Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri

TÜİK
DIŞ TİCARET
İSTATİSTİKLERİ VE
ENDEKSLERİ
Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi - 2
ISSN 0259-5036
TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU
TÜİK
!+ßDA"D
BDDBD12"AßK"ß
"5!"1B2"A
B±Õê¤SÕ¤SßA~بßØáSáØᝣ¤~Õß!÷Øßœßè
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
DIA1N"ßBDDBD1ß1FAF4F
Sorularla Resmi
İstatistikler Dizisi - 2
!+ßDA"DßBDDBD12"AßK"ß"5!"1B2"A
B±Õê¤SÕ¤SßA~بßØáSáØᝣ¤~Õß!÷Øßœßè
ØáSáØᝣßð~՝ßð~ßa¤’ßØá~£¤~՝ߝm­
¤’ß!S}á}¨ß)Õêaê
D~¤qßÈßÂã¸èÃߐ¸ùßùè߸ãߜߐ¸ùßùè߸
(SòqßÈßÂã¸èÃߐ¸Üßùßãè
NSó}­ßØá~£¤~՝ߝm­
ß!´­~ÕßB~Õ¨Só~ߤ~á¨~؝
D~¤qßÈßÂã¸èÃߐèßãßèãߜߐ¸ùßùß®Ýߜߐ¸ùßùè߃
(SòqßÈßÂã¸èÃߐ¸ÜߍƒßƒÝ
NSó}­ßm~՝­~ßó´­~¤£ßرÕê¤SÕ}­}÷ߝm­
!}ßDkSÕ~áßØáSáØᝣ¤~՝ßDS£}¨}
D~¤qßÈßÂã¸èÃߐ¸ùßùßã
(SòqßÈßÂã¸èÃߐ¸ƒßè¸ßè®
­á~Õ­~á
šááÀqÞÞñññÅáꝣŒ±ðÅáÕ
"œÀ±ØáS
a¤’_áꝣŒ±ðÅáÕ
NSó}­ß5±
ã¸è¸
ß
ß
ß
ß
ß
DíÕ£ó~ßØáSáØᝣß1êÕê¨ê
5~kSáa~óßSuÅß5±q߸¸ßßßùݸùùß51AßÞßDIA1N"
êßóSó}­}­ßƒÝßBSó}¤}ß(£Õßð~ßBS­Sáß"Ø~Õ¤~՝ß1S­ê­êÒ­Sߒ´Õ~ߚ~Õß
šS££}ß DíÕ£ó~ß ØáSáØá£ß 1êÕê¨êß S£S­¤}}Ò­Sß SááÕÅß )~Õm~£ß ð~óSß
áí÷~¤ß£¤~ÕßáSÕS‹}­uS­ß÷­Ø÷ßm±S¤á}¤S¨S÷ßð~ßuS}á}¤S¨S÷Å
DíÕ£ó~ßØáSáØᝣß1êÕê¨êß4SáaSSØ}rß­£SÕS
7kS£ßèùùƒ
4Dqßèùùƒœùùèߜ߸ùùßu~á
+B5߮܃œ®Üœ¸®œ¸®œÜ
Önsöz
ÖNSÖZ
Türkiye østatistik Kurumu karar alclarn, araútrmaclarn ve tüm
istatistik kullanclarnn ihtiyaç duyduklar istatistiksel verileri, uluslararas
standartlara uygun olarak güvenilirlik, tutarllk, tarafszlk, istatistiki gizlilik,
güncellik ve úeffaflk ilkeleri do÷rultusunda üretmekte ve yaymlamaktadr.
Üretilen istatistiklerin gerçekleri yanstmasnn sa÷lanmas, tüm kullanclara
tarafsz ve eú zamanl olarak sunulmas, gizlilik ilkesine riayet edilmesi,
kamuoyunun bilgi edinme hakknn gözetilmesi temel esaslardr.
Kurumumuzun gerek basl yayn olarak çkard÷, gerekse internet
sayfasnda yaymlad÷ tüm istatistiksel veriler ile birlikte, araútrmalarn
metodolojisine (kullanlan tanm, kavram ve snflamalar, araútrmann
kapsam ve yöntemi, örnek tasarm vb.) iliúkin açklamalar da kapsaml ve
güncel olarak kamuoyunun dikkatine sunulmaktadr. østatistiksel verilerin
do÷ru okunmas, sa÷lkl yorumlanmas, ancak metodolojik açklamalarn
dikkate alnmas ile mümkündür.
Dú Ticaret istatistiklerine iliúkin ayrntl metodolojik açklamalar da
gerek internette, gerekse basl yaynlarda mevcuttur. Hazrlanan bu
yaynda ise, dú ticaret istatistiklerine iliúkin teknik ve teorik açklamalarn
ötesinde, bu konuyla ilgili merak edilen, tartúlan, eleútirilen hususlar ile en
çok sorulan sorulara iliúkin açklamalara yer verilmiú ve yayn hazrlanrken
konuya ilgi duyan herkes tarafndan ilgiyle okunabilir olmas hedef
alnmútr.
Sorularla østatistikler Dizisi’nin 2. yayn olan bu yaynn tüm
kullanclarna yararl olmasn dilerim.
Doç. Dr. Ömer DEMİR
Doç. Dr. Ömer DEMøR
Başkan
Baúkan
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi - 2
III
İçindekiler
øÇøNDEKøLER
Sayfa
Önsöz
III
øçindekiler
V
1. Dú ticaret istatistikleri ve dú ticaret endeksleri
1 Dú ticaret nedir? Dú ticaret istatistiklerinin genel kapsam
nedir?
1
2 Türkiye’de dú ticaret istatistiklerinin bilgi kayna÷ nedir?
Bilgiler nasl elde edilmektedir?
1
3 TÜøK tarafndan yaymlananlar dúnda Türkiye’nin dú
ticaretine iliúkin baúka veri mevcut mudur?
2
4 TÜøK ve TøM tarafndan açklanan ihracat verileri arasndaki
farkllklar nedir?
2
5 Avrupa Birli÷i (AB) ülkelerinde dú ticaret istatistikleri nasl
elde edilmektedir?
2
6 Ülkemize ait veriler di÷er ülke verileri ile uyumlu mudur?
3
7 Dú ticaret istatistiklerinin oluúturulmasnda genel ilkeler
kim tarafndan belirlenmektedir?
4
8 Dú ticaret sistemi nedir? Dünyada hangi sistemler
uygulanmaktadr?
4
9 Genel ticaret sistemi nedir?
4
10 Özel ticaret sistemi nedir?
4
11 øthalat açsndan genel ve özel ticaret sistemi arasnda ne
fark vardr?
5
12 øhracat açsndan genel ve özel ticaret sistemi arasnda ne
fark vardr?
6
13 Dünyada hangi sistemin kullanm daha yaygndr?
7
14 Türkiye’nin dú ticaret istatistikleri hangi sisteme göre
oluúturulmaktadr?
7
15 Genel Ticaret Sistemine göre veri üretilmesi için herhangi
bir çalúma yaplyor mu?
7
16 Bir ülkenin ekonomik bölgesi, gümrük bölgesi ve serbest
dolaúm bölgesi nasl tanmlanr?
8
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi - 2
İçindekiler
Sayfa
VI
17 Serbest bölgeler hangi amaçla kurulmaktadr? Çeúitleri
nelerdir?
8
18 Türkiye’nin dú ticaret verileri ne tür iúlemleri
kapsamaktadr?
9
19 Türkiye’nin dú ticaret verilerine hangi mallar ve iúlemler
dahil edilmemektedir?
9
20 Yolcu beraberi eúya nadir? Bu konuda herhangi bir veri
derleniyor mu?
9
21 Geçici ihracat ve ithalat nedir?
10
22 Finansal kiralama nedir? Adi kiralamadan fark nedir?
10
23 østatistiksel eúik nedir? Dú ticaret verileri için hangi de÷er
uygulanmaktadr?
10
24 TÜøK, Gümrük Müsteúarl÷ndan ald÷ verilerin üzerinde ne
tür çalúmalar yaptktan sonra yaynlamaktadr?
11
25 Dú ticaret istatistiklerinde hangi de÷iúkenler yer
almaktadr?
11
26 Dú ticaret istatistiklerinde gümrük kavram neyi ifade
etmektedir?
12
27 Dú ticaret istatistiklerinde referans dönemi nedir?
12
28 Dú ticaret istatistiklerinde madde neyi ifade etmektedir?
12
29 østatistiklerde, ithalat ya da ihracat yaplan tüm maddelere
iliúkin bilgi bulunabilmekte midir?
13
30 Gümrük Tarife Cetveli kim tarafndan, nasl
hazrlanmaktadr?
13
31 Dú ticarette ihracat ya da ithalat yaplan ülkenin
belirlenmesinde hangi tür uygulamalar vardr?
13
32 Türkiye’nin dú ticaret istatistiklerinde ihracat yaplan ülke
kavram neyi ifade etmektedir?
14
33 øthalat yaplan ülkeden ne anlaúlmaktadr?
14
34 Menúe (kaynak) ülke nasl tespit edilmektedir?
14
35 Dú ticarette taúma sistemi ve taút ülkesi neyi ifade
etmektedir?
15
36 Gümrük rejim kodu nedir? Gümrük rejim kodu dú ticaret
istatistiklerinde hangi amaçla kullanlmaktadr?
15
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi - 2
İçindekiler
Sayfa
37 Türkiye'nin dú ticaret istatistiklerinde kullanlan rejim
kodlar nelerdir?
16
38 Dú ticarette miktar nedir? Miktar ölçümünde hangi ölçü
birimleri kullanlmaktadr?
16
39 Dú ticarette de÷er neleri içermektedir?
17
40 Muhtelif döviz cinsleri ile yaplan dú ticaret ödemeleri ABD
Dolar, EURO ve YTL’ye nasl dönüútürülmektedir?
17
41 Dú ticaret istatistiklerinde veri serisi hangi yla kadar
mevcuttur? Nasl sunulmaktadr?
17
42 Dú ticaret verileri ne kadar sürede yaymlanyor? AB üyesi
ülkelerde bu süre nedir?
17
43 Yaymlanmú dú ticaret verileri daha sonra niçin revize
edilmektedir? Revize oran toplam de÷ere göre nedir?
18
44 Dú ticaret verilerinin kullanclar kimlerdir?
18
45 Dú ödemeler bilançosu nedir? Hangi bilgileri içerir?
19
46 Dú ticaret verilerine nasl ulaúlabilir?
20
47 TÜøK’in web sayfasnda dú ticaret verileri hangi ayrntda
mevcuttur?
20
48 Dú ticaret verileri hangi mal ve sektör snflamalarna göre
de÷erlendirilmektedir?
20
49 Harmonize sistem nedir? Dünya ülkeleri arasnda kullanm
yaygn mdr?
21
50 Uluslararas Standart Ticaret Snflamas (SITC) nedir?
Yaps ve kullanm alanlar nelerdir?
22
51 Geniú Ekonomik Kategoriler Snflamas (BEC)’nn yaps
nasldr? Nerelerde kullanlmaktadr?
22
52 Dú ticaret istatistiklerinde kullanlan Uluslararas Standart
Sanayi Snflamas (ISIC)’nn özellikleri nelerdir?
23
53 Avrupa Ekonomik Toplulu÷unda Faaliyete Göre Ürünlerin
østatistiki Snflamas (CPA) nedir?
23
54 Dú ticaret verilerinde gizleme uygulanmasnn yasal
dayana÷ ve uygulama yöntemi nedir?
23
55 Uluslararas dú ticaret verilerinin karúlaútrlabilirlik durumu
nedir? Verilerin tutarll÷n etkileyen etkenler nelerdir?
24
56 Dünya dú ticaret hacmi ne kadardr? Türkiye’nin Dünya dú
ticaretinde yeri nedir?
25
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi - 2
VII
İçindekiler
Sayfa
VIII
57 Türkiye'nin en çok ihracat ve ithalat yapt÷ ülkeler
hangileridir?
26
58 Türkiye en çok hangi ürünleri ihraç etmektedir?
27
59 Türkiye en çok hangi ürünleri ithal etmektedir?
27
60 TÜøK tarafndan hesaplanan dú ticaret endeksleri
hangileridir?
27
61 Dú ticaret miktar endeksi nedir?
27
62 Dú ticaret birim de÷er endeksi neyi ifade etmektedir? Fiyat
endeksi ile arasnda ne fark vardr?
28
63 Hesaplanan dú ticaret endekslerinin baúlca özellikleri
nelerdir?
28
64 Dú Ticaret Endeksleri hangi snflamalara göre
hesaplanmaktadr?
28
65 Sabit bazl endeks ile zincirleme endeks arasnda ne fark
vardr?
29
66 2003 Temel yll dú ticaret endeksinde madde seçimi hangi
kriterlere göre yaplmú, endekse kaç madde seçilmiútir?
29
67 2003 temel yll dú ticaret endekslerinde madde ve sektör
a÷rlklar nasl hesaplanmaktadr?
