özel sektör linyit sahalarının değerlendirilmesi

ÖZEL SEKTÖR LİNYİT
SAHALARININ
DEĞERLENDİRİLMESİ
KÖMÜRDER
KÖMÜR ÜRETİCİLERİ DERNEĞİ
19.06.2017
KÖMÜR ÜRETİCİLERİ DERNEĞİ
GİRİŞ:
6719 sayılı Kanunun 22.maddesi ile 6446 sayılı Kanunun 18. maddesine eklenen fıkra ile; EÜAŞ ile bağlı
ortaklıklarına ait varlıkların yerli kömüre dayalı elektrik üretim tesisi kurulması amacıyla
özelleştirilmesinin talep edilmesi hâlinde, kurulacak elektrik üretim tesisinde üretilecek elektrik
enerjisinin satışına ilişkin olarak, ihale üzerinde kalan teklif sahibi veya bağlı ortaklık ile TETAŞ veya EÜAŞ
arasında ihale sonucu belirlenen elektrik enerjisi satış fiyatı üzerinden, Elektrik Satış Anlaşması imzalanır.
Yapılan düzenleme EÜAŞ’a ait sahaları kapsamakla birlikte özel sektörün elinde bulunan sahalar için söz
konusu düzenleme geçerli olmamaktadır.
Bilindiği üzere 6446 sayılı Kanunun 1.maddesinde öngörülen piyasa liberal bir piyasa olup özel sektör
yatırımlarının ve rekabetin artırılması amacını taşımaktadır. Diğer taraftan bir kaynak desteklendiğinde
bu kaynağın özel veya kamu sektörünün elinde olmasının farkının bulunmaması genel teşvik kuralıdır.
Linyit ve taş kömürü sahalarının bir an önce ekonomiye kazandırılmasının ülkemiz için enerji ithalatı
kaynaklı ödemeler dengesi açığının son bulması, arz güvenliğinin sağlanması, istihdamın artırılması,
elektrik fiyatlarının orta ve uzun dönemde düşülerek sanayiye uygun maliyetli enerji kullanılmasının
sağlanması, maden ve santral yatırımlarında yan sanayinin kullanımı ve gelişimi açılarından hayati önem
taşıdığı bir gerçektir.
Enerji talebinin ve fiyatlarının sürekli yükselmesi Türkiye’nin giderek artan enerji ihtiyacının daha büyük
bölümünün yerli kaynaklarla karşılanmasını zorunlu kılmaktadır. Diğer taraftan sistemin termik güç
ihtiyacının hem eskiyen santraller hem de yükselen talep nedenleri ile giderek artması linyit ve taş
kömürü rezervlerinin gün geçmeden değerlendirilmesi yönünde baskı yapmaktadır.
Özel sektörün özellikle de yabancı yatırımcıların yatırım kriterlerinde en önemli beklentileri kamu ve yerel
özel sektör lehine ayrımcılık yapılmaması ve finanse edilebilir modellerle projelerin gerçekleştirilmesidir.
Linyit ve taş kömürü yakıtlı elektrik enerjisi projelerinin gerçekleştirilmesinde en önemli unsur, diğer
projelerde (nükleer enerji projeleri, yenilenebilir enerji projeleri) olduğu gibi belli bir süre için alım
garantisinin verilmesidir. Linyit ve taş kömürü kaynaklı projelerin başka türlü finansmanı söz konusu
olmadığından kamu yatırımlarının yanı sıra benzer özel sektör projelerinde de alım garantisi verilerek
ayrımcılık yapılmadığı yerli ve yabancı özel sektöre gösterilmelidir. Tüm dünyada da bu tür projelerin
hayata geçirilmesi piyasa mekanizması dışında modellerle yapılmıştır. Zira projelerin gerçekleşmesi ile
yaratılan toplam makro katma değer verilen teşviklerin üzerindedir.
Türkiye elektrik piyasasında hidrolik santrallerin su gelirlerinin düzensiz olması, yenilenebilir enerji
kaynaklarının yüklerinin stabil olmaması, mevcut linyit santrallerinin yaşlı olması ve emre amade
kapasitelerinin sürekli düşmesi, nükleer santral yapımının uzun süre gerektirmesi, yaz ve kış puantlarının
riskli bir hal alması, yüksek talep artışının sürmesinin beklenmesi gibi etkenlerle sistemin, gerek
günümüzde gerekse gelecek yıllarda, baz ve puant yüke cevap verebilecek santrallere ihtiyacı
bulunmaktadır. Linyit ve taş kömürü santralleri bu ihtiyaçların tamamına cevap verebilecek teknik
özelliktedir.
Bu Rapor özel sektör elinde bulunan linyit ve taş kömürü sahalarının alım garantilerinden yararlanarak
yerli yakıtlı elektrik üretim santralleri yapılması konusunda mevcut düzenlemeler çerçevesinde öneriler
içermektedir.
1
ÖZEL SEKTÖR LİNYİT SAHALARININ DEĞERLENDİRİLMESİ RAPORU
KÖMÜR ÜRETİCİLERİ DERNEĞİ
1-İNCELEMELER:
1.1.DOĞALGAZ VE İTHAL KÖMÜR SANTRALLERİ
Doğalgaz çevrim ve ithal kömür santrallerinin yakıt girdilerinin ithal ve dövize bağlı olması, kur ve fiyat
riski taşıması ve BOTAŞ’ın alım taahhüdünün de olması nedeniyle yurtiçi kaynaklar yurtdışına
aktarılmaktadır. Linyit ve taş kömürü dayalı termik santrallerde ana yakıt milli kaynaktır. Linyit ve taş
kömürüne dayalı termik santrallerde yerli yatırım malı kullanım oranı özellikle maden sahalarında ve
toplam yatırım bedelinde daha yüksektir.
Doğalgaz santrallerinde yatırımlarının makine teçhizat ağırlıklı olmaları nedeniyle istihdam edilen
personel sayısı diğer bir ifade ile yaratılan istihdam azdır. Örneklemek gerekirse bir doğalgaz çevrim
santralinde yüz kişi çalışırken aynı güçteki kömüre dayalı termik santralde maden sahası dâhil iki bin kişi
istihdam edilmektedir. Bu istihdam nedeniyle gerek bölge gerekse ülke ekonomisine büyük bir katma
değer sağlandığı bir gerçektir. Diğer taraftan kırsal kesimden kente göçü engellemesi nedeniyle kentlerde
yapılması muhtemel altyapı yatırım maliyetlerinden de tasarruf edilmiş olunmaktadır.
Kaldı ki dışa bağımlı gaz girdisi nedeniyle üretimin sürdürülememesi, enerji açığı, depolama maliyetleri,
hazine ve ülke riskleri artmaktadır. Enerji üretim bedelleri doğalgaz santrallerinde kömüre dayalı termik
santrallerinin üzerindedir. Bu durum ise sanayide girdi maliyetlerinin artması nedeniyle enflasyonist bir
baskı yaratmakta, kamu finansman dengesine ve ülke sanayinin rekabet gücüne olumsuz etkilerde
bulunmaktadır. Diğer taraftan gaz bedellerinin ülke mallarının ilgili ülkeye ihraç yerine nakit olarak
