hıfzıssıhha mektebi müdürlüğü - SAGEM E

REFİK SAYDAM HIFZISSIHHA MERKEZİ BAŞKANLIĞI
HIFZISSIHHA MEKTEBİ MÜDÜRLÜĞÜ
Duru Repro 35x50 cm Cyan • Magenta • Yellow
ANKARA 2011
Telif Hakkı Sahibi:
© Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı
Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü, 2011
Tüm hakları Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı
Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğüne aittir. Kaynak gösterilmeksizin alıntı yapılamaz. Alıntı yapıldığında
kaynak gösterimi: “editör/yazar adları, Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü, Refik Saydam Hıfzıssıhha
Merkezi Başkanlığı, Sağlık Bakanlığı, basım yeri, basım yılı” belirtilmesi şeklinde olmalıdır. 5846
sayılı yasa gereği Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğünün onayı olmaksızın tamamen veya kısmen
çoğaltılamaz.
Copyright Owned By:
Hygiene Center Presidency School of Public Health. No citations shall be allowed without the
source of reference. In case of citing, the source of reference shall be indicated as: “editor/author
names, School of Public Health, Refik Saydam Hygiene Center Presidency, Ministry of Health of
Turkey, publishing place, publishing date”. Neither full nor partial reproduction shall be allowed
without the written permission of the School of Public Health as ordered by the Law Numbered 5846.
ISBN : 978-975-590-398-9
Sağlık Bakanlığı Yayın No: 855
HMM Yayın No : HMM-2011-37
Baskı: Yorum Basın Yayın Sanayii Ltd.Şt.
İvedik Organize Sanayi Bölgesi Matbaacılar Sitesi
35. Cadde No: 36 - 38 06370 Yenimahalle /ANKARA
Tel: 0 (312) 395 21 12 (pbx) • Faks: 0 (312) 394 11 09
e-mail: info@yorummatbaa.com
web: www.yorummatbaa.com
EDİTÖR
HIFZISSIHHA MEKTEBÝ MÜDÜRLÜÐÜ
OF PUBLIC HEALTH
Prof. Dr.SCHOOL
Recep AKDAĞ
YAZARLAR
Dr. Salih MOLLAHALİLOĞLU
Dr. Ali ALKAN
Dr. Şenay ÖZGÜLCÜ
Dr. Hasan Gökhun ÖNCÜL
Prof. Dr. Ahmet AKICI
GÖZDEN GEÇİREN
Dr. Hakkı GÜRSÖZ
DANIŞMA KURULU
Prof. Dr. Nihat TOSUN
Prof. Dr. Necdet ÜNÜVAR
Prof. Dr. Sabahattin AYDIN
Dr. Yasin ERKOÇ
Doç. Dr. Turan BUZGAN
Dr. Ekrem ATBAKAN
Dr. Saim KERMAN
YAYIN KURULU
Uzm. Dr. Banu AYAR
Dr. Ayşegül GENÇOĞLU
Zeki KADI
Hakan Oğuz ARI
Cem SEÇKİN
Ayhan ÇETİN
TÜRKÇE REDAKSİYON
Hüseyin GÜÇ
KAPAK TASARIMI
Hüseyin KOCAKULAK
V
Ön Söz
İlaçlar konusunda her geçen gün yeni gelişmeler yaşanırken, başta hekimler
olmak üzere sağlık çalışanlarının tüm bu gelişmeleri iyi takip etmesi, onlardan
haberdar olması ve söz konusu süreçte üstüne düşen sorumluluğu yerine getirmesi
gerekmektedir.
Akılcı ilaç kullanımı, ilaç tedavisinin başarıyla uygulanabilmesi için anahtar
rolü oynayan yaklaşımlar önermektedir. Bu konudaki yenilikleri hayata geçirebilmek için mevcut durumun çok iyi analiz edilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Akılcı
ilaç kullanımına dair uygulamaların merkezinde duran hekimlerin reçeteleme yaklaşımının anlaşılması, mevcut bilgi ve tutumlarının ortaya konmasını sağlayacağı
gibi, konu hakkındaki iyileştirme sürecine de ciddi ölçüde ivme katacaktır.
Bu raporda hekimlerin kurumsal düzeyde reçeteleme performansları uluslararası kriterler kullanılarak ortaya konmuştur. Farklı kurumlarda çalışan hekimlerin
reçeteleme performanslarını bu kapsamda ele alan ilk çalışma olması, raporu daha
da anlamlı kılmaktadır. Muhataplarına oldukça değerli veriler sunan bu raporun
hayata geçirilmesine emek verenleri kutluyor, raporun sunduğu bilimsel verilerin
ulusal sağlık sistemimize ve ilgili bilimsel kamuoyuna beklendiği ölçüde yararlı
olmasını diliyorum.
Prof. Dr. Recep AKDAĞ
Sağlık Bakanı
VII
Sunuş
Hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerin sağlık hizmeti veren birimlerinde, tıbben istenen etkiyi oluşturmayan ve ekonomik açıdan akılcı olmayan
ilaçların kullanımı yaygındır. Akılcı olmayan ilaç kullanımının maliyeti, hem kaynakların sınırlılığı açısından hem de tedavilerin klinik sonuçlarının yetersiz olmasından dolayı çok yüksektir.
Akılcı ilaç kullanımı; hastalardan, reçete yazanlardan, reçeteyi hastaya verenlerden, ilaç sağlama sistemlerinden; yönetmeliklerden, yetersiz ilaç bilgisinden ve
bütün bu faktörlerin birleşiminden etkilenmektedir. İlaçların uygun kullanımını
yaygınlaştırmayı amaçlayan aktiviteleri ve müdahale programlarını sistemli ve
sürekli bir şekilde uygulamak gerekmektedir. Ancak bu programları uygulamaya
geçirmek kadar önemli olan bir başka unsur da sağlık çalışanlarının ve toplumun
akılcı ilaç kullanımı konusunda mevcut durumunun belirlenmesidir.
“Kurumsal Açıdan Reçete Değerlendirme Çalışması” ülkemizde bu ölçekte
yapılmış ilk çalışmadır. Sağlık planlamacıları, yöneticileri ve araştırmacılarının,
farklı kurumlarda çalışan hekimlerin akılcı ilaç kullanımı performanslarını değerlendirebilecekleri bu çalışmada emeği geçenlere teşekkür eder, başarılı çalışmalarının devamını dilerim.
Dr. Salih MOLLAHALİLOĞLU
Hıfzıssıhha Mektebi Müdürü
IX
Teşekkür
Bu araştırmanın yapılmasını teşvik eden, raporunun hazırlanması ve yayımlanmasına katkılarından dolayı;
Sağlık Bakanı Sayın Prof. Dr. Recep AKDAĞ, Sağlık Bakanlığı Müsteşarı
Prof. Dr. Nihat TOSUN, Sağlık Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı Dr. Yasin ERKOÇ,
Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanı Prof. Dr. Mustafa ERTEK, Proje Yönetimi Destek Birimi Direktörü A. Celalettin TARHAN ve Bakan Danışmanı Dr.
Hakkı GÜRSÖZ’e;
Hıfzıssıhha Mektebi Müdürü Dr. Salih MOLLAHALİLOĞLU, Müdür Yardımcısı Dr. Hasan Gökhun ÖNCÜL ve Mektep Genel Sekreteri Uzm. Dr. Banu
AYAR’a;
Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü çalışanları Dr. Ali ALKAN, Dr. Şenay ÖZGÜLCÜ, Dr. Derya ATEŞOĞLU, Fatih KARAKAŞ, Hüseyin KOCAKULAK,
Hüseyin GÜÇ, A. Arzu ÇAKIR, Işıl ACEHAN, Süha BARLAS, Umut Emre
SERT, Eda GÜNEŞ ve Duygu CEYHAN’a;
Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi Farmakoloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi
Prof. Dr. Ahmet AKICI ve Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi Farmakoloji Anabilim Dalı Araştırma Görevlisi Başak DÖNERTAŞ’a ve çalışmada emeği geçen
herkese teşekkür eder, başarılı çalışmalarının devamını dileriz.
Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü
XI
İçindekiler
1. Yönetici Özeti..........................................................................................1
2. Giriş ve Amaç...........................................................................................7
3. Gereç ve Yöntem....................................................................................11
4. Bulgular..................................................................................................15
4.1. Genel Tespitler................................................................................15
4.2. Araştırmanın Yapıldığı Kurumlarda Reçete Edilen Tüm İlaçların ATC Sınıflamasına Göre Grup Dağılımları............................................23
