamamıştır.
2. Aşağıdakilerden hangisi Sivas Kongresi’nin toplanma amaçlarından biri değildir?
A) Millî Mücadele’nin millî bir kongrenin
seçeceği Temsil Heyeti ile yönetilmesini
sağlamak
B) Millî Mücadele’yi tek bir merkezden yönetmek
C) Erzurum Kongresi’nde alınan kararları
tüm yurda mâl etmek
D) Anadolu’daki tüm millî güçleri (cemiyetleri) tek çatı altında birleştirmek
E) Devletin yeni yönetim biçimini belirlemek
✎ Temsil Heyeti, Ali Gâlip Olayı’ndan sonra İstanbul (Damat Ferit Paşa) Hükûmeti ile
her türlü resmî ilişkiyi kesmiştir.
☸
Muhittin Paşa Olayı
✎ Ankara Valisi Muhittin Paşa’nın kongreyi dağıtma girişimidir. Bu çabasında başarılı
olamayan Muhittin Paşa, Çorum-Ankara yolunda tutuklanarak Sivas’a getirilmiştir.
✎ Ancak koyu bir İstanbul taraftarı olan Muhittin Paşa, Millî Mücadele’yi baltalamaya
çalıştığı için İstanbul’a gönderilmiştir. Yerine de Yahya Gâlip Bey vali seçilmiştir.
3. Sivas Kongresi devam ederken Elazığ Valisi Ali Galip Bey, Damat Ferit Paşa Hükûmeti tarafından kongreyi basmak ve kongreye
katılanları tutuklamakla görevlendirilmiştir.
Bu durum, Mustafa Kemal tarafından öğrenilmiş ve Ali Galip etkisiz hale getirilmiştir.
Bu bilgiye göre;
I.
Damat Ferit Paşa Hükûmeti düşmüştür.
II. İstanbul Hükûmeti, Millî Mücadele'yi yok
etmeye çalışmıştır.
B. Kongrenin Toplanma Amaçları




Millî Mücadele’yi tek merkezden yönetmek
Anadolu’daki tüm millî güçleri (cemiyetleri) tek çatı altında birleştirmek
Erzurum Kongresi’nde alınan kararları tüm yurda mâl etmek
Millî Mücadele’nin millî bir kongrenin seçeceği Temsil Heyeti ile yönetilmesini
sağlamak
III. İstanbul Hükûmeti'nin Sivas Kongresi'ni
engelleme girişimi başarısız olmuştur.
yargılarından hangilerine ulaşılamaz?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) Yalnız III
E) II ve III
4. Sivas Kongresi’nde;
C. Kongrede En Çok Tartışılan Konular
✎ Sivas Kongresi’nde Mustafa Kemal’in kongre başkanı seçilmesi ve ABD mandası
en çok tartışılan konular olmuştur.
✎ Mustafa Kemal kongrede özellikle en çok ABD Mandası sorunu ile uğraşmıştır. Bu
sorun nedeniyle bazı arkadaşları O’nun kongreye başkan olmasını istememişlerdir.
I.
kongre başkanlığı,
II. manda ve himaye,
III. millî güçlerin birleştirilmesi
konularından hangilerinde kongre üyeleri arasında sorun yaşanmıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
 Mustafa Kemal’in kongre başkanı olmasına bazı arkadaşlarının karşı çıkması, O’na
karşı ilk iç muhalefet hareketi olarak değerlendirilebilir.
1-B
2-E
3-A
4-C
~ 205 ~
“Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi”
KPSS / Tarihin Pusulası
D. Sivas Kongresi’nde Alınan Başlıca Kararlar
✎ Sivas Kongresi’nde Erzurum Kongresi kararlarının birçoğu aynen kabul edilmiş, bazı
kararlar kesinleştirilmiş ve tüm yurdu temsil eder hale getirilmiştir.
1. Sivas Kongresi'nde, "Meşru bir hükûmet kuruluncaya kadar, Anadolu ile İstanbul arasında her türlü posta ve haberleşme kesilecektir." kararı alınmıştır.
 Anadolu’daki tüm millî cemiyetler “Anadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk
Bu karar ile Anadolu Hareketi'nin;
Cemiyeti” adı altında birleştirilmiştir.
I.
 Bu madde ile millî güçler tek çatı altında toplanmıştır.
İstanbul Hükûmeti'ne bağlı olunmadığının gösterilmesi,
II. Anadolu'daki isyanların önlenmesi,
 Bölgesel mücadele yerine ulusal mücadele benimsenmiştir.
III. İtilaf Devletleri'nin dostluğunun kazanılması
durumlarından hangilerini amaçladığı
savunulabilir?
 “Temsil Heyeti Doğu illerinin tamamını temsil eder” ifadesinin yerine “Temsil
Heyeti Bütün Yurdu Temsil Eder” denilmiş ve üye sayısı 15’e yükseltilmiştir.
A) Yalnız I
 Bu madde ile Temsil Heyeti’nin yetki alanı genişletilmiştir.
B) Yalnız II
D) I ve II
 I. TBMM açılana kadar Kurtuluş Savaşı’nı Mustafa Kemal’in başkanlığını
C) Yalnız III
E) II ve III
yaptığı Temsil Heyeti yürütmüştür.
 “Manda ve Himaye” fikri bir daha gündeme gelmemek üzere reddedilmiştir.
 Bu madde ile manda ve himaye fikri kesin ve son olarak reddedilmiştir.
 Tam bağımsızlıktan ödün verilmeyeceği bir kez daha ortaya konmuştur.
2. Sivas Kongresi’nde Temsil Heyeti’nin bir
hükûmet gibi hareket ederek Ali Fuat Paşa’yı Batı Cephesi Kuvây-i Milliye Ûmum
Komutanlığı’na ataması;
I.
 Mebusan Meclisi’nin toplanması ve hükûmet işlerinin Meclis tarafından
kontrol edilmesi için çalışmalara devam edilecektir.
yasama,
II. yürütme,
III. yargı
yetkilerinden hangisini kullandığını açıkça göstermektedir?
 Bu madde ile yönetimde halk iradesine bir kez daha vurgu yapılmıştır.
 İstanbul Hükûmeti’nin çalışmaları denetim altına alınmak istenmiştir.
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
 Her türlü işgal ve müdahaleye karşı mücadele etme kararı alınmıştır.
C) I ve II
E) I, II ve III
 Bağımsızlığı ve bütünlüğü bozmaması şartı ile dış yardım alınabilecektir.
 Milletin haklı sesini duyurmak ve halkı mücadele konusunda bilgilendirmek
amacıyla, Sivas’ta “İrâde-i Milliye” adlı bir gazete çıkarılması kararlaştırılmıştır.
E. Sivas Kongresi’nin Önemi ve Özellikleri
3. Millî Mücadele Dönemi’nde işgallere karşı ulusal direnişi örgütlemek amacıyla
kurulan bütün millî cemiyetler, aşağıdakilerden hangisinde “Anadolu ve Rumeli
Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti” adı altında birleştirilmiştir?
A) Erzurum Kongresi
✎ Sivas Kongresi her açıdan ulusal bir kongredir. (Toplanış ve kararları bakımından)
B) Mebusan Meclisi
✎ Kongre Başkanı Mustafa Kemal’dir. (Tartışmalara yol açmıştır.)
C) Balıkesir Kongresi
✎ Mustafa Kemal kongrede “Ya İstiklâl, Ya Ölüm” diyerek hedefi belirlemiştir.
D) Amasya Protokolleri
E) Sivas Kongresi
✎ Millî birlik ve beraberlik yolunda önemli bir adım atılmıştır.
✎ Kongre kararları ihtilâlcı bir karakter taşımaktadır.
✎ Tüm millî cemiyetler, “Anadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti” adı altında
birleştirilmiştir. Böylece Millî Mücadele tek merkezden yürütülmüştür.
✎ Manda ve himaye kesin ve son olarak reddedilmiştir. (En önemli tartışma konusu)
✎ Kongre sırasında yetki alanı genişletilen Temsil Heyeti, Ali Fuat Paşa (Cebesoy)’yı
Kuvây-i Milliye’nin Batı Cephesi Komutanlığı’na atamıştır.
 Temsil Heyeti bu gelişme ile ilk kez yürütme yetkisini kullanmıştır. Bu durum Temsil
Heyeti’nin bir hükûmet gibi hareket ettiğini göstermektedir.
✎ Kongre sonunda, Temsil Heyeti’nin İstanbul ile haberleşmeyi kesmesi üzerine, 30
Eylül 1919’da başarısızlığından dolayı Damat Ferit Paşa Hükûmeti istifa etmiştir.
4.
I.
Sivas Kongresi
II. Balıkesir Kongresi
III. Erzurum Kongresi
IV. Nazilli Kongresi
V. Alaşehir Kongresi
Yukarıda verilen kongrelerden hangileri,
her yönüyle bölgesel niteliktedir?
A) I ve IV
B) II ve III
D) II, IV ve V
C) I, III ve IV
E) II, III ve V
 Damat Ferit Paşa Hükûmeti’nin Sivas Kongresi’ni engelleyemediği için istifa etmesi,
Temsil Heyeti’nin İstanbul Hükûmeti’ne karşı kazandığı bir zaferdir.
~ 206 ~
1-A
2-B
3-E
4-D
KPSS / Tarihin Pusulası
☸
“Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi”
General Harbourd Raporu
✎ ABD Başkanı Wilson, General James G. Harbourd başkanlığındaki bir heyeti Doğu
Anadolu’da Ermenilerle ilgili incelemeler yapmak üzere Sivas’a göndermiştir.
✎ General Harbourd’un yaptığı incelemelerden sonra hazırladığı rapora göre;




Doğu Anadolu’da Türk nüfus daha yoğundur.
Ermenilerle ilgili ortaya atılan katledildikleri iddiası doğru değildir.
Anadolu’nun kaynakları ABD’nin ihtiyaçlarını karşılayabilecek güçte değildir.
Anadolu’daki millî mücadele son derece kararlıdır.
1. Hazırlamış olduğu raporda Doğu Anadolu’daki Ermeni iddialarının doğru olmadığını belirten ve 20 Eylül 1919’da Mustafa
Kemal’le yaptığı görüşme sonrasında,
“Eğer Amerikan ordusunda muvazzaf bir
subay olmasaydım, gelir sizinle birlikte mücadelenizi izlerdim!” diyerek Millî Mücadele’nin haklılığını ortaya koyan raportör,
aşağıdakilerden hangisidir?
✎ 20 Eylül 1919’da Mustafa Kemal’le de görüşen General Harbourd, izlenimlerini ve
A) General Harbourd
raporunu kendisine aktarmış, Mustafa Kemal Paşa’ya veda ederken de elini sıkmış
ve kendisine “Eğer Amerikan ordusunda muvazzaf bir subay olmasaydım, gelir sizinle
birlikte mücadelenizi izlerdim!” demiştir.
B) General Milne
C) Sandler
D) Amiral Bristol
E) General Mc’ Arthur
 General Harbourd’un ABD Senatosu’na sunduğu yukarıdaki rapor, ABD’nin Anadolu
ile ilgili düşüncelerini kısmen değiştirmiştir. Senatonun manda konusunu reddetmesi
bunu açıkça göstermektedir.
VIII. AMASYA GÖRÜŞMELERİ (MÜLÂKATI - PROTOKOLLERİ)
(20-22 EKİM 1919)
✎ Sivas Kongresi’ni ve Millî Mücadele çalışmalarını önleyemeyen Damat Ferit Paşa
2. Sivas Kongresi’nden sonra Temsil Heyeti’nin İstanbul ile haberleşmeyi kesmesi
üzerine, 30 Eylül 1919’da istifa eden İstanbul Hükûmeti’nin yerine iş başına gelen yeni hükûmet aşağıdakilerden hangisidir?
A) Damat Ferit Paşa Hükûmeti
Hükûmeti’nin istifa etmesinden sonra, Millî Mücadele’ye karşı daha ılımlı olan Ali
Rıza Paşa Hükûmeti kurulmuştur.
B) Tevfik Paşa Hükûmeti
C) Salih Paşa Hükûmeti
✎ Bu gelişme Temsil Heyeti ile İstanbul Hükûmeti arasında yapılacak olan Amasya
D) Ahmet İzzet Paşa Hükûmeti
Görüşmeleri’ne ortam hazırlamış ve Ali Rıza Paşa 9 Ekim 1919’da Temsil Heyeti’ne
görüşme teklifinde bulunmuştur.
E) Ali Rıza Paşa Hükûmeti
✎ Amasya’da yapılması kararlaştırılan görüşmelere, İstanbul Hükûmeti adına Bahriye
Nâzırı Salih Paşa, Temsil Heyeti adına ise Mustafa Kemal katılmıştır.
3.
AMASYA GÖRÜŞMELERİ
Temsil Heyeti
İstanbul Hükûmeti
Mustafa Kemal
Salih Paşa
✎ Görüşmelerde üçü açık ve imzalı, ikisi gizli ve imzasız beş protokol tespit edilmiştir.
BİRİNCİ
PROTOKOL
 Ordunun siyasetle uğraşmaması gerekir.
 Hükûmeti küçük düşürücü müdahalede bulunulmamalıdır.
 Hükûmet aleyhine yazı yazılmamalıdır.
İKİNCİ
PROTOKOL
 Azınlıklara dengeyi bozacak ayrıcalıklar verilmemelidir.
 Meclis’in İstanbul’da açılması uygun değildir.
 Mondros Ateşkesi imzalandığı sırada işgal edilmemiş sınırlar korunmalıdır.
ÜÇÜNCÜ
PROTOKOL
 Temsil Heyeti seçimlere müdahale etmeyecektir.
 Siyasî partiler ve Hıristiyan toplulukların seçimlere katılması sağlanacaktır.
DÖRDÜNCÜ
PROTOKOL
(GİZLİ)




BEŞİNCİ
PROTOKOL
(GİZLİ)
Bazı komutanlar görevden alınacaktır.
Malta’ya sürülenler İstanbul’a getirilip yargılanacaktır.
Zararlı cemiyetlerin faaliyetlerine son verilecektir.
Millî güçler maddî olarak desteklenecektir.
I.
II.
III.
IV.
Ali Rıza Paşa,
Salih Paşa,
Mustafa Kemal,
Ali Fuat Paşa
20-22 Ekim 1919 tarihleri arasında yapılan Amasya Görüşmeleri, yukarıdakilerden hangileri arasında gerçekleşmiştir?
A) I ve IV
B) II ve III
D) I, III ve IV
C) I, II ve III
E) II, III ve IV
4. Amasya Görüşmeleri'nde ele alınan;
I.
Meclis-i Mebusan'ın derhal toplanması
ve seçimlerin serbestçe yapılması,
II. Millî güçlerin maddî olarak desteklenmesi,
III. İstanbul'da tutuklu bulunan vatanseverlerin serbest bırakılması
konularından hangileri İstanbul Hükûmeti’nin egemenlik haklarını zedeler niteliktedir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
 Barış Konferansı’na gönderilecek kurul delegelerinin isimlerine yer
verilmiştir.
1-A
2-E
3-B
4-D
~ 207 ~
“Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi”
KPSS / Tarihin Pusulası
A. Amasya Görüşmeleri’nin Önemi ve Özellikleri
 İstanbul Hükûmeti, Amasya Görüşmeleri ile Temsil Heyeti ve Anadolu’da başlayan
ulusal hareketi ilk kez tanımıştır.
 Mustafa Kemal Paşa ve Temsilciler Kurulunun, Sivas Kongresi’nden sonra İstanbul
Hükûmeti’ne karşı kazandığı ilk siyasî başarıdır.
 İlk kez Temsil Heyeti ve İstanbul Hükûmeti birlikte hareket etmiştir.
 İstanbul Hükûmeti, Amasya Görüşmeleri’nde tespit edilen protokollerden sadece
Mebusan Meclisi’nin açılması ve seçimlerin yapılması ile ilgili kararı kabul etmiş,
diğer kararları otoritesini sarsmamak amacıyla reddetmiştir.
1. Mustafa Kemal ve Temsil Heyeti’nin, Millî
Mücadele sürecinde İstanbul Hükûmeti’ne karşı kazandığı ilk siyasî başarı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Misâk-ı Millî’nin ilânı
B) Amasya Genelgesi’nin yayımlanması
C) Amasya Protokolleri’nin yapılması
D) Mebusan Meclisi’nin açılması
E) Bilecik Görüşmeleri’nin yapılması
 Görüşmelerde Mustafa Kemal ile Salih Paşa’nın fikir birliğine varamadığı tek konu
“Mebusan Meclisi’nin açılacağı yerin belirlenmesi” konusu olmuştur.
 Salih Paşa’nın bazı protokol maddelerini kabul etmemesi, onun Ali Rıza Paşa Hükûmeti’nden çekindiğini göstermektedir.
2. Amasya Görüşmeleri'nde, Anadolu'nun güvenli bir yerinde toplanması kararı alınan
Mebusan Meclisi'nin, hükûmet tarafından
güvenlik gerekçe gösterilerek İstanbul'da
toplanması sağlanmıştır.
IX. TEMSİL HEYETİ’NİN ANKARA’YA GELİŞİ (27 ARALIK 1919)
İstanbul Hükûmeti’nin bu tutumuyla aşağıdakilerden hangisini amaçladığı savunulabilir?
✎ Amasya Görüşmeleri’nin yapılmasından sonra Mustafa Kemal, Meclis çalışmalarını
A) Anadolu'nun işgalini engellemeyi
ve İstanbul’daki gelişmeleri yakından takip edebilmek için Ankara’ya gitmenin uygun olduğunu düşünmüştür.
B) Mecliste daha etkili olmayı
C) Kuvây-i Milliye'nin güçlenmesini
D) İstanbul'un işgalini geciktirmeyi
ANKARA’NIN MERKEZ SEÇİLMESİNDE ANKARA’NIN;
 İşgale uğramamış, güvenli bir bölge olması,
E) Mustafa Kemal'in meclise katılmasını
sağlamayı
3. Temsil Heyeti’nin merkezi olarak Ankara’nın seçilmesinde;
 Anadolu’nun tam orta noktasında yer alması,
 Ulaşım olanaklarına sahip olması
I.
 Haberleşme olanaklarına sahip olması
II. Batı Cephesi’ne yakın olması,
özellikleri etkili olmuştur.
 İstanbul’a yakın olması
 Batı Cephesi’ne yakın olması
 20. Kolordu’nun burada olması
✎ 27 Aralık 1919’da Ankara’ya gelen Mustafa Kemal, burada Ankara Ziraat Okulu’na
yerleşmiştir. Bu aşamadan sonra Ankara’yı Temsil Heyeti’nin ve Millî Mücadele’nin
merkezi yapmıştır.
X. SON OSMANLI MEBUSAN MECLİSİ’NİN AÇILMASI
(12 OCAK 1920)
ulaşım olanaklarına sahip olması,
III. güvenli bir yer olması
özelliklerinden hangileri etkili olmuştur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
4. Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nin toplanmasında;
I.
TBMM’nin açılması,
II. Erzurum Kongresi,
III. Sivas Kongresi
gelişmelerinden hangilerinin hızlandırıcı
etkisi olduğu savunulamaz?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) Yalnız III
E) II ve III
✎ Mebusan Meclisi Padişah Vahdettin tarafından 21 Aralık 1919’da kapatılmıştı. Bu
meclisin yeniden açılabilmesi için seçimlerin yapılması gerekiyordu.
✎ 7 Kasım 1919’da yurt genelinde yapılan seçimleri çoğunlukla Temsil Heyeti’nin
desteklediği Müdâfaa-i Hukuk Grubu adayları kazanmıştır.
 Yapılan bu seçimlerde Mustafa Kemal Erzurum’dan milletvekili seçilmiştir.
5. 7 Kasım 1919 tarihinde Son Osmanlı Mebusan Meclisi seçimlerine katılan Mustafa Kemal, aşağıdaki illerin hangisinden
milletvekili seçilmiştir?
A) İzmir
B) Amasya
D) Erzurum
C) Ankara
E) Sivas
✎ Erzurum’dan milletvekili seçilen Mustafa Kemal, tutuklanma ihtimalini göz önünde
bulundurarak İstanbul’da toplanan Meclis’e katılmamış, ancak İstanbul’a gidip
Meclis’e katılacak olan vekilleri Ankara’da toplayarak bazı taleplerde bulunmuştur.
~ 208 ~
1-C
2-B
3-E
4-A
5-D
KPSS / Tarihin Pusulası
“Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi”
✎ Mustafa Kemal vekillerden şu isteklerde bulunmuştur:
 Meclis’te Müdâfaa-i Hukuk Grubu’nun oluşturulması
1. Millî Mücadele Dönemi’nde;
 Kendisinin Meclis Başkanı seçilmesi
I. Misâk-ı Millî’nin ilan edilmesi,
II. Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nin açılması,
III. Temsil Heyeti’nin Ankara’ya gelmesi
 Misâk-ı Millî kararlarının Meclis’te onaylanması
 Ali Rıza Paşa Hükûmeti’ne güvenoyu verilmemesi
✎ 12 Ocak 1920’de İstanbul’da toplanan Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nde, Mustafa
Kemal meclis başkanı seçilmemiş ve Müdâfaa-i Hukuk Grubu yerine Felâh-ı Vatan
(Vatanın Kurtuluşu) Grubu kurulmuştur.
gelişmelerinin kronolojik sıralaması aşağıdakilerden hangisidir?
A) I,II,III
B) I, III, II
D) III, II, I
✎ Ancak buna rağmen Misâk-ı Millî kararları Meclis’te kabul edilmiştir.
C) II, III, I
E) III, I, II
 Milletvekilleri padişahın otoritesinden çekindikleri için isteklerden sadece Misâk-ı
Millî Kararları’nın onaylanmasını sağlayabilmişlerdir.
 Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nde onaylanan son karar Misâk-ı Millî kararlarıdır.
2. Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nin Anadolu Kurtuluş mücadelesine yaptığı en
önemli katkı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Anadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk
Cemiyeti’ni resmen tanıması
B) Misâk-ı Millî kararlarını kabul etmesi
C) Felâh-ı Vatan Grubu’nu kurması
XI. MİSÂK-I MİLLÎ KARARLARI (28 OCAK 1920)
✎ Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nde Felâh-ı Vatan Grubu üyelerinin oylarıyla kabul
D) Ali Rıza Paşa Hükûmeti’ni denetlemesi
E) Kanun-i Esâsi’yi yeniden yürürlüğe
koyması
edilmiştir. Meclis’te onaylanan son karardır.
✎ “Millî Bağımsızlık Yemini” anlamına gelmektedir.
✎ Hazırlanmasında Mustafa Kemal’in de katkısı vardır.
✎ Ulaşılmak istenen “Millî Sınırlar” belirlenmiştir.
 Dikkat! Misâk-ı Millî kararları ile ilgili herhangi bir soru gelmesi durumunda aklınıza
ilk gelecek olan şey ulusal sınırlar olmalıdır.
3. Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nde “Misâk-ı Millî” kararlarının alınmasında etkili
olan grup aşağıdakilerden hangisidir?
A) Müdâfaa-i Hukuk
B) İstiklâl
C) Felâh-ı Vatan
D) Tesanüd
E) Hürriyet ve İtilaf
MİSÂK-I MİLLÎ KARARLARI
K
ARA
A
P
İ
T
Ü
L
A
S
Y
O
N
L
A
R
B
O
R
S
A
O
Ğ
A
Z
L
A
R
S
M
A
N
L
I
E
F
E
R
A
N
D
U
M
I
N
I
R
L
A
R
Z
I
N
L
I
K
L
A
R
B
O
R
Ç
L
A
R
I
4. Misâk-ı Millî’nin içeriğinde aşağıdaki konulardan hangisi yer almamıştır?
A) Patrikhane
B) Referandum
C) Boğazlar
D) Azınlıklar
E) Kapitülasyonlar
5. Misâk-ı Millî'de;
I.
sınırlar,
II. ulusal egemenlik,
III. savaş tazminatı
konularından hangileri ile ilgili karar yer
almamıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) Yalnız III
E) II ve III
 Misâk-ı Millî kararlarında “Millet Egemenliği (Ulusal Egemenlik)” ile ilgili herhangi
bir karara yer verilmemiştir.
1-D
2-B
3-C
4-A
5-E
~ 209 ~
“Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi”
KPSS / Tarihin Pusulası
MİSÂK-I MİLLÎ KARARLARI
Kapitülasyonlar
 Siyasî, adlî ve malî gelişmemize engel olan her türlü
sınırlamalar (kapitülasyonlar) kaldırılacaktır.
 Kapitülasyonlara ilk kez karşı çıkılmıştır.
 Ekonomik bağımsızlık hedeflenmiştir.
1. Son Osmanlı Mebusan Meclisi'nde kabul
edilen Misâk-ı Millî'de kapitülasyonların
kaldırılmasına karar verilmesi, öncelikle
aşağıdakilerden hangisine önem verildiğini göstermektedir?
A) Ülkede üretimi sürekli hale getirmeye
B) Devletlerarası ticaret antlaşmalarına
bağlı kalmaya
C) Halk egemenliğini hakim kılmaya
Boğazlar
Osmanlı Borçları
D) Dünya barışına katkı sağlamaya
 İstanbul’un ve Marmara Denizi’nin güvenliği sağlanmalıdır. Çanakkale ve İstanbul Boğazları’nın dünya ticaretine ve ulaşıma açılması konusunda ilgili devletlerin oy
birliği ile vereceği kararlar geçerli olacaktır.
 Sadece millî sınırlar içinde kalan bölgelerin borçları
kabul edilmiş, diğerleri reddedilmiştir.
 Düyûn-u Umûmîye borçlarının taksimi görüşülmüştür.
E) Ekonomik bağımsızlığı sağlamaya
2. Misâk-ı Millî, "Müslüman-Türk nüfusun çoğunluğu oluşturduğu vatan toprakları, birbirinden ayrılmaz bir bütündür; asla parçalanamaz." esasına göre düzenlenmiştir.
Bu karara göre;
I.
Ulusal devlet anlayışı kabul görmüştür.
II. İmparatorluk özelliği korunmak istenmiştir.
III. Wilson İlkelerine uyum gözetilmiştir.
Referandum
(Halk Oylaması)
yargılarından hangilerine ulaşılamaz?
 3 bölge için halk oylaması kararı alınmıştır.
 Elviye-i Selâse (Kars-Ardahan-Batum)
 Arap Memleketleri
 Batı Trakya
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) Yalnız III
E) II ve III
3.
I.
Sınırlar
 Mondros Ateşkes Antlaşması’nın imzalandığı sırada
işgal edilmemiş olan ve Türk-Müslüman çoğunluğun
olduğu yerlerin tümü (Millî Sınırlar) bir bütündür ve
bölünemez.
Elviye-i Selâse,
II. Batı Trakya,
III. Doğu Trakya
Misâk-ı Millî’ye göre yukarıdaki yerlerden
hangilerinde referandum (halk oylaması)
yapılması öngörülmüştür?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
Azınlıklar
 Azınlıkların hakları, komşu memleketlerdeki Müslüman
halklara verilen haklar kadar olacaktır.
 Uluslararası eşitlik ilkesi ön planda tutulmuştur.
C) I ve II
E) II ve III
4. Misâk-ı Millî’de, "Azınlıkların hakları, komşu
memleketlerdeki Müslüman halklara verilen
haklar kadar olacaktır.” kararı alınmıştır.
Buna göre;
Azınlık hakları kısıtlanmıştır.
A. Misâk-ı Millî’nin Önemi ve Sonuçları
I.
✎ Erzurum ve Sivas Kongresi’nde alınan kararları benimseyen Meclis Misâk-ı Millî’nin
III. Wilson İlkelerine uyum gözetilmiştir.
kabulü ile millî sınırları içinde tam bağımsız bir devletin varlığını onaylamıştır.
✎ Millî Mücadele’nin siyasî programı Mebusan Meclisi tarafından kabul edilmiştir.
II. Ulusların eşitliği ilkesi benimsenmiştir.
yargılarından hangilerine ulaşılamaz?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
✎ Yeni Türk Devleti’nin sınırları çizilmiştir.
C) I ve II
E) II ve III
✎ Wilson İlkeleri’ne de uygun olarak bazı bölgelerde halkoyuna başvurulmasının is-
tenmesi, millî iradeye verilen önemi açıkça göstermektedir.
✎ Ulusal bağımsızlığı sınırlandıran bütün talepler reddedilmiş ve bağımsızlık yolunda
önemli bir adım atılmıştır.
✎ İtilaf Devletleri ile yapılacak barış antlaşmasının temel ilkeleri belirlenmiştir.
5. Misâk-ı Millî’de yer alan aşağıdaki konulardan hangisi “ulusal egemenlik” anlayışına önem verildiğini göstermektedir?
A) Referandum
B) Boğazlar
C) Azınlıklar
D) Sınırlar
✎ Mustafa Kemal’in askerlik görevinden kendisinin ayrıldığı açıklanarak 3 Şubat 1920
E) Osmanlı Borçları
tarihinde tüm madalyaları ve nişanları iade edilmiştir.
✎ İtilaf Devletleri İstanbul’u resmen işgal etmiş ve meclisi dağıtmışlardır.
~ 210 ~
1-E
2-B
3-C
4-D
5-A
KPSS / Tarihin Pusulası
XII. İSTANBUL’UN İŞGALİ VE MEBUSAN MECLİSİ’NİN
DAĞITILMASI (16 MART 1920)
✎ Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nde Misâk-ı Millî kararlarının onaylanması üzerine,
“Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi”
1. İtilaf Devletleri’nin İstanbul’u işgal etmesi ve Mebusan Meclisi’ni dağıtmalarında;
I.
İtilaf Devletleri İstanbul Hükûmeti’ne baskı yapmaya başlamıştır. Bu baskılara daha
fazla dayanamayan Ali Rıza Paşa Hükûmeti istifa etmiş ve onun yerine Salih Paşa
Hükûmeti kurulmuştur.
Amasya Görüşmeleri’nin yapılması,
II. Misâk-ı Millî’nin ilan edilmesi,
III. Sivas’ta ulusal bir kongrenin toplanması
gelişmelerinden hangilerinin etkili olduğu savunulabilir?
✎ 9 Mart 1920’de Türk Ocağı’nı basan İtilaf Devletleri, 16 Mart 1920’de İstanbul’u
resmen işgal etmişlerdir.
A) Yalnız I
✎ İtilaf Devletleri işgalden sonra, 20 Mart 1920’de Mebusan Meclisi’ni dağıtarak pek
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
çok milletvekilini tutuklamışlar ve Malta Adası’na sürgüne göndermişlerdir.
✎ İstanbul’da sıkıyönetim ilân eden Anlaşma Devletleri, bu gelişmeden sonra bir de
genelge yayımlamışlardır. Bu genelgede;
 İşgal geçicidir. (Bu madde ile halkın tepkisi önlenmek istenmiştir.)
 Anlaşma Devletleri’nin niyeti saltanat ve hilâfetin gücünü kırmak değil, aksine
2. 16 Mart 1920’de İstanbul’u işgal eden İtilaf
Devletleri, işgalden sonra yayımladıkları genelgede işgalin geçici olduğunu belirtmişlerdir.
İtilaf Devletleri’nin genelgeye koydukları
bu madde ile;
artırmaktır.
 Anadolu’da isyan çıktığı ve katliam yapıldığı an İstanbul Türklerden alınacaktır.
I.
Halkın tepkisini önlemek,
II. İstanbul Hükûmeti’ni korumak,
✎ Bu tür yöntemlerle halkı sindirmeyi hedefleyen Anlaşma Devletleri, Salih Paşa’yı
III. Millî Mücadele’ye destek vermek
görevden almış ve Damat Ferit Paşa’yı tekrar sadrazam yapmışlardır.
amaçlarından hangilerini gözettikleri savunulabilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
A. Temsil Heyeti’nin İstanbul’un İşgaline Karşı Aldığı Önlemler
C) I ve II
E) I, II ve III
✎ İşgal, Anlaşma Devletleri ve yabancı ülke temsilciliklerine gönderilen telgraflarla kı-
nanmıştır.
✎ İstanbul ile her türlü haberleşme kesilmiştir.
✎ İstanbul’daki tutuklamalara karşı Anadolu’daki İtilaf Devletleri mensubu subaylar
tutuklanmıştır.
✎ Anlaşma Devletleri’nin İstanbul ve Adana’dan asker sevkiyatını önlemek amacıyla
Geyve ve Ulukışla civarındaki demiryolları tahrip edilmiştir.
3. 16 Mart 1920'de İstanbul işgal edildikten
sonra Mustafa Kemal, tüm yurda göndereceği 19 Mart 1920 tarihli genelgenin taslağını hazırlarken, Ankara'da açılacak meclisin
"kurucu meclis" olacağını belirtmesine rağmen; 19 Mart 1920’de tüm yurda gönderdiği
genelgede "Ankara'da olağanüstü bir meclisin açılacağını" belirtmiştir.
Bu görüş değişikliğinde;
✎ Anadolu’dan İstanbul’a resmî kuruluşlara ait her türlü kıymetli eşya ve vergilerin
I.
gönderilmesi engellenmiştir.
saltanat yanlılarının tepkisini çekmeme,
II. mandater yönetime girme,
III. ulusal güçlerin parçalanmasını önleme
 İstanbul’un işgali ve Mebusan Meclisi’nin dağıtılması, Mustafa Kemal’in ne kadar
amaçlarından hangilerinin etkili olduğu
savunulamaz?
haklı ve ileri görüşlü olduğunu ortaya koymuştur. Bu durum, Mustafa Kemal’e yeni
bir fırsat yaratmış ve Ankara’da millî bir meclisin açılmasına zemin hazırlamıştır.
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
4.
XIII. MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİNDE BASIN VE YAYIN
I.
İstanbul ile her türlü haberleşmenin kesilmesi,
II. Anadolu’daki İtilaf subaylarının tutuklanması,
DİKKAT!
 Basın-yayın kuruluşları konusunda özellikle dikkat edilmesi gereken nokta, Millî
Mücadele doğrultusunda hangi gazetelerin yararlı, hangilerinin zararlı çalışmalar
yürüttüğü konusudur. ÖSYM genellikle bu eksende soru sormaktadır. Ancak 2012
KPSS’de olduğu gibi, birtakım özellikleri verilerek bu gazetenin doğrudan hangi
gazete? olduğu da sürpriz soru olarak karşımıza çıkabilir. Bu yüzden, Millî Mücadele dönemindeki basın-yayın organlarını özellikleriyle birlikte değerlendirmemiz
gerekmektedir. Basın-yayın kuruluşlarıyla ilgili olarak verdiğimiz tabloda özellikle
üzerinde “*” işareti olanların sorulma ihtimali yüksektir.
III. Geyve ve Ulukışla civarındaki demiryollarının tahrip edilmesi
Yukarıdakilerden hangileri Temsil Heyeti’nin İstanbul’un işgaline karşı aldığı önlemler arasındadır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
1-B
2-A
C) I ve II
E) I, II ve III
3-B
4-E
~ 211 ~
“Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi”
KPSS / Tarihin Pusulası
A. MİLLÎ MÜCADELE TARAFTARI YAYIN VE KURULUŞLAR
İrâde-i Milliye*
4 Eylül 1919’da Sivas Kongresi’nde alınan kararla çıkarılmıştır.
1.
I.
İrâde-i Milliye
II. Hukuk-u Beşer
Hâkimiyet-i Milliye*
Millî Mücadele döneminde TBMM’nin yarı resmî yayın
organı olmuştur.
Ceride-i Resmiye*
TBMM’nin resmî yayın organıdır. Cumhuriyet’in ilânından
sonra adı “Resmî Gazete” olmuştur.
V. Alemdar
Minber*
21 Kasım 1918’de Mustafa Kemal’in fikirlerini yaymak için
Fethi Okyar ile birlikte İstanbul’da çıkardığı gazetedir.
A) I ve IV
III. Peyâm-ı Sabah
IV. Hâkimiyet-i Milliye
Yukarıdakilerden hangileri Millî Mücadele taraftarı yayınlar arasında yer almaz?
B) II ve III
D) III ve V
Açıksöz*
15 Haziran 1919’da Kastamonu’da çıkarılmıştır. İstiklâl Marşı
ilk kez bu gazetede yayımlanmıştır.
Hukuk-u Beşer*
1918-1919 yılları arasında İzmir’de yayımlanmıştır. Yunan
kuvvetlerine ilk kurşunu atan Hasan Tahsin başyazarıdır.
Sebilü’r-reşad*
1908’de Eşref Edip’in İslâmcılık fikrini yaymak için çıkardığı
bu derginin başyazarı Mehmet Âkif Ersoy’du.
İleri*
1918’de Celâl Nuri ve Suphi Nuri tarafından İstanbul’da
çıkarılmıştır. Atatürk’ün isimsiz yazıları bu gazetede
yayımlanmıştır.
Albayrak*
Doğu Anadolu Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti’nin yayın organı
olarak Erzurum’da çıkarılmıştır.
Yeni Gün*
1918’de Yunus Nâdi tarafından İstanbul’da yayımlanmaya
başlayan bu gazete 1920’de Ankara’ya taşınmıştır. Gazete
Ankara’nın ilk günlük gazetesidir.
Dergâh*
Millî Mücadele’yi destekleyerek edebiyatçılara bu yönde
bilinç vermiş, Yahya Kemal, Ahmet Haşim, Yakup Kadri,
Nurullah Ataç gibi yazarları bir araya getiren, 1920’lerin
başında yayımlanmış olan dergidir.
ANADOLU AJANSI*
6 Nisan 1920’de Halide Edip Adıvar ve Yunus Nâdi’nin katkıları, Mustafa Kemal’in onayı ile Millî Mücadele döneminde
Anadolu insanına doğru bilgiler vermek, mücadelenin amacını dünya kamuoyuna anlatmak için kurulmuştur.
İzmir’e Doğru
Vâsıf Çınar tarafından İzmir’de çıkarılmıştır.
İkdam
Ahmet Cevdet tarafından kurulan bu gazete, 1894-1928
yılları arasında yayın yapmıştır.
Vakit
İstanbul’da 1875 yılından itibaren çıkarılmıştır. Başyazarı
Ahmet Emin Yalman’dı.
Öğüt
1918’de Abdülgâni Ahmet Bey tarafından kurulan gazetede
İzmir’in işgalini protesto eden yazılar yayımlanmıştır.
İstikbal
Trabzon’da Faik Ahmet Barutçu tarafından çıkarılmıştır.
Tasvir-i Efkâr
(Tevhid-i Efkâr)
1862’den itibaren yayın hayatına başlayan gazete Millî
Mücadele ile ilgili haberleri İstanbul’da yayımlamıştır.
Küçük Mecmuâ
1922’de Ziya Gökalp tarafından Diyarbakır’da çıkarılmıştır.
Tercüman
TBMM Hükûmeti resmî tebliğ ve cephe haberlerini bu
gazetede yayımlamıştır.
Ahâli
İsmail Cenâni tarafından Samsun’da çıkarılmıştır.
C) II ve IV
E) IV ve V
2. TBMM Hükûmeti’nin resmî yayın organı
haline gelen gazete aşağıdakilerden hangisidir?
A) Hâkimiyet-i Milliye
B) İrâde-i Milliye
C) Sebilü’r-reşad
D) İkdam
E) Ceride-i Resmiye
3. 1918-1919 yılları arasında yayımlanan ve
İzmir’in işgali sonrasında Yunanlılara ilk
kurşunu atan Hasan Tahsin’in de baş yazarlığını yaptığı yararlı yayın organı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Hukuk-u Beşer Gazetesi
B) Minber Gazetesi
C) Sebilü’r-reşad Gazetesi
D) Tercüman Gazetesi
E) Açıksöz Gazetesi
4. 6 Nisan 1920’de Halide Edip ve Yunus
Nâdi’nin katkıları, Mustafa Kemal’in onayı ile Millî Mücadele döneminde Anadolu
insanına doğru bilgiler vermek ve mücadelenin amacını dünya kamuoyuna anlatmak için kurulan yararlı yayın organı
aşağıdakilerden hangisidir?
A) İrâde-i Milliye Gazetesi
B) Hâkimiyet-i Milliye Gazetesi
C) Dergâh Dergisi
D) Anadolu Ajansı
E) Albayrak Gazetesi
Emel
Amasya’da çıkarılmıştır.
Yeni Adana
1918’den itibaren Adana’da çıkarılmaya başlanmıştır.
~ 212 ~
5. 1918’de Celâl Nuri ve Suphi Nuri tarafından İstanbul’da çıkarılan ve Mustafa Kemal’in isimsiz yazılarının da yayımlandığı
gazete aşağıdakilerden hangisidir?
A) Albayrak
B) İkdam
D) Yeni Gün
1-D
2-E
3-A
C) İleri
E) Minber
4-D
5-C
KPSS / Tarihin Pusulası
“Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi”
B. MİLLÎ MÜCADELE KARŞITI YAYINLAR
 Peyâm-ı Sabah*
 Ümit*
 Alemdar*
 Türkçe İstanbul
I.
 Güleryüz*
 Tan
II. İstikbal,
 Aydede
 Zafer
 İrşad
 Şarkın Sesi
 Yeni Dünya
 Zincirbent
1.
Güleryüz,
III. Ümit,
IV. Sebilü’r-reşad
Yukarıdakilerden hangileri Millî Mücadele karşıtı yayınlar arasında yer alır?
A) I ve IV
B) I ve III
D) I, III ve IV
C) II ve III
E) II, III ve IV
C. MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİ’Nİ ANLATAN BAZI EDEBÎ ESERLER
✎ Kurtuluş Savaşı sürecinde Millî Mücadele’yi destekleyen basın-yayın kuruluşlarının
dışında, ayrıca bu süreci anlatan önemli eserler de kaleme alınmıştır. Örneğin;
2.
I.
Ümit,
II. Peyâm-ı Sabah,
Mustafa Kemal Atatürk
Nutuk, Söylev ve Demeçler
III. Hâkimiyet-i Milliye
Kâzım Karabekir
İstiklâl Harbimiz
Yukarıdaki gazetelerden hangileri Millî
Mücadele’yi desteklemek amacıyla çıkarılmamıştır?
Ali Fuat Cebesoy
Millî Mücadele Hatıraları
Yakup Kadri Karaosmanoğlu
Yaban, Sodom ve Gomore, Ergenekon III (Hikâye)
Halide Edip Adıvar
Ateşten Gömlek, Türk’ün Ateşle İmtihanı, Dağa
Çıkan Kurt (Hikâye), Vurun Kahpeye
Falih Rıfkı Atay
Çankaya, Zeytindağı (Anı)
Refik Halit Karay
Çete
Kemal Tahir
Yorgun Savaşçı, Esir Şehrin İnsanları
Tarık Buğra
Küçük Ağa
Ahmet Hamdi Tanpınar
Sahnenin Dışındakiler
Nâzım Hikmet Ran
Kurtuluş Savaşı Destanı (Kuvây-i Milliye)
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
3. Aşağıdaki yayın organlarından hangisi
Millî Mücadele karşıtı yayın yapmıştır?
A) Türkçe İstanbul Gazetesi
B) Dergâh Dergisi
C) Öğüt Gazetesi
D) Anadolu Ajansı
E) İrâde-i Milliye Gazetesi
Şevket Süreyya Aydemir
Tek Adam (M. Kemal Atatürk’ün Biyografisi)
H. C. Armstrong
Bozkurt (Mustafa Kemal’in sağlığında yayımlanan
ilk biyografik eserdir.) (1932) (Sansürlü eserdir.)
Not Alınız..........................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
4. İngiliz yazar H. C. Armstrong tarafından
1932’de kaleme alınan ve Mustafa Kemal
Atatürk’ün sağlığında yayımlanan ilk biyografi çalışması aşağıdakilerden hangisidir?
A) Yorgun Savaşçı
B) Tek Adam
C) Çankaya
D) Bozkurt
E) Dağa Çıkan Kurt
5.
I.
Bozkurt,
II. Tek Adam,
III. Yorgun Savaşçı
Yukarıdaki eserlerden hangileri Mustafa
Kemal Atatürk ile ilgili biyografik eserler
arasında yer alır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
1-B
2-C
3-A
4-D
5-C
~ 213 ~
XI. BÖLÜM
I. TBMM DÖNEMİ
Bu bölümden ortalama “1” soru çıkmaktadır.
KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ
(LİSANS)
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
(-)
(-)
(1)
(1)
(1)
(1)
(1)
(2)
(3)
(-)
(-)
(-)
(2)
(ORTAÖĞRETİM)
(ÖN LİSANS)
2006
2008
2010
2012
2006
2008
2010
2012
(-)
(1)
(1)
(2)
(1)
(2)
(-)
(1)
Yazarın Yorumu
Değerli adaylar, bu ünite ile ilgili sorularda genellikle; I. TBMM’nin özellikleri, TBMM’ye
karşı çıkan ayaklanmalar, TBMM’nin ayaklanmalara karşı aldığı tedbirler, bu dönemde
çıkarılan kanunlar gibi konular üzerinde durulmaktadır. Bu nedenle siz değerli adayların
özellikle bu konu başlıklarına dikkat etmesi ve bol soru çözmesi gerekmektedir.
KPSS / Tarihin Pusulası
“I. TBMM Dönemi”
I. TBMM DÖNEMİ
(23 NİSAN 1920 - 11 AĞUSTOS 1923)
1. 23 Nisan 1920’de TBMM’nin açılış konuşmasını yapan Sinop Milletvekili aşağıdakilerden hangisidir?
I. BÜYÜK MİLLET MECLİSİ’NİN AÇILMASI (23 NİSAN 1920)
A) Mehmet Şerif Bey
✎ 16 Mart 1920’de İtilâf Devletleri’nin İstanbul’u işgal etmesi üzerine Mustafa Kemal
B) Refik Saydam
Paşa, 19 Nisan 1920’de valilere ve komutanlara gönderdiği genelgede seçimlerin
yapılacağını ve Ankara’da olağanüstü yetkilere sahip millî bir meclisin açılacağını
bildirmiştir.
C) Ali Fuat Cebesoy
D) Ali Fethi Okyar
E) Adnan Adıvar
✎ Mebusan Meclisi’ne seçilen ancak işgal üzerine Anadolu’ya kaçıp Ankara’ya gelen
milletvekillerinin haklarının saklı tutulacağı ve meclise katılabileceği belirtilmiştir.
 Mustafa Kemal’in daha önce Mebusan Meclisi’ne seçilen vekillere TBMM’ye katılma
hakkı tanıması, millî iradeye (ulus egemenliğine) verdiği önemi kanıtlamaktadır.
✎ Müslüman olmayanlara seçme ve seçilme hakkı tanınmadan yapılan seçimlerde
her sancaktan beş milletvekili seçilmiş, Mustafa Kemal de Ankara’dan milletvekili
seçilerek meclise girmiştir.
2. Mustafa Kemal 23 Nisan 1920’de açılan I.
TBMM’ye aşağıdaki illerin hangisinden
milletvekili seçilmiştir?
A) Samsun
✎ 23 Nisan 1920 Cuma günü, meclisin en yaşlı üyesi Sinop Milletvekili Mehmet Şerif
B) Erzurum
D) İstanbul
C) Ankara
E) Sivas
Bey’in konuşmasıyla açılan TBMM’de, üye sayısı 390 kişi olmasına rağmen ancak
78 milletvekili toplanabilmiştir. Bunun sebebi bazı vekillerin komutan, vali, müdür
vb. devlet işlerini yürütmekte olmasıdır.
 23 Nisan 1920’de TBMM’nin açılmasıyla Temsil Heyeti’nin görevi sona ermiştir.
3. Temsil Heyeti’nin görevi aşağıdakilerden
hangisiyle sona ermiştir?
A. I. TBMM’nin Özellikleri
ÖZELLİK
YORUM
Kurucu bir meclistir.
 Yeni bir devlet kurmuştur.
 Anayasa ilân etmiştir.
 Hükûmet kurmuştur.
 Düzenli ordu oluşturmuştur.
Ulusal bir meclistir.
 Azınlıklara temsil hakkı vermemiştir.
 Adında “millet” kelimesi geçmektedir.
İhtilâlcidir.
 Saltanat ve İstanbul Hükûmeti’ni yok saymıştır.
 Egemenliği millete vermiştir.
Demokratiktir.
 Üyeleri ve başkanı seçim usulü ile belirlenmiştir.
Olağanüstü yetkilere
sahiptir.
 Yasama, yürütme ve yargı yetkilerini bünyesinde
toplamıştır. (Güçler Birliği ilkesi)
 Bundaki amaç hızlı kararlar alıp uygulayabilmektir.
Siyasî partilere yer
verilmemiştir.
 Temel amaç, bölünmeyi ve millî birliğin bozulmasını
önlemektir.
Meclis Hükûmeti
sistemi vardır.
 Bu sistemde Cumhurbaşkanı ve Başbakan yoktur.
 Meclis Başkanı aynı zamanda hükûmetin de
başkanıdır.
 Bakanlar meclis içerisinden meclis tarafından tek tek
oylanarak seçilmiştir. (Bu durum, hem hükûmetin
oluşturulmasını hem de hükûmetin uyum içinde
çalışmasını zorlaştırmıştır.)
A) İstanbul’un işgal edilmesiyle
B) TBMM’nin açılmasıyla
C) Bilecik Görüşmeleri’nin yapılmasıyla
D) Misâk-ı Millî’nin kabul edilmesiyle
E) Amasya Protokolleri’nin imzalanmasıyla
4. I. TBMM’nin özellikleri arasında aşağıdakilerden hangisi yoktur?
A) İhtilâlci
B) Demokratik
D) İnkılâpçı
C) Ulusçu
E) Kurucu
5. I. TBMM’nin özellikleri arasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz?
A) İhtilâlci bir meclistir.
B) Siyasî partilere yer verilmemiştir.
C) Güçler Birliği ilkesi benimsenmiştir.
D) Demokratik bir meclistir.
E) Kabine Sistemi uygulanmıştır.
1-A
2-C
3-B
4-D
5-E
~ 217 ~
“I. TBMM Dönemi”
KPSS / Tarihin Pusulası
B. 24 Nisan Önergesi
✎ TBMM’nin 24 Nisan 1920’deki toplantısında Mustafa Kemal Meclis Başkanlığı’na
seçilmiş ve hükûmetin bir an önce kurulması için meclise bir önerge vermiştir.
✎ Mustafa Kemal’in vermiş olduğu bu önergeye göre;
 TBMM’nin üstünde hiç bir güç yoktur.
 Ulus egemenliğine önem verilmiştir.
 Hükûmet kurmak zorunludur.
 İstanbul hükûmeti yok sayılmıştır.
 Geçici bir hükûmet başkanı ya da padişah vekili tanımak doğru değildir.
 Meclisin daimî olacağı ve bağımsız hareket edeceği vurgulanmıştır.
1. 16 Mart 1920'de İstanbul'un resmen işgal
edilmesinden sonra Mustafa Kemal, valilere
ve komutanlara bir genelge göndererek seçimlerin yapılacağını ve Ankara'da “olağanüstü” yetkilere sahip millî bir meclisin toplanacağını bildirmiştir.
Mustafa Kemal'in bu yolla ulaşmak istediği amaç aşağıdakilerden hangisidir?
A) Osmanlı egemenlik haklarını korumak
B) Meşrutiyet düzenini sürdürmek
C) Kurtuluş Savaşı'nı evrenselleştirmek
D) Cemiyetleri birleştirmek
E) Millî Mücadele'yi tek elden yürütmek
 TBMM yasama, yürütme ve yargı yetkilerini kendinde toplamıştır.
 Daha hızlı karar alabilmek için Güçler Birliği ilkesi benimsenmiştir.
 Meclis tarafından seçilecek bir heyet hükûmet işlerini yürütür, meclis başkanı
aynı zamanda hükûmetin de başkanıdır.
 Meclis Hükûmeti Sistemi ve Güçler Birliği ilkesi benimsenmiştir.
 Padişah ve halife, Anlaşma Devletleri’nin baskısından kurtulduktan sonra meclisin düzenleyeceği yasaya göre hareket edecektir.
 Çıkabilecek görüş ayrılıkları önlenmek istenmiştir.
2. 3 Mayıs 1920’de kurulan I. TBMM Hükûmeti’nde Mustafa Kemal'in resmî unvanı
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Genel Kurmay Başkanı
B) Başbakan
C) Cumhurbaşkanı
D) Meclis Başkanı
E) Millî Savunma Bakanı
✎ 3 Mayıs 1920’de bakanların meclis içerisinden meclis tarafından tek tek oylanarak
seçilmesiyle “İcrâ Vekilleri Heyeti” adıyla I. TBMM Hükûmeti kurulmuştur.
 TBMM’nin ilk döneminde hükûmet üyelerinin meclisten tek tek seçilmesi, hükûmetin
kurulmasını ve uyum içerisinde çalışmasını zorlaştırmıştır.
3. I. TBMM Hükûmeti’nde ilk Sağlık Bakanı
olarak görev alan devlet adamı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Dr. Refik Saydam
✎ Toplam 11 bakandan oluşan ilk İcrâ Vekilleri Heyeti’nin üyeleri şunlardır:
B) Dr. Adnan Adıvar
C) Dr. Rıza Nur
Mustafa Kemal
Meclis Başkanı + Hükûmet Başkanı
Bekir Sami Bey
Dışişleri Bakanı
Cami Baykut Bey
İçişleri Bakanı
Dr. Adnan Adıvar
Sağlık Bakanı
Dr. Rıza Nur
Maarif (Millî Eğitim) Bakanı
Fevzi Çakmak Paşa
Millî Savunma Bakanı
İsmet (İnönü) Bey
Erkân-ı Harbiye-i Umûmîye Bakanı (Genel Kurmay Bakanı)
A) Dr. Rıza Nur
Celâlettin Arif Bey
Adalet Bakanı
B) Mehmet Şükrü Saraçoğlu
Hakkı Behiç Bey
Maliye Bakanı
Mustafa Fehmi Bey
Şer’iye ve Evkaf Bakanı
İsmail Fazıl Paşa
Bayındırlık Bakanı
Yusuf Kemal Bey
İktisat Bakanı
C. I. TBMM’deki Halk Grupları
✎ I. TBMM’de öncelikle vatanın kurtuluşu hedeflendiği için bölünmeyi önlemek ve
D) Dr. Sadi Konuk
E) Dr. Ahmet Hulusi Alataş
4. Birinci TBMM Hükümeti’nde ilk Millî Eğitim Bakanı olarak görev alan devlet adamı aşağıdakilerden hangisidir?
C) Bekir Sami Bey
D) İsmet İnönü
E) Dr. Refik Saydam
5. 23 Nisan 1920’de açılan I. TBMM’nin ilk
başkanı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Fevzi Çakmak
B) İsmet İnönü
C) Bekir Sami Bey
D) Mustafa Kemal
birlik ve beraberliği sağlamak adına siyasî partilere yer verilmemiştir.
E) Ali Fethi Okyar
✎ Mecliste siyasî parti bulunmamasına rağmen farklı düşüncelerin temsil edildiği bazı
gruplar vardı. Bu gruplar arasında; Müdafaa-i Hukuk Grubu, Tesânüd Grubu, Halk
Zümresi, Islahatçılar Grubu, İstiklâl Grubu ve Yeşil Ordu Grubu yer alıyordu.
~ 218 ~
1-E
2-D
3-B
4-A
5-D
KPSS / Tarihin Pusulası
“I. TBMM Dönemi”
Müdafaa-i Hukuk Grubu
Başında Mustafa Kemal’in olduğu gruptur.
İstiklâl Grubu
Mustafa Kemal’in çizgisini takip eden bir gruptur.
Tesânüd Grubu
Eski İttihatçıların oluşturduğu gruptur.
Halk Zümresi
Bolşevik Devrimi’ni örnek alan bir gruptur.
Islahatçılar Grubu
Toplumsal dengeleri bozmadan yenileşmeyi
savunan gruptur.
Yeşil Ordu Grubu
Sol eğilimli bir grup olup, Çerkez Ethem ve çevresi
tarafından desteklenmiştir.
1. I. TBMM içerisindeki gruplardan Mustafa
Kemal’in yer aldığı grup aşağıdakilerden
hangisidir?
A) İstiklâl
B) Tesânüd
C) Müdafaa-i Hukuk
D) Islahat
E) Halk Zümresi
2. Aşağıdakilerden hangisi I. TBMM tarafından çıkarılan kanunlardan biri değildir?
D. I. TBMM’nin Çıkardığı Kanunlar
A) Takrir-i Sükûn Kanunu
B) Nisâb-ı Müzakere Kanunu
 Ağnam Vergisinin Artırılmasına Dair Kanun (ilk kanun)
C) Hıyanet-i Vataniye Kanunu
 Dış Gümrük Vergilerinin Artırılmasına Dair Kanun
D) Men-i İsrafat Kanunu
 Hıyanet-i Vataniye Kanunu (Meclise karşı çıkan ayaklanmaları bastırmak için)
E) İstiklâl Mahkemeleri Kanunu
 İstiklâl Mahkemeleri Kanunu (Üyeleri meclis tarafından seçilmiştir.)
 Firarîler Hakkında Kanun (Asker kaçaklarını önlemek için)
 Nisâb-ı Müzakere Kanunu (Meclis iç tüzüğü ile ilgilidir.)
 Men-i İsrafat Kanunu (Millî kaynakları koruyup, israfı önlemek için)
 Men-i Müskirat (Malî kaynak sağlamak için içki ve tütün ürünleri yasaklanmıştır.)
3. Birinci TBMM tarafından çıkarılan ilk kanun aşağıdakilerden hangisidir?
A) İstiklâl Marşı Kanunu
 Düzenli Ordu Kurulması Hakkında Kanun
B) Ağnam Vergisinin Artırılması Kanunu
 İstiklâl Marşı Kanunu
C) Men-i Müskirat Kanunu
 Başkomutanlık Kanunu
D) Nisâb-ı Müzakere Kanunu
 Teşkilât-ı Esasîye Kanunu (Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk anayasasıdır.)
E) Gümrük Vergisinin Artırılması Kanunu
 Tekâlif-i Milliye Emirleri ile Takrir-i Sükûn Kanunu’nu I. TBMM çıkarmamıştır.
4. Aşağıdakilerden hangisi I. TBMM’ye karşı
çıkarılan isyanlardan biri değildir?
A) Kuvây-i İnzibatiye
II. I. TBMM’YE KARŞI ÇIKAN İSYANLAR
Doğrudan İstanbul Hükûmeti’nin
Çıkardığı İsyanlar
 Kuvây-i İnzibâtiye (Hilâfet Ordusu) İsyanı
 Ahmet Anzavur (Kuvây-i Muhammediye) İsyanı
İstanbul Hükûmeti ve İtilâf
Devletleri’nin Çıkardığı İsyanlar