ödenmesi dış ticaret dengelerinde geri dönülmez açıklar yaratmaktadır.
Yabancı sermayenin milli kaynaklarımızı değerlendirmek üzere yatırım yapması, yaratılan katma
değerinin ülke ekonomisi içinde kalmasını sağladığı gibi işsizlik gelir dağılımı, hazine riski, düşük maliyetli
üretim, sanayinin rekabet gücü gibi kritik makro ekonomik göstergelere önemli katkıda bulunacaktır.
Ülkemizde karar verilmesi gereken temel konu, üretimin ve üretime katkı, katma değer yaratan projelerin
desteklenmesidir. Batı uygulamalarında milli kaynaklara dayalı üretim sektörleri zarar da etse
sübvansiyonlarla desteklenerek üretimin ve istihdamın sürdürülmesi politikası uygulanmış ve
uygulanmaktadır.1
Sonuç olarak doğalgaza dayalı termik santraller ülke ekonomisine katma değer, döviz tasarrufu, istihdam
ve gelir dağılımı, yerli girdi kullanımı gibi makroekonomik kriterler açısından linyit ve taş kömürü
santrallerinden daha az katkı sağladığı gibi, pahalı üretim nedeniyle sanayi sektörünün girdi maliyetini
artırarak enflasyonu, dış açık nedeniyle de ülke riskini artırma ve ulusal kaynak kullanımını engelleyici
sonuçlar doğurmaktadır.
Nitekim ETKB’nın Sayın Bakan tarafından açıklanan yeni enerji politikasında “Milli Enerji ve Maden
Politikası” vurgusu bu durumu teyit etmektedir.2
Yukarıdaki açıklamalar çerçevesinde özel sektör elindeki sahaların belli bir süre alım garantisi verilerek
elektrik üretiminde değerlendirilmesi ETKB ve Hükümet politikalarına uygunluk arz etmektedir.
1
Linyit Sahalarının Ekonomiye Kazandırılması Raporu, Cengiz Güneş 2012
2
http://www.enerji.gov.tr/tr-TR/Bakanlik-Haberleri/Milli-Enerji-Ve-Maden-Politikasi-Tanitim-Programi
2
ÖZEL SEKTÖR LİNYİT SAHALARININ DEĞERLENDİRİLMESİ RAPORU
KÖMÜR ÜRETİCİLERİ DERNEĞİ
1.2.ÖZEL SEKTÖR LİNYİT SAHALARI VE KURULU GÜCÜN EKONOMİK KATKISI:
Özel sektöre ait linyit ve taş kömürü sahaları ve termik santral yapılabilir projeler aşağıda yer almaktadır.
TABLO 1: PROJELER
TÜRKİYE YERLİ KÖMÜRE DAYALI ÖZEL SAHALARDAKİ TERMİK SANTRAL YAPILABİLİR PROJELER
İL
İLÇE
FİRMA
KURULU GÜÇ (MW)
AŞAMA
TOPLAM REZERV (TON)
KALORİ
Konya
Ilgın
Park
500
ÇED
175.300.000
2000
Çanakkale
Çan
Odaş (Çan Kömür)
330
İnşaa
47.000.000
3450
Sivas
Kangal
Soyak (Tam Enerji)
135
ÇED
60.000.000
2200
Şırnak
Silopi
Şırnak Enerji
135
ÇED
10.000.000
5500
İzmir
Kınık
Amasya Bölgesi Merzifon/Suluova
Polyak Eynez (Fina)
700
ÇED
250.000.000
3300
Yeni Çeltek+Gürmin
450
ÇED Devam
47.566.000
3041
Adıyaman
Gölbaşı
Sanko
150
ÇED
32.000.000
1450
Bursa
Osmangazi
Dosab
50
ÇED
123.993.000
3063
Zonguldak
Gelik Güneyi
Demir Madencilik
160
ÇED Devam
130.000.000
5000
Kahramanmaraş
Elbistan
Anadolu Enerji
500
ÇED Devam
1.000.000.000
1082
Denizli
Tavas
Avdan Madencilik
300
ÇED Devam
50.000.000
1800
Ankara
Çeltikçi
Çolakoğlu
300
ÇED
90.000.000
1800
Merzifon
Suluova
Suluova Enerji Üretim
(Plt)
270
ÇED ve Önlisans
başvuru
35.000.000
3500
Çanakkale
Yenice
Taşzemin
220
ÇED Devam
48.800.000
1080
Kahramanmaraş
Elbistan
Diler
135
Önlisans
190.000.000
1100
Afyon
Dinar
KLK Enerji
130
ÇED
25.000.000
1373
Manisa
Soma
Hidrogen Enerji (Kolin)
460
İnşaa
600.000.000
1905
Denizli
Kale
Yenidere Termik Enerji
250
ÇED Devam
42.000.000
2250
Muğla
Yatağan
Ant Enerji
160
ÇED
50.000.000
2482
Çanakkale
Çan
Çırpılar (İçdaş)
270
ÇED Devam
50.400.000
3000
Adana
Tufanbeyli
TEYÖ (TKİ'den
Rödovanslı)
700
ÇED
437.486.000
1200
Bartın
Amasra
Hattat Enerji (TTK'dan
Rödovanslı)
1.320
ÇED
605.929.485
5600
7.625
TOPLAM REZERV:
4.100.474.485
TOPLAM KURULU GÜÇ (MW):
Kaynak: EPDK, ÇŞB,ÇGM
Yukarıdaki Tablo’dan görüleceği üzere çeşitli aşamalarda süreci devam eden 7.625 MW gücünde
linyit ve taş kömürü santral proje stoku bulunmaktadır.
Söz konusu projeler devreye girdiğinde %10 devre dışı oranı ve 6500 saat çalışma saati ile yıllık toplam
44,6 milyar kWh elektrik üretecektir. Bu üretim ise yüzde altmış verimli doğalgaz santrallarında yılda
yaklaşık 7 milyar metreküp doğalgaz tüketiminin yapılmaması ve buna isabet eden döviz tutarından (yıllık
yaklaşık 1,404 milyar ABD Doları, santral ömrü olan otuz yılda 42 milyar ABD Doları) tasarruf anlamına
gelecektir. Sistemdeki tüm doğalgaz santrallerin yüzde altmış verimli olmadığı dikkate alındığında
tasarruf tutarı daha da yükselecektir.
3
ÖZEL SEKTÖR LİNYİT SAHALARININ DEĞERLENDİRİLMESİ RAPORU
KÖMÜR ÜRETİCİLERİ DERNEĞİ
Yatırım maliyetlerinde ana kalem makine teçhizatlar tüm santrallerde ithal kullanıldığı için mukayese
işletme maliyetleri ve bu maliyetler içinde ana kalem olan yakıt maliyeti üzerinden yapılmıştır. Zira makro
ekonomik katkı ithalat edilen doğalgazın ikamesi olan yerli yakıt kullanılarak elektrik üretimi nedeniyle
ithalattan yapılan tasarruf ve döviz talebindeki azalmadır. Kaldı ki kömür santral yatırım maliyetleri
doğalgaz santral yatırım maliyetlerine yaklaşmıştır. Yatırım maliyetlerinde linyit ve taş kömürü (maden)
sahalarında yerli katkının diğer termik santrallerinden yüksek olduğu bir gerçektir.
Diğer taraftan santral projeleri dikkat edileceği üzere ülkemizin çeşitli bölgelerine dağılmış durumda
olduğundan sistem stabilitesi ve arz güvenliği açısından da katkı sağlayacaktır. Bilindiği üzere ithal kömür
ve doğalgaz santralleri açısından kuruluş yerlerinde bir kümelenme (Çanakkale, Hatay, İzmir) söz konusu
olup bu durum sistem güvenliğini tehdit ettiği gibi iletim yatırımlarını artırmaktadır.
İlk anda sağlanan döviz tasarrufunun yanı sıra istihdam artışında bulunması nedeniyle işsizlik oranının
düşürülmesi söz konusu olacaktır, zira özel sektöre ait işleyen 1.000 MW bir kömür santralında, maden
