Su Kirliliği

Sağlık ve Çevre
Su Kirliliği
Ana Tema
Önerilen Süre
Kazanımlar
Öğrenciye
Kazandırılacak
Beceriler
Yöntem ve Teknikler
Araç ve Gereçler
Su, insan etkinlikleri sonucunda, kullanılamayacak hâle
gelecek kadar çok kirlenebilir.
3
2-3 ders saati
•
•
•
•
Suyun kirlenme nedenlerini araştırır.
Suyu kirleten maddeleri sıralar.
Su kirliliğinin nelere yol açtığını fark eder.
Su kirliliğini önlemeye yönelik önerilerde bulunur.
Gözlem yapma, karşılaştırma, ayırt etme, çıkarımda
bulunma, eleştirel düşünme, tahminde bulunma, veri
toplama, bulguları kaydetme, tablolaştırma, yaratıcı
düşünme, sınıflama, sıralama
Anlatım, deney
Bir kuş tüyü, sıvı yağ, su, 2 bardak, 2 soğan, farklı su örnekleri,
tuz karton, boya kalemleri, Yeşil Kutu CD ve DVD’si
Giriş
Dünyadaki tatlı su kaynakları kirlilik tehdidiyle karşı karşıyadır. Su kirliliği, kimyasal gübre ya da
böcek ilaçlarının sulara karışması, sanayi atıklarının ve kanalizasyon sularının doğaya bırakılması
gibi çeşitli insan etkinlikleri sonucunda oluşur. Asit yağmurları ve çöp alanlarındaki çöplerden sızan
maddeler de su kirliliğine yol açar. Su kirliliği,
temel olarak şu üç soruna neden olur:
• Kirlilik nedeniyle sudaki oksijen miktarı,
dolayısıyla suda yaşayan canlılar azalır.
• Kirlenen sular, insanlarda sağlık sorunlarına yol
açar. Örneğin, böcek öldürücü tarım ilaçlarında
bulunan organofosfatlar ya da benzen gibi
petrol türevi kimyasal maddeler kansere; kurşun
benzeri ağır metallerse sinir sisteminde
bozukluklara neden olur.
• Rengi kötüleşen, kokan ya da zehirli bileşikler
içeren suyun niteliği zayıflar.
Su kirliliği, tüm canlıları etkileyen bir çevre sorunudur. Kirlenmiş bir su ne içilebilir, ne tarımda ne
de sanayide kullanılabilir. Kimse kirli suda yüzmek istemez. Öte yandan kirli suyun temizlenerek
yeniden eski hâline döndürülmesi çok pahalı ve zor bir süreçtir.
Etkinlikler
Suyu ne kirletiyor?
1
Dersten önce sıvı yağ ve deterjan benzeri kimyasal maddeler kullanarak bir bardağın içinde
kirli su örneği hazırlayın. İkinci bir bardağa da temiz su koyun. Derste öğrencilere
bardaklardaki suları göstererek aralarındaki farkın ne olduğunu sorun; temiz suyla kirli suyu
birbirinden ayırt etmelerini sağlayın. Ardından aşağıdaki konuları ele alın:
• Suyun kirli olduğunu nasıl anlıyoruz? (Rengine, kokusuna, tadına bakarak.)
• Hangi maddeler suyu kirletmiş olabilir? (Suyu kirletmek için içine koyduğunuz
maddelerin adlarını söyleyin.)
• Kirli su ne gibi sorunlara yol açar? (Sağlık sorunlarına, sudaki oksijenin azalmasına vb.)
Su Kirliliği
221
3
Sağlık ve Çevre
2
Öğrencilere “Giriş” bölümündeki bilgileri aktarın. Ardından bilim insanlarının suyun bazı
özelliklerini inceleyerek kirlilik nedenlerini ortaya çıkarabildiklerini söyleyin. Onlara “Suyun
Özellikleri” başlıklı bilgileri aktarın. Öğrencileri yakınınızdaki bir su kaynağının özelliklerini
araştırmaya yönlendirin. Araştırma sonuçlarının sınıfta paylaşılmasını sağlayın.
3
Öğrencilere DVD’deki “Su ve Sağlık” adlı filmi izlettirin. Su kirliliğinin insan sağlığı üzerindeki
etkileri hakkında konuşun.