Bolu, Düzce, Hendek, Adapazarı İsyanları
Çapanoğlu İsyanı (Yozgat)
Delibaş Mehmet İsyanı (Konya)
Bozkır Ayaklanması (Konya)
Koçkiri İsyanı (Erzincan-Kemah)
Millî Aşireti İsyanı (Urfa)
Çopur Musa İsyanı (Afyon)
Şeyh Recep İsyanı
Şeyh Eşref İsyanı (Bayburt)
Ali Batı İsyanı (Mardin)
Cemil Çeto İsyanı
Yıldızeli (Yenihan) İsyanı
Kuvây-i Milliye Yanlısı Olup Sonradan
İsyan Edenler
 Çerkez Ethem (Kuvây-i Seyyâre) İsyanı
 Demirci Mehmet Efe İsyanı
Azınlıkların Çıkardığı İsyanlar
 Ermeni İsyanı (Ermeni İntikam Alayı)
 Rum (Pontus) İsyanı
B) Şeyh Eşref
C) Demirci Mehmet Efe
D) Millî Aşireti
E) Şeyh Sait
5.
I. Demirci Mehmet Efe,
II. Cemil Çeto,
III. Ahmet Anzavur
I. TBMM’ye karşı çıkarılan yukarıdaki isyanlardan hangileri doğrudan İstanbul
Hükûmeti tarafından çıkartılmıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
1-C
2-A
C) Yalnız III
E) II ve III
3-B
4-E
5-C
~ 219 ~
“I. TBMM Dönemi”
KPSS / Tarihin Pusulası
 Bu isyanlardan Kuvây-i İnzibâtiye (Hilâfet Ordusu), Ahmet Anzavur ve Bolu-DüzceHendek-Adapazarı isyanları aynı zamanda Boğazlarla ilgilidir.
1.
 Bu isyanlardan Çerkez Ethem ve Demirci Mehmet Efe isyanları diğer isyanlardan
I.
II.
III.
IV.
farklı olarak Millî Mücadele’ye karşı değil, Düzenli Ordu’ya karşı çıkarılmıştır.
A. İsyanların Nedenleri
Kuvây-i İnzibâtiye,
Çopur Musa,
Şeyh Eşref,
Ahmet Anzavur
I. TBMM’ye karşı çıkarılan yukarıdaki isyanlardan hangileri “Boğazlar”la ilgilidir?
 İstanbul Hükûmeti’nin otoritesini korumak için halkı kışkırtması
A) I ve IV
 Şeyhü’l-islâm Dürrizâde Abdullah’ın Millî Mücadele karşıtı fetva yayınlaması
B) I ve III
D) I, II ve IV
 İtilâf Devletleri’nin TBMM’nin güçlenmesini önlemek istemesi
C) II ve IV
E) II ve III
 İngiltere’nin Boğazlarda etkin olmak istemesi
 Kuvây-i Milliye şeflerinin düzenli orduya karşı çıkmaları
 Bazı büyük aşiretlerin kendi yönetimlerini kurmak istemesi
 Azınlıkların devlet kurma düşüncesi
2. Aşağıdakilerden hangisi Birinci TBMM’ye
karşı çıkan isyanların nedenlerinden biri
değildir?
A) Kuvây-i Milliyecilerin düzenli orduya
karşı çıkmaları
 Birtakım çevrelerin manda ve himaye fikrini savunması
B) İtilâf Devletleri’nin TBMM’nin güçlenmesini önlemek istemesi
B. İsyanların Sonuçları
C) Azınlıkların devlet kurma düşüncesi
 Millî Mücadele sürecinin uzamasına neden olmuştur.
 Emek ve zaman kaybına yol açmıştır.
D) Eskişehir-Kütahya Savaşları’nda yenilgi
alınması
 Millî kuvvetlerin bölünmesine neden olmuştur.
E) İngiltere’nin Boğazlarda etkin olmak istemesi
C. İsyanların Bastırılmasında Etkili Olan Kuvvetler
3.
İSYAN
 İSYANI BASTIRAN KUVVETLER
☸ Kuvây-i İnzibâtiye İsyanı
☸ Bolu, Düzce, Hendek, Adapazarı İsyanı
I. Koçkiri,
II. Ahmet Anzavur,
III. Çapanoğlu İsyanı
Yukarıdaki isyanlardan hangileri Çerkez
Ethem tarafından bastırılmıştır?
☸ Çopur Musa (Afyon) İsyanı
A) Yalnız I
☸ Şeyh Eşref İsyanı
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
☸ Şeyh Recep İsyanı
☸ Millî Aşireti İsyanı
Kuvây-i Milliye Birlikleri
4. Aşağıdakilerden hangisi düzenli orduya
karşı ortaya çıkan isyanlardan biridir?
☸ Ali Batı İsyanı
☸ Cemil Çeto İsyanı
A) Cemil Çeto
B) Çopur Musa
C) Kuvây-i İnzibatiye
D) Ali Batı
E) Kuvây-i Seyyare
☸ Delibaş Mehmet İsyanı
☸ Bozkır (Konya) İsyanı
☸ Ahmet Anzavur İsyanı
☸ Çapanoğlu (Yozgat) İsyanı
Kuvây-ı Seyyare
(Çerkez Ethem)
☸ Çerkez Ethem (Kuvây-i Seyyâre) İsyanı
I. Şeyh Recep,
II. Çerkez Ethem,
III. Çapanoğlu
isyanlarından hangileri düzenli ordu tarafından bastırılmıştır?
☸ Demirci Mehmet Efe İsyanı
☸ Koçkiri İsyanı
5. I. TBMM’nin açılmasından sonra çıkan;
Düzenli Ordu
A) Yalnız I
☸ Rum İsyanları
☸ Ermeni İsyanları (Ermeni İntikam Alayı)
~ 220 ~
B) Yalnız II
D) II ve III
1-A
2-D
C) I ve II
E) I, II ve III
3-E
4-E
5-B
KPSS / Tarihin Pusulası
“I. TBMM Dönemi”
D. TBMM’nin İsyanlara Karşı Aldığı Önlemler
✎ 29 Nisan 1920’de Hıyanet-i Vataniye Kanunu çıkarılmıştır.
 Bu kanuna göre TBMM’ye karşı isyan çıkaranlar vatan haini kabul edilecek ve
gerektiğinde idam cezasına çarptırılacaktır.
✎ 11 Eylül 1920’de Firarîler Hakkında Kanun çıkarılmıştır.
✎ 11 Eylül 1920’de Firarîler Kanunu kapsamında, isyancıları yargılamak için İstiklâl
Mahkemeleri kurulmuştur. Bu tarihte kurulan İstiklâl Mahkemesi sayısı 8’dir.
 İstiklâl Mahkemeleri’nin üyeleri TBMM üyeleri arasından seçilmiştir. Üyelerin
milletvekillerinden oluşması TBMM’nin yargı yetkisine sahip olduğunu gösterir.
 Bu mahkemeler Hıyanet-i Vataniye Kanunu’nun hızlı bir şekilde işletilmesine
olanak sağlamıştır.
 Seyyar ve sürekliliği olmayan İstiklâl Mahkemeleri, yargılamayı suçun bizzat
1. İtilaf Devletleri ve İstanbul Hükûmeti yeni
kurulan TBMM Hükûmeti’ni yıkmak amacıyla isyanlar çıkarmış, TBMM de bu isyanları
önlemek için birtakım tedbirler almıştır.
Aşağıdakilerden hangisi I. TBMM’nin bu
isyanları engellemek için aldığı tedbirlerden biri değildir?
A) Hıyanet-i Vataniye Kanunu çıkarılmıştır.
B) İstiklâl Mahkemeleri kurulmuştur.
C) Firarîler Hakkında Kanun çıkarılmıştır.
D) İsyanları bastırmak için meclis çalışmalarına ara verilmiştir.
E) Ankara Müftüsü’nden fetva alınmıştır.
işlendiği yerde yaparak yargılama sürecinin kısa zamanda tamamlanmasını da
sağlamıştır.
✎ İstanbul Hükûmeti ile tüm resmî haberleşmeler kesilmiştir.
✎ Halkı bilinçlendirmek amacıyla İrşad (Öğüt) Heyetleri kurulmuştur.
✎ Damat Ferit Paşa vatan haini ilân edilmiş ve Türk vatandaşlığından çıkarılmıştır.
 Hıyanet-i Vataniye Kanunu ile yargılanan ilk kişi Damat Ferit Paşa olmuştur.
✎ İstanbul Hükûmeti adına Şeyhü’l-islâm Dürrizâde Abdullah’ın Millî Mücadele’ye
karşı yayınladığı fetvaya karşılık olarak, Ankara Müftüsü Rıfat Börekçi tarafından
Millî Mücadele’yi destekleyen fetva yayımlanmıştır.
2. Aşağıdakilerden hangisi İstiklâl Mahkemelerinin özelliklerinden biri değildir?
A) TBMM’ye karşı çıkan isyanlara yönelik
görev yapmıştır.
B) Üyeleri halk tarafından belirlenmiştir.
C) Seyyar (gezici) ve sürekliliği olmayan
mahkemelerdir.
D) Üyeleri milletvekillerinden oluşmaktadır.
E) Hıyanet-i Vataniye Kanunu’nun hızlı bir
şekilde uygulanmasını sağlamıştır.
III. I. TBMM DÖNEMİNDEKİ DİĞER GELİŞMELER
✎ İlk kez 8 Şubat 1921 tarihli Bakanlar Kurulu Kararnamesi’nde "Türkiye Büyük Mil-
let Meclisi" (TBMM) adı kalıcılık kazanmıştır.
✎ I. TBMM Hükûmeti’nde Turizm ve Spor Bakanlıkları yer almamıştır.
✎ TBMM Hükûmeti ilk yurt dışı temsilciliğini 1921’de Azerbaycan’da açmış, buraya
ilk temsilci (orta elçi) olarak da Memduh Şevket Esendal’ı atamıştır.
3. I. TBMM Hükûmeti ilk yurt dışı temsilciliğini nerede açmıştır?
A) Azerbaycan
B) Gürcistan
C) Ermenistan
D) Fransa
E) Sovyet Rusya
✎ İlk Meclis binası günümüzde Kurtuluş Savaşı Müzesi olarak hizmet vermektedir.
✎ TBMM'nin ikinci binasının yapımına Mimar Vedat Bey'in projesiyle 1923'te başlan-
mış ve 18 Ekim 1924'de hizmete açılmıştır. Bina günümüzde Cumhuriyet Müzesi
olarak hizmet vermektedir.
✎ Günümüzde kullanılmakta olan TBMM'nin üçüncü binası ise; 1938’de düzenlenen
“TBMM Yeni Meclis Binası” yarışmasında birincilik kazanan ve Atatürk'ün de beğenisini kazanan Avusturyalı mimar Prof. Clemens Holzmeister’dır.
4. I. TBMM Hükûmeti’nde aşağıdaki bakanlıklardan hangisi yer almamıştır?
A) İçişleri
B) Sağlık
D) Adalet
C) Eğitim
E) Spor
IV. SEVR BARIŞ ANTLAŞMASI (10 AĞUSTOS 1920)
✎ Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan sonra İtilâf Devletleri henüz Osmanlı Devleti ile
5. Sevr Barış Antlaşması’nın taslağı aşağıdakilerden hangisinde belirlenmiştir?
barış antlaşması imzalamamıştı. Bu durumun yaşanmasında;
A) Londra Konferansı
 İtilâf Devletleri’nin Osmanlı Devleti’ni aralarında paylaşamamaları
B) Tersane Konferansı
 Boğazlar konusunda anlaşmaya varılamamış olması
C) San Remo Konferansı
 Paris Barış Konferansı’nda İtalya’ya ayrılan yerlerin Yunanistan’a verilmesi
D) Reval Görüşmeleri
E) Paris Barış Konferansı
gibi nedenler etkili olmuştur.
✎ Barış antlaşmasının koşulları 18-26 Nisan 1920 tarihleri arasında İngiltere, Fransa
ve İtalya’nın katılımıyla İtalya’daki San Remo Konferansı’nda belirlenmiştir.
1-D
2-B
3-A
4-E
5-C
~ 221 ~
“I. TBMM Dönemi”
KPSS / Tarihin Pusulası
✎ 22 Temmuz 1920’de Padişah Vahdettin’in başkanlığında toplanan Saltanat Şûrası,
Paris’e bir heyet gönderilmesini kararlaştırmıştır. Bu heyette Şûra-yı Devlet Başkanı Rıza Tevfik, Maarif Nazırı Hadi Paşa ve Bern Elçisi Reşat Halis Bey bulunuyordu.
✎ Toplam 433 maddeden oluşan Sevr Barış Antlaşması, bu heyet tarafından Paris’in
Sevr kasabasında imzalanmış, Saltanat Şûrası tarafından da onaylanmıştır.
1. 10 Ağustos 1920’de İtlâf devletleriyle Osmanlı Devleti arasında imzalanan Sevr
Barış Antlaşması’nın hukuken geçersiz
olmasının temel sebebi aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Misâk-ı Millî’ye aykırı olması
A. Antlaşmanın Bazı Maddeleri

B) Meclis tarafından onaylanmaması
İstanbul, Osmanlı Devleti’nin başkenti olarak kalacak, ancak azınlık haklarını koruyamazsa elinden alınacak.
C) Osmanlı Devleti ile imzalanmış olması

Azınlık hakları genişletilecek ve azınlıklar her derece okul açabilecek.
E) Türk halkının direnişiyle karşılaşması

Boğazlar, içinde Türk üyenin olmadığı bir komisyon tarafından yönetilecek.

Boğazlar savaş zamanında tüm devletlerin gemilerine açık olacak.

Vilâyet-i Sitte (Erzurum, Van, Harput (Elazığ), Diyarbakır, Bitlis ve Sivas)’de bir
Ermeni devleti, Güneydoğu’da ise bir Kürt devleti kurulacak.

Osmanlı Devleti’nin ordusu, donanması ve ağır silahları olmayacak.

Kapitülasyonlar artırılarak tüm devletlere verilecek.

Doğu Trakya ve Batı Anadolu Yunanistan’a bırakılacak.

İzmir Türk toprağı sayılacak, ancak Rumlar tarafından yönetilecek.
B. Antlaşmanın Değerlendirilmesi
D) İtalya’nın antlaşmayı kabul etmemesi
2. Sevr Antlaşması’nda bir Ermeni devletinin kurulması düşünülen “Vilâyet-i Sitte”
(Altı İl) içerisinde aşağıdaki illerden hangisi yoktur?
A) Erzurum
B) Diyarbakır
D) Bitlis
C) Sivas
E) Kars
3. Aşağıdakilerden hangisi Sevr Barış Antlaşması’nın hükümlerinden biri değildir?
A) Osmanlı Devleti’nin ordusu, donanması
ve ağır silahları olmayacak
✎ Mebusan Meclisi tarafından onaylanmadığı için yürürlüğe girmemiştir. Bu yüzden
hukukî olarak geçersiz bir antlaşmadır.
B) İstanbul’un “Osmanlı’nın başkenti” olma
statüsü devam edecek
✎ Türk milletinin direnişiyle karşılaştığı için uygulanamamıştır. (Ölü doğmuştur.)
C) Boğazlar, başkanı Türk olan uluslararası bir komisyon tarafından yönetilecek
✎ Osmanlı Devleti’nin yok oluşu anlamına gelen bu antlaşmayı imzalayanlar TBMM
tarafından vatan haini ilân edilmiştir.
D) Doğu Trakya ve Batı Anadolu Yunanistan’a bırakılacak
✎ Sevr Barış Antlaşması Osmanlı Devleti’nin imzaladığı son antlaşmadır.
E) Boğazlar savaş zamanında tüm devletlerin gemilerine açık olacak
V. BİLECİK GÖRÜŞMELERİ (5 ARALIK 1920)
✎ Son Osmanlı sadrazamı Tevfik Paşa’nın girişimleriyle TBMM adına Mustafa Kemal
ile İstanbul Hükûmeti adına Ahmet İzzet Paşa ve Salih Paşa arasında gerçekleşen
görüşmelerdir.
✎ Herhangi bir sonuç çıkmamış, İstanbul’dan gelen heyet ulusal harekete katıldıkları
izlenimini vermek için zorla Ankara’ya götürülmüştür. Ancak daha sonra bu devlet
adamları, Mustafa Kemal’e bir daha İstanbul Hükûmeti’nde görev yapmayacakları
sözünü verince serbest bırakılmışlardır.
✎ Bilecik Görüşmeleri, TBMM’nin siyasî varlığını tanıtması bakımından önemlidir.
 Bilecik Görüşmeleri ile Osmanlı Devleti TBMM’nin siyasî varlığını ilk kez tanımıştır.
Not Alınız..............................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
4.
I.
II.
III.
IV.
Salih Paşa
Ali Rıza Paşa
Mustafa Kemal
Ahmet İzzet Paşa
5 Aralık 1920 tarihli Bilecik Görüşmeleri,
yukarıdakilerden hangileri arasında gerçekleşmiştir?
A) I ve IV
B) II ve III
D) I, III ve IV
C) I, II ve III
E) II, III ve IV
5. İstanbul Hükûmeti’nin TBMM’nin siyasî
varlığını tanıdığı ilk olay aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Bilecik Görüşmeleri
B) Tersane Konferansı
C) Adana Görüşmeleri
D) Amasya Görüşmeleri
E) Londra Konferansı
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
~ 222 ~
1-B
2-E
3-C
4-D
5-A
XII. BÖLÜM
MİLLÎ MÜCADELE
(MUHAREBELER DÖNEMİ)
Bu bölümden ortalama “3” soru çıkmaktadır.
KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ
(LİSANS)
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
(4)
(3)
(6)
(3)
(5)
(2)
(3)
(2)
(3)
(4)
(4)
(3)
(1)
(ORTAÖĞRETİM)
(ÖN LİSANS)
2006
2008
2010
2012
2006
2008
2010
2012
(4)
(4)
(1)
(2)
(4)
(4)
(1)
(1)
Yazarın Yorumu
Değerli adaylar, ÖSYM’nin her yıl ortalama 3 soru sorduğu bu bölümden 2013 KPSS’de sadece
1 soru çıkmıştır. Bu bölümde Millî Mücadele döneminin askerî ve siyasî aşamalarını göreceksiniz. Özellikle savaşların gelişimi ve sonuçları, antlaşmaların özellikleri ve önemi, Mustafa
Kemal’in savaşlarda söylediği sözler ve Lozan Barış Antlaşması’nın içeriği ve önemi gibi konu başlıklarına dikkat edilmesi ve bu yönde çalışma yapılması gerekmektedir. Ayrıca bahsettiğimiz bu konuların soru çözümleriyle pekiştirilmesi, konuların daha iyi anlaşılması açısından
son derece önemlidir.
KPSS / Tarihin Pusulası
“Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi”
MİLLÎ MÜCADELE
(MUHAREBELER DÖNEMİ)
BATI CEPHESİ
 Yunanlılar ve işbirlikçi
İngilizlerle savaşılmıştır.
 Kuvây-i Milliye,
Osmanlı Devleti’nden
kalan XV. Kolordu ve
TBMM’nin kurduğu
Düzenli Ordu mücadele
etmiştir.
1. Aşağıdaki devletlerden hangisi, Kurtuluş
Savaşı’nda Anadolu’da bir işgal gücü
bulundurmamıştır?
DOĞU CEPHESİ
CEPHELER
 Ermeniler ve Gürcülerle
savaşılmıştır.
 Sadece Osmanlı’dan
kalan XV. Kolordu
mücadele etmiştir.
 XV. Kolordu TBMM’ye
bağlı hareket etmiştir.
A) Almanya
C) İtalya
B) Yunanistan
E) İngiltere
D) Fransa
2. Osmanlı Devleti’nde Türklerle kurdukları
dostça ilişkiler nedeniyle XIX. yüzyıla kadar “Millet-i Sadıka” olarak kabul edilen
devlet aşağıdakilerden hangisidir?
A) Sırbistan
GÜNEY CEPHESİ
B) Ermenistan
D) Yunanistan
 Fransızlar ve Ermenilerle savaşılmıştır.
 Sadece Kuvây-i Milliye
mücadele etmiş, düzenli
ordu savaşmamıştır.
C) Gürcistan
E) Bulgaristan
3. Kurtuluş Savaşı’nda Kâzım Karabekir komutasındaki XV. Kolordu;
I.
✎ TBMM Hükûmeti Kurtuluş Savaşı’nda Doğu, Güney ve Batı olmak üzere 3 ayrı cep-
hede savaşmış; Ermenistan, Gürcistan, İngiltere, Fransa ve Yunanistan devletlerine karşı mücadele etmiştir.
☸ Dikkat! İtalya ve İngiltere Anadolu’da işgal gücü bulundurmuşsa da Kurtuluş Savaşı’nda İtalya ve İngiltere ile silahlı mücadele yapılmamıştır.
doğu,
II. güney,
III. batı
cephelerinden hangilerinde mücadele etmiştir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) Yalnız III
E) II ve III
A) DOĞU CEPHESİ
✎ Bu cephede Ermeniler ve Gürcülerle mücadele edilmiştir.
✎ Cephedeki mücadele, Osmanlı Devleti’nden kalan ve son düzenli birlik olan Kâzım
Karabekir komutasındaki XV. Kolordu tarafından yürütülmüştür.
☸ Doğu Cephesi’nde Kâzım Karabekir komutasındaki bu düzenli ordu TBMM tarafından
kurulmamış, ancak TBMM’ye bağlı hareket etmiştir.
4. Kurtuluş Savaşı’nda Doğu Cephesi’nde;
I.
Ermeni,
II. Gürcü,
III. Fransız
güçlerinden hangileriyle mücadele edilmiştir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
1) Ermenilerle İlişkiler ve Gümrü Antlaşması (2-3 Aralık 1920)
✎ XIX. yüzyıla kadar Millet-i Sadıka (Sâdık Millet) olarak kabul edilen ve Türklerle
dostça ilişkiler kuran Ermeniler, XX. yüzyılın başlarından itibaren İngiltere, Fransa,
Rusya gibi güçlü Avrupa devletlerinin politikaları sonucu sorun olmaya başlamıştır.
✎ Kurdukları Ermeni Cemiyetleri ile ilk isyanı 1890’da Erzurum’da başlatmışlardır.
✎ Paris Barış Konferansı’nda Magna Armania (Büyük Ermenistan) fikrinin gündeme
gelmesinde Ermeni Komitelerinin büyük etkisi olmuştur.
✎ Sevr Antlaşması’na dayanarak Doğu Anadolu’da bağımsız bir devlet kurma hedefi
olan Ermeniler Kars ve çevresini işgal etmiştir.
✎ Bu gelişme üzerine XV. Kolordu Komutanı Kâzım Karabekir’in 28 Eylül 1920’de
5. Kurtuluş Savaşı’nda;
I.
doğu,
II. batı,
III. güney
cephelerinden hangilerinde Kuvây-i Milliye’nin etkili olduğu savunulamaz?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
başlattığı harekât sonucunda 29 Eylül’de Sarıkamış, 30 Ekim’de Kars ve 7 Kasım’da
Batum kurtarılmış, hatta Gümrü’ye kadar ulaşılmıştır.
C) Yalnız III
E) II ve III
✎ Daha fazla dayanamayacağını anlayan Ermeniler barış istemek zorunda kalmış ve
iki devlet arasında 2-3 Aralık 1920’de Gümrü Barış Antlaşması imzalanmıştır.
1-A
2-B
3-D
4-C
5-A
~ 225 ~
“Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi”
KPSS / Tarihin Pusulası
☸ Gümrü Antlaşması (2-3 Aralık 1920)
✎ TBMM Hükûmeti ile Ermenistan arasında imzalanan bu antlaşmayı, TBMM Heyeti
adına XV. Kolordu Komutanı Kâzım Karabekir imzalamıştır.
❆
1. Kurtuluş Savaşı’nda Doğu Cephesi’nde
Ermenilerle yapılan savaş, aşağıdakilerden hangisiyle sona ermiştir?
A) Kars Antlaşması
Antlaşmanın Hükümleri
B) Moskova Antlaşması
C) Ankara Antlaşması
D) Gümrü Antlaşması
 Kars, Sarıkamış, Iğdır, Selim, Kulp Türkiye’nin olacak.
E) Mudanya Ateşkes Antlaşması
 TBMM tarafından geçersiz kabul edilen Sevr Barış Antlaşması’nı Ermenistan da
kabul etmeyecek.
 Türk-Ermenistan sınırı Aras Nehri – Çıldır Gölü hattı olarak belirlenecek.
 Ermenistan Türkiye’ye karşı düşmanca tavır içerisinde olmayacak.
 Türklere karşı silah kullanmayan Ermeniler altı ay içinde Türkiye’ye dönebilecek.
 Ermenistan’ın Türkiye’ye karşı diğer devletlerle yaptığı tüm antlaşmalar geçersiz
kabul edilecek.
2. 2-3 Aralık 1920 tarihli Gümrü Antlaşması’nı TBMM Hükûmeti adına aşağıdakilerden hangisi imzalamıştır?
A) Rauf Orbay
B) Enver Paşa
C) Ali Fethi Okyar
D) Fevzi Çakmak
E) Kâzım Karabekir
 TBMM, kendisinden istenildiği taktirde Ermenistan’a askerî ve siyasî açıdan
yardım edecek.
 Ermenistan, sadece iç güvenliğini koruyacak derecede cephane ve mühimmat
bulundurabilecek.
 Herhangi bir saldırıya uğraması durumunda, Türkiye Ermenistan’a askerî
yardımda bulunacak.
 Ermenistan, Nahçıvan ve Şarur bölgelerinde halk oylaması sonucunda oluşan yeni
yönetim biçimine karışmayacak, bu süreçte bölgede Türkiye koruyuculuğunda bir
yerel yönetim oluşturulacaktır.
3. Sevr Barış Antlaşması’nın geçersizliğini
kabul eden ilk devlet aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Ermenistan
D) İtalya
B) İngiltere
C) Fransa
E) Sovyet Rusya
4. Aşağıdakilerden hangisi, Gümrü Antlaşması’nın kazanımları arasında değildir?
A) Halkın Meclis’e ve orduya olan güveni
artmıştır.
☸ Antlaşmanın Önemi ve Özellikleri
✎ Gümrü Antlaşması ile kapanan ilk cephe Doğu Cephesi olmuştur.
✎ TBMM siyasî ve askerî alanda ilk uluslararası zaferini kazanmıştır.
B) Doğu Cephesi’nde savaşın bitmesine
ve buradaki silahların batıya taşınmasına olanak sağlamıştır.
C) Sevr’in geçersizliği uluslararası alanda
ilk kez bir devlet tarafından kabul
edilmiştir.
✎ Halkın TBMM’ye ve orduya duyduğu güven artmıştır.
D) Sovyet Rusya’dan gelebilecek yardımların önü açılmıştır.
✎ Ermenistan Sevr’in geçersizliğini tanıyan ilk devlet olmuştur.
E) Ukrayna ile dostluk antlaşmasının imzalanmasına ortam hazırlamıştır.
✎ Ermenistan TBMM’nin varlığını kabul eden ilk devlet olmuştur.
✎ TBMM’nin ilk kez yabancı bir devletle imzaladığı siyasî bir sözleşme olan Gümrü
Antlaşması’nda ilk kez “TBMM Hükûmeti” tabiri kullanılmıştır
✎ Siyasî bir sözleşmede ilk kez “Türkiye Devleti” tabiri kullanılmıştır.
✎ Gümrü Barışı Sevr’i geçersiz sayan ilk uluslararası belgedir.
✎ Ermeni Meselesi sona ermiş, böylece Sovyet Rusya’dan gelebilecek yardımların da
önü açılmıştır.
✎ Doğu Cephesi’nin kapanması sonucunda, buradaki kuvvetlerin önemli bir kısmı
Batı Cephesi’ne kaydırılmıştır.
5. Gümrü Antlaşması ile Ermeniler, TBMM
Hükûmeti tarafından geçersiz sayılan Sevr
Antlaşması’nı tanımadıklarını belirtmişler;
ayrıca Kars, Sarıkamış, Kağızman ve Iğdır’ı
TBMM’ye bırakmışlardır.
Bu bilgilere göre;
I.
TBMM diplomatik bir kazanım elde etmiştir.
II. Ermeniler, TBMM’yi resmen tanımıştır.
III. Rusya, Ermenistan’ı desteklemiştir.
☸ Doğu (Ermenistan) sınırı ilk kez Gümrü Antlaşması ile şekillenmiştir. Ancak iki gün
sonra Sovyet Rusya’nın Ermenistan’ı işgal etmesi nedeniyle, Gümrü Antlaşması yürürlüğe girmemiştir. Doğu sınırı ilk kez 16 Mart 1921 Moskova Antlaşması ile resmiyet kazanmıştır. (13 Ekim 1921’de ise TBMM, Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan arasında imzalanan Kars Antlaşması ile de Doğu sınırı kesin şeklini alacaktır.)
yargılarından hangilerine ulaşılamaz?
A) Yalnız I
1-D
~ 226 ~
B) Yalnız II
D) I ve II
2-E
C) Yalnız III
E) II ve III
3-A
4-E
5-C
KPSS / Tarihin Pusulası
“Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi”
2) Gürcistan İle İlişkiler ve Batum Antlaşması (23 Şubat 1921)
✎ Gürcistan, Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu zor durumu fırsat bilip Ardahan,
Artvin ve Batum’u ele geçirmiştir.
✎ Bu olay üzerine düzenlenen Pasof Harekâtı sonrasında Gürcistan’a bir uyarıda bu-
lunulmuş ve toprakların iadesi istenmiştir.
✎ 23 Şubat 1921’de Gürcistan ile imzalanan Batum Antlaşması ile Artvin, Ardahan
ve Batum Türkiye’ye bırakılmıştır.
☸ Sovyet Rusya’nın Gürcistan’ı işgal etmesi nedeniyle, Batum Antlaşması da 16 Mart
1921 Moskova Antlaşması ile resmiyet kazanmıştır.
1. Millî Mücadele Dönemi’nde Ankara’da
büyükelçilik açan ilk devlet aşağıdakilerden hangisidir?
A) Ermenistan
B) Azerbaycan
C) Gürcistan
D) Sovyet Rusya
E) Afganistan
2. 23 Şubat 1921’de Gürcistan’la imzalanan
Batum Antlaşması ile;
I.
☸ Millî Mücadele Dönemi’nde Ankara’da büyükelçilik açan ilk devlet Gürcistan’dır.
Artvin,
II. Ardahan,
III. Batum
şehirlerinden hangileri TBMM Hükûmeti’ne bırakılmıştır?
B) GÜNEY CEPHESİ
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
✎ Bu cephede Fransızlara ve işbirlikçi Ermenilere karşı mücadele edilmiştir.
✎ Bu cephe sadece milis güçlerin mücadele ettiği bir Kuvây-i Milliye cephesidir.
✎ Herhangi bir düzenli ordu birliği bu cephede savaşmamıştır.
✎ En önemli direniş merkezleri Adana, Urfa, Antep ve Maraş’tır.
☸ Antep, Urfa ve Maraş’ı önce İngilizler işgal etmiş, fakat 15 Eylül 1919’da imzalanan
Suriye İtilafnâmesi ile buraları Fransızlara bırakmışlardı.
3. Kurtuluş Savaşı’nda Urfa, Antep ve Maraş’ta Kuvây-i Milliye birlikleri;
İngiltere,
I.
II. Fransa,
III. Yunanistan
devletlerinden hangileriyle mücadele etmiştir?
A) Yalnız I
✎ Güney Cephesi’nde;
Urfa’da
B) Yalnız II
D) I ve II
Yüzbaşı Ali Saip Bey
Maraş’ta
Sütçü İmam (Rıdvan Hoca)
Adana’da
Karaisalı Müftüsü Mehmet Hoca
Antep’te
“Şahin Bey” takma adı ile Üsteğmen Sait Bey
C) Yalnız III
E) II ve III
4. Kurtuluş Savaşı’nda Güney Cephesi’nde
mücadele eden;
Sütçü İmam,
I.
II. Ali Saip Bey,
III. Şahin Bey
mücadelenin liderliğini yapmışlardır.
✎ Fransızlar, Adana-Pozantı yöresinde ummadık bir direnişle karşılaşınca TBMM Hü-
kûmeti’nden 1920 Mayısı’nda yirmi günlük bir ateşkes önermişlerdir. Fransa’nın
bu isteğinde, İngiltere’nin Ren Bölgesi sorununda Almanya’ya yakınlık göstermesi
etkili olmuştur. Bu durum TBMM Hükûmeti’nin, Anlaşma Devletlerinin biri tarafından tanınmasına olanak sağlamıştır.
✎ Fransızlar, düzenli ordunun Batı Cephesi’nde Yunanlılara karşı Sakarya Meydan
gibi Kuvây-i Milliyecilerin, mücadelenin
liderliğini yaptıkları şehirler aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
I
II
A)
Adana
Urfa
Maraş
B)
Maraş
Antep
Adana
C)
Antep
Maraş
Urfa
D)
Adana
Antep
Maraş
E)
Maraş
Urfa
Antep
5. Kurtuluş Savaşı’nda Güney Cephesi’nde
Fransızlarla yapılan savaş, aşağıdakilerden hangisiyle sona ermiştir?
Muharebesi’nde zafer kazanması sonucunda, TBMM ile 20 Ekim 1921’de Ankara
Antlaşması’nı imzalamıştır. (Bu konuya “Sakarya Savaşı”nda tekrar değinilecektir.)
A) Ankara Antlaşması
✎ Fransa Ankara Antlaşması ile Hatay ve İskenderun hariç işgal ettiği tüm toprakları
C) Gümrü Antlaşması
Türkiye’ye geri vermiş ve böylece Güney Cephesi kapanmıştır.
III
B) Moskova Antlaşması
D) Kars Antlaşması
E) Mudanya Ateşkes Antlaşması
☸ Fransa, Ankara Antlaşması ile TBMM’yi tanıyan ilk İtilaf Devleti olmuştur.
1-C
2-E
3-B
4-E
5-A
~ 227 ~
“Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi”
KPSS / Tarihin Pusulası
☸ Güneybatı’da Konya, Antalya civarını işgal etmiş olan İtalya ile herhangi bir silahlı
çatışma yaşanmamıştır. İtalyanlar bölge halkı ile iyi geçindiklerinden, Yunanlıların
II. İnönü Muharebesi’nde mağlup olması üzerine Anadolu’dan çekilme kararı almışlar ve Sakarya Zaferi sonrasında da Anadolu’yu tamamen boşaltmışlardır.
1. Fransızlar; Urfa, Antep ve Maraş’taki işgallerinde Ermenilerle işbirliği yaparak sömürge yönetimi kurmaya çalışmışlardır.
Bu durumun aşağıdaki sonuçlardan hangisini ortaya çıkardığı savunulabilir?
A) Türk halkının savunma tedbirleri alması
✎ Kurtuluş Savaşı’nda göstermiş oldukları mücadele azminden dolayı bazı il ve ilçele-
B) Egemenlik anlayışının değişmesi
re çeşitli unvan ve istiklâl madalyaları verilmiştir.
C) Güney sınırının kesin olarak çizilmesi
D) İtilafların görüş ayrılığına düşmesi
E) Saltanatçı anlayışın ivme kazanması
İstiklâl Madalyası Alanlar
Unvan Alanlar
1921 – Antep “Gazi”
2.
1924 – İnebolu
I.
Maraş,
II. İnebolu,
1973 – Maraş “Kahraman”
1925 – Maraş
1984 – Urfa “Şanlı”
III. Urfa
Yukarıdakilerden hangilerine Kurtuluş
Savaşı’nda gösterdikleri mücadele azminden dolayı “İstiklâl Madalyası” verilmiştir?
2008 – Antep
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
C) BATI CEPHESİ
✎ Bu cephede İngiltere’nin desteğini alan Yunanlılara karşı mücadele edilmiştir.
✎ Balıkesir ve Alaşehir Kongreleri bu cephenin oluşturulmasında etkili olmuştur.
✎ Batı Cephesi’nde;
❆ Ali Fuat Paşa komutasındaki Kuvây-i Milliye
3. Güney Anadolu’da ciddi bir direnişle karşılaşan Fransa, resmi olmayan bir görüşme
için Anadolu’ya temsilci göndermiştir. Fransız temsilci, ekonomik ayrıcalıklar tanınması durumunda Adana, Antep ve Urfa’nın
Türkiye’ye geri verilebileceğini belirtmiştir.
Buna göre Fransa ile ilgili;
❆ Doğu Cephesi’nden gelen XV. Kolordu
mücadele etmiştir.
❆ TBMM’nin 8 Kasım 1920’de kurduğu Düzenli Ordu
I.
Anadolu’daki haklarından tamamen
vazgeçmiştir.
II. Türkiye’nin bağımsızlığını savunmuştur.
III. Türk halkının direnişinden çekinmiş ve
önlem alma gereği duymuştur.
yargılarından hangilerine ulaşılamaz?
BATI CEPHESİ MUHAREBELERİ
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
Gediz
Muharebesi
II. İnönü
Muharebesi
Kütahya-Eskişehir
Muharebeleri
Başkomutanlık
Muharebesi




C) Yalnız III
E) II ve III
4. Kurtuluş Savaşı’nda Batı Cephesi’nde;
I.
Yunanistan,
II. Fransa,
I. İnönü
Muharebesi