açık işletme dahil 2020 personel istihdam edilmektedir. Bu durumda 7.895 MW için on altı bin kişi
civarında personel istihdam edilecektir. Bu personelin istihdam edilmesi ile santral kuruluş yerinde
bölgesel ekonomide çarpan çoğaltan etkisi ile ek katma değer yaratılacağı da bir gerçektir, özel sektörde
yeni iş alanları yaratılarak kişi başına düşen gelirin artmasında rol oynayacaktır. Ayrıca, yatırımın
yapılacağı yörede ciddi istihdam ve gelişme sağlanacağından, proje sahasının bulunduğu yörenin yerel
yönetimlerine kaynak girdisi sağlanmış olacaktır. Özellikle ekonomik canlanma ve işsizliğin azaltılmasına
yönelik güncel politikalara katkı sağlanması açısından projeler daha da önem kazanmış bulunmaktadır.
1.3.ALIM FİYATI:
Alım fiyatı konusunda iki kriter söz konusudur. İlki TETAŞ; yükümlendiği elektrik enerjisi miktarını, mevcut
sözleşmeler kapsamında karşılayamaması durumunda yerli kömür yakıtlı elektrik üretim santrallerini
işleten şirketlerden temin eder, hükmüdür. Konu ile ilgili Bakanlar Kurulu Kararı yayınlanmış ve fiyat
olarak 2017 yılı için belirlenen 185 krş/kWh tir. (53 ABD Dolar/mWh)
İkinci kriter Çayırhan Kömür Sahası’nın tahsisinde yapılan ihale fiyatıdır. Bu ihalede gerçekleşen fiyat
MWh başına 60.4 ABD Dolarıdır.
Projeler yatırım aşamasında olduğundan ikinci kriterin uygulanması anlamlıdır, TETAŞ fiyatı işleyen
santrallerle ilgili olduğundan yatırım maliyetini içermemekte sadece işletme maliyetini yansıtmaktadır.
1.4.SÜRE:
Yatırım geri dönüş süreleri santral teknolojilerine, özgül ısı sarfiyatlarına ve finansman maliyetlerine
doğrudan bağlıdır. Örnek alınan Çayırhan İhalesi’nde 15 yıl alım garantisi söz konusudur. Özel sektör
sahalarının değerlendirilmesinde benzer ihalede yer verilen on beş yıl alım garantisinin uygulanması fiili
duruma uygun olacaktır. Bu durum özel sektör yatırımları ile kamu sahası tahsisli yatırımlar arasındaki
ayrımı da kaldıracaktır.
2.ALIM GARANTİSİ VE UYGULANACAK HÜKÜMLERİN MEVZUATTAKİ YERİ:
Teşvik uygulamalarında genel uygulamalara ek olarak 7 Eylül 2016 Tarih ve 29824 Sayılı Resmî Gazetede
yayınlanan 6745 sayılı Kanunun 80.maddesi ile proje bazlı teşviklerin uygulamasına geçilmiştir. Uygulama
4
ÖZEL SEKTÖR LİNYİT SAHALARININ DEĞERLENDİRİLMESİ RAPORU
KÖMÜR ÜRETİCİLERİ DERNEĞİ
usul ve esaslarına ilişkin Yatırımlara Proje Bazlı Devlet Yardımı Verilmesine İlişkin Bakanlar Kurulu Kararı
26 Kasım 2016 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Kanunun çıkış amacı cari işlemler açığının azaltılması, arz
güvenliğinin sağlanması ve teknolojik yatırımların yapımının gerçekleştirilmesi, yüksek katma değer
yaratan ve ihtiyaç duyulan yatırımların hızla hayata geçirilmesi olarak açıklanabilir. Bu amaçların tamamı
yerli yakıtlı santral yapımlarının gerçekleşmesi ile sağlanabilecek amaçlardır.
Yapılan düzenlemeler aşağıda açıklanacağı üzere en geniş destek tedbirlerini içermektedir.
2.1.KANUN DÜZENLEMELERİ:
6745 sayılı Kanunun 80.maddesi ile Bakanlar Kurulu; kalkınma planları ve yıllık programlarda öngörülen
hedefler doğrultusunda ülkemizin mevcut veya gelecekte ortaya çıkabilecek ihtiyaçlarını karşılama, arz
güvenliğini sağlama, dışa bağımlılığını azaltma, teknolojik dönüşümü sağlama, yenilikçi, Ar-Ge yoğun ve
katma değeri yüksek olma niteliklerine ayrı ayrı ya da birlikte sahip olan ve proje bazında Ekonomi
Bakanlığı tarafından desteklenmesine karar verilen yatırımlar için;
i)işletmeye geçtikten sonra on yıl kurumlar vergisi istisnası,
ii)Çalışanların Gelir Vergisi kesintilerinin işletmeye geçtikten itibaren on yıl süreyle terkini,
iii)İthal edilen makine ve teçhizatta gümrük vergisi muafiyeti,
iv)Yatırımın tamamlanması ve istihdam koşulunun beş yıl sağlanması koşulu ile Hazine taşınmazının talep
edilmesi hâlinde bedelsiz devredilmesi,
v)On yıla kadar sigorta primi işveren hissesinin Ekonomi Bakanlığı tarafından karşılanması,
vi)Yatırım kredisi için 10 yıla kadar faiz veya kâr payı desteği ya da hibe desteği sağlanması,
vii)Belirlenen sayıda her bir nitelikli personel için 5 yılı geçmemek üzere, asgari ücretin aylık brüt
tutarının 20 katına kadar ücret desteği verilmesi,
viii)Yatırım tutarının %49’unu geçmemek üzere ve edinilen payların 10 yıl içerisinde halka arz veya
yatırımcıya satış şartıyla yatırıma ortak olunması,
iv)Yatırım konusu ürüne, süresi ve miktarı Bakanlar Kurulunca belirlenecek alım garantisi verilmesi,
v)İzin, tahsis, ruhsat, lisans ve tesciller ile diğer kısıtlayıcı hükümler için Bakanlar Kurulu kararı ile istisna
getirilmesi,
vi)Projenin gerekli kıldığı hâllerde Bakanlar Kurulu kararı ile her türlü altyapı yatırımının yapılması,
vii)Yatırımın devir imkânı, verilebilmektedir.
Yatırımları teşvik konusunda şimdiye kadar ki en kapsamlı düzenleme olan Madde de yer alan
belirlemelere göre bu teşviklerden kısmen veya tamamen yararlanmak isteyen proje sahiplerinin
Ekonomi Bakanlığı’na müracaat etmeleri gerekmektedir.
Maddenin 6.fıkrası uyarınca uygulamaya ilişkin usul ve esasları belirlemeye Bakanlar Kurulu yetkilidir.
5
ÖZEL SEKTÖR LİNYİT SAHALARININ DEĞERLENDİRİLMESİ RAPORU
KÖMÜR ÜRETİCİLERİ DERNEĞİ
2.2.BAKANLAR KURULU KARARI
2.2.1.Amaç
Maddenin uygulama usul ve esaslarını belirleyen 2016/9495 sayılı Yatırımlara Proje Bazlı Devlet Yardımı
Verilmesine İlişkin Bakanlar Kurulu Kararı 26 Kasım 2016 Tarihli ve 29900 Sayılı Resmî Gazetede
yayınlanarak yürürlüğe girmiştir.
Karara göre amaç;
Kalkınma planları ve yıllık Programda öngörülen hedefler doğrultusunda,