4.3. Sağlık Kurumlarında En Sık Yazılan 10 İlacın Sıralaması..............35
4.4. Reçeteleme Detaylarının Kurumlara Göre Genel İncelemesi.........41
4.5. Kurumlarda Yazılan İlaçların Altın Standart Uygunluğu ve Diğer Re-.
çeteleme Detaylarının Endikasyonlara Göre İncelenmesi ....................43
5. Sonuçlar ve Öneriler...............................................................................69
6. Kısıtlılıklar ve Öneriler...........................................................................85
7. Kaynaklar...............................................................................................89
XIII
Raporda Kullanılan Kısaltmalar
AİK: Akılcı İlaç Kullanımı
AOİK: Akılcı Olmayan İlaç Kullanımı
ASM: Aile Sağlığı Merkezi
AS: Altın Standart (Altın Standarda Uygun İlaç)
ASD: Altın Standart Dışı (Bu Endikasyon İçin Altın Standart Dışındaki İlaç)
ATC: “Anatomic Therapeutic Chemical” Sınıflaması
DH: Devlet Hastanesi
DM: Tip 2 Diabetes Mellitus
DSÖ: Dünya Sağlık Örgütü
HT: Hipertansiyon
OA: Osteoartrit
AOM: Akut Otitis Media
ÖH: Özel Hastane
RBDİS: Reçete Başına Düşen İlaç Sayısı
RBDTM: Reçete Başına Düşen Tedavi Maliyeti
SB: Sağlık Bakanlığı
SO: Sağlık Ocağı
ÜH: Üniversite Hastanesi
TL: Türk Lirası (1 ABD Doları=1,49 TL)
XV
Tabloların Dizini
Tablo 1. Araştırmanın Yapıldığı İllerden Toplanan Tüm Reçetelerin Sağlık Kurumlarına
Göre Dağılımı....................................................................................................................13
Tablo 2. İlaçların ATC (Anatomic Therapeutic Chemical) Sınıflamasına Göre Dağılımını
Yansıtan Uluslararası İlaç Gruplama Sistemi....................................................................13
Tablo 3. Araştırmanın Yapıldığı On İldeki Sağlık Merkezlerinde, Toplanan Reçeteler İle
İlgili Genel Tespitler I........................................................................................................15
Tablo 4. Araştırmanın Yapıldığı On İldeki Sağlık Merkezlerinde, Toplanan Reçeteler İle
İlgili Genel Tespitler II . ....................................................................................................16
Tablo 5. Araştırmanın Yapıldığı On İldeki Sağlık Merkezlerinde, Toplanan Reçetelerin
Yazıldığı Hastaların ve Bu Reçeteleri Yazan Hekimlerin Cinsiyete Göre Dağılımı..........16
Tablo 6. Araştırmanın Yapıldığı On İldeki Sağlık Merkezlerinde, Toplanan Reçetelerin
Yazıldığı Uzmanlık Alanlarının Dağılımı .........................................................................17
Tablo 7. Araştırmanın Yapıldığı On İldeki Sağlık Merkezlerinde, Toplanan Reçetelerin
Yazıldığı Kurumların Dağılımı..........................................................................................18
Tablo 8. Araştırmanın Yapıldığı Sağlık Merkezlerinde, Toplanan Tüm Reçetelerin Tanılarına Göre Sayı Dağılımı.....................................................................................................18
Tablo 9. Araştırmada Toplanan Tüm Reçetelerdeki Tanıların Bu Reçetelerin Yazıldığı Kurumlara Göre Sayı Dağılımı . ............................................................................................19
Tablo 10. Ayrıntılı İncelemesi Yapılan 10 Endikasyonun Reçetelerindeki Tanıların, Reçetelerin Yazıldığı Kurumlara Göre Sayı Dağılımı ..............................................................20
Tablo 11. Araştırmada Toplanan Tüm Reçetelerdeki Tanıların Bu Reçetelerin Yazıldığı
İllere Göre Sayı Dağılımı . ................................................................................................21
Tablo 12. Ayrıntılı İncelemesi Yapılan 10 Endikasyonun Reçetelerindeki Tanıların, Reçetelerin Yazıldığı İllere Göre Sayı Dağılımı........................................................................22
Tablo 13. Aile Sağlığı Merkezlerinde Reçetelere Yazılan İlaç Ana Gruplarının ATC Sınıflamasına Göre Yüzde Dağılımı . .......................................................................................24
Tablo 14. Sağlık Ocaklarında Reçetelere Yazılan İlaç Ana Gruplarının ATC Sınıflamasına Göre Yüzde Dağılımı....................................................................................................26
Tablo 15. Devlet Hastanelerinde Reçetelere Yazılan İlaç Ana Gruplarının ATC Sınıflamasına Göre Yüzde Dağılımı .................................................................................................28
Tablo 16. Özel Hastanelerde Reçetelere Yazılan İlaç Ana Gruplarının ATC Sınıflamasına
Göre Yüzde Dağılımı ........................................................................................................30
Tablo 17. Üniversite Hastanelerinde Reçetelere Yazılan İlaç Ana Gruplarının ATC Sınıflamasına Göre Yüzde Dağılımı . .......................................................................................32
Tablo 18. Aile Sağlığı Merkezlerinde Reçetelere En Sık Yazılan 10 İlaç Sıralaması.....35
Tablo 19. Sağlık Ocaklarında Reçetelere En Sık Yazılan 10 İlaç Sıralaması ................36
Tablo 20. Devlet Hastanelerinde Reçetelere En Sık Yazılan 10 İlaç Sıralaması ...........37
XVI
Tablo 21. Özel Hastanelerde Reçetelere En Sık Yazılan 10 İlaç Sıralaması ..................38
Tablo 22. Üniversite Hastanelerinde Reçetelere En Sık Yazılan 10 İlaç Sıralaması . ...39
Tablo 23. Tüm Reçetelere Yazılan Antibiyotik, Analjezik, Enjeksiyon Preparatlarının,
RBDİS ve RBDTM’nin Reçetelerin Yazıldığı Kurumlara Göre Genel Dağılımı . ...........41
Tablo 24. İncelenen 10 Farklı Tanı İçin Reçetelere Yazılan İlaçların Terapötik Uygunluğunun ve Maliyetinin, Reçetelerin Yazıldığı Kurumlara Göre Dağılımı ..............................45
Tablo 25. İncelenen 10 Farklı Tanıda, Reçete Başına Düşen İlaç Sayısı ve Tedavi Maliyeti
Değerlerinin (Reçete İçeriğindeki Tüm İlaçlar ve İlgili Tanıya Ait İlaçlar Açısından) Reçetelerin Yazıldığı Kurumlara Göre Genel Dağılımı . ..........................................................46
Tablo 26. Anksiyete İçin Reçetelere Yazılan İlaçların Terapötik Uygunluğunun ve Maliyetinin Yazıldığı Kurumlara Göre Dağılımı .....................................................................48
Tablo 27. Anksiyete’de, Reçete Başına Düşen İlaç Sayısı ve Tedavi Maliyeti Değerlerinin
(Reçete İçeriğindeki Tüm İlaçlar ve İlgili Tanıya Ait İlaçlar Açısından) Reçetelerin Yazıldığı Kurumlara Göre Genel Dağılımı ...............................................................................49
Tablo 28. Hipertansiyon İçin Reçetelere Yazılan İlaçların Terapötik Uygunluğunun ve
Maliyetinin Yazıldığı Kurumlara Göre Dağılımı ..............................................................50
Tablo 29. Hipertansiyon’da, Reçete Başına Düşen İlaç Sayısı ve Tedavi Maliyeti Değerlerinin (Reçete İçeriğindeki Tüm İlaçlar ve İlgili Tanıya Ait İlaçlar Açısından) Reçetelerin
Yazıldığı Kurumlara Göre Genel Dağılımı .......................................................................51
Tablo 30. Osteoartrit İçin Reçetelere Yazılan İlaçların Terapötik Uygunluğunun ve Maliyetinin Yazıldığı Kurumlara Göre Dağılımı .....................................................................52
Tablo 31. Osteoartrit’te, Reçete Başına Düşen İlaç Sayısı ve Tedavi Maliyeti Değerlerinin (Reçete İçeriğindeki Tüm İlaçlar ve İlgili Tanıya Ait İlaçlar Açısından) Reçetelerin
Yazıldığı Kurumlara Göre Genel Dağılımı .......................................................................53
Tablo 32. Akut Otitis Media İçin Reçetelere Yazılan İlaçların Terapötik Uygunluğunun
ve Maliyetinin Yazıldığı Kurumlara Göre Dağılımı .........................................................54
Tablo 33. Akut Otitis Media’da, Reçete Başına Düşen İlaç Sayısı ve Tedavi Maliyeti
Değerlerinin (Reçete İçeriğindeki Tüm İlaçlar ve İlgili Tanıya Ait İlaçlar Açısından) Reçetelerin Yazıldığı Kurumlara Göre Genel Dağılımı . ..........................................................55
Tablo 34. Akut Sinüzit İçin Reçetelere Yazılan İlaçların Terapötik Uygunluğunun ve Maliyetinin Yazıldığı Kurumlara Göre Dağılımı ...................................................................56
Tablo 35. Akut Sinüzit’te, Reçete Başına Düşen İlaç Sayısı ve Tedavi Maliyeti Değerlerinin (Reçete İçeriğindeki Tüm İlaçlar ve İlgili Tanıya Ait İlaçlar Açısından) Reçetelerin
Yazıldığı Kurumlara Göre Genel Dağılımı .......................................................................57
Tablo 36. Akut Tonsillofarenjit İçin Reçetelere Yazılan İlaçların Terapötik Uygunluğunun ve Maliyetinin Yazıldığı Kurumlara Göre Dağılımı ..................................................58
Tablo 37. Akut Tonsillofarenjit’te, Reçete Başına Düşen İlaç Sayısı ve Tedavi Maliyeti
Değerlerinin (Reçete İçeriğindeki Tüm İlaçlar ve İlgili Tanıya Ait İlaçlar Açısından) Reçetelerin Yazıldığı Kurumlara Göre Genel Dağılımı . ..........................................................59
Tablo 38. Akut Sistit İçin Reçetelere Yazılan İlaçların Terapötik Uygunluğunun ve Maliyetinin Yazıldığı Kurumlara Göre Dağılımı .....................................................................60
Tablo 39. Akut Sistit’te, Reçete Başına Düşen İlaç Sayısı ve Tedavi Maliyeti Değerlerinin
(Reçete İçeriğindeki Tüm İlaçlar ve İlgili Tanıya Ait İlaçlar Açısından) Reçetelerin Yazıldığı Kurumlara Göre Genel Dağılımı ...............................................................................61
XVII
Tablo 40. Tip 2 Diabetes Mellitus İçin Reçetelere Yazılan İlaçların Terapötik Uygunluğunun ve Maliyetinin Yazıldığı Kurumlara Göre Dağılımı ..................................................62
Tablo 41. Tip 2 Diabetes Mellitus’ta, Reçete Başına Düşen İlaç Sayısı ve Tedavi Maliyeti
Değerlerinin (Reçete İçeriğindeki Tüm İlaçlar ve İlgili Tanıya Ait İlaçlar Açısından) Reçetelerin Yazıldığı Kurumlara Göre Genel Dağılımı . ..........................................................63
Tablo 42. Dispepsi İçin Reçetelere Yazılan İlaçların Terapötik Uygunluğunun ve Maliyetinin Yazıldığı Kurumlara Göre Dağılımı .........................................................................64
Tablo 43. Dispepsi’de, Reçete Başına Düşen İlaç Sayısı ve Tedavi Maliyeti Değerlerinin
(Reçete İçeriğindeki Tüm İlaçlar ve İlgili Tanıya Ait İlaçlar Açısından) Reçetelerin Yazıldığı Kurumlara Göre Genel Dağılımı ...............................................................................65
Tablo 44. Akut Diyare İçin Reçetelere Yazılan İlaçların Terapötik Uygunluğunun ve Maliyetinin Yazıldığı Kurumlara Göre Dağılımı ...................................................................66
Tablo 45. Akut Diyare’de, Reçete Başına Düşen İlaç Sayısı ve Tedavi Maliyeti Değerlerinin (Reçete İçeriğindeki Tüm İlaçlar ve İlgili Tanıya Ait İlaçlar Açısından) Reçetelerin
Yazıldığı Kurumlara Göre Genel Dağılımı .......................................................................67
XIX
Şekillerin Dizini
Şekil 1. Aile Sağlığı Merkezlerinde Reçetelere Yazılan İlaç Ana Gruplarının
ATC Sınıflamasına Göre Yüzde Dağılımı . ........................................................ 25
Şekil 2. Sağlık Ocaklarında Reçetelere Yazılan İlaç Ana Gruplarının ATC
Sınıflamasına Göre Yüzde Dağılımı .................................................................. 27
Şekil 3. Devlet Hastanelerinde Reçetelere Yazılan İlaç Ana Gruplarının ATC
Sınıflamasına Göre Yüzde Dağılımı .................................................................. 29
Şekil 4. Özel Hastanelerde Reçetelere Yazılan İlaç Ana Gruplarının ATC
Sınıflamasına Göre Yüzde Dağılımı .................................................................. 31
Şekil 5. Üniversite Hastanelerinde Reçetelere Yazılan İlaç Ana Gruplarının
ATC Sınıflamasına Göre Yüzde Dağılımı . ........................................................ 33
Şekil 6. Aile Sağlığı Merkezlerinde Reçetelere En Sık Yazılan 10
İlaç Sıralaması . .................................................................................................. 35
Şekil 7. Sağlık Ocaklarında Reçetelere En Sık Yazılan 10 İlaç Sıralaması .... 36
Şekil 8. Devlet Hastanelerinde Reçetelere En Sık Yazılan 10
İlaç Sıralaması ................................................................................................... 37
Şekil 9. Özel Hastanelerde Reçetelere En Sık Yazılan 10 İlaç Sıralaması ...... 38
Şekil 10. Üniversite Hastanelerinde Reçetelere En Sık Yazılan 10
İlaç Sıralaması . .................................................................................................. 39
1
Yönetici Özeti
Akılcı İlaç Kullanımı (AİK); hastaların ilaçları klinik ihtiyaçlarına uygun şekilde, kişisel gereksinimlerini karşılayacak dozlarda, yeterli zaman diliminde, kendilerine ve topluma en düşük maliyette almalarını gerektiren kurallar bütünüdür. Bu
kurallara uyulmaması ise Akılcı Olmayan İlaç Kullanımı (AOİK) olarak anılmaktadır ve bu durum, tüm ülkelerin ortak sağlık sorunları arasında yer almaktadır.