30
68 2003 temel yll birim de÷er endekslerinin hesaplanmasnda
hangi formül kullanlmaktadr?
31
69 Dú ticaret miktar endeksleri nasl hesaplanmaktadr?
31
70 Dú ticaret de÷er endeksi neyi ifade etmekte, nasl
hesaplanmaktadr?
32
71 Zincirleme endeksle hesaplanan birim de÷er endeksi
de÷erleri 2003 temel ylna nasl dönüútürülmektedir?
32
72 Dú ticaret endeksleri hangi amaçlarla kullanlmaktadr?
33
73 TÜøK tarafndan bugüne kadar hangi temel yll dú ticaret
endeksleri hesaplanmútr?
33
74 Dú ticaret endekslerinin sonuçlarna nasl ulaúlmaktadr?
33
75 Avrupa Birli÷i ülkelerinde hangi dú ticaret endeksleri
hesaplanmaktadr? EUROSTAT üye ülkelerden hangi
endeksleri istemektedir?
34
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi - 2
İçindekiler
2. Tablo ve Grafik Listesi
Sayfa
Tablo
1 øthalatta özel ve genel ticaret
2 øhracatta özel ve genel ticaret
3 Birim de÷er endekslerinde ana sektör a÷rlklar, 2003
5
6
30
Grafik
1 Yllara göre Dünya ticaret hacmi
25
2 Yllara göre Türkiye’nin dú ticareti
25
Ek
1 Serbest bölge listesi
35
2 Ülkelere göre Dünya ihracat ve ithalat, 2006
36
3 En çok ihracat ve ithalat yaplan 30 ülke, 2006
37
4 En çok ihracat yaplan fasllar, 2006
38
5 En çok ithalat yaplan fasllar, 2006
39
6 ølgili bilgilere ulaúmak için………
40
Simge ve Ksaltmalar
BM: Birleúmiú Milletler
AB: Avrupa Birli÷i
EUROSTAT: Avrupa Birli÷i østatistik Ofisi
TÜøK: Türkiye østatistik Kurumu
TøM: Türkiye øhracatçlar Meclisi
BDDK: Bankaclk Denetleme ve Düzenleme Kurulu
SHGM: Sivil Havaclk Genel Müdürlü÷ü
HS: Harmonize Sistem
CN: Kombine Nomanklatör
CCC: Gümrük øúbirli÷i Konseyi
ISIC: Tüm Ekonomik Faaliyetlerin Uluslararas Standart
Sanayi Snflamas
SITC: Standart Uluslararas Ticaret Snflamas
CPA: Avrupa Toplulu÷unda Faaliyete göre Ürünlerin
østatistiki Snflamas
BEC: Geniú Ekonomik Kategorilerin Snflamas
CIF: Dú ticarette mal bedeli, navlun ve sigorta dahil
teslim úekli (Cost-Insurance-Freight)
FOB: Dú ticarette, gemi güvertesinde teslim úekli
(Free on board)
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi - 2
IX
Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Soru 1: Dú ticaret nedir? Dú ticaret istatistiklerinin genel kapsam
nedir?
Dú ticaret geniú anlamyla, uluslararas mal ve hizmet alúveriúidir.
Genellikle dú ticaret terimi, mal ihracat ve ithalat yerine kullanlmaktadr.
Mallarn yan sra hizmetlerin de ihracat ve ithalat söz konusu olmakla
birlikte, dú ticaret istatistiklerinde hizmet ihracat ve ithalat
kapsanmamaktadr.
Bir ülkede yerleúik kiúi ve kurumlarn di÷er ülkelere mal satmas ihracat
(dúsatm), di÷er ülkelerden mal satn almas ithalat (dúalm) olarak
adlandrlmaktadr.
Soru 2: Türkiye’de dú ticaret istatistiklerinin bilgi kayna÷ nedir?
Bilgiler nasl elde edilmektedir?
Türkiye’nin dú ticaret verileri 1930’lu yllardan itibaren Türkiye østatistik
Kurumu tarafndan elde edilmekte ve yaymlanmaktadr.
Dú ticaret istatistiklerinin veri kayna÷, ithalatçlar ve ihracatçlar tarafndan
Gümrük ødarelerine verilen gümrük beyannameleridir. Gümrüklerde iúlem
gören ihracat ve ithalat beyannamelerine ait bilgiler, Gümrük
Müsteúarl÷’ndan, Türkiye østatistik Kurumu’na elektronik ortamda
aktarlmaktadr. Gümrük Modernizasyon Projesi çerçevesinde dú ticaretin
%99’undan fazlasn gerçekleútiren önemli gümrüklerde beyannameler
elektronik olarak beyan edilmekte, di÷er gümrüklere ait beyannamelerde
yer alan bilgiler ise Gümrük Müsteúarl÷’nda elektronik ortama
aktarlmaktadr. Gümrük Veri Ambarnda birleútirilen aylk bilgiler; ilki
referans ayn takip eden ilk haftada, ikincisi ise 3. haftada olmak üzere iki
parça halinde Türkiye østatistik Kurumu’na verilmektedir. TÜøK’e bilgi
aktarmada bilgi hacmine göre CD veya elektronik posta kullanlmaktadr.
Ham petrol, do÷algaz ve elektrik dú ticaretine iliúkin bilgiler do÷rudan
ihracat ve ithalat yapan kuruluúlardan e-posta aracl÷ ile alnmaktadr.
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi - 2
Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Soru 3: TÜøK tarafndan yaymlananlar dúnda Türkiye’nin dú
ticaretine iliúkin baúka veri mevcut mudur?
Türkiye’nin resmi dú ticaret istatistikleri sadece TÜøK tarafndan
yaymlanmaktadr. Dú Ticaret Müsteúarl÷, Devlet Planlama Teúkilat, T.C.
Merkez Bankas gibi kurumlar kaynak gösterilerek verilen tüm dú ticaret
verileri TÜøK tarafndan yaymlanan verilerdir. Bahsi geçen kurumlar veri
üreticisi de÷il kullancsdr. TÜøK tarafndan yaymlanan veriler dúnda
sadece Türkiye øhracatçlar Meclisi (TøM) tarafndan elde edilen ihracat
kayt rakamlar kamuoyuna açklanmaktadr.
Soru 4: TÜøK ve TøM tarafndan açklanan ihracat verileri
arasndaki farkllklar nedir?
TÜøK ve TøM tarafndan açklanan ihracat verileri arasnda aúa÷daki
farkllklar bulunmaktadr.
x
x
x
x
TÜøK tarafndan açklanan dú ticaret verileri fiilen
gerçekleúen ihracat ve ithalat iúlemlerine aittir. TøM ise
sadece tescil edilen ihracat kaytlarn derlemektedir.
Beyannamelerin TøM tarafndan kayd ile ihracatn
gerçekleúmesi arasnda geçen süre nedeniyle ayn iúlem
2 veri setinde ayr dönemlerde yer alabilmektedir.
TøM ihracat bilgileri içerisinde Türkiye liman ve
havalimanlarnda yabanc uçak ve gemilere sa÷lanan
yakt ve kumanya kaytlar, altn ve di÷er de÷erli taúlarn
ihracat bilgileri yer almamaktadr.
øçeri÷inde dahilde iúleme rejimi altnda ithal edilen
hammadde bulunup özel fatura ile ihraç edilen mallar
TøM verilerinde kapsanrken, TÜøK tarafndan açklanan
verilerde yer almamaktadr.
Soru 5: Avrupa Birli÷i (AB) ülkelerinde dú ticaret istatistikleri
nasl elde edilmektedir?
AB ülkelerinde dú ticaret verilerini oluúturan bilgiler iki yöntemle elde
edilmektedir.
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi - 2
Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
x
x
AB dú ülkelerle yaplan ticaret EXTRASTAT yöntemi,
AB ülkeleri arasndaki ticaret ise INTRASTAT yöntemi .
EXTRASTAT terimi, AB ülkelerinin dünyann di÷er bölgeleriyle yaptklar
ticarete iliúkin istatistiklerin elde edilmesi amacyla uygulanan sistem için
kullanlmaktadr. Bu sistemde, dú ticaret istatistikleri ülkemizde oldu÷u gibi
büyük ölçüde gümrüklerde iúlem gören beyannamelerden elde
edilmektedir.
INTRASTAT terimi, AB üyesi ülkelerin kendi aralarndaki ticarete iliúkin
istatistiklerin elde edildi÷i sistemin addr. Bu sistemde, gümrük kaytlar
yerine ihracat ve ithalatç firmalardan derlenen bilgiler kullanlmaktadr. Bu
iúlem için geliútirilen Intrastat formu kullanlmakta; ihracat ve ithalat
hacimlerine göre firmalar belli dönemlerde gerçekleútirdikleri dú ticarete
iliúkin bilgileri Intrastat’dan sorumlu kuruluúa göndermektedir. Intrastat
sistemi AB üyesi ülkeler arasndaki ticarette gümrük beyannamesi
kullanlmamas nedeniyle Extrastat yöntemine bir alternatif sistem olarak
geliútirilmiútir. Dú ticaretle meúgul olan kurumlarn üzerindeki yükü
azaltmaya yönelik bir uygulamadr. Bu sistem sayesinde hem gümrük
iúlemleri asgari düzeye indirilmekte, hem de sadece tespit edilen eúik
de÷erin üzerinde ticaret yapan firmalardan bilgi alnarak veri derleme ve
de÷erlendirmede kolaylk sa÷lanmaktadr.
Soru 6: Ülkemize ait veriler di÷er ülke verileri ile uyumlu mudur?
1996 ylnda Türkiye’nin AB ile gümrük birli÷ine girmesinden sonra gümrük
mevzuat ve dú ticaret mevzuat, dú ticaret istatistiklerini do÷rudan
ilgilendiren gümrük tarife cetveli, gümrük beyannamesinin yaps, kullanlan
kodlar ve gümrük rejimleri tümüyle AB ile uyumlu hale getirilmiútir. Bu
uygulamalar sonucunda elde edilen veriler, AB uygulamalarna ve AB’nin
veri yapsna uygun olarak üretilmekte, AB’nin østatistik Ofisi EUROSTAT
tarafndan belirlenen standartlarda olup, geliúmiú ülke istatistiklerinde yer
alan tüm de÷iúkenleri de kapsamaktadr.
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi - 2
Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Soru 7: Dú ticaret istatistiklerinin oluúturulmasnda genel ilkeler
kim tarafndan belirlenmektedir?
Dú ticaret istatistikleri konusundaki genel ilkeler Birleúmiú Milletler (BM) ve
Avrupa Birli÷i (AB) tarafndan oluúturulmaktadr. Bu genel ilkeler ve
tavsiyeler, dú ticaret sistemleri, bilgi derleme yöntemleri, kullanlan kod
sistemleri, menúei ülke, miktar ve de÷er tanmlar ve di÷er konular
kapsamaktadr. Uluslararas istatistiklerin karúlaútrlabilirli÷i açsndan bu
ilkelere uygun veri üretilmesi önem taúmaktadr.
Soru 8: Dú ticaret sistemi nedir? Dünyada hangi sistemler
uygulanmaktadr?
Bir ülkenin dú ticaret istatistiklerine dahil edilen veya edilmeyen mal
kategorilerinin belirlendi÷i kurallar bütününe dú ticaret sistemi denir. Dú
ticaret sistemleri iki ana kategoride gruplandrlmaktadr.
Genel ticaret sistemi
x
x
Özel ticaret sistemi
Soru 9: Genel ticaret sistemi nedir?
Genel ticaret sisteminde ülkenin ekonomik bölgesinin snrn geçen
mallar kaydedilmektedir. Bu tanm içerisinde gümrük iúleme alanlar ve
serbest bölgeler de yer almaktadr. Gümrük snr esas alnmamakta,
gümrük alanlarna ve serbest bölgelere giren ve çkan mallar da
kaydedilmektedir. Ülkeden serbest bölgelere ve gümrük antrepolarna
giden mallar ihracat saylmamakta, ancak serbest bölgelerden 3. ülkelere
giden mallar ihracat saylmaktadr. Ayn úekilde ithalatta da bu bölgelerle 3.
ülkelerin ticaretleri kayda alnmaktadr.
Soru 10: Özel ticaret sistemi nedir?
Özel ticaret sisteminde gümrük snr esas alnmaktadr. Bu tanma göre
serbest bölgeler ve gümrük antrepolar gümrük snr dúnda yer
almaktadr. Bu sistemi uygulayan ülkelerde, 3. ülkelerden serbest bölgelere
ve gümrük antrepolarna gelen ve giden mallar dú ticarette yer almazken,
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi - 2
Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
bu ülkelerden söz konusu serbest bölgelere ve gümrük antrepolarna giden
ve gelen mallar dú ticarete dahil edilmektedir.
Soru 11: øthalat açsndan genel ve özel ticaret sistemi arasnda
ne fark vardr?
øthalat iúlemlerine konu olan ürünlerin dú ticaret istatistikleri açsndan
durumu aúa÷daki tabloda özetlenmiútir.