Ülkemizin mevcut veya gelecekte ortaya çıkabilecek kritik ihtiyaçlarını karşılayacak,

Arz güvenliği sağlayacak,

Dışa bağımlılığı azaltacak,

Teknolojik dönüşümü gerçekleştirecek,

Yenilikçi,

AR-GE yoğun ve

Yüksek katma değerli, yatırımların proje bazlı desteklenmesi, olarak açıklanmıştır.
2.2.2.Destekler
Karar kapsamında desteklenmesi uygun bulunan yatırımlara aşağıda sayılan desteklerden uygun görülen
destek veya destekler sağlanacaktır.
6

Gümrük Vergisi Muafiyeti

KDV İstisnası

KDV İadesi

Vergi İndirimi veya İstisnası

Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteği

Gelir Vergisi Stopajı Desteği

Nitelikli Personel Desteği

Faiz veya Hibe Desteği

Sermaye Katkısı

Enerji Desteği,

Kamu Alım Garantisi
ÖZEL SEKTÖR LİNYİT SAHALARININ DEĞERLENDİRİLMESİ RAPORU
KÖMÜR ÜRETİCİLERİ DERNEĞİ

Yatırım Yeri Tahsisi

Altyapı Desteği

Kanunlarda getirilen izin, tahsis, ruhsat, lisans ve tesciller ile diğer kısıtlayıcı hükümler için istisna
getirilmesi veya yasal ve idari süreçlerde kolaylaştırıcı düzenleme yapılması.
2.2.3.Süreç
Süreci Ekonomi Bakanlığı yönetecek ve uygun projeleri Bakanlar Kurulu’na sunacaktır. Proje bazlı
yatırımlardan yararlanılmasına ilişkin süreç şu şekilde düzenlenmiştir.

Ekonomi Bakanlığı’nın 2.1.başlığında açıkladığımız amaç doğrultusunda projeyi belirleyerek
firmayı/firmaları davet etmesi,

Yatırımcı firmanın/firmaların müracaatı
Müracaat Dilekçesi
İmza Sirküleri
Proje Bilgileri
Fizibilite Raporu
Etki Analizi Raporu
Talep Edilen Destekler
Gerekçeler
Form Açıklamaları (BKK Eki)
Bakanlığın Talep Edeceği Diğer Bilgi ve Belgeler

Ekonomi Bakanlığı’nın Değerlendirmesi (Olumlu ise)

Projenin Destek Verilmek Üzere Bakanlar Kurulu’na Sunulması

Bakanlar Kurulu Destek Kararı

Teşvik Belgesinin Verilmesi

Proje İlerleme Raporlarının Sunulması (Her Yıl Ocak-Temmuz aylarında)

Tamamlama Vizesi (Heyetin ekspertiz işlemi yapması)