Ülkemiz için de oldukça önemli bir sorun olarak kabul edilen AOİK’in giderilmesi
için ilaçlar konusunda baş aktör konumunda yer alan hekimlerin davranışlarının
gözden geçirilmesi ve gerekli tedbirlerin alınması hayati önem taşımaktadır. Bu
araştırmada kurumsal düzeyde [Aile Sağlığı Merkezleri (ASM), Sağlık Ocakları
(SO), Devlet Hastaneleri (DH), Özel Hastaneler (ÖH) ve Üniversite Hastanelerinde (ÜH)] hekimlerin AİK ile ilgili davranışlarının değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla hekimlerin yazdıkları reçetelerin içeriği, AİK ilkeleri göz önünde
tutularak incelenmiştir. 2010 yılı sonu itibarıyla Aile Hekimliği Uygulaması tüm
ülkede yürütülmeye başlanmıştır. Söz konusu araştırmanın yapıldığı 2009 KasımAralık döneminde ülkemiz, SO sisteminden Aile Hekimliği Uygulamasına il bazında kademeli olarak geçmekteydi. Bu dönemi tam temsil edebilmesi için araştırmanın örneklemine SO veya ASM bulunan illerden reçeteler alınmıştır.
Araştırmada 2009 yılı Kasım ve Aralık aylarında Eskişehir, Denizli, Niğde,
Nevşehir, Bartın, Karabük, Gümüşhane, Bayburt, Çankırı ve Kırşehir illerindeki
ASM, SO, DH, ÖH ve ÜH’lerde çalışan hekimlerin yazmış olduğu toplam 3201
hastaya ait reçetenin kopyası, eczaneye başvuru sırasında randomize yöntemle
toplanmıştır. Reçeteler içerisinde tanısı anksiyete, hipertansiyon, osteoartrit, Akut
Otitis Media (AOM), Akut (A) sinüzit, A. tonsillofarenjit, A. sistit, Tip 2 Diabetes
Mellitus (DM), dispepsi ve A. diyare olan reçetelerin içerdiği ilaçlar, bu hastalıkların tedavisi için AİK seçim kriterleri çerçevesinde hazırlanmış olan güncel ilaç
listelerindeki sınıflamalara [(Altın Atandart (AS)] göre değerlendirilmiştir. Ayrıca
2
HEKİMLERİN AKILCI REÇETELEME YAKLAŞIMI
uluslararası genel AİK reçete değerlendirme kriterleri arasında sayılan Reçete Başına Düşen İlaç Sayısı (RBDİS), Reçete Başına Düşen Tedavi Maliyeti (RBDTM)
vb. parametreler açısından reçeteler, kurumlara göre ayrı ayrı değerlendirilmiştir. Bu özette öne çıkan sonuçlar “Genel Reçete Değerlendirmesi” (n=3201) ve
“Ayrıntılı İncelenen 10 Endikasyona Ait Reçete Değerlendirmesi” (n=1587)
başlıkları altında sunulmuştur.
Genel Reçete Değerlendirmesi
Reçetelerin toplandığı 10 ilde, toplam 951 hekim tarafından yazılan 3201 reçetenin içeriğinde 9057 kalem ilacın (623 farklı jenerikte) yazıldığı saptandı. Bu reçetelerin toplam 11881 kutu ilaç içerdiği tespit edildi. Tüm reçetelerde RBDİS’in
ortalamasının 2,83 olduğu bu bakımdan reçetelere en fazla sayıda ilacı yazan kurumun SO (3,03), en az sayıda ilacı yazan kurumun ise DH’ler (2,75) olduğu saptandı. Bu reçeteler, maliyet açısından incelendiğinde tüm reçetelerin maliyetinin
toplamının 245.970,73 TL, RBDTM’nin ortalamasının ise 76,84 TL olduğu, bu
bakımdan en yüksek tedavi maliyetli reçeteleri yazan kurumun ÜH’ler (247,49
TL), en az maliyetli reçeteleri yazan kurumun ise SO’lar (41,65 TL) olduğu saptandı. RBDİS ile RBDTM; AİK değerlendirmelerinde sık kullanılan iki önemli
kriter olup bu çalışmada da ortaya konduğu gibi her zaman birbirine paralellik
göstermeyebilir. Dolayısıyla bu iki kriterin ne amaçla kullanılacağı önemlidir.
Bilhassa hekimlerin reçeteleme performansları–reçete maliyeti değerlendirilirken
buna özen gösterilmeli, gerekirse bu 2 parametreye ilave başka unsurların da dikkate alınması yoluna gidilmelidir.
Reçetelerde yaş parametresi belirtilen hastaların yaş ortalamasının 43,16 olduğu ve reçetelerden cinsiyet parametresi tespit edilebilen hastaların çoğunluğunu
(%59,6) kadın hastaların oluşturduğu saptandı.
Örneklem kapsamında toplanan reçeteleri yazan hekimlerin uzmanlık alanları
incelendiğinde; reçetelerin % 31,2’sinin aile hekimi/pratisyen hekimler tarafından
yazıldığı, bunu dahiliye (%9,9), pediatri (%7,3), kulak burun boğaz (%6,8) ve
kadın hastalıkları ve doğum uzmanlarının (%5,5) izlediği görüldü.
Toplanan reçetelerin yazıldığı kurumların dağılımı incelendiğinde, reçetelerin
en fazla DH’lerde (%33,0) yazılmış olduğu ve bunu sırasıyla ÖH (%28,0), ASM
(%26,0), ÜH (%6,6) ve SO’ların (%6,5) izlediği görüldü.
Araştırmada ASM ve SO olarak geçen I. Basamak sağlık kurumlarında reçetelere en sık yazılmış olan ilaçların “solunum sistemi ilaçları” (ATC kodu: R,
sırasıyla %23,8 ve %24,6) olduğu, hastanelerde ise en sık “kas iskelet sistemi”
(ATC kodu: M ve DH=%20,1, ÖH=%17,4) ve “sindirim sistemi-metabolizma
ilaçları”nın (ATC kodu: A ve ÜH=%15,5) yazıldığı saptandı.
ÜH’ler hariç diğer tüm kurumlarda en sık reçete edilen ilacın “diğer öksürük ve soğuk algınlığı ilaçları” (ATC Kodu: R05X) olarak adlandırılanlar olduğu,
ÜH’lerde ise bu sıralamada en sık “amoksisilin+klavulanik asit”in (ATC Kodu:
J01CR02) yer aldığı gözlendi.
YÖNETİCİ ÖZETİ
3
Kurumlara göre tüm reçetelerin içerdiği antibiyotik sayıları, analjezik sayıları, enjeksiyonluk preparat sayıları; endikasyon farkı gözetmeksizin genel olarak
değerlendirildi.
Antibiyotiklerin, reçetelere yazılmış tüm ilaçların %15,49’unu oluşturduğu ve
en fazla ÖH’lerde (%18,41) yazıldığı gözlendi. Analjezikler, reçetelere yazılmış
tüm ilaçların %19,56’sını oluşturmaktaydı ve en fazla SO’larda (%23,33) yazılmıştı. Enjeksiyon preparatları ise reçetelere yazılmış tüm ilaçların %4,38’ini oluşturmaktaydı ve en fazla ÜH’lerde (%8,76) yazılmıştı.
Antibiyotik içeren reçeteler, tüm reçetelerin %39,05’ini; analjezik içeren reçeteler tüm reçetelerin %42,86’sını; enjeksiyon preparatı içeren reçeteler ise tüm
reçetelerin %10’unu oluşturmaktaydı. Bu değerlendirmeye göre antibiyotik içeren
reçetelerin ve analjezik içeren reçetelerin (sırasıyla %44,71 ve %58,65) SO’larda,
enjeksiyon preparatı içeren reçetelerin ise en fazla ÜH’lerde (%16,67) yazılmış
olduğu görülmektedir. Kurumlara göre “enjeksiyon preparatı ilaç sayısı” ve “enjeksiyon preparatı içeren reçete sayısı” dağılımları birbirine paralel seyretmektedir. Aynı paralellik analjeziklerde de görülmekte ancak “antibiyotik ilaç sayısı” ve
“antibiyotik içeren reçete sayısı” dağılımlarında kurumlar arasındaki bu paralellik
görülmemektedir.
Ayrıntılı İncelenen 10 Endikasyona Ait Reçete Değerlendirmesi
On tanıya ait toplam 1587 reçete (toplanmış olan tüm reçetelerin %49,6’sını
oluşturmaktadır) AİK açısından ayrıntılı olarak incelendi. RBDİS’nin ortalama
3,11 olduğu ve bu değerin en yüksek A. sinüzit tanısı için (3,43), en düşük ise anksiyete tanısı için (2,72) yazılan reçeteler olduğu saptandı. Bu değerler kurumsal
düzeyde ayrı ayrı incelemeye tabi tutulduğunda, RBDİS’nin hem en yüksek [A.
sinüzit tanısı için (3,83)], hem de en düşük [osteoartrit tanısı için (1,67)] olduğu
kurumun her ikisinin de SO olduğu saptandı.