1. øthalatta özel ve genel ticaret
M=ithalat; RM=yeniden ithalat
Yabanc mallar
Genel
Özel
ticaret ticaret
Dünyann öteki ülkelerinden ve gümrük transitlerinden:
(1)øçeride iúlemek için depolara veya serbest dolaúm
bölgelerine
(2)Gümrük depolarna veya gümrük serbest bölgelerine
Gümrük depolarndan ve gümrük serbest bölgelerinden:
(3)øçeride iúlemek için depolara veya serbest dolaúm
bölgelerine
Dúarda iúlendikten sonra (bedeli ödenen ürünler)
Dünyann di÷er ülkelerinden ve gümrük geçiúlerinden:
(4) øçeride iúlemek için depolara veya serbest dolaúm
bölgesine
(5)Gümrük depolarna ve gümrük serbest bölgelerine
M
M
M
M
M
M
M
Gümrük depolarndan ve gümrük serbest bölgelerinden
(6) øçeride iúlemek için depolara veya serbest dolaúm
bölgesine
Serbest sanayi bölgelerinde elde edilen mallar:
(7) øçeride iúlemek için depolara veya serbest dolaúm
bölgesine
øhraç edilmiú olan benzer durumdaki yerli mallar
M
M
Dünyann di÷er ülkelerinden veya gümrük transitlerinden:
(8) øçeride iúlemek için depolara veya serbest dolaúm
bölgesine
(9)Gümrük depolarna veya gümrük serbest bölgelerine
RM
RM
RM
Gümrük depolarndan ve gümrük serbest bölgelerinden:
(10)øçeride iúlemek için depolara veya serbest dolaúm
bölgesine
Kaynak: UN, International Merchandise Trade Statistics: Concepts and
Definitions
RM
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi - 2
Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Soru 12: øhracat açsndan genel ve özel ticaret sistemi arasnda
ne fark vardr?
øhracat iúlemlerine konu olan ürünlerin dú ticaret istatistikleri açsndan
durumu aúa÷daki tabloda özetlenmektedir.
2. øhracatta özel ve genel ticaret
X=ihracat; RX=yeniden ihracat
Yerli mallar
Genel
ticaret
Özel
ticaret
X
X
øçeride iúlemek için depolardan ve serbest dolaúm
bölgesinden:
(1)Dünyann di÷er ülkelerine
(2)Gümrük depolarna veya gümrük serbest
bölgelerine
Gümrük depolarndan ve gümrük serbest
bölgelerinden:
(3)Dünya'nn di÷er ülkelerine
X
X
øçeride iúlendikten sonra (bedeli ödenen ürünler)
øçeride iúlemek için depolardan:
(4)Dünyann di÷er ülkelerine
X
X
(5)Gümrük depolarna ve gümrük serbest bölgelerine
X
Gümrük depolarndan ve gümrük serbest bölgelerinden
(6)Dünyann di÷er ülkelerine
X
Serbest sanayi bölgelerinde elde edilen
mallar
(7)Dünyann di÷er ülkelerine
X
Benzer durumdaki yabanc mallar
øçeride iúlemek için depolardan ve serbest dolaúm bölgesinden:
(8)Dünyann di÷er ülkelerine
(9)Gümrük depolarna veya gümrük serbest
bölgelerine
Gümrük depolarndan ve gümrük serbest
bölgelerinden:
(10)Dünyann di÷er ülkelerine
RX
RX
RX
RX
Kaynak: UN, International Merchandise Trade Statistics: Concepts and
Definitions
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi - 2
Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Soru 13: Dünyada hangi sistemin kullanm daha yaygndr?
Birleúmiú Milletler tarafndan 2006 ylnda yaplan araútrmaya cevap veren
111 ülkeden 71’i genel ticaret sistemine göre veri elde edebildi÷ini
bildirmiútir. 20 ülke her iki ticaret sistemine göre de veri oluúturmaktadr.
Avrupa Birli÷i ülkelerinde dú ticaret sistemi konusunda farkl uygulamalar
bulunmaktadr. Baz ülkeler sadece özel ticaret sistemine göre veri
üretirken, Almanya, Estonya, Hollanda, Güney Kbrs ve øngiltere gibi
ülkeler hem genel, hem özel ticaret sistemine göre veri üretmektedirler.
Ancak, tüm ülkeler dú ticaret verilerini EUROSTAT’a özel ticaret sistemine
göre göndermektedir.
Soru 14:Türkiye’nin dú ticaret istatistikleri hangi sisteme göre
oluúturulmaktadr?
Türkiye’nin dú ticaret istatistikleri özel ticaret sistemine göre
oluúturulmaktadr. østatistik alan gümrük alan ile çakúmaktadr. Bu
nedenle gümrük alan dúnda kalan serbest bölgeler, gümrüksüz satú
ma÷azalar ve gümrük antrepolar istatistik alan dúnda kalmakta, ihracatta
gümrük snrn geçerek bu bölgelere giden ürünler ihracat kabul edilirken,
bu bölgelerden serbest dolaúm bölgesine giren ürünler ithalat
saylmaktadr. Sistem gere÷i di÷er ülkelerle serbest bölgeler ya da gümrük
antrepolar
arasndaki
iúlemler
dú
ticaret
istatistiklerinde
kapsanmamaktadr.
Soru 15: Genel Ticaret Sistemine göre veri üretilmesi için herhangi
bir çalúma yaplyor mu?
Dú ticaret verilerinin genel ticaret sistemine göre de üretilmesine yönelik
çalúmalar sürdürülmektedir. Serbest bölgelerden yaplan dú ticarete iliúkin
bilgilerin Serbest Bölge Müdürlüklerinde kurulan sistem aracl÷ ile elde
edilmesi planlanmaktadr. Bu amaçla, Dú Ticaret Müsteúarl÷’nda bir proje
yürütülmektedir.
Proje
tamamland÷nda
serbest
bölgelerden
gerçekleútirilen dú ticaret bilgileri Türkiye østatistik Kurumu’na aktarlacak,
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi - 2
Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Gümrük Müsteúarl÷’ndan alnan antrepo bilgileri ile birlikte hem genel hem
de özel ticaret sistemine göre veri üretme imkan elde edilecektir.
Soru 16: Bir ülkenin ekonomik bölgesi, gümrük bölgesi ve serbest
dolaúm bölgesi nasl tanmlanr?
Bir ülkenin ekonomik bölgesi, içinde insanlarn, mallarn ve sermayenin
serbestçe dolaúabildi÷i co÷rafi snrlardan oluúur. Ayrca hava sahas,
karasular, herhangi bir amaçla di÷er ülke topraklarnda satn alnan veya
kiralanan alanlar ve serbest bölgeler ekonomik snrlar içindedir. Ülkenin
co÷rafi snrlar içinde düzenlenerek fiziksel olarak konuúlandrlmú, yabanc
devletler veya uluslararas teúkilatlar tarafndan özel amaçla ayrlmú
bölgeler ülkenin ekonomik snrlar içinde de÷ildir. Bu tanm dú ticaretin
kapsamnn belirlenmesinde önem taúmaktadr.
Gümrük kanununun uyguland÷ bölge gümrük bölgesi, bu bölgenin snr
da gümrük snrdr. Kural olarak, gümrük bölgesi ülkenin ekonomik bölgesi
ile çakúr veya onun bir parçasdr.
x
x
x
Gümrük bölgesinde;
Serbest dolaúm bölgesi,
Gümrük antrepolar,
Yurtiçi iúleme için antrepolar vardr.
Serbest dolaúm alan ise, ülke içinde gümrük snrlamalar olmakszn
mallarn satlabildi÷i alandr. Bu mallar serbest dolaúm mallar olarak
nitelendirilir.
Soru 17: Serbest bölgeler hangi amaçla kurulmaktadr? Çeúitleri
nelerdir?
Bir ülkenin siyasal snrlar içinde, ancak gümrük snrlar dúnda olan ve
gereksiz iúlemleri azaltarak dú ticareti ve imalat sanayiini teúvik etmeyi
amaçlayan özel bölgelerdir. En yaygnlar;
x
Ticaret serbest bölgeleri,
x
Sanayi serbest bölgeleridir.
Ülkemizde halen faaliyet gösteren 20 serbest bölge bulunmaktadr (Ek 1)
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi - 2
Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Soru 18:
Türkiye’nin dú ticaret verileri ne tür iúlemleri
kapsamaktadr?
Açklanan dú ticaret verileri;
x
Kesin ihraç ve ithalat yaplan ürünleri,
x
Dahilde iúlemek üzere ithal edilen ürünlerle, iúlendikten
sonra yeniden ihraç edilen ürünleri,
x
Hariçte iúleme amacyla yurt dúna çkan ürünlerle, bu
ürünlerin iúlenmesiyle elde edilen ve Türkiye’ye yeniden
giren ürünleri,
kapsamaktadr.
Soru 19: Türkiye’nin dú ticaret verilerine hangi mallar ve iúlemler
dahil edilmemektedir?
Aúa÷daki mal ve
x
x
x
x
x
x
x
x
iúlemler dú ticaret verilerinde kapsanmamaktadr.
Transit ticaret,
Yolcu beraberi eúya (Bavul ticareti),
Ky ve snr ticareti,
Geçici ithalat ve ihracat,
Snr geçmeyen mallar,
De÷eri istatistiksel eúi÷in altnda olan mallar,
Para tabanl altn, tedavüldeki paralar,
Kiralanan mallar (finansal kiralama hariç).
Soru 20: Yolcu beraberi eúya nedir? Bu konuda herhangi bir veri
derleniyor mu?
Yolcu beraberi eúya, Türkiye'ye gelen yabanclarn beraberlerinde götürmek
ya da belirli bir süre sonunda gönderilmek üzere satn aldklar ve gümrük
prosedürlerine tabi olmayan mallar ifade etmektedir. Bavul ticareti olarak
da adlandrlmakta ve Türkiye’ye önemli ölçüde döviz kazandrmaktadr.
TÜøK tarafndan açklanan dú ticaret istatistiklerine dahil edilmemekle
birlikte, TÜøK tarafndan gerçekleútirilen bir anketle tahmin edilmekte ve
Merkez Bankas tarafndan hesaplanan ödemeler dengesi tablosunda
kullanlmaktadr.
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi - 2
Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Soru 21: Geçici ihracat ve ithalat nedir?
Geçici ihracat ya da ithalat; az veya çok iúçilik görmek üzere ya da baúka
nedenlerle baúka ülkelere (sonradan ülkemize geri gelmek üzere) mal ihraç
edilmesi veya baúka ülkelerden mal ithal edilmesidir. Tamir amaçl ya da
iúleme amacyla gönderilen ürünler için de geçici ticaret kavram
kullanlabilmektedir. Ancak, dú ticarete dahil edilmeyenler listesinde
kastedilen geçici ihracat ya da ithalat, üzerinde herhangi bir de÷iúiklik
yaplmadan geri gönderilen ürünlerdir.
Soru 22: Finansal kiralama nedir? Adi kiralamadan fark nedir?
Finansal kiralama; yatrm mallarnn edinilmesinde bir finansman modeli
olarak kullanlmaktadr. Adi kiralamadan farkl olarak aúa÷daki özellikleri
nedeniyle finansal kiralama yoluyla yaplan ihracat ve ithalat iúlemleri dú
ticaret istatistiklerine dahil edilmektedir. Finansal kiralama yöntemi daha
çok uçak ve gemi gibi yüksek de÷erli ürünlerin ticaretinde kullanlmaktadr.
x
x
x
Kiralama süresi sonunda maln mülkiyeti kiracya geçmektedir.
Kiralama süresi maln kullanm ömrü ile orantldr.
Toplam kira ödemelerinin bugünkü de÷eri maln bedeline eúit
veya büyüktür.
Soru 23: østatistiksel eúik nedir? Dú ticaret verileri için hangi
de÷er uygulanmaktadr?
østatistiksel eúik; herhangi bir ihracat veya ithalat eúyasnn dú ticaret
istatistiklerine dahil edilebilmesi için olmas gereken minimum de÷erdir.
Türkiye’nin dú ticaret istatistikleri için istatistiksel eúik de÷eri 100 ABD
Dolar olarak uygulanmaktadr. Bu de÷erin altnda olan mallar dú ticaret
istatistiklerine dahil edilmemektedir. Toplam içinde de÷er olarak oran çok
düúük olmakla birlikte iúlem says çok yüksektir. Bu nedenle istatistik de÷er
olarak ihmal edilebilmektedir. Avrupa Birli÷i ülkelerinde INTRASTAT sistemi
için istatistiksel eúik kullanlmaktadr. Firmalarn AB ülkeleriyle yapt÷ ticaret
hacmi dikkate alnarak yllk ihracat veya ithalat toplam belli bir de÷erin
altnda olan firmalardan bilgi alnmamaktadr. Örne÷in; Belçika’da bu snr
yllk 250 000 Euro olarak uygulanmaktadr.