Yatırımın İşletmeye Geçmesi
Bakanlar Kurulu Kararı’nda yatırımın başlangıç ve bitiş tarihi belirtilir. Yatırımın ek sürede dahil destek
kararında belirtilen sürede gerçekleştirilmesi esastır.
7
ÖZEL SEKTÖR LİNYİT SAHALARININ DEĞERLENDİRİLMESİ RAPORU
KÖMÜR ÜRETİCİLERİ DERNEĞİ
Yatırımların devri Ekonomi Bakanlığı’nın iznine ve Başbakanlığın onayına tabidir. Devir halinde devralan
kalan desteklerden aynı süre ve koşularla yararlanabilmektedir.
Halka arz hariç, yatırım tamamlanmadan yapılacak hisse devirleri Ekonomi Bakanlığı’nın iznine tabidir.
Ekonomi Bakanlığı’nın değerlendirmesi olumsuz olursa firmanın talep etmesi halinde firmanın genel
teşviklerden yararlanması mümkün bulunmaktadır.
2.2.4.Değerlendirme Kriterleri
Ekonomi Bakanlığı proje bazlı teşviklerden yararlanmak isteyen firmaların projelerini şu kriterlere göre
değerlendirecektir.
•
Ülkemizin mevcut veya gelecekte ortaya çıkabilecek kritik ihtiyaçlarını karşılayabilme,
•
Üretim kapasitesi yetersiz olan ürünlerde arz güvenliğini sağlayabilme,
•
Ülkemizin teknoloji açığı olan alanlarda teknoloji kapasitesini geliştirme,
•
Dış ticaret açığı verilen alanlarda dışa bağımlılığı azaltma,
•
Yüksek katma değerli olma

Ülkemizde üretimi olmayan yeni nesil teknolojiler kullanılarak üretim yapılmasını sağlayabilme

Farklı sektörlerde ülkemize rekabet gücü kazandırabilme

Etkileşimde olduğu sektörlerde teknolojik dönüşümü hızlandırma ve bu sektörlere pozitif dışsallık
sağlayabilme

Yenilikçi ve AR-GE ye dayalı yatırım olma

Cari işlemler dengesini olumsuz etkileyen ve hammadde sıkıntısı yaşanılan sektörlerde
gerçekleştirilecek yüksek katma değerli işlenmiş ürünlerin üretimine yönelik yatırım olma

Ülkemizin hammadde potansiyelinin değerlendirilmesine olanak sağlayan entegre üretime
yönelik yatırım olma