Aslıhanlar
Muharebesi

Sakarya Meydan
Muharebesi

III. İtalya
güçlerinden hangileriyle mücadele edilmiştir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
☸ Batı Cephesi muharebeleri Kurtuluş Savaşı’nın en yoğun ve en kanlı savaşlarıdır.
~ 228 ~
1-A
2-C
C) I ve II
E) I, II ve III
3-D
4-A
KPSS / Tarihin Pusulası
“Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi”
1) Gediz Muharebesi (24 Ekim 1920) 
✎ Sivas Kongresi’nde, Temsil Heyeti tarafından Batı Cephesi Umum Komutanlığı’na
atanan Ali Fuat Paşa’nın, Yunan kuvvetlerine karşı başlattığı taarruz girişimidir.
✎ 24 Ekim 1920’de gerçekleşen bu taarruz girişimi, düzen ve disiplinden yoksun olan
Kuvây-i Milliye birliklerinin mağlubiyetiyle sonuçlanmıştır.
✎ Ali Fuat Paşa, Gediz Taarruzu’ndaki başarısızlık nedeniyle Batı Cephesi Komutanlı-
ğı’ndan alınmış ve yerine Albay İsmet Bey getirilmiştir. Ali Fuat Paşa ise Moskova
Büyükelçiliği’ne atanmıştır.
1. 24 Ekim 1920 tarihinde Ali Fuat Paşa komutasındaki Kuvây-i Milliye birliklerinin
Yunanlılara karşı başlattığı taarruz girişimi aşağıdakilerden hangisidir?
A) Gediz Muharebesi
B) Aslıhanlar Muharebesi
C) I. İnönü Muharebesi
D) II. İnönü Muharebesi
E) Sakarya Meydan Muharebesi
☸ Düzenli Ordunun Kurulması (8 Kasım 1920)
 Nedenleri
 Kuvây-i Milliye birliklerinin Gediz Taarruzu’nda başarısız olması
 Kuvây-i Milliye’nin düşman karşısında yetersiz kalması
 Kuvây-i Milliye’nin düzen ve disiplinden yoksun olması
 Kuvây-i Milliye’nin hukuk tanımaz şekilde cezalar vermesi
 Bazı Kuvây-i Milliye liderlerinin halktan zorla para ve yiyecek alması
✎ İsmet Bey’in Batı Cephesi Komutanlığı’na getirilmesinden sonra, Kuvây-i Milliye’nin
varlığına son verilmiş ve tüm bu birlikler 8 Kasım 1920’de Düzenli Ordu’ya dönüştürülmüştür.
2. Yunanlılara karşı başlattığı Gediz Muharebesi’nde başarısız olan ve Batı Cephesi Komutanlığı’ndan alınıp Moskova Büyükelçiliği’ne atanan komutan aşağıdakilerden hangisidir?
A) İsmet Paşa
B) Refet Paşa
C) Ali Fuat Paşa
D) Cemal Paşa
E) Mahmut Şevket Paşa
✎ Düzenli ordunun kurulmasına karşı çıkan ve emir altına girmek istemeyen Çerkez
Ethem 27 Aralık 1920’de isyan etmiş, ancak ayaklanma İsmet Paşa komutasındaki
birlikler tarafından bastırılmıştır.
✎ 9 Kasım 1920’de Batı ve Güney olmak üzere ikiye ayrılan Batı Cephesi’nin, asıl cep-
he olan Batı Cephesi’ne Albay İsmet Bey, Güney Cephesi’ne ise Albay Refet Bey
atanmıştır. Her iki cephe de Fevzi (Çakmak) Paşa’nın komutasındaki Genelkurmay
Başkanlığı’na bağlanmıştır.
3. Kurtuluş Savaşı başlangıçta Kuvây-i Milliye
birlikleri tarafından yürütülürken, zamanla
bu kuvvetlerden düzenli orduya geçilmiştir.
Aşağıdakilerden hangisi düzenli orduya
geçilmesinde etkili olan nedenlerden biri
değildir?
A) Kuvây-i Milliye’nin düşman karşısında
yetersiz kalması
2) I. İnönü Muharebesi (6-10 Ocak 1921) 
B) Kuvây-i Milliye’nin düzen ve disiplinden
yoksun olması
C) Kuvây-i Milliye birliklerinin Gediz Taarruzu’nda başarısız olması
D) Bazı Kuvây-i Milliye liderlerinin halktan
zorla para ve yiyecek alması
E) Kuvây-i Milliye’nin ulusal egemenlik anlayışına uygun davranmaması
✎ Yunanlılara karşı yapılan ilk savunma savaşıdır.
✎ TBMM tarafından kurulan düzenli ordunun ilk savaşı ve ilk askerî zaferidir.
✎ Düzenli ordu güçlü bir savunma ile Yunan ordusunu durdurmuştur.
✎ TBMM bu sırada ayrıca Çerkez Ethem isyanını bastırmakla da uğraşmış ve 20 Ocak
1921’de Çerkez Ethem kuvvetlerini yok etmiştir.
✎ Bu savaşta Yunan kuvvetlerine karşı elde ettiği başarılardan dolayı, İsmet Paşa’nın
rütbesi albaylıktan Generalliğe yükseltilmiştir.
4. I. TBMM tarafından 8 Kasım 1920’de kurulan düzenli ordunun kazandığı ilk askerî zafer aşağıdakilerden hangisidir?
A) Gediz Muharebesi
B) I. İnönü Muharebesi
C) II. İnönü Muharebesi
D) Kütahya-Eskişehir Muharebesi
E) Sakarya Meydan Muharebesi
✎ Elde edilen bu askerî başarıya bağlı olarak; halkın TBMM’ye olan güveni ve düzenli
orduya katılım artmış, askere alım işlemleri hızlanmıştır.
1-A
2-C
3-E
4-B
~ 229 ~
“Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi”
KPSS / Tarihin Pusulası
I. İnönü Muharebesi’nin Sonuçları
M
İ
L
A
T
Moskova Antlaşması imzalanmıştır.
1. Aşağıdaki gelişmelerden hangisi I. İnönü
Muharebesi ile ilişkilendirilemez?
A) İstiklâl Marşı’nın kabul edilmesi
İstiklâl Marşı kabul edilmiştir.
B) Çerkez Ethem İsyanı’nın bastırılması
C) Moskova Antlaşması’nın imzalanması
Londra Konferansı toplanmıştır.
D) Londra Konferansı’nın toplanması
E) Tekâlif-i Milliye Emirleri’nin yayımlanması
Afganistan ile Dostluk Antlaşması imzalanmıştır.
Teşkilât-ı Esâsiye Kanunu kabul edilmiştir.
☸ I. İnönü Zaferi düzenli ordunun ilk askerî başarısı olup, bu başarı hem düzenli orduya katılımı, hem de TBMM’ye güveni arttırmıştır. Ayrıca “Düzenli ordu mu? Kuvây-i
Milliye mi?” tartışması bu dönem için son bulmuştur.
2. Aşağıdaki gelişmelerden hangisi I. İnönü
Zaferi’nin sonuçlarından biri değildir?
A) Fransa ile Ankara Antlaşması’nın imzalanması
B) TBMM Hükûmeti’nin otoritesinin ve saygınlığının artması
C) Afganistan ile Dostluk Antlaşması’nın
imzalanması
D) İstiklâl Marşı’nın kabul edilmesi
A) Teşkilât-ı Esâsiye Kanunu (1921 Anayasası) (20 Ocak 1921)
E) 1921 Anayasası (Teşkilât-ı Esâsiye)’nın
kabul edilmesi
✎ 20 Ocak 1921’de kabul edilen Teşkilât-ı Esâsiye Kanunu (1921 Anayasası) yeni Türk
Devleti’nin ilk anayasası olup, hukukî ve siyasî bir belge niteliği taşımaktadır.
✎ Osmanlı Devleti’nin ilk anayasası olan 1876 Kanun-i Esâsi’si kaldırılmamış, bu ana-
yasanın 1921 Anayasası hükümleriyle çelişmeyen maddeleri kabul edilmiştir.
✎ 1921 Anayasası’na göre;
❆ Egemenlik kayıtsız ve şartsız milletindir.
3. TBMM, Osmanlı Devleti’nde padişah ve
halifeye ait olan siyasî ve hukukî yetkileri aşağıdaki gelişmelerden hangisiyle denetimine almıştır?
A) Takrir-i Sükûn Kanunu
❆ Yasama+Yürütme+Yargı yetkileri TBMM’ye aittir. (Güçler/Kuvvetler Birliği)
B) Hıyanet-i Vataniye Kanunu
❆ Meclis, iller halkı tarafından seçilen üyelerden kurulur.
C) Lozan Barış Antlaşması
D) Teşkilât-ı Esâsiye Kanunu
❆ Ülke, meclisin kendi içinden seçtiği bakanlar aracılığıyla yönetilir.
E) Sakarya Meydan Muharebesi
❆ Meclis başkanı aynı zamanda hükûmetin (Bakanlar Kurulu’nun) de başkanıdır.
❆ Dinî emirlerin yerine getirilmesi, yasaların korunması, değiştirilmesi veya kaldı-
rılması gibi yetkiler Büyük Millet Meclisi’ne aittir.
4.
❆ Seçme yaşı 18, seçilme yaşı 25’tir.
I.
❆ Seçimler iki yılda bir düzenlenir.
II. güçler birliği ilkesi,
❆ Seçilen üyelerin görev süresi 2 yıl olup, yeniden seçilebilirler.
III. kişi hak ve özgürlükleri
❆ Seçimler çift dereceli seçim sistemine göre yapılır.
Yukarıdakilerden hangileri 1921 Anayasası’nda yer almamıştır?
✎ 1921 Anayasası olağanüstü bir dönemde (savaş döneminde) hazırlandığı için, kişi
milletvekili seçimlerinin iki yılda bir
yapılması,
A) Yalnız I
hak ve özgürlüklerine yer verilmemiştir.
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
✎ İhtiyaçlara göre kısa ve özet olarak hazırlanmış bir anayasadır.
✎ Mecliste alınan kararların hızlı ve kolay bir şekilde uygulamaya konulabilmesi için
Güçler Birliği ilkesine yer verilmiştir.
✎ Türkiye Cumhuriyeti’nin en yumuşak (esnek) anayasasıdır.
✎ 1921 Anayasası (Teşkilât-ı Esâsiye)’nda ilk önemli değişiklik, 29 Ekim 1923 tarihin-
de Cumhuriyet’in ilânı ile gerçekleşmiştir.
✎ 1924 Anayasası’na kadar yürürlükte kalmıştır.
5.
I.
meclis hükûmeti sistemini ön görmesi,
II. çift dereceli seçim sistemini benimsemesi,
III. kuvvetler birliği ilkesini benimsemesi
Yukarıdakilerden hangileri 1921 Anayasası’nın özellikleri arasındadır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
☸ TBMM, Teşkilât-ı Esâsiye Kanunu (1921 Anayasası) ile Osmanlı Devleti’nde padişah
ve halifeye ait olan siyasî ve hukukî yetkileri üstlenmiştir.
~ 230 ~
1-E
2-A
C) I ve II
E) I, II ve III
3-D
4-C
5-E
KPSS / Tarihin Pusulası
“Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi”
B) Londra Konferansı (23 Şubat-12 Mart 1921)
✎ İtilaf Devletleri’nin bu konferansı toplama amaçları, Sevr Antlaşması hükümlerini
Türk tarafına kabul ettirmek ve Yunanlılara zaman kazandırmaktır.
✎ İtilaf Devletleri, konferansa öncelikle İstanbul Hükûmeti’ni davet etmişler ve İstan-
bul Hükûmeti adına gidecek delegelerin yanında, TBMM’nin de yetkilendirdiği bir
kişinin bulunmasını istemişlerdir. Bu durum, İtilaf Devletleri’nin TBMM’yi doğrudan tanımak istemediklerinin kesin kanıtıdır.
1. TBMM’nin, 1921’de Londra Konferansı’na doğrudan davet edilmesinde arabuluculuk görevini üstlenen devlet aşağıdakilerden hangisidir?
B) İngiltere
A) Fransa
D) İtalya
C) ABD
E) Yunanistan
✎ İtilaf Devletleri’nin, her iki hükûmetin temsilcilerini doğrudan ya da dolaylı şekilde
konferansa davet etmesinin temel sebebi ise, İstanbul Hükûmeti ile TBMM Hükûmeti arasındaki görüş ayrılıklarından yararlanmaktır.
✎ Mustafa Kemal bu düşünceye karşı çıkarak, Türk ulusunun gerçek temsilcisinin
TBMM olduğunu ve TBMM’nin doğrudan davet edilmemesi durumunda konferansa katılmayacaklarını bildirmiştir.
✎ Bu gelişme üzerine TBMM, İtalya’nın aracılığıyla ayrı olarak davet edilmiştir.
✎ TBMM Hükûmeti konferansa delege göndererek ise;
A) Bekir Sami Bey
❆ Barış yanlısı olduğunu tüm dünyaya göstermeyi
❆ Misâk-ı Millî’yi tüm dünya kamuoyuna duyurmayı
B) Yusuf Kemal Tengirşek
amaçlamıştır.
C) Dr. Rıza Nur
D) İsmet İnönü
❆ Uluslararası alanda hukukî varlığının tanınmasını
E) Ali Fethi Okyar
✎ Konferansa;
TBMM Hükûmeti adına
İstanbul Hükûmeti adına
2. 3 Mayıs 1920’de kurulan I. TBMM Hükûmeti’nde ilk Dışişleri Bakanı olarak görev
yapan ve Londra Konferansı’nda TBMM
Heyeti adına görüşmelere katılan devlet
adamı aşağıdakilerden hangisidir?
⇒ Dışişleri Bakanı Bekir Sami Bey
⇒ Sadrazam Tevfik Paşa
İngiltere
Fransa
İtalya
Yunanistan
3. İtilaf Devletleri’nin TBMM’yi ilk kez hukuken tanıdıkları gelişme, aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Gümrü Antlaşması
katılmıştır.
✎ Konferansta İstanbul Hükûmeti temsilcisi Tevfik Paşa’ya söz hakkı verilince, o; “Söz
Türk milletinin gerçek temsilcisi olan TBMM’nindir.” diyerek, sözü TBMM Temsilcisi
Dışişleri Bakanı Bekir Sami Bey’e bırakmıştır. Böylece TBMM Heyeti’nin işi kolaylaşmış ve yeni Türk Devleti’nin gücü meşrulaşmıştır.
B) Kars Antlaşması
C) Londra Konferansı
D) Ankara Antlaşması
E) Lozan Barış Antlaşması
✎ Konferans hiçbir sonuca varmadan dağılmıştır. Bunun üzerine Anlaşma Devletleri,
Sevr projesini gerçekleştirebilmek için yeni kararlar almışlardır. Bu amaç doğrultusunda Yunan ordusunu harekete geçirerek II. İnönü Savaşı’nın başlamasına neden
olmuşlardır.
☸ Bekir Sami Bey, konferansta TBMM’nin onayını almadan İtalya, Fransa ve İngiltere
ile ekonomi ve esir değişimi ile ilgili konularda birtakım sözleşmeler imzalamıştır.
Ancak, bu sözleşmeler Misâk-ı Millî’ye, devletlerin eşitliğine ve tam bağımsızlık ilkelerine aykırı olduğu gerekçesiyle TBMM tarafından kabul edilmemiştir. Bu girişiminden dolayı Bekir Sami Bey görevinden istifa etmek zorunda kalmış ve kendisi
Moskova’ya gönderilmiştir. Dışişleri Bakanlığı’na da Yusuf Kemal Tengirşek atanmıştır.
4. Mustafa Kemal, Londra Konferansı öncesinde İtilaf Devletlerine çektiği telgrafta:
"TBMM doğrudan çağrılmadığı taktirde konferansa katılımda bulunmayacaktır." demiştir. Bunun üzerine, İtilaf Devletleri İtalya aracılığı ile TBMM Hükûmeti’ni de konferansa
resmen davet etmiştir.
Buna göre;
I.
İtilaf Devletleri, TBMM’nin hukukî varlığını tanımıştır.
II. İtilaf Devletleri, Misak-ı Millî’yi onaylamıştır.
III. TBMM’nin güç ve otoritesi artmıştır.
☸ Londra Konferansı’nın Önemi
 İtilaf Devletleri TBMM’nin varlığını hukuken (resmen) ilk kez tanımıştır.
yargılarından hangilerine ulaşılamaz?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
 Misâk-ı Millî sınırlarımız tüm dünya devletleri tarafından anlaşılmıştır.
 TBMM savaş taraftarı olmadığını tüm dünyaya kanıtlamıştır.
 İtilaf Devletleri ve İstanbul Hükûmeti Ankara’nın gücünü anlamıştır.
1-D
2-A
3-C
4-B
~ 231 ~
“Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi”
KPSS / Tarihin Pusulası
C) Türk-Afgan Dostluk Antlaşması (1 Mart 1921)
✎ 1 Mart 1921 tarihinde TBMM ile Afganistan arasında imzalanan bu dostluk antlaş-
masının bir diğer adı Moskova Dostluk Antlaşması’dır.
✎ Sovyet Rusya ile Moskova Antlaşması’nın görüşmelerinin yapıldığı sırada, Rusya’da
bulunan TBMM Dışişleri Bakanı Yusuf Kemal Tengirşek ve TBMM delegesi Dr. Rıza
Nur, Afganistan Devleti adına General Veli Han ile bir dostluk ve ittifak antlaşması
imzalamıştır.
1. 1 Mart 1921’de imzaladıkları dostluk antlaşması ile TBMM’nin varlığını tanıyan ilk
Müslüman devlet aşağıdakilerden hangisidir?
A) Azerbaycan
B) Pakistan
C) Afganistan
D) Gürcistan
E) Hindistan
✎ Antlaşmaya göre;
 Taraflar birbirlerinin bağımsızlığını resmen tanıyacak,
 Karşılıklı elçilikler açılacak,
 Taraflardan birine yapılan saldırı diğerine de yapılmış sayılacak,
 TBMM Hükûmeti Afganistan’a subay ve öğretmen gönderecek,
 Doğu ülkeleri işgal edilirse buna birlikte karşı konulacak,
 İki devlet arasında posta örgütü kurulacaktı.
☸ Bu antlaşma ile TBMM’yi tanıyan ilk Müslüman devlet Afganistan olmuştur.
2. 1 Mart 1921 tarihinde Türkiye ile Afganistan
arasında yapılan Türk-Afgan Dostluk Antlaşması’na göre; taraflardan birine yapılacak bir saldırıyı, diğer taraf kendisine yapılmış sayarak önlemeye çalışacak; Türkiye, kültürel ve askeri amaçlarla Afganistan’a öğretmen ve subay gönderecektir.
Yalnız bu bilgilere göre, iki ülkenin aşağıdaki konulardan hangisiyle ilgili iş birliği yaptıkları savunulamaz?
A) Ulusal hakların korunması
B) Askerî alanda destek verilmesi
C) Eğitim ve kültür düzeyinin yükseltilmesi
D) Egemenlik anlayışlarının değiştirilmesi
D) İstiklâl Marşı’nın Kabulü (12 Mart 1921)
E) Olası bir savaş durumunda birlikte hareket edilmesi
3. Millî Mücadele’nin ve bağımsızlık fikrinin
dile getirilmesi için bir marşın yazılması
ile ilgili yarışma düzenleyen kurum aşağıdakilerden hangisidir?
A) Genelkurmay Başkanlığı
B) Millî Eğitim Bakanlığı
C) Millî Savunma Bakanlığı
✎ Mehmet Âkif Ersoy tarafından yazılmış ve Maarif Vekâleti (Millî Eğitim Bakanlığı)’-
nin 1921’de düzenlediği yarışma sonucunda 724 şiir arasından seçilmiştir.
D) Dışişleri Bakanlığı
E) Kültür Bakanlığı
✎ İstiklâl Marşı olarak mecliste kabul edilmeden önce, ilk kez 21 Şubat 1921’de, Kas-
tamonu’da çıkarılan yerel bir gazete olan Açıksöz Gazetesi’nde yayımlanmıştır.
✎ 12 Mart 1921’de çıkarılan bir kanunla da “İstiklâl Marşı” olarak kabul edilmiştir.
✎ Mehmet Âkif Ersoy, İstiklâl Marşı’nı kahraman Türk Ordusu’na ithaf etmiştir.
✎ İstiklâl Marşı, ilk kez dönemin Maarif Vekili (Millî Eğitim Bakanı) Hamdullah Suphi
Tanrıöver tarafından TBMM’de okunmuştur.
✎ İstiklâl Marşı’nın 1924-1930 yılları arasında kullanılan bestesi Ali Rıfat Çağatay ta-
4. Mehmet Âkif Ersoy, Kurtuluş Savaşı’nın
anlamını ve bağımsızlık düşüncesini ifade eden İstiklâl Marşı’nı, aşağıdakilerden
hangisine ithaf etmiştir?
A) Türk Milleti
B) Türk Bayrağı
C) Türk Gençliği
D) Türk Ordusu
E) Öğretmenler
rafından yapılmıştır. Bu beste, Batı tarzı müziğe uymadığı gerekçesiyle yerini, günümüzde de kullandığımız Osman Zeki Üngör’ün bestesine bırakmıştır.
5. İstiklâl Marşı’nın 1924-1930 yılları arasında kullanılan bestesi aşağıdaki bestekârlardan hangisine aittir?
E) Moskova Dostluk ve Kardeşlik Antlaşması (16 Mart 1921)
✎ I. İnönü Muharebesi’nden sonra TBMM Heyeti ile Sovyet Rusya (SSCB) arasında 16
Mart 1921’de imzalanan antlaşmadır.
✎ “Dostluk ve Kardeşlik” başlığı taşıyan Moskova Antlaşması’nın başlangıç kısmında,
“imzalayan taraflar arasında ulusların kardeşliği ilkesi ve her ulusun kendi geleceğini serbestçe saptama hakkına sahip olduğu” hükmü yer almıştır.
~ 232 ~
A) Ali Rıfat Çağatay
B) Osman Zeki Üngör
C) İsmail Hakkı Tonguç
D) Ulvi Cemal Erkin
E) Adnan Saygun
1-C
2-D
3-B
4-D
5-A
KPSS / Tarihin Pusulası
“Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi”
✎ Kurtuluş Savaşı’nda TBMM Hükûmeti’nin Sovyet Rusya ile yakınlaşmasında;
❆ Cephane ve silah gereksiniminin olması
❆ Boğazların ve Anadolu’nun bir bölümünün İtilaf Devletleri’nin eline geçmesi
1. Millî Mücadele Dönemi’nde TBMM Hükûmeti’nin SSCB ile yakınlaşmasında;
Boğazların ve Anadolu’nun bir bölümünün İtilaf Devletleri’nin eline geçmesi,
❆ Sovyet Rusya ile TBMM Hükûmeti’nin düşmanlarının aynı olması
I.
❆ Anlaşma Devletleri’nin Sovyet Rusya’daki Bolşevik rejiminden tedirgin olması
II. Sovyet Rusya ile TBMM Hükûmeti’nin
düşmanlarının aynı olması,
gibi unsurlar etkili olmuştur.
✎ Öte yandan antlaşmanın imzalanmasında ise;
❆ Yunan ilerleyişinin durdurulmuş olması,
❆ Düzenli ordunun askerî başarılarının artması
III. cephane ve silah gereksiniminin olması
unsurlarından hangilerinin etkili olduğu
savunulabilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
❆ Tarafların sınırlarını güvence altına almak istemesi,
❆ Ortak düşmana karşı birlikte hareket etme düşüncesi,
❆ Sovyet Rusya’nın TBMM’nin Londra Konferansı’na katılmasından ötürü endişe
duyması
❆ Sovyet Rusya’nın kendi rejimini tüm dünyaya yaymak istemesi
gibi durumlar etkili olmuştur.
✎ İtilaf Devletleri hem Türkiye hem de SSCB’nin güçlenmesinden endişe duyuyordu.
SSCB ise Türkiye ile kendini güvende hissedebileceğini düşünüyordu. Öte yandan
Türkiye de, Millî Mücadele döneminde kendisine bir dış destek bulmak istiyordu.
2. 16 Mart 1921’de Sovyet Rusya ile imzalanan Moskova Dostluk ve Kardeşlik Antlaşması’nı, TBMM Heyeti adına aşağıdakilerden hangisi imzalamıştır?
A) Bekir Sami Bey
B) Refet Bele
C) Kâzım Karabekir
D) Rauf Orbay
E) Yusuf Kemal Tengirşek
✎ Tüm bu sebeplere bağlı olarak Türk-Sovyet dostluğunun zemini oluşmuş ve TBMM
Heyeti adına Bekir Sami Bey ile SSCB arasında Moskova Dostluk ve Kardeşlik Antlaşması imzalanmıştır.
❆
Moskova Antlaşması’nın Hükümleri
3. Sovyet Rusya, TBMM Hükûmeti ile Moskova Antlaşması’nı yapma gereğini aşağıdaki gelişmelerin hangisinden sonra
duymuştur?
A) İtalyanların işgal ettikleri Anadolu topraklarından çekilmesi
B) Sakarya Savaşı’nın kazanılması
 Çarlık Rusya ile Osmanlı Devleti arasında imzalanan tüm antlaşmalar
geçersiz sayılacak.
 Bu madde her iki ülkede de yönetim şeklinin değiştiğini göstermektedir.
 Taraflardan birinin kabul etmediği herhangi bir anlaşmayı diğeri de kabul
etmeyecek.
 Bu madde iki ülke arasında ittifak yapıldığını göstermektedir.
C) Fransa’nın TBMM Hükûmeti ile Ankara
Antlaşması’nı yapması
D) Birinci İnönü Savaşı’nın kazanılması
E) Anlaşma Devletlerinin, Yunanistan ile
Türkiye arasında ateşkes önerisinde
bulunması
 Bu madde ile kastedilen anlaşma Sevr Barış Antlaşması’dır.
 Sovyet Rusya kapitülasyonların kaldırılmasını kabul edecek.
 Bu madde ile Sovyet Rusya Türkiye’nin bağımsızlığını kabul etmiştir.
 Sovyet Rusya Misâk-ı Millî’yi tanıyacak.
 Bu madde ile Misâk-ı Millî’yi kabul eden ilk büyük Avrupa devleti Sovyet
Rusya olmuştur.
 Batum Gürcistan’a bırakılacak.
 Batum Misâk-ı Millî’den verilen ilk taviz olmuştur.
 Boğazlar ve İstanbul Türklerde kalacak.
 İki ülke arasında ilişkilerini geliştirmeye yönelik ekonomik ve siyasî
anlaşmalar düzenlenecek.
 İki devlet arasında posta örgütü kurulacak ve her türlü haberleşme
sağlanacak.
4. Aşağıdakilerden hangisi, Moskova Antlaşması’nın hükümlerinden biri değildir?
A) İki ülke arasında ilişkilerini geliştirmeye
yönelik ekonomik ve siyasî anlaşmalar
düzenlenecek
B) TBMM Hükûmeti Sovyet Rusya’ya subay ve öğretmen gönderecek
C) Çarlık Rusya ile Osmanlı Devleti arasında imzalanan tüm antlaşmalar geçersiz sayılacak
D) Taraflardan birinin kabul etmediği herhangi bir anlaşmayı diğeri de kabul etmeyecek
E) Sovyet Rusya Misâk-ı Millî’yi tanıyacak
 Esirler karşılıklı serbest bırakılacak.
1-E
2-A
3-D
4-B
~ 233 ~
“Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi”
KPSS / Tarihin Pusulası
☸ Antlaşmanın Önemi ve Özellikleri
✎ Moskova Dostluk ve Kardeşlik Antlaşması ile;
 TBMM’yi tanıyan,
 Kapitülasyonların kaldırılmasını kabul eden,
İlk büyük Avrupa devleti
 Misâk-ı Millî’yi tanıyan,
Sovyet Rusya olmuştur.
 Sevr’in geçersizliğini kabul eden
1. Aşağıdaki antlaşmalardan hangisi ile Batum’un Gürcistan’a ait olduğu TBMM tarafından kabul edilmiş ve böylece Misâkı Millî’den ilk taviz verilmiştir?
A) Moskova
C) Gümrü
B) Kars
D) Ankara
E) Londra
☸ Bu antlaşma ile Doğu sınırımız ilk kez resmen, Batum millî sınırlar dışında kalacak
şekilde çizilmiştir. Batum Misâk-ı Millî’den verilen ilk taviz olmuştur.
☸ Lozan Barış Antlaşması’ndan önce “kapitülasyonlara son verilmesi” hükmünü içeren
ilk uluslararası belge Moskova Antlaşması’dır.
2. Millî Mücadele Dönemi’nde Misâk-ı Millî’yi tanıyan, aynı zamanda Sevr’in geçersizliğini de kabul eden ilk büyük Avrupa
devleti aşağıdakilerden hangisidir?
B) İtalya
A) Fransa
D) Yunanistan
C) İngiltere
E) Sovyet Rusya
3) II. İnönü Muharebesi (23 Mart-1 Nisan 1921) 
3. Lozan Barış Antlaşması’ndan önce kapitülasyonlara son verilmesi hükmünü kabul eden ilk devlet aşağıdakilerden hangisidir?
A) İtalya
B) Sovyet Rusya
D) İngiltere
C) Fransa
E) Yunanistan
✎ Düzenli ordunun Yunanlılara karşı elde ettiği ikinci savunma zaferidir.
✎ İngilizlerin desteğini alan Yunan ordusu, Fevzi Çakmak’ın da desteğiyle, İsmet Paşa
komutasında güçlü bir savunma ile durdurulmuş ve Yunanlılar geri çekilmiştir.
✎ Mustafa Kemal, zaferin ardından İsmet Paşa’ya telgraf çekerek “Siz orada sadece
düşmanı değil, milletin makûs (kötü, ters) talihini de yendiniz.” demiştir.
4. Mustafa Kemal, aşağıdaki gelişmelerden
hangisinden sonra, İsmet Paşa’ya çektiği telgrafta “Siz orada sadece düşmanı değil, milletin makûs talihini de yendiniz.” demiştir?
A) Sakarya Meydan Muharebesi
B) I. İnönü Muharebesi
☸ Aslıhanlar – Dumlupınar Taarruz Girişimleri (8-12 Nisan 1921) 
✎ II. İnönü zaferini takiben Türk ordusu, geri çekilen Yunan ordusuna karşı Aslıhanlar
ve Dumlupınar taarruzlarını yapmış, ancak bu girişim sonuçsuz kalmıştır.
C) II. İnönü Muharebesi
D) Büyük Taarruz
E) Kütahya-Eskişehir Muharebeleri
✎ Bu durum, ordunun henüz “saldırı gücüne” ulaşamadığını açıkça göstermiştir.
II. İnönü Muharebesi’nin Sonuçları
❆ Düzenli orduya katılım ve halkın TBMM’ye olan güveni artmıştır.
❆ Fransa Zonguldak’tan çekilmiştir.
5. Kurtuluş Savaşı’nda İtalya’nın işgal ettiği
yerlerden çekilmeye başlamasında, aşağıdaki gelişmelerden hangisinin etkili olduğu savunulabilir?
A) II. İnönü Muharebesi
❆ İtalya işgal ettiği yerleri boşaltma kararı almıştır.
B) Başkomutanlık Meydan Muharebesi
❆ Fransa Ankara’ya barış teklif etmiş, ancak TBMM bu teklifi reddetmiştir.
C) Kuvây-i Milliye’nin askerî başarısı
❆ İngiltere Malta’da bulunan 40 esir Türk’ü serbest bırakmıştır.
E) Ankara Antlaşması’nın imzalanması
D) Sakarya Meydan Muharebesi
❆ Albay Refet Bey görevden alınmış ve Batı Cephesi birleştirilmiştir.
❆ Millî Savunma Bakanı Fevzi Çakmak’a “Orgenerallik” rütbesi verilmiştir.
~ 234 ~
1-A
2-E
3-B
4-C
5-A
KPSS / Tarihin Pusulası
“Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi”
4) Eskişehir - Kütahya Muharebeleri (10-24 Temmuz 1921) 
1. TBMM’nin 8 Kasım 1920’de kurduğu düzenli ordunun Millî Mücadele sürecindeki
ilk ve tek yenilgisi aşağıdakilerden hansidir?
A) Kütahya-Eskişehir Muharebeleri
B) I. İnönü Muharebesi
C) II. İnönü Muharebesi
D) Sakarya Meydan Muharebesi
E) Gediz Taarruzu
✎ Düzenli ordunun tek (ilk ve son) yenilgisidir.
✎ Batı Cephesi’nde çatışmaların en yoğun geçtiği yerlerdir.
✎ İnönü Savaşlarından sonra iki kısımdan oluşan Batı Cephesi ilk defa bu savaşta tek
çatı altında toplanmış ve cephedeki merkez karargâh Eskişehir olmuştur.
✎ Yunan kuvvetleri büyük bir saldırıyla Afyon, Kütahya, Eskişehir ve Bilecik’i işgal et-
miştir. Hatta Yunanlılar Ankara/Polatlı’ya kadar ilerlemiş, top sesleri meclisten duyulur hâle gelmişti.
✎ Bunun üzerine Mustafa Kemal, ordunun “Sakarya Nehri’nin doğusuna çekilmesi”
emrini vermiştir. Mustafa Kemal’in bu emri vermesindeki temel amaç; ordunun
daha fazla kayıp vermesini engellemek ve toparlanması için zaman kazanmaktır.
2. Millî Mücadele döneminde Ankara’da ilk
Maarif Kongresi’nin düzenlenmesi, aşağıdaki savaşlardan hangisinin devam ettiği bir dönemde gerçekleşmiştir?
A) I. İnönü Muharebesi
B) Sakarya Meydan Muharebesi
C) II. İnönü Muharebesi
D) Başkomutanlık Meydan Muharebesi
E) Kütahya-Eskişehir Muharebeleri
☸ Eskişehir-Kütahya Savaşları devam ederken, 16-21 Temmuz 1921 tarihleri arasında Ankara’da ilk resmî “Maarif Kongresi” düzenlenmiştir. Kongrede, Türkiye’deki
Millî Eğitim Sistemi’nin programı üzerinde tartışılmıştır. Bizzat Mustafa Kemal’in de
katıldığı bu maarif kongresi, askerî başarıların yanında eğitime de önem verildiğini
kanıtlamaktadır.
 Eskişehir - Kütahya Muharebeleri’nin Sonuçları 
3. Aşağıdakilerden hangisi Kütahya-Eskişehir Savaşları’nın sonuçlarından biri
değildir?
A) İtalya Anadolu’dan çekilme kararını askıya almıştır.
❆ TBMM’ye olan güven sarsılmış, Mustafa Kemal’e olan muhalefet artmıştır.
B) Düzenli ordudan Kuvây-i Milliye’ye geri
dönülmesi tartışmaları yaşanmıştır.
❆ Düzenli ordu ilk ve son yenilgisini almıştır.
C) Millî Savunma Bakanı Fevzi Çakmak’a
“Orgenerallik” rütbesi verilmiştir.
❆ Meclis’in Kayseri’ye taşınması yönünde tartışmalar yaşanmıştır.
❆ Meclis’te “Ordu, millet nereye gidiyor?” tartışmaları gündeme gelmiştir.
D) Meclis’in Kayseri’ye taşınması yönünde
tartışmalar yaşanmıştır.
❆ Afyon, Kütahya ve Eskişehir, Yunanlılar tarafından işgal edilmiştir.
E) Fransa, TBMM Hükûmeti’ne sunduğu
barış teklifinden vazgeçmiştir.
❆ Düzenli ordudan Kuvây-i Milliye’ye geri dönülmesi tartışmaları yaşanmıştır.
❆ Muhalifler Mustafa Kemal’in liderliğini tartışmaya başlamıştır.
❆ İtalya Anadolu’dan çekilme kararını askıya almıştır.
❆ Fransa, TBMM Hükûmeti’ne sunduğu barış teklifinden vazgeçmiştir.
☸ Başkomutanlık Kanunu’nun Çıkarılması (5 Ağustos 1921)
✎ Eskişehir-Kütahya Muharebeleri’nden sonra, Meclis’teki çoğu milletvekilinin hem-
fikir olduğu konu, Mustafa Kemal Paşa’nın ordunun başına geçmesi yönündeydi.
✎ Özellikle bu yetkilerin verilmesini daha çok muhalif vekiller desteklemiştir. Çünkü
bu desteğin arkasında, kaybedilecek bir savaşın sorumluluğunu Mustafa Kemal’e
yıkma isteği yatmaktadır.
4. Amasya Genelgesi’nden sonra askerlik
görevinden istifa eden Mustafa Kemal
Paşa, aşağıdaki savaşların hangisinden
sonra “Başkomutan” olarak tekrar bu
görevi üstlenmiştir?
A) I. İnönü Muharebesi
B) Kütahya-Eskişehir Muharebeleri
C) II. İnönü Muharebesi
D) Başkomutanlık Meydan Muharebesi
E) Sakarya Meydan Muharebesi
✎ Bu doğrultuda TBMM, 5 Ağustos 1921’de kabul edilen “Başkomutanlık Kanunu”
ile Meclis’in tüm yetkilerini “3 ay” için Mustafa Kemal’e vermiştir.
1-A
2-E
3-C
4-B
~ 235 ~
“Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi”
KPSS / Tarihin Pusulası
✎ Mustafa Kemal’in bu kadar geniş yetkiler üstlenmesinde, olağanüstü bir dönemde
çabuk karar alma ve bu kararları hızlı bir şekilde uygulama isteği etkili olmuştur.
☸ Mustafa Kemal Paşa bu kanunla birlikte, daha önce istifa ettiği askerlik mesleğine
bir “Başkomutan” olarak tekrar geri dönmüştür.
☸ Dikkat!... Mustafa Kemal’in hangi savaştan önce ya da sonra askerlik görevine geri
döndüğü konusu ÖSYM tarafından pek çok kez sorulmuştur. Bu bakımdan Mustafa
Kemal’in Eskişehir-Kütahya Muharebeleri’nden sonra, Sakarya Meydan Muharebesin’den önce askerlik mesleğine geri döndüğü unutulmamalıdır.
1. 7-8 Ağustos 1921’de Mustafa Kemal Paşa tarafından yayımlan Tekâlif-i Milliye
Emirleri, aşağıdaki savaşlardan hangisine bir hazırlık mahiyetindedir?
A) I. İnönü Muharebesi
B) II. İnönü Muharebesi
C) Sakarya Meydan Muharebesi
D) Kütahya-Eskişehir Muharebeleri
☸ Mustafa Kemal, Başkomutanlık yetkisine dayanarak, Sakarya Meydan Muharebesi
öncesinde orduyu güçlendirmek amacıyla Tekâlif-i Milliye Emirleri’ni yayımlamıştır.
☸ Tekâlif-i Milliye Emirleri (Millî Vergi Yükümlülükleri) (7-8 Ağustos 1921)
✎ Ordunun ihtiyaçlarını karşılamak ve orduyu savaşa hazır hâle getirmek için halktan
alınması öngörülen ulusal vergileri ifade etmektedir.
✎ Amaç ordunun; silah, cephane, asker, giyecek, yiyecek, taşıt, yük hayvanı gibi ihti-
yaçlarını karşılayarak orduyu güçlendirme isteğidir.
✎ Bu emirler bir anlamda “Genel Seferberlik İlânı” olarak nitelendirilebilir.
✎ Mustafa Kemal tarafından, “Başkomutanlık” yetkisi ile çıkarılan emirlerdir.
✎ Emirler, TBMM’nin onayından geçmemiştir.
E) Başkomutanlık Meydan Muharebesi
2. Tekâlif-i Milliye Emirleri’nin çıkarılmasında TBMM’nin onayının olmaması, Mustafa Kemal’in;
I.
yasama,
II. yürütme,
III. yargı
yetkilerinden hangilerini kullandığını kanıtlamaktadır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) Yalnız III
E) I, II ve III
☸ Tekâlif-i Milliye Emirleri’nde meclis onayının olmaması, Mustafa Kemal’in yasama
gücünü elinde tuttuğunun açık kanıtıdır.
Tekâlif-i Milliye Emirleri
❆ Her ilçede kaymakam başkanlığında bir Tekâlif-i Milliye Komisyonu kurulacak.
3. Tekâlif-i Milliye Emirleri’nin yayımlanması ile;
I.
Halkın elindeki malzemelerin düşman
eline geçmesini önlemek,
❆ Komisyon, teslim aldığı her mal için bedeli ödenmek üzere makbuz verecek.
II. Sakarya Meydan Muharebesi öncesinde ordunun ihtiyaçlarını karşılamak,
❆ Her aile birer kat çamaşır, bir çift çorap ve bir çift çarık hazırlayıp komisyona
III. TBMM’ye karşı çıkan isyanları engellemek
teslim edecek.
❆ Herkes elindeki bez, çaput, patiska, pamuk, yün, kumaş, iplik vs.nin % 40’ını
komisyona teslim edecek.
faaliyetlerinden hangileri amaçlanmıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
❆ Herkes elindeki buğday, saman, un, arpa, fasulye vb. her türlü gıda maddesinin
% 40’ını komisyona teslim edecek.
❆ Herkes elindeki benzin, motorin, lastik, kablo, pil, tel vs.nin % 40’ını komisyona
teslim edecek.
❆ Herkes elindeki deve, at, öküz, katır ve merkebin % 20’sini teslim edecek.
❆ Herkes elindeki silah ve cephanesini üç gün içinde komisyona teslim edecek.
❆ Kasatura, kılıç, mızrak ve eyer yapabilen tüm zanaatçılar isim ve yeteneklerini
komisyona yazdıracaklar.
❆ Herkes elinde kalmış olan her çeşit aracıyla ayda bir kez 100 km’yi geçmemek
şartıyla ordu mallarını ücretsiz taşıyacaktır.
4. Tekâlif-i Milliye Emirleri’nin sorunsuz bir
şekilde uygulanmasını sağlamak için;
I.
Ankara,
II. Samsun,
III. Konya
şehirlerinden hangilerinde İstiklâl Mahkemeleri kurulmuştur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
☸ Tekâlif-i Milliye Emirleri’nin uygulanmasını sağlamak için Ankara, Samsun, Konya,
Yozgat ve Kastamonu şehirlerinde İstiklâl Mahkemeleri kurulmuştur.
~ 236 ~
1-C
2-A
C) Yalnız III
E) I, II ve III
3-B
4-E
KPSS / Tarihin Pusulası
“Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi”
✎ Millî Mücadele Dönemi’nde Tekâlif-i Milliye Emirleri’nin suiistimal edilmemesi için
de birtakım önlemler alınmıştır. Bunlar şu şekildedir;
 Yolsuzluk suçluları Hıyanet-i Vataniye Kanunu’na göre yargılanacaktır.
1.
Tekâlif-i Milliye Komisyonları’nın kurulması,
 Tekâlif-i Milliye Komisyonları kurulacaktır.
I.
 Bağış defterleri, gerektiğinde müfettişlerce denetlenecektir.
II. Bağış defterlerinin müfettişler tarafından denetlenmesi,
 Yazılı belge tutulması zorunlu kılınacaktır.
✎ Mustafa Kemal tarafından yayımlanan Tekâlif-i Milliye Emirleri, Sakarya Meydan
Muharebesi’nin “Topyekûn” bir savaş olacağını da açıkça göstermektedir.
III. Hıyanet-i Vataniye Kanunu’nun çıkarılması
Yukarıdakilerden hangileri Tekâlif-i Milliye Emirleri’nin suiistimal edilmemesi
için alınan önlemler arasındadır?
A) Yalnız I
5) Sakarya Meydan Muharebesi (23 Ağustos-13 Eylül 1921) 
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
✎ Mustafa Kemal’in Başkomutan olarak katıldığı ilk muharebedir.
✎ Savaşı “Başkomutan” olarak idare eden Mustafa Kemal’in; “Hatt-ı müdafaa yoktur,
sath-ı müdafaa vardır. O satıh bütün bir vatandır. Vatanın her karış toprağı vatandaşın kanıyla ıslanmadıkça terk olunamaz...” emri savaşın kaderini belirlemiştir.
☸ Dünya tarihinde, “Yüzey Savunması Stratejisi” ilk kez Mustafa Kemal Paşa tarafından Sakarya Meydan Muharebesi’nde uygulanmıştır.
✎ 23 Ağustos 1921’de Yunan ordusunun taarruzu ile başlayan savaşta, Türk ordusu
2. Mustafa Kemal Paşa, “Hatt-ı müdafaa yoktur, sath-ı müdafaa vardır. O satıh bütün bir
vatandır. Vatanın her karış toprağı vatandaşın kanıyla ıslanmadıkça terk olunamaz...”
emrini vererek hangi savaşın kaderini
belirlemiştir?
A) Birinci İnönü
B) İkinci İnönü
C) Kütahya-Eskişehir
D) Sakarya
E) Büyük Taarruz
üstün bir savunma başarısı elde etmiştir. 22 gün 22 gece süren savaştan sonra üstünlüğü ele geçiren Türk ordusunun, 13 Eylül 1921’de karşı taarruza geçmesiyle
Yunan ordusu Sakarya’nın batısına çekilmiş ve savaş Türk zaferiyle sonuçlanmıştır.
☸ Sakarya Savaşı’nda 7’si tümen komutanı olmak üzere 350 civarında subay şehit
düştüğü için, bu savaş “Zabitler (Subaylar) Savaşı” olarak da anılmaktadır. Ayrıca
bu savaşı Mustafa Kemal, “çok büyük ve kanlı savaş” anlamına gelen “Melhâme-i
Kübrâ” ifadesi ile nitelendirmiştir.
3. Mustafa Kemal Paşa’nın “Başkomutan”
olarak katıldığı ilk savaş aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Büyük Taarruz
B) Sakarya
C) Birinci İnönü
D) İkinci İnönü
E) Kütahya-Eskişehir
 Sakarya Meydan Muharebesi’nin Sonuçları 
❆ Sakarya Savaşı, Türk ordusunun son savunma muharebesidir. Bu savaştan
sonra taarruz (saldırı) gücü Türk ordusuna geçmiştir.
❆ Türk ordularının 1683 tarihli II. Viyana Kuşatması’ndan bu yana süregelen
geri çekilişi sona ermiştir.
❆ 19 Eylül 1921’de TBMM tarafından Mustafa Kemal’e “Mareşallik (Müşirlik)”
rütbesi ve “Gazilik” unvanı verilmiştir.
❆ Taarruz gücü yok edilen Yunanlılar Sakarya Nehri’nin batısına çekilmişlerdir.
❆ İtalya Anadolu’yu tamamen boşaltmıştır.
4. Aşağıdakilerden hangisi Sakarya Savaşı’nın sonuçlarından biri değildir?
A) Ordunun savunma durumundan taarruza geçmesi
B) Fransa ile Ankara Antlaşması’nın imzalanması
C) Mustafa Kemal’e gazilik unvanı ve mareşallik rütbesinin verilmesi
D) Ukrayna ile dostluk antlaşmasının imzalanması
E) Tekâlif-i Milliye Emirleri’nin çıkarılması
❆ İtilaf Devletleri barış teklifinde bulunmuşlarsa da bu teklif reddedilmiştir.
❆ TBMM’nin gerek içeride gerekse dışarıda saygınlığı artmıştır.
❆ Meclisin Kayseri’ye taşınmasından vazgeçilmiştir.
❆ Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan ile Kars Antlaşması imzalanmıştır.
❆ TBMM ile Fransa arasında Ankara Antlaşması imzalanmıştır.
5. Mustafa Kemal aşağıdaki savaşların hangisinden sonra “Gazilik” unvanı ve “Mareşallik” rütbesi almıştır?
A) Sakarya
B) Birinci İnönü
C) Trablusgarp
D) Çanakkale
❆ TBMM ile Ukrayna arasında Dostluk Antlaşması imzalanmıştır.
E) Büyük Taarruz
❆ TBMM ile İngiltere arasında esir değişimi için Esir Mübadelesi Antlaşması
(İstanbul Sözleşmesi) imzalanmıştır.
1-C
2-D
3-B
4-E
5-A
~ 237 ~
“Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi”
KPSS / Tarihin Pusulası
☸ Kars Antlaşması (13 Ekim 1921)
✎ TBMM Hükûmeti ile Kafkas Cumhuriyetleri (Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan)
arasında imzalanmıştır.
✎ Sovyet Rusya’nın aracılığı ve garantörlüğünde imzalanan Kars Antlaşması’nı, Türk
Heyeti adına Kâzım Karabekir imzalamıştır.
✎ Sovyet Rusya’nın, TBMM Hükûmeti ile Kafkas Cumhuriyetleri arasında arabulucu-
luk yapması, Kafkas Cumhuriyetleri’nin dış politikada Sovyet Rusya’ya bağımlı olduğunu göstermektedir.
1. Sakarya Savaşı sonrasında imzalanan
Kars Antlaşması’na;
I.
Azerbaycan,
II. Ermenistan,
III. Gürcistan
devletlerinden hangileri imza atmıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
✎ Antlaşmaya göre;
 Nahcivan’a muhtariyet (özerklik) verilecek,
 Taraflar arasında sağlık, güvenlik, ticaret gibi konularda işbirliği yapılacak,
 İstanbul’un güvenliği sağlanacak ve Boğazlar ticarete açılacak,
 TBMM, Batum’un Gürcistan’a verilmesini kabul edecek,
 Kafkas Cumhuriyetleri (Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan) kapitülasyonların
kaldırılmasını kabul edecek.
 Taraflar arasında telgraf ve demiryolu hatları güçlendirilecekti.
2. 13 Ekim 1921’de Kafkas Cumhuriyetleri
ile imzalanan Kars Antlaşması’nı, TBMM
Heyeti adına aşağıdakilerden hangisi imzalamıştır?
A) Bekir Sami Bey
B) Enver Paşa
C) Kâzım Karabekir
D) Rauf Orbay
E) Ali Fuat Cebesoy
☸ TBMM bu antlaşma ile Moskova Antlaşması maddelerini bir de Kafkas Cumhuriyetlerine onaylatmıştır.
☸ Batum, bu antlaşma ile Misâk-ı Millî’ye aykırı olarak sınırlarımız dışında kalmıştır.
☸ Kars Antlaşması ile Doğu (Kafkas) sınırımız kesin ve son şeklini almıştır.
3. Batum, aşağıdaki antlaşmaların hangisiyle Misâk-ı Millî’ye aykırı olarak sınırlarımız dışında kalmıştır?
A) Moskova
B) Kars
C) Ankara
D) Brest-Litowsk
E) Gümrü
☸ Doğu (Kafkas) sınırının şekillenmesinde Gümrü, Batum, Moskova ve Kars Antlaşmaları etkili olmuştur.
4. Millî Mücadele döneminde doğu sınırının
şekillenmesinde;
I.
☸ Ankara Antlaşması (İtilafnâmesi) (20 Ekim 1921)
✎ TBMM Hükûmeti ile Fransa arasında, 20 Ekim 1921’de Ankara’da imzalanmıştır.
✎ Antlaşmaya göre;
 Taraflar arasındaki savaş sona erecek ve her iki taraf genel af ilân edecek,
Ankara,
II. Moskova,
III. Kars
antlaşmalarından hangilerinin etkili olduğu savunulamaz?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
 Savaş esirleri karşılıklı olarak serbest bırakılacak,
C) Yalnız III
E) II ve III
 Hatay ve İskenderun, Fransız mandasındaki Suriye’de kalacak,
 Hatay’da özel bir yönetim kurulacak ve resmî dili Türkçe olacak,
 Caber Kalesi (Anadolu Selçuklu Devleti’nin kurucusu Süleyman Şah’ın mezarı-
nın bulunduğu kale) Türk toprağı sayılacaktı.
✎ Bu antlaşma ile;
❆ Güney Cephesi kapanmış ve Fransa Anadolu’yu boşaltmıştır. Geri çekilirken de,
bazı askerî araç ve gereçlerini Türk ordusuna bırakmıştır.
❆ Türkiye-Suriye sınırı Hatay-İskenderun dışında çizilmiş, böylece Hatay Misâk-ı
Millî’den verilen ikinci taviz olmuştur.
❆ İtilaf Devletleri arasında güçlü bir dayanışma kalmadığı ortaya çıkmıştır.
5. Millî Mücadele Dönemi’nde, Anadolu Selçuklu Devleti’nin kurucusu Süleyman
Şah’ın mezarının olduğu Suriye’deki Caber Kalesi, aşağıdakilerin hangisinde yer
alan hükümle Türk toprağı sayılmıştır?
A) Moskova Antlaşması
B) Kars Antlaşması
C) Gümrü Antlaşması
D) Ankara Antlaşması
E) Mudanya Ateşkes Antlaşması
❆ Fransa TBMM’nin varlığını resmen kabul etmiştir.
☸ Bu antlaşma ile Fransa, TBMM’nin varlığını kabul eden ilk İtilaf devleti olmuştur.
1-E
~ 238 ~
2-C
3-B
4-A
5-D
KPSS / Tarihin Pusulası
“Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi”
☸ İtilaf Devletleri’nin Ateşkes ve Barış Teklifleri (Paris Mukarreratı)
(22-26 Mart 1922)
✎ Mustafa Kemal, Avrupa’daki diplomatik gelişmeleri takip edebilmek için TBMM’yi
1. TBMM’nin varlığını kabul eden ilk İtilaf
Devleti aşağıdakilerden hangisidir?
temsilen Dışişleri Bakanı Yusuf Kemal Tengirşek’i Paris’e göndermiştir.
A) İngiltere
D) ABD
✎ İtilaf Devletleri, Sakarya Savaşı’ndan sonra 22 Mart 1922’de Türk-Yunan savaşını
B) İtalya
C) Fransa
E) Yunanistan
bitirecek bir ateşkes önerisinde bulunmuş, ancak koşullar TBMM tarafından kabul
edilmemiştir.
✎ Bunun üzerine İtilaf Devletleri 26 Mart 1922’de, “Sevr’in biraz değiştirilmiş hali”
şeklinde tekrar barış teklifinde bulunmuşlardır. Ancak TBMM, Misâk-ı Milli’ye ve
eşitliğe ters olan bu teklifleri de reddetmiştir. Bu noktada TBMM, bağımsızlık için
savaşmayı sürdürmekten başka çare olmadığı düşüncesiyle hareket etmiştir.
2.
I.
Birinci İnönü,
II. İkinci İnönü,
☸ Anlaşma Devletleri; Birinci İnönü, Sakarya ve Başkomutanlık savaşları sonrasında
TBMM’ye barış teklifinde bulunmuşlardır.
✎ Mustafa Kemal, Türk ordusunun taarruz düzeyine gelmediğini görmüş ve yeterli
hazırlıkların yapılması için 1 sene kadar beklemiştir. 1922 yılının Ağustos’unda ise
taarruz kararı almıştır.
III. Sakarya
İtilaf Devletleri, yukarıda verilen savaşların hangilerinden sonra TBMM’ye barış
teklifinde bulunmuşlardır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
“Ordumuzun kararı taarruzdur. Fakat biz bunu şimdilik erteliyoruz. Çünkü hazırlıklarımız henüz tamamlanmadı. Yarım hazırlıkla taarruza geçmek, hiç taarruz etmemekten daha fenadır.” (Gazi Mustafa Kemal)
3. Mustafa Kemal, “Ordular! İlk hedefiniz Akdeniz’dir, ileri!” emrini aşağıdaki savaşların hangisinde vermiştir?
6) Başkomutanlık Meydan Muharebesi (Büyük Taarruz)
(26 Ağustos-9 Eylül 1922) 
A) Büyük Taarruz
B) Sakarya
C) II. İnönü
D) I. İnönü
E) Çanakkale
✎ Tamamen düşmanı Anadolu’dan temizlemeye yönelik taarruz savaşıdır.
✎ Mustafa Kemal, meclisi “Düşman karşısında bulunan ordumuz başsız bırakılamazdı.
Bunun için bırakmadım, bırakamam ve bırakmayacağım” sözleriyle ikna etmeyi ba-
şarmış, bunun üzerine TBMM, 20 Temmuz 1922’de taarruz öncesi aldığı bir kararla
Mustafa Kemal’in Başkomutanlık yetkisini süresiz olarak uzatmıştır.
✎ 26 Ağustos 1922’de Afyon-Kocatepe’den başlayan taarruzda, 30 Ağustos 1922’de
Yunanlılara karşı “Başkomutanlık Meydan Muharebesi” yapılmış ve Yunan ordusunun önemli bir bölümü imha edilmiştir.
✎ Başkomutan Mustafa Kemal Paşa’nın Afyon-Kocatepe’den; “Ordular! İlk hedefiniz
Akdeniz’dir, ileri!” emrini vermesi ile de savaşın kaderi belirlenmiştir.
✎ 2 Eylül’de Uşak’a bağlı Karlık Köyü’nde Yunan Başkomutanı General Trikopis esir
alınmıştır. Türk ordusu 9 Eylül’de ise İzmir’e girmiş ve şehri işgalden kurtarmıştır.
4. Mustafa Kemal Paşa’nın “Rum Sındığı
Savaşı” olarak nitelendirdiği savaş aşağıdakilerden hangisidir?
A) I. İnönü Muharebesi
B) Gediz Muharebesi
C) Sakarya Meydan Muharebesi
D) II. İnönü Muharebesi
E) Başkomutanlık Meydan Muharebesi
✎ Önce Afyon, daha sonra Dumlupınar Meydan Muharebesi ile Kütahya ve ardından
da Uşak, Eskişehir, Aydın, Manisa, İzmir, Bursa ve Çanakkale (boğaz kısmı hariç)
düşmandan temizlenmiştir.
✎ Savaş sonrasında Yunan işgali sona ermiş, İngiltere Anadolu üzerinde uygulamaya
çalıştığı politikada yalnız kalmış ve Anlaşma Devletleri TBMM Hükûmeti’ne ateşkes
önerisinde bulunmuştur. Böylece Büyük Taarruz, Kurtuluş Savaşı’nın da son askerî
safhası olmuştur.
☸ Mustafa Kemal bu savaşa “Rum Sındığı Savaşı” adını vermiştir. (Sınmak: Kırılmak.)
☸ 30 Ağustos 1922’de zaferle sonuçlanan Başkomutanlık Meydan Muharebesi’nden
sonra, Mustafa Kemal’in tavsiyesi üzerine, TBMM tarafından 31 Ağustos 1922’de
Fevzi Çakmak’a “Mareşallik” rütbesi verilmiş, böylece Mustafa Kemal Paşa dışında “Mareşallik” rütbesi alan ikinci ve tek kişi Fevzi Çakmak olmuştur.
5. Başkomutanlık Meydan Muharebesinden
sonra, Mustafa Kemal’in tavsiyesi üzerine TBMM tarafından kendisine 31 Ağustos 1922’de “Mareşallik” rütbesi verilen
ve böylece Mustafa Kemal Paşa dışında
bu rütbeyi alan tek kişi aşağıdakilerden
hangisidir?
A) İsmet İnönü
B) Fevzi Çakmak
C) Kâzım Karabekir
D) Rauf Orbay
E) Ali Fuat Cebesoy
1-C
2-D
3-A
4-E
5-B
~ 239 ~
“Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi”
KPSS / Tarihin Pusulası
☸ 30 Ağustos, Türk Milleti’nin “Zafer Bayramı”dır. Zafer Bayramı, ilk kez 30 Ağustos
1923‘te Afyonkarahisar, Denizli, Kahramanmaraş, Ankara ve İzmir‘de kutlanmıştır.
1935 yılında ise resmî olarak “Zafer Bayramı” ilân edilmiştir.
Önemli Bir Hatırlatma!
⫸
⫸
⫸
⫸
TBMM’yi tanıyan ilk devlet
TBMM’yi tanıyan ilk büyük Avrupa devleti
TBMM’yi tanıyan ilk İtilaf Devleti
TBMM’yi tanıyan ilk Müslüman devlet
⇒
⇒
⇒
⇒
Ermenistan
Sovyet Rusya
Fransa
Afganistan
☸ Mudanya Ateşkes Antlaşması (Mütarekesi) (11 Ekim 1922)
1. Mustafa Kemal Paşa komutasındaki Türk
ordusunun Yunanlılara karşı zafer elde
ettiği Başkomutanlık Meydan Muharebesi’nin, “30 Ağustos Zafer Bayramı” olarak
kutlanması ilk kez aşağıdaki yılların hangisinde gerçekleşmiştir?
A) 1922
B) 1923
D) 1929
C) 1928
E) 1932
2. TBMM’nin varlığını tanıyan;
I.
ilk devlet,
✎ Anlaşma Devletleri’nin ateşkes önerisi üzerine imzalanmıştır.
II. ilk İtilaf devleti,
✎ Mütarekeye İngiliz General Harrington, Fransız General Charrpy, İtalyan General
III. ilk büyük Avrupa devleti
aşağıdaki seçeneklerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?
Monbelli ve TBMM Hükûmeti adına İsmet Paşa katılmıştır.
✎ Yunanistan’ın temsilcisi General Mazarakis görüşmelere katılmamış, konferans so-
I
nuna kadar gemide bekletilmiştir. Sadece yazılı olarak görüş bildiren Yunanistan’ı,
görüşmelerde İngiltere temsil etmiştir.
✎ Görüşmeler, Doğu Trakya, İstanbul ve Boğazlar konusunda anlaşmazlık çıktığı için
kesilmiş, ancak Fransa’nın girişimiyle 6 Ekim’de başlayan görüşmelerin sonucunda
11 Ekim 1922’de Mudanya Ateşkes Antlaşması imzalanmıştır.
❆
II
III
A) Gürcistan
İngiltere
Fransa
B) Fransa
Rusya
İngiltere
C) Ermenistan
İngiltere
Fransa
D) Rusya
Fransa
İngiltere
E) Ermenistan
Fransa
Rusya
Mudanya Ateşkes Antlaşması’nın Hükümleri
 Doğu Trakya Meriç’e kadar TBMM’ye bırakılacak ve 15 gün içinde Yunanlılar
burayı boşaltacaktır.
3. Mudanya Ateşkes Görüşmeleri’ne katılmayan Yunanistan’ı, aşağıdaki devletlerden hangisi temsil etmiştir?
 Yunanlılar bölgeyi terk ettikten sonra bölgeye 8000 kişilik bir Türk Jandarma
Birliği gönderilecektir.
A) İtalya
 Anlaşma Devletleri, Yunanlıların bıraktığı yerlerin kontrolünü 30 gün içinde
TBMM’ye bırakacaktır.
 İstanbul ve Boğazlar TBMM’ye bırakılacak, kalıcı barış yapılana kadar Türk
ordusu Doğu Trakya, Boğazlar ve İstanbul’a girmeyecektir.
 Ateşkes hükümleri, imzalandığı tarihten 3 gün içinde yürürlüğe girecektir.
 Sözleşmenin yürürlüğe girmesiyle Türk-Yunan kuvvetleri arasında silahlı
mücadele sona erecektir.
✎ Mudanya Ateşkes Antlaşması (Mütarekesi) ile;
 Doğu Trakya, İstanbul ve Boğazlar savaş yapılmadan kurtarılmıştır.
 Kurtuluş Savaşı’nın askerî safhası sona ermiştir.
 Mondros Ateşkes Antlaşması resmen geçersiz bir antlaşma olmuştur.
 İngiltere Yeni Türk Devleti’ni resmen tanımıştır.
 İngiltere’de Lloyd George Hükûmeti istifa etmiştir.
E) Sovyet Rusya
4. Kurtuluş Savaşı’nı noktalayan Mudanya
Ateşkes Antlaşması sonunda Doğu Trakya’nın teslim alınması işiyle Trakya Yüksek Komiseri olarak görevlendirilen devlet adamı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Refet Bele
B) Cemal Paşa
C) Rauf Orbay
D) İsmet İnönü
E) Ali Fuat Cebesoy
☸ Mudanya Ateşkes Anlaşması sonunda, Doğu Trakya’nın teslim alınması işiyle Refet
(Bele) Bey Trakya Yüksek Komiseri olarak görevlendirilmiş, 19 Ekim 1922’de Refet
(Bele) Bey coşkun gösteriler eşliğinde İstanbul’a girmiştir.
☸ Antlaşmanın Önemi ve Özellikleri
C) İngiltere
B) Fransa
D) ABD
5.
 Kurtuluş Savaşı’nın askerî safhası sona
ermiştir.
 Doğu Trakya, İstanbul ve Boğazlar savaş
yapılmadan kurtarılmıştır.
Yukarıdaki gelişmeler aşağıdaki antlaşmalardan hangisinin sonuçları arasındadır?
A) Lozan
B) Ankara
D) Mudanya
 İstanbul’un TBMM’ye bırakılmasıyla Osmanlı hukuken sona ermiştir.
C) Kars
E) Moskova
 İsmet (İnönü) Bey’in Mudanya’daki diplomatik başarısı, O’nun Lozan Barış Kon-
feransı’nda da temsilci olarak görevlendirilmesinde etkili olmuştur.
~ 240 ~
1-B
2-E
3-C
4-A
5-D
KPSS / Tarihin Pusulası
“Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi”
7) Lozan Barış Görüşmeleri (Konferansı) (20 Kasım 1922)
☸ Antlaşma Devletleri Mudanya Ateşkes Antlaşması’ndan sonra kalıcı barışı sağlamak amacıyla İsviçre’nin Lozan şehrinde bir konferans düzenlemeyi kararlaştırmışlardır. Ancak Lozan Konferansı’na hem TBMM hükûmeti hem de İstanbul Hükûmeti’ni davet etmişlerdir. Anlaşma Devletleri böyle bir girişimde bulunarak, iki
taraf arasında ikilik yaratmayı ve Milli Mücadele’nin siyasî safhasını başarısızlığa
uğratmayı amaçlamışlardır.
☸ Ancak bu düşüncelerinde başarılı olamamışlardır. Nitekim bu gelişmeyi fırsat bilen
TBMM, bir yasa tasarısıyla 1 Kasım 1922’de saltanatı kaldırmıştır.
1.
I.
İsmet İnönü,
II. Hasan Saka,
III. Rıza Nur
Yukarıdakilerden hangileri Lozan Konferansı’na katılan Türk heyetinde yer
almıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
✎ 1 Kasım 1922’de saltanatın kaldırılmasıyla, TBMM Lozan Konferansı’na tek başına
katılma ve Türkiye’yi temsil etme imkânı bulmuştur.
✎ Mustafa Kemal; konferansı yakından takip etmek, Türk Devleti’ni dünya kamuoyu-
na tanıtmak ve Yunanlıların Batı Anadolu’da yaptığı tahribatı tüm dünyaya göstermek amacıyla, barış görüşmelerinin İzmir’de yapılmasını istemiştir. Ancak bu isteği
mümkün olmamıştır.
2. İtilaf Devletleri’nin Lozan Görüşmeleri’ne
Londra Konferansı’nda olduğu gibi İstanbul Hükûmetini de davet etmesi karşısında, TBMM aşağıdakilerden hangisi ile
ilgili bir karar almıştır?
A) Lozan Görüşmeleri’ne katılmama
✎ Lozan Görüşmeleri’nde TBMM’yi İsmet İnönü başkanlığında, Rıza Nur, Hasan Saka
B) Saltanat makamına son verme
ve 34 bürokrattan oluşan bir heyet temsil etmiştir.
C) İstanbul Hükûmeti’ni yasadışı ilan etme
☸ Lozan Görüşmeleri’nde TBMM’yi İsmet İnönü’nün temsil etmesinde, O’nun Mudanya Ateşkes Görüşmeleri’nde gösterdiği diplomatik başarı ve Genelkurmay Başkanı
olarak gösterdiği askerî başarılar etkili olmuştur.
✎ Lozan Konferansı’na;
D) Halifeliği kaldırma
E) Cumhuriyeti ilan etme
3.
I.
Katılan Devletler
Amaçları
 TBMM
 İngiltere
 Fransa
 İtalya
 Yunanistan
 Romanya
 Yugoslavya
 Belçika
 Portekiz
 Japonya
 Sovyet Rusya
 Bulgaristan
 ABD
⇒ Misâk-ı Millî’yi ve Yeni Türk Devleti’ni kabul ettirmek
⇒ Çıkarlarını korumak
Bulgaristan,
II. Yunanistan,
III. Sovyet Rusya
⇒
“
“
Yukarıdakilerden hangileri Lozan Konferansı’nda sadece “Boğazlar” konusunda
yapılan görüşmelere katılmıştır?
⇒
“
“
A) Yalnız I
⇒ İtilaflar tarafından korunmak
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
⇒ İtilaflarla birlikte hareket etmek
⇒
“
“
“
“
⇒
“
“
“
“ (ticarî amaçlı)
⇒
“
“
“
“ (ticarî amaçlı)
⇒ Ekonomik çıkar ve boğazlar
4. Lozan Konferansı’na gözlemci olarak katılan devlet aşağıdakilerden hangisidir?
A) İtalya
B) Fransa
D) Yunanistan
C) ABD
E) İngiltere
⇒ Sadece “Boğazlar” konusunda
⇒ Sadece “Boğazlar” konusunda
⇒ Gözlemci olarak
☸ Lozan Konferansı’nda, Boğazlar üzerinde “mutlak Türk egemenliği” tezini savunan
devlet Sovyetler Birliği’dir.
☸ Mustafa Kemal, Lozan’a giden heyetten “Kapitülasyonlar” ve “Ermeni Yurdu” konularında kesinlikle taviz verilmemesini istemiştir.
5. Lozan Görüşmeleri’nde İsmet Paşa: "Efendiler, çok ıstırap çektik, çok kan akıttık. Bütün uygar uluslar gibi hürriyet ve istiklâl istiyoruz." demiştir.
İsmet Paşa’nın bu beyanatı, aşağıdaki ilkelerden hangisinden vazgeçilemeyeceğini kanıtlar niteliktedir?
A) Millî bağımsızlık
B) Millî egemenlik
C) Birlik ve beraberlik
✎ Konferansın ilk gününde söz alan İsmet İnönü, “Çok ıstırap çektik, çok kan akıttık;
bütün medenî milletler gibi hürriyet ve istiklâl istiyoruz...” demiştir.
D) Çağdaşlaşma
E) İnsanlık sevgisi
✎ Görüşmelerde TBMM Heyeti ile İtilaf Devletleri’nin karşılıklı olarak pek çok konuda
görüş ayrılığına düşmesi nedeniyle, 4 Şubat 1923’te görüşmelere ara verilmiştir.
1-E
2-B
3-D
4-C
5-A
~ 241 ~
“Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi”
KPSS / Tarihin Pusulası
☸ Konferansın Kesilmesine Yol Açan Başlıca Konular
 Kapitülasyonların kaldırılması ***
⦁ Ermeni yurdu meselesi ***
 Boğazlar meselesi ***
⦁ Musul (Irak sınırı) sorunu çözülemedi
 Osmanlı borçları konusu
⦁ Savaş tazminatları
I.
 İstanbul’un boşaltılması
⦁ Karaağaç meselesi
II. Ermeni yurdu,
☸ Lozan Konferansı’nda görüşmelerin kesilmesinden sonra, TBMM’de artan muhalefet
nedeniyle 1 Nisan 1923’te Meclis seçimleri yenilenmiş ve II. TBMM vekilleri seçilmiştir. II. TBMM 11 Ağustos 1923’te göreve başlamıştır.
☸ Görüşmelerin kesildiği bu dönemde, 9 Nisan 1923’te Amerika ile Türkiye arasında
Türkiye’de yatırım yapacak Amerikan şirketlerine yoğun teşvikler içeren “Chester
Projesi” veya "Şarkî Anadolu Demiryolları Anlaşması" imzalanmıştır.
✎ Mustafa Kemal, yaşanan bu gelişmeler karşısında orduların Boğazlar ve Musul üze-
rine hareket etmesi emrini vermiştir. Bunun üzerine, yeni bir savaşı göze alamayan
İtilaf Devletleri’nin girişimleriyle, görüşmeler 23 Nisan 1923’te yeniden başlamıştır.
✎ TBMM ile İtilaf Devletleri arasındaki görüşmeler, yaklaşık 3 ay kadar devam etmiş
ve taraflar arasında 24 Temmuz 1923’te, İsviçre’nin Lozan kasabasındaki Beau-Rivage Palace’ta Lozan Barış Antlaşması imzalanmıştır.
1. Mustafa Kemal Lozan Konferansı’na katılan heyetten;
kapitülasyonlar,
III. Osmanlı borçları
konularından hangilerinde kesinlikle taviz verilmemesini istemiştir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
2. Lozan Görüşmeleri’nin 4 Şubat 1923 tarihinde kesintiye uğramasında;
I.
Ermeni yurdu,
II. Boğazlar,
III. Osmanlı borçları
konularından hangilerinde tarafların bir
anlaşmaya varamaması etkili olmuştur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
8) Sevr’e Başkaldırı: Lozan Barış Antlaşması (24 Temmuz 1923)
✎ 24 Temmuz 1923’te I. TBMM tarafından imzalanmış, 23 Ağustos 1923’te II. TBMM
tarafından onaylanmıştır.
☸ Lozan Barış Antlaşması’nın Önemi ve Değerlendirilmesi
✎ Lozan Barış Antlaşması, Sevr Antlaşması’na bir anlamda başkaldırı niteliği taşımak-
3. TBMM, Lozan Görüşmeleri’nin kesildiği
dönemde aşağıdaki devletlerden hangisi
ile yoğun teşvikler içeren bir “Demiryolu
Antlaşması” imzalamıştır?
A) Fransa
C) İngiltere
B) ABD
E) İtalya
D) Sovyet Rusya
tadır. Nitekim Mustafa Kemal’in, bu antlaşmaya ilişkin 24 Temmuz 1933’te Hâkimiyet-i Milliye Gazetesi’nde yer alan bir sözü Lozan’ın önemini ortaya koymuştur.
“Lozan Antlaşması; Türk milleti aleyhine, asırlardan
beri hazırlanmış ve Sevr Antlaşması’yla tamamlandığı zannedilmiş, büyük bir suikastın yıkılışını ifade
eden bir belgedir. Osmanlı devrine ait tarihe benzeri
geçmemiş siyasî bir zafer eseridir.”
(24.07.1923–Hâkimiyet-i Milliye)
4. Mustafa Kemal’in "Türk milletinin aleyhine,
asırlardan beri hazırlanmış ve Sevr Antlaşması’yla tamamlandığı zannedilmiş, büyük
bir suikastın yıkılışını ifade eden bir belgedir. Osmanlı devrine ait tarihe benzeri geçmemiş siyasî bir zafer eseridir." şeklinde
nitelendirdiği antlaşma, aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Lozan
B) Moskova
D) Mudanya
C) Mondros
E) Ankara
✎ Bu antlaşma ile, Sevr Barış Antlaşması uluslararası alanda geçersiz kılınmış ve İtilaf
Devletleri Misâk-ı Millî’yi kabul etmişlerdir.
✎ I. Dünya Savaşı’ndan sonra imzalanan ve hâlâ yürürlükte olan tek antlaşmadır.
✎ Yeni Türk Devleti’nin tam bağımsızlığı bu antlaşma ile tescil edilmiştir.
✎ Hatay, Boğazlar, İstanbul’daki Fener Rum Patrikhanesi ve Ege Adaları konularında
Türkiye lehine karar çıkmamıştır.
✎ Kapitülasyonlar ve azınlıklar konusu, Misâk-ı Millî’ye uygun şekilde çözülmüştür.
5. Lozan Barış Antlaşması’nda çözümlenemeyen ve çözümü daha sonra yapılacak
ikili antlaşmaya bırakılan tek konu aşağıdakilerden hangisidir?
A) Osmanlı Borçları
B) Boğazlar
C) Patrikhane
D) Irak Sınırı
E) Yabancı Okullar
✎ Lozan Antlaşması’nda, en fazla İngiltere’nin çıkarları zedelenmiştir.
✎ Hiçbir şekilde çözümlenemeyen tek konu “Irak Sınırı (Musul Meselesi)” olmuştur.
~ 242 ~
1-C
2-E
3-B
4-A
5-D
KPSS / Tarihin Pusulası
“Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi”
LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI’NIN HÜKÜMLERİ
 Batı (Yunan) Sınırı: Doğrudan Lozan Antlaşması’nda çizilen tek
sınırdır. Meriç Nehri sınır olarak kabul edilmiştir.
Sınırlar
 Suriye Sınırı: Fransa ile imzalanan 1921 Ankara Antlaşması’nın
esasları kabul edilmiş, Hatay Misâk-ı Millî dışında yer almıştır.
1. Lozan Antlaşması’nın aşağıdaki maddelerinden hangisinin yeni Türk Devleti’nin
egemenliğini zedeleyici nitelikte olduğu
savunulabilir?
A) Meriç Nehri’nin sınır kabul edilmesi
B) Türkiye’nin payına düşen borçların, taksitler halinde ödenmesi
 Irak Sınırı (Musul Meselesi): Lozan’da çözümlenemeyen tek ko-
nudur. Bu sorun, 9 ay içinde çözümlenmek üzere sonraya bırakılmıştır.
C) Azınlıkların Türk vatandaşı kabul edilmesi
D) Boğazların yönetiminin, başkanı Türk
olan uluslararası komisyona bırakılması
 Boğazların yönetimi başkanı Türk olan uluslararası bir komisyona bırakılmıştır. (Bağımsızlığa aykırıdır!) Boğazlar Komisyonu’nda
ABD yer almamıştır.
Boğazlar
 Ticaret gemilerinin geçişi serbest bırakılmış, savaş gemilerine ise
tonaj ve süre sınırlaması getirilmiştir.
 Türkiye’nin, Boğazların iki yakasında da asker bulundurmaması
kararı alınmıştır.
Kapitülasyonlar
Azınlıklar
Yukarıdakilerden hangileri, Lozan Barış
Antlaşması ile Türkiye’ye bırakılmıştır?
 Diğer Ege adaları Yunanistan’a bırakılmıştır. Ancak Yunanistan’ın
Türkiye’ye yakın Ege adalarında silah bulundurmaması kararı da
alınmıştır. (Ege Adalarının Silahsızlandırılması)
 Türkiye’deki tüm yabancı okullar Millî Eğitim Bakanlığı’na bağlı
olarak faaliyet gösterecektir.
 Yunanistan, Batı Anadolu’da yaptığı tahribat karşılığında
Bosnaköy ve Karaağaç’ı tazminat olarak Türkiye’ye vermiştir.
 Türkiye’nin Osmanlı’dan kalan borçları taksitler halinde ödemesi
kararlaştırılmıştır. Ayrıca Düyûn-u Umûmiye İdaresi’nin varlığına
da kısmen son verilmiştir. (1954’te tamamen kaldırılacaktır.)
 Türk Heyeti borçların ödenmesi konusunda, ödemelerin Fransız
Frangı ve Türk Lirası birimleriyle yapılmasını önermiştir.
 Türkiye, payına düşen borçların son taksitini 1954’te ödemiştir.
Patrikhane
Nüfus
Mübadelesi
(Değişimi) –
Etabli Sorunu
III. Taşoz,
IV. On İki Ada
A) I ve IV
 Fener Rum Patriği tüm çabalara rağmen Türkiye sınırları dışına
çıkarılamamıştır. Ancak Patriğin ekümenlik (evrensel) ve dünyevî yetkilerine son verilmiştir. (Sadece din işleriyle ilgilenecek.)
 Batı Trakya (İskeçe, Dedeağaç, Gümülcine, Dimetoka ve Sofulu)’
daki Türkler ile İstanbul, Gökçeada ve Bozcaada’da yaşayan
Rumlar hariç, diğer Türk ve Rum ahali karşılıklı olarak yer
değiştirecektir. Bu durum Etabli sorununa neden olmuştur.
B) I ve III
D) I, II ve IV
 Türkiye sınırları içinde yaşayan tüm azınlıklar Türk vatandaşı sayılmış ve böylece azınlık sorunu çözülmüştür.
 Bu konu ileride Fransa ile olan ilişkilerimizi etkileyecektir.
Osmanlı Borçları
(Dış Borçlar)
İmroz,
 Türkiye, Lozan Antlaşması’na bağlı Ticaret Sözleşmesi’yle 1929
yılına kadar, gümrük tarifelerini değiştirme hakkından mahrum
bırakılmıştır.
 Kıbrıs ve Mısır’ın yönetimi ise İngiltere’ye bırakılmıştır.
Savaş Tazminatı
I.
 Her türlü adlî, malî tüm sınırlamalar kesin olarak kaldırılmıştır.
Kapitülasyonların kaldırılması ekonomik bağımsızlık yolunda
atılmış en önemli adımlardan biridir.
 Rodos, On İki Ada ve Meis İtalya’ya bırakılmıştır.
Yabancı Okullar
2.
II. Rodos,
 Bozcaada (Taşoz), Gökçeada (İmroz) ve Tavşan adaları Türkiye’ye bırakılmıştır.
Adalar
E) Kapitülasyonların ve Düyûn-u Umûmiye
İdaresi’nin kaldırılması
C) II ve IV
E) II, III ve IV
3.
I.
Irak sınırı,
II. Kapitülasyonlar,
III. Osmanlı borçları
Yukarıdakilerden hangileri Lozan Antlaşması ile çözüme kavuşturulamamıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
4. Lozan Barış Antlaşması’na göre;
I.
Doğu Trakya,
II. Batı Trakya,
III. İstanbul
gibi yerlerden hangileri mübadele kapsamına alınmıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
5. Türkiye, Lozan Barış Antlaşması’na bağlı
Ticaret Sözleşmesi’yle 1929’a kadar;
I.
para basma,
II. yabancı şirketleri satın alma,
III. gümrük tarifelerini değiştirme
haklarından hangilerinden mahrum bırakılmıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
1-D
2-B
C) Yalnız III
E) II ve III
3-A
4-E
5-C
~ 243 ~
“Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi”
KPSS / Tarihin Pusulası
☸ Lozan Antlaşması’ndan sonra On iki Ada’nın silahlandırılması, Türkiye ile İtalya
arasında gerginliğe yol açmıştır.
1.
I.
☸ Değerli adaylar; ÖSYM’nin son yıllarda yaptığı sınavlarda, Lozan Barış Antlaşması
ile ilgili genellikle;
III. Patrikhane
Yukarıdakilerden hangileri Lozan Antlaşması’ndan sonra gündeme gelmemiştir?
⁂ Hangi sorunların Türkiye’nin aleyhine çözüldüğü?
⁂ Hangi sorunların Türkiye’nin lehine çözüldüğü?
⁂ Hangi sorunların tekrar gündeme geldiği ya da gelmediği?
⁂ Lozan Antlaşması ile edinilen kazanımlar?
şeklinde konular üzerinde odaklandığını görmekteyiz. Bu yüzden, siz değerli adaylara yol göstermesi ve pratiklik kazandırması açısından aşağıya bu konuya ilişkin
bir liste veriyorum. (Lütfen PUSULA’yı takip ediniz! )
Kapitülasyonlar,
II. Boğazlar,
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
2. Lozan Antlaşması’nda;
I.
Adalar,
II. Suriye sınırı,
III. Yabancı okullar
konularından hangileri Türkiye’nin aleyhine çözülmüştür?
LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI’NDA
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
Türkiye’nin Aleyhine Çözülen Konular
Türkiye’nin Lehine Çözülen Konular
Adalar
Boğazlar
Patrikhane
Azınlıklar
Ermeni Yurdu
Kapitülasyonlar
Suriye Sınırı (Hatay)
Yabancı Okullar
Savaş Tazminatı
Osmanlı Borçları
C) I ve II
E) II ve III
3.
I.
Boğazlar,
II. Yabancı okullar,
III. Nüfus Mübadelesi
Yukarıdakilerden hangileri Lozan Barış
Antlaşması’ndan sonra tekrar gündeme
gelmiştir?
A) Yalnız I
İstanbul’un Boşaltılması
B) Yalnız II
D) II ve III
Çözülemeyen Konular
Tekrar Gündeme Gelen Konular
Musul Sorunu
(Irak Sınırı)
Boğazlar
Patrikhane
II. Boğazlar,
Yabancı Okullar
Osmanlı Borçları
Nüfus Mübadelesi
IV. Patrikhane
C) I ve II
E) I, II ve III
4. Lozan Antlaşması’nda;
I.
Azınlıklar,
III. Yabancı okullar,
konularından hangileri Türkiye’nin lehine çözülmüştür?
A) I ve IV
Suriye Sınırı (Hatay)
Musul Sorunu (Irak Sınırı)
B) I ve III
D) I, II ve IV
C) II ve IV
E) II, III ve IV
5.
Not Alınız..............................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
I.
Azınlıklar,
II. Patrikhane,
III. Nüfus Mübadelesi,
........................................................................................................................................................................
IV. Kapitülasyonlar
........................................................................................................................................................................
Yukarıdakilerden hangileri Lozan Antlaşması’ndan sonra gündeme gelmemiştir?
........................................................................................................................................................................
A) I ve IV
........................................................................................................................................................................
B) I ve III
D) I, II ve IV
C) II ve IV
E) II, III ve IV
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
~ 244 ~
1-A
2-C
3-E
4-B
5-A
XIII. BÖLÜM
ATATÜRK DÖNEMİ
İÇ POLİTİKA
Bu bölümden ortalama “1-2” soru çıkmaktadır.
KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ
(LİSANS)
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
(2)
(4)
(2)
(-)
(2)
(2)
(1)
(1)
(1)
(2)
(1)
(2)
(1)
(ORTAÖĞRETİM)
(ÖN LİSANS)
2006
2008
2010
2012
2006
2008
2010
2012
(3)
(1)
(2)
(-)
(2)
(-)
(-)
(1)
Yazarın Yorumu
Değerli adaylar, ÖSYM’nin bu bölüm ile ilgili sorduğu sorularda genellikle;
 Atatürk döneminde kurulan partilerin hangileri olduğu
 parti programları ve birbirleriyle olan farklılıkları ile
 yaşanan iç gelişmelerin Atatürk ilkeleri ile olan bağlantısı
konuları üzerinde yoğunlaştığı görülmektedir. Bu bölüme çalışırken, özellikle bu unsurlara dikkat etmeniz sizin için faydalı olacaktır.
KPSS / Tarihin Pusulası
“Atatük Dönemi İç Politika”
A) II. TBMM’nin Açılması (11 Ağustos 1923)
✎ II. TBMM’nin açılmasında; Lozan görüşmelerinin kesintiye uğraması, Meclisin yasal
çalışma süresinin dolmuş olması ve I. TBMM’nin savaş süresince yıpranmış olması
etkili olmuştur.
✎ Bu nedenlere bağlı olarak, 3 Nisan 1923’te seçimlerin yenilenmesi kararı alınmış,
bu karar doğrultusunda da II. TBMM 11 Ağustos 1923 tarihinde açılmıştır.
✎ İnkılâpları gerçekleştirdiği için “İnkılâpçı Meclis” özelliği olan II. TBMM, 26 Haziran
1927 tarihine kadar 4 yıl 1 ay görevde kalmıştır.
1. Millî Mücadele döneminde Millî Karakol
Cemiyeti üyelerinden biri olarak işgallere
karşı direniş gösteren ve Mustafa Kemal
Atatürk’ün “Nutuk” adlı eserinde kendisine en fazla yer ayırdığı kişi aşağıdakilerden hangisidir?
A) Cafer Tayyar Paşa
B) Bekir Sami Bey
C) Yahya Kaptan
D) Mersinli Cemal Paşa
B) Halk Fırkası (9 Eylül 1923)
E) Kara Vâsıf Bey
✎ Atatürk Dönemi’nde Halk Fırkası kurulmadan önce, Mustafa Suphi tarafından 10
Eylül 1920’de Türkiye Komünist Partisi kurulmuş, ancak 12 Eylül 1922’de TBMM
Hükûmeti tarafından kapatılmıştır.
✎ Halk Fırkası, Mustafa Kemal tarafından inkılâpları bir kadro eliyle gerçekleştirmek
amacıyla kurulmuştur.
✎ Bu parti, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk siyasî partisidir.
✎ Temeli Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubu’na dayanmaktadır.
✎ Parti, 10 Kasım 1924’te Cumhuriyet Halk Fırkası (CHF) adını almış ve yapılan
inkılâpların öncüsü olmuştur.
✎ Partinin ilk kongresi Sivas Kongresi olarak kabul edilmiş, ikinci kongresinde ise
Mustafa Kemal Nutuk adlı eserini okumuştur.
✎ Nutuk 1919-1927 yılları arasını kapsamaktadır.
2. 11 Ağustos 1923’te II. TBMM’nin açılmasında;
I. devlet rejiminin belirlenmesi,
II. meclisin çalışma süresinin dolması,
III. Lozan görüşmelerinin kesintiye uğraması
durumlarından hangilerinin etkili olduğu
savunulabilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
 “Nutuk”, 19 Mayıs 1919’da Samsun’a Çıkış ile başlayıp 20 Ekim 1927’de Gençliğe
Hitabe ile son bulur. Ayrıca Atatürk’ün Nutuk’ta kendisine en fazla yer ayırdığı kişi,
Millî Mücadele döneminde Kocaeli bölgesini savunan, aynı zamanda Millî Karakol
Cemiyeti üyelerinden biri olan Kuvây-i Milliyeci Yahya Kaptan’dır.
✎ Partinin 1931 yılındaki Üçüncü Kurultayı’nda; cumhuriyetçilik, laiklik, milliyetçilik,
halkçılık, devletçilik ve inkılâpçılık ilkeleri “ana ilkeler” olarak kabul edilmiş ve bu
altı ilke parti programına alınmıştır.
3. Mustafa Kemal “Nutuk” adlı eserini aşağıdakilerden hangisinde okumuştur?
A) Halk Fırkası’nın II. Kurultayı
B) II. TBMM’nin açılışı
C) I. Türk Dil Kurultayı
D) II. Türk Tarihi Kongresi
Cumhuriyet Halk Fırkası’nın parti programı;
E) Cumhuriyet’in 10. yıl dönümü
 Egemenlik millete aittir.
 Kanunların düzeltilmesi gerekmektedir.
 Aşar vergisinin kaldırılması gerekmektedir.
 Askerlik süresi kısaltılmalıdır.
 Atatürk İlkeleri benimsenmelidir.
4. Aşağıdakilerden hangisi 9 Eylül 1923’te
kurulan Halk Fırkası’nın özellikleri arasında gösterilemez?
 Öğretim birliğinin sağlanması yolunda adım atılmalıdır.
A) Cumhuriyet’in ilk siyasî partisidir.
 Özel teşebbüsün teşvik edilmesi konusunda çalışma yapılmalıdır.
B) Ekonomide Liberalizm (Serbest Piyasa
Ekonomisi) modelini benimsemiştir.
✎ Ekonomide “Devletçilik” modelini benimseyen CHP, 1945 yılına kadar ülkeyi tek
parti olarak yönetmiştir.
C) 1931 yılındaki III. Kurultay’da Atatürk
İlkeleri parti programına alınmıştır.
D) Cumhuriyetçi ve laik bir partidir.
E) Partinin ilk kongresi olarak Sivas
C) Ordunun Siyasetten Ayrılması
Kongresi kabul edilmiştir.
✎ Milletvekilliği ve askerlik görevlerinin bir kişide toplanmasına karşı olan Mustafa
Kemal, bu uygulamanın sona ermesi gerektiğini savunarak komutanların vekillik
görevinden ayrılmalarını istemiştir.
1-C
2-E
3-A
4-B
~ 247 ~
“Atatük Dönemi İç Politika”
KPSS / Tarihin Pusulası
✎ 19 Aralık 1923 tarihinde çıkarılan bir kanun ile, bütün ordu mensuplarının istifa
etmeleri ya da emekliye ayrılmaları durumunda vekil olarak seçilebilecekleri şartı
getirilmiştir. Bu kanun kapsamında; 26 Ekim 1924’te Kâzım Karabekir, 30 Ekim
1924’te de Ali Fuat Paşa müfettişlik görevlerinden istifa etmişlerdir.
✎ Ordu-siyaset ayrımı, demokratikleşme anlamında da atılan önemli bir adımdır.
D) Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (17 Kasım 1924)
1. Aşağıdakilerden hangisi 17 Kasım 1924
tarihinde kurulan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın kurucuları arasında yer
almaz?
A) Rauf Orbay
B) Adnan Adıvar
C) Ali Fethi Okyar D) Kâzım Karabekir
E) Ali Fuat Cebesoy
✎ İlk genel başkanlığını Kâzım Karabekir’in yaptığı partinin başlıca kurucuları;