10
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi - 2
Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Soru 24: TÜøK, Gümrük Müsteúarl÷ndan ald÷ verilerin üzerinde
ne tür çalúmalar yaptktan sonra yaynlamaktadr?
Gümrük Müsteúarl÷ tarafndan TÜøK'e aktarlan ve 2007 ylnda aylk says
1 milyona yaklaúan kaytlar üzerinde aúa÷daki kontrol ve düzeltme iúlemleri
yaplarak dú ticaret bilgileri oluúturulmaktadr.
x
x
x
x
x
x
Kodlarn geçerlili÷i,
Birim fiyat kontrolü, miktar ve de÷er hatalarnn
düzeltilmesi,
Dú ticarete dahil edilen ya da hariç tutulan iúlemlerin
ayrútrlmas ve tasnifi,
Gemi/Uçak gibi bazen gümrük snrn geçmeyen yüksek
de÷erli araçlarn, Sivil Havaclk Genel Müdürlü÷ü (SHGM)
ve Bankaclk Denetleme ve Düzenleme Kurulu (BDDK)
kaytlar ile kontrolü,
TøM ihracat kaytlar ve di÷er dúsal kaynaklarla
karúlaútrma,
Gizlilik çerçevesine giren verilerde gerekli gizlemelerin
yaplmas.
Soru 25: Dú ticaret istatistiklerinde hangi de÷iúkenler yer
almaktadr?
Dú ticaret istatistiklerinde yer alan de÷iúkenlerden önemli olanlar aúa÷da
saylmútr.
x
Gümrük ad,
x
Referans dönemi,
x
øhracat ve ithalatçnn vergi numaras,
x
Madde kodu (gümrük tarife istatistik pozisyonu),
x
Ülke,
x
Eúyann taúnd÷ sistem ve taúyan aracn ülkesi,
x
Ödemede kullanlan döviz cinsi,
x
Alc ve satc arasndaki sözleúmenin türü,
x
Gümrük rejimleri,
x
Ödeme úekli,
x
Teslim úekli (FOB, CIF vb.),
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi - 2
11
Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
x
x
x
Eúyann net a÷rl÷,
A÷rlk dúnda varsa di÷er birimler cinsinden miktar
(Adet, metre vb.),
Eúyann de÷eri (ABD Dolar, EURO ve YTL cinsinden).
Soru 26: Dú ticaret istatistiklerinde gümrük kavram neyi ifade
etmektedir?
Dú ticaret istatistiklerinde gümrük kavram; ihracat ve ithalat iúlemleri için
gümrük beyannamelerinin verildi÷i ve dú ticaret iúlemlerinin yapld÷
gümrük idaresini ifade etmektedir. Buna ilave olarak 1996 yl baúndan
itibaren ihracatta maln ülke snrlarndan çkt÷, ithalatta ise ülke
topraklarna girdi÷i gümrü÷ü ifade etmek üzere "giriú/çkú gümrü÷ü" de
istatistiklerde gösterilmeye baúlanmútr.
Soru 27: Dú ticaret istatistiklerinde referans dönemi nedir?
Dú ticaret istatistiklerinde referans dönemi; ithalat ve ihracat iúleminin
hangi aya ait oldu÷u, di÷er bir ifade ile iúlemlerin dú ticaret istatistiklerine
hangi zaman diliminde kaydedildi÷idir. Referans tarihi olarak, ihracatta
maln snr geçmesi ve beyannamenin kapatlmas, ithalatta ise,
beyanname iúlemlerinin tamamlanarak maln gümrükten çekilme tarihi esas
alnmaktadr. Bu nedenle beyannamenin tescil edildi÷i dönem ile ihracat ve
ithalat iúlemlerinin istatistiklere yanstld÷ dönem farkl olabilmektedir.
Soru 28: Dú ticaret istatistiklerinde madde neyi ifade etmektedir?
Ülkemizde mal tanmlamas Dünya Gümrük Örgütü tarafndan 1988 ylnda
oluúturulan “Harmonize Sisteme” göre yaplmaktadr. Her yln sonunda bir
sonraki yl uygulanacak Gümrük Tarife numaralar Resmi Gazetede
yaymlanmaktadr. Gümrük Tarife cetvelinde yaklaúk 19 000 adet 12
basamakl Gümrük Tarife østatistik Pozisyonu (GTøP) kodu mevcuttur. Bu
kodlarn ilk 6 basama÷ Harmonize Sistem (HS) kodudur. 7. ve 8.
basamaklarn ilavesi ile AB ülkelerinde kullanlan Kombine Nomanklatör
(CN) kodlarna uyum sa÷lanmútr. Son 4 basamak ise Türkiye tarafndan
ilave edilen kodlardr.
12
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi - 2
Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Örnek;
Kod
071080
07108095
071080950011
071080950012
071080950013
Madde ad
Di÷er sebzeler (HS)
Di÷erleri (CN)
So÷an (GTIP)
Havuç (GTIP)
Prasa (GTIP)
Ortalama 5 ylda bir HS’de ve her yl CN’de yaplan de÷iúiklikler Türk
gümrük tarife cetveline yanstlmaktadr.
Soru 29: østatistiklerde, ithalat ya da ihracat yaplan tüm
maddelere iliúkin bilgi bulunabilmekte midir?
Herhangi bir maddeye ait verinin mevcut olabilmesi için Gümrük Giriú Tarife
Cetvelinde o maddeye iliúkin müstakil GTøP numaras açlmú olmas
gerekmektedir. Dú ticarette pay az olan ve benzer özellikler gösteren
birçok madde ‘di÷erleri’ ad altnda toplanmaktadr. Bu nedenle baz
maddelere iliúkin istatistiklere ulaúmak mümkün olamamaktadr.
Soru 30: Gümrük
hazrlanmaktadr?
Tarife
Cetveli
kim
tarafndan,
nasl
Gümrük Tarife Cetveli her yl Gümrük Müsteúarl÷ koordinatörlü÷ünde ilgili
kuruluúlarn uzmanlarnn ve sektör temsilcilerinin katlmyla oluúturulan bir
çalúma grubu tarafndan hazrlanmaktadr. Bu çalúmalarda uluslararas
kuruluúlar tarafndan yaplan de÷iúiklikler ile ulusal ihtiyaçlar ve yaplan
de÷iúiklik baúvurular de÷erlendirilmektedir.
Soru 31: Dú ticarette ihracat ya da ithalat yaplan ülkenin
belirlenmesinde hangi tür uygulamalar vardr?
Dú ticaret istatistiklerinin üretilmesinde ‘ülke’ en önemli de÷iúkenlerden
birisidir. Dú ticaretin yapld÷ ülke farkl úekillerde belirlenebilmektedir. Bu
konuda 3 yaklaúm mevcuttur.
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi - 2
13
Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
x
x
x
Satn alan ülke / Satan ülke,
Yüklemenin yapld÷ ülke / Yükün gitti÷i ülke,
Menúe (Kaynak) ülke /Tüketici ülke,
Bu yaklaúmlardan üçüncüsü daha çok kullanlmaktadr.
Soru 32: Dú ticaret istatistiklerinde ihracat yaplan ülke kavram
neyi ifade etmektedir?
øhracat yaplan ülke, biliniyorsa maln tüketilece÷i ülkeyi, tüketim ülkesi
bilinmiyorsa gidece÷i bilinen son ülkeyi ifade etmektedir. Örne÷in;
Almanya'da faaliyet gösteren bir firma Türkiye'den satn ald÷ bir mal
Amerika Birleúik Devletleri’ne götürüyorsa, Türkiye'nin ihracat yapt÷ ülke
Almanya de÷il, ABD olarak kaydedilmektedir.
Soru 33: øthalat yaplan ülkeden ne anlaúlmaktadr?
øthalat yaplan ülke, ithal edilen maln üretildi÷i ülkeyi (menúe ülke) ifade
etmektedir. øthalatç ülkenin tespitinde mal Türkiye'ye satan firmann ülkesi
ya da maln Türkiye'ye gelmeden önce bulundu÷u en son ülke de÷il, maln
üretildi÷i ülke önemlidir.Örne÷in; Japonya'da üretilen bir mal Almanya'da
faaliyet gösteren bir firma tarafndan Türkiye'ye satlmúsa bu maln ithal
edildi÷i ülke istatistiklerde Japonya olarak gösterilmektedir.
Soru 34: Menúe (kaynak) ülke nasl tespit edilmektedir?
Menúe ülke, yetkili makamlardan verilmiú menúe belgesine göre tespit
edilmektedir.
x
x
x
x
x
14
Bir ülke topraklarndan çkarlan madenler,
Üretilen tarm ürünleri,
Ülkede do÷an ve yetiúen canl hayvanlar ile bunlardan
elde edilen ürünler,
Ülkede tutulan veya avlanan av hayvanlar ve balklar
Ülkede üretilen di÷er ürünler o ülke menúeli
saylmaktadr.
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi - 2
Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Bir eúyann baúka ülkede gördü÷ü de÷iúiklik ve iúlem dolaysyla o ülke
menúeli saylabilmesi için, bu de÷iúiklik ve iúlemler sonucunda kymetinin
yüzde yüz orannda artmú olmas, bu de÷iúiklik ve iúlemler sonunda tarife
pozisyonunun de÷iúmiú olmas veya o ülkede esasl de÷iúiklik saylabilecek
önemli bir iúçili÷e ve iúleme tabi tutulmas gereklidir.
Soru 35: Dú ticarette taúma sistemi ve taút ülkesi neyi ifade
etmektedir?
Dú ticarette taúma sistemi; dú ticarete konu olan mallarn ülke snrndan
çkú ya da giriúinde kullanlan taúma sistemini ifade etmektedir. Bu
sistemler 1996 ylna kadar denizyolu, demiryolu, karayolu, havayolu ve
boru hatt úeklinde kullanlmaktayd. 1996 ylnda bunlara posta yoluyla
taúma ile baúka bir araca yüklenmeden ithal ya da ihraç edilen nakil
vastalar (otomobil, uçak, gemi vb.) için yeni bir taúma sistemi kodu ilave
edilmiútir. Ulaútrma sektörümüzün yapsn ve geliúimini göstermesi
açsndan önemli bir bilgidir.
Taút ülkesi; ihraç ya da ithal edilen mal ülke snrnda taúyan aracn hangi
ülkeye ait oldu÷unu göstermektedir. Bu bilgi ile ülkemiz araçlarnn dú
ticaret taúmalarndaki pay elde edilmekte, ödemeler bilançosu için navlun
bilgisi oluúturulmasnda kullanlmaktadr.
Soru 36: Gümrük rejim kodu nedir? Gümrük rejim kodu dú ticaret
istatistiklerinde hangi amaçla kullanlmaktadr?
Gümrük rejim kodu; dú ticarete konu olan eúyann gümrük mevzuat
karúsndaki statüsünü belirlemek için kullanlmaktadr. øhracat ya da
ithalatn kesin ya da geçici olup olmad÷, daha önce eúyaya uygulanmú
baúka bir rejim varsa o rejimin ne oldu÷u, iúlemin dahilde ya da hariçte
iúleme kapsamnda yaplp yaplmad÷ gibi bilgiler gümrük rejim kodu ile
anlaúlmaktadr. øhraç ya da ithal edilen eúyann dú ticarete dahil edilip
edilmemesinde en önemli göstergelerden birisi, gümrük rejim kodudur.
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi - 2
15
Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Soru 37: Türkiye'nin dú ticaret istatistiklerinde kullanlan rejim
kodlar nelerdir?
1996 yl baúndan itibaren Türkiye’de AB ülkelerinin kulland÷ rejim kodlar
kullanlmaya baúlanmútr.
Bu rejim kodlar ana kategorileri itibariyle úunlardr:
x
x
x
x
x
x
x
x
x
Serbest dolaúma giriú,
Normal ihracat,
Geçici ihracat (dúarda iúleme),
Yeniden ihracat,
Yurt içi kullanm,
Geçici ithalat (Dahilde iúleme veya geçici kabul),
Yeniden ithalat,
Antrepo rejimi ve eúyann gümrük kontrolü altndaki
di÷er yerlere konulmas,
Gümrük kontrolü altnda iúleme ile di÷er rejim ve
iúlemler.
Rejim kodlar dú ticaret istatistiklerinde 4 haneli olarak kullanlmaktadr. ølk
2 hane eúyaya uygulanan en son gümrük rejiminin kodunu gösterirken, son
2 hane uygulanan bir önceki rejim kodunu göstermektedir. Örne÷in; 5171
rejim koduyla ithal edilen bir eúyann; önce antrepo rejimine tabi tutuldu÷u
(71) daha sonra dahilde iúleme kapsamnda ithal edilmiú (51) oldu÷u
anlaúlmaktadr.
Soru 38: Dú ticarette miktar nedir? Miktar ölçümünde hangi ölçü
birimleri kullanlmaktadr?
Dú ticarette miktar; ihraç ya da ithal edilen maln miktarn ifade
etmektedir. Mallarn özelliklerine göre de÷iúik ölçü birimleri kullanlmaktadr.