Asgari sabit yatırım tutarının yüz milyon ABD Doları olması,
kriterleri dikkate alınacaktır.
2.2.5.Uygulama
2.2.5.1.Ekonomi Bakanlığı
Destek kararında uygun görülen desteklerin ilgili kurum ve kuruluşlar tarafından uygulanması zorunludur.
Ekonomi Bakanlığı destek kararı kapsamında uygulamaya yönelik işlemleri diğer kurum ve kuruluşlar
aracılığı ile yürütebilecektir.
Ekonomi Bakanlığı desteklerin uygulanmasını sağlama üzere uygulamaya ilişkin usul ve esaslar
belirlemeye, gerekli tedbirleri almaya, düzenlemeler yapmaya, ilgili kişi, kurum ve kuruluşlardan her türlü
8
ÖZEL SEKTÖR LİNYİT SAHALARININ DEĞERLENDİRİLMESİ RAPORU
KÖMÜR ÜRETİCİLERİ DERNEĞİ
belge ve bilgi istemeye, özel durumları inceleyip sonuçlandırmaya, görüş vermeye, mücbir sebep ve
fevkalade hal durumlarının varlığı halinde teşvik belgesi ile gerekli işlemleri yapmaya ve uygulamada
ortaya çıkacak ihtilafları çözmeye, yatırımları denetlemeye ve gerekli tedbirleri almaya yetkilidir.
Ekonomi Bakanlığı’nın “2016/9495 sayılı BKK yararlanmak için 2012/3305 sayılı BKK kapsamında teşvik
belgesi sahibi olunmaması gerekir” şeklinde bir yorumu olduğu örneklemek gerekirse bu kapsamda
İstanbul 3.Havalimanı IGA şirketinin 2012/3305 sayılı BKK kapsamında aldığı teşvik belgesini iptal ederek
(27 Kasım 2016 Tarihli ve 29901 Sayılı Resmî Gazete) 2016/ 9495 sayılı BKK na göre Proje Bazlı Teşvik için
başvuracağı ifade edilmektedir.
2016/ 9495 sayılı BKK bu tür bir düzenleme içermemektedir, diğer bir ifade ile 2012/3305 kapsamında
Teşvik Belgesi alan şirketlerin 2016/9495 sayılı BKK kapsamında verilen desteklere başvuramaması
şeklinde düzenleme yer almamaktadır, ancak Ekonomi Bakanlığı’nın uygulamayı bu şekilde yapacağı ve
2012/3305 kapsamında Teşvik Belgesi alan ve belgesi yürürlükte olan şirketlere 2016/9495 sayılı BKK’nı
uygulamayacağı ifade edilmektedir.
2.2.5.2.Diğer Kurum ve Kuruluşlar
Faiz desteği uygulamasında banka, vade tarihlerinde Bakanlığa bildirilecek faiz tutarlarının
doğruluğundan sorumludur.
Enerji desteğinde KDV hariç enerjinin temin edildiği kuruluşlar tarafından düzenlenmiş faturalarda yer
alan ve bedeli peşin ödenmiş fatura değerleri esas alınır.
Destek Kararında belirlenen nitelikli personel sayısı ve brüt ücretleri dikkate alınarak ücret desteği verilir.
Bu desteğin uygulanmasında Sosyal Güvenlik Kurumu kayıtları esas alınır.
Sermaye katkısı ilgili kararda belirtilen Kurum tarafından yapılır.
Kamu alım garantisinin ön görülmesi durumunda bu destek ilgili destek kararında belirtilen kurum veya
kuruluşlar tarafından yerine getirilir.
Altyapı desteğinin öngörüldüğü projelerde destek uygulaması ilgili destek kararında belirtilen kurum veya
kuruluşlar tarafından öncelikli olarak yerine getirilir.
İlgili destek kararında belirtilen yatırım ile ilgili izin, tahsis, ruhsat, lisans ve tescil ve benzeri konularda
istisna ve kolaylık öngörülmesi durumunda ilgili kamu kurum ve kuruluşları gerekli işlemleri yerine
getirmekten sorumludur.
Makine ve teçhizat ithalatında gümrük vergisi muafiyeti ve ithalatta alınan KDV istisnası uygulaması
Gümrük ve Ticaret Bakanlığı tarafından yapılır.
KDV istisnası desteği ile destek kararında yer alması durumunda vergi indirimi (kurumlar vergisi), vergi
istisnası, gelir vergisi stopaj desteği ve KDV iadesi desteklerinin uygulaması Maliye Bakanlığı tarafından
yapılır.
Destek kararında sigorta işveren primi desteğinin öngörülmesi durumunda destek uygulaması Sosyal
Güvenlik Kurumu Başkanlığı tarafında yapılır.
9
ÖZEL SEKTÖR LİNYİT SAHALARININ DEĞERLENDİRİLMESİ RAPORU
KÖMÜR ÜRETİCİLERİ DERNEĞİ
Yatırım yeri tahsisi Maliye Bakanlığınca belirlenecek usul ve esaslar çerçevesinde gerçekleştirilir.
Hibeden yararlanacak yatırımcıların sabit yatırım harcamaları Mayıs ve Kasım aylarında Yeminli Mali
Müşavir Raporunun Ekonomi Bakanlığına ibrazından sonra yatırımcıların hesaplarına aktırılır.
3.ÖZEL SEKTÖR LİNYİT PROJESİNİN KARAR KAPSAMINDA DEĞERLENDİRİLMESİ
3.1. Ülkemizin Mevcut veya Gelecekte Ortaya Çıkabilecek Kritik İhtiyaçlarını Karşılayabilme
Santralde kullanılacak yakıtın yerli kömür olması nedeniyle mevcutta yerli kaynakların elektrik üretiminde
payının artırılmasına ilişkin politika amaçlarını gerçekleştirecek bir projedir. Gelecekte ise ithal kömür ve
doğalgaz santrallerinin dışa bağımlı yakıt kullanması nedeniyle bu santrallerin alternatifi olan linyit
santrali doğalgazın ve ithal kömürün olumsuz akışlarından etkilenmeyecek ve ülkemizin kritik ihtiyaçlarını
hem maden hem elektrik olarak karşılayacaktır.
3.2.Üretim Kapasitesi Yetersiz Olan Ürünlerde Arz Güvenliğini Sağlayabilme
Yerli kaynaktan elektrik üretim kapasitesinin yetersiz olması ve elektrik üretiminin dışa bağımlı hale
gelmesinin sonucu olarak arz güvenliği riski milli güvenlik sorunu haline gelebilmektedir. Linyit ve taş
kömürü santral kapasitesinin artmasına imkân verecek rezervler mevcut olup yerli kömürün hem maden
olarak hem de elektrik üretiminde kullanılmasına yönelik ek kapasite sağlanarak ve üretim kapasitesi
artırılarak arz güvenliğine ve sistem kararlılığına olumlu katkıda bulunulacaktır.
3.3.Ülkemizin Teknoloji Açığı Olan Alanlarda Teknoloji Kapasitesini Geliştirme
Santrallerde kömür yakma teknolojisi olarak temiz ve ileri kömür yakma teknolojileri olarak bilinen
kömür yakma, yöntemleri kullanılarak net verim artırılmakta ve emisyonlarda (NOx, SOx, CO2 ve
partikül) düşüşler sağlanmaktadır.
3.4.Dış Ticaret Açığı Verilen Alanlarda Dışa Bağımlılığı Azaltma
Dış ticaret açığının en önemli nedenini enerji ithalatı kalemi oluşturmaktadır. Bu kalem içerisinde petrol,
doğalgaz ve ithal kömür ilk sıralarda yer almaktadır. Projenin gerçekleşmesi ile ithal kömür ve doğalgaz