Kâzım Karabekir
Ali Fuat Cebesoy
Refet Bele
Adnan Adıvar
Rauf Orbay’dır.
✎ Türkiye Cumhuriyeti’nin ikinci partisi, ilk muhalefet partisidir.
✎ Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (TPCF) Cumhuriyetçi-Liberal bir partidir.
2. Çok partili hayata geçiş amacıyla 1924’te
Kâzım Karabekir, Rauf Orbay, Refet Bele
gibi devlet adamları tarafından kurulan
Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk muhalefet
partisi aşağıdakilerden hangisidir?
A)
B)
C)
D)
E)
Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası
Türkiye Komünist Partisi
Millî Kalkınma Partisi
Serbest Cumhuriyet Fırkası
Demokrat Parti
Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın parti programı;
 Dinî düşünce ve inançlara saygılı olunacaktır. (Laikliğe terstir.)
 Bireysel özgürlükler korunacaktır. (Demokrasi)
 Tek dereceli seçim sistemi benimsenecektir.
 Cumhurbaşkanı olan kişinin milletvekilliği kaldırılmalıdır.
 Yerinden yönetim (Adem-i merkeziyet) anlayışı uygulanacaktır.
 Hükûmete ait çiftlik ve araziler topraksız köylüye verilmelidir.
 Devlet görevlilerinin siyasî partilere üye olması engellenecektir.
3. 17 Kasım 1924’te kurulan Terakkiperver
Cumhuriyet Fırkası’nın parti programının
en belirgin özelliği aşağıdakilerden hangisidir?
A)
B)
C)
D)
E)
Milliyetçi-Laik
Cumhuriyetçi-Devletçi
Milliyetçi-Devletçi
Otoriter-Liberal
Cumhuriyetçi-Liberal
✎ Partinin ilk taşra örgütlenmesi Urfa Şubesi’dir.
✎ Programına “dinî inançlara saygılıdır” maddesini koyduğu için laikliğe karşıdır.
✎ Ekonomide CHP’nin “devletçilik” modeline karşı çıkan bu parti, Serbest Ekonomi
(Liberalizm) politikasını benimsemiştir.
✎ Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası inkılâplara bağlı kalacağını belirtmiş olsa da,
aksine tutucu ve muhafazakâr bir politika izlemiştir. Bu ortam rejime karşı olanlar
için iyi bir fırsat yaratmış ve partiyi gerici akımları besleyen bir örgüt konumuna
getirmiştir.
✎ Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, 1925 yılında çıkan Şeyh Sait İsyanı’nda etkili ol-
duğu düşüncesiyle 5 Haziran 1925’te kapatılmıştır.
4. Aşağıdakilerden hangisi, Terakkiperver
Cumhuriyet Fırkası ile ilgili doğru bir bilgi değildir?
A) Kuruluşunda Mustafa Kemal’in desteği
vardır.
B) Liberal ekonomi istemini savunmuştur.
C) Cumhuriyet tarihinde kurulan ilk muhalefet partisidir.
D) Mustafa Kemal ile görüş ayrılığına düşen Kurtuluş Savaşı’nın lider kadrosu
tarafından kurulmuştur.
E) Şeyh Sait İsyanı’nda parmağı olduğu
gerekçesiyle kapatılmıştır.
 Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın programındaki “dinî düşünce ve inançlara
saygılı olunacaktır.” maddesi rejim karşıtlarının parti içine sızmasına yol açmıştır.
E) Nasturî İsyanı (7 Ağustos-26 Eylül 1924)
✎ Hakkâri ve çevresinde yaşayan Hıristiyan bir grup olan Nasturîlerin bağımsızlık için
çıkardığı isyandır.
✎ İsyanın çıkmasında İngiltere’nin kışkırtmaları etkili olmuştur.
✎ İngiltere Musul konusunda kârlı çıkmak için bu isyanı desteklemiştir.
5. 7 Ağustos 1924’te Hakkâri’de İngilizlerin
kışkırtması sonucu çıkan Nasturî İsyanının bastırılmasında etkili olan VII. Kolordu komutanı aşağıdakilerden hangisidir?
A)
B)
C)
D)
E)
Mersinli Cemal Paşa
Cafer Tayyar Paşa
Kâzım Karabekir
Fevzi Çakmak
Ali Fuat Cebesoy
✎ İsyan VII. Kolordu Komutanı Cafer Tayyar Paşa tarafından bastırılmış, isyancılar
İngiliz yönetimindeki Irak’a sığınmışlardır.
~ 248 ~
1-C
2-A
3-E
4-A
5-B
KPSS / Tarihin Pusulası
“Atatük Dönemi İç Politika”
F) Şeyh Sait İsyanı (13 Şubat 1925)
✎ Nakşibendî Kürt Lider Şeyh Sait liderliğinde Diyarbakır’da çıkan isyandır.
✎ Laik devlet anlayışını ve rejimi yıkmayı amaçlayan ilk isyandır.
✎ Cumhuriyeti yıkmak, saltanat ve halifeliği geri getirmek, bağımsız bir “Kürt Devleti”
kurmak başlıca hedefleridir.
✎ İngiltere Ortadoğu’daki petroller ve Musul konusunda kârlı çıkmak için bu isyanı
desteklemiştir.
✎ İsyanın bastırılmasında başarı gösteremeyen Fethi Okyar Hükûmeti istifa etmiş,
yerine 3 Mart 1925’te İsmet Paşa Hükûmeti kurulmuştur.
1. 4 Mart 1925’te çıkarılan ve ilk maddesinde amacı ve esasları “Hükûmet gericiliğe,
ayaklanmaya, memleketin sosyal düzenini,
huzur ve sükûnunu, güvenliğini ve asayişini
bozmaya neden olacak bütün kuruluşları,
kışkırtmaları, girişimleri ve yayınları cumhurbaşkanının onayı ile doğrudan doğruya
ve idâre olarak yasaklamaya yetkilidir. Hükûmet bu gibi eylemcileri İstiklâl Mahkemesine verebilir.” şeklinde belirtilen kanun
aşağıdakilerden hangisidir?
✎ TBMM isyanı bastırmak ve rejimi korumak için bazı önlemler almıştır.
☸ Alınan başlıca önlemler:
 İsyan bölgesinde sıkıyönetim ve seferberlik ilân edilmiştir.
A)
B)
C)
D)
E)
Tevhid-i Tedrisat Kanunu
Hıyanet-i Vataniye Kanunu
Nisâb-ı Müzakere Kanunu
Takrir-i Sükûn Kanunu
Firarîler Hakkında Kanun
I.
Çok partili yaşama geçişin kesintiye uğraması,
 4 Mart 1925’te Takrir-i Sükûn (Huzuru Koruma) Kanunu çıkarılmıştır.
 İlk maddesinde amacı ve esasları, “Gericiliğe, ayaklanmaya ve memleketin sosyal
düzenini ve huzur ve sükûnunu ve güvenliğini ve asayişini bozmaya neden olacak
bütün kuruluşlar, kışkırtmalar, girişimler ve yayınları hükûmet, Cumhurbaşkanının
onayı ile doğrudan doğruya ve idare olarak yasaklamaya yetkilidir. Bu gibi eylemcileri hükûmet, İstiklâl Mahkemesine verebilir.” şeklinde belirtilmiştir.
 Bir anlamda sıkıyönetim yasası olan bu kanun, hükûmete rejimi korumak
adına; asayiş ve güvenliği sağlama, parti ve dernek kapatma, basına sansür
uygulama, kişi hak ve özgürlüklerini kısıtlama gibi çok geniş yetkiler vermiştir.
Bu kanun 1929 yılında kaldırılmıştır.
 Biri Ankara’da, diğeri de isyan bölgesinde (Diyarbakır) olmak üzere iki İstiklâl
Mahkemesi kurulmuştur.
2.
II. Halifeliğin kaldırılması,
III. Osmanlı hanedan üyelerinin ülke dışına
çıkarılması,
IV. Musul’un İngiltere tarafından ele geçirilmesi
Yukarıdakilerden hangileri 13 Şubat 1925
tarihli Şeyh Sait İsyanı’nın sonuçları arasında yer alır?
A) I ve IV
B) I ve III
D) II ve III
 Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası 5 Haziran 1925’te kapatılmıştır.
C) II ve IV
E) I, II ve IV
✎ Türkiye isyan nedeniyle Musul’u kaybetmiştir. (1926 Ankara Antlaşması)
✎ Şeyh Sait İsyanı ile çok partili hayat ilk kez kesintiye uğramıştır. Aynı zamanda bu
isyan, demokrasiye geçiş için ortamın henüz hazır olmadığını açıkça göstermiştir.
G) Mustafa Kemal’e Suikast Girişimi (15 Haziran 1926)
✎ Cumhuriyet rejimi ve laik toplum düzeninden rahatsız olan bazı muhalif gruplar,
özellikle Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın kapatılmasıyla birlikte muhalefeti
arttırmış, hatta Mustafa Kemal’i ortadan kaldırmayı düşünmüşlerdir.
✎ Önce Ankara’da yapılması düşünülen bu suikast plânı, Mustafa Kemal’in 7 Mayıs-
15 Haziran 1926 tarihleri arasında çıkacağı Batı Anadolu gezisi sırasında İzmir’de
öldürülmesi plânıdır.
✎ Suikast için Ziya Hurşit, Laz İsmail, Şükrü Bey ile Eskişehir milletvekilleri Arif Bey,
Gürcü Yusuf ve Çopur Hilmi gibi pek çok kişi görevlendirilmiştir.
3. Şeyh Sait İsyanı’nın bastırılmasına yönelik çıkarılan Takrir-i Sükûn Yasası’na göre, “Gericiliğe ve ayaklanmaya, memleketin sosyal düzeninin, huzurunun ve güvenliğinin bozulmasına neden olacak bütün kuruluşları, kışkırtmaları ve yayınları hükûmet,
Cumhurbaşkanı onayı ile kendi başına ve
idarî olarak yasaklayabilecekti.”
Buna göre Takrir-i Sükûn Kanunu ile hükûmete,
I.
parti ve dernek kapatma,
II. asayiş ve güvenliği sağlama,
III. basını denetim altına alma
yetkilerinden hangilerinin tanındığı savunulabilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
✎ Ancak gezinin bir gün gecikmiş olması ve suikastçıları kaçıracak kişi olan Giritli
C) I ve II
E) I, II ve III
Şevki’nin durumu İzmir valiliğine ihbar etmesiyle bu girişim sonuçsuz kalmıştır.
✎ Mustafa Kemal, 19 Haziran 1926’da verdiği bir demeçte bu olayla ilgili olarak: “Bu
alçak girişimin benim şahsiyetimden çok, Yüce Cumhuriyetimize ve onun dayandığı
yüksek ilkelere yönelik olduğuna şüphe yoktur. Benim naçiz vücudum bir gün elbet
toprak olacaktır; fakat Türkiye Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktır.” demiştir.
✎ Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın önde gelen isimleri (Kâzım Karabekir, Ali Fuat
Paşa, Refet Bey, Cafer Tayyar Paşa ...) tutuklanmışsa da, olayla ilgilerinin olmadığı
anlaşılmış ve serbest bırakılmışlardır.
✎ Suikast girişimini hazırladığı tespit edilen eski ittihatçılar ve ittihatçı düşünceler ül-
4. Mustafa Kemal, “Benim naçiz vücudum bir
gün elbet toprak olacaktır; fakat Türkiye
Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktır.” sözünü hangi olay sonrasında söylemiştir?
A)
B)
C)
D)
E)
Menemen Olayı
Ağrı İsyanı
İzmir Suikastı
Şeyh Sait İsyanı
Bursa Olayı
keden tasfiye edilmiş, böylece yönetimde hükûmetin otoritesi güçlenmiştir.
✎ Suikasta karışan suçlular İstiklâl Mahkemeleri’nde yargılanmıştır.
1-D
2-A
3-E
4-C
~ 249 ~
“Atatük Dönemi İç Politika”
KPSS / Tarihin Pusulası
 İstiklâl Mahkemelerinin görev aldığı son gelişme İzmir Suikastı Olayı’dır.
İstiklâl Mahkemelerinin Görev Yaptığı Olaylar
 TBMM’ye karşı çıkan ayaklanmalara karşı (ilk kez)
 Eskişehir-Kütahya Muharebeleri sırasında asker kaçakları için
 Tekâlif-i Milliye Emirleri’nin uygulanması sırasında
 Şeyh Sait İsyanı sonrasında
1. Aşağıdakilerden hangisi, İstiklâl Mahkemelerinin görev yaptığı olaylardan biri
değildir?
A)
B)
C)
D)
E)
Şeyh Sait İsyanı
İzmir Suikastı
Menemen Olayı
Tekâlif-i Milliye Emirleri
TBMM’ye karşı çıkan ayaklanmalar
 İzmir Suikastı sonrasında (son kez)
H) Serbest Cumhuriyet Fırkası (12 Ağustos 1930)
✎ Bu partinin kurulması ilk olarak 8 Ağustos 1930’da Yalova’da; Mustafa Kemal, Ali
Fethi Okyar ve İsmet İnönü tarafından kararlaştırılmıştır.
✎ Serbest Cumhuriyet Fırkası, Mustafa Kemal’in isteği ve desteği ile Ali Fethi Okyar
tarafından 12 Ağustos 1930’da kurulmuştur.
✎ Türkiye Cumhuriyeti’nin üçüncü partisi, ikinci muhalefet partisidir.
2. Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın programında, “Vatandaşların refahına, malî ve iktisadî her türlü girişimlerine engel olan hükûmet müdahaleleri kabul edilemez.” maddesine yer verilmesi bu partinin,
I.
ulusal,
II. liberal,
III. laik
anlayışlardan hangilerine sahip olmasıyla açıklanabilir?
A) Yalnız I
✎ Serbest Cumhuriyet Fırkası da Cumhuriyetçi-Liberal bir partidir.
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
✎ Bu partinin kuruluşunda her ne kadar Mustafa Kemal’in telkinleri etkili olmuşsa da,
partinin programına müdahale etmemiştir.
3. Mustafa Kemal,
Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın parti programı;
 Cumhuriyetçi, laik ve milliyetçi esaslara bağlı kalınacaktır.
 Tek dereceli seçim sistemi benimsenecektir.
I.
Serbest Cumhuriyet,
II. Terakkiperver Cumhuriyet,
III. Demokrat
 Kadınlara da siyasî haklar verilmelidir.
partilerinden hangilerinin kurulmasında
doğrudan etkili olmuştur?
 Teşvik-i Sanayi Kanunu bütünüyle uygulanmalıdır.
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
 Limanlarda uygulanan tekelcilik kaldırılmalıdır.
C) I ve II
E) I, II ve III
 Yabancı sermayenin ülkeye girmesi sağlanmalıdır.
 Paranın kıymeti korunmalıdır.
 Köylü ve çiftçiye uygun koşullarda kredi verilmelidir.
 Vergiler halkın gücü doğrultusunda indirilmelidir.
 Özgürlükler ve dokunulmazlıklar yürürlükte kalmalıdır.
4. Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın programında,
I.
laiklik,
II. cumhuriyetçilik,
III. devletçilik
 Değerli adaylar, ÖSYM’nin 2011 Kaymakam Adaylığı Giriş Sınavı’nda sorduğu 10.
soruda, Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın programında “dinî düşünce ve inançlara
saygı duyulduğu” ile ilgili bir hüküm olduğu belirtilmiştir. Ancak gerek ÖSYM’nin
sorduğu bu soruda verilen bilgi, gerekse birtakım yayınların bu bilgiyi referans
alarak aynı doğrultuda verdikleri bilgi hatalıdır. Çünkü Serbest Cumhuriyet Fırkası,
Ali Fethi Okyar’dan kaynaklı olarak tam aksine laik devlet yapısına titizlikle dikkat
etmiş, bu yüzden parti kendisini feshetmiştir.
✎ Serbest Cumhuriyet Fırkası da, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası gibi ekonomide
Serbest Ekonomi (Liberalizm) politikasını benimsemiş ve devletçilik modeline karşı
çıkmıştır.
✎ Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kurulmasını fırsat bilen rejim karşıtı kesim, artan
muhalefet havasını da fırsat bilerek partinin içine sızmayı başarmıştır. Bu gelişme
üzerine Ali Fethi Bey rejimi korumak ve kötü bir olaya sebep olmamak adına 17
Kasım 1930’da partisini feshetmiştir.
~ 250 ~
ilkelerinden hangileri yer almıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
5. Aşağıdakilerden hangisi, Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın parti programında yer
almamıştır?
A)
B)
C)
D)
E)
Teşvik-i Sanayi Kanunu
Tek dereceli seçim sistemi
Liberal ekonomi modeli
Kadınlara siyasî haklar verilmesi
Adem-i merkeziyet düşüncesi
1-C
2-B
3-A
4-C
5-E
KPSS / Tarihin Pusulası
“Atatük Dönemi İç Politika”
 Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kurulmasından sonra; Edirne’de Türkiye Cumhuriyeti
Amele ve İşçi Partisi, İstanbul’da 1931’de Laik Cumhuriyetçi İşçi ve Çiftçi Partisi ile
Adana’da Ahali Cumhuriyet Partisi adıyla üç siyasî parti daha kurulmuştur. Ancak
Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kendisini feshinden sonra Bakanlar Kurulu kararıyla
bu partiler de kapatılmıştır.
1. Aşağıdakilerden hangisi, Atatürk Dönemi’nde kurulan siyasî partilerden (fırka)
biri değildir?
A) Millî Kalkınma Partisi
B) Serbest Cumhuriyet Fırkası
 Türkiye’de kesintisiz olarak çok partili hayata ancak, 18 Temmuz 1945 tarihinde
C) Ahâli Cumhuriyet Partisi
Nuri Demirağ tarafından kurulan Millî Kalkınma Partisi ile geçilebilmiştir. Millî
Kalkınma Partisi, kesintisiz çok partili rejimde kurulan ilk muhalefet partisidir. 7
Ocak 1946’da ise Demokrat Parti kurulmuş, 1950 seçimlerinde de iktidara gelmiştir.
J) Menemen Olayı (23 Aralık 1930)
D) Laik Cumhuriyetçi İşçi ve Çiftçi Partisi
E) Amele ve İşçi Partisi
2. Menemen Olayı’nın çıkmasında ve destek bulmasında,
✎ Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kapatılması rejim ve laik düzen karşıtlarını yeniden
I.
harekete geçirmiştir.
mevcut hükûmetin devletçilik politikasını uygulaması,
II. bazı rejim karşıtlarının halkın dinî duygularını istismar etmesi,
✎ Nitekim 23 Aralık 1930’da Nakşibendî Tarikatı mensubu Derviş Mehmet ve Laz
İbrahim liderliğinde İzmir-Menemen’de bir isyan çıkarmışlardır.
✎ Bu isyan, Cumhuriyet rejimine ve laik düzene karşı çıkan ikinci isyandır.
III. yapılan inkılâpların halka tam olarak anlatılamaması
✎ Temel amaçları; laik ve çağdaş düzeni yıkmak, saltanat ve hilâfeti geri getirmektir.
durumlarından hangileri etkili olmuştur?
✎ Menemen’deki 43. Piyade Alay Komutanlığı tarafından görevlendirilen Asteğmen
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
Kubilay (asıl adı Mustafa Fehmi’dir.) ile isyancılara müdahale eden iki mahalle
bekçisi isyancılar tarafından şehit edilmiştir.
C) I ve II
E) II ve III
✎ Sıkıyönetimle birlikte isyancılar yakalanmış ve Divan-ı Harp’te yargılanmıştır.
✎ Mustafa Kemal Menemen’deki bu olayı 28 Aralık 1930'da orduya gönderdiği
başsağlığı telgrafında; "Gösterilen bu vahşet karşısında Menemen ahalisinden bazılarının alkışla tasvipkâr bulunmaları tüm cumhuriyetçi ve vatanperverler için utanç
verici bir hadisedir." şeklinde değerlendirmiştir.
✎ Ayrıca Mustafa Kemal bu olayla ilgili olarak “Büyük Türk ordusunun genç subay ve
Cumhuriyetin öğretmenler topluluğunun değerli üyesi Kubilay’ın temiz kanı ile Cumhuriyet, yaşama yeteneğini tazelemiş ve güçlendirmiş olacaktır.” demiştir.
3.
I.
Menemen Olayı,
II. Razgrad Olayı,
III. Şeyh Sait İsyanı
Yukarıdaki olaylardan hangileri cumhuriyet rejimine ve laik düzene yöneliktir?
A) Yalnız I
✎ Menemen Olayı Atatürk döneminde çok partili hayat denemelerini ikinci kez
B) Yalnız II
D) I ve III
C) Yalnız III
E) II ve III
kesintiye uğratmış ve 1945 yılına kadar denemelere ara verilmiştir.
 Şeyh Sait İsyanı ile Menemen Olayı Cumhuriyet rejimine yönelik olsa da en çok laik
düzen hedef alınmıştır.
4. Mustafa Kemal’in “Bu olay bir din meselesi
değil, dil meselesidir” dediği olay aşağıdakilerden hangisidir?
K) Ağrı İsyanları (1926-1930)
A) İzmir Suikastı
B) Bursa Olayı
✎ İngiltere ve İran’ın kışkırtmaları Ermenilerin desteği ile bölgedeki Kürt aşiretlerin
C) Menemen Olayı
D) Ağrı İsyanı
E) Vagon-Lits Olayı
Ağrı-Doğu Beyazıt civarında çıkardıkları isyanlardır.
✎ İsyanlar 25 Eylül 1930'da bastırılmış, Adana Ağır Ceza Mahkemesi'nde yapılan yar-
gılamalarda 34 kişi idam cezasına çarptırılmıştır.
5. Kur’an-ı Kerim’in Türkçe tercümesini ilk
L) Bursa Olayı (1 Şubat 1933)
✎ Nakşibendî Tarikatı mensubu Konyalı İbrahim’in önderliğinde, Bursa’da ezanın
Türkçe okunmasına karşı çıkarılan olaydır. Olay kısa zamanda bastırılmıştır.
✎ Atatürk bu gelişme için “Bu olay din meselesi değil, dil meselesidir.” demiştir.
kez 22 Ocak 1932’de Yerebatan Camiinde okuyan müellif aşağıdakilerden hangisidir?
A) Mehmet Rıfat Börekçi
B) Ahmet Hamdi Akseki
C) Hafız Yaşar Okur
D) Hafız Rıfat Bey
 Kur’an-ı Kerim’in Türkçe tercümesi ilk kez 22 Ocak 1932’de İstanbul’daki Yerebatan
Camii’nde Hafız Yaşar (Okur) tarafından okunmuştur. İlk Türkçe ezan ise, 30 Ocak
1932’de Hafız Rıfat Bey tarafından İstanbul’daki Fatih Camii’nde okunmuştur.
E) Elmalılı Hamdi Yazır
1-A
2-E
3-D
4-B
5-C
~ 251 ~
“Atatük Dönemi İç Politika”
KPSS / Tarihin Pusulası
M) Çerkez Ethem’in Atatürk’e Suikast Girişimi (1935)
✎ 1935 yılının Ekim ayı başlarında Çerkez Ethem ile kardeşi Reşid, Atatürk’e suikast
düzenlemek amacıyla Suriye’den getirdikleri 5 kişiyi gizlice yurda sokmuşlardır.
✎ Fakat suikastçılardan birinin güvenlik güçlerine yakalanmasıyla olay önlenmiştir.
1.
I.
Tunceli Olayları,
II. Çerkez Ethem Suikastı,
III. Nasturî Ayaklanması
N) Tunceli (Dersim) Olayları (1937)
Yukarıdaki olaylardan hangileri Atatürk
Dönemi gelişmeleri arasında yer alır?
A) Yalnız I
✎ 1937’de hükûmetle Seyit Rıza önderliğindeki Dersim aşiretleri arasında yaşanan
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
anlaşmazlıklar sonucu ortaya çıkan olaylardır.
✎ Dersim’de hâkimiyeti sağlamak için Türk Silahlı Kuvvetleri harekât düzenlemiştir.
✎ Harekât neticesinde bölgede yaşayan 13.000'den fazla insan ile 199 asker ölmüş,
12.000 civarında insan da zorunlu göçe tabi tutulmuştur.
✎ Elazığ’da kurulan Ağır Ceza Mahkemesi’nde, başta isyanların öncüsü Seyit Rıza
olmak üzere suçlular cezalandırılmıştır.
2. Atatürk’ün Nutuk adlı eserinde,
Not Alınız..........................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
I.
Şeyh Sait İsyanı,
II. Dersim Olayları,
III. Menemen Olayı
........................................................................................................................................................................
gelişmelerinden hangileri yer almaz?
........................................................................................................................................................................
A) Yalnız I
........................................................................................................................................................................
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
∼∼∼
∼∼∼
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
~ 252 ~
1-E
2-D
XIV. BÖLÜM
ATATÜRK İLKELERİ
Bu bölümden ortalama “3-4” soru çıkmaktadır.
KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ
(LİSANS)
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
(1)
(2)
(1)
(2)
(2)
(1)
(1)
(3)
(4)
(3)
(3)
(1)
(-)
(ORTAÖĞRETİM)
(ÖN LİSANS)
2006
2008
2010
2012
2006
2008
2010
2012
(4)
(3)
(2)
(4)
(3)
(6)
(3)
(3)
Yazarın Yorumu
Değerli adaylar, her yıl ortalama 3 sorunun çıktığı bu bölümden 2013 KPSS’de soru sorulmamıştır. Bu durumun yaşanmasında 17 Nisan 2013 değişikliği ile konu dağılımlarının değişmesi etkili olmuştur. Öte yandan KPSS Ortaöğretim ve Ön Lisans gruplarında
soru sayısının yine 3 ya da 4 olmasını öngörüyoruz.
ÖSYM’nin bu bölüm ile ilgili sorduğu sorularda Atatürk ilkelerinin;
 Yapılan inkılâplarla olan bağlantısı ve
 Atatürk’ün sözleri ve politikaları ile ilişkisi
konuları üzerinde yoğunlaştığı görülmektedir. Özellikle bu unsurlara dikkat etmeniz sizin
için faydalı olacaktır.
KPSS / Tarihin Pusulası
“Atatürk İlkeleri”
I. ATATÜRKÇÜLÜK VE ATATÜRKÇÜ DÜŞÜNCE SİSTEMİ
A. Atatürkçülüğün Temel Özellikleri
✎ Esasları Mustafa Kemal Atatürk tarafından belirlenen; Türk milliyetçiliğine bağlı,
1. Aşağıdakilerden hangisi Atatürkçülüğün
özelliklerinden biri değildir?
A) Demokratik bir anlayışı benimsemiştir.
belirli bir grubun desteğine dayanmayan; ayrıca Türk milletinin tam bağımsız bir
devlet olmasını, millî egemenliğe dayalı bir yönetimin benimsenmesini, geri kalmış
safsata ve batıl inançlardan güç alan kurumların yerine, akla ve bilime dayanan
kurumları getirmeyi amaç edinen ve Atatürk’ün devlet, ekonomi ve fikir hayatına
ilişkin düşünce ilkelerine Atatürkçülük denir.
B) Bağımsızlık anlayışını esas almıştır.
C) Belirli bir ideolojiye bağlı olarak ortaya
çıkmıştır.
D) Çağdaş ve laik bir devlet düzeni kurmayı hedeflemiştir.
✎ Atatürkçü Düşünce Sistemi; Türk milletinin ihtiyaçlarından doğan, Türk milletinin
E) Toplumun ihtiyaçlarından doğmuştur.
sorunlarına çözüm önerileri getiren, çağdaşlaşmayı hedef alan, aklı ve bilimi temel
hareket noktası olarak gören bir düşünce sistemidir.
2. Aşağıdakilerden hangisi Atatürk ilkelerinin amaçlarından biri değildir?
B. Atatürk İlkelerinin Temel Amaçları
A) Halkın refah seviyesini yükseltmek
✎ Atatürk ilkelerinin başlıca amaçları; Türk milletinin huzur ve mutluluğunu sağla-
B) Toplumu her açıdan medenî bir toplum
haline getirmek
mak, Türk kültürünü çağdaş medeniyetler seviyesinin üzerine çıkarmak, uygar ve
medenî bir toplum yaratmak, millî birlik ve beraberlik içinde güçlü bir Türkiye meydana getirmektir.
C) Millî birlik ve beraberliği sağlamak
D) Türk ırkının üstünlüğünü kabul etmek
E) Ulus egemenliğine dayalı bağımsız bir
devlet oluşturmak
II. ATATÜRK İLKELERİ
3. Atatürk’ün “Milli egemenlik öyle bir nurdur
ki, onun karşısında zincirler erir, taç ve tahtlar batar, mahvolur. Milletlerin esirliği üzerine kurulmuş müesseseler her tarafta yıkılmaya mahkûmdurlar.” sözü aşağıdaki ilkelerden hangisiyle doğrudan ilgilidir?
A. Cumhuriyetçilik
✎ Cumhuriyetçilik ulus egemenliği temeline dayanır.
✎ Demokrasilerde en iyi yönetim biçimidir.
✎ En önemli unsur seçimdir.
✎ Halkın, seçtiği temsilciler aracılığı ile kendini yönetmesidir. (Demokrasi)
A) Cumhuriyetçilik
B) Laiklik
C) Devletçilik
D) Halkçılık
✎ “Değişmez yönetim biçimi” olduğu için temel ilkelerin başına konulmuştur.
E) Milliyetçilik
✎ En önemli özellik düşünce ve ifade özgürlüğüdür.
✎ Cumhuriyetçiliğin temel sonuçları Milliyetçilik ve Halkçılık ilkeleridir.
1. Anahtar Kelimeler
 Ulusal (Millî) egemenlik
 Yönetim / Rejim
 Seçme ve seçilme hakkı
 Ulusal (Millî) irade
 Demokrasi
 Anayasal gelişmeler
 Seçim
 Çok partili rejim
4. Atatürk’ün “Samimi ve meşru olmak şartıyla her fikre hürmet ederiz. Fikirler şiddetle,
topla, tüfekle öldürülemez.” sözü aşağıdaki
ilkelerden hangisiyle doğrudan ilgilidir?
A) Milliyetçilik
B) Halkçılık
C) Cumhuriyetçilik
D) Laiklik
E) Devletçilik
 Cumhuriyetçilik ile ilgili çıkacak sorularda bu kelimeler şifre niteliğindedir!
5.
2. Cumhuriyetçilik Doğrultusunda Yapılan İnkılâplar
 Saltanatın kaldırılması
➠ TBMM’nin Açılması (23 Nisan 1920)
 Kadınlara seçme-seçilme hakkının verilmesi
➠ 1921 ve 1924 Anayasaları’nın Kabul Edilmesi
 Erkân-ı Harbiye Vekâleti’nin kaldırılması
➠ Saltanat’ın Kaldırılması (1 Kasım 1922) ***
➠ Cumhuriyet’in İlânı (29 Ekim 1923) ***
Yukarıdaki gelişmeler birlikte değerlendirildiğinde aşağıdaki ilkelerden en çok
hangisiyle ilgili olduğu savunulabilir?
➠ Halifeliğin Kaldırılması (3 Mart 1924)
A) Laiklik
➠ Türk Kadınına Siyasî Haklar Verilmesi (1930-1933-1934) ***
C) Devletçilik
B) Halkçılık
D) Milliyetçilik
E) Cumhuriyetçilik
➠ Siyasî Partilerin Kurulması (Çok Partili Hayata Geçiş Denemeleri) ***
➠ Ordu – Siyaset Ayrımı İçin Yapılan Çalışmalar
➠ Seçmen Yaşının Düşürülmesi
1-C
2-D
3-A
4-C
5-E
~ 255 ~
“Atatürk İlkeleri”
KPSS / Tarihin Pusulası
B. Milliyetçilik (Ulusçuluk)
✎ Milleti huzur ve refaha yönelten en güçlü bağlardan biridir.
✎ Vatan ve millet sevgisine, millî birlik ve beraberliğe dayalıdır.
✎ Ulusal mücadelemizde uygulamaya konulan ilk (temel) ilkedir.
✎ Anayasa’da yer alan “Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğü” maddesi
Milliyetçilik ilkesine yapılan en önemli vurgudur.
1. Atatürk’ün, “Ne kadar zengin ve müreffeh
olursa olsun, istiklâlden mahrum bir millet,
medenî insanlık karşısında uşak olma mevkiinden yüksek bir muameleye lâyık olamaz.” sözü aşağıdaki ilkelerden daha çok
hangisiyle ilgilidir?
✎ Din birliğine değil, birlikte yaşama arzusuna dayanır. Bu nedenle laiktir.
✎ Türk ırkının üstünlüğüne değil, ulusların eşitliği temeline dayanır.
A) Milliyetçilik
B) Devletçilik
C) Cumhuriyetçilik
D) İnkılâpçılık
E) Halkçılık
✎ Yayılmacı (fetihçi) değildir; ulusal bağımsızlığı temel alır.
1. Anahtar Kelimeler
2.
 Ulusal (Millî) bağımsızlık  Ulusal (Millî) bilinç
 Millî birlik ve beraberlik
 Millî tarih–Millî dil
 Ümmetçi anlayış yoktur.
I.
 Türk–Türklük–Türkçecilik
 Din ve ırk birliği yoktur.
kapitülasyonların kaldırılması,
II. Kabotaj Kanunu’nun çıkarılması,
III. tekke, türbe ve zaviyelerin kapatılması
Yukarıdaki gelişmelerden hangileri milliyetçilik ilkesi ile ilgili değildir?
 Milliyetçilik ile ilgili çıkacak sorularda bu kelimeler şifre niteliğindedir!
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
2. Milliyetçilik Doğrultusunda Yapılan İnkılâplar
➠ TBMM’nin Açılması (23 Nisan 1920)
3.
➠ Misak-ı Millî’nin Kabulü (28 Ocak 1920)
 Ulusal bağımsızlığı temel alır.
➠ İstiklâl Marşı’nın Kabulü (12 Mart 1921)
 Vatan ve millet sevgisine, millî birlik ve
beraberliğe dayalıdır
➠ Kapitülasyonların Kaldırılması (1923) ***
➠ Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun Çıkarılması (3 Mart 1924)
Yukarıda özellikleri verilen Atatürk ilkesi
aşağıdakilerden hangisidir?
➠ Kabotaj Kanunu’nun Kabulü (1 Temmuz 1926) ***
B) Halkçılık
A) Laiklik
➠ Türk Tarih Kurumu’nun Kurulması (1931) ***
C) Cumhuriyetçilik
➠ Türk Dil Kurumu’nun Kurulması (1932) ***
D) Devletçilik
E) Milliyetçilik
➠ Türk Parasını Koruma Kanunu’nun Çıkarılması (1930)
➠ Dilimizin Yabancı Boyunduruğundan Kurtarılması
➠ Yabancılara Ait Ticarî İşletmelerin Satın Alınması (Millîleştirme) ***
C. Halkçılık
4. Atatürk’ün, “Diyarbakırlı, Vanlı, Erzurumlu,
Trabzonlu, İstanbullu, Trakyalı ve Makedonyalı hep bir soyun evlatları ve hep aynı cevherin damarlarıdır.” sözü aşağıdaki ilkelerden hangisiyle ilgilidir?
✎ Toplumu oluşturan bireyler arasındaki ayrıcalıkların kaldırılmasıdır.
A) Milliyetçilik
B) Halkçılık
C) Laiklik
D) Devletçilik
E) Cumhuriyetçilik
✎ Halk arasında din, dil, ırk farklılığı olmaksızın herkesin eşit olmasıdır.
✎ Toplumun refah seviyesini yükseltmeyi hedefler.
✎ Halkçılık ilkesine göre toplumun gelişimi iş bölümü ve dayanışmaya bağlıdır.
5.
✎ Halkçılık her türlü sınıf farklılığını reddeder.
 Ayrımcılığa karşıdır.
✎ İç barışı ve sosyal adaleti sağlamayı amaçlar.
 Sınıf farklılıklarını reddeder.
✎ Cumhuriyetçilik ve Milliyetçilik ilkelerinin sonucu olarak doğmuştur.
 Sosyal adaleti sağlamayı amaçlar
Yukarıda özellikleri verilen Atatürk ilkesi
aşağıdakilerden hangisidir?
1. Anahtar Kelimeler
 Eşitlik
 Sosyal Adalet
 Sosyal Devlet
 Demokrasi
 Ayrıcalıkların kaldırılması
 Topluma Hizmet
 Halkçılık ile ilgili çıkacak sorularda bu kelimeler şifre niteliğindedir!
~ 256 ~
B) Milliyetçilik
A) Laiklik
C) Cumhuriyetçilik
D) Halkçılık
E) İnkılâpçılık
1-A
2-C
3-E
4-B
5-D
KPSS / Tarihin Pusulası
“Atatürk İlkeleri”
2. Halkçılık Doğrultusunda Yapılan İnkılâplar
➠ Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun Çıkarılması (3 Mart 1924) ***
➠ Aşar Vergisinin Kaldırılması (1925) ***
➠ Türk Medeni Kanunu’nun Kabulü (1926) ***
1. Köylüler için çok ağır malî yük olan ve
ürün üzerinden peşin olarak alınan aşar
vergisinin kaldırılması,
I.
➠ Yeni Türk Harflerinin Kabulü (1928)
halkçılık,
II. milliyetçilik,
➠ Millet Mektepleri’nin Açılması (1928) ***
III. devletçilik
➠ Okuma-Yazma Seferberliğinin Başlaması
ilkelerinden hangilerini doğrudan destekler?
➠ Halkevlerinin Açılması (1932)
➠ Toprak Reformu İle İlgili Kanunun Çıkarılması (1929)
A) Yalnız I
➠ Soyadı Kanunu’nun Kabulü (1934) ***
B) Yalnız II
D) I ve III
➠ Ayrıcalık Belirten Unvanların Yasaklanması
C) I ve II
E) II ve III
➠ Kadınlara Seçme-Seçilme Hakkının Verilmesi (1930-1933-1934) ***
2. 24 Kasım 1928'de, okul çağını geçen kişilere okuma-yazma öğretmek için, Millet Mektepleri açılmıştır.
D. Laiklik
Bu girişimle, öncelikle aşağıdaki Atatürk
ilkelerinden hangisinin gözetildiği savunulabilir?
✎ Laiklik, din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılması anlamına gelmektedir.
✎ Devlet düzeninin ve hukuk kurallarının dine dayandırılmamasıdır.
✎ Kişilerin din ve vicdan özgürlüklerinin sağlanmasıdır.
✎ Bütün kurumlarda aklın, bilimin ve ileri teknolojinin kullanılmasını amaçlar.
A) Milliyetçilik
B) Halkçılık
C) Laiklik
D) Devletçilik
E) Cumhuriyetçilik
✎ Dinin sömürü aracı olarak kullanılmasını engellemeyi hedefler.
✎ Teokratik (dinsel) yönetimlerle taban tabana zıttır.
✎ Hurafelere, batıl inançlara ve dogmalara tamamen karşıdır.
✎ Atatürk’ün “Arkadaşlar, efendiler ve ey millet; iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti
şeyhler, dervişler, müritler ve meczuplar memleketi olamaz. En doğru, en hakiki
tarikat, medeniyet tarikatıdır.” sözü Laiklik ilkesini açıkça ifade etmektedir.
3. M. Kemal Atatürk’ün, “Arkadaşlar, efendiler ve ey millet; iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler ve meczuplar memleketi olamaz. En doğru, en hakiki
tarikat, medeniyet tarikatıdır.” sözü aşağıdaki ilkelerden hangisiyle ilgilidir?
1. Anahtar Kelimeler
 Akıl
 Din
 Bilim
 Din ve vicdan özgürlüğü
 İnanç özgürlüğü
 Düşünce özgürlüğü
A) Milliyetçilik
B) Halkçılık
C) Laiklik
D) Devletçilik
 Hurafe
 Dogma
 Laiklik ile ilgili çıkacak sorularda bu kelimeler şifre niteliğindedir!
E) Cumhuriyetçilik
4.
I.
medreselerin kapatılması,
II. Türk Tarih Kurumu’nun kurulması,
III. tekke, türbe ve zaviyelerin kapatılması
2. Laiklik Doğrultusunda Yapılan İnkılâplar
➠ Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım 1922)
➠ Halifeliğin Kaldırılması (3 Mart 1924) ***
Yukarıdaki gelişmelerden hangileri laiklik ilkesi ile ilgili değildir?
A) Yalnız I
➠ Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun Çıkarılması (3 Mart 1924)
B) Yalnız II
D) I ve III
C) Yalnız III
E) I, II ve III
➠ Şer’iye ve Evkaf Vekâleti’nin Kaldırılması (1924) ***
➠ Medreselerin Kapatılması (1924) ***
➠ Tekke, Türbe ve Zaviyelerin Kapatılması (1925) ***
➠ Kılık-Kıyafet ve Şapka Kanunu (1925) ***
➠ Türk Medeni Kanunu’nun Kabulü (1926)
➠ Dinî içerikli unvan ve lakapların kaldırılması (hacı, hoca, şeyh, seyyid, molla...)
➠ 1924 Anayasası’ndan “Devletin dini İslâm’dır” maddesinin çıkarılması ***
5. Atatürk’ün, “Ölülerden medet ummak, medenî toplumlar için kara bir lekedir.” sözü
aşağıdaki ilkelerden hangisiyle ilgilidir?
A) Milliyetçilik
B) Halkçılık
C) Cumhuriyetçilik
D) Devletçilik
E) Laiklik
➠ 1924 Anayasası’nda yemin şeklinin değiştirilmesi (“Vallahi” yerine “Namusum
üzerine ant içerim” olarak) ***
➠ 5 Şubat 1937’de Laiklik ilkesinin anayasada yer alması
1-A
2-B
3-C
4-B
5-E
~ 257 ~
“Atatürk İlkeleri”
KPSS / Tarihin Pusulası
E. Devletçilik
✎ Devletin ekonomiye doğrudan müdahalesi anlamına gelir.
✎ Yatırımların devlet eliyle gerçekleştirilmesi temeline dayanır.
✎ Devletin ekonomik kalkınma için yaptığı tüm müdahaleler bu ilke ile ilgilidir.
1. İzmir İktisat Kongresi'nde Mustafa Kemal,
"Askeri başarılar, iktisadi başarılar ile taçlandırılmazsa kalıcı olamaz." demiştir.
Atatürk'ün bu sözü;
✎ Devletçilikte özel girişim (liberal ekonomi) engellenmez.
I.
ulusal kalkınma,
✎ Devletçilik yabancı sermayeye de karşı değildir.
II. ulusal egemenlik,
✎ Türkiye’de devletçilik modeli, 1927’de çıkarılan Teşvik-i Sanayi Kanunu’nun başa-
III. ulusal bağımsızlık
rısız olması nedeniyle 1930-1938 yılları arasında uygulanmıştır.
düşüncelerinden hangileri ile doğrudan
ilişkilendirilebilir?
✎ Bu yüzden bu ilke Türkiye’de zorunluluk sonucu kabul edilmiştir.
A) Yalnız I
1. Anahtar Kelimeler