Dú ticarete konu olan mallarn net a÷rlklar (ambalaj malzemesi hariç
maln kendi a÷rl÷) genellikle kilogram olarak istatistiklerde izlenmekte,
maln özelli÷i gere÷i ‘Gümrük Giriú Tarife Cetveli’nde kilogram dúnda ikinci
16
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi - 2
Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
bir ölçü birimi belirtilmiúse (adet, metreküp, metrekare, litre vb.) belirtilen
ölçü birimine göre de maln miktar ayrca izlenmektedir.
Soru 39: Dú ticarette de÷er neleri içermektedir?
Dú ticarette de÷er; alc ile satc arasnda yaplan anlaúma ile ortaya çkan
de÷erdir. øthalatta CIF (Mal bedeli + Navlun + Sigorta + Yurt dúnda
yaplan di÷er giderler) teslim úekline göre, ihracatta ise FOB (mal bedeli)
teslim úekline göre istatistiklere yansmaktadr. Vergiler ve eúyann
ithalatçya maliyetini oluúturan di÷er giderler istatistiklerde gösterilen mal
de÷erinde yer almamaktadr.
Soru 40: Muhtelif döviz cinsleri ile yaplan dú ticaret ödemeleri
ABD Dolar, EURO ve YTL’ye nasl dönüútürülmektedir?
Dú ticaret istatistikleri ABD Dolar cinsinden yaymlanmakla birlikte, YTL ve
EURO cinsinden de oluúturulmaktadr. Dú ticarete konu olan eúya
de÷erlerinin belirtilen para birimlerine dönüútürülmesinde beyannamenin
tescil tarihinde Merkez Bankas tarafndan yaymlanan günlük çapraz kurlar
kullanlmaktadr.
Soru 41: Dú ticaret istatistiklerinde veri serisi hangi yla kadar
mevcuttur? Nasl sunulmaktadr?
Dú ticaret verileri, Cumhuriyetin ilk yllarndan itibaren yaymlanmaktadr.
1923–1968 dönemine ait dú ticaret verilerine sadece basl yaynlardan
ulaúlabilmektedir. 1969 sonrasna ait veriler ise, hem basl yayn hem de
TÜøK'in veri tabanlarnda elektronik ortamda mevcuttur.
Soru 42: Dú ticaret verileri ne kadar sürede yaymlanyor? AB
üyesi ülkelerde bu süre nedir?
Dú ticaret verileri 2004 ylna kadar referans ayn takip eden 40 ile 60 gün
arasnda yaymlanmakta iken, 2004 yl Haziran ayndan itibaren 30 gün
içinde yaymlanmaya baúlanmútr. Yaymlama takvimi her yl Ocak aynda
TÜøK tarafndan ilan edilmektedir. EUROSTAT, üye ülkelerin AB dú
ülkelerle yapt÷ ticarete iliúkin verileri göndermeleri için 42 gün süre
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi - 2
17
Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
vermektedir. Bu süre dikkate alnd÷nda ülkemizde dú ticaret verileri di÷er
ülkelere göre oldukça erken yaymlanmaktadr.
Soru 43: Yaymlanmú dú ticaret verileri daha sonra niçin revize
edilmektedir? Revize oran toplam de÷ere göre nedir?
Dú ticaret verileri, haber bülteni ile geçici olarak açklanmakta, sonraki
dönemlerde kesinleúmektedir. Verilerin geç yaymlanmasnn yarataca÷
sakncalara göre, bir miktar revize edilmesi daha tercih edilebilir bir
durumdur. Gümrük iúlemlerinin %99’a yakn otomasyona geçen gümrük
idarelerinde yaplmakta, bu nedenle TÜøK’e veriler eski yllara oranla daha
erken aktarlmaktadr. Bu geliúmelere ba÷l olarak veriler hem daha erken
yaymlanmakta hem de revize oran giderek azalmaktadr. Yaymlanan dú
ticaret verilerinde 2 nedenle de÷iúiklik yaplmaktadr.
x
x
Gümrük Müsteúarl÷ndan sonraki dönemlerde gelen ek
bilgilerin ilgili ay verilerine yanstlmas,
Yaplan analizlerde geçmiú dönem verilerine ait hatalarn
tespit edilerek düzeltme yaplmas
Revizeler daha çok birinci nedenden kaynaklanmaktadr. Gümrük
otomasyonu ile birlikte verilerdeki revize oran giderek azalmaktadr. 2006
ylnda toplam revize oran ihracatta %4, ithalatta % 4.01 olmuútur. 2007
ylnn Ocak-Ekim dönemi verilerinde ilk yaynland÷ de÷erden sonra
yaplan toplam revizelerin oran ihracatta % 0.46, ithalatta % 1.16
düzeyindedir.
Soru 44: Dú ticaret verilerinin kullanclar kimlerdir?
Dú ticaret istatistiklerinin her kesimden kullancs bulunmaktadr. Ulusal
hesaplar, ödemeler dengesi, yllk ve 5 yllk planlarn hazrlanmasnda dú
ticaret verileri önemli kaynaktr. Ayrca, özel sektör, üniversiteler,
uluslararas kuruluúlar ve basn kuruluúlar ve tüm karar alclar tarafndan
yo÷un úekilde kullanlmaktadr. 2005 ve 2006 yl için oluúturulan
istatistiklere göre TÜøK’e yaplan toplam veri talebinin saysal olarak % 2122’sini dú ticaret verileri oluúturmaktadr.
18
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi - 2
Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Soru 45: Dú ödemeler bilançosu nedir? Hangi bilgileri içerir?
Dú Ödemeler Bilançosu (DÖB); bir ülkenin dú dünya ile yapt÷ ekonomik
iúlemlerin bir özetidir. Ülkelerin belirli bir dönem içerisindeki dú ekonomik
iliúkilerinin sonucunu gözler önüne serer. Baúka bir deyiúle, di÷er ülkelere
çeúitli nedenlerle yaplan ödemelerle, dú ülkelerden sa÷lanan dövizleri (ya
da döviz karúl÷ ulusal paray) gösteren bir bilançodur.
T.C. Merkez Bankas tarafndan hazrlanan Türkiye’nin dú ödemeler
bilançosu úu ana bölümleri kapsamaktadr.
1. Cari iúlemler dengesi: Bu ana bölümde mal ithalat ve
ihracat ile navlun, sigorta, turizm, faiz, iúçi transferleri gibi mal ve hizmet
gelir ve giderleri yer almaktadr.
2. Sermaye hareketleri: Bu bölüm dú borç ödemeleri, özel
yabanc sermaye giriú ve çkúlar, proje ve program kredileri ile di÷er
sermaye hareketlerini göstermektedir.
Ayrca dú ödemeler bilançosunda bilançonun genel dengesini oluúturan;
3. Net hata ve noksan,
4. Rezerv hareketleri,
bölümlerine de yer verilmektedir.
ølk üç kalem ülkenin dú ülkelerle yapt÷ ekonomik iúlemlerin sonucu olup
“çizgi üstü iúlemleri” olarak adlandrlr. Son kalem ise denkleútirici (çizgi
alt) iúlemleri oluúturur. ødeal olarak cari iúlemler ile sermaye hareketleri
dengesi toplamnn rezerv hareketleri dengesine eúit olmas gerekir. Aksi
durumda aradaki fark net hata ve noksan kalemine yazlarak bilanço
denkli÷i sa÷lanr.
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi - 2
19
Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Soru 46: Dú ticaret verilerine nasl ulaúlabilir?
Ayrntl bilgilere ulaúmak (Madde düzeyinde) için Türkiye østatistik Kurumu
Baúkanl÷’na veya Bölge Müdürlüklerine baúvurulmas gerekmektedir.
Türkiye østatistik Kurumu’nun web (www.tuik.gov.tr) adresinde bulunan dú
ticaret istatistikleri bölümünde haber bülteni ve özet dú ticaret verilerine
yer verilmektedir.
Soru 47: TÜøK’in web sayfasnda dú ticaret verileri hangi ayrntda
mevcuttur?
Dú ticaret verileri, TÜøK web sayfasnda ‘Haber Bültenleri Yaynlama
Takvimi’ne uygun olarak aylk haber bültenleri ile her ay kullanma
sunulmaktadr. Haber bültenleri ekinde yer alan tablolarda ilgili yl ve bir
önceki yla ait aylk ve birikimli bilgiler verilmektedir.
Ayrca TÜøK web sayfasnda, ço÷u 1996 ylndan baúlamak üzere yllara,
fasllara, ülkelere, ülke gruplarna, SITC, BEC, ISIC gibi uluslararas mal ve
sektör snflamalarna, döviz türlerine, gümrüklere, illere, teslim úekillerine,
ödeme úekillerine, sözleúme türlerine göre aylk ve yllk veriler ile ham
petrol ithalat bilgilerinden oluúan ve her ay güncellenen statik tablolar yer
almaktadr.
Yine TÜøK web sayfasnda 1969-2005 verileri için dinamik sorgulama
imkan mevcuttur. Dinamik sorgulama ile fasl, ülke, ülke grubu ile BEC,
ISIC ve SITC snflamalarna göre dú ticaret verilerine, ayrca Türkiye ile
Karadeniz Ekonomik øúbirli÷i Ülkeleri (KEø) arasndaki ticaret bilgilerine
ulaúlabilmektedir.
Soru 48: Dú ticaret verileri hangi mal ve sektör snflamalarna
göre de÷erlendirilmektedir?
Dú ticaret verileri uluslararas snflamalara göre kullanma sunulmaktadr.
Harmonize sistem kodlar ile bu snflamalar arasndaki geçiú anahtarlar
20
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi - 2
Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Birleúmiú Milletler ve EUROSTAT’n web sitelerinden yararlanlarak her yl
yaplmaktadr.
Türkiye’nin dú ticaret istatistikleri aúa÷daki uluslararas mal ve sektör
snflamalarna göre tasnif edilmektedir:
x
x
x
x
x
Harmonize Sistem (HS),
Standart Uluslararas Ticaret Snflamas (SITC),
Tüm Ekonomik Faaliyetlerin Uluslararas Standart Sanayi
Snflamas (ISIC. Rev 2 ve Rev 3),
Geniú Ekonomik Kategorilerin Snflamas (BEC),
Avrupa Toplulu÷unda Faaliyete Göre Ürünlerin østatistiki
snflamas (CPA).
Soru 49: Harmonize sistem nedir?
kullanm yaygn mdr?
Dünya ülkeleri arasnda
Harmonize sistem; esas olarak gümrük iúlemlerinde kullanlan bir
snflamadr. Harmonize sistemin ilk tasla÷ 1981 ylnda Gümrük øúbirli÷i
Konseyi tarafndan hazrlanmútr. 21 ana bölüm 97 fasl, uluslararas
ticarette a÷rl÷ olan 1 241 dörtlü ve 5 019 altl basama÷a ayrlan
harmonize sistem Haziran 1983'de onaylanmú ve 1 Ocak 1988 tarihinde 38
ülke tarafndan kullanlmaya baúlanmútr. 2006 ylnda Birleúmiú Milletler’in
yapt÷ araútrmaya cevap veren 111 ülkeden 104'ü harmonize sistemi
kulland÷n bildirmiútir. Harmonize sistemi kullanan ülkelerin araútrmaya
cevap veren ülkelerin toplam ticareti içindeki pay % 93.7 olarak
hesaplanmútr.
1992, 1996, 2002 ve 2007 yllarnda revize edilen Harmonize Sistem,
Türkiye tarafndan 1989 ylndan 1995 ylna kadar 2 basamak ilavesiyle 8
basamak olarak kullanlmútr. 1996 ylnda Gümrük Giriú Tarife Cetvelinde
madde kodlar 12 basama÷a, madde kodu says 19 283'e çkarlmútr.
2007 ylnda toplam 18 275 madde kodu bulunmasna karúlk, ihracatta 12
237, ithalatta ise 13 282 madde iúlem görmüútür.
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi - 2
21
Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Soru 50: Uluslararas Standart Ticaret Snflamas (SITC) nedir?
Yaps ve kullanm alanlar nelerdir?
Uluslararas Standart Ticaret Snflamas ( Standart International Trade
Classification: SITC) Birleúmiú Milletler tarafndan hükümetlerin iúbirli÷i ve
uzmanlarn görüúleri alnarak hazrlanmú, uluslararas karúlaútrmalara
olanak sa÷lamak amacyla 1950 ylndan itibaren kullanlmas tavsiye
edilmiútir. 1960'lara gelindi÷inde birçok ülke dú ticaret istatistiklerini SITC
ile iliúkili snflamalara göre düzenlemeye baúlamú, uluslararas kuruluúlarn
birço÷u da dú ticaret istatistikleri için SITC'yi temel almútr.
Dú ticaret hacminin büyümesi ve teknolojik yenilikler nedeniyle SITC'nin
revize edilmesi ihtiyaç haline gelmiú, snflama 4 defa revize edilmiútir.