Reçetelerin bazılarında reçetede yazılı tanıyla ilgisi olmayan ilaçlar da bulunmaktaydı. Reçete içeriğinde sadece ilgili tanılara ait RBDİS’nin ortalama 2,05
olduğu ve bu değerin en yüksek A. sinüzit tanısı için (3,02), en düşük ise DM tanısı için (1,08) yazılan reçeteler olduğu saptandı. Bu değerler kurumsal düzeyde
ayrı ayrı incelemeye tabi tutulduğunda, RBDİS’nin en yüksek [A. sinüzit tanısı
için (3,83)] SO’da, en düşük ise [DM tanısı için (0,89)] ÖH’de olduğu saptandı.
Ayrıntılı incelenen 10 endikasyona ait reçetelerin maliyet değerlendirmesinde
RBDTM’nin ortalama 60,35 TL olduğu ve bu değerin en yüksek DM tanısı için
(172,19 TL), en düşük ise A. diyare tanısı için (27,34 TL) yazılan reçeteler olduğu
saptandı. Bu değerler kurumsal düzeyde ayrı ayrı incelemeye tabi tutulduğunda,
RBDTM’nin en yüksek ÜH’de DM tanısı için (350,23 TL) en düşük ise SO’da
osteoartrit tanısı için (14,78 TL) yazılan reçeteler olduğu saptandı.
Reçete içeriğinde ilgili tanılara ait RBDTM’nin ortalama 36,34 TL olduğu ve
bu değerin en yüksek DM tanısı için (98,63 TL), en düşük ise osteoartrit tanısı için
4
HEKİMLERİN AKILCI REÇETELEME YAKLAŞIMI
(12,72 TL) yazılan reçeteler olduğu saptandı. Bu değerler kurumsal düzeyde ayrı
ayrı incelemeye tabi tutulduğunda, RBDTM’nin en yüksek ÜH’de DM tanısı için
(270,38 TL) en düşük ise SO’da osteoartrit tanısı için (6,70 TL) yazılan reçeteler
olduğu saptandı.
Kurumlara göre 10 endikasyonda reçete içeriklerinin AS’ye uygun olup olmadığı değerlendirildiğinde, AS’ye uygun ilaçların %39,76; ASD olarak kabul edilen
ilaçların ise %60,24 oranında reçete edildiği saptandı. AS’nin en fazla yazıldığı
kurumun ÜH (%50,61) en az yazıldığı kurumun ise SO olduğu (%30,74) görüldü.
Reçete içeriklerinin AS’ye uygun olup olmadığı maliyet açısından değerlendirildiğinde AS’ye uygun ilaçların 33.986,19 TL (on endikasyonun tedavisi için
ödenen toplam ilaç maliyetinin %58,94’ü) tutarında, ASD olarak kabul edilen
ilaçların ise 23.680,89 TL (on endikasyonun tedavisi için ödenen toplam ilaç
maliyetinin %41,06’sı) tutarında olduğu saptandı. Bu değerlendirme neticesinde
ASD’ye kıyasla, AS’ye uygun ilaç içeren reçete maliyetinin en iyi durumda olduğu kurumun ÜH (%79,96), en kötü durumda olduğu kurumun ise SO (%49,91)
olduğu saptandı.
On endikasyonun ayrı ayrı yapılan değerlendirmesi neticesinde AS’ye uygun ilaç reçetelemesinin en fazla yapıldığı endikasyonun hipertansiyon (%98,82),
ASD grubunda yer alan ilaçların en sık reçetelendiği endikasyonun ise A. tonsillofarenjit (%83,14) olduğu saptandı.
On endikasyonda AS ve ASD reçete içeriklerinin maliyetleri ayrı ayrı hesaplandı. Bu değerlendirme neticesinde ASD’ye kıyasla, AS’ye uygun ilaç içeren reçete maliyetinin en iyi durumda olduğu endikasyonun hipertansiyon (%99,89),
en kötü durumda olduğu endikasyonun ise A. tonsillofarenjit (%9,40) olduğu
saptandı. A. tonsillofaranjit endikasyonunda, hekimlerin AS’ye uygun yazdıkları
ilaç toplam maliyetinin 1.126,01 TL (%9,40), ASD kabul edilen ilaçların toplam
maliyetinin ise 10.856,73 TL (%90,60) olduğu saptandı.
Ayrıntılı İncelenen 10 Endikasyonun Her Birine Ait Değerlendirmeler
Ayrıntılı incelenen on endikasyonda özetle, ilgili tanıya ait RBDİS, RBDTM,
“reçetede ASD’ye kıyasla AS uygun ilaç yüzdesi” ve bu son parametre bakımından kurumların durumu aşağıda sunulmuştur.
Anksiyete tanılı reçetelerde ilgili tanıya ait RBDİS=1,13; RBDTM=24,69
TL; “reçetede ASD’ye kıyasla AS uygun ilaç yüzdesi”= %81,91 ve bu son parametre bakımından en iyi performansı sergileyen kurumun ÜH hariç [tek ilaç ve
AS’ye uygun yazılmıştır (%100)] DH olduğu (%83,67) ve en kötü performans
sergileyen kurumun ise SO olduğu (%75,0) saptandı.
Hipertansiyon tanılı reçetelerde ilgili tanıya ait RBDİS=1,28; RBDTM=60,46
TL; “reçetede ASD’ye kıyasla AS uygun ilaç yüzdesi”= %98,82 ve bu son parametre bakımından tüm kurumların iyi yönde tam ya da tama yakın performans
sergiledikleri saptandı.
YÖNETİCİ ÖZETİ
5
Osteoartrit tanılı reçetelerde ilgili tanıya ait RBDİS=1,63; RBDTM=12,72
TL; “reçetede ASD’ye kıyasla AS uygun ilaç yüzdesi”= %72,12 ve bu son parametre bakımından en iyi performansı sergileyen kurumun ÜH hariç [tek ilaç
ve AS’ye uygun yazılmıştır (%100)] birbirine eşit yüzde ile ASM ve SO olduğu
(%83,33) ve en kötü performans sergileyen kurumun ise DH olduğu (%61,22)
saptandı.
AOM tanılı reçetelerde ilgili tanıya ait RBDİS=2,86; RBDTM=29,17 TL;
“reçetede ASD’ye kıyasla AS uygun ilaç yüzdesi”= %34,29 ve bu son parametre
bakımından en iyi performansı sergileyen kurumun ÜH olduğu (%66,67) ve en
kötü performans sergileyen kurumun ise DH olduğu (%29,17) saptandı.
A.sinüzit tanılı reçetelerde ilgili tanıya ait RBDİS=3,02; RBDTM=45,16 TL;
“reçetede ASD’ye kıyasla AS uygun ilaç yüzdesi”= %17,98 ve bu son parametre
bakımından en iyi performansı sergileyen kurumun ÖH olduğu (%24,11) ve en
kötü performans sergileyen kurumun ise SO olduğu (%4,35) saptandı.
A.tonsillofaranjit tanılı reçetelerde ilgili tanıya ait RBDİS=2,86;
RBDTM=26,28 TL; “reçetede ASD’ye kıyasla AS uygun ilaç yüzdesi”= %16,86
ve bu son parametre bakımından en iyi performansı sergileyen kurumun ÜH olduğu (%27,94) ve en kötü performans sergileyen kurumun ise ASM olduğu (%8,95)
saptandı.
A.sistit tanılı reçetelerde ilgili tanıya ait RBDİS=1,50; RBDTM=27,35 TL;
“reçetede ASD’ye kıyasla AS uygun ilaç yüzdesi”= %52,94 ve bu son parametre
bakımından en iyi performansı sergileyen kurumun DH olduğu (%62,75) ve en
kötü performans sergileyen kurumun ise SO olduğu (%11,11) saptandı.
DM tanılı reçetelerde ilgili tanıya ait RBDİS=1,08; RBDTM=98,63 TL; “reçetede ASD’ye kıyasla AS uygun ilaç yüzdesi”= %86,81 ve bu son parametre bakımından ASM (%72,09) hariç diğer tüm kurumların tam performans sergilediği
saptandı.
Dispepsi tanılı reçetelerde ilgili tanıya ait RBDİS=1,53; RBDTM=34,47 TL;
“reçetede ASD’ye kıyasla AS uygun ilaç yüzdesi”= %63,72 ve bu son parametre
bakımından en iyi performansı sergileyen kurumun ÜH olduğu (%91,30) ve en
kötü performans sergileyen kurumun ise SO olduğu (%51,22) saptandı.
A.diyare tanılı reçetelerde ilgili tanıya ait RBDİS=1,84; RBDTM=14,23 TL;
“reçetede ASD’ye kıyasla AS uygun ilaç yüzdesi”= %22,86 ve bu son parametre
bakımından en iyi performansı sergileyen kurumun DH olduğu (%42,86) ve en
kötü performans sergileyen kurumun ise ASM olduğu (%8,70) saptandı.
Bu çalışmada belirtilen SO veya ASM değerlendirmesi, araştırmanın yapıldığı
dönemde sadece örnekleme çıkan ilin aile hekimliği sistemine geçip geçmemesiyle ilgilidir.
6
HEKİMLERİN AKILCI REÇETELEME YAKLAŞIMI
Ayrıntısı incelenen bu 10 tanı içerisinde genel olarak AS uygun ilaç yazma
performası bakımından en iyi durumda olan kurumun DH’ler, en kötü durumda
olan kurumun ise SO’lar olduğu saptandı.
AOİK sorununun rastgele seçilmiş bölgelerde hekimlerin reçeteleme performansları üzerinden araştırılması, bu konuda yapılması gerekenlerin hayata geçirilme hızına ivme kazandıracaktır. Bu çalışmada on farklı ilde birinci basamakta
veya hastanelerde görev alan hekimlerin reçete içeriklerinin AİK açısından çeşitlilik gösterdiği ortaya konmuş oldu. Üstelik bu performansları bakımından incelenen endikasyonlar arasında da önemli farklılıkların olduğu dikkati çekmektedir.
Bu tür çalışmalarda genel değerlendirmelerin yanı sıra tanı bazlı değerlendirmelerin de detaylı olarak yapılması gerekmektedir. Bazı tanılarda akılcı reçeteleme
oranlarının tüm kurumlarda yüksekken bazı tanılarda bu oranların ciddi farklılık
göstermesinin nedenlerinin daha detaylı olarak incelenmesi gerektiği ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla AİK’in yaygınlaştırılmasına yönelik iyileştirme faaliyetleri
başta olmak üzere konu ile ilgili girişimlerde, bu araştırmanın sonuçları oldukça
yol gösterici olacaktır. Bu araştırma, sadece eğitim veya rutin hizmetlerin kalitesinin artırılmasına yardımcı olmakla kalmayıp aynı zamanda gelecekte AİK
ilkelerini değerlendirecek başka araştırmalar için çok önemli bir kaynak görevi
üstlenecektir.
2
Giriş ve Amaç
Tıbbi yönden ihtiyaç duyulan ilaçlarının temin edilmesi ve mümkün olan en
iyi şekilde kullanımının sağlanması, temel insan haklarından biridir. Sağlığa erişimin önemli bir kolunu oluşturan ilaç kullanımı hakkının dünya genelinde istenilen ölçüde başarılı olarak sürdürüldüğünü söylemek maalesef mümkün değildir.