Ekonomi
Karma ekonomi modeli
Yatırım
Kalkınma
B) Yalnız II
D) I ve III




Kamu İktisadî Teşebbüsleri (KİT)
Kamulaştırma çalışmaları
Bankalar (devlete ait!)
Özel sektör engellenmez.
C) Yalnız III
E) I, II ve III
2. Devletçilik ilkesinin özellikleri arasında,
I.
tüm fabrika ya da yatırımların devletin
elinde olmasını amaçlar.
II. şahısların yapamayacağı işleri devletin
yapmasını öngörür.
 Devletçilik ile ilgili çıkacak sorularda bu kelimeler şifre niteliğindedir!
III. yabancı sermayeye karşıdır.
unsurlarından hangileri yoktur?
2. Devletçilik Doğrultusunda Yapılan İnkılâplar
A) Yalnız I
➠ Tarım alanındaki destekleyici çalışmalar (makineleşme ve kredi desteği) ***
B) Yalnız II
D) I ve III
C) Yalnız III
E) I, II ve III
➠ Yabancı işletmelerin satın alınması ve kamulaştırılması
➠ Türk tarımına öncülük eden Atatürk Orman Çiftliği’nin kurulması (1925)
➠ Devletin eğitim, sağlık, güvenlik yatırımlarında bulunması ***
➠ Devletin banka kurması (İş Bankası hariç; Etibank, Sümerbank, Denizbank vb.)
➠ Şişe Cam, Karabük Demir-çelik fabrikaları gibi yatırımların yapılması ***
➠ Devletin bankaları ve kredi kooperatiflerini denetimine alması
➠ I. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1933) – (1934’te uygulamaya konulmuştur.) ***
➠ Kamu İktisadî Teşebbüsleri’nin gerçekleştirilmesi
➠ Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü’nün (MTA) kurulması (1935) ***
3.
I.
MTA’nın açılması,
II. Atatürk Orman Çiftliği’nin kurulması,
III. İş Bankası’nın kurulması
Yukarıdaki gelişmelerden hangileri devletçilik ilkesi doğrultusunda gerçekleştirilen faaliyetler arasındadır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
F. İnkılâpçılık
✎ Toplumun eski düzeninin yerine yeni ve çağdaş bir düzen getirilmesidir.
✎ Bu yeni ve çağdaş düzen köklü değişiklikler yapılarak gerçekleşir.
✎ Değişen şartlara göre kendini yenileyen, hareketli bir yapıya sahiptir.
✎ Çağa ayak uydurmak, gelişmeleri takip etmek ve uygar medeniyetler seviyesinin
4. Atatürk’ün, “Atılan adımlar, bundan sonra
atılacak adımların başlangıcıdır” sözü aşağıdaki ilkelerden hangisiyle ilgilidir?
A) Devletçilik
B) Halkçılık
C) Cumhuriyetçilik
D) Milliyetçilik
E) İnkılâpçılık
de üstüne çıkabilmek bu ilkenin temel amaçlarıdır.
✎ Aklın ve bilimin yol göstericiliğinde çağdaşlaşmayı sürdürmektir.
✎ Durağan (hareketsiz) değil, sürekli dinamik olmayı gerektirir.
✎ İnkılâpçılık, Atatürk ilkelerinin tümünü bünyesinde toplamıştır.
1. Anahtar Kelimeler