Halen 1986 ylna ait SITC.Revize 3 listesi kullanlmaktadr. Birden beúe
kadar basamakl bir yap ile oluúturulmuútur. 10 adet 1 basamakl, 67 adet
2 basamakl, 261 adet 3 basamakl, 1 033 adet 4 basamakl, 3 121 adet 5
basamakl kod içeren bir yaps vardr. Bununla birlikte, 2007 ylnda
yaymlanan SITC snflamasnn 4. revizyonu da veri tabanlarnda mevcut
bulunmaktadr.
SITC, özellikle uluslararas dú ticaret verilerinin karúlaútrlmasnda
kullanlmaktadr.
Soru 51: Geniú Ekonomik Kategoriler Snflamas (BEC)’nn yaps
nasldr? Nerelerde kullanlmaktadr?
Geniú Ekonomik Kategorilerin Snflamas (Broad Economic Categories: BEC)
Birleúmiú Milletler østatistik Bürosu tarafndan uluslararas dú ticareti
özetlemek için hazrlanmútr. 1971 ylnda hazrlanan snflama 1976, 1986
ve 1988 yllarnda revize edilmiútir. Halen 1988 ylnda hazrlanan Revize3
listesi kullanlmaktadr. Ulusal hesaplar sisteminde kullanlmak üzere,
mallarn son kullanmlar dikkate alnarak BEC kategorileri oluúturulmuútur.
Ürünler, 7 adet ana kategori, 14 adet 2 basamakl kategori ve 8 adet 3
basamakl alt kategoriden oluúmaktadr. Ürünler; sermaye mallar, ara
mallar ve tüketim mallar gibi kullanm amaçlarna göre gruplanmaktadr.
22
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi - 2
Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Soru 52: Dú ticaret istatistiklerinde kullanlan Uluslararas
Standart Sanayi Snflamas (ISIC)’nn özellikleri nelerdir?
Uluslararas Standart Sanayi Snflamas'nn (International Standart
Industrial Classification: ISIC) uyarlamas Birleúmiú Milletler Ekonomik ve
Sosyal Konseyi tarafndan 1948 ylnda kabul edilmiútir. Snflama ekonomik
faaliyet türlerine göre oluúturulmuútur.
ISIC.Rev 2 snflamas 1958 ve 1968 yllarnda revize edilmiútir. 10 ana
bölüm, 72 ana grup ve 160 gruptan oluúan bir yaps vardr.
1989 ylndan itibaren ISIC.Rev 3 kullanlmaya baúlanmútr. Bu snflama da
2002 ylnda revize edilerek ISIC.Rev 3.1 versiyonu oluúturulmuútur.
Snflama 17 ana bölüm, 62 ana grup, 161 grup ve 298 snftan
oluúmaktadr.
Soru 53: Avrupa Toplulu÷unda Faaliyete Göre Ürünlerin østatistiki
Snflamas (CPA) nedir?
Avrupa Toplulu÷unda Faaliyete Göre Ürünlerin østatistiki Snflamas
(Statistical Classification of Product by Activity in European Community:
CPA) 1993’de kullanlmaya baúlanmú, 1996 ve 2002 yllarnda revize
edilmiútir.
CPA Avrupa Birli÷i’nin özel ihtiyaçlarn karúlamak amacyla Birleúmiú
Milletler Merkezi Ürün Snflamas’nn (Central Product Classification: CPC)
Avrupa versiyonu olarak hazrlanmútr.
Soru 54: Dú ticaret verilerinde gizleme uygulanmasnn yasal
dayana÷ ve uygulama yöntemi nedir?
2005 yl Kasm aynda yürürlü÷e giren ‘5429 Sayl Türkiye østatistik
Kanunu’ ve bu kanuna göre hazrlanarak 20 Haziran 2006 tarihinde
yaymlanan ‘Resmi østatistiklerde Veri Gizlili÷i ve Gizli Veri Güvenli÷ine
iliúkin Usul ve Esaslar Hakknda Yönetmelik’ hükümleri gere÷i tüm verilere
oldu÷u gibi dú ticaret istatistiklerine de gizleme uygulanmaktadr.
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi - 2
23
Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Bahsi geçen yasa ve yönetmeli÷e göre herhangi bir veri hücresindeki bilgi,
1 veya 2 istatistiki birime aitse gizlenmekte, istatistiki birim says 3’ten
fazla olmas durumunda ise en büyük paya sahip 2 firmann payna
baklmaktadr. ølk firmann pay % 80’i veya iki firmann pay % 90’
geçiyorsa veri yine gizli saylmaktadr (Aktif gizleme). Bu uygulama ile
kiúisel bilgilerin korunmas amaçlanmaktadr. Ancak, AB ülkelerinde dú
ticaret istatistiklerinde pasif gizleme uyguland÷ görülmektedir. Pasif
gizleme sisteminde istatistiki birimin baúvurusu halinde gizleme
uygulanmaktadr. Yasada yer alan
gizlemeye iliúkin maddelerin
de÷iútirilerek dú ticaret istatistiklerinde pasif gizleme uygulamasna
geçilmesi konusunda çalúmalara baúlanmútr.
Soru 55: Uluslararas dú ticaret verilerinin karúlaútrlabilirlik
durumu nedir? Verilerin tutarll÷n etkileyen etkenler nelerdir?
Çeúitli nedenlerle ihracatç ya da ithalatç ülkeler arasnda karúlkl dú
ticaret istatistiklerinin farkllklar gösterdi÷i bilinmektedir. Uluslararas dú
ticaret istatistiklerine bakt÷mzda A ülkesinin B ülkesine yapt÷ ihracatn,
karúlkl olarak A ülkesinin ihracatnda ve B ülkesinin ithalatnda görünmesi
beklenir. Ancak, pratikte durum böyle olmamaktadr. Bu nedenle Birleúmiú
Milletler ve di÷er uluslararas kuruluúlar dú ticaret verilerinin
karúlaútrlmasn sa÷lamak amacyla çeúitli öneriler yapmaktadrlar.
Bu farkllklar genellikle úu nedenlere dayanmaktadr:
x
x
x
x
x
24
Snflama farkllklar,
Kayt zamanndaki farkllklar,
Ticaret yaplan ülkenin tespitindeki sistem farkllklar,
øhracat ve ithalattaki teslim úeklinin farkl oluúu,
Dú ticaretin kapsamndaki farkllklar (genel ticaret, özel
ticaret sistemleri, kapsama dahil edilen mallarn
farkllklar).
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi - 2
Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Soru 56: Dünya dú ticaret hacmi ne kadardr? Türkiye’nin Dünya
dú ticaretinde yeri nedir?
Dú ticaret hacmi ihracat ve ithalatn toplamn ifade etmektedir. 2006 yl
verilerine göre Dünya toplam ihracat 12 083 Milyar $, Dünya ithalat ise
12 413 Milyar Dolardr. 2006 yl verilerine göre Türkiye’nin pay Dünya
ihracatnda % 0.7 Dünya ithalatnda ise % 1.1’dir. Türkiye en çok ihracat
yapan ülkeler sralamasnda 34. srada, en çok ithalat yapan ülkeler
sralamasnda ise 21. srada bulunmaktadr. (Ek 2)
(Milyar $)
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi - 2
25
Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Dünya ihracat ve ithalat 1950’den 2006 ylna kadar 198 kat artú
göstermiútir. Dünya ülkelerinin toplam ihracat 1950 ylnda 61, 1960 ylnda
128, 1970 ylnda ise 314 Milyar ABD Dolardr. 1950 ylndan 2006 ylna
kadar Türkiye’nin ise ihracat 325 kat, ithalat 488 kat artú göstermiútir.
Türkiye’nin dünya ticaretindeki pay 1980’li yllardan itibaren önemli ölçüde
artú göstermiútir.
Soru 57: Türkiye'nin en çok ihracat ve ithalat yapt÷ ülkeler
hangileridir?
Türkiye'nin 2006 yl ihracatnda % 11.3 pay ile Almanya ilk srada yer
almakta, bu ülkeyi % 8 ile øngiltere, % 7.9 ile øtalya, % 5.9 ile ABD, % 5.4
ile Fransa ve % 4.3 ile øspanya izlemektedir. Türkiye’nin 2006 yl
ithalatnda ise Rusya Federasyonu’nun pay % 12.8, Almanya'nn pay %
10.6, Çin’in pay % 6.9, øtalya'nn pay % 6.2, Fransa’nn pay % 5.2
olmuútur. Bu ülkeleri ABD, øran, Birleúik Krallk, øsviçre ve øspanya
izlemektedir. (Ek 3)
26
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi - 2
Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Soru 58: Türkiye en çok hangi ürünleri ihraç etmektedir?
Harmonize sistemin fasllar düzeyinde yaplan de÷erlendirmeye göre
Türkiye’nin 2006 yl ihracatnda motorlu kara taútlar grubu ilk srada yer
almaktadr. øhracat büyüklü÷üne göre srasyla örme giyim eúyas, kazanlar,
makineler, mekanik cihazlar, elektrikli makine ve cihazlar, demir çelik ve
örülmemiú giyim eúyas motorlu kara taútlarn izleyen mal gruplardr. (Ek
4)
Soru 59: Türkiye en çok hangi ürünleri ithal etmektedir?
2006 ylnda Türkiye’nin en çok ithal etti÷i ürün grubu, içerisinde ham
petrol ile do÷algazn da bulundu÷u mineral yakt ve ya÷lar olmuútur. Bu
grubu kazanlar, makineler, mekanik cihazlar, demir çelik, motorlu kara
taútlar, elektrikli makine ve cihazlar ile plastik ve plastik mamulleri
izlemiútir. (Ek 5)
Soru 60: TÜøK tarafndan hesaplanan dú ticaret endeksleri
hangileridir?
TÜøK tarafndan aúa÷da belirtilen dú ticaret endeksleri hesaplanmaktadr.
x
x
x
x
øhracat miktar endeksi
øhracat birim de÷er endeksi
øthalat miktar endeksi
øthalat birim de÷er endeksi
Soru 61: Dú ticaret miktar endeksi nedir?
Dú ticaret miktar endeksleri, fiyatlar sabit olmak koúuluyla dú ticaret
miktarlarnda meydana gelen de÷iúimi ölçmektedir.
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi - 2
27
Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Soru 62: Dú ticaret birim de÷er endeksi neyi ifade etmektedir?
Fiyat endeksi ile arasnda ne fark vardr?
Dú ticaret birim de÷er endeksi, ihracat ya da ithalat birim de÷erlerinde
meydana gelen de÷iúimin ölçüsüdür. øki endeksin bilgi kayna÷ farkldr.
Birim de÷er endeksleri dú ticaret istatistiklerinden hesaplanmaktadr. Birim
de÷er endeksinde mallarn herhangi bir döneme ait ihracat ya da ithalat
toplam de÷erlerinin toplam miktarlarna bölünmesiyle elde edilen ortalama
birim de÷erler kullanlarak endeks hesaplanrken, dú ticaret fiyat
endekslerinde ihracat ve ithalatç firmalardan iyi tanmlanmú ürünlerin
fiyatlar alnmaktadr. Bu nedenle birim de÷er endekslerindeki de÷iúim,
gerçek fiyat de÷iúiminin yannda, ayn tarife numaras altnda farkl
özelliklerdeki ürünlerin yer almasndan da kaynaklanabilmektedir. Bir
dönemde ucuz ürünler a÷rlkl olarak dú ticarete konu olmuúken, sonraki
dönemde daha pahal ürünlerin iúlem görmesi ya da tersi durum nedeniyle
birim de÷erler de÷iúebilmektedir.
Soru 63: Hesaplanan dú ticaret endekslerinin baúlca özellikleri
nelerdir?
x
Endekslerin temel yl 2003’dür.
x
Endeksler zincirleme yöntemle hesaplanmaktadr.
x
Aylk, 3 aylk ve yllk olarak hesaplanmaktadr.
x
4 ayr snflamaya göre hesaplanmakta, ISIC.Rev 3
snflamasna göre yaymlanmaktadr.
x
Birim de÷er endeksleri ABD Dolar ve YTL para
birimlerine göre hesaplanmaktadr.
x
Miktar endeksleri, de÷er endeksi ve birim de÷er endeksi
kullanlarak dolayl yöntemle hesaplanmaktadr.
x
Birim
de÷er
endeksleri
Fisher
formülüyle
hesaplanmaktadr.
Soru 64: Dú Ticaret
hesaplanmaktadr?
Endeksleri
hangi
snflamalara
göre
Dú ticaret endeksleri aúa÷daki snflamalara göre hesaplanmakta, ancak,
‘Uluslararas
Standart
Sanayi
Snflamas’na
(ISIC.Rev3)
göre
yaymlanmaktadr.
28
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi - 2
Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
x
x
x
x
Uluslararas Standart Sanayi Snflamas ( ISIC. Rev 3)
Uluslararas Standart Ticaret Snflamas (SITC. Rev 3)
Geniú Ekonomik Kategorilerin Snflamas (BEC)
Avrupa Ekonomik Toplulu÷unda Faaliyete Göre Ürünlerin
østatistiki Snflamas (CPA)
Soru 65: Sabit bazl endeks ile zincirleme endeks arasnda ne fark
vardr?