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), her fırsatta bu hakka erişilebilirliğe ve bu hakkın
savunulmasının gerekliliğine vurgu yapmaktadır. İlaca erişim sorunu bir yana,
gelişmekte olan ülkelerde durum daha kötü olmak üzere dünya genelinde tıbbi
amaçla kullanılan ilaçların yarısından fazlasının da akılcı olmayan yolla tüketildiği bilinmektedir. Bu tespitler, sağlık hizmetinin en önemli bileşenleri arasında yer
alan ilaçların kullanımı konusunda gerektiği ölçüde titiz davranılmasının önemini
ortaya koymaktadır (1-9).
Akılcı İlaç Kullanımı (AİK); DSÖ’nün 1985 yılında Nairobi’de tanımlamış
olduğu şekliyle; “Hastaların ilaçları klinik ihtiyaçlarına uygun şekilde kişisel gereksinimlerini karşılayacak dozlarda, yeterli zaman diliminde, kendilerine ve topluma en düşük maliyette almalarını gerektiren kurallar bütünüdür.”(8). Tüm dünyada yanlış, gereksiz, etkisiz ve yüksek maliyetli ilaç kullanımı, çeşitli boyutlarda
sorunlara neden olmaktadır. Yerel ve evrensel çok çeşitli nedenlere bağlı olarak
gelişen bu tür sorunlar, kısaca Akılcı Olmayan İlaç Kullanımı (AOİK) başlığı altında nitelendirilmektedir (1-5,7-9). Bu konuda yapılmış olan araştırmalarda tespit
edilen temel problemler arasında; gereğinden fazla ilaç yazdırılması (polifarmasi),
ilaçların yanlış şekilde kullanılması, temel ilaç listelerine veya güncel kılavuzlara uygun olmayan ilaçların reçetelere yazılması, özel hasta gruplarına uygunsuz
ilaç yazılması, gereksiz yere pahalı ilaçların kullanımı, gereksiz yere antibiyotik
tüketimi ya da gereksiz yere enjeksiyon önerilmesi vb. sayılabilir (1-8,10-14). Ül-
8
HEKİMLERİN AKILCI REÇETELEME YAKLAŞIMI
kemizde AİK sorunlarını değişik yönleri ile ele alan sınırlı sayıda kapsamlı farmakoepidemiyolojik araştırma bulunmaktadır. Bu tür bilimsel çalışmaların çoğunda,
hastaların, hekimlerin ve diğer sağlık mesleği mensuplarının AİK ilkeleri doğrultusunda yeterince davranmadıklarına işaret edilmiş olduğu görülmektedir (15-28).
AİK’i geliştirmek ve yaygınlaştırmak için başta hekimler olmak üzere bütün
sağlık çalışanlarının konuyla ilgili performanslarının daha yakından incelenmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Günümüzde hastalıkların zamanında ve etkili şekilde tedavi edilememesine yönelik eleştiriler, tedavi maliyetindeki artış, hastaların
alım gücü sorunları, antibiyotik direncindeki artış, ilaçların önlenebilir yan etkilerindeki artış, geri ödeme kurumlarının giderleri içerisinde ilaca ayrılan payın
göreceli yüksek olması gibi daha birçok neden, AİK’in sağlık sistemlerinin başlıca
hedeflerinden biri olmasını daha da zorunlu kılmaktadır (1-8,28-30). AİK’in yaygınlaştırılması için ilaçların üretim aşamasından hastaya sunulmasına, reçetenin
doğru formatta ve içerikte yazılmasından, hastaya gerekli bilgilerin ve uyarıların
ilgili sağlık mesleği mensubu tarafından verilmesine, hastaların ve sağlık mesleği
mensuplarının konu hakkında eğitimlerinden, AİK performanslarının izlenmesine
kadar çok çeşitli aşamalarda değişik kişi ve kurumlara önemli görev ve sorumluluklar düşmektedir (1,5,30-36). Şüphesiz bu konuda en büyük sorumluluk, hastanın tedavisinde doğrudan söz sahibi olan hekime düşmektedir (8-12,33-36). Başka
birçok ülkede olduğu gibi, ülkemiz için de oldukça önemli bir sorun olarak kabul
edilen AOİK’in giderilmesi için ilaçlar konusunda başaktör konumunda yer alan
hekimlerin davranışlarının gözden geçirilmesi ve gerekli adımların atılması hayati
önem taşımaktadır (15-21,23,27,28,33-36). Hekimlerin AİK ilkeleri konusundaki sorumluluklarının ne düzeyde yerine getirildiğinin en önemli göstergelerinden
biri, hekimlerin yazmış oldukları reçetelerin içeriğidir (1-5,9,35). Başvuran hastalara, kurumların işleyiş biçimlerine, o bölgede ya da kurumda çalışan hekimlerin davranışlarına ve daha birçok faktöre bağlı olarak hekimlerin reçete yazma
alışkanlıkları da farklılıklar gösterebilmektedir (1-7,34-37). Yeterli denetimin, alt
yapının olmadığı ya da bu konuda yeterli eğitime sahip olunmadığı durumlarda sayılan bu faktörlerin çoğunluğu hekimlerin reçete yazma performanslarını olumsuz
etkileyebilmektedir (2,3,9,31,33-37).
İlaçların bilimsel temelde doğru ve uygun kullanılması için öncelikli olarak
hastalığın doğru teşhisi yapılmalıdır. Konulan teşhise bağlı olarak diğer tedavi seçeneklerinin değerlendirilmesi ve ilaç tedavisi uygun görülürse de mümkün olduğunca daha etkili, tedavi hedeflerine ulaşma hususunda daha çabuk sonuç veren,
yan etkisi en az olan ve tedavi maliyeti daha ucuz olan ilacın tercihi AİK’in genel prensipleri arasında sayılmaktadır (9,31,34-36). Bununla birlikte günümüzde
sağlık hizmetlerinin işleyişi içerisinde rutinde ilaç tüketiminin bu bilimsel çerçeveye her zaman uygun olduğunu söylemek pek mümkün değildir. İlaç tüketimi
açısından ülkemizde üzerinde önemle durulması gereken konu toplam tüketim
miktarının çok olmasının yanı sıra, tüketimin sağlık harcamaları içerisindeki
oransal yüksekliği ve bu harcamanın ne derece AİK çerçevesinde yapıldığıdır. Ülkemizde Sosyal Güvenlik Kurumları (SSK, Emekli Sandığı, Bağ-Kur, Memur,
GİRİŞ VE AMAÇ
9
Yeşilkart)’nın yıllık toplam ilaç harcaması 2005 yılında; 8 milyar 686 milyon TL
(6,437 milyar ABD Doları =$), 2006 yılında; 10 milyar 77 milyon TL (6,997 milyar $), 2007 yılında; 11 milyar 130 milyon TL (8,497 milyar $), 2008 yılında; 12
milyar 992 milyon TL (9,985 milyar $), 2009 yılında; 16 milyar 65 milyon TL
(10,334 milyar $), 2010 yılında ise; 15 milyar 347 milyon TL (10,180 milyar $)
olarak gerçekleşmiştir. Buna göre ülkemizde Sosyal Güvenlik Kurumları’nın ilaç
harcamaları nominal olarak TL bazında 2010’da, 2005 yılına göre %76,7; reel
olarak %15,4 oranında artmıştır (38,39). Sağlık hizmetlerinde çok büyük bir yeri
olan ilacın, günümüzde sağlık boyutu kadar sosyal ve ekonomik boyutlarının da
önemine vurgu yapılmaktadır (1,33-37).
Sağlık hizmetleri ve ilaç konusunda büyük sorumlulukları olan hekimlerin bu
konuda eğitilmeleri ve kendilerinin konuyla ilgili performansları hakkında bilgilenmeleri gereklidir. Ülkede AİK uygulamalarının izlenmesi ve raporlanması
çalışmaları AİK’in yaygınlaştırılmasında ve idamesinde ayrı bir öneme sahiptir
(5,9,34-36,40). Bu bakımdan, farklı kurumlarda çalışan hekimlerin reçetelerinin
değerlendirilmesi suretiyle aynı hastalık tanısı için hangi oranda AİK ilkelerine
uygun ilaç yazdıklarının belirlenmesi AİK hizmetinin sürdürülebilirliği açısından
önem taşımaktadır. Bu araştırmada kurumsal düzeyde [Aile Sağlığı Merkezleri
(ASM), Sağlık Ocakları (SO), Devlet Hastaneleri (DH), Özel Hastaneler (ÖH) ve
Üniversite Hastanelerinde (ÜH)] hekimlerin AİK konusundaki davranışlarının değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın yapıldığı tarih itibarıyla aile hekimliği sistemine ülkemiz tamamen geçmediği için örnekleme çıkan illerde birinci
basamak, ASM veya SO olarak temsil edilmiştir. Bu çalışmada hekimlerin yazdıkları reçetelerin içeriği, AİK ilkeleri göz önünde tutularak incelenmiştir.
3
Gereç ve Yöntem
Bu araştırmanın verileri; 2009 yılı Kasım ve Aralık aylarında Eskişehir,
Denizli, Niğde, Nevşehir, Bartın, Karabük, Gümüşhane, Bayburt, Çankırı ve
Kırşehir’den oluşan toplam 10 ildeki ASM, SO, DH, ÖH ve ÜH’de çalışan hekimlerin yazmış olduğu toplam 3201 hastaya ait reçetenin fotokopisinin eczanelerden
toplanması yoluyla elde edildi. Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü tarafından yürütülen, ilaç kullanımının değişik boyutlarını ele alan bu araştırmada reçete kopyaları,
veri toplanan ilin İl Sağlık Müdürlüğü ve İlaç ve Eczacılık Şube Müdürlüğü’nden
bir yetkili ile araştırma ekibinden bir kişinin birlikte yaptıkları eczane ziyaretleri
sırasında toplandı. Ziyaretler o ildeki kurumların yakınında bulunan eczanelere
rastgele şekilde yapıldı. Reçete fotokopilerinin toplanma işlemi, ziyaret sırasında
eczacının o sırada günlük işlemlerine girmiş reçeteler arasında rastgele şekilde
yapıldı. Planlama aşamasında illerde araştırmaya dâhil edilecek her kurumdan asgari 100 reçetenin toplanması hedeflendi. Veri toplama aşamasında bazı illerin aile
hekimliği sistemine henüz geçmemiş olması nedeniyle, araştırma verilerinin toplandığı 2 ilde (Niğde ve Nevşehir) ASM’ler yerine SO verileri toplandı. İki ilde ise
(Eskişehir ve Denizli) diğerlerinden farklı olarak, bu illerde üniversite de olduğu
için ÜH reçeteleri de toplandı. Veriler, her kurum için planlandığı şekilde toplandı
(en düşük Niğde’de DH= 83 reçete, en yüksek Karabük DH=126 reçete) ancak
bazı reçeteler okunamadığından dolayı değerlendirmeye alınamadı (Tablo 1).