Çağdaşlaşma
Devrim
İlerleme
 Medeniyet
 Yenileşme
 Muasırlaşma
 Dinamik yapı
 Köklü değişim
 Modernleşme
 İnkılâpçılık ile ilgili çıkacak sorularda bu kelimeler şifre niteliğindedir!
~ 258 ~
5. M. Kemal Atatürk’ün “Artık duramayız. Behemehâl ileri gideceğiz. Geriye ise hiç gidemeyiz. Çünkü ileri gitmeye mecburuz. Millet
açıkça bilmelidir ki medeniyet öyle kuvvetli
bir ateştir ki ona kayıtsız kalanları yakar,
mahveder” sözü, öncelikle aşağıdaki ilkelerden hangisiyle ilgilidir?
A) Milliyetçilik
B) İnkılâpçılık
C) Halkçılık
D) Devletçilik
E) Cumhuriyetçilik
1-A
2-D
3-C
4-E
5-B
KPSS / Tarihin Pusulası
“Atatürk İlkeleri”
2. İnkılâpçılık Doğrultusunda Yapılan İnkılâplar
➠ Atatürk döneminde gerçekleştirilen tüm yenilik ve inkılâplar İnkılâpçılık ilkesinin
kapsamında yer almaktadır.
➠ Bununla birlikte, özellikle Batı (Avrupa) medeniyeti ile bütünleşmeyi sağlamak için
gerçekleştirilen çalışmalar diğer ilkelerden çok İnkılâpçılık ilkesi ile ilgilidir. Bunlar;
 Uluslararası saat ve takvimin kabul edilmesi
 Uluslararası ölçü birimlerinin kabul edilmesi
 Uluslararası rakamların kabul edilmesi
1. Batı medeniyeti ile bütünleşmeyi ve uyumu amaçlayan ölçü, tartı, takvim ve saat
sistemlerinde yapılan düzenlemeler aşağıdaki Atatürk ilkelerinden öncelikle hangisiyle ilgilidir?
A) İnkılâpçılık
B) Laiklik
C) Milliyetçilik
D) Devletçilik
E) Halkçılık
 Hafta tatilinin Pazar gününe alınması
şeklinde sıralanabilir.
2. Atatürk’ün,
I.
akılcılık ve bilimsellik,
II. ulusal egemenlik,
BÜTÜNLEYİCİ İLKELER
TEMEL İLKELER
Ulusal Egemenlik
Cumhuriyetçilik - Halkçılık
Ulusal Bağımsızlık
Milliyetçilik
gibi bütünleyici ilkelerinin, temel ilkelerle
eşleştirilmesi aşağıdaki seçeneklerden
hangisinde sırasıyla verilmiştir?
Ulusal Birlik ve Beraberlik
Milliyetçilik - Halkçılık
A) Laiklik-Devletçilik-Milliyetçilik
Yurtta Barış, Dünyada Barış
Milliyetçilik - Halkçılık
B) Cumhuriyetçilik-Milliyetçilik-Halkçılık
Akılcılık ve Bilimsellik
Laiklik - İnkılâpçılık
C) Laiklik-Cumhuriyetçilik-Milliyetçilik
Çağdaşlaşma ve Batılılaşma
İnkılâpçılık - Laiklik
D) Milliyetçilik-Laiklik-Devletçilik
İnsan ve İnsanlık Sevgisi
Bütün İlkeler
E) İnkılâpçılık-Cumhuriyetçilik-Laiklik
III. millî birlik ve beraberlik
3. Atatürk’ün bütünleyici ilkelerinden biri
olan “millî bağımsızlık” aşağıdaki ana ilkelerden hangisiyle ilgilidir?
Not Alınız..........................................................................................................................
A) Cumhuriyetçilik
B) Devletçilik
C) Halkçılık
D) Laiklik
E) Milliyetçilik
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
4. Avrupa devletleriyle uyum sağlamak
amacıyla yapılan,
I.
uluslararası saat sistemine geçilmesi,
II. hafta tatilinin Pazar gününe alınması,
III. uluslararası rakamların kabul edilmesi
........................................................................................................................................................................
gibi düzenlemeler aşağıdaki bütünleyici
ilkelerden öncelikle hangisiyle ilgilidir?
........................................................................................................................................................................
A) Yurtta sulh, cihanda sulh
........................................................................................................................................................................
B) Çağdaşlaşma ve Batılılaşma
........................................................................................................................................................................
C) Millî birlik ve beraberlik
........................................................................................................................................................................
D) Ulusal egemenlik
........................................................................................................................................................................
E) İnsan ve insanlık sevgisi
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
1-A
2-C
3-E
4-B
~ 259 ~
XV. BÖLÜM
ATATÜRK İNKILÂPLARI
Bu bölümden ortalama “7-8” soru çıkmaktadır.
KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ
(LİSANS)
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
(11)
(8)
(6)
(8)
(7)
(7)
(10)
(9)
(7)
(5)
(6)
(8)
(3)
(ORTAÖĞRETİM)
(ÖN LİSANS)
2006
2008
2010
2012
2006
2008
2010
2012
(8)
(8)
(6)
(6)
(11)
(9)
(9)
(9)
Yazarın Yorumu
Değerli adaylar, Atatürk İnkılâpları ünitesi ÖSYM’nin başta KPSS olmak üzere gerçekleştirdiği pek çok sınavda en fazla soru sorduğu bölümdür. KPSS’de her yıl ortalama “7-8” soru
sorulan bu bölümden 2013 KPSS’de sadece 3 soru gelmiştir.
Soru sayısı azaltılan bu bölümle ilgili genellikle hangi alanlarda ne gibi inkılâplar yapıldığı,
bu inkılâpların amacı, içeriği, niteliği ve oluş sırası ile hangi ilkelerle bağlantısı olduğu
konuları üzerinde durulmaktadır. Bu bölüm çalışılırken, siz değerli adayların bahsettiğimiz
bu temel noktalar üzerinde yoğunlaşması ve özellikle de yapılan inkılâplar arasında nedensonuç ilişkilerine son derece dikkat etmesi gerekmektedir. “Çağdaşlaşma” ve “Laikleşme”
unsurlarının bu ünite ile ilgili başlıca kavramlar olduğu unutulmamalıdır. Konuların anlaşılabilmesi ve kalıcı olabilmesi açısından bol soru çözülmesi gerekmektedir.
KPSS / Tarihin Pusulası
“Atatürk İnkılâpları”
I. ATATÜRK VE TÜRK İNKILÂBI
✎ Bir toplumun yaşam standartlarının ve devletin dayandığı temel ilkelerin ileriye
dönük olarak hızlı bir şekilde değiştirilmesine inkılâp denir. İnkılâp, çağın ve toplumun ihtiyaçlarına cevap vermeyen eski düzenin yıkılarak yerine çağdaş bir düzenin
kurulması anlamına gelmektedir.
✎ Atatürk, mevcut köhne yapıyı ve eskiyen düzeni toplumun ihtiyaçlarını göz önünde
bulundurarak tepeden tırnağa değiştirmek ve çağdaş bir toplum yaratmak amacı
ile hemen hemen her alanda inkılâp hareketine girişmiştir.
✎ Değişimin ani ve hızlı bir biçimde gerçekleşmesini düşünen Atatürk, bu düşüncesini
verdiği bir demeçte “Türkiye'yi, derece derece mi ilerletmeli, ani olarak mı? İki sistem var, biri malûm, büyük Fransız İhtilâli’ndeki tarz. Rejimler değişecek, ihtilâllere
karşı mukabil ihtilâller yapılacak. Sağ solu tepeler, sol sağı süpürürken bir de bakılacak ki bir buçuk asırlık zaman geçmiş... Bu milletin damarlarında o kadar bol kan ve
önünde o kadar geniş zaman var mı?” şeklinde ifade etmiştir.
A. Türk İnkılâbı’nın Özellikleri
 Ulusal egemenliğe dayalı demokratik bir düzen kurmayı amaçlamıştır.
1. Aşağıdakilerden hangisi Türk İnkılâbı’nın
özellikleri arasında gösterilemez?
A) Ulus egemenliğine dayalı demokratik
bir anlayışı benimsemiştir.
B) Bağımsızlık anlayışını esas almıştır.
C) Çağdaş ve laik bir devlet düzeni kurmayı hedeflemiştir.
D) Belirli bir ideolojiye bağlı olarak ortaya
çıkmıştır.
E) Toplumun ihtiyaçlarından doğmuştur.
2. Atatürk’ün “Türk milletini geri bırakmış müesseseleri yıkarak yerlerine milletin en yüksek gereklerine göre ilerlemesini sağlayacak yeni müesseseler kurmak” sözü aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir?
A) İnkılâp
B) İhtilâl
D) Bağımsızlık
C) Islahat
E) Reform
 Ulusal bağımsızlık kavramı her şeyin üzerinde tutulmuştur.
 Demokrasiye önem verilmiştir.
 Toplumun ihtiyaçlarından doğmuştur.
 Belli bir ideolojiye bağlı olarak ortaya çıkmamıştır.
 Tüm inkılâplar akıl ve bilime dayanmaktadır. Bu nedenle laik özellikler taşır.
 Bütün inkılâplar birbirini tamamlar nitelikte bütünlük göstermektedir.
 Çağdaş Batı medeniyeti örnek alınarak gerçekleştirilmiştir.
 Dünyada pek çok devlete örnek olmuştur. Bu açıdan evrensel nitelik taşır.
3. Aşağıdakilerden hangisi Türk İnkılâbı’nın
amaçları arasında gösterilemez?
A) Millî birlik ve beraberliği sağlamak
B) Türk toplumunu her yönden çağdaşlaştırmak
C) Toplumda ayrıcalıklı bir sınıf yaratmak
D) Kişi hak ve hürriyetlerini geliştirerek demokrasiyi yerleştirmek.
E) Devletin varlığını ve bağımsızlığını her
şeyin üstünde tutmak
B. Türk İnkılâbı’nın Yapılmasını Zorunlu Kılan Nedenler
 Osmanlı Devleti’nden kalan kurumların çağa ayak uyduramaması ve bozulması
 Osmanlı Devleti’nde girişilen ıslahatların sonuçsuz kalması
 Osmanlı Devleti’nin XX. yüzyılın başlarında parçalanma sürecine girmesi
 Sömürgeci güçlerin yayılmacı politikalarının Osmanlı’yı olumsuz etkilemesi
 Türk toplumunu çağdaş medeniyetler seviyesine ulaştırma düşüncesi
C. Türk İnkılâbı’nın Amaçları
 Türkiye Cumhuriyeti’nin varlığını ve bağımsızlığını sonsuza kadar sürdürmek
 Türk toplumunu çağdaş medeniyetler seviyesine ulaştırmak
 Türk halkının refah seviyesini yükseltmek
 Türk milletini her yönden çağdaşlaştırmak
 Millî birlik ve beraberliği sağlamak
4. Atatürk, 1924’te yaptığı bir konuşmasında söylediği: “Arkadaşlar!... Yaptığımız ve
yapmakta olduğumuz inkılâplar için nurun
ve münevverin yolunda gideceğiz; hedef ve
hünerimiz cahil kütleyi de nurlandırarak yolumuzda yürütmek ve onu aydınlığa çıkarmaktır. Cumhuriyetimizi, çağdaş medeniyet
seviyesine ulaştırmak isteğimizi köstekleyecek herhangi bir referanduma gitmek yalnız cehalet değil hıyanet olur. Yüzde seksenine okuma yazma öğretilmemiş bir memlekette inkılâplar plebisit (halk oylaması) ile
olmaz!” sözüyle, Türk İnkılâbı’nın hangi
özelliğini vurgulamıştır?
A) Demokratik bir anlayışı benimsemesi
B) Değişimi hızlı, ani ve köklü bir biçimde
gerçekleştirmesi
C) Cumhuriyet’in varlığını ve milletin bağımsızlığı esas alması
D) Akıl ve bilime dayanması
E) Millî birlik ve beraberlik çerçevesinde olması
 Batı toplumlarıyla bütünleşmek
 Kişi hak ve hürriyetlerini geliştirerek demokrasiyi yerleştirmek
1-D
2-A
3-C
4-B
~ 263 ~
“Atatürk İnkılâpları”
KPSS / Tarihin Pusulası
D. Atatürk’ün Türk İnkılâbı İle İlgili Sözleri
 Türk İnkılâbı nedir? Bu inkılâp, kelimenin ilk anda işaret ettiği ihtilâl mânasından başka, ondan daha geniş bir değişikliği ifade etmektedir. Bu günkü devletimizin şekli, asırlardan beri gelen eski şekilleri ortadan kaldıran en gelişmiş
tarz olmuştur. Milletin, varlığını devam ettirmesi için fertleri arasında düşündüğü müşterek bağ, asırlardan beri gelen şekil ve mahiyetini değiştirmiş, yani
millet, dinî ve mezhebî bağlantı yerine Milliyet bağıyla fertlerini toplamıştır.
1. Atatürk Nutuk’ta yer alan “Ankara’da millî
hükûmet kurulmadan önce İstanbul’da bir
sultan ve bunun bir hükûmeti vardı. Bu hükûmet biçimi, millete istekli olduğu bağımsızlık ve hürriyeti vermeye yeterli değildir.
Bu hükûmet biçiminin verdiği kötü sonuçlar
ortadadır.” sözleriyle aşağıdaki gelişmelerden hangisine vurgu yapmıştır?
A) Saltanatın kaldırılması
 Uçurum kenarında yıkık bir ülke... Türlü düşmanlarla kanlı boğuşmalar... Yıllarca süren savaş... Ondan sonra, içeride ve dışarıda saygı ile tanınan yeni vatan,
yeni sosyete, yeni devlet ve bunları başarmak için aralıksız inkılâplar... İşte Türk
genel inkılâbının bir kısa ifadesi...
B) Cumhuriyet’in ilânı
C) Şeyhü’l-islâmlığın lağvedilmesi
D) Halifeliğin kaldırılması
E) Teşkilât-ı Esâsiye’nin kabulü
 Biz, büyük bir inkılâp yaptık. Memleketi bir çağdan alıp yeni bir çağa götürdük.
 İnkılâbın kanunu mevcut kanunların üstündedir. Bizi öldürmedikçe, bizim kafalarımızdaki cereyanı boğmadıkça, başladığımız inkılâp ve yenilik bir an bile durmayacaktır. Bizden sonraki devirlerde de böyle olacaktır.
 İnkılâp güneş kadar parlak, güneş kadar sıcak ve güneş kadar bizden uzaktır.
İstikametimi daima o güneşe bakarak tayin eder ve öylece ilerlerim, ilerlerim,
parlaklığı ve sıcaklığı ilerlememe müsaade edinceye kadar ilerlerim. Tekrar
ilerlemeye devam etmek üzere dururum ve tekrar güneşe bakarak istikamet
alırım.
2. Atatürk; “Uçurum kenarında yıkık bir ülke...
Türlü düşmanlarla kanlı boğuşmalar... Yıllarca süren savaş... Ondan sonra içeride ve
dışarıda saygı ile tanınan yeni vatan, yeni
sosyete, yeni devlet ve bunları başarmak
için aralıksız inkılâplar...” sözüyle, Türk inkılâbının hangi özelliğini vurgulamıştır?
A) Millî birlik ve beraberlik çerçevesinde olması
B) Akıl ve bilime dayanması
C) Daha çok siyasî alanda gerçekleşmesi
II. SİYASÎ ALANDA YAPILAN İNKILÂPLAR
D) Uzun bir süreçte ve zor koşullarda köklü bir biçimde gerçekleşmesi
E) Milletin bağımsızlığı esas alması
☸ Saltanatın Kaldırılması
1 Kasım 1922
☸ Mustafa Kemal’in İlk Basın Toplantısı
16 Ocak 1923
☸ Ankara’nın Başkent İlân Edilmesi
13 Ekim 1923
☸ Cumhuriyet’in İlânı
29 Ekim 1923
☸ Halifeliğin Kaldırılması
3 Mart 1924
☸ Şer’iye ve Evkaf Vekâleti’nin Kaldırılması
3 Mart 1924
A) Saltanatın kaldırılması
☸ Erkân-ı Harbiye Vekâleti’nin Kaldırılması
3 Mart 1924
B) Cumhuriyet’in ilânı
☸ Osmanlı Hanedanının Yurt Dışına Çıkarılması
3 Mart 1924
☸ Türkiye’de Genel ve Yerel Seçimler
1923-1939
3. Aşağıdakilerden hangisi siyasî alanda
yapılan inkılâplardan biri değildir?
C) Ankara’nın başkent ilân edilmesi
D) Halifeliğin kaldırılması
E) Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun kabulü
A. Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım 1922)
✎ 23 Nisan 1920’de açılan TBMM, “Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir.” ve “Türkiye
Devleti TBMM tarafından idare olunur.” prensipleri doğrultusunda hareket etmiştir.
Bu ilkeler saltanat makamının kaldırılacağını beyan eder niteliktedir.
4. Atatürk Dönemi’nde siyasî alanda yapılan aşağıdaki inkılâplardan hangisi diğerlerinden daha önce gerçekleşmiştir?
A) Cumhuriyet’in ilânı
✎ İtilaf Devletleri’nin Lozan Konferansı’na hem TBMM Hükûmeti’ni hem de İstanbul
B) Halifeliğin kaldırılması
Hükûmeti’ni davet edip aralarında ikilik çıkarmak ve Türk milleti aleyhine kararlar
almak istemesi saltanatın kaldırılmasına ortam hazırlamıştır.
C) Saltanatın kaldırılması
✎ Atatürk, Nutuk’ta yer alan: “Ankara’da millî hükûmet kurulmadan önce İstanbul’da
bir sultan ve bunun bir hükûmeti vardı. Bu hükûmet biçimi, millete istekli olduğu bağımsızlık ve hürriyeti vermeye yeterli değildir. Bu hükûmet biçiminin verdiği kötü sonuçlar ortadadır.” sözleriyle saltanatın kaldırılmasına vurgu yapmıştır.
~ 264 ~
D) Evkaf Vekâleti’nin kaldırılması
E) Ankara’nın başkent ilân edilmesi
1-A
2-D
3-E
4-C
KPSS / Tarihin Pusulası
“Atatürk İnkılâpları”
✎ Mustafa Kemal 31 Ekim 1922’de Müdafaa-i Hukuk Grubu’nu toplayarak, saltanatın
kaldırılması konusunda Rauf Bey’den mecliste bir konuşma yapmasını istemiştir.
✎ Mecliste sert tartışmalar yaşanmışsa da, TBMM 1 Kasım 1922’de çıkarılan bir yasa
ile saltanat makamına son verilmiştir.
✎ Ayrıca bu yasa ile halifeliğin devam etmesine ve halifelik makamına da Osmanlı ha-
nedanından bir kişinin getirilmesine karar verilmiştir.
1. Aşağıdakilerden hangisi 1 Kasım 1922’de
saltanatın kaldırılmasının nedenleri arasında gösterilemez?
A) Devlet başkanlığı sorununun çözülmek
istenmesi
B) Millî egemenlik anlayışına ters düşmesi
☸ Saltanatın Kaldırılmasının Nedenleri
 Laik devlet düzeni ve millî egemenlik ilkesi ile bağdaşmaması
 Ulusal egemenlik yolunda engel oluşturması
C) Yönetimdeki iki başlılığa son verilmek
istenmesi
D) Padişahın Millî Mücadele karşıtı tavırlar
sergilemesi
E) Laik devlet düzeni ile bağdaşmaması
 Lozan Görüşmeleri’nde güçlü hareket etme isteği
 Padişah ve İstanbul Hükûmeti’nin Millî Mücadele karşıtı tavır sergilemesi
 Yönetimdeki iki başlılığa son verilmek istenmesi
 TBMM’nin saltanatın kaldırıldığı gün halifelik makamına dokunmaması ve Osmanlı
hanedanından Abdülmecit Efendi’yi halife olarak seçmesinin temel sebebi, ortamın
henüz böyle bir gelişmeye hazır olmamasıdır. Ayrıca İngiltere’nin kendisine sığınan
padişah Vahdettin’in halifelik nüfuzundan faydalanması da önlenmek istenmiştir.
2. I. TBMM döneminde gerçekleştirilen tek
inkılâp aşağıdakilerden hangisidir?
A) Cumhuriyet’in ilânı
B) 1921 Anayasası
C) Saltanatın kaldırılması
D) Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun kabulü
E) Tekke, türbe ve zâviyelerin kapatılması
 Halifelik makamına seçilen Abdülmecit Efendi (II. Abdülmecit) son İslâm halifesidir.
☸ Saltanatın Kaldırılmasının Sonuçları
 Yönetimde iki başlılığa son verilmiştir.
 Laik devlet düzeni için ilk adım atılmıştır.
 Millî egemenlik yolunda önemli bir adım atılmıştır.
 İmparatorluktan ulusal devlete geçişin adıdır.
3. Aşağıdakilerden hangisi saltanatın kaldırılmasıyla ortaya çıkan durumlardan biri
değildir?
A) Ulusal egemenlik anlayışı güçlenmiştir.
B) Devlet düzeninin laikleşmesi yolunda ilk
ciddi adım atılmıştır.
C) Osmanlı Devleti resmen yıkılmıştır.
D) Yönetimdeki iki başlılık sona ermiştir.
E) Rejim tartışmalarına son verilmiştir.
 Osmanlı Devleti’nin son padişahı Vahdettin (VI. Mehmet) 17 Kasım 1922’de ülkeyi
terk etmiş ve Osmanlı Devleti resmen yıkılmıştır.
 Lozan Görüşmeleri’nde Türk milletini sadece TBMM temsil etmiştir.
 Türk Milletinin tek temsilcisinin TBMM olduğu kesinleşmiştir.
 Devlet başkanlığı sorunu ortaya çıkmış ve rejim tartışmalarına neden olmuştur. Bu
durum Cumhuriyet’in ilânını hızlandırmıştır.
4. Atatürk Dönemi’nde laik devlet düzenine
geçmek amacıyla atılan ilk adım aşağıdakilerden hangisidir?
A) Saltanatın kaldırılması
B) Medreselerin kapatılması
 Saltanatın kaldırılması I. TBMM Dönemi’ne ait bir gelişmedir. I. TBMM’nin gerçekleştirdiği ilk ve tek inkılâp saltanatın kaldırılmasıdır.
B. Mustafa Kemal’in İlk Basın Toplantısı (16 Ocak 1923)
✎ Mustafa Kemal’in Millî Mücadele’yi destekleyen 6 büyük gazetenin başyazarı ile
yaptığı 5,5 saatlik ilk basın toplantısı 16 Ocak 1923’te İzmit’te gerçekleşmiştir.
✎ Bu basın toplantısı gelecekteki Cumhuriyet rejiminin fikrî temelini oluşturmaktadır.
C) Teşkilât-ı Esasiye’nin kabulü
D) Halifeliğin kaldırılması
E) Cumhuriyet’in ilanı
5. Mustafa Kemal’in 16 Ocak 1923 tarihinde
6 büyük gazetenin başyazarıyla gerçekleştirdiği ilk basın toplantısı aşağıdaki
şehirlerden hangisinde yapılmıştır?
A) İstanbul
✎ Mustafa Kemal, yapacağı yurt gezisiyle halkın nabzını yoklayacak, toplumda bir
B) İzmit
C) Yalova
E) İzmir
D) Ankara
deprem etkisi yapacak atılım ve devrimlerle ilgili olarak da aydınlarla görüşecekti.
✎ Basın toplantısına katılacak gazetecileri İzmit’e getirmekle de Ankara Hükûmeti’nin
İstanbul’daki temsilcisi Dr. Adnan (Adıvar) Bey görevlendirilmiştir.
1-A
2-C
3-E
4-A
5-B
~ 265 ~
“Atatürk İnkılâpları”
KPSS / Tarihin Pusulası
✎ Dr. Adnan Adıvar başkanlığında İstanbul’dan yola çıkan gazeteciler şunlardır:
☸ Tevhid-i Efkâr’ın başyazarı
1.
Velit Ebüzziya
I.
☸ Vakit’in başyazarı
Ahmet Emin (Yalman)
II. Falih Rıfkı Atay,
☸ Akşam’ın başyazarı
Falih Rıfkı (Atay)
☸ İleri’nin başyazarı
Suphi Nuri (İleri)
☸ İkdam’ın başyazarı
Yakup Kadri (Karaosmanoğlu)
☸ Tanin’in başyazarı
İsmail Müştak (Mayakon)
Velit Ebüzziya,
III. Yakup Kadri Karaosmanoğlu
Yukarıdakilerden hangileri Mustafa Kemal’in 16 Ocak 1923’te İzmit’te gerçekleştirdiği ilk basın toplantısına katılan
gazeteciler arasında yer alır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) Yalnız III
E) I, II ve III
✎ Kafilede Adnan Adıvar’ın eşi Halide Edip (Adıvar) ve Adnan Bey İstanbul’a gelene
kadar onun görevini yerine getiren Kızılay Başkanı Hamit Bey de yer almış, ayrıca
bu topluluğa İleri gazetesinin İzmit Muhabiri Hakkı (Kılıçoğlu) Bey de katılmıştır.
✎ Toplantıda konuşulacakları kaydetmek üzere, ayrıca TBMM’den 4 görevli salondaki
yerlerini almıştır.
✎ Toplantı İzmit halkının “Saray” olarak adlandırdığı Kasr-ı Hümâyun’un alt katındaki
2. Ankara’nın başkent olması konusu, aşağıdakilerden hangisinin TBMM’ye sunduğu “Türkiye Devleti’nin makam idaresi, Ankara şehridir.” şeklindeki tek maddelik yasa tasarısı ile gündeme gelmiştir?
A) Refet Bele
geniş salonda gerçekleşmiştir. Sultan Abdülaziz’in Av Köşkü olan bu bina, Sultan II.
Mahmut zamanında yapılmıştır.
B) Ali Fethi Okyar
C) Ali Fuat Cebesoy
✎ Toplantıya, 14 Ocak 1923’te annesi Zübeyde Hanım’ı kaybetmesinin verdiği üzün-
D) İsmet İnönü
tüyle katılan Mustafa Kemal, 16 Ocak 1923’te, Salı akşamı saat 21.30’da başlayan
bu toplantıyı saat 03.00’da bitirmiştir.
E) Kâzım Karabekir
✎ Mustafa Kemal, toplantıda gazetecilerin sorularına verdiği cevaplarda; Osmanlı’nın
savaş politikasına, ulusal bağımsızlık mücadelesine, mücadele sırasında karşılaşılan
sorun ve çözümlere, o döneme kadar yapılan çalışmalara ve ileride yapılması gerekenlere ayrıntılarıyla değinmiştir.
3.
I.
Cumhuriyet’in ilânı,
II. Saltanatın kaldırılması,
C. Ankara’nın Başkent İlân Edilmesi (13 Ekim 1923)
III. Ankara’nın başkent ilân edilmesi
✎ Bu konu, İsmet Paşa’nın “Türkiye Devleti’nin makam idaresi, Ankara şehridir.”
gelişmelerinin kronolojik sıralaması aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak
verilmiştir?
Şeklindeki tek maddelik yasa tasarısını TBMM’ye sunmasıyla gündeme gelmiştir.
✎ Uzun tartışmalardan sonra oy çokluğu ile 13 Ekim 1923’te Ankara, Yeni Türk Devle-
ti’nin başkenti kabul edilmiştir.
A) I, II, III
B) II,I,III
D) III, I, II
C) II, III, I
E) III, II, I
✎ Ankara’nın başkent ilân edilmesinde, Millî Mücadele döneminde Temsil Heyeti’ne
merkezlik yapmış olması da etkili olmuştur.
D. Cumhuriyet’in İlânı (29 Ekim 1923)
✎ 1920’de TBMM’nin açılması, 1921 Anayasası’nda (Teşkilât-ı Esâsiye’de) “Egemenlik
kayıtsız şartsız milletindir.” ifadesine yer verilmesi ve 1 Kasım 1922’de saltanatın
kaldırılması, Cumhuriyet rejimine geçişin önemli birer adımı olmuştur.
☸ Cumhuriyet’in İlân Edilmesinin Nedenleri
 Yeni kurulan Türk devletinde rejiminin belirlenmemiş olması
 Devletin yönetim şekli belirlenerek rejim tartışmalarına son verilmek istenmesi
 Saltanatın kaldırılmasından sonra devlet başkanlığı sorununun ortaya çıkması
4. Aşağıdakilerden hangisi 29 Ekim 1923’te
Cumhuriyet’in ilânında etkili olan unsurlardan biri değildir?
A) Ekonomik bağımsızlık yolunda önemli
bir adım atılmak istenmesi
B) Yeni kurulan devletin rejiminin belirlenmemiş olması
C) Saltanatın kaldırılmasıyla birlikte devlet
başkanlığı sorununun ortaya çıkması
D) Meclis Hükûmeti Sistemi’nden kaynaklanan hükûmet kurma bunalımının yaşanması
E) Ulusal egemenlik anlayışını güçlendirme isteği
 Fethi Okyar Hükûmeti’nin 27 Ekim 1923’te istifa etmesiyle, Meclis Hükûmeti Siste-
mi’nden kaynaklanan hükûmet kurma bunalımının yaşanması (Ekim Bunalımı)
 Ulusal egemenlik anlayışını güçlendirme isteği
~ 266 ~
1-E
2-D
3-C
4-A
KPSS / Tarihin Pusulası
“Atatürk İnkılâpları”
 Meclis Hükûmeti Sistemi
 Bu sistemde hükûmeti oluşturacak bakanlar, Meclis tarafından tek tek seçilirler.
Adaylar konusunda anlaşma sağlanamadığı zaman, hükûmetin kurulması gecikir
ve buna bağlı olarak da yürütme işleri sekteye uğrar.
 Bu sistemde bir Başbakan yoktur. Meclis Başkanı aynı zamanda hükûmetin de başkanıdır.
 Kabine Sistemi
 Bu sistemde hükûmeti oluşturacak bakanlar, Başbakan tarafından seçilir ve Cumhurbaşkanı tarafından onaylanır.
 Bu sistemde Cumhurbaşkanı, Başbakan ve Meclis Başkanı vardır. Kabine siteminde hükûmet kurma işlemleri daha kolay gerçekleşir.
1. Atatürk’ün vefatından sonra 10-11 Kasım
1938 tarihleri arasında bir (1) günlüğüne
vekâleten Cumhurbaşkanı olarak görev
yapan ve Türkiye Cumhuriyeti tarihinde
en kısa süreli Cumhurbaşkanı olan kişi
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Salih Bozok
B) Celâl Bayar
C) İsmet İnönü
D) Hasan Rıza Soyak
E) Mustafa Abdülhalik Renda
2. 1921 Teşkilât-ı Esâsiye’de yer alan;
✎ Hükûmet kurma bunalımının Kabine Sistemi’ne geçilmekle aşılabileceğini düşünen
Mustafa Kemal ve diğer Meclis üyeleri arasında yeni hükûmet ile ilgili çalışmalar
yapılırken, 28 Ekim gecesi Cumhuriyet rejiminin ilânına karar verilmiş ve 29 Ekim
1923’te Cumhuriyet ilân edilmiştir.
✎ Yeni kurulan hükûmetle birlikte yapılan seçimler sonrası;
 Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Cumhurbaşkanı
Mustafa Kemal
 Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Başbakanı
İsmet İnönü
 Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Meclis Başkanı
Ali Fethi Okyar
I.
Şer’i yetkilerin TBMM’ye ait olması,
II. TBMM’nin her şeyin üzerindeki bir güç
olarak kabul edilmesi,
III. Meclis başkanının aynı zamanda
hükûmetin de başkanı olması
uygulamalarından hangilerinin cumhuriyetin ilânı ile sona erdiği söylenebilir?
A) Yalnız I
olmuştur.
 Mustafa Kemal 4 dönem Cumhurbaşkanlığı yapmış ve ölümüne kadar sürmüştür.
(29 Ekim 1923-10 Kasım 1938) Böylece Türkiye Cumhuriyeti tarihinde en uzun süre
Cumhurbaşkanı olan kişi Mustafa Kemal Atatürk olmuştur. Atatürk’ün vefatından
sonra ise 11 Kasım 1938’de İsmet İnönü Cumhurbaşkanı olmuştur.
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
3. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk başbakanı
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Mustafa Kemal
B) Ali Fethi Okyar
C) Celâl Bayar
D) İsmet İnönü
 Atatürk’ün vefatı nedeniyle 10-11 Kasım 1938 tarihleri arasında bir (1) günlüğüne
vekâleten Cumhurbaşkanlığı görevini yürüten ve Türkiye Cumhuriyeti tarihinde en
kısa süre Cumhurbaşkanı olarak görev yapan kişi Çankırı Milletvekili Mustafa Abdülhalik Renda’dır.
E) Kâzım Karabekir
4. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk meclis başkanı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Celâl Bayar
 Çankırı Milletvekili Mustafa Abdülhalik Renda, Kurtuluş Savaşı’ndan sonra İzmir’in
ilk vlisi olmuş, 1.3.1935–5.8.1946 tarihleri arasında da TBMM Başkanlığı yaparak
en uzun süre görevde kalan TBMM Başkanı olmuştur.
B) Ali Fethi Okyar
C) Refet Bele
D) Fevzi Çakmak
E) İsmet İnönü
 Atatürk döneminin son Başbakanı Celâl Bayar’dır. (25 Ekim 1937-11 Kasım 1938)
5. Aşağıdakilerden hangisi Cumhuriyet’in
ilân edilmesinin sonuçlarından değildir?
☸ Cumhuriyet’in İlân Edilmesinin Sonuçları
A) Yeni Türk Devleti’nin rejimi belirlenerek
tartışmalara son verilmiştir.
 Yeni Türk Devleti’nin rejimi (Cumhuriyet) belirlenerek tartışmalara son verilmiştir.
B) Ulusal egemenlik yolunda çok önemli
bir adım daha atılmıştır.
 Cumhurbaşkanı’nın belirlenmesi ile devlet başkanı sorunu çözülmüştür.
C) Cumhurbaşkanı’nın belirlenmesi ile
devlet başkanı sorunu çözülmüştür.
 Ulusal egemenlik yolunda çok önemli bir adım daha atılmıştır.
 Cumhurbaşkanı, başbakan ve meclis başkanının görevleri belirlenmiştir.
D) Cumhurbaşkanı, başbakan ve meclis
başkanının görevleri belirlenmiştir.
 Meclis Hükûmeti Sistemi’nden “Kabine Sistemi”ne geçilmiş, böylece yürütme işleri
E) Kabine Sistemi’nden Meclis Hükûmeti
Sistemi’ne geçilmiştir.
hız kazanmıştır. (Hükûmet kurma bunalımı aşılmıştır.)
 Bu tarihten itibaren kurulan hükûmetler “Cumhuriyet Hükûmeti” adını almıştır.
 İnkılâpların yapılması için gerekli demokratik ortam oluşmuştur.
1-E
2-C
3-D
4-B
5-E
~ 267 ~
“Atatürk İnkılâpları”
☸ Cumhuriyet’in İlânı İle 1921 Anayasası (Teşkilâtı Esâsiye)’nda Yapılan
Değişiklikler (1923 Yılı Değişiklikleri)
✎ 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet’in ilânıyla 1921 Anayasası (Teşkilât-ı Esâsiye)’nın bazı
maddelerinde değişiklikler yapılmıştır. Bu değişikliklerin bazıları şunlardır;
KPSS / Tarihin Pusulası
1. 1921 Anayasası’nda (Teşkilât-ı Esâsiye)
yapılan ilk değişiklik aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Şeyhü’l-islâmlığın lağvedilmesi
 “Devletin yönetim şekli cumhuriyettir.” maddesi anayasaya eklenmiştir.
B) Saltanatın kaldırılması
C) İstiklâl Marşı’nın kabul edilmesi
 1921 Anayasası (Teşkilât-ı Esâsiye)’nda yapılan ilk değişiklik Cumhuriyet’in ilânıdır.
D) Cumhuriyetin ilânı
E) Yargı yetkisinin bağımsız mahkemelere
bırakılması
 “Cumhurbaşkanı meclis içerisinden meclis tarafından 4 yılda bir seçilir” maddesi
anayasaya eklenmiştir.
 “Bakanlar meclis içerisinden ve Başbakan tarafından seçilir ” maddesi anayasaya
eklenmiş, böylece Meclis Hükûmeti Sistemi’nden “Kabine Sistemi”ne geçilmiştir.
 “Devletin dini İslâm’dır.” maddesi anayasaya eklenmiştir.
 “Devletin dili Türkçedir.” maddesi anayasaya eklenmiştir.
 “Devletin başkenti Ankara’dır.” maddesi anayasaya eklenmiştir.
 Ankara, 13 Ekim 1923’te başkent olarak ilân edilmişti. Cumhuriyet’in ilânı ile birlikte
yapılan değişiklikle Ankara’nın başkent olduğu anayasaya eklenmiştir.
E. Halifeliğin Kaldırılması (3 Mart 1924)
✎ Saltanat kaldırılırken halifelik makamına dokunulmamıştı. Çünkü halk böyle bir
2.
I.
Meclis Hükûmeti Sistemi’nden Kabine
Sistemi’ne geçilmiştir.
II. “Devletin dini İslâm’dır.” maddesi anayasaya eklenmiştir.
III. “Devletin dili Türkçedir.” maddesi anayasaya eklenmiştir.
Yukarıdakilerden hangileri 1921 Anayasası’nda yapılan 1923 yılı değişiklikleri
arasında yer alır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) I, II ve III
değişime hazır değildi. Ancak 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet’in ilânından sonra sıra
halifeliğin kaldırılmasına gelmiştir. Yapılacak olan devrimlerin önündeki en büyük
engelin halifelik makamı olduğu düşünülüyordu.
☸ Halifeliğin Kaldırılmasının Nedenleri
 Yönetimde “Laik Bir Devlet Yapısı”nın oluşturulmak istenmesi
 Yönetimde iki başlılığın önlenmek istenmesi (Cumhurbaşkanı ve Halife)
 Halifeliğin “Cumhuriyet Rejimi” ile çelişmesi
 Halifeliğin “Ulusal Egemenlik” anlayışıyla çelişmesi
 Halifeliğin “Millî Devlet” anlayışıyla çelişmesi
 Yapılacak olan devrimlerin önünü açma isteği
 Son halife Abdülmecit Efendi’nin dış ülkelerin (özellikle de İngiltere’nin) desteği ve
kışkırtmalarıyla bir devlet başkanı gibi hareket etmesi
3. Aşağıdakilerden hangisi, 3 Mart 1924’te
halifelik makamının kaldırılmasında etkili
olan unsurlardan biri değildir?
A) Yeni kurulan devletin rejiminin belirlenmemiş olması
B) Halifeliğin ulusal egemenlik anlayışıyla
çelişmesi
C) Son halife Abdülmecit Efendi’nin devlet
başkanı gibi hareket etmesi
D) İmam Ağa Han ile Emir Ali’nin halifelikle
ilgili olarak İsmet İnönü’ye gönderdikleri
mektupların basına yansıması
E) Yönetimde laik devlet yapısının oluşturulmak istenmesi
 Hintli lider İmam Ağa Han ile Afgan lideri Emir Ali’nin halifelikle ilgili olarak İsmet
İnönü’ye gönderdikleri mektupların basına yansıması
✎ Yukarıdaki nedenlere bağlı olarak halifelik 3 Mart 1924 tarihinde kaldırılmış, yöne-
timdeki ikiliğe son verilerek Cumhuriyet ve devrimler güvence altına alınmıştır.
Böylece Laik düzene geçişin en önemli aşaması gerçekleştirilmiştir.
☸ Halifeliğin Kaldırılmasının Sonuçları
 Laik devlet düzenine geçişin en önemli aşaması gerçekleşmiştir.
4. Atatürk Dönemi’nde aşağıdaki gelişmelerden hangisi ile laik düzene geçişin en
önemli aşaması gerçekleştirilmiştir?
A) Saltanatın kaldırılması
B) Cumhuriyet’in ilânı
C) Halifeliğin kaldırılması
 İnkılâpların önündeki en büyük engel ortadan kaldırılmıştır.
D) Şeyhülislâmlık makamının lağvedilmesi
 Yönetimdeki iki başlılık önlenmiştir.
E) Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun kabulü
 Ümmet anlayışından “Millî Devlet” anlayışına geçilmiştir.
 Ulusal egemenlik yolunda önemli bir adım daha atılmıştır.
~ 268 ~
1-D
2-E
3-A
4-C
KPSS / Tarihin Pusulası
“Atatürk İnkılâpları”
F. Halifeliğin Kaldırıldığı 3 Mart 1924’te Yapılan Diğer Çalışmalar
✎ 3 Mart 1924’te halifelik makamının kaldırılmasıyla birlikte ayrıca bazı değişiklikler
de yapılmıştır. Bunları şu şekilde gösterebiliriz:
Osmanlı Hanedanının Yurt Dışına
Çıkarılmasına Dair Kanun kabul
edilmiştir.
 Bu kanunun çıkarılmasında, hanedan çevresinde eski rejim yanlılarının toplanmalarını
engelleme isteği etkili olmuştur.
 Böylece Osmanlı hanedanının saltanat ve
halifelik makamını tekrar gündeme getirmesi engellenmiştir.
Şer’iye ve Evkaf Vekâleti
kaldırılmıştır.
 Şeriye Vekâleti’nin yerine Diyanet İşleri Başkanlığı kurulmuş, Ankara Müftüsü Börekçizâde Mehmet Rıfat Efendi, 1 Nisan 1924’te
Diyanet İşleri Başkanlığı’na getirilmiştir. Ayrıca “Şer’iye Mahkemeleri” de kapatılmıştır.
 Evkaf Vekâleti’nin yerine ise Vakıflar Genel
Müdürlüğü kurulmuştur.
Şeyhü’l-islâmlık makamı
kaldırılmıştır.
 Diyanet İşleri Başkanlığı’nın kurulmasıyla
birlikte Şeyhülislâmlık makamı kaldırılmıştır.
Tevhid-i Tedrisat Kanunu kabul
edilmiştir.
 Bu kanunla, tüm eğitim öğretim kurumları
birleştirilmiş ve Maarif Bakanlığı’na bağlanmıştır. Böylece eğitimin laikleşmesi yolunda
önemli bir adım atılmıştır.
Erkân-ı Harbiye Vekâleti
kaldırılmıştır.
 Orduyu siyasetten ayırmak için kaldırılan
Erkân-ı Harbiye Vekâleti’nin yerine Genel
Kurmay Başkanlığı kurulmuştur.
1. Osmanlı döneminden kalan Şeyhülislâmlık kurumuna aşağıdakilerden hangisiyle
son verilmiştir?
A) Saltanat makamının kaldırılması
B) Diyanet İşleri Başkanlığı’nın kurulması
C) Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun kabulü
D) Şer’iye ve Evkaf Vekâleti’nin kurulması
E) Teşkilât-ı Esâsiye’nin yürürlüğe girmesi
2. Aşağıdakilerden hangisi halifeliğin kaldırıldığı 3 Mart 1924 tarihinde TBMM tarafından gerçekleştirilmemiştir?
A) Osmanlı hanedanının yurt dışına çıkarılması
B) Genel Kurmay Başkanlığı’nın kurulması
C) Teşkilât-ı Esâsiye’nin yürürlüğe girmesi
D) Diyanet İşleri Başkanlığı’nın kurulması
E) Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun kabulü
3. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Diyanet İşleri
Başkanı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Mehmet Rıfat Börekçi
B) Ahmet Hamdi Akseki
C) Mehmet Şerafettin Yaltkaya
D) Hafız Yaşar Okur
E) Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır
G. Türkiye’de Genel ve Yerel Seçimler (1923-1939)
1. 1923 Genel Seçimleri
✎ 1923 yılında yapılan seçimlerin 3 Nisan 1923 tarih ve 320 sayılı kanun çerçevesinde
yapılması kararlaştırılmıştır. Bu gelişme üzerine Mustafa Kemal de, 8 Nisan 1923’te
Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubu’nun seçimlerde izleyeceği politikayı
gösteren ve ilk maddesi “Hâkimiyet milletindir.” olan “9 umde”yi yayımlamıştır.
✎ Haziran-Temmuz 1923 tarihleri arasında yapılan seçimlere Mustafa Kemal Ankara
4. 8 Nisan 1923 tarihinde Mustafa Kemal tarafından yayımlanan ve 1923 seçimlerinde Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk
Grubu’nun izleyeceği politikayı gösteren
“9 Umde”nin ilk maddesi aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Aşar vergisinin kaldırılması
B) Saltanatın kaldırılması
ve İzmir’den katılmış, her iki yerden de seçimi kazanması üzerine kendisi Ankara’yı
tercih etmiştir.
C) Egemenliğin millete ait olması
✎ 1923 yılı seçimlerinde, 72 ilde yapılan seçim sonucunda 287 milletvekili seçilmiştir.
E) Hukuk sisteminin yenilenmesi
D) Ulusal bağımsızlığın sağlanması
Seçimi Mustafa Kemal’in de içinde yer aldığı I. grup adayları kazanmış ve yeni (II.)
TBMM 11 Ağustos 1923’te açılmıştır.
2. 1927 Genel Seçimleri
✎ 1927 seçimleri de 3 Nisan 1923 tarih ve 320 sayılı yasa çerçevesinde yapılmıştır. 30
Temmuz-5 Ağustos tarihleri arasında ikinci seçmen seçimleri yapılmış, milletvekilliği seçimi ise 2-6 Eylül tarihleri arasında olmuştur.
✎ 63 seçim çevresinde yapılan seçimler sonucunda toplam 316 milletvekili TBMM’ye
girmiştir. 1927 seçimleri sonrası oluşan TBMM, 1 Kasım 1927-26 Mart 1931 tarihleri arasında 3 yıl, 7 ay 19 gün açık kalmıştır.
5. Mustafa Kemal, 1923 Genel Seçimleri’ne
aşağıdaki illerin hangisinden katılmıştır?
A) Samsun
B) Erzurum
C) Sivas
D) Amasya
E) Ankara
1-B
2-C
3-A
4-C
5-E
~ 269 ~
“Atatürk İnkılâpları”
KPSS / Tarihin Pusulası
3. 1930 Yerel Seçimleri
✎ 1930 yerel seçimleri öncesinde 3 Nisan 1930'da 1580 sayılı Belediye Kanunu kabul
edilmiş ve Türk kadınına ilk kez siyasî hak verilerek belediye seçimlerinde “seçme
ve aday olma” hakkı tanınmıştır.
1. Türkiye Cumhuriyeti’nde kadınlara siyasî
hak ilk kez aşağıdaki yılların hangisinde
verilmiştir?
A) 1925
 Türk kadını ilk siyasî hakkını 1930 yılında elde etmiştir.
B) 1927
D) 1930
C) 1929
E) 1934
✎ Türk kadınının ilk kez siyasî hakkını kullandığı 1930 yerel seçimlerine Cumhuriyet
Halk Fırkası ve Serbest Cumhuriyet Fırkası katılmış, toplam 502 seçim bölgesinden
471’inde Cumhuriyet Halk Fırkası, 31’inde Serbest Cumhuriyet Fırkası kazanmıştır.
✎ 1930 yerel seçimleri Türk siyasî tarihinde çok partili hayata geçiş ve demokratikleş-
me sürecinde önemli bir yere sahiptir.
2. Türk kadınının ilk kez siyasî hakkını kullandığı 1930 yerel seçimlerine;
I.
Halk,
II. Serbest Cumhuriyet,
4. 1931 Genel Seçimleri
III. Terakkiperver Cumhuriyet
✎ Mustafa Kemal Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kendini feshetmesinden sonra geniş
partilerinden hangileri katılmamıştır?
bir yurt gezisine çıkmış, gezi sonrası edindiği bilgiler doğrultusunda seçimlere ilişkin CHP açısından önemli kararlar almıştır.
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
✎ Bu kararlar neticesinde, 1931 genel seçimlerinde CHP 22 ilde 30 milletvekilliği için
aday göstermemiş, buralarda bağımsızların seçilmesi için onlara fırsat tanımıştır.
Ancak bu adaylardan laik, cumhuriyetçi ve milliyetçi olmaları istenmiştir.
✎ 25 Nisan 1931’de yapılan milletvekili seçimlerinde CHP’den 287 aday, bağımsızlar-
dan ise ancak 20’si seçilebilmiştir. 1931 yılı seçimleri sonucunda oluşan TBMM, 4
Mayıs 1931-23 Aralık 1934 tarihleri arasında 3 yıl 9 ay 13 gün açık kalmıştır.
5. 1933 Muhtarlık Seçimleri
✎ TBMM tarafından çıkarılan 26 Ekim 1933 tarih ve 2349 sayılı kanunla Türk kadınına
köy ihtiyar heyetlerine ve muhtarlığa seçilme hakkı verilmiştir.
✎ Bu kanun çerçevesinde ilk muhtarlık seçimi, 12 Kasım 1933 tarihinde Aydın’ın Çine
ilçesine bağlı Karpuzlu Bucağı’nın Demirci Dere Köyü’nde yapılmış ve seçimi 500 oy
alan Gülkız Ürbül Hanım (Gül Esin) kazanmıştır.
3. Seçildiği bölgede, kız kaçırma olaylarını
önlemek, kumarı yasaklamak, evlilik yapacak gençlerin yanında olmak gibi pek
çok hizmette bulunan Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kadın muhtarı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Gül Esin
B) Pakize İzzet Tarzi
C) Sabiha Bengütaş
D) Safiye Ali
E) Ferdane Bozdoğan Erberk
✎
 Gülkız Ürbül Hanım (Gül Esin) Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kadın muhtarıdır.
✎ Cumhuriyet Halk Fırkası Genel Sekreteri Recep Peker Gül Hanım’ı çektiği telgrafta;