Sabit ve zincirleme
bulunmaktadr.
endeksler
arasnda
aúa÷daki
temel
farkllklar
x
Sabit bazl endekslerde tek bir temel yl seçilmekte ve
de÷iútirilmemektedir. Zincirleme endekste ise her yl baz
yl de÷iútirilmekte, bir önceki yl baz seçilmektedir.
x
Sabit bazl endekste temel yl a÷rlklar sabit olmakta,
zincirleme endekste ise her yl a÷rlklar yeniden
hesaplanmaktadr.
x
Sabit bazl endekslerde zamanla maddeler temsil
oranlarn yitirirken, zincirleme endekste maddeler ve
a÷rlklar her yl yenilendi÷inden, bilgiler en son yapy
yanstmaktadr.
Soru 66: 2003 Temel Yll Dú Ticaret endekslerinde madde seçimi
hangi kriterlere göre yaplmú, endekse kaç madde seçilmiútir?
Maddelerin endekse seçilmesinde iki ölçü kullanlmútr. Birinci ölçü,
maddenin birim fiyat yönünden homojenli÷idir. Bunun için formülü aúa÷da
gösterilen ‘Yüzde Yaknlk Ölçüsü (YYÖ)’ kullanlmú, YYÖ 60 ve üzerinde
olan ürünler endekse seçilmiútir. Oran yüze yaklaútkça ayn tarife
numarasnda iúlem gören ürünlerin homojenli÷i artmaktadr.
YYÖ = [(Ortalama/ Standart sapma)/Ortalama)]*100
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi - 2
29
Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Madde seçiminde kullanlan ikinci ölçü, maddenin yl içerisinde en az 8 ay
dú ticarete konu olmasdr.
Endeks hesaplamasnda ilk basamak olarak 12 haneli Gümrük Tarife
østatistik Pozisyonlar (GTøP) seçilmiútir.
øhracat birim de÷er endeksine 2003 yl toplam ihracat de÷erinin % 87’sini
oluúturan 1767 madde, ithalat birim de÷er endeksine ise 2003 yl toplam
ithalat de÷erinin % 80,5’ini oluúturan 2103 madde seçilmiútir.
Soru 67: 2003 Temel yll dú ticaret endekslerinde madde ve
sektör a÷rlklar nasl hesaplanmaktadr?
Sektör a÷rl÷ için, sektör de÷erinin endekste kapsanan sektörlerin toplam
de÷eri içindeki pay; madde a÷rl÷ için ise, ilgili maddenin de÷erinin, ait
oldu÷u sektörde endekse seçilen maddelerin toplam de÷eri içindeki pay
kullanlmaktadr.
ISIC.Rev3 snflamasna göre ana sektörlerin 2003 ylndaki a÷rlklar
aúa÷daki gibidir.
3. Birim de÷er endekslerinde ana sektör a÷rlklar, 2003
A÷rlk (%)
Sektör ad
Tarm ve Ormanclk
øhracat
4.49
øthalat
3.66
Balkçlk
0.17
0
Madencilik ve taúocakçl÷
0.99
13.02
93.96
80.38
0.39
2.94
ømalat sanayi
Di÷erleri (Hurda ve atklar)
30
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi - 2
Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Soru 68: 2003 temel yll birim de÷er
hesaplanmasnda hangi formül kullanlmaktadr?
endekslerinin
Birim de÷er endeksleri formülleri aúa÷da verilen Laspeyres ve Paasche
endekslerinin geometrik ortalamas olan Fisher yöntemiyle hesaplanmútr.
ILASPEYRES =
¦ Pymi * Q
¦ P *Q
o
IPAASCHE =
o
o
¦ Pymi * Q ymi
¦ P * Qymi
o
IFISHER =
¦ Pymi * Q ¦ Pymi * Qymi
¦ P *Q
¦ P * Qymi
o
o
o
o
Formüllerde yer alan de÷iúkenler;
Qymi = y. yln m. aynda i. maddenin miktarn
Pymi = y. yln m. aynda i. maddenin ortalama kilogram fiyatn
Qo = i. maln temel yldaki miktarn
Qymi = y. yln m. aynda i. maddenin miktarn
Po
= i. maln temel yldaki ortalama kilogram fiyatn
ifade etmektedir.
Soru 69: Dú ticaret miktar endeksleri nasl hesaplanmaktadr?
Miktar endeksleri hesaplanan de÷er ve birim de÷er endeksleri yardmyla
aúa÷daki formül kullanlarak dolayl yoldan hesaplanmaktadr.
Miktar endeksi = (De÷er endeksi/ Birim de÷er endeksi)*100
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi - 2
31
Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Soru 70: Dú ticaret de÷er endeksi neyi ifade etmekte, nasl
hesaplanmaktadr?
De÷er endeksi, toplam ihracat ya da ithalat de÷erlerinde meydana gelen
de÷iúimi ölçmektedir. De÷er endekslerinin hesaplanmasnda temel yl ABD
Dolar de÷erleri kullanlmaktadr. Temel yl ABD Dolar de÷erlerinin 12 aylk
ortalamas 100 kabul edilerek aúa÷daki formülle hesaplanmaktadr.
De÷er endeksi = (Vymi / Voi)*100
Vymi= y. yln m. aynda i. sektörün Dolar de÷eri,
Voi= ø. Sektörün temel yl ortalama Dolar de÷eri
Örne÷in; 2003 yl toplam ihracat 48 Milyar ABD Dolar ise aylk ortalama
ihracat 48/12= 4 Milyar ABD Dolardr
2005 Ocak ay ihracat 5 Milyar ABD Dolar olarak gerçekleúti÷inde
2005 Ocak ay de÷er endeksi = (5/4)*100= 125 olarak elde edilir.
Soru 71: Zincirleme endeksle hesaplanan birim de÷er endeksi
de÷erleri 2003 temel ylna nasl dönüútürülmektedir?
Zincirleme endeks yönteminde her yln endeksi öncelikle bir önceki yl
temel alnarak hesaplanmaktadr. Daha sonra bulunan endeks saylar link
edilerek 2003 temel ylna dönüútürülmektedir. Bu iúlem için, bir önceki yl
temel alnarak hesaplanan endeks says, bir önceki yla ait link edilmiú
endeks says ile çarplmaktadr.
Bu iúlem için aúa÷daki formül kullanlmaktadr.
FUVI(2005/2003)=FUVI(2004/2003)*FUVI(2005/2004)
FUVI= Fischer birim de÷er endeksi
Örne÷in; 2003 temel yla göre hesaplanmú 2004 yl endeks says 105,
2005 Ocak ay için buldu÷umuz link edilmemiú endeks says 110 ise,
32
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi - 2
Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
2003 temel yla dönüútürülmüú 2005 Ocak ay endeks says =
(110*105)/100= 115.5 olarak hesaplanacaktr.
Soru 72: Dú ticaret endeksleri hangi amaçlarla kullanlmaktadr?
Dú ticaret endekslerinin en önemli kullanm alan ulusal hesaplar sistemidir.
Gerek üretim gerekse harcamalar yöntemiyle hesaplanan milli gelir
hesaplamalarnda ithalat vergilerinin, ihracatn ve ithalat de÷erlerinin sabit
fiyatlarla hesaplanmasnda kullanlmaktadr. Ayrca, ithalat fiyat endeksleri
üretici fiyat endekslerinin (ÜFE) bir tamamlaycs olarak ithal ürünlerdeki
fiyat de÷iúimi için tamamlayc bir göstergedir.
Soru 73: TÜøK tarafndan bugüne
ticaret endeksleri hesaplanmútr?
kadar hangi
temel yll dú
TÜøK tarafndan bugüne kadar aúa÷daki dú ticaret endeksleri
hesaplanmútr.
x
1968 temel yll dú ticaret endeksleri (3 aylk),
x
1973 temel yll dú ticaret endeksleri (3 aylk, 1984’e
kadar),
x
1982 temel yll dú ticaret endeksleri (1993 ylnda aylk
hesapland),
x
1989 temel yll dú ticaret endeksleri (aylk),
x
1994 temel yll dú ticaret endeksleri (aylk),
x
2003 temel yll dú ticaret endeksleri (aylk, 3 aylk, yllk).
Soru
74:
Dú
ulaúlmaktadr?
ticaret
endekslerinin
sonuçlarna
nasl
Dú ticaret endekslerinin sonuçlar özet olarak haber bülteni ile
yaymlanmaktadr. Haber bülteninde yer almayan ayrntl bilgilere ya da
zaman serisi bilgilerine, Türkiye østatistik Kurumuna baúvurarak ya da TÜøK
web sayfasndan dinamik sorgulama yoluyla ulaúmak mümkündür. TÜøK
web sayfasnda 1982, 1989, 1994 ve 2003 temel yll dú ticaret
endekslerinin sonuçlar, hesaplanan snflamalara göre aylk, 3 aylk ve yllk
dönemler itibariyle ayrntl bir úekilde yer almaktadr.
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi - 2
33
Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Soru 75: Avrupa Birli÷i ülkelerinde hangi dú ticaret endeksleri
hesaplanmaktadr? EUROSTAT üye ülkelerden hangi endeksleri
istemektedir?
AB üyesi ülkelerin ço÷unlu÷u birim de÷er endeksi hesaplamakta ve
endekslerde genellikle Fisher yöntemi uygulanmaktadr. Üretici fiyat
endeksleri, ithal ürünlerdeki fiyat de÷iúimlerini yanstmad÷ndan Eurostat
üye ülkelerden CPA snflamasna göre ithalat fiyat endeksi hesaplamalarn
istemektedir. Halen istenen endeksleri hesaplayarak Eurostat’a gönderen 6
ülke bulunmaktadr: Bu ülkeler Almanya, Finlandiya, øtalya, Hollanda, øsveç
ve Slovenya’dr. Di÷er ülkeler bu amaçla çalúmalara baúlamútr. Fransa bu
endeksi 2009 ylnda tamamlamay hedeflemektedir. AB üyesi ülkeler dú
ticaret endekslerini genellikle CPA veya SITC snflamasna göre
hesaplamaktadr. Resmi østatistik Programnda Türkiye’nin dú ticaret fiyat
endekslerinin 2011 ylna kadar hesaplanmas öngörülmektedir.
34
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi - 2
Ek
Ek 1. Serbest bölge listesi
1 Antalya Serbest Bölgesi
2 Atatürk Hava Liman Serbest Bölgesi
3 østanbul Deri Serbest Bölgesi
4 Ege Serbest Bölgesi
5 Mersin Serbest Bölgesi
6 Trakya Serbest Bölgesi
7 Trabzon Serbest Bölgesi
8 Mardin Serbest Bölgesi
9 Erzurum Serbest Bölgesi
10 Menemen Deri Serbest Bölgesi
11 Yumurtalk Serbest Bölgesi
12 Rize Serbest Bölgesi
13 Samsun Serbest Bölgesi
14 Kayseri Serbest Bölgesi
15 Avrupa Serbest Bölgesi
16 Gaziantep Serbest Bölgesi
17 Bursa Serbest Bölgesi
18 Tubitak Teknoloji Serbest Bölgesi
19 Kocaeli Serbest Bölgesi
20 Denizli Serbest Bölgesi
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi - 2
35
Ek
Ek 2. Seçilmiú ülkelerin ihracat ve ithalat, 2006
øhracat
De÷er
(Milyar
Sra
$) (%)
No Ülke
1
Almanya
1 112.0
9.2
2
ABD
1 038.3
8.6
3
Çin
968.9
8.0
4
Japonya
649.9
5.4
5
Fransa
490.4
4.1
6
Hollanda
462.4
3.8
7
øngiltere
448.3
3.7
8
øtalya
410.6
3.4
9
Kanada
389.5
3.2
10
Belçika
369.2
3.1
11
Güney Kore
325.5
2.7
12
Hong Kong
322.7
2.7
13
Rusya Fed.
304.5
2.5
14
Singapur
271.8
2.2
15
Meksika
250.4
2.1
16
Tayvan
223.8
1.9
17
Suudi
209.5
1.7
Arabistan
18
øspanya
205.5
1.7
19
Malezya
160.7
1.3
20
øsviçre
147.5
1.2
21
øsveç
147.4
1.2
22
Avusturya
140.4
1.2
23
BAE
139.4
1.2
24
Brezilya
137.5
1.1
25
Tayland
130.8
1.1
26
Avustralya
123.3
1.0
27
Norveç
121.5
1.0
28
Hindistan
120.3
1.0
29
ørlanda
111.1
0.9
30
31
32
33
34
36
Polonya
Endonezya
Çek
Cumhuriyeti
Danimarka
Türkiye
øthalat
De÷er
(Milyar
$) (%)
Ülke
ABD
1 919.4 15.5
Almanya
908.6
7.3
Çin
791.5
6.4
øngiltere
619.4
5.0
Japonya
579.6
4.7
Fransa
534.9
4.3
øtalya
437.4
3.5
Hollanda
416.4
3.4
Kanada
357.7
2.9
Belçika
353.7
2.9
Hong Kong
335.8
2.7
øspanya
316.4
2.5
Güney Kore
309.4
2.5
Meksika
268.2
2.2
Singapur
238.7
1.9
Tayvan
203.0
1.6
Hindistan
174.8
1.4
110.3
103.5
95.1
0.9
0.9
0.8
Rusya Fed.