12
HEKİMLERİN AKILCI REÇETELEME YAKLAŞIMI
Genel Reçete Değerlendirmesi
Toplanan 3201 reçete genel AİK reçete değerlendirme kriterleri arasında sayılan Reçete Başına Düşen İlaç Sayısı (RBDİS), Reçete Başına Düşen Tedavi Maliyeti (RBDTM), reçetelere yazılan antibiyotik, analjezik, enjeksiyonluk preparat
sayıları, en sık yazılan ilaç grupları, en sık yazılan ilaçlar, antibiyotik içeren reçete yüzdesi, analjezik içeren reçete yüzdesi, enjeksiyonluk preparat içeren reçete
yüzdesi vb. parametreler açısından kurumlara göre ayrı ayrı değerlendirildi. İlaç
gruplandırmalarında ATC (Anatomic Therapeutic Chemical) sınıflaması kullanıldı
(Tablo 2). İlaç fiyatları hesaplanırken, 01.02.2010-30.04.2010 tarihleri arasında
oluşturulan elektronik ilaç sözlüğündeki perakende ilaç satış fiyatları esas alındı.
Değerlendirmelere temel teşkil etmesi bakımından reçetelerin sahibi hastalara ve
onu yazan hekimlere ait bazı sosyodemografik veriler ayrıca sunuldu.
Ayrıntılı İncelenen 10 Endikasyonun Her Birine Ait Değerlendirmeler
Toplanan 3201 reçete içerisinde tanıları arasında anksiyete, hipertansiyon, osteoartrit, Akut Otitis Media (AOM), Akut (A) sinüzit, A. tonsillofarenjit, A. sistit, Tip 2 Diabetes Mellitus (DM), dispepsi ve A. diyare olan toplam 1587 reçete
(toplanmış olan tüm reçetelerin %49,6’sı) AİK açısından ayrıntılı incelemeye tabi
tutuldu. Bu 10 tanıyı içeren reçetelerin bir kısmında çoklu tanıların yazılmış olması nedeniyle bu tip reçetelerde, reçete inceleme konusunda deneyimli hekimlerden
oluşan uzman bir ekip tarafından, söz konusu tanılara ait ilaçlar ve diğer tanılara
ait ilaçların ayırımı yapıldı. Ayrıntılı incelemeye tabi tutulan bu 10 hastalığın tedavisi için AİK seçim kriterleri çerçevesinde önceden literatür ve uzman desteği
ile hazırlanmış olan güncel tedavi protokollerinde yer alan ilaç listelerini içeren
elektronik sözlük ilaç listeleri oluşturuldu. Bu reçetelerde yazılı olan ilaçlar, hazırlanmış olan bu ilaç sınıflamalarına göre değerlendirildi. Bu değerlendirmelerde
ASM ve SO için ayrı (1. Basamak); DH, ÖH, ÜH için ise ayrı (2 ve 3. Basamak)
kodlanmış şekilde bu 10 endikasyonun tedavisinde rasyonel kabul edilen ve Altın
Standart (AS) olarak değerlendirilebilecek tedavi seçeneklerine uyan ve uymayan
(Altın Standart Dışı: ASD) ilaç grubu listeleri belirlendi. AS ve ASD değerlendirmesinde olduğu gibi on tanı özelinde her bir endikasyon için RBDİS ve RBDTM
parametrelerinin değerlendirilmesinde de reçetelerdeki tanıyla ilgili ilaçlar dikkate alınarak bu analizler yapıldı.
Yukarıda bahsedilen analizlere ilaveten, bu on tanıya ait reçete değerlendirmelerinde RBDİS, RBDTM reçetelerde antibiyotik, analjezik, enjeksiyon preparatı
bulunma oranları gibi standart reçete değerlendirme parametreleri (2-5,15,35,40)
kurumlara göre değerlendirildi. Bu değerlendirmeler, her bir reçeteye yazılmış
olan tüm ilaçlar üzerinden yapıldı.
Araştırmada toplanan tüm veriler Excell ve SPSS (v11) bilgisayar programları
kullanılarak analiz edildi.
13
GEREÇ VE YÖNTEM
Tablo1.
1:Araştırmanın
Araştrmann Yapıldığı
yapldğ her
ildeki Toplanan
toplanan tüm
reçetelerin
sağlk
kurumlarna
Tablo
İllerden
Tüm
Reçetelerin
Sağlık
göre dağlm.Göre Dağılımı
Kurumlarına
Toplam
Toplam
Krşehir
Krşehir
Çankr
Çankr
Bayburt
Bayburt
Gümüşhane
Gümüşhan
e
Karabük
Karabük
Bartn
Bartn
Nevşehir
Nevşehir
Niğde
Niğde
Kurumlar
Denizli
Denizli
Kurumlar
Eskişehir
Eskişehir
Tablo 1: Araştrmann yapldğ her ildeki toplanan tüm reçetelerin sağlk kurumlarna
göre dağlm.
n
99
106
108
102
102
105
102
108
832
% 25,4
22,7
34,7
30,6
49,0
48,4
27,7
33,9
26,0
SO
nn - 99
- 106 106
102
- 108
- 102
-102
-105
-102
-108
208
ASM
832
%% - 25,4 - 22,7 37,5
33,4
- 34,7 - 30,6 -49,0 -48,4 -27,7 -33,9 6,5
26,0
DH
nn 100
122
83
126
106
112
111
101
1055
SO
106 89
102 105
208
%% 25,6
26,1
29,3
37,8
51,0
51,6
30,2
31,7
33,0
37,5 29,2
33,4 33,8
6,5
ÖH
n
100
120
94
114
98
105
155
110
896
DH
n
100
122
83
89
105
126
106
112
111
101
1055
%% 25,6
25,6 25,7
26,1 33,2
29,3 37,4
29,2 31,5
33,8 31,5
37,8 -51,0 -51,6 42,1
30,2 34,5
31,7 28,0
33,0
ÜH
nn 91
- 114 - 98
- 105
---155
-110
210
ÖH
100 119
120 - 94
896
%% 23,3
--42,1 -34,5 6,5
25,6 25,5
25,7 - 33,2 - 37,4 - 31,5 - 31,5 - 28,0
Toplam
nn 390
467
305
311
333
208
217
368
319
3201
ÜH
91
119 283
210
%% 100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
23,3 100,0
25,5 100,0
6,5
Toplam
n Merkezi,
390
467
283
305
311
333ÖH:Özel
208 Hastane,
217 ÜH:Üniversite
368
319
3201
ASM:
Aile Sağlğ
SO:Sağlk
Ocağ, DH:Devlet
Hastanesi,
Hastanesi
% 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
ASM
ASM: Aile
Merkezi,
Ocağ,Therapeutic
DH:Devlet Hastanesi,
ÖH:Özelsnflamasna
Hastane, ÜH:Üniversite
Tablo
2: Sağlğ
İlaçlarn
ATCSO:Sağlk
(Anatomic
Chemical)
göre Hastanesi
dağlmn yanstan uluslar aras ilaç gruplama sistemi.
Tablo
2.2:İlaçların
TherapeuticChemical)
Chemical)
Sınıflamasına
Göre
Tablo
İlaçlarnATC
ATC (Anatomic
(Anatomic Therapeutic
snflamasna
göre
İlk basamak
dağlmn
yanstan Uluslararası
uluslar aras ilaç
Dağılımını
Yansıtan
İlaçgruplama
Gruplamasistemi.
Sistemi
ATC Ad
kodu
İlk ATC
basamak
ATC Ad
A
Gastrointestinal Kanal ve Metabolizma
ATC kodu
AB
BC
Kan ve Kan Yapc
Gastrointestinal
KanalOrganlar
ve Metabolizma
Kardiyovasküler
Sistem
Kan ve Kan Yapc Organlar
CD
Dermatolojide Sistem
Kullanlan İlaçlar
Kardiyovasküler
DG
Ürogenital Sistem
ve Seks
Hormonlar
Dermatolojide
Kullanlan
İlaçlar
G
H
H
Sistemik Sistem
Hormon
(seks hormonlar ve insülin
Ürogenital
ve Preperatlar
Seks Hormonlar
hariç) Hormon Preperatlar (seks hormonlar ve insülin hariç)
Sistemik
JJ
Sistemik
Antienfektifler
Sistemik
Antienfektifler
LL
Antineoplastik
İmmunomodulator
Ajanlar
Antineoplastik
veve
İmmunomodulator
Ajanlar
MM
Kas
İskelet
Sistemi
Kas
veve
İskelet
Sistemi
NN
Sinir
Sistemi
Sinir
Sistemi
PP
Antiparazitler,
İnsektisitler
Repelentler
Antiparazitler,
İnsektisitler
ve ve
Repelentler
RR
Solunum
Sistemi
Solunum
Sistemi
SS
Duyu
Organlar
Duyu
Organlar
VV
Muhtelif
Muhtelif
14
14
4
Bulgular
4.Bulgular:
4.1.Genel Tespitler
4.1.Genel Tespitler
Reçetelerin toplandğ 10 ildeki 5 farkl kurumda, toplam 951 hekim tarafndan 3201
Reçetelerin toplandığı 10 ildeki 5 farklı kurumda, toplam 951 hekim tarafınhastaya yazlan toplam 3201 reçete ayrntl olarak incelendi (Hekim başna düşen
dan 3201 hastaya yazılan toplam 3201 reçete ayrıntılı olarak incelendi (Hekim
reçete düşen
says=3,35).
Reçetelerin içeriğinde
9057içeriğinde
kalem ilacn
(623
farkl ilacın
jenerikte)
başına
reçete sayısı=3,35).
Reçetelerin
9057
kalem
(623
yazldğ
saptand.
Bu
reçetelerin
toplam
11.881
kutu
ilaç
içerdiği,
RBDİS’nn
farklı jenerikte) yazıldığı saptandı. Bu reçetelerin toplam 11.881 kutu ilaç2,83
içerdiği,
RBDİS’nın
2,83 76,84
olduğu
RBDTM’nin
76,84 maliyetinin
TL olduğu,
reçetelerin
olduğu
ve RBDTM’nin
TLve
olduğu,
tüm reçetelerin
isetüm
toplam
olarak
maliyetinin
ise tutarnda
toplam olarak
TL 3tutarında
saptandı (Tablo 3
245.970,73 TL
olduğu 245.970,73
saptand (Tablo
ve Tablo olduğu
4).
ve Tablo 4).
Tablo3.3:Araştırmanın
Araştrmann Yapıldığı
yapldğ on
sağlk
merkezlerinde,
toplanan
reçeteler
ile
Tablo
Onildeki
İldeki
Sağlık
Merkezlerinde,
Toplanan
Reçeteler
ilgili
genel
tespitler
I.