“Türkiye’nin ilk kadın muhtarı olmak büyük bir şereftir. Kutlu olsun. Sizin ve aynı vazifeleri alacak kız kardeşlerimizin Türk kadınının üstünlüğü hakkındaki davamıza hak
kazandıracak örnekler vereceklerine şüphe yoktur.” şeklinde tebrik etmiştir.
4. Türkiye Cumhuriyeti’nde kadınlara milletvekili seçme ve seçilme hakkı ilk kez
aşağıdaki yılların hangisinde verilmiştir?
A) 1927
✎ Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kadın muhtarı seçilen Gül Esin, çok önemli hizmetlerde
B) 1930
D) 1934
C) 1933
E) 1935
bulunmuştur. Kumarı yasaklamak, kız kaçırma olaylarını önlemek, evlilik yapacak
gençlerin yanında olmak bunlar arasındadır.
6. 1935 Genel Seçimleri
✎ Seçimden önce 4 Aralık 1934’te İsmet İnönü ve 191 arkadaşı TBMM’ye ortak bir
önerge vererek seçim kanununda bazı maddelerin değiştirilmesini istemişlerdir. Bu
doğrultuda seçim kanunundaki bazı maddeleri değiştiren düzenleme sonucunda 5
Aralık 1934’te kadınlara ilk kez milletvekili seçme ve seçilme hakkı verilmiştir.
5. Türkiye Cumhuriyeti’nde, kadınların milletvekili seçme ve seçilme haklarını kullandıkları ilk genel seçim aşağıdaki yılların hangisinde yapılmıştır?
A) 1923
B) 1927
D) 1933
C) 1930
E) 1935
 1935 yılı seçimleri, kadınların “milletvekili seçme ve seçilme haklarını” kullandıkları
ilk genel seçimlerdir.
~ 270 ~
1-D
2-C
3-A
4-D
5-E
KPSS / Tarihin Pusulası
“Atatürk İnkılâpları”
✎ Aynı yasa ile seçmen yaşı 18’den 22’ye çıkarılmış, ayrıca milletvekillerine saylav,
meclise ise kamutay adı verilmiştir.
✎ 8 Şubat 1935’te yapılan seçimlerde 383 erkek, 17 kadın milletvekili seçilmiştir. An-
cak 1936 yılı başlarında, boşalan milletvekillikleri için yapılan “ara seçim”de Çankırı
Milletvekili seçilen emekli öğretmen Hatice Özgenel ile bu sayı 18’e çıkmıştır.
1. Atatürk Dönemi’nde yapılan milletvekili
seçimlerinin hangisinde ilk kez azınlıklardan milletvekili seçilmiş ve böylece
gayr-i müslimler de meclise girmiştir?
A) 1923 Genel Seçimleri
 Değerli adaylar, bazı kaynaklarda 1935 yılı seçimlerinde meclise giren kadın sayısı
18 olarak yanlış verilmektedir. Nitekim ÖSYM bu konuyla ilgili 2009 Kaymakam
Adaylığı Giriş Sınavı’nda bir soruyu (11. soru) iptal etmiştir.
B) 1927 Genel Seçimleri
C) 1931 Genel Seçimleri
D) 1935 Genel Seçimleri
E) 1939 Genel Seçimleri
11. 1935 yılında yapılan milletvekilli seçimlerinde kaç kadın milletvekili Meclis’e
girmiştir? (2009-Kaymakam Aday.) (İptal)
A) 5
B) 10
C) 18
D) 20
E) 25
Bu yüzden 1935 yılı seçimlerinde Meclis’e giren kadın milletvekili sayısı 17’dir.
2. Türkiye’de 1935 yılı Genel Seçimleri’nde
kaç kadın milletvekili Meclis’e girmiştir?
✎ 1935 yılı seçimlerinin bir diğer özelliği de ilk kez azınlıklardan milletvekili seçilmiş
A) 10
B) 15
C) 17
D) 20
E) 22
olmasıdır. Seçim sonucuna göre, bağımsızlara ayrılan kontenjandan 4’ünü azınlık
milletvekilleri kazanmış ve gayr-i müslim yurttaşlar ilk kez Meclis’e girmişlerdir.
✎ 57 seçim çevresinde yapılan 1935 seçimleri sonrası toplam 399 milletvekilinin katı-
lımıyla açılan TBMM, 1 Mart 1935-27 Ocak 1939 tarihleri arasında 4 yıl, 1 ay, 18
gün gibi tek parti döneminin en uzun ömürlü meclisi olmuştur.
7. 1939 Genel Seçimleri
✎ 26 Mart 1939’da yapılan bu seçimlerin 420’sini CHP, 4’ünü bağımsız milletvekilleri
kazanmıştır. Toplam 424 milletvekilinin girdiği TBMM, 3 Nisan 1939-15 Ocak 1943
tarihleri arasında çalışmış, Hatay’ın Türkiye’ye katılması üzerine Hatay’ı temsilen 5
milletvekilinin daha katılımıyla milletvekili sayısı 429 olmuştur.
✎ Bu seçimlerde öne çıkan farklılık seçim sonrası oluşan TBMM’de CHP milletvekilleri
3. Cumhuriyet Halk Partisi’nin 1939 yılındaki V. Büyük Kurultay’da benimsediği tüzük gereği, hükûmet ve parti çalışmalarını denetlemek amacıyla CHP’nin bünyesinde oluşturulan topluluk aşağıdakilerden hangisidir?
A) Müstakil Grubu
B) Yüz Ellilikler Grubu
C) Felâh-ı Vatan Grubu
D) On Dörtler Grubu
E) Müdafaa-i Hukuk Grubu
içinden CHP tarafından belirlenen “Müstakil Grup” uygulamasına geçilmesidir.
✎ Müstakil Grup, Cumhuriyet Halk Partisi’nin 29 Mayıs-3 Haziran 1939 tarihleri ara-
sında toplanan V. Büyük Kurultay’ında benimsediği tüzük gereği, hükûmet ve parti
çalışmalarını denetlemek için parti bünyesinde oluşturulan bir gruptur. 21 kişilik bu
Müstakil Grubun başkanı da, CHP’nin de başkanı olan İsmet İnönü’dür.
4. ‘Tek Parti’ döneminin en uzun süre görev
yapan meclisi, aşağıdaki seçimlerin hangisinden sonra göreve başlamıştır?
A) 1927 Genel Seçimleri
B) 1931 Genel Seçimleri
III. HUKUK ALANINDA YAPILAN İNKILÂPLAR
C) 1935 Genel Seçimleri
D) 1939 Genel Seçimleri
E) 1946 Genel Seçimleri
☸ 1924 Anayasası’nın Kabulü
20 Nisan 1924
☸ 1924 Anayasası’nda Yapılan Değişiklikler
1928-1946
☸ Medenî Kanun’un Kabulü
17 Şubat 1926
☸ Avrupa Hukuk Sisteminden Yararlanılması
1926-1932
☸ Kadınlara Siyasî Haklar Verilmesi
1930 (B)-1933 (M)-1934 (V)
5. CHP’nin 1939’da parti bünyesinde oluşturduğu Müstakil Grubun başkanı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Celâl Bayar
B) Adnan Menderes
A. 1924 Anayasası’nın Kabulü (20 Nisan 1924)
✎ 1921 Anayasası (Teşkilât-ı Esâsiye) savaş koşullarında hazırlanmış son derece kısıtlı
bir anayasaydı. Temel hak ve özgürlükler gibi konulara yer verilmemişti. Ayrıca, bu
anayasada Osmanlı döneminden kalan bazı yasaların toplumun ihtiyaçlarına cevap
verememesi daha kapsamlı bir anayasayı zorunlu kılmıştır.
C) M. Fuat Köprülü
D) Refik Koraltan
E) İsmet İnönü
1-D
2-C
3-A
4-C
5-E
~ 271 ~
“Atatürk İnkılâpları”
KPSS / Tarihin Pusulası
✎ Bu nedenlere bağlı olarak komisyonun hazırladığı yeni anayasa tasarısı 20 Nisan
1924’te II. TBMM tarafından kabul edilerek yürürlüğe girmiştir.
✎ 1924 Anayasası’nın kabulüyle, hem 1876 Anayasası (Kanun-i Esâsi) hem de 1921
Anayasası (Teşkilât-ı Esâsiye) yürürlükten kaldırılarak iki başlı anayasal düzene son
verilmiştir.
1. 1924 Anayasası ile ilgili olarak aşağıdaki
bilgilerden hangisi doğru değildir?
A) Meclis yürütme yetkisini hükûmet aracılığı ile kullanır.
✎ Toplam 6 bölüm ve 105 maddeden oluşan 1924 Anayasası’na göre;
B) Seçme yaşı 22, seçilme yaşı 25’tir.
C) Seçimler dört yılda bir yapılır.
D) Cumhurbaşkanı 4 yıllık süre için meclis
içerisinden meclis tarafından seçilir.
☸ Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir.
E) Görevler ayrılığı ilkesi geçerlidir.
☸ Türkiye Devleti’nin yönetim şekli cumhuriyettir.
☸ Türkiye Devleti’nin dini İslâm, başkenti Ankara, dili Türkçedir.
☸ Güçler Birliği-Görevler Ayrılığı ilkesi geçerlidir.
☸ Yasama, yürütme ve yargı meclisin kontrolündedir.
☸ Meclis yürütme yetkisini hükûmet aracılığı ile kullanır.
2.
I.
☸ Yargı gücü bağımsız mahkemeler tarafından kullanılır.
seçim sisteminin tek dereceli olması,
II. yargı gücünün bağımsız mahkemelerce
kullanılması,
☸ Seçimler 4 yılda bir yapılır.
III. seçimlerin dört yılda bir yapılması
☸ Cumhurbaşkanı 4 yıllık süre için meclis içerisinden meclis tarafından seçilir.
☸ Seçme yaşı 18, seçilme yaşı 30’dur.
Yukarıdakilerden hangileri 1924 Anayasası ile ilgilidir?
☸ Seçme ve seçilme hakkı sadece erkelere aittir.
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
☸ Türkiye Cumhuriyeti’nin tüm vatandaşları kanunlar önünde eşittir.
C) Yalnız III
E) II ve III
☸ Seçim sistemi çift derecelidir.
☸ Atatürk İlkeleri devletin temel ilkeleridir.
3.
✎ 1924 Anayasası’nın kabulünden sonra TBMM’nin 23 Nisan 1924 tarihli oturumun-
da, Kurtuluş Savaşı süresince düşmanla işbirliği yaptığı gerekçesiyle bazı üst düzey
makamlarda bulunan Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarının listesi hazırlanmış ve bu
kişilerin sürgün edilmesi karalaştırılmıştır. Türk siyasî tarihinde bu listede adı geçen
kişilere Yüzellilikler (150’likler) adı verilmiştir.
✎ 1924 Anayasası 1960 İhtilâli’ne kadar yürürlükte kalmış, böylece günümüze kadar
Türk anayasa tarihinde en uzun süreli anayasa olmuştur.
I.
“Devletin dini İslâm’dır.” maddesinin
anayasadan çıkarılması,
II. cumhurbaşkanı ve milletvekillerinin
yemin şeklinin değiştirilmesi,
III. seçmen yaşının 18’den 22’ye çıkarılması
Yukarıdakilerden hangileri 1924 Anayasası’nda yapılan 1928 yılı değişiklikleri
arasındadır?
A) Yalnız I
B. 1924 Anayasası’nda Yapılan Bazı Önemli Değişiklikler
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
☸ 1928’de “Devletin dini İslâm’dır.” maddesi anayasadan çıkarılmıştır.
☸ 1928’de Cumhurbaşkanı ve milletvekillerinin yemin şekli değiştirilmiş ve yemin
metni içindeki dinî terimler kaldırılmıştır. (“Vallahi” yerine “Namusum üzerine
ant içerim” şeklinde)
4. 1924 Anayasasında yapılan değişikliklerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi
doğru bir bilgi değildir?
☸ 1930’da kadınlara belediye seçimlerine katılma hakkı verilmiştir.
A) 1930 yılında kadınlara milletvekili seçme ve seçilme hakkı verilmiştir.
☸ 1933’te kadınlara muhtarlık seçimlerine katılma hakkı verilmiştir.
B) 1934 yılında seçmen yaşı 18’den 22’ye
çıkarılmıştır.
☸ 1934’te kadınlara milletvekili seçme ve seçilme hakkı verilmiştir.
☸ 1934’te seçmen yaşı 18’den 22’ye çıkarılmıştır.
☸ 1937’de “Atatürk’ün altı temel ilkesi” anayasaya eklenmiştir.
☸ 1945’te içeriği değiştirilmeden dili Türkçeleştirilmiştir.
C) 1937 yılında Atatürk’ün altı temel ilkesi
anayasaya eklenmiştir.
D) 1945 yılında dili Türkçeleştirilmiştir.
E) 1946 yılında tek dereceli seçim sistemi
benimsenmiştir.
☸ 1946’da seçim sistemi değiştirilerek tek dereceli seçim sistemine geçilmiştir.
1-B
~ 272 ~
2-E
3-C
4-A
KPSS / Tarihin Pusulası
“Atatürk İnkılâpları”
C. Medenî Kanun’un Kabulü (17 Şubat 1926)
✎ Osmanlı Devleti’nde medenî hukuk, İslâm kurallarına göre düzenlenmişti. XIX. yüz-
yılda hazırlanan Mecelle’nin;
1. Yeni Türk Devleti’nde laik hukuk sisteminin oluşturulmasında Mecelle’nin;
Laik bir medenî hukuk olmaması,
 İslâm hukukuna dayanması ve İslâm dininin kurallarını barındırması
I.
 Laik bir medenî hukuk olmaması
II. İslâm hukukuna dayanması,
III. Avrupa örnek alınarak hazırlanmaması
 Yeni Türk devletinin ihtiyaçlarını tam olarak karşılayamaması
özelliklerinden hangilerinin etkili olduğu
savunulamaz?
 Sadece Müslüman kesime uygulandığı için patrikhanenin birtakım hukukî
yetkilerini devam ettirmesine yol açması
A) Yalnız I
gibi nedenlere bağlı olarak Laik bir medenî hukuk oluşturulması ihtiyacı doğmuştur.
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
✎ 8 Nisan 1924’te İslâm hukukuna göre hüküm veren “Kadılık” müessesi kaldırılarak
mahkemeler birleştirilmiştir.
✎ 17 Şubat 1926’da ise İsviçre Medenî Kanunu örnek alınarak Türk Medenî Kanunu
kabul edilmiş, 4 Ekim 1926’da yürürlüğe girmiştir.
2. 17 Şubat 1926’da kabul edilen Türk Medenî Kanunu aşağıdaki ülkelerden hangisi örnek alınarak hazırlanmıştır?
✎ Medenî Kanun’un İsviçre’den alınmasının en önemli sebebi, Avrupa’daki en yeni ve
Medenî Kanun
D) İngiltere
Ş
E
M
A
A
H
I
S
Ş
Y
A
İ
R
A
S
İ
L
E
H
U
K
U
K
U
H
U
K
U
K
U
B) İtalya
A) Almanya
en çağdaş medenî kanun olmasıdır.
H
U
K
U
K
U
H
U
K
U
K
U
C) Fransa
E) İsviçre
3. Medenî Kanun’un kabul edilmesi ile aşağıdaki gelişmelerden hangisinin amaçlandığı savunulamaz?
A) Kadınların sosyal hayata katılımını artırmak
olarak 4 bölümden oluşur.
Medenî Kanun’la
B) Siyasî alanda kadın-erkek eşitliği sağlamak
C) Aile kurumunu güvence altına almak
D) Toplumsal barışı ve eşitliği sağlamak
E) Hukukta laikleşmeyi sağlamak
4.
☸ Laik ve çağdaş bir hukuk sisteminin temelleri atılmıştır.
I.
azınlıklar,
☸ Türkiye’de hukuk birliği sağlanmıştır.
II. patrikhanenin yetkileri,
III. kadınların sosyal hakları,
☸ Evlilik devlet denetimine alınarak resmî nikâh zorunlu hale getirilmiştir.
17 Şubat 1926 tarihinde kabul edilen Medenî Kanun’la yukarıdakilerden hangileriyle ilgili bir düzenleme yapılmamıştır?
☸ Evlilikte tek eşlilik zorunlu hale getirilmiştir.
☸ Kadın-erkek arasında toplumsal ve malî alanlarda eşitlik sağlanmıştır.
A) Yalnız I
☸ Boşanma hakkı kadına da tanınmıştır.
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
☸ Şahitlikte erkekle kadın eşit konuma getirilmiştir.
☸ Reşit yaştaki kişilere din seçme özgürlüğü getirilmiştir.
☸ Aile birliği devlet güvencesi altına alınmıştır.
☸ Kadınlara “istediği mesleğe girebilme hakkı” tanınmıştır.
☸ Mirasta kız ve erkek çocuklar arasında eşit paylaşım sağlanmıştır.
5.
I.
patrikhanenin dünyevî yetkilerine son
verilmesi,
☸ Anneye de çocuğun velâyetini alma hakkı tanınmıştır.
II. kadınlara istediği mesleği seçebilme
hakkının verilmesi,
☸ Azınlıklar da bu kanuna tâbi olmuş, böylece patrikhanenin mahkeme kurma
III. kadınlara kendi soyadını kullanabilme
hakkının verilmesi,
yetkisi sona ermiştir. (patrikhanenin dünyevî yetkileri elinden alınmıştır.)
✎ Medenî Kanun’la sadece toplumsal alanda kadın-erkek eşitliği sağlanmıştır. Kadın-
lara siyasî hak (seçme ve seçilme) verilmemiştir.
✎ Ayrıca, Türk kadını “kendi soyadını kullanabilme” hakkı ile “evlilikte edinilen mallara ortaklık” hakkını ancak 2002 yılında elde edebilmiştir. Bu nedenle, 1926 tarihli
Medenî Kanun bu yenilikleri kapsamamaktadır.
IV. evlilikte tek eşlilik uygulaması
Yukarıdakilerden hangileri Medenî Kanun’un kapsamındadır?
A) I ve IV
B) I ve III
D) I, II ve IV
1-C
2-E
C) II ve III
E) II, III ve IV
3-B
4-A
5-D
~ 273 ~
“Atatürk İnkılâpları”
KPSS / Tarihin Pusulası
D. Avrupa Hukuk Sistemi’nden Yararlanılması
1926’da
İtalya’dan
Ceza Kanunu alınmıştır.
1926’da
İsviçre’den
Ticaret Kanunu alınmıştır.
1.
I.
Ceza Kanunu,
II. Ticaret Kanunu,
1926’da
İsviçre’den
Borçlar Kanunu alınmıştır.
III. Borçlar Kanunu
1927’de
İsviçre’den
Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu alınmıştır.
Yukarıdakilerden hangileri 1926 yılında
kabul edilen kanunlar arasındadır?
1929’da
Almanya’dan
Ceza Muhakemeleri Kanunu alınmıştır.
A) Yalnız I
1929’da
Almanya’dan
Deniz Ticareti Kanunu alınmıştır.
1929’da
Fransa’dan
İdare Hukuku alınmıştır.
1932’de
İsviçre’den
İcrâ İflas Kanunu alınmıştır.
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
2. İsviçre’den örnek alınarak hazırlanan ve
1932’de kabul edilen kanun aşağıdakilerden hangisidir?
E. Kadınlara Siyasî Haklar Verilmesi
✎ Medenî Kanun’un kabulü ile sosyal yaşamda kadın-erkek eşitliği sağlanmış, ancak
A) Ticaret Kanunu
B) Medenî Kanun
C) İcrâ-İflas Kanunu
D) Ceza Kanunu
E) Borçlar Kanunu
kadınlara herhangi bir siyasî hak verilmemişti.
✎ Bu yüzden siyasî yaşamda kadınlara da çeşitli haklar verilerek, onların yönetime
katılmaları ve böylece ulusal egemenlik anlayışının tam olarak yerleşmesi amaçlanmıştır.
3.
Kadınlara Verilen Siyasî Haklar
I.
Borçlar Kanunu,
II. Deniz Ticareti Kanunu,
1930
1933
1934
Belediye
seçimlerine
katılma
Muhtar ve aza
seçimlerine
katılma
Milletvekili
seçme ve
seçilme
III. Ceza Muhakemeleri Kanunu
Yukarıdaki kanunlardan hangileri Almanya’dan örnek alınarak hazırlanmıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
 Türkiye, kadınlara bu şekilde siyasî hak verme konusunda Fransa ve İsviçre gibi pek
çok Avrupa devletinden önce davranmıştır. Öyle ki 1935 yılı seçimlerinde toplam 17
kadın milletvekili meclise girmiştir.
4. Atatürk Dönemi’nde Türk kadınının;
I.
belediye seçimlerine katılma,
II. milletvekili seçme ve seçilme,
III. muhtar ve aza seçimlerine katılma
IV. EĞİTİM VE KÜLTÜR ALANINDA YAPILAN İNKILÂPLAR
haklarını elde etme sırası aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
A) I, II, III
B) I, III, II
D) II, I, III
C) II, III, I
E) III, II, I
☸ Tevhid-i Tedrisat Kanunu
3 Mart 1924
☸ Medreselerin Kapatılması
11 Mart 1924
☸ Maarif Teşkilâtı Hakkında Kanun
2 Mart 1926
☸ Yeni Türk Harflerinin Kabulü
1 Kasım 1928
☸ Millet Mektepleri’nin Açılması
24 Kasım 1928
A) Millet Mektepleri’nin açılması
☸ Türk Tarih Kurumu’nun Açılması
15 Nisan 1931
B) Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun kabulü
☸ Halkevlerinin Açılması
19 Şubat 1932
D) Devlet İstatistik Enstitüsü’nün kurulması
☸ Türk Dil Kurumu’nun Açılması
12 Temmuz 1932
☸ Eğitim, Kültür ve Sanat Alanındaki Diğer Çalışmalar
1923-1937
5. Aşağıdakilerden hangisi, Atatürk Dönemi’nde eğitim ve kültür alanında yapılan
çalışmalardan biri değildir?
C) Türk Tarih Kurumu’nun açılması
E) Halkevlerinin açılması
1-E
~ 274 ~
2-C
3-E
4-B
5-D
KPSS / Tarihin Pusulası
“Atatürk İnkılâpları”
✎ Osmanlı Devleti’nde eğitim sıbyan mekteplerinde başlar, ardından bu eğitim med-
reselerde devam ederdi. Eğitim sisteminin modern ve çağdaş bir yapıda olmaması
eğitim alanında köklü yeniliklerin yapılmasını bir bakıma zorunlu kılmıştır.
✎ Eğitim ve kültür alanında inkılâpların yapılmasında;
I.
 Eğitim-öğretim kurumlarında birliğin sağlanmak istenmesi
Osmanlı eğitim sisteminin laik ve çağdaş olmaması,
II. Eğitim-öğretim kurumlarında birliğin
sağlanmak istenmesi,
 Eğitimde fırsat eşitliğinin sağlanmak istenmesi
 Eğitimi kolaylaştırma ve yaygınlaştırma düşüncesi
1. Atatürk Dönemi’nde eğitim ve kültür alanında inkılâpların yapılmasında;
etkili olmuştur.
 Millî bilinç oluşturma fikri
 Osmanlı eğitim sisteminin laik ve çağdaş olmaması
III. Eğitimde fırsat eşitliğinin sağlanmak istenmesi
durumlarından hangilerinin etkili olduğu
savunulabilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
A. Tevhid-i Tedrisat Kanunu (Öğretim Birliği Yasası) (3 Mart 1924)
C) I ve II
E) I, II ve III
✎ Dönemin Millî Eğitim Bakanı Hüseyin Vâsıf Çınar ile elli arkadaşının hazırladığı bir
önerge ile 3 Mart 1924’te TBMM’de kabul edilmiştir.
✎ Bu kanunla; ülkedeki eğitim kargaşasına son vermek, ülkede kültür birliği sağlamak
ve millî ve laik değerler taşıyan bir eğitim sistemi kurmak amaçlanmıştır.
✎ “Öğretimin Birleştirilmesi Yasası” olarak da bilinen bu kanunla, Türkiye’deki bütün
2. “Öğretim Birliği Yasası” olarak da bilinen
Tevhid-i Tedrisat Kanunu’na ilişkin önergeyi meclise sunan dönemin Millî Eğitim
Bakanı aşağıdakilerden hangisidir?
okullar Maarif (Millî Eğitim) Bakanlığı’na bağlanmıştır. Böylece;
A) Hüseyin Vâsıf Çınar
 Eğitim-öğretimde ikiliğe son verilmiştir.
B) Refik Saydam
 Türkiye’de eğitim-öğretim birliği sağlanmıştır.
 Ulusal, laik ve çağdaş eğitimin temelleri atılmıştır.
C) Şükrü Saraçoğlu
D) Cemal Hüsnü Taray
E) Hamdullah Suphi Tanrıöver
 İlköğretimin zorunlu ve parasız olacağı belirtilmiştir.
 Millî kültür birliğinin sağlanması için ortam hazırlanmıştır.
 Dinî esaslara dayalı eğitim anlayışı terk edilmiştir.
 Azınlık okulları ve yabancı okullar devlet denetimi altına alınmıştır.
 Şer’iye ve Evkaf Vekâleti’nin bütçesine ayrılan eğitim payı Maarif Bakanlığı’na
devredilmiştir.
3. Türkiye'de Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile bütün okullar Millî Eğitim Bakanlığı'na bağlanmıştır.
Bu uygulamanın;
I.
B. Medreselerin Kapatılması (11 Mart 1924)
✎ Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile dinin eğitim üzerindeki etkisine son verildiği için bu
kanun gereğince dönemin Millî Eğitim Bakanı Vâsıf Çınar’ın 11 Mart 1924 tarihli
genelgesiyle medreseler kapatılmıştır.
✎ Medreselerin kapatılması üzerine, din adamı yetiştirmek ve bu ihtiyacı karşılamak
ülke bağımsızlığını pekiştirme,
II. içişlerine karışılmasını önleme,
III. siyasî kararlılığı koruma
amaçlarından hangilerine yönelik olduğu
savunulabilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
için İmam Hatip Okulları ve Darü’l-fünûn’a bağlı “İlâhiyat Fakültesi” açılmıştır.
✎ Medreselerin kapatılması ile;
 Eğitim-öğretimde ikilik ortadan kaldırılmıştır.
 Eğitimde laikleşme ve millîleşme süreci hızlanmıştır.
C. Maarif Teşkilâtı Hakkında Kanun (2 Mart 1926)
✎ 2 Mart 1926’da çıkarılan bu kanunla; Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun ışığı altında
4. Atatürk Dönemi’nde din adamı yetiştirmek ve bu ihtiyacı karşılamak amacıyla
İmam Hatip Okulları ve Darü’l-fünûn’a
bağlı “İlâhiyat Fakülteleri”nin açılması,
aşağıdaki gelişmelerden hangisinin bir
sonucudur?
A) Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun kabulü
B) Şer’iye Vekâleti’nin kaldırılması
eğitim işleri düzenlenerek müfredat programları yenilenmiş ve çağa uygun hale
getirilmiştir. Maarif Teşkilâtı’na Dair Kanun ile;
C) Medreselerin kapatılması
 Devletin izni olmadan okul açılması yasaklanmış, bugünkü modern eğitim sis-
E) Maarif Teşkilâtı’na Dair Kanun’un kabul
edilmesi
teminin temelleri atılmıştır. (Karma Eğitim Sistemi’ne geçilmiştir.)
D) Teşkilât-ı Esasiye’nin kabulü
 Eğitimde fırsat eşitliği ön planda tutularak, öğretimin parasız olduğu kabul edil-
miş, bu yönüyle halkçı devlet anlayışına hizmet edilmiştir.
1-E
2-A
3-D
4-C
~ 275 ~
“Atatürk İnkılâpları”
KPSS / Tarihin Pusulası
 Okul programları yeniden düzenlenmiş, ABD’li uzman John Dewey’in görüşle-
rinden yararlanılmıştır.
 Yabancı okullardaki Tarih, Coğrafya, Türkçe ve Felsefe derslerinin Türk öğret-
menler tarafından okutulması kararlaştırılmıştır.
 Yabancı okulların Türk müfettişlerce denetlenmesi karara bağlanmıştır.
 Cumhuriyet dönemi eğitim sisteminde okullardaki teftiş hizmetlerine dayanak oluş-
1. Aşağıdakilerden hangisi 2 Mart 1926 tarihli Maarif Teşkilâtı Kanunu’na göre Türkiye’deki yabancı okullarda Türk öğretmenler tarafından okutulması kararlaştırılan dersler arasında yer almaz?
A) Felsefe
turan ilk yasal düzenleme, 1923’te kabul edilen Maarif Müfettişleri Talimatnamesi
ile İlk Tedrisat Müfettişlerinin Vazifelerine Dair Talimatname’dir.
C) Türkçe
B) Matematik
D) Coğrafya
E) Tarih
✎ 1926 tarihli Maarif Teşkilâtı’na Dair Kanun’da belirlenen orta öğretim kurumları
arasında ise şunlar vardır:
⁂ Liseler
⁂ Orta Mektepler
⁂ İlk Muallim Mektepleri
⁂ Köy Muallim Mektepleri
2. Aşağıdakilerden hangisi 2 Mart 1926 tarihli Maarif Teşkilâtı Kanunu’nda belirlenen orta öğretim kurumları arasında yer
almaz?
A) Millet Mektepleri
B) Köy Muallim Mektepleri
C) Orta Mektepler
D. Yeni Türk Harfleri’nin Kabulü (1 Kasım 1928)
✎ Cumhuriyet’in ilk yıllarında gerçekleştirilen en önemli devrimlerden biri de, kuşku-
D) Liseler
E) İlk Muallim Mektepleri
suz Yeni Türk Harfleri’nin kabul edilmesidir.
✎ Bu konuyla ilgili olarak II. Meşrutiyet döneminde birtakım çalışmalar yapılmışsa da
herhangi bir başarı sağlanamamıştır.
✎ Öte yandan bu konu ilk kez 17 Şubat-4 Mart 1923 tarihleri arasında toplanan İzmir
İktisat Kongresi’nde gündeme gelmiş, ancak gündem dışı olduğu gerekçesiyle işleme konulmamıştır.
✎ Sonuçsuz kalan bu girişimlerden sonra, Mustafa Kemal Atatürk’ün 8 Ağustos 1928
tarihinde İstanbul Sarayburnu Parkı’ndaki gazinoda yaptığı bir konuşma, ülke genelinde harf seferberliğinin başlamasını sağlamıştır.
3. Yeni Türk harflerinin kabul edilmesi ilk
kez nerede gündeme gelmiştir?
A) I. Tarih Kongresi’nde
B) Türk Maarif Kongresi’nde
C) II. TBMM’nin açılışında
D) İzmir İktisat Kongresi’nde
E) I. Türk Dil Kurultayı’nda
✎ Bu gelişmelerin sonucu olarak 1 Kasım 1928 tarihinde Türk Harf Devrimi yapılmış,
Türk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakkında Kanun TBMM’de kabul edilmiştir.
✎ Yeni Türk harflerinin kabulünde;
 Okuma-yazmanın ayrıcalık olmaktan çıkarılmak istenmesi
 Arapçanın yazım ve teknik olarak karmaşık olması
 Arap harflerinin Türkçenin ses yapısına uymaması
 Okuma-yazmayı kolaylaştırmak ve okur-yazar oranını arttırmak
 Batı kültürü ile bütünleşmek
düşünceleri etkili olmuştur.
4. Yeni Türk harflerinin kabul edilmesinde;
I.
Okuma-yazmanın ayrıcalık olmaktan
çıkarılmak istenmesi,
II. Arap harflerinin Türkçenin ses yapısına
uymaması,
III. Avrupa kültürü ile bütünleşmek
durumlarından hangilerinin etkili olduğu
savunulabilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
✎ Yeni Türk harflerinin kabul edilmesiyle de;
 Batı dünyası ile bütünleşme süreci hızlanmıştır.
 Konuşma dili ile yazı dili arasındaki uyumsuzluk giderilmiştir.
 Okuma-yazma oranı ve kültür seviyesi artmıştır.
 Avrupa’daki bilim ve teknolojideki ilerlemelerin takip edilmesi kolaylaşmıştır.
 Batı dillerinden tercümeler kolaylaşmış ve artmıştır.
 Basılan kitap sayısı artmıştır.
5. Türkiye’de Latin harfleriyle 1928 yılında
çıkarılan ilk gazete aşağıdakilerden hangisidir?
A) Açıksöz
B) Dergâh
D) Yeni Adana
C) Mardin
E) Tercüman
 Türkiye’de Latin harfleriyle çıkarılan ilk gazete Mardin Gazetesi’dir. (1928)
1-B
~ 276 ~
2-A
3-D
4-E
5-C
KPSS / Tarihin Pusulası
“Atatürk İnkılâpları”
E. Millet Mekteplerinin Açılması (24 Kasım 1928)
✎ Millet Mekteplerinin açılmasındaki temel amaç, yeni harflerin kısa sürede tüm hal-
ka öğretilmesi ve okur-yazar oranının arttırılmak istenmesidir.
✎ Bu amaçla 24 Kasım 1928’de Millet Mektepleri Talimatnamesi hazırlanmıştır. Bu
talimatname ile 14-45 yaş arasındaki her Türk vatandaşının bu mekteplere devam
etmesi zorunlu tutulmuştur.
✎ Ayrıca Mustafa Kemal bu talimatname ile Başöğretmen seçilmiş; Kayseri, Tekirdağ,
Bursa, Çanakkale, Eceabat, Gelibolu, Sinop, Samsun, Turhal, Tokat, Sivas ve Amasya’yı kapsayan çok uzun bir yurt gezisine çıkarak yeni harfleri bizzat halka öğretmek için çalışmıştır.
✎ Millet Mektepleri, bütün yurtta başlayan okuma-yazma seferberliğinin bir sonucu
1. Atatürk Dönemi’nde Millet Mektepleri’nin
açılmasında;
I.
II. yeni harflerin kısa zamanda halka öğretilmesi,
III. eğitim-öğretimde birliğin sağlanmak
istenmesi
amaçlarından hangilerinin etkili olduğu
savunulabilir?
A) Yalnız I
✎ Türk Devrimi’nin genel amacını çağdaş uygarlık düzeyine ulaşmak, hatta ulusal kül-
türü o düzeyin üzerine çıkarmak olarak saptayan Mustafa Kemal, bu düşüncesini
gerçekleştirmek için Türk tarihinin araştırılmasına da büyük önem vermiştir.
✎ Bu amaçla 15 Nisan 1931’de Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti’ni (1935’te Türk Tarih Ku-
rumu adını almıştır.) kurmuş ve bu konuda çok önemli bir adım atmıştır.
✎ Kurumun ilk başkanı Tevfik Bıyıklıoğlu’dur. (1931-1932)
✎ Türk Tarih Kurumu’nun kurulmasında;
B) Yalnız II
D) II ve III
olarak 1 Ocak 1929 tarihinden itibaren açılmaya başlamıştır.
F. Türk Tarih Kurumu’nun Açılması (15 Nisan 1931)
okuma-yazma oranının artırılmak istenmesi,
C) I ve II
E) I, II ve III
2. Atatürk’ün liseler için 1931 yılında hazırlanan “Tarih Kitabı”nda yeterli bulmadığı
ve bu yüzden kendisinin yeniden kaleme
aldığı bölüm aşağıdakilerden hangisidir?
A) Orta Asya Türk Tarihi
B) Hz. Muhammed’in Hayatı ve Savaşları
C) Anadolu Beylikleri
D) Millî Mücadelede Muharebelerimiz
E) Osmanlı Devlet Teşkilâtı
 Anadolu ve Orta Asya’daki Türk topluluklarının tarihini aydınlatmak
 Ümmetçi tarih anlayışı yerine millî tarih anlayışını geçerli kılmak
 Türklerin sarı ırktan olmadığını ortaya koymak
 Türk toplumunda millî bilinç oluşturmak
düşünceleri etkili olmuştur.
✎ Türk Tarih Kurumu bünyesinde;
☸ 1931 yılında liseler için 4 ciltlik bir “Genel Tarih” kitabı hazırlanmıştır.
 Mustafa Kemal Atatürk, liseler için hazırlanan bu tarih kitabını bizzat incelemiş, ki-
3. Türk Tarih Kurumu’nun açılmasında;
I.
ülkede okuma-yazma seferberliği
başlatma,
II. millî tarih anlayışını yerleştirme
III. “sarı ırk” tezinin doğru olmadığını
kanıtlama
düşüncelerinden hangilerinin etkili olduğu savunulamaz?
A) Yalnız I
tapta “Hz. Muhammed’in Hayatı ve Savaşları” ile ilgili bölümü yeterli görmeyerek
bu bölümü kendisi tekrar kaleme almıştır.
☸ 9 Temmuz 1932’de Türk Tarih Kurumu’nun ilk bilimsel kurultayı yapılmış, bu I.
Tarih Kongresi’nde “Türk Tarih Tezi” ortaya atılmıştır.
B) Yalnız II
D) I ve III
C) Yalnız III
E) II ve III
4. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kadın tarihçisi aşağıdakilerden hangisidir?
 Bu tezle; ulusal anlayışta bir tarih görüşünün egemen kılınması, Türk uygar-
A) Afet İnan
B) Sabiha Bengütaş
lığının tarihin en eski uygarlıklarından biri olduğunun kanıtlanması, Anadolu
üzerindeki birtakım tarihsel iddiaların asılsızlığının ispatlanması ve Türklerin
kökeninin Orta Asya olduğunun gösterilmesi amaçlanmıştır.
C) Safiye Ali
D) Suraiya Faroqhi
E) Mübahat S. Kütükoğlu
☸ 1933’te Anadolu’daki kalıntıları inceleyerek yurdumuzun tarih öncesi dönemini
aydınlatmak amacıyla, Cumhuriyet tarihinin ilk arkeolojik kazısını Ahlatlıbel’de
gerçekleştirmiştir. (Kazı Başkanı Dr. Hamit Zübeyr Koşay’dır.)
☸ 1935’in ilk kazısını ise kendi parası ve elemanlarıyla Alacahöyük’te yapılmıştır.
☸ 1937 yılında II. Tarih Kongresi toplanmış, bu kongreye yabancı bilim adamları
da katılmıştır.
 Atatürk, vasiyeti üzerine mal varlığının bir kısmını TTK’ya bağışlamıştır.
5. Aşağıdakilerden hangisi Atatürk’ün vasiyeti üzerine mal varlığının bir kısmını bağışladığı kurumlardan biridir?
A) Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi
B) İstanbul Üniversitesi
C) Gazi Eğitim Enstitüsü
D) Güzel Sanatlar Akademisi
E) Türk Tarih Kurumu
 Prof. Dr. Afet İnan, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Türk kadın tarihçisidir.
1-C
2-B
3-A
4-A
5-E
~ 277 ~
“Atatürk İnkılâpları”
KPSS / Tarihin Pusulası
G. Halkevlerinin Açılması (19 Şubat 1932)
✎ Mustafa Kemal Atatürk’ün öncülüğünde, inkılâpları halka öğretmek ve halkın kül-
türel gelişimine katkı sağlamak amacıyla 19 Şubat 1932’de açılmıştır.
✎ İlk dönemlerde toplam 14 merkezde açılan Halkevleri, 1912’de kurulup 1931’de
kapatılan Türk Ocakları’nın yerini almıştır.
✎ Atatürk Dönemi’nde açılan Halkevlerinin sunduğu başlıca hizmetler ise şunlardır;
☸ Okuma-yazma öğretmek için kurslar düzenlenmiştir.
☸ Yöresel değerleri tanıtmak amaçlı dergi yayımlanmıştır. (Ülkü Dergisi)
☸ Dikiş, nakış gibi çeşitli beceri kursları düzenlenmiştir.
☸ Sağlık kurallarının öğretilmesi ve uygulaması sağlanmıştır.
1. Aşağıdakilerden hangisi Atatürk döneminde açılan halkevlerinin topluma sunduğu hizmetlerden biri değildir?
A) Meslekî beceri kursları düzenlenmiştir.
B) Halka sağlık kuralları öğretilmiştir.
C) Çeşitli alanlarda bilim adamları yetiştirmiştir.
D) Halkın kültürel gelişimine katkı sağlanmıştır.
E) Okuma-yazma öğretmek için kurs programları açılmıştır.
☸ Yaygın “halk okulu” hizmeti görmüştür.
☸ Sanat, edebiyat, müzik, dans, tiyatro, spor, sosyal yardım, kütüphane, kurs vb.
pek çok konuda halkın kültürel gelişimine katkı sağlamıştır.
✎ 1932-1951 yılları arasında etkin olarak varlık gösteren Halkevleri, 1951’de Adnan
Menderes tarafından kapatılmıştır.
H. Türk Dil Kurumu’nun Açılması (12 Temmuz 1932)
✎ Mustafa Kemal, Türkçeyi ulusallaşmayı sağlayan etkenlerden biri olarak görmüş ve
bu konuda çalışmalar yapılmasını istemiştir.
✎ Bu amaçla 12 Temmuz 1932’de Türk Dili Tetkik Cemiyeti’ni (1936’da Türk Dil Ku-
rumu adını almıştır.) kurmuş ve bu konuda da çok önemli bir adım atmıştır.
2. Günümüzde yıldönümleri her 26 Eylül’de
“Dil Bayramı” olarak kutlanan ve Türk
Dil Kurumu’nun açılmasından sonra, 26
Eylül 1932’de Atatürk’ün başkanlığında
toplanan I. Türk Dili Konferansı nerede
düzenlenmiştir?
A)
B)
C)
D)
E)
Dolmabahçe Sarayı
Beylerbeyi Sarayı
Kasr Köşkü
Yıldız Sarayı
Topkapı Sarayı
✎ Kurumun ilk başkanı Sâmih Rıfat Horozcu’dur. (1932)
✎ Türk Dil Kurumu’nun açılmasında;
 Türkçeyi yabancı dillerin boyunduruğundan kurtarmak
 Aydın dili ile halk dili arasındaki farklılıkları gidermek
 Türkçenin zenginliğini ortaya çıkarmak
 Türkçeyi zenginleştirmek ve güzelleştirmek
 Toplumsal anlaşma ve bütünleşmeyi sağlamak
 Türkçeyi bilim ve kültür dili düzeyine yükseltmek
düşünceleri etkili olmuştur.
✎ Türk Dil Kurumu bünyesinde;
☸ 26 Eylül-5 Ekim 1932 tarihleri arasında Atatürk’ün başkanlığında Dolmabahçe
Sarayı’nda I. Türk Dil Kurultayı toplanmıştır.
3. 12 Temmuz 1932’de açılan Türk Dil Kurumu’nun ilk genel sekreteri olan, kendisine Türkçenin gelişimine katkılarından
dolayı Atatürk tarafından “Dilaçar” soyadı
verilen ve “Türk Tarih Tezi”, “Güneş Dil
Teorisi” gibi konularda yaptığı çalışmalarla önemli bilgileri ortaya çıkaran ünlü dilbilimci aşağıdakilerden hangisidir?
A)
B)
C)
D)
E)
Ömer Âsım Bey
Agop Martayan Efendi
İbrahim Necmi Bey
Ahmet Besim Bey
Kevork Simkeşyan Efendi
 Atatürk’ün 26 Eylül 1932’de gerçekleştirdiği I. Dil Kurultayı’nın yıl dönümleri, her yıl
26 Eylül’de “Dil Bayramı” olarak kutlanmaktadır.
☸ 1932 yılında Türk afiş sanatı ve reklamcılığının ilk temsilcilerinden İhap Hulusi
Görey, Atatürk'ün siparişi üzerine yıllarca ilkokul birinci sınıflarında okutulan
Alfabe'nin kapağını tasarlamıştır.
☸ Ünlü bir dilbilimci ve aynı zamanda Türk Dil Kurumu’nun da ilk genel sekreteri
olan Agop Martayan, Türkçenin gelişimine çok büyük katkı sağlamıştır. Bu katkılarından dolayı kendisine Atatürk tarafından “Dilaçar” soyadı verilmiştir.
☸ Mustafa Kemal Atatürk, Türk dili konusunda bizzat çalışmış ve 1937’de Türkçe
terimlerle bir Geometri Kılavuzu yazmıştır.
 Atatürk, vasiyeti üzerine mal varlığının bir kısmını da TDK’ya bağışlamıştır.
~ 278 ~
4. Mustafa Kemal Atatürk’ün, Türk dilinin
gelişmesi konusunda 1937’de kaleme aldığı eser aşağıdakilerden hangisidir?
A)
B)
C)
D)
E)
Nutuk
Geometri Kılavuzu
Zabit ve Kumandan ile Hasbıhal
Karlsbad Hatıraları
Vatandaş İçin Medenî Bilgiler
1-C
2-A
3-B
4-B
KPSS / Tarihin Pusulası
“Atatürk İnkılâpları”
İ. Eğitim, Kültür ve Sanat Alanındaki Diğer Çalışmalar (1923-1937)
1.
 1923’te Atatürk’ün direktifleriyle Ankara Arkeoloji Müzesi açılmıştır.
I.
 1923’te Atatürk’ün direktifleriyle Reşit Saffet Atabinen tarafından Türkiye
Topkapı Sarayı’nın müze haline getirilmesi,
II. Ankara Arkeoloji Müzesi’nin açılması,
Turing ve Otomobil Kurumu kurulmuştur. Türkiye'de ilk broşür, ilk afiş, ilk
turistik rehberleri ve ilk karayolu haritası bu kurum tarafından basılmıştır.
III. Gazi Eğitim Enstitüsü’nün açılması,
IV. Üniversite reformunun yapılması
 1924’te Türkiye’de alan öğretmeni yetiştirmek amacıyla müzik eğitimi veren
Atatürk Dönemi’nde gerçekleştirilen yukarıdaki gelişmelerin kronolojik sıralaması aşağıdakilerden hangisinde doğru
olarak verilmiştir?
ilk kurum olan Mûsiki Muallim Mektebi Ankara’da açılmıştır.
 1924’te Türkiye’deki ilk maden mühendisliği okulu olan Yüksek Maadin ve
Sanayi Mühendis Mektebi Zonguldak’ta açılmıştır.
A) I, II, III, IV
 1924’te Mızıka-yı Hümâyun Ankara’ya taşınmış ve Millî Savunma Bakanlığı’-
B) I, IV, III, II
D) III, IV, I, II
na bağlanmıştır.
C) II, I, III, IV
E) IV, II, I, III
 1924’te Topkapı Sarayı müze hâline getirilmiştir.
 1925’te Ankara’da Hukuk Mektebi açılmıştır.
 1926’da Atatürk döneminde Türk ve Batı müziklerinin birlikte yürütüldüğü
tek müzik eğitimi kurumu olan Darü’l-elhan (Nağme Evi/Şarkı Evi) İstanbul
Belediye Konservatuarı’na çevrilmiştir.
2.
I.
Köy Enstitülerinin açılması,
II. Halkevlerinin açılması,
 1926’da Sarayburnu’ndaki Gülhâne Parkı’nda ilk Atatürk Heykeli açılmıştır.
III. Millet Mekteplerinin açılması
 1926’da Konya’da Asâr-ı Atike (Mevlâna) Müzesi açılmıştır.
Yukarıdaki gelişmelerden hangileri Atatürk döneminde gerçekleşmiştir?
 1926’da Ankara’da Gazi Eğitim Enstitüsü açılmıştır.
A) Yalnız I
 1927’de Sanayi-i Nefise Mektebi Güzel Sanatlar Akademisi’ne çevrilmiştir.
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
 1928’de Müstakil Ressamlar ve Heykeltıraşlar Birliği kurulmuştur.
 1930’da İstanbul’da Opera Cemiyeti kurulmuştur.
 1930’da Ankara Etnografya Müzesi halka açılmıştır. (Burası 1938-1953 yılla-
rı arasında Atatürk’ün naaşının geçici olarak konulduğu yerdir.)
 1932’de halkın kültürel gelişimi ve eğitimi için Halkevleri açılmıştır.
 1932’de Mızıka-yı Hümâyun Cumhurbaşkanlığı Filarmoni Orkestrası’na dö-
nüştürülmüş ve Millî Eğitim Bakanlığı’na bağlanmıştır.
 1932’de İsmail Hakkı Tonguç öncülüğünde Türkiye’deki ilk resim-iş bölümü
açılmıştır.
 1933’te Üniversite Reformu yapılmıştır.
 1933’te Darü’l-fünun İstanbul Üniversitesi’ne çevrilmiştir.
3. Aşağıdakilerden hangisi, Atatürk Dönemi’nde kültür ve sanat alanında yapılan
çalışmalardan biri değildir?
A) Atatürk Üniversitesi’nin kurulması
B) Ankara Etnografya Müzesi’nin açılması
C) Ayasofya Camii’nin müzeye çevrilmesi
D) Resim ve Heykel Müzesi’nin açılması
E) Ankara Devlet Konservatuarı’nın kurulması
 1933’te Ankara’da Yüksek Ziraat Enstitüsü açılmıştır.
 1934’te Ayasofya Camii müzeye çevrilmiş, 1935’te Atatürk bu müzeye bir
ziyaret gerçekleştirmiştir.
 1934’te Türkiye’deki ilk opera olan Özsoy Operası, ülkemizi ziyaret eden
İran Şahı Rıza Şah Pehlevî onuruna Ankara Halkevi’nde sahnelenmiştir.
4. İlk Atatürk heykeli aşağıdaki şehirlerin
hangisinde açılmıştır?
A) Ankara
C) İzmir
B) Samsun
D) İstanbul
E) Yalova
 1934’te Atatürk’ün isteği ve direktifleriyle Ahmet Adnan Saygun tarafından,
yeni Türk ulusunun doğuşunu anlatan Taşbebek Operası bestelenmiştir.
 1934’te müzik öğretmeni yetiştirmek ve müzik alanında çalışmalar yapmak
için Ankara’da Millî Mûsiki ve Temsil Akademisi açılmıştır.
 1934’te Dârü’l-bedâyi İstanbul Şehir Tiyatroları’na dönüştürülmüştür. Afife
Jale “Emel” rolü ile ilk Türk kadın tiyatro oyuncusu olmuştur.
 1936’da Ankara Devlet Konservatuarı kurulmuştur.
 1936’da Ankara’da Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi açılmıştır.
5. 1934’te ülkemizi ziyaret eden İran Şahı
Rıza Şah Pehlevî onuruna Ankara Halkevi’nde sahnelenen Türkiye’deki ilk opera
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Taşbebek Operası
B) Özsoy Operası
C) Bayönder Operası
 1936’da Mülkiye Mektebi Siyasal Bilgiler Fakültesi’ne dönüştürülmüştür.
D) Ernani Operası
 1937’de İstanbul/Dolmabahçe’de Resim ve Heykel Müzesi açılmıştır. Cum-
E) Kerem Operası
huriyet döneminin ilk resim sergisi burada açılmıştır.
1-C
2-E
3-A
4-D
5-B
~ 279 ~
“Atatürk İnkılâpları”
KPSS / Tarihin Pusulası
V. TOPLUMSAL ALANDA YAPILAN İNKILÂPLAR
1. Aşağıdakilerden hangisi, Atatürk Dönemi’nde toplumsal hayatın düzenlenmesi
amacıyla gerçekleştirilen inkılâplardan
biri değildir?
☸ Kılık, Kıyafet ve Şapka Kanunu
25 Kasım 1925
☸ Tekke, Türbe ve Zâviyelerin Kapatılması
30 Kasım 1925
☸ Milâdî Takvimin Kabulü
1 Ocak 1926
☸ Uluslararası Saat Sisteminin Kabulü
1 Ocak 1926
Batı’ya
☸ Uluslararası Rakamların Kabulü
20 Mayıs 1928
uyum
☸ Uluslararası Ölçü Birimlerinin Kabulü
1 Nisan 1931
amaçlı
☸ Hafta Tatilinin Pazar’a Alınması
27 Mayıs 1935
☸ Soyadı Kanunu’nun Kabulü
21 Haziran 1934
A) Soyadı Kanunu’nun kabul edilmesi
B) Milâdî takvimin kabul edilmesi
C) Tekke, türbe ve zâviyelerin kapatılması
D) Kılık ve kıyafette düzenleme yapılması
E) Türkiye İş Bankası’nın kurulması
2. Atatürk Dönemi’nde gerçekleştirilen;