øsviçre
Avusturya
Türkiye
Avustralya
Malezya
Tayland
øsveç
Polonya
BAE
Brezilya
Çek
Cumhuriyeti
Danimarka
Endonezya
Güney Afrika
92.8
85.5
0.8
0.7
Macaristan
ørlanda
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi - 2
163.9
141.4
140.3
139.6
139.3
131.2
128.6
126.7
126.0
97.8
95.9
93.2
1.3
1.1
1.1
1.1
1.1
1.1
1.0
1.0
1.0
0.8
0.8
0.8
86.3
80.3
77.3
0.7
0.6
0.6
77.0
72.8
0.6
0.6
Ek
Ek 3. En çok ihracat ve ithalat yaplan 30 ülke, 2006
øhracat
Sra
No Ülke ad
Toplam
1
Almanya
øthalat
De÷er
(Milyon
$) (%)
85 535 100.0
9 686
11.3
Ülke ad
Toplam
Rusya Fed.
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
øngiltere
øtalya
A.B.D.
Fransa
øspanya
Rusya Fed.
Irak
Hollanda
Romanya
B.A.E.
Yunanistan
Bulgaristan
øsrail
Belçika
Ukrayna
øran
6 814
6 752
5 061
4 604
3 720
3 238
2 589
2 539
2 350
1 986
1 603
1 568
1 529
1 381
1 121
1 067
8.0
7.9
5.9
5.4
4.3
3.8
3.0
3.0
2.7
2.3
1.9
1.8
1.8
1.6
1.3
1.2
18
19
20
Polonya
Cezayir
Suudi
Arabistan
1 060
1 021
983
1.2
1.2
1.1
Almanya
Çin
øtalya
Fransa
A.B.D.
øran
øngiltere
øsviçre
øspanya
Güney Kore
Japonya
Ukrayna
Romanya
Belçika
Libya
Suudi
Arabistan
Hollanda
Cezayir
Güney Afrika
21
22
øsviçre
K.K.Türk.Cum.
901
885
1.1
1.0
Bulgaristan
Tayvan
23
24
25
26
27
28
29
30
Danimarka
øsveç
Avusturya
Msr
Kazakistan
Azerbeycan
Çin
Suriye
Di÷er ülkeler
827
787
710
709
697
695
693
609
17 346
1.0
0.9
0.8
0.8
0.8
0.8
0.8
0.7
20.3
Hindistan
øsveç
Polonya
Macaristan
Finlandiya
Avusturya
Yunanistan
Endonezya
Di÷er ülkeler
De÷er
(Milyon
$)
139 576
17 806
(%)
100.0
12.8
14 768
9 669
8 663
7 240
6 261
5 627
5 138
4 015
3 833
3 556
3 217
3 059
2 669
2 477
2 297
2 252
10.6
6.9
6.2
5.2
4.5
4.0
3.7
2.9
2.7
2.5
2.3
2.2
1.9
1.8
1.6
1.6
2 160
1 865
1 793
1.5
1.3
1.3
1 663
1 649
1.2
1.2
1 579
1 488
1 437
1 286
1 139
1 077
1 045
1 031
17 816
1.1
1.1
1.0
0.9
0.8
0.8
0.7
0.7
12.8
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi - 2
37
Ek
Ek 4. En çok ihracat yaplan fasllar, 2006
Sra
no
Fasl
1
2
3
Fasl ad
Toplam
87 Motorlu kara taútlar, aksam ve parçalar
61 Örme giyim eúyas ve aksesuarlar
84 Kazanlar: makina ve cihazlar, aksam ve parçalar
4
5
6
7
8
9
10
11
85
72
62
27
73
8
39
63
Elektrikli makina ve cihazlar, aksam ve parçalar
Demir ve çelik
Örülmemiú giyim eúyas ve aksesuarlar
Mineral yaktlar, mineral ya÷lar ve müstahsallar
Demir veya çelikten eúya
Yenilen meyveler, kabuklu yemiúler, turunçgiller
Plastik ve plastikten mamul eúya
Mensucattan mamul di÷er eúya, kullanlmú eúya, paçavralar
6 328
6 273
4 711
3 567
3 336
2 388
2 214
1 920
12
13
14
15
16
17
18
19
71
89
52
76
40
25
20
94
ønciler, kymetli taúlar, mücevherler
Gemiler, suda yüzen taútlar
Pamuk, pamuk ipli÷i ve pamuklu mensucat
Alüminyum ve alüminyum eúya
Kauçuk ve kauçuktan eúya
Tuz, kükürt, toprak ve taúlar, alçlar ve çimento
Sebze, meyve, bitki parçalar, sert kabuklu yemiú konserveleri
Mobilyalar, aydnlatma, reklam lambalar, prefabrik yaplar
1 824
1 399
1 338
1 234
1 192
1 155
1 120
1 102
20
21
22
54 Dokumaya elveriúli suni ve sentetik lifler
55 Sentetik ve suni devamsz lifler
68 Taú, alç, çimento, amyant, mika vb. maddelerden eúya
23
24
25
74 Bakr ve bakrdan eúya
60 Örme eúya
57 Hallar ve di÷er dokumaya elveriúli maddeden yer kaplamalar
815
753
743
26
27
28
29
30
7
69
24
70
48
707
693
685
680
625
Yenilen sebzeler ve baz kök ve yumrular
Seramik mamulleri
Tütün ve tütün yerine geçen iúlenmiú maddeler
Cam ve cam eúya
Ka÷t ve karton:ka÷t hamurundan ka÷t ve kartondan eúya
Di÷er fasllar
38
De÷er
(Milyon
$)
85 535
11 886
6 938
6 517
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi - 2
1 037
1 034
892
10 427
Ek
Ek 5. En çok ithalat yaplan fasllar, 2006
Sra
no
Fasl
De÷er
(Milyon
$)
139 576
28 859
18 999
11 525
11 408
10 881
6 918
4 406
3 642
3 036
1
2
3
4
5
6
7
8
9
27
84
72
87
85
39
71
29
30
10
11
12
90
74
52
13
48
Fasl ad
Toplam
Mineral Yaktlar, ya÷lar ve ürünleri
Kazanlar: makina ve cihazlar, aksam ve parçalar
Demir ve çelik
Motorlu kara taútlar, aksam ve parçalar
Elektrikli makina ve cihazlar, aksam ve parçalar
Plastik ve plastikten mamul eúya
ønciler, kymetli taúlar, mücevherler
Organik kimyasal müstahsallar
Eczaclk
ürünleri
Optik, foto÷raf, sinema, ölçü, kontrol, ayar cihazlar, tbbi aletler
Bakr ve bakrdan eúya
Pamuk, pamuk ipli÷i ve pamuklu
mensucat
Ka÷t ve karton: ka÷t hamurundan ka÷t ve kartondan eúya
14
15
16
17
18
19
20
76
40
73
88
55
38
32
Alüminyum ve alüminyum eúya
Kauçuk ve kauçuktan eúya
Demir veya çelikten eúya
Hava taútlar, uzay araçlar, aksam ve parçalar
Sentetik ve suni devamsz lifler
Muhtelif kimyasal maddeler
Debagat ve boyaclkta kullanlan hülasa, boya, macun, sakzlar
1
1
1
1
1
1
1
21
22
23
54
44
15
Dokumaya elveriúli suni ve sentetik lifler
A÷aç ve a÷açtan mamul eúya: odun kömürü
Hayvansal ve bitkisel ya÷lar ve bunlarn müstahzarlar
1 206
935
907
2 723
2 469
2 090
2 043
797
555
489
489
349
299
288
24
28
ønorganik kimyasal müstahsallar, organik, inorganik bileúikler
881
25
26
31
94
Gübreler
Mobilyalar, aydnlatma, reklam lambalar,prefabrik yaplar
784
734
27
33
Uçucu ya÷lar, rezinoitler, parfümeri,kozmetikler vb.
629
28
29
26
12
Metal cevherleri, cüruf ve kül
Ya÷l tohum ve meyveler, sanayi bitkileri,saman, hayvan yemi
618
616
30
62
Örülmemiú giyim eúyas ve aksesuarlar
Di÷er Fasllar
580
12 419
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi - 2
39
Ek
Ek 6
�lgili bilgilere ula�mak için..
To reach the related information���
�çerik/Content
Biçim/Format
Metin/Text
Tablo/Table
Grafik/Graphic
Ka��t/Paper
MS-Excel
MS-Word
Metin/Text
Tablo/Table
Grafik/Graphic
Ka��t/Paper
CD-Rom
PDF
Tablo/Table
Excel
Tablo/Table
Excel
PDF
Html
Mikro veri: Mikro verileri kar��l�kl� protokol ile kullan�c�lara sa�lanmaktad�r.
Microdata: Microdata are provided to users by bilateral protocol.
Veri/Data
Tablo/Table
�statistik Bilgi Hatt�: Düzenli olarak güncellenen özet bilgilerine,
+ 90 312 410 0 410 numaral� telefonun 8 ve 2 tu�lanarak otomatik sesli yan�t
sisteminden ula�abilirsiniz.
Statistics Information Line: You can reach the summary information updated
regularly from automatic voice response system of the phone number;
+ 90 312 410 0 410/Ext 8 and 2
Mobil Telefon: Güncel bilgilerine TURKCELL ve AVEA hatl� cep telefonlar�ndan
DTI yazarak 3737�ye k�sa mesaj gönderebilirsiniz.
http://www.tuik.gov.tr/jsp/3737/mobilIst3737.html
Mobile Phone: You can reach the updated information by sending SMS to DTI
3737 from TURKCELL and AVEA cell phones.
http://www.tuik.gov.tr/jsp/3737/mobilIst3737.html
TRT-Telegün Sayfas�:Güncel özet bilgilerine haber bülteni yay�mlama takvimine
paralel olarak TRT Telegün yay�n�ndan ula�abilirsiniz.
Sayfa: 590
TRT-Telegun Page: You can reach the recent summary information from TRT
Telegun broadcasting according to national release calender.
Page: 590
Özet bilgi/
Summary
information
CD-ROM
ASCII
DBASE
Sesli Yan�t
Sistemi/
Voice Response
System
Haber Bülteni:Ulusal Veri Yay�mlama takviminde belirtilen aç�klanma
periyodunda en güncel bilgilerin yer ald��� son haber bültenine ve önceki
say�lar�na, internet sayfam�z�n istatistikler/ D�� Ticaret/D�� Ticaret �statistikleri
Bölümünün
son
haber
bülteni
ba�l���ndan
ula�abilirsiniz.
http://www.tuik.gov.tr/takvim/tkvim.zul#tb1
News Bulletin: The latest news bulletin including the most recent data and
previous news bulletins can be reached from the heading of Latest News Bulletin
in
Foreign
Trade
/
Foreign
Trade
Statistics
of
http://www.turkstat.gov.tr/ingtakvim/tkvim.zul#tb1 according to the period of
National Data Release Calender.
Yay�n: �lgili yay�nlar� internet sayfam�zda yer alan yay�n katalo�umuzdan
inceleyebilir ve bilgi sat�� bölümünden talep edebilirsiniz.
http://www.tuik.gov.tr/yayinupload/katalog
http://www.tuik.gov.tr/Satis.do?metod=Giris
Publication: You can examine the related publications from the catalogue and
request them from info market on our web site.
http://www.turkstat.gov.tr/yayinupload/katalog.pdf
http://www.turkstat.gov.tr/Satis.do?metod=Giris
Tablo: Özet ve ayr�nt�l� tablolar�na internet sayfam�z�n istatistikler/ D�� Ticaret/D��
Ticaret �statistikleri Bölümünün veri ba�l���ndan ula�abilirsiniz.
Table: You can reach the summary and detailed tables from the heading of Data
in Foreign Trade / Foreign Trade Statistics Section of Statistics page of our web
site.
Veri taban�: Dinamik sorgulama yapma imkan� sa�layan veri taban�ndaki ayr�nt�l�
bilgi internet sayfam�z�n istatistikler D�� Ticaret/D�� Ticaret �statistikleri/Veri
bölümündeki Dinamik Sorgulama veya veritabanlar� ba�l���ndan ula�abilirsiniz.
http://www.tuik.gov.tr/disticaretapp/Basla.do
Database: You can reach the detailed data in database providing dynamic
search option on Databases heading or Dynamic Search on Data section of
Foreign Trade / Foreign Trade Statistics on Statistics page of our web site.
http://www.tuik.gov.tr/disticaretapp_ing/Basla.do
40
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi - 2
Özet bilgi/
Summary
information
KMS/SMS
Özet bilgi/
Summary
information
Teletekst/
Teletext