faturası azalacaktır. Projelerin dış ticaret açığı verilen alanlarda dışa bağımlılığı azaltma fonksiyonu
mevcuttur.
3.5.Yüksek Katma Değerli Olma
Projeler hem maden hem santral projesini içerdiğinden ve hammaddeden nihai ürüne yönelen entegre
bir proje olduğundan yüksek katma değer yaratma potansiyeline sahiptir.
3.6.Ülkemizde Üretimi Olmayan Yeni Nesil Teknolojiler Kullanılarak Üretim Yapılmasını Sağlayabilme
Madenler yeni nesil teknoloji kullanılarak üretilecektir. Santralde kömür yakma teknolojisi olarak temiz
ve ileri kömür yakma teknolojileri olarak bilinen teknolojiler kullanılacaktır.
3.7.Farklı Sektörlerde Ülkemize Rekabet Gücü Kazandırabilme
Elektrik üretiminin yerli kaynaklardan yapılmasının bir sonucu olarak düşük fiyat uygulaması elektriği girdi
olarak kullanan tüm sektörlerde maliyetleri düşürerek rekabet avantajı sağlayacaktır.
10
ÖZEL SEKTÖR LİNYİT SAHALARININ DEĞERLENDİRİLMESİ RAPORU
KÖMÜR ÜRETİCİLERİ DERNEĞİ
3.8.Etkileşimde Olduğu Sektörlerde Teknolojik Dönüşümü Hızlandırma ve Bu Sektörlere Pozitif Dışsallık
Sağlayabilme
Santral işletmeleri maden işletmesinde teknolojik dönüşüm sağlayacaktır. Santral işletmeleri maden
işletmesinin çıktısını girdi olarak kullandığından santrale yeterli kömürün arzını sağlama açısından
madende teknolojik yatırım yapılacak ve bu durum maden işletmesine pozitif dışsallık sağlayacaktır.
Ayrıca enerji yoğun sektörlerde (demir çelik, çimento, kimya vb.) girdi maliyeti düşüşü pozitif dışsallık
sağlayacaktır.
3.9.Yenilikçi ve Ar-Ge ye Dayalı Yatırım Olma
Santralde kömür yakma teknolojisi olarak temiz ve ileri kömür yakma teknolojileri olarak bilinen
teknolojiler kullanılacaktır, yatırım safhasında üniversitelerle iş birliği yapılarak bu teknolojiye karar
verilmiştir.AR-GE konusunda üniversitelerle iş birliği yapılacaktır.
3.10.Cari İşlemler Dengesini Olumsuz Etkileyen Ve Hammadde Sıkıntısı Yaşanılan Sektörlerde
Gerçekleştirilecek Yüksek Katma Değerli İşlenmiş Ürünlerin Üretimine Yönelik Yatırım Olma
İthal kömür ve doğalgaz cari işlemler dengesini olumsuz etkileyen iki önemli kalemdir. Bu açıdan
projelerde gerçekleştirilecek kömür ve elektrik üretimi cari işlemler açığını olumlu yönde etkileyecektir.
Proje, cari işlemler dengesini olumsuz etkileyen ve hammadde sıkıntısı yaşanılan sektörlerde
gerçekleştirilecek yüksek katma değerli işlenmiş ürünlerin üretimine yönelik yatırım olma özelliği
taşımaktadır.
3.11.Ülkemizin Hammadde Potansiyelinin Değerlendirilmesine Olanak Sağlayan Entegre Üretime
Yönelik Yatırım Olma
Ülkemizde önemli bir hammadde olan linyit ve taş kömürü potansiyeli yeterince değerlendirilememiştir.
Maden ve santral işletmesi entegre bir proje olup ülkemizin hammadde potansiyelinin
değerlendirilmesine olanak sağlayan entegre üretime yönelik yatırım olma özelliğindedir.
3.12.Asgari Sabit Yatırım Tutarının Yüz Milyon ABD Doları Olması
Projelerin asgari sabit yatırım tutarları Bakanlar Kurulu Kararında belirlenen asgari tutarın üzerindedir.
4.KAPASİTE MEKANİZMASI KAPSAMINDA ALIM GARANTİSİ:
6446 sayılı Kanunun 20.maddesinin 2.fıkrası uyarınca; arz güvenliğinin temini için gerekli yedek kapasite
de dâhil olmak üzere yeterli kurulu güç kapasitesinin oluşturulması ve/veya sistem güvenliğinin temini
için güvenilir kurulu güç kapasitesinin korunması amacıyla yerli kaynaklara öncelik veren kapasite
mekanizmaları oluşturulur. Bu mekanizmalar kapsamında TEİAŞ tarafından yapılması gerekecek
ödemeler iletim tarifesi hesaplamalarında dikkate alınır. Kapasite mekanizmalarının oluşturulmasına
ilişkin usul ve esaslar Bakanlık görüşü alınarak Kurum tarafından düzenlenir.
Bu konuda henüz düzenleme yapılmadığından linyit ve taş kömürü yatırımlarının bir an önce hayata
geçmesi açısından proje bazlı teşvik kapsamında alım garantisi verilmesi uygun olacaktır.6446 sayılı
Kanunun 31.maddesinin 2.fıkrası uyarınca; Kanun kapsamında düzenlenmesi gereken ve süre
belirtilmeyen yönetmelikler, bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren altı ay içinde çıkarılır,
11
ÖZEL SEKTÖR LİNYİT SAHALARININ DEĞERLENDİRİLMESİ RAPORU
KÖMÜR ÜRETİCİLERİ DERNEĞİ
hükmüne rağmen aradan geçen dört yıla rağmen düzenleme yapılmaması yakın zamanda da bu
düzenlemenin yapılmayacağını göstermektedir. Bu durumun sonucu olarak kapasite mekanizmalarının
arz açığını giderecek düzenlemeler içermesine paralel olarak doğması muhtemel arz açığının giderilmesi
için Rapor konusu projelere alım garantisinin verilmesi kapasite mekanizması amacı ile de örtüşmektedir.
12
ÖZEL SEKTÖR LİNYİT SAHALARININ DEĞERLENDİRİLMESİ RAPORU
KÖMÜR ÜRETİCİLERİ DERNEĞİ
SONUÇ
Özel sektör linyit ve taş kömürü rezervlerinin elektrik üretiminde kullanımı projelerinin “Yatırımlara Proje
Bazlı Devlet Yardımı Verilmesine İlişkin Karar” kapsamında değerlendirilmesinde aşağıda yer alan
sonuçlara ulaşılmıştır.
Önceki bölümlerde yer alan açıklamalardan görüleceği üzere linyit ve taş kömürü maden ve santral
projeleri Bakanlar Kurulu Kararında belirlenen ve Ekonomi Bakanlığı tarafından uygulanacak olan
değerlendirme kriterlerini karşılamaktadır. Bu durumda projeler 2016/9495 sayılı “Yatırımlara Proje Bazlı
Devlet Yardımı Verilmesine İlişkin Karar” düzenlemelerinden yararlanma koşullarını sağlamaktadır.
TABLO 2 PROJELERİN KRİTERLERİ KARŞILAMA DURUMU (*)
KRİTER
KARŞILAMA ORANI
Ülkemizin Mevcut veya Gelecekte Ortaya Çıkabilecek Kritik İhtiyaçlarını
Karşılayabilme
%100
Üretim Kapasitesi Yetersiz Olan Ürünlerde Arz Güvenliğini Sağlayabilme
%100
Ülkemizin Teknoloji Açığı Olan Alanlarda Teknoloji Kapasitesini Geliştirme
%60
Dış Ticaret Açığı Verilen Alanlarda Dışa Bağımlılığı Azaltma
%100
Yüksek Katma Değerli Olma
%100
Ülkemizde Üretimi Olmayan Yeni Nesil Teknolojiler Kullanılarak Üretim
Yapılmasını Sağlayabilme
%70