DİKKAT!...
Toplumsal alanda yapılan inkılâplardan; takvim, saat, rakamlar, ölçü birimleri ve
hafta tatilinde yapılan değişikliklerde temel amaç;
I.
Hafta tatilinin Pazar gününe alınması,
II. Tekke, türbe ve zâviyelerin kapatılması,
III. Milâdi Takvim’in kabul edilmesi
✎ Çağdaşlaşmak
✎ Avrupa ile olan sosyo-ekonomik ilişkileri düzene koymak
✎ Ticarî ve malî konulardaki karışıklıkları ve ikilikleri önlemektir.
inkılâplarından hangileri Avrupalı devletlerle olan sosyo-ekonomik ilişkilerimizi
düzenlemeye yönelik değildir?
A) Yalnız I
ÖSYM, yaptığı çoğu sınavda özellikle bu ayrıntı üzerinde durmaktadır. Bu yüzden
siz değerli adayların bu detaya dikkat etmesi gerekmektedir.
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
✎ Atatürk’ün düşünce yapısında ve anlayışında Çağdaşlaşma 3 alanda temel ekseni
oluşturmaktadır. Bunlar;
 Çağdaş Devlet
 Çağdaş Uygarlık
 Çağdaş Toplum
3.
I.
Uluslararası rakamların kabul edilmesi,
II. Ölçü ve ağırlık birimlerinde değişiklik,
III. Kılık, Kıyafet ve Şapka Kanunu
✎ Bu nedenle Atatürk, diğer pek çok alanda olduğu gibi toplumsal alanda da çağdaş-
laşmayı sağlamak için önemli çalışmalar yapmıştır.
Yukarıdakilerden hangileri ticarî ve malî
konularda ikilikleri önlemeye yöneliktir?
A) Yalnız I
✎ Toplumsal alanda inkılâpların yapılmasında ise;
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
 Ayrıcalıksız ve kaynaşmış bir toplum oluşturulmak istenmesi
 Toplumsal alanda eşitliğin sağlanmak istenmesi
 Toplumsal alandaki ikiliklerin ortadan kaldırılmak istenmesi
etkili olmuştur.
 Toplumun çağdaşlaştırılmak istenmesi
 Batı kültürü ile uyumun sağlanmak istenmesi
4. Atatürk Dönemi’nde toplumsal alanda
inkılâpların yapılmasında;
I.
toplumsal alanda eşitliğin sağlanmak
istenmesi,
A. Kılık-Kıyafet ve Şapka Kanunu (25 Kasım 1925)
II. ikiliklerin ortadan kaldırılmak istenmesi,
✎ Osmanlı Devleti’nde yaşayan vatandaşlar arasında kıyafet konusunda birlik yoktu.
III. ayrıcalıksız ve kaynaşmış bir toplum
oluşturulmak istenmesi
Nitekim aydınlar Batı tarzı giyinmekle birlikte fes giyiyor, Müslüman ve Hıristiyan
din adamları ise dinî kıyafetlerle dolaşıyordu.
✎ Mustafa Kemal’in öncülüğünde; toplumu çağdaş bir görünüme kavuşturmak, kılık-
kıyafet alanında karışıklığı önlemek, Batı ile bütünleşmek ve kıyafet konusunda
toplumda birlik sağlamak amacıyla çalışmalara başlanmıştır.
düşüncelerinden hangilerinin etkili olduğu savunulabilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
✎ İlk olarak 25 Kasım 1925’te Şapka Giyilmesi Hakkında Kanun kabul edilmiş, erkek-
lerin fes, kalpak, kavuk giymeleri yasaklanarak şapka giyilmesi zorunlu kılınmıştır.
~ 280 ~
1-E
2-B
3-C
4-E
KPSS / Tarihin Pusulası
“Atatürk İnkılâpları”
1. Atatürk’ün 24 Ağustos 1925'te Kastamonu’ya yaptığı bir gezide “Fikrimiz, zihniyetimiz, tepeden tırnağa kadar medenî olacaktır. Medeniyet öyle bir ateştir ki, ona kayıtsız kalanları yakar ve mahveder.” sözü
aşağıdaki inkılâplardan daha çok hangisiyle ilgilidir?
A) Soyadı Kanunu’nun kabul edilmesi
B) Kılık ve kıyafette düzenleme yapılması
C) Tekke, türbe ve zâviyelerin kapatılması
D) Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun kabulü
✎ Şapka Kanunu ile sadece erkeklerin şapka giymesi zorunlu hale getirilmiş, kadınlar-
E) Millet Mektepleri’nin açılması
la ilgili herhangi bir düzenleme yapılmamıştır. Ancak Atatürk, çağdaşlaşma adımı
olarak eşi Latife Hanım’ı modern tarzda giydirerek örnek olmaya çalışmıştır.
✎ Mustafa Kemal Atatürk, çağdaş bir toplum için son derece önemli bir unsur olan
kılık-kıyafet konusunda da öncülük etmiş ve ilk olarak Kastamonu’da, daha sonra
da İnebolu’da halkı şapka takarak selamlamıştır.
✎ Kastamonu’da fes ve sarığı eleştiren Atatürk, “Fikrimiz, zihniyetimiz tepeden tırnağa
kadar medenî olacaktır. Medeniyet öyle bir ateştir ki, ona kayıtsız kalanları yakar ve
mahveder.” demiştir.
2. Kılık-Kıyafet Yasası'yla, "Her dinin en yetkili din adamları dışındakilerin, toplumda dini simgeleyen kıyafetlerle dolaşması yasaktır." koşulunun getirilmesinin;
I.
laik bir düzen oluşturma,
II. toplumda tek tip kıyafet uygulamasını
başlatma,
✎ 3 Aralık 1934 tarihinde çıkarılan bir yasayla, yetkili olmayanların sarık ya da dinsel
III. kılık-kıyafet özgürlüğünü sınırlama
kıyafet giymeleri de yasaklanmış, din adamlarının da sadece ibadet yerlerinde ve
törenlerde dinî kıyafet giymelerine izin verilmiştir. Bu düzenlemeden Diyanet İşleri
Başkanı, patrik ve hahambaşı muaf tutulmuştur. Bu kanun, toplumsal yaşamda bir
anlamda laikleşmeyi amaçlamıştır.
amaçlarından hangilerine yönelik olduğu
savunulabilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
✎ 25 Kasım 1925’te kabul edilen Şapka Kanunu ve takip eden uygulamalar ile;
C) Yalnız III
E) II ve III
 Toplum çağdaş bir görünüme kavuşmuştur.
 Kıyafet karmaşasına ve ikiliklere son verilmiştir.
 Kıyafet konusunda sosyal eşitsizlikler önlenerek Halkçılık ilkesinin, dinî kıyafet
uygulamasına son verilerek de Laiklik ilkesinin gelişmesi sağlanmıştır.
3.
I.
tekke, türbe ve zâviyelerin kapatılması,
II. miladi takvimin kabul edilmesi,
III. yeni Türk harflerinin kabulü,
B. Tekke, Türbe ve Zâviyelerin Kapatılması (30 Kasım 1925)
IV. Kılık, Kıyafet ve Şapka Kanunu’nun
kabulü
✎ Anadolu’nun Türkleşmesine ve Osmanlı Devleti’nin kuruluşuna çok önemli katkılar
Yukarıdakilerden hangileri toplumsal yaşamda karışıklıkların giderilmesi amacına yöneliktir?
sağlayan bu dinsel kurumlar, Cumhuriyet döneminde amaçlarından tamamen sapmıştır. Nitekim rejime ve yapılan inkılâplara karşı olanların barınma merkezi haline
gelmişler ve dini sömürü aracı olarak kullanmışlardır.
✎ Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal, 30 Ağustos 1925’teki ünlü Kastamonu söylevinde
"Ölülerden medet ummak, medenî bir cemiyet için şindir (lekedir). Efendiler ve ey
millet! Biliniz ki Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler ve meczuplar memleketi olamaz. En doğru, en hakiki tarikat medeniyet tarikatıdır." sözleriyle tüm yurtta
tekke ve zâviyelerin kapatılacağının işaretini vermiştir.
✎ 30 Kasım 1925’te Konya Milletvekili Refik Koraltan ve beş arkadaşının önerisiyle
meclise sunulup kabul edilen “Tekke ve Zâviyeler ile Türbelerin Seddine ve Türbedarlar ile Bazı Unvanların Men ve İlgasına Dair Kanun” ile;
 Toplumun çağdaşlaşması ve laikleşmesi yolunda çok önemli bir adım atılmıştır.
 Toplumu düşünce olarak çağdaşlaştırmaya yönelik hareket edilmiştir.
 Ayrıca şeyhlik, dervişlik, müritlik, dedelik, seyitlik, çelebilik, babalık, falcılık, bü-
yücülük, üfürükçülük ve muskacılık gibi eylem, unvan ve sıfatların kullanılması
ile bu unvanlarla ilgili kıyafetlerin giyilmesi yasaklanmıştır.
A) I ve II
B) I ve IV
D) II ve IV
C) II ve III
E) III ve IV
4. Atatürk’ün; “Ölülerden medet ummak, medenî bir cemiyet için lekedir. Efendiler ve ey
millet! Biliniz ki Türkiye Cumhuriyeti şeyhler,
dervişler, müritler ve meczuplar memleketi
olamaz. En doğru, en hakiki tarikat medenîyet tarikatıdır.” sözünün, aşağıdakilerden
hangisine yönelik olduğu savunulabilir?
A) Medenî Kanun'un kabul edilmesi
B) Saltanatın kaldırılması
C) Tekke, zaviye ve türbelerin kapatılması
D) Çok partili hayata geçilmesi
E) Soyadı Kanunu’nun kabul edilmesi
 Bu kanunun uygulanması esnasında, tarihe mâl olmuş; dinî, ilmî ve siyasî liderlerin
mezarlarına dokunulmamıştır. (Yavuz Sultan Selim, Fatih Sultan Mehmet vb.)
1-B
2-A
3-D
4-C
~ 281 ~
“Atatürk İnkılâpları”
KPSS / Tarihin Pusulası
C. Takvim, Saat, Rakam, Ölçü Birimleri ve Hafta Sonu Tatilinde
Yapılan Değişiklikler (1926-1935)
✎ Mustafa Kemal Atatürk, Türk devletinin ve toplumunun uluslararası alanda Avrupa
medeniyetiyle uyum içerisinde olmasına son derece özen göstermiştir. Bu amaçla
toplumsal alanda yapılan inkılâpların temel çıkış noktası Batı medeniyeti olmuştur.
1.
I.
Milâdî takvimin kabul edilmesi,
II. Hafta tatilinin Pazar’a alınması,
III. Tekke, türbe ve zâviyelerin kapatılması,
IV. Ölçü birimlerinde değişiklik yapılması
1) Milâdî Takvim’in Kabulü (1 Ocak 1926)
✎ Osmanlı Devleti’nde sosyal yaşamda Hicrî Takvim malî işlerde ise Rumî Takvim
kullanılıyordu. Bu durum da, Batı ile ilişkilerde karışıklıklara neden oluyordu.
Yukarıdakilerden hangileri Batılı devletlerle olan sosyo-ekonomik ilişkilerde yaşanan karışıklıkları önlemeye yöneliktir?
A) I ve IV
B) II ve III
D) I, II ve IV
✎ Bunu önlemek için 25 Aralık 1925’te Milâdî Takvim kabul edilerek Batı dünyasıyla
C) III ve IV
E) II, III ve IV
uyumsuzluklara son verilmiştir.
✎ 1 Ocak 1926’dan itibaren Miladî Takvim’in kullanılmaya başlanmasıyla bu alanda
birliktelik sağlanmıştır.
2) Uluslararası Saat Sistemi’nin Kabulü (1 Ocak 1926)
✎ 26 Aralık 1925’te kabul edilen kanun ile “alaturka saat” denilen ve yaz-kış güneşin
batışını “12:00” olarak kabul eden “ezanî ve vasatî” sistem kaldırılarak uluslararası
saat usulü uygulanmaya başlamıştır.
✎ Uluslararası saat sistemi de 1 Ocak 1926’dan itibaren uygulamaya başlanmış ve bu
konuda da Avrupa ile uyum süreci hızlanmıştır.
2. Aşağıdaki inkılâplardan hangisinin uluslararası ilişkileri kolaylaştırma amacıyla
yapıldığı savunulamaz?
A) Milâdî takvimin kabul edilmesi
B) Tekke, zâviye ve türbelerin kapatılması
C) Ölçü birimlerinde değişiklik yapılması
D) Hafta tatilinin Pazar gününe alınması
E) Rakamlarda değişiklik yapılması
3) Uluslararası Rakamların Kabulü (20 Mayıs 1928)
✎ Osmanlı Devleti’nde harflerde olduğu gibi Arap rakamları kullanıyordu. Ancak bu
durum Batılı ülkelerle olan uluslararası sosyal ve ekonomik ilişkilerde sorun yaratıyordu. Bu sorunu önlemek için 20 Mayıs 1928’de uluslararası rakamlar kabul
edilmiştir.
4) Uluslararası Ölçü Birimlerinin Kabulü (1 Nisan 1931)
✎ Osmanlı döneminde kullanılan dirhem, okka, endaze, arşın gibi eski ölçü birimleri
3. Atatürk Dönemi’nde dirhem, okka, arşın
gibi eski ölçü birimlerinin yerine uluslararası ölçü birimlerine geçilmesiyle, öncelikle aşağıdaki alanlardan hangisinde
kolaylık sağlandığı savunulabilir?
B) Ulaşım
A) Ticaret
standart değildi ve uygulamalarda karışıklık yaratıyordu.
C) Maliye
E) Eğitim
D) Diplomasi
✎ Bunu önlemek için 1 Nisan 1931’de çıkarılan bir kanunla Batı’ya uygun olarak onlu
sisteme göre düzenlenmiş litre, kg, metre gibi modern ölçü birimleri kullanılmaya
başlanmıştır. Böylece ölçü birimlerindeki ikilikler ortadan kaldırılmış, uygulamalarda birlik sağlanmıştır.
5) Hafta Tatilinin Pazar’a Alınması (1 Haziran 1935)
✎ Cumhuriyetin ilk yıllarında Osmanlılarda olduğu gibi hafta tatili Cuma günü olarak
sürdürülmüştür. Bu durum Pazar günü tatil yapan Avrupa ülkeleri ile ilişkilerde sorunlara yol açmıştır. Ayrıca ülkedeki gayr-i müslimlerin kendi kutsal günlerinde tatil
yapmaları da karışıklıklara neden olmuştur.
✎ Tüm bu karışlıkları ve sorunları gidermek için 1 Haziran 1935’te kabul edilen bir
yasa ile hafta tatili Pazar günü olarak kabul edilmiştir.
 Takvim, saat, rakam, ölçü birimleri ve hafta sonu tatili gibi konularda değişiklikler
yapılmasında temel amaç; Batılı devletlerle uluslararası ilişkileri kolaylaştırmak,
toplumsal yaşamdaki bazı uygulamalarda birlik sağlamak, Avrupa ile olan ticarî
ve malî konulardaki karışıklıkları gidermek ve Batı uygarlığı ile bütünleşmektir.
4. Atatürk Dönemi’nde takvim, saat, rakam,
ölçü birimleri ve hafta sonu tatili gibi konularda değişiklikler yapılmasında;
I.
toplumsal alanda bazı uygulamalarda
birlik sağlamak,
II. Batılı devletlerle uluslararası ilişkileri
kolaylaştırmak,
III. ticarî ve malî konulardaki karışıklıklara
son vermek
amaçlarından hangilerinin etkili olduğu
savunulabilir?
A) Yalnız I
1-D
~ 282 ~
B) Yalnız II
D) II ve III
2-B
C) I ve II
E) I, II ve III
3-A
4-E
KPSS / Tarihin Pusulası
“Atatürk İnkılâpları”
✎ Hafta tatilinin Pazar gününe alınmasını sağlayan 1935’te çıkarılan Ulusal Bayram
ve Genel Tatiller Kanunu’nda bayram ve diğer tatil günleriyle de ilgili düzenleme
yapılmıştır. Bunlardan bazıları şunlardır;
1.
 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı
I.
 30 Ağustos Zafer Bayramı
II. 1 Mayıs Bahar Bayramı,
 23 Nisan Ulusal Egemenlik Bayramı
III. 19 Mayıs Atatürk’ü Anma, Gençlik ve
Spor Bayramı
 19 Mayıs Atatürk’ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı
 1 Mayıs Bahar Bayramı
 1 Ocak Yılbaşı
 Şeker Bayramı (3 gün)
Yukarıdakilerden hangileri 1935’te çıkarılan “Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Kanunu” kapsamında yer alır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
 Kurban Bayramı (4 gün)
D. Soyadı Kanunu’nun Kabulü (21 Haziran 1934)
23 Nisan Ulusal Egemenlik Bayramı,
C) I ve II
E) I, II ve III
2. Soyadı Kanunu’nun kabul edilmesinin;
I.
Kadın-erkek eşitliğini sağlamak,
II. Sınıfsal ayrıcalıklara son vermek,
III. Resmî işlemlerin takibini kolaylaştırmak
amaçlarından hangilerine yönelik olduğu
savunulabilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
✎ Osmanlı Devleti’nde yaşayan vatandaşlar arasında soyadı zorunluluğu yoktu. Baba
adı, doğum yeri ve lakapları ile ayırt ediliyordu. Bu durum sosyal yaşamda ve resmî
işlemlerde (askerlik, miras, eğitim, evlilik vb.) karışıklıklara neden oluyordu.
✎ Bu sorunları önlemek amacıyla 21 Haziran 1934’te Soyadı Kanunu çıkarılmıştır. Bu
kanunla herkesin ilk isminin dışında bir soyadı taşıması zorunlu hale getirilmiştir.
Ayrıca yine bu kanunla;
 Osmanlı sosyal yapısını devam ettiren eski unvanlar kaldırılmıştır. (Hacı, Hafız,
Hoca, Molla, Bey, Ağa, Efendi, Paşa, Zâde, Hazret…)
 Osmanlı’dan kalan rütbe, nişan ve madalyaları taşımak yasaklanmıştır.
 Alınacak soyadların Türkçe olması, ayrıcalık belirtmemesi, genel ahlâka aykırı
ve gülünç olmaması kararlaştırılmıştır.
 Toplumsal ve ekonomik alanlarda yaşanan karışıklıklara ve sınıfsal ayrıcalıklara
C) Yalnız III
E) II ve III
3. Soyadı Kanunu’nun kabulü ile tapu alım satımı, miras konularındaki sorunlar ortadan
kalkarken, batı ile kültürel bir yakınlaşma
sağlanmıştır. Soyadlarının Türkçe olması
kabul edilmiş ve üstünlük ifade eden sözcük
kullanımı yasaklanmıştır
Buna göre, Soyadı Kanunu ile ilgili aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz?
A) Toplumsal ihtiyaçlar da göz önünde bulundurulmuştur.
B) Milliyetçilik ilkesi dikkate alınmıştır.
C) Halkçı uygulamalar görülmüştür.
D) Toplumsal sorunlar tamamen çözülmüştür.
E) Çağdaşlaşmada önemli bir adımdır.
son verilerek Halkçılık ilkesinin gelişmesi sağlanmıştır.
 Dinsel unvanların kullanılmasına son verilerek de dolaylı olarak Laiklik ilkesinin
gelişmesi sağlanmıştır.
✎ 24 Kasım 1934’te kabul edilen bir kanunla Mustafa Kemal’e “ATATÜRK” soyadı ve-
rilmiş, 17 Aralık 1934’de çıkarılan bir yasayla da “ATATÜRK” soyadının bir başkası
tarafından kullanılması yasaklanmıştır.
4. Atatürk Dönemi’nde;
I.
Şapka Kanunu’nun kabul edilmesi,
II. Tekke, türbe ve zâviyelerin kapatılması,
 Mustafa Kemal’e “Atatürk” soyadının verilmesinin, 26 Eylül 1934’teki Dil Bayramı
münasebetiyle dönemin Türk Dil Tetkik Cemiyeti (TDK) Başkanı Saffet Arıkan tarafından önerildiği bilinmektedir.
 Soyadı Kanunu’ndan sonra Mustafa Kemal’in yakın çevresindekiler, bizzat O’ndan
soyadı almak istemişlerdir. Örneğin Saffet Bey’e “Arıkan”, Ali Fethi Bey’e “Okyar”,
Salih Bey’e “Bozok”, manevî kızı Sabiha Hanım’a “Gökçen”, sağlık alanında yaptığı hizmetler nedeniyle Refik Bey’e “Saydam” soyadlarını Atatürk vermiştir.
III. Soyadı Kanunu’nun kabul edilmesi
gelişmelerinden hangileri resmî işlemlerde kolaylık sağlamıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
1-E
2-E
C) Yalnız III
E) II ve III
3-D
4-C
~ 283 ~
“Atatürk İnkılâpları”
KPSS / Tarihin Pusulası
VI. EKONOMİ ALANINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR
✎ Yeni Türk devletinin Kurtuluş Savaşı’nda sonra öncelik verdiği konuların başında
ekonomik kalkınma gelmektedir. Nitekim bu konuya ilişkin Atatürk, “Siyasî, askerî
zaferler ne kadar büyük olurlarsa olsunlar, ekonomik zaferlerle taçlandırılmazlarsa
meydana gelen zaferler devam edemez, az zamanda söner.” demiştir.
✎ Bu ilke doğrultusunda Millî Mücadele’nin kazanılmasından sonra ekonomik alanda
kalkınma için pek çok inkılâp gerçekleştirilmiştir. Bu inkılâplarla;
Aşağıdakilerden hangisinin Mustafa Kemal'in bu görüşü doğrultusunda gerçekleştirildiği savunulamaz?
A) Kapitülasyonların kaldırılması
 Ekonominin bağımsızlığını sağlamak
B) Tevhid-i Tedrisat Kanunu'nun kabulü
 Ülkede sanayinin kurulmasını sağlamak
 Millî Ekonomi ilkesini hayata geçirmek
1. Mustafa Kemal, İzmir İktisat Kongresi'nde;
“Askerî ve siyasî zaferlerimizi iktisadî zaferlerle taçlandırmadıkça tam bağımsızlık kazanılamaz.” demiştir.
C) Demiryollarının millîleştirilmesi
amaçlanmıştır.
D) Teşvik-i Sanayi Kanunu'nun çıkarılması
E) Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı'nın hazırlanması
 Yabancıların elindeki işletmeleri millîleştirmek
 Özel sektörü güçlendirerek ekonomiyi kalkındırmak
✎ Bu hedefleri gerçekleştirmek, Millî Ekonomiyi oluşturmak ve ekonomik hedefleri
belirlemek için 17 Şubat 1923’te İzmir İktisat Kongresi düzenlenmiştir.
2. İzmir İktisat Kongresi’nin İzmir’de toplanmasında İzmir’in,
1) İzmir İktisat Kongresi (17 Şubat 1923)
✎ Kongrenin temel amacı, Türkiye’nin ekonomik kalkınmadaki hedeflerini, izleyeceği
plânı ve Millî (Bağımsız) Ekonominin temel ilkelerini saptamaktır.
✎ Kongrenin başkanlığını Kâzım Karabekir yapmıştır.
Batı Anadolu’da yer alması,
II. Türkiye’nin en önemli ihracat limanlarından biri olması,
III. Kurtuluş Savaşı’nın bittiği yer olması
✎ Kongre yeri olarak İzmir’in seçilmesinde İzmir’in;
özelliklerinden hangilerinin etkili olduğu
savunulamaz?
 Türkiye’nin en önemli ihracat limanlarından biri olması
 Türkiye’nin en önemli ticaret merkezlerinden biri olması
I.
A) Yalnız I
etkili olmuştur.
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
 Kurtuluş Savaşı’nın noktalandığı yer olması
✎ Kongreye; çiftçi, sanayici, tüccar ve işçi kesimin temsilcilerinden toplam 1135 kişi
katılmıştır. Katılımın, ekonominin her alanından olması kongrenin halkçı yönünü
ortaya koymaktadır.
✎ Kongrede “Millî Ekonomi” ilkesi benimsenmiş ve Misak-ı İktisadî (Ekonomi Andı)
kararları kabul edilmiştir. Misâk-ı İktisadî ile “ekonomik kalkınmanın ulusal bağımsızlığımızın içinde kendi kaynaklarımızla gerçekleştirileceği” belirtilmiştir. Kongrede
alınan kararlar doğrultusunda tarım, ticaret ve sanayi alanlarında da çok önemli
çalışmalar yapılmıştır.
2) Misâk-ı İktisadî Kararları
 Hammaddesi yurt içinde bulunan sanayi dalları kurulmalıdır.
3. 17 Şubat 1923’te çiftçi, sanayici, tüccar
ve işçi kesiminin temsilcilerinden toplam
1135 kişinin katıldığı ve “Millî Ekonomi”
kararlarının alındığı İzmir İktisat Kongresi’nin başkanlığını aşağıdakilerden hangisi yapmıştır?
A) İsmet İnönü
B) Mustafa Kemal
C) Kâzım Karabekir
D) Refet Bele
E) Mahmut Esat Bozkurt
 Yerli sanayinin gelişmesi için gümrüklerde önlemler alınmalıdır.
 Yabancı tekellerinden kaçınılmalıdır.
 Demiryolu yapımına önem verilmelidir.
 Sanayinin gelişimi için “Özel Sektör” desteklenmelidir.
 Ticaretin gelişmesi için bir banka kurulmalıdır.
4. Aşağıdakilerden hangisi Misâk-ı İktisadî
Kararları’ndan biri değildir?
 Vergi sisteminde değişiklikler yapılmalı, aşar vergisi kaldırılmalıdır.
A) Yerli sanayinin gelişmesi için gümrüklerde önlemler alınmalıdır.
 İşçilere sendika ve grev hakkı tanınmalıdır.
B) Demiryolu yapımına önem verilmelidir.
 Kabotaj hakkımız kullanılmalıdır.
C) Yabancı tekellerinden kaçınılmalıdır.
 Küçük imalâttan hızlı bir şekilde fabrikalara geçilmelidir.
D) Sanayinin gelişimi için özel sektör desteklenmelidir.
 Anonim şirketlerin kurulması kolaylaştırılmalıdır.
E) Tüm kurumlar devletleştirilmelidir.
 İzmir İktisat Kongresi’nde ilk kez harf inkılâbının yapılması gündeme gelmiş, ancak
kabul edilmemiştir. Buna rağmen kongrede “Okuma Bayramı” kabul edilmiştir.
~ 284 ~
1-B
2-A
3-C
4-E
KPSS / Tarihin Pusulası
“Atatürk İnkılâpları”
✎ İzmir İktisat Kongresi doğrultusunda;
 1924’te Türkiye İş Bankası kurulmuştur.
 1925’te Ticaret ve Sanayi Odaları Kanunu çıkarılmıştır.
 9 Aralık 1925’te Yerli Kumaştan Elbise Giyilmesine Dair Kanun çıkarılmıştır. Bu
kanunla; dışa bağımlılığın azaltılması, yerli üretimin desteklenmesi ve sanayileşmenin çabuklaştırılması durumlarına az da olsa katkı sağlamıştır.
 1927’de Teşvik-i Sanayi Kanunu çıkarılmıştır.
1. İzmir İktisat Kongresi doğrultusunda 9 Aralık 1925’te Yerli Kumaştan Elbise Giyilmesine Dair Kanun çıkarılmıştır.
Bu kanunla;
I.
dışa bağımlılığın azaltılması,
II. yerli üretimin desteklenmesi,
III. özel sektörün engellenmesi
VII. TARIM ALANINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR
amaçlarından hangilerinin gözetildiği savunulabilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
✎ Ekoniminin temeli olan tarım alanında düzenleme yapılarak köylünün durumunun
düzeltilmesi gerekli görülmüş ve Köycülük Siyaseti uygulanmıştır. Buna göre; köylü
ağır vergi yükünden kurtarılacak, maddî yönden desteklenecek, toprağı olmayan
köylülere toprak verilecek ve köylülerin elindeki üretim imkânları arttırılacaktır.
C) Yalnız III
E) II ve III
2. Atatürk’ün “Türkiye’nin gerçek sahibi ve
efendisi gerçek üretici olan köylüdür. O halde herkesten daha çok refah, mutluluk ve
zenginliğe lâyık olan köylüdür” sözü ile
aşağıdaki inkılâplardan hangisi arasında
bir bağlantı olduğu savunulabilir?
A) Kabotaj Kanunu’nun çıkarılması
B) İş Bankası’nın açılması
C) Aşar vergisinin kaldırılması
1) Tarım Sektörünü Destekleyen Bankalar
D) Teşvik-i Sanayi Kanunu’nun çıkarılması
✎ 1924’te Manisa-Akhisar’da Türkiye Tütüncüler Bankası kurulmuştur.
E) I. Beş Yıllık Kalkınma Plânı’nın hazırlanması
✎ Osmanlı Devleti döneminde (1888) açılan Ziraat Bankası geliştirilmiş, sermaye ve
şube miktarı ile imkânları artırılmıştır.
 DİKKAT!... Ziraat Bankası Atatürk döneminde açılmamıştır. Bu, ÖSYM’nin adayları
çelişkiye düşürmek amacıyla üzerinde sıkça durduğu bir konudur.
2) Tarım Sektörüyle İlgili Diğer Çalışmalar
✎ 1925’te aşar vergisi kaldırılmış, yerine daha az miktarda arazi vergisi getirilmiştir.
Böylece köylünün üzerindeki ağır vergi yükü ortadan kaldırılmıştır.
✎ 1925’te yabancıların elindeki “tütün işletme hakkı” satın alınarak Tütün Reji İdare-
si’ne son verilmiştir.
✎ 1925’te bilimsel tarım metotlarını ve modern tarım aletlerinin öğrenilmesini sağ-
3. Aşağıdakilerden hangisi Atatürk Dönemi
tarım sektöründe yapılan çalışmalardan
biri değildir?
A) Ziraat Bankası’nın kurulması
B) Toprak Mahsulleri Ofisi’nin açılması
C) Fiskobirlik’in kurulması
D) Tütüncüler Bankası’nın kurulması
E) Aşar vergisinin kaldırılması
lamak amacıyla Atatürk Orman Çiftliği açılmıştır.
✎ 1925’te ilk tohum ıslah istasyonu “Islah-ı Buzr” adıyla Eskişehir’de açılmıştır.
✎ 1928’de çiftçinin kredi, makine, tohumluk ürün vb. ihtiyaçlarının daha ucuza kar-
şılanması amacıyla Tarım Kredi Kooperatifleri kurulmuştur.
✎ 1929’da topraksız köylüye toprak dağıtılmasını öngören Toprak Reformu Kanunu
çıkarılmışsa da istenilen başarı elde edilememiştir.
✎ 1932’de çiftçinin ihtiyaçlarını karşılamak için Ziraî Donatım Kurumu açılmıştır.
4. Atatürk Dönemi’nde çiftçinin kredi, makine, tohumluk ürün vb. ihtiyaçlarının daha ucuza karşılanması amacıyla 1928’de
kurulan kurum aşağıdakilerden hangisidir?
✎ 1933’te bu alanda uzman yetiştirmek için Yüksek Ziraat Enstitüsü kurulmuştur.
A) Fiskobirlik
✎ 1937’de günümüz Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü’nün temelini oluşturan Zi-
B) Toprak Mahsulleri Ofisi
raat Kombinaları açılmıştır.
✎ 1937’de Urfa'da Ceylanpınar Devlet Üretme Çiftliği açılmıştır.
C) Yüksek Ziraat Enstitüsü
D) Ziraî Donatım Kurumu
E) Tarım Kredi Kooperatifleri
✎ 1938’de Giresun'da fındık tarımına yönelik Fiskobirlik kurulmuştur.
✎ 1938’de sermayesi devlete ait olan Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) açılmıştır.
1-D
2-C
3-A
4-E
~ 285 ~
“Atatürk İnkılâpları”
KPSS / Tarihin Pusulası
VIII. TİCARET ALANINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR
1) Ticaret Sektörünü Destekleyen Bankalar
✎ 26 Ağustos 1924’te Atatürk’ün girişimiyle Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk özel bankası
1. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk ulusal ticaret
bankası aşağıdakilerden hangisidir?
A) İş Bankası
olan İş Bankası kurulmuştur. İlk ulusal ticaret bankası olan İş Bankası’nın açılması
ile, özel sektöre kredi desteği sağlama ve ticareti canlandırma hedeflenmiştir.
B) Şekerbank
C) Denizbank
D) Merkez Bankası
 İş Bankası’nın ilk genel müdürü Celâl Bayar’dır. Atatürk, Kurtuluş Savaşı’nda Türk
E) Sümerbank
halkının ihtiyaçları için Hindistan Müslümanlarının gönderdiği 250.000 TL’lik para
yardımını, bankanın ilk sermayesi olarak bu kuruma bağışlamıştır.
 İş Bankası 1927 yılında İtibar-ı Millî Bankası ile birleşmiş, 1928 yılında Türkiye’de ilk
kumbara uygulamasını başlatmış ve 1932’de de ilk kez yurt dışında şube açmıştır.
✎ 1927’de Eskişehir Bankası (Esbank) kurulmuştur.
2. Atatürk döneminde esnaf ve sanatkârın
kredi ihtiyacını karşılamak için 1933’te
kurulan, ancak kaynak yetersizliği nedeniyle 1938 yılında faaliyete geçebilen kamu bankası aşağıdakilerden hangisidir?
A) Etibank
✎ 1928’de Egebank İzmir’de yöresel bir banka olarak kurulmuştur.
B) Sümerbank
✎ 1930’da Merkez Bankası kurulmuş, 3 Ekim 1931’de faaliyete başlamıştır. Merkez
C) Halk Bankası
D) İş Bankası
Bankası’nın açılmasındaki temel amaç; Türk parasını düzenlemek ve korumaktır.
“Millî Para Politikası”nı izleyen Merkez Bankası, ulusal bankalara destek olmuş ve
daha önce Osmanlı Bankası’na ait olan “kâğıt para çıkartma” yetkisini üstlenmiştir.
 Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası’nın bastığı ilk banknot 5 TL’dir.
✎ 1933’te esnaf ve sanatkârın kredi ihtiyacını karşılamak için Halk Bankası kurulmuş-
E) Emlâk ve Eytam Bankası
3. Aşağıdakilerden hangisi Atatürk Dönemi
ticaret sektöründe yapılan çalışmalardan
biri değildir?
A) İş Bankası’nın kurulması
tur. Bir kamu bankası olan Halk Bankası, kaynak yetersizliği nedeniyle ancak 1938
yılında faaliyete geçebilmiştir.
B) Liman İşleri İnhisarı’nın kurulması
C) Merkez Bankası’nın kurulması
✎ 1933’te Zonguldak Yatırım Bankası kurulmuştur.
D) Kabotaj Kanunu’nun çıkarılması
✎ 1933’te Kayseri Millî İktisat Bankası kurulmuştur.
E) Ziraî Donatım Kurumu’nun kurulması
✎ 1933’te yerel yönetimlere (belediye) finans yardımı için İller Bankası kurulmuştur.
✎ 1937’de deniz ticaretini ve filoları desteklemek amacıyla Denizbank kurulmuştur.
4.
I.
2) Ticaret Sektörüyle İlgili Diğer Çalışmalar
Yabancıların Türk karasularında ticaret
yapmasının yasak olması,
II. Yabancı gemilerin ticaret amaçlı olarak
Boğazlardan serbestçe geçebilmesi,
✎ 1923 Lozan Barış Antlaşması ile kapitülasyonlar kaldırılmış ve ekonomik bağımsız✎ 1924’te Gölcük’te ilk tersane ünitesi kurulmuştur.
III. Yabancı ticaret gemilerinin Türkiye’deki
nehir ve göllerde bulunmasının yasak
olması
✎ Ticareti geliştirmek için karayolu ve demiryolu yapımına hız verilmiştir.
Yukarıdakilerden hangileri Kabotaj Kanunu’nun kapsamında yer almaz?
✎ Yabancılara ait demiryolları ve ticaret işletmeleri satın alınmıştır.
A) Yalnız I
lık yolunda çok önemli bir adım atmıştır.
✎ 1925’te İstanbul'da Liman İşleri İnhisarı (Tekeli) kurulmuştur.
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) I, II ve III
✎ 1 Temmuz 1926’da kabul edilen Kabotaj Kanunu ile karasularımızda yolcu ve yük
taşıma hakkı ile önemli limanların işletme hakkı sadece Türk gemicilere verilmiştir.
Bu kanunla kapitülasyonların izi tamamen silinmiş ve ticaret filoları gelişmiştir.
5.
 Kapitülasyonların kaldırılması
 DİKKAT!...
Değerli adaylar, KPSS’ye yönelik bazı test ve konu anlatımlı kitaplarda Kabotaj
Kanunu’nun çıkarılmasında Bozkurt-Lotus Olayı’nın hızlandırıcı etkisi olduğu şeklinde birtakım yanlış bilgiler yer almaktadır. Burada dikkat edilmesi gereken konu, Bozkurt-Lotus Olayı’nın Kabotaj Kanunu’ndan sonra, 2 Ağustos 1926’da yaşanmış olmasıdır. Bu yüzden Kabotaj Kanunu’nun çıkarılmasında Bozkurt-Lotus
Olayı’nın hızlandırıcı etkisinden söz edilemez.
Öte yandan Bozkurt-Lotus Olayı, Kabotaj Kanunu’nun çıkarılmasının ne derece
haklı olduğunu ortaya koyması bakımından önemli bir yere sahiptir.
~ 286 ~
 Kabotaj Kanunu’nun kabul edilmesi
Yukarıdaki gelişmelerin aşağıdaki ilkelerden hangisi doğrultusunda gerçekleştirildiği savunulabilir?
B) Halkçılık
A) Laiklik
D) Milliyetçilik
1-A
2-C
3-E
C) Devletçilik
E) İnkılâpçılık
4-B
5-D
KPSS / Tarihin Pusulası
“Atatürk İnkılâpları”
✎ 1927’de Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kâğıt parası tedavüle çıkarılmıştır.
1. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kâğıt parası
aşağıdaki yılların hangisinde tedavüle çıkarılmıştır?
A) 1924
B) 1927
D) 1932
C) 1930
E) 1935
✎ 1929’da yerli tüccarı korumak için “Gümrük Tarife Kanunu” değiştirilmiş ve ilk kez
gümrük tarifeleri artırılmıştır.
✎ 1929’da Deniz Ticaret Kanunu kabul edilmiştir.
✎ 1930’da Merkez Bankası’nın açılmasına bağlı olarak Türk Parasını Koruma Kanunu
çıkartılmış, böylece Türk parasının değeri korunmaya çalışılmıştır.
2. Türkiye Cumhuriyeti, gümrük tarifelerini
ilk kez aşağıdaki yılların hangisinde artırmıştır?
A) 1925
✎ 1936’da İzmir Enternasyonal Fuarı açılmıştır.
IX. SANAYİ ALANINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR
✎ Atatürk döneminde, ekonomik kalkınma amaçlı sanayileşmeye son derece önem
verilmiştir. Bu sektörü desteklemek için bankalar kurulmuş, pek çok sanayi dalında
fabrikalar açılmıştır.
B) 1927
D) 1934
C) 1929
E) 1945
3. Atatürk Dönemi’nde, başta tekstil olmak
üzere ayakkabı ve kâğıt üretimiyle ilgili
fabrikaları da bünyesinde toplayan, Türkiye’nin ilk kamu yatırım bankası aşağıdakilerden hangisidir?
A) Sümerbank
1) Sanayi Sektörünü Destekleyen Bankalar
✎ 1925’te Sanayi ve Maadin Bankası kurulmuştur. Bu bankayla, Osmanlı’dan kalan
kaynakları ve sermayesi tükenmiş tesislerin üretime başlaması amaçlanmıştır.
B) Türkiye İş Bankası
C) Halk Bankası
D) Etibank
E) Sanayi ve Maadin Bankası
✎ 1926’da inşaat sanayini desteklemek ve konut kredisi sağlamak amacıyla Emlâk ve
Eytam Bankası kurulmuştur.
✎ 1932’de Türkiye Sanayi Kredi Bankası kurulmuştur. Bu bankayla, büyük-küçük her
türlü sanayi sektörüne ucuz kredi sağlanması amaçlanmıştır.
✎ 1933’te Sanayi ve Maadin Bankası’nın yerine Sümerbank kurulmuştur. İlk büyük
kompleksi Adana’da açılan Sümerbank, başta tekstil olmak üzere ayakkabı ve kâğıt
üretimiyle ilgili fabrikaları da bünyesinde toplamıştır.
 Sümerbank, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kamu yatırım bankasıdır.
✎ 1935’te madenlerin işletilmesi için Etibank kurulmuştur. Bu bankayla; maden kay-
naklarının üretilmesi, pazarlanması, santrallerin inşası, elektrik enerjisi üretimi gibi
kalkınmada ekonomik alt yapının oluşturulması amaçlanmıştır.
4. Atatürk Dönemi’nde, maden kaynaklarının üretilmesi, pazarlanması, santrallerin
inşası, elektrik enerjisi üretimi gibi, kalkınmada ekonomik alt yapının oluşturulması amacıyla kurulan banka aşağıdakilerden hangisidir?
A) Denizbank
B) Etibank
C) Halk Bankası
D) Sanayi ve Maadin Bankası
E) Sümerbank
2) Sanayi Sektörüyle İlgili Diğer Çalışmalar
✎ 1926’da ilk şeker fabrikası olan Alpullu (Kırıkkale) Şeker Fabrikası açılmıştır.
✎ 1926’da Türkiye’nin ilk özel fabrikası olan Uşak Şeker Fabrikası açılmıştır.
✎ 1926’da İstanbul'da inşaat demiri üreten ilk haddehane (imalathane) açılmıştır.
✎ 1926’da Bakırköy Çimento Fabrikası kurulmuştur.
✎ 1926’da Kayseri Uçak Fabrikası açılmıştır. (1950'li yıllarda kapatılana dek bu fabri-
kada toplam 112 savaş uçağı üretilmiştir!)
✎ 1926’da Eskişehir Uçak Bakım İşletmesi açılmıştır.
5. Aşağıdakilerden hangisi, Atatürk Dönemi’nde açılan fabrikalardan biri değildir?
A) Kayseri Uçak Fabrikası
B) Bursa Dokumacılık Fabrikası
C) Uşak Şeker Fabrikası
D) Bakırköy Çimento Fabrikası
E) Eskişehir Uçak Motoru Fabrikası
✎ 1927’de Bünyan (Kayseri) Dokuma Fabrikası hizmete girmiştir.
✎ 1927’de Bursa Dokumacılık Fabrikası açılmıştır.
1-B
2-C
3-A
4-B
5-E
~ 287 ~
“Atatürk İnkılâpları”
KPSS / Tarihin Pusulası
✎ 28 Mayıs 1927’de Teşvik-i Sanayi (Sanayiyi Özendirme) Kanunu kabul edilmiş ve
özel girişimcilere bazı avantajlar sağlanmıştır.
✎ Bu kanun kapsamında yatırımcılara şu olanaklar sağlanmıştır:
1.
I.
 Belediye sınırları dışında kurulan işletmelere arazinin ücretsiz sağlanması,
aşar vergisinin kaldırılması,
II. ithal malzemelere gümrük muafiyeti
getirilmesi,
 Malzemelerin demir yolları ve deniz yollarında % 30 indirimle taşınması
III. belediye sınırları dışında kurulan işletmelere arazinin ücretsiz sağlanması
Yukarıdakilerden hangileri 1927 Teşvik-i
Sanayi Kanunu’nun yatırımcılara sağladığı olanaklar arasında gösterilemez?
 İşletmelerde kullanılacak ithal malzemenin gümrükten muaf olması
✎ Teşvik-i Sanayi Kanunu, sağlanan bu imkânlara rağmen başarısız olmuştur. Bunun
başlıca sebepleri; yeterli sermayenin olmaması, yeterli bilgi, teknik eleman ve
tecrübenin olmaması ve 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı’nın olumsuz etkisidir.
A) Yalnız I
✎ 1928’de Ankara Çimento Fabrikası açılmıştır.
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
✎ 1928’de Gaziantep'te Mensucat (Tekstil) Fabrikası işletmeye açılmıştır.
✎ 1928’de İstanbul Bomonti (Şişli)'de Türk Mensucat Fabrikası hizmete girmiştir.
✎ 1928’de Kırıkkale’de Mermi Fabrikası açılmıştır.
✎ 1929’da Ayancık Kereste Fabrikası açılmıştır.
2. 1927 Teşvik-i Sanayi Kanunu’nun amacına ulaşamamasında;
yeterli bilgi, teknik eleman ve tecrübenin olmaması,
✎ 1929’da Paşabahçe Rakı ve İspirto Fabrikası hizmete girmiştir.
I.
✎ 1930’da Mecidiyeköy Likör ve Kanyak Fabrikası açılmıştır.
II. ithalatın piyasadaki payının artması,
✎ 1930-1938 yılları arasında ekonomide olan “Devletçilik” modeline geçilmiştir. Bu
III. 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı’nın
olumsuz etkileri
ekonomi modeliyle büyük sanayi yatırımları devlet eliyle gerçekleştirilmiştir.
durumlarından hangilerinin etkili olduğu
savunulamaz?
✎ 1932’de Diyarbakır Tekel Rakı Fabrikası işletmeye açılmıştır.
A) Yalnız I
✎ 1933’te Eskişehir Şeker Fabrikası açılmıştır.
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) I, II ve III
✎ 1933’te özel sektörün sanayi alanında yatırım gerçekleştirememesi üzerine, devlet
sanayileşme işini kendi üzerine almış ve I. Beş Yıllık Sanayi Plânı hazırlanmıştır.
 Bu plânın hazırlanmasında ilk dış kredi ve teknik yardım Sovyet Rusya’dan almıştır.
✎ 1934’te yürürlüğe giren I. Beş Yıllık Sanayi Plânı’nı uygulama görevi Sümerbank’a
verilmiştir. Uygulamaya konulan bu plânla 1934-1938 yılları arasında önemli sanayi
işletmeleri kurulmuştur. Sayısı çok fazla olan bu işletmelerin bazıları şunlardır:
3. Atatürk Dönemi’nde, Sovyet Rusya’nın
kredi ve teknik yardımlarıyla hazırlanan I.
Beş Yıllık Kalkınma Plânı’nı uygulama
görevi aşağıdaki bankalardan hangisine
verilmiştir?
B) Halk Bankası
A) Etibank
✎ 1934’te Bursa'da ilk Süttozu Fabrikası açılmıştır.
C) Merkez Bankası
✎ 1934’te Sümerbank Bakırköy Bez Fabrikasının açılışı yapılmıştır.
D) Sümerbank
E) Türkiye İş Bankası
✎ 1934’te Isparta Gülyağı Fabrikası üretime başlamıştır.
✎ 1934’te Turhal (Tokat) Şeker Fabrikası açılmıştır.
✎ 1934’te Keçiborlu (Isparta) Kükürt Fabrikası üretime başlamıştır.
✎ 1935’te Paşabahçe Şişe ve Cam Fabrikası üretime başlamıştır.
✎ 1935’te Sümerbank Kayseri Dokuma Fabrikası'nın açılışı yapılmıştır.
✎ 1935’te Ankara Mamak'ta Gaz Maskesi Fabrikası açılmıştır. (Savunma Sanayii)
✎ 1936’da Sümerbank Malatya İplik ve Bez Fabrikası kurulmuştur.
4.
I.
Kırıkkale Mermi Fabrikası,
II. Paşabahçe Şişe ve Cam Fabrikası,
III. Bursa Merinos Fabrikası
Yukarıdakilerden hangileri Atatürk Dönemi’nde kurulan fabrikalar arasındadır?
A) Yalnız