İle
İlgili
Genel
Tespitler
I
Reçetede incelenen parametre
Say
Toplam reçete says
3.201
Reçetelerin yazldğ toplam hasta says
3.201
Reçeteleri yazan toplam hekim says
951
Reçetelerdeki toplam ilaç says
9.057
Reçetelerdeki ilaç jenerik says
623
Reçetelerdeki ilaçlarn toplam kutu says
Reçetelerin toplam maliyeti (TL)
11.881
245.970,73
(1 ABD Dolar: 1,49 TL)
Tablo 4: Araştrmann yapldğ on ildeki sağlk merkezlerinde, toplanan reçeteler ile
ilgili genel tespitler II.
Reçetede incelenen parametre
Reçete Başna Düşen Ortalama
Reçetelerdeki toplam ilaç says
9.057
Reçetelerdeki ilaç jenerik says
623
Reçetelerdeki ilaçlarn toplam kutu says
Reçetelerin toplam maliyeti (TL)
16
(1 ABD Dolar: 1,49 TL)
11.881
245.970,73
HEKİMLERİN AKILCI REÇETELEME YAKLAŞIMI
Tablo 4: Araştrmann yapldğ on ildeki sağlk merkezlerinde, toplanan reçeteler ile
Tablo 4. Araştırmanın Yapıldığı On İldeki Sağlık Merkezlerinde, Toplanan Reçeteler
ilgili genel tespitler II.
İle İlgili Genel Tespitler II
Reçetede incelenen parametre
Reçete Başna Düşen Ortalama
Hekim başna düşen ortalama reçete says
3,35
Reçete başna düşen ortalama ilaç maliyeti
76,84 TL (ortanca= 33,42)
Reçete başna düşen ortalama ilaç kutu says
3,71
Reçete başna düşen ortalama ilaç says
2,83
(1 ABD Dolar: 1,49 TL)
Tablo 5: Araştrmann yapldğ on ildeki sağlk merkezlerinde, toplanan reçetelerin
Tablo 5. Araştırmanın Yapıldığı On İldeki Sağlık Merkezlerinde, Toplanan Reçetele15
yazldğ hastalarn ve bu reçeteleri yazan hekimlerin cinsiyete göre dağlm.
rin Yazıldığı Hastaların ve Bu Reçeteleri Yazan Hekimlerin Cinsiyete Göre Dağılımı
n
%
Reçetelerin Yazldğ
Kadn
1906
59,6
Hastalarn Cinsiyeti
Erkek
1293
40,4
Reçeteyi Yazan
Kadn
289
30,4
Hekimlerin Cinsiyeti
Erkek
662
69,6
Reçetelerde
parametresi
belirtilen
hastaların
ortalamasının
olduReçetelerde
yaşyaş
parametresi
belirtilen
hastalarn
yaş yaş
ortalamasnn
43,1643,16
olduğu
ve
ğureçetelerden
ve reçetelerden
cinsiyet
parametresi
tespit
edilebilen
hastaların
çoğunluğunu
cinsiyet parametresi tespit edilebilen hastalarn çoğunluğunu (%59,6)
(%59,6)
kadın hastaların
oluşturduğu
yazan hekimlerin
çokadn hastalarn
oluşturduğu
saptand.saptandı.
ReçeteleriReçeteleri
yazan hekimlerin
çoğunluğunu
ğunluğunu
ise erkekoluşturduğu
hekimlerinsaptand
oluşturduğu
(Tablo 5).
(%69,6) ise(%69,6)
erkek hekimlerin
(Tablosaptandı
5).
17
BULGULAR
Tablo 6: Araştrmann yapldğ on ildeki sağlk merkezlerinde, toplanan reçetelerin
Tablo 6. Araştırmanın Yapıldığı On İldeki Sağlık Merkezlerinde, Toplanan Reçetelerin Yazıldığı Uzmanlık Alanlarının Dağılımı
yazldğ uzmanlk alanlarnn dağlm.
Uzmanlk alanlar
Dahiliye
Pediatri
Kulak burun boğaz
Kadn hastalklar ve doğum
Göz hastalklar
Göğüs hastalklar
Ortopedi
Genel cerrahi
Fizik tedavi ve rehabilitasyon
Üroloji
Nöroloji
Dermatoloji
Psikiyatri
Nöroşirürji
Kardiyoloji
Aile hekimliği uzman
Acil tp
Enfeksiyon hastalklar
Kalp damar cerrahisi
Diğer uzmanlk alanlar
Aile doktoru/Pratisyen hekim (Aile hekimi)
Toplam
n (Reçete says)
%
317
235
219
175
147
144
134
114
97
91
79
79
73
71
63
46
45
28
14
32
998
3201
9,9
7,3
6,8
5,5
4,6
4,5
4,2
3,6
3
2,8
2,5
2,5
2,3
2,2
2
1,4
1,4
0,9
0,4
1
31,2
100
Toplam
reçeteyi
hekimlerin
uzmanlık
incelendiğinde,
reçete-en
Toplam
3201 3201
reçeteyi
yazanyazan
hekimlerin
uzmanlk
alan alanı
incelendiğinde,
reçetelerin
lerin
en
fazla
aile
doktoru/pratisyen
hekimler
(%31,2)
tarafından
yazıldığı
(raporfazla aile doktoru/pratisyen hekimler (%31,2) tarafndan yazldğ (raporda bundan
da bundan
sonra,
toplumda
kabul
gördüğü
hekimi
olarak anılasonra,
toplumda
genel
kabul genel
gördüğü
adyla:
aile adıyla
hekimiaile
olarak
anlacaktr),
bunu
dahiliye
pediatri(%9,9),
(%7,3),pediatri
kulak burun
ve kadn
hastalklar
caktır),(%9,9),
bunu dahiliye
(%7,3),boğaz
kulak(%6,8)
burun boğaz
(%6,8)
ve kadınve
doğum
(%5,5)(%5,5)izlediği
görüldü
(Tablo
6).
hastalıklarıuzmanlarnn
ve doğum uzmanlarının
izlediği görüldü
(Tablo 6).
17
18
HEKİMLERİN AKILCI REÇETELEME YAKLAŞIMI
Tablo 7: Araştrmann yapldğ on ildeki sağlk merkezlerinde, toplanan reçetelerin
Tablo 7. Araştırmanın Yapıldığı On İldeki Sağlık Merkezlerinde, Toplanan Reçeteleyazldğ
kurumlarn
dağlm.
rin
Yazıldığı
Kurumların
Dağılımı
Kurumlar
n (Reçete says)
%
Aile Sağlğ Merkezi
832
26
Sağlk Ocağ
208
6,5
Devlet Hastanesi
1055
33
Özel Hastane
896
28
Üniversite Hastanesi
210
6,6
Toplam
3201
100
Toplam 3201 reçetenin yazıldığı kurumlara göre dağılımı incelendiğinde, reçetelerin
en fazla DH’lerde (%33,0) yazılmış olduğu ve bunu sırasıyla ÖH (%28,0),
Toplam 3201 reçetenin yazldğ kurumlara göre dağlm incelendiğinde, reçetelerin
ASM (%26,0), ÜH (%6,6) ve SO’ların (%6,5) izlediği görüldü (Tablo 7).
en fazla DH’lerde (%33,0) yazlmş olduğu ve bunu srasyla ÖH (%28,0), ASM
(%26,0), ÜH (%6,6) ve SO’larn (%6,5) izlediği görüldü (Tablo 7).
Tablo 8: Araştrmann yapldğ sağlk merkezlerinde, toplanan tüm reçetelerin
Tablo 8. Araştırmanın Yapıldığı Sağlık Merkezlerinde, Toplanan Tüm Reçetelerin
tanlarna
Tanılarınagöre
Göresay
Sayıdağlm.
Dağılımı
n
%
%*
(Reçete says)
(Genel toplam
üzerinden)
(*Ayrntl incelenen on
tanya ait 1587 reçete
üzerinden)
Anksiyete
83
2,6
5,2
E. Hipertansiyon
198
6,2
12,5
Osteoartrit
139
4,3
8,8
A.Otitis media
49
1,5
3,1
A. Sinüzit
164
5,1
10,3
A. Tonsillofarenjit
456
14,2
28,7
A. Sistit
102
3,2
6,4
DM
84
2,6
5,3
Dispepsi
274
8,6
17,3
A. Diyare
38
1,2
2,4
Diğer tanlar
1614
50,4
-
Toplam
3201
100,0
100,0
Tanlar
18
AİK açsndan ayrntl incelemeye tabi tutulan anksiyete, hipertansiyon, osteoartrit,
AOM, A. sinüzit, A. tonsillofarenjit, A. sistit, DM, dispepsi ve A. diyare tanl bu on
19
BULGULAR
AİK açısından ayrıntılı incelemeye tabi tutulan anksiyete, hipertansiyon, osteoartrit, AOM, A. sinüzit, A. tonsillofarenjit, A. sistit, DM, dispepsi ve A. diyare
tanılı bu on endikasyona ait reçetenin toplamının 1587 olduğu (toplanmış olan tüm
reçetelerin %49,6’sı) saptandı. Toplanmış olan 3201 reçetenin yaklaşık yarısını ise
(%50,4) tanıları arasında bu sayılan endikasyonların yer almadığı ve bu yüzden
sadece genel reçete değerlendirmesine tabi tutulan ve “diğer tanılar” adı altında incelenen reçetelerin oluşturduğu saptandı. Ayrıntılı incelemeye tabi tutulan tanılara
ait toplam 1587 reçetenin tanı dağılımı incelendiğinde, en sık A. tonsillofarenjit
tanısı bulunan reçetelerin (%28,7), en az ise A. diyare (%2,4) tanısı bulunan reçetelerin incelemeye alındığı saptandı (Tablo 8).
Anksiyete
Esansiyel
HT
Osteoartrit
A.Otitis
Media
A. Sinüzit
A. Tonsillofarenjit
A. Sistit
DM
Dispepsi
A. Diyare
Diğer tanlar
Toplam
Tablo 9.
9: Araştırmada
Araştrmada Toplanan
toplanan Tüm
tüm reçetelerdeki
yazldğ
Tablo
Reçetelerdekitanlarn
TanılarınbuBureçetelerin
Reçetelerin
Yazıldıkurumlara
göre
say
dağlm.