Farklı Sektörlerde Ülkemize Rekabet Gücü Kazandırabilme
%100
Etkileşimde Olduğu Sektörlerde Teknolojik Dönüşümü Hızlandırma ve Bu
Sektörlere Pozitif Dışsallık Sağlayabilme
%70
Yenilikçi ve Ar-Ge ye Dayalı Yatırım Olma
%80
Cari İşlemler Dengesini Olumsuz Etkileyen ve Hammadde Sıkıntısı Yaşanılan
Sektörlerde Gerçekleştirilecek Yüksek Katma Değerli İşlenmiş Ürünlerin Üretimine
Yönelik Yatırım Olma
%100
Ülkemizin Hammadde Potansiyelinin Değerlendirilmesine Olanak Sağlayan
Entegre Üretime Yönelik Yatırım Olma
%100
Asgari Sabit Yatırım Tutarının Yüz Milyon ABD Doları Olması
%100
Toplam Karşılama
1080
Kriter Karşılama Oranı:
1080/1200 =
%90
*Kömür Sahalarının Elektrik Üretiminde Kullanılmasında Ekonomik Etki Analizi Etüdü, Cengiz Güneş,20132016
13
ÖZEL SEKTÖR LİNYİT SAHALARININ DEĞERLENDİRİLMESİ RAPORU
KÖMÜR ÜRETİCİLERİ DERNEĞİ
Ayrıca projeler üretim kaynağı olarak yerli girdi kullanacak, projelerin çevre etkisi minimum düzeyde
olacak ve projeler istihdam yaratacaktır. Projeler ile birlikte;
-Milli Enerji ve Maden Politikası Stratejisi’nin gerçekleştirilmesi,
-Gelişmiş "Temiz Kömür Yakma Teknolojileri" kullanılması ve çevreye duyarlı yatırım yapılması,
-Her yıl artan elektrik enerjisi talebinin yerli kaynaklarla karşılanmasına katkı,
-Ulusal elektrik sistemindeki istikrarın ve arz güvenliğinin sağlanması,
-Milli kömür kaynaklarından kömür rezervlerinin değerlendirilmesi,
-Yerli kömür kaynaklarının kullanımının sağlanarak cari açığın azaltılması,
-Bölgede ve ülkede sayıları hızla artan sanayi tesislerine stabil ve sürekli enerji sağlanması,
-Bölgede ve ülkede istihdamın artması ve işsizliğin azaltılması, planlanmaktadır.
2-Alım garantisinin tam veya kısmi önerilmesi veya ilk yıllarda tam izleyen (örneğin sekizinci yıldan sonra)
kısmi giderek azalan şekilde önerilmesi alternatifler arasında yer almalıdır.
3-Finansman ve nakit açısından ikinci önemli destek unsuru Kurumlar vergisinin belli bir süre
alınmamasıdır. Kanunda yer alan düzenlemede işletmeye geçtikten sonra on yıl kurumlar vergisi istisnası
destekler arasında sayılmıştır, bu destek nakit akışına %20 ek katkı sağlayacak önemli bir düzenleme
olarak karşımıza çıkmaktadır.
4-Faiz veya Hibe Desteği konusunda hibe uygulaması zor görülmekle birlikte faiz desteği uygulanabilir bir
destek unsurudur. Kanunda yer alan düzenlemede yatırım kredisi için 10 yıla kadar faiz desteği
düzenlenmiştir. Bu destek için somut kredi teklifleri alınmalıdır, zira faiz desteği uygulamasında banka ile
Ekonomi Bakanlığı protokol yapmaktadır.
5-Finansman ve nakit açısından diğer bir düzenleme KDV iadesi düzenlemesidir, özellikle yatırım dönemi
nakit akışı ve nakit ihtiyacı açısından önemlidir.
6-Gümrük Vergisi Muafiyeti ve KDV İstisnası için yukarıdaki açıklamalar geçerlidir.
7-Gelir Vergisi Stopajı Desteği ve sigorta primi işveren hissesi desteği nakit akışına olumlu etkide
bulunacaktır. Kanunda yer alan düzenlemede çalışanların Gelir Vergisi kesintilerinin işletmeye geçtikten
itibaren on yıl süreyle terkini düzenlenmiştir.
8-Santral yeri tahsisi, iletim hatları güzergahı, liman alanı vb. irtifak hakkı yararlanılabilecek düzenlemeler
olarak görülmektedir.
9-Sermaye katkısı en zor verilecek destek unsuru olarak görülmektedir. Kamu kesimi tarafından çok
tercih edilen bir destek unsuru değildir. Alım garantisi verildiğinde bu desteğe ihtiyacın olmadığı
kanaatindeyiz.
10- Şirket projelerinin yapım süresi dikkate alındığında 6446 sayılı Kanunun “Arz güvenliğinin
sağlanmasına yönelik düzenlemeler” başlığını içeren Geçici 4.maddesinde teşviklerden yararlanma süresi
31.12.2020 tarihine kadar (2015/8317 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı) işletmeye geçen üretim tesisleri
14
ÖZEL SEKTÖR LİNYİT SAHALARININ DEĞERLENDİRİLMESİ RAPORU
KÖMÜR ÜRETİCİLERİ DERNEĞİ
olarak belirtilen işletmeye geçiş sürelerinin yasal değişiklikle 31.12.2025 olarak uzatılması uygun
olacaktır.
11-Mevcut teşviklerde madenler ve linyit ve taş kömürü santralleri 5.Bölge teşviklerinden
yararlandırılmaktadır, bu teşvikler arasında alım garantisi bulunmadığından finansman sorunu
çözülememekte ve yatırımlar gerçekleşememektedir. Yatırımların gerçekleşmesinde asıl ihtiyaç
finansman sorununun çözülmesidir. Projelerin gerçekleşmesi durumunda 4 milyar ton kömür
değerlendirilmiş ve milli ekonomiye değer olarak katılmış olacaktır.
12-İlk proje bazlı teşvik maden projesine verilmiştir. Bu proje maden projelerine proje bazlı teşvik
verileceğine emsal teşkil etmektedir.3
13-Proje bazlı yatırımlara ilişkin projeler Ekonomi Bakanlığı tarafından Bakanlar Kurulu’na sunulduğundan
ETKB’nın Ekonomi Bakanlığı ile bu projeler için koordinasyon sağlaması projelerin gerçekleşmesine
katkıda bulunacaktır.
Bilgilerinize sunarız.
Saygılarımızla
KÖMÜR ÜRETİCİLERİ DERNEĞİ
3
Bakanlar Kurulu Karar Sayısı: 2017/10082
15
ÖZEL SEKTÖR LİNYİT SAHALARININ DEĞERLENDİRİLMESİ RAPORU
KÖMÜR ÜRETİCİLERİ DERNEĞİ
KAYNAKÇA
KANUNLAR
6446 Sayılı Kanun
6719 Sayılı Kanun
6745 Sayılı Kanun
BAKANLAR KURULU KARARLARI
2017/10082 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı
2016/9495 Sayılı Yatırımlara Proje Bazlı Devlet Yardımı Verilmesine İlişkin Bakanlar Kurulu Kararı
2015/8317 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı
DİĞER KAYNAKLAR
ETKB Milli Enerji ve Maden Politikası Açıklamaları
Enerji ve Altyapı Yatırım Modelleri, Cengiz Güneş, Ankara, 2002
Linyit Sahalarının Ekonomiye Kazandırılması Raporu, Cengiz Güneş, 2012
Kömür Sahalarının Elektrik Üretiminde Kullanılmasında Ekonomik Etki Analizi Etüt, Cengiz
Güneş,2013-2016
EPDK Ön Lisans ve Lisans Başvuruları
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ÇED Rapor Başvuruları
16
ÖZEL SEKTÖR LİNYİT SAHALARININ DEĞERLENDİRİLMESİ RAPORU