Suyun kirli olduğunu nasıl anlarız?
1
2
Derse bir miktar dere, göl, yağmur ya da musluk suyu örneği getirin. Deneyin diğer
malzemeleri olan iki soğan, iki bardak, tuz ve bir miktar kürdanı da hazırlayın.
3
Bardakların içini getirdiğiniz su örneğiyle doldurun. İkinci bardağın içine bir miktar tuz
koyun. Bu bardak, kirli suyu temsil edecek. Bardakların üzerine, içlerindeki suyun niteliğini
gösteren birer etiket yapıştırın. Soğanların her birine, “artı” şekli oluşturacak şekilde ikişer
kürdan sokun. (Soğanlar kürdanlar sayesinde bardakta asılı duracak.) Kürdanların uçlarının
dışarıda kalmasına özen gösterin. Her bardağın içine birer soğan oturtun. Soğanların
köklerinin suya değmesine özen gösterin. Bardakları, içlerindeki su ve soğanlarla birlikte
doğrudan güneş ışığı almayan bir yere yerleştirin.
4
Öğrencilere “Soğan Gözlem Tablosu” başlıklı bilgi sayfasını dağıtın ve onların bu tabloyu 10
gün boyunca düzenli olarak doldurmalarını sağlayın. Öğrenciler tabloda belirtilen ölçümleri
tamamladıktan sonra sonuçlar üzerinde konuşun. Köklerin uzunluğunun ve sayısının kirlilik
ölçüsü olarak değerlendirilebileceğini anlatın. Bu deneyin, kirliliği görmenin basit bir yolu
olduğunu söyleyin. Ancak bir su örneğinin kirlilik derecesini gerçekten ölçtürmek istiyorlarsa
üniversitelerin ilgili bölümlerine ya da hıfzıssıhha merkezlerine başvurabileceklerini belirtin.
Öğrencilere birçok bitkinin kök sisteminin kirliliğe çok duyarlı olduğunu anlatın. Bu
durumun soğan kökleri için de geçerli olduğunu vurgulayın. Soğan köklerinin, kirliliğin
biyolojik göstergesi olarak kullanılabileceğini söyleyin. Bunu gözlemlemek amacıyla bir
deney yapacağınızı belirtin.
Su kirliliği başka canlılara da zarar verir
222
1
Öğrencilere su kirliliğinin yalnızca insanlara değil, başka canlılara da zarar verebileceğini
anlatın. Bunu göstermek için bir deney yapacağınızı belirtin. Deney için gerekli malzemeler
olan kuş tüyü, sıvı yağ ve suyu hazırlayın.
2
Bir bardağın içine su koyun. Kuş tüyünü bu suya batırın; bir süre beklettikten sonra çıkarın.
Öğrencilerin tüydeki değişiklikleri gözlemlemesini sağlayın. Daha sonra suyun içine birkaç
yemek kaşığı sıvı yağ ekleyin. Su ve sıvı yağı iyice karıştırın. Ardından kuş tüyünü bu
karışımın içine batırın. Öğrencilerin dikkatle gözlem yapmalarını sağlayın ve onlara şu
soruları sorun:
• Kuş tüyünü yağlı suya batırdığımızda ne oldu?
(Kuş tüyünü oluşturan küçük tüyler birbirine yapışır.)
• Gözlemlediğimiz bu durum kuş tüyünün işlevini değiştirir mi?
(Kuşun uçmasına engel olur.)
• Böyle bir durum diğer canlıları nasıl etkiler?
(Diğer canlıların da tüyleri benzer şekilde etkilenir.)
• Bu gözlemimizden nasıl bir sonuç çıkarabiliriz?
(Sudaki kirlilik, canlıların temel yaşamsal işlevlerini yerine getirmelerine engel olur.)
• Bu deneyi hangi kirlilik örneklerine benzetebiliriz? (Tanker kazalarında petrolün deniz
yüzeyine yayılıp canlıların tüylerini kaplamasına benzetebiliriz.)
Su Kirliliği
Sağlık ve Çevre
3
Öğrencileri gruplara ayırın. Gruplara karton ve boya kalemleri dağıtın. Su kirliliğini önlemek
amacıyla evde, okulda, hastanede ya da sanayide kullanılabilecek bir cihaz tasarlamalarını
isteyin. Bu cihazın çizimini kartonlara yapmalarını söyleyin. Bunun için onlara 15 dakika süre
tanıyın. Sürenin sonunda grupların cihazlarını tanıtmasını sağlayın.
3
Öğrencilere daha fazla bilgi aktarmak için CD’nin “Sağlık ve Çevre” bölümünden
yararlanabilirsiniz.
Tamamlayıcı Çalışmalar
•
Öğrencilerden kirli sulardan bulaşan hastalıklar konusunda merak ettiklerini listelemelerini
isteyin. Daha sonra bu konuda uzman olan bir sağlık görevlisini sınıfa davet edin. Sağlık
görevlisinin sunumundan sonra, öğrencilerin ona hazırladıkları soruları sormalarını sağlayın.
Öğrencilerin, aldıkları bilgiler ışığında suyla bulaşan hastalıklardan korunmak ve su kirliliğini
önlemek üzere birer slogan yazmalarını sağlayın. Ardından bu sloganları kartonlara yazdırıp
sınıfın duvarına asın.
Suyun Özellikleri
Sıcaklık: Suyun sıcaklığındaki bir artış,
sudaki balıklar, bitkiler ve bakteriler için
gereken serbest oksijen miktarının
azalmasına neden olabilir. Su
sıcaklığındaki artışların nedeni,
genellikle yakındaki bir enerji santralidir.
pH: Sanayi etkinliklerinden
kaynaklanan asit yağmurları nedeniyle
su kaynaklarının asitlik düzeyi artabilir.
Bu artış balık ölümlerine ve balıkların
yediği yumuşakça ve eklembacaklıların
sayısının azalmasına yol açabilir.
Serbest oksijen: Sudaki serbest oksijen miktarı, suda yaşayan canlıların sayısını etkiler.
Sudaki oksijenin azalması sonucu oksijen ayrışmaya başlayabilir ve su kullanılamayacak
hâle gelir.
Fosfor içeriği: Yapay gübreler ve kanalizasyonlardan gelen deterjan benzeri
maddelerin etkisiyle sudaki fosfor miktarı artabilir. Suda yüksek miktarda fosfor
bulunması, bitkilerin, özellikle de su yosunlarının aşırı çoğalmasına yol açabilir.
Suyun yüzeyi tümüyle bu canlılarla örtülür. Sonuç olarak sudaki oksijen miktarı azalır
ve kullanılamayacak hâle gelir.
Azot içeriği: Azot içeren kimyasal maddelerin suya karışması, yapay gübreler ve
kanalizasyon yoluyla gerçekleşir. Bu maddelerin bazıları (amonyak gibi) insan bedenine
zararlıdır. İçme sularında azot bileşiklerinin miktarının yüksek olması küçük çocuklarda
“methemoglobinemi” adlı bir hastalığa yol açabilir. Ayrıca azot bileşiklerinin kansere
neden olduğu da biliniyor.
Sertlik: Suyun sertliği, serbest magnezyum ve kalsiyumun sudaki miktarına göre
belirlenir. Kalsiyum belli bir miktarda alındığında yararlıdır. Ancak çok sert su içmek
böbrek taşlarına yol açabilir. Çok sert sular yalnızca evde değil sanayide kullanılmaya
da uygun değildir. Çünkü içerdiği kireç makinelere zarar verebilir.
Su Kirliliği
223
Öğrenci bilgi sayfası
Sağlık ve Çevre
Soğan Gözlem Tablosu
Gün
Sayısı
1. Gün
2. Gün
3. Gün
4. Gün
5. Gün
6. Gün
7. Gün
8. Gün
9. Gün
10. Gün
224
Soğanın Konulduğu
Su Kaynağı
Temiz Su
Kirli Su
Temiz Su
Kirli Su
Temiz Su
Kirli Su
Temiz Su
Kirli Su
Temiz Su
Kirli Su
Temiz Su
Kirli Su
Temiz Su
Kirli Su
Temiz Su
Kirli Su
Temiz Su
Kirli Su
Temiz Su
Kirli Su
Yeni Kök
Sayısı
Ortalama Kök
Uzunluğu
Gözlemler