ğı Kurumlara Göre Sayı Dağılımı
n
18
88
44
8
46
184
11
32
83
12
306
832
%
2,2
10,6
5,3
1
5,5
22,1
1,3
3,8
10
1,4
36,8
100
n
7
20
6
2
6
59
7
4
27
4
66
208
%
3,4
9,6
2,9
1
2,9
28,4
3,4
1,9
13
1,9
31,7
100
n
43
44
51
15
64
91
38
18
76
10
605
1055
%
4,1
4,2
4,8
1,4
6,1
8,6
3,6
1,7
7,2
0,9
57,3
100
n
14
34
37
23
39
99
38
18
68
12
514
896
%
1,6
3,8
4,1
2,6
4,4
11
4,2
2
7,6
1,3
57,4
100
n
1
12
1
1
9
23
8
12
20
-
123
210
%
0,5
5,7
0,5
0,5
4,3
11
3,8
5,7
9,5
-
58,6
100
n
83
198
139
49
164
456
102
84
274
38
1614 3201
%
2,6
6,2
4,3
1,5
5,1
14,2
3,2
2,6
8,6
1,2
50,4
Kurumlar
ASM
SO
DH
ÖH
ÜH
Toplam
100
ASM: Aile Sağlğ Merkezi, SO: Sağlk Ocağ, DH:Devlet Hastanesi, ÖH:Özel Hastane, ÜH:Üniversite
Hastanesi
Araştrmada toplanan tüm reçetelerdeki tanlarn, bu reçetelerin yazldğ kurumlara
göre dağlmlar incelendiğinde, ASM, SO, DH, ÖH ve ÜH’lerin her birinde de “diğer
tanlar” hariç tutulduğunda en sk A. tonsillofarenjit tans (tüm endikasyonlarn
%14,2’si ve ayrnts incelenen 10 endikasyon içerinde ise %28,7) bulunan
reçetelerin incelemeye alndğ saptand. Genel olarak kurumlarda en az A. diyare
20
HEKİMLERİN AKILCI REÇETELEME YAKLAŞIMI
Araştırmada toplanan tüm reçetelerdeki tanıların, bu reçetelerin yazıldığı kurumlara göre dağılımları incelendiğinde, ASM, SO, DH, ÖH ve ÜH’lerin her
birinde de “diğer tanılar” hariç tutulduğunda en sık A. tonsillofarenjit tanısı (tüm
endikasyonların %14,2’si ve ayrıntısı incelenen 10 endikasyon içerinde ise %28,7)
bulunan reçetelerin incelemeye alındığı saptandı. Genel olarak kurumlarda en az
A. diyare tanısı (tüm endikasyonların %1,2’si ve ayrıntısı incelenen 10 endikasyon
içerisinde ise%2,4) bulunan reçetelerin incelemeye alındığı saptandı. ÜH’lerde ise
A. diyare tanılı reçeteye hiç rastlanmadı (Tablo 9 ve Tablo10).
Tablo 10: Ayrntl incelemesi yaplan on endikasyonun reçetelerindeki tanlarn,
Anksiyete
Esansiyel
HT
Osteoartrit
A.Otitis
Media
A. Sinüzit
A.Tonsillofarenjit
A.Sistit
DM
Dispepsi
A.Diyare
Toplam
Tablo 10. Ayrıntılı İncelemesi Yapılan On Endikasyonun Reçetelerindeki Tanıların,
reçetelerin yazldğ
Reçetelerin
Yazıldığıkurumlara
Kurumlaragöre
Göresay
Sayıdağlm.
Dağılımı
n
18
88
44
8
46
184
11
32
83
12
526
%
3,4
16,7
8,4
1,5
8,7
35
2,1
6,1
15,8
2,3
100
n
7
20
6
2
6
59
7
4
27
4
142
%
4,9
14,1
4,2
1,4
4,2
41,5
4,9
2,8
19
2,8
100
n
43
44
51
15
64
91
38
18
76
10
450
%
9,5
9,8
11,3
3,3
14,2
20,2
8,4
4
16,9
2,2
100
n
14
34
37
23
39
99
38
18
68
12
382
%
3,7
8,9
9,7
6
10,2
25,9
9,9
4,7
17,8
3,1
100
n
1
12
1
1
9
23
8
12
20
-
87
%
1,1
13,8
1,1
1,1
10,3
26,4
9,2
13,8
23
-
100
n
83
198
139
49
164
456
102
84
274
38
1587
%
5,2
12,5
8,8
3,1
10,3
28,7
6,4
5,3
17,3
2,4
100
Kurumlar
ASM
SO
DH
ÖH
ÜH
Toplam
ASM: Aile Sağlğ Merkezi, SO: Sağlk Ocağ, DH:Devlet Hastanesi, ÖH:Özel Hastane, ÜH:Üniversite
Hastanesi
21
BULGULAR
Anksiyete
Esansiyel
HT
Osteoartrit
A.Otitis
Media
A.Sinüzit
A.Tonsillofarenjit
A.Sistit
DM
Dispepsi
A.Diyare
Diğer tanlar
Toplam
Tablo 11:
reçetelerdeki
tanlarn
bu reçetelerin
yazldğYazıl11. Araştrmada
Araştırmadatoplanan
Toplanantüm
Tüm
Reçetelerdeki
Tanıların
Bu Reçetelerin
illere
göre
say
dağlm.
dığı İllere Göre Sayı Dağılımı
n
12
20
17
2
20
61
5
13
30
1
209
390
%
3,1
5,1
4,4
0,5
5,1
15,6
1,3
3,3
7,7
0,3
53,6
100
n
9
33
13
9
18
75
9
18
45
8
230
467
%
1,9
7,1
2,8
1,9
3,9
16,1
1,9
3,9
9,6
1,7
49,3
100
n
8
19
8
6
10
41
12
6
37
5
131
283
%
2,8
6,7
2,8
2,1
3,5
14,5
4,2
2,1
13,1
1,8
46,3
100
n
10
15
9
5
13
49
20
6
22
4
152
305
%
3,3
4,9
3
1,6
4,3
16,1
6,6
2
7,2
1,3
49,8
100
n
3
23
15
2
21
54
12
10
24
5
142
311
%
1
7,4
4,8
0,6
6,8
17,4
3,9
3,2
7,7
1,6
45,7
100
n
4
19
44
5
19
41
12
7
14
7
161
333
%
1,2
5,7
13,2
1,5
5,7
12,3
3,6
2,1
4,2
2,1
48,3
100
208
Kurumlar
Eskişehir
Denizli
Niğde
Nevşehir
Bartn
Karabük
Gümüşhane
Bayburt
Çankr
Krşehir
Toplam
n
7
14
2
4
12
28
5
4
13
1
118
%
3,4
6,7
1
1,9
5,8
13,5
2,4
1,9
6,3
0,5
56,7
100
n
12
21
5
2
9
33
6
3
32
1
93
217
%
5,5
9,7
2,3
0,9
4,1
15,2
2,8
1,4
14,7
0,5
42,9
100
n
9
21
13
8
20
50
10
11
24
2
200
368
%
2,4
5,7
3,5
2,2
5,4
13,6
2,7
3
6,5
0,5
54,3
100
n
9
13
13
6
22
24
11
6
33
4
178
319
%
2,8
4,1
4,1
1,9
6,9
7,5
3,4
1,9
10,3
1,3
55,8
100
n
83
198
139
49
164
456
102
84
274
38
1614 3201
%
2,6
6,2
4,3
1,5
5,1
14,2
3,2
2,6
8,6
1,2
50,4
100
Araştırmada toplanan tüm reçetelerdeki tanıların, bu reçetelerin yazıldığı ilAraştrmada toplanan tüm reçetelerdeki tanlarn, bu reçetelerin yazldğ illere göre
lere göre dağılımları incelendiğinde, bu illerin her birinde “diğer tanılar” hariç
dağlmlar incelendiğinde, bu illerin her birinde “diğer tanlar” hariç tutulduğunda en
tutulduğunda
en sık A. tonsillofarenjit tanısı bulunan reçetelerin olduğu saptandı.
sk
A. tonsillofarenjit
tansdiğer
bulunan
olduğu
saptand.
ve reçetelerin
Karabük
Bartın
ve Karabük hariç
tüm reçetelerin
illerde en az
A. diyare
tanısı Bartn
bulunan
hariç diğer
tüm illerde
en az
A. diyare
tans
bulunan reçetelerin
olduğu;(%2,3)
Bartn’da
olduğu;
Bartın’da
A.otitis
media
(%1,2)
ve Karabük’te
ise anksiyete
tanılı
reçetelerin
bu araştırmada
en az karşılaşılan
tanılar (%2,3)
olduğu tanl
saptandı
(Tablo 11
A.otitis media
(%1,2) ve Karabük’te
ise anksiyete
reçetelerin
buve
Tablo12).
araştrmada en az karşlaşlan tanlar olduğu saptand (Tablo 11 ve Tablo12).
22
22
HEKİMLERİN AKILCI REÇETELEME YAKLAŞIMI
Tablo 12: Ayrntl incelemesi yaplan on endikasyonun reçetelerindeki tanlarn,
Anksiyete
Esansiyel
HT
Osteoartrit
A.Otitis
Media
A.Sinüzit
A.Tonsillofarenjit
A.Sistit
DM
Dispepsi
A.Diyare
Toplam
Tablo 12. Ayrıntılı İncelemesi Yapılan On Endikasyonun Reçetelerindeki Tanıların,
reçetelerin yazldğ illere göre say dağlm.
Reçetelerin
Yazıldığı İllere Göre Sayı Dağılımı
n
12
20
17
2
20
61
5
13
30
1
181
%
6,6
11
9,4
1,1
11
33,7
2,8
7,2
16,6
0,5
100
n
9
33
13
9
18
75
9
18
45
8
237
%
3,8
13,9
5,5
3,8
7,6
31,6
3,8
7,6
19
3,4
100
n
8
19
8
6
10
41
12
6
37
5
152
%
5,3
12,5
5,3
3,9
6,6
27
7,9
3,9
24,3
3,3
100
n
10
15
9
5
13
49
20
6
22
4
153
%
6,5
9,8
5,9
3,3
8,5
32
13,1
3,9
14,4
2,6
100
n
3
23
15
2
21
54
12
10
24
5
169
%
1,8
13,6
8,9
1,2
12,4
31,9
7,1
5,9
14,2
3
100
n
4
19
44
5
19
41
12
7
14
7
172
%
2,3
11
25,6
2,9
11
23,8
7
4,1
8,1
4,1
100
n
7
14
2
4
12
28
5
4
13
1
90
%
7,8
15,5
2,2
4,4
13,3
31,1
5,5
4,4
14,4
1,1
100
n
12
21
5
2
9
33
6
3
32
1
124
%
9,7
16,9
4
1,6
7,3
26,6
4,8
2,4
25,8
0,8
100
n
9
21
13
8
20
50
10
11
24
2
168
%
5,4
12,5
7,7
4,8
11,9
29,8
5,9
6,5
14,3
1,2
100
n
9
13
13
6
22
24
11
6
33
4
141
%
6,4
9,2
9,2
4,2
15,6
17
7,8
4,2
23,4
2,8
100
n
83
198
139
49
164
456
102
84
274
38
1587
%
5,2
12,5
8,8
3,1
10,3
28,7
6,4
5,3
17,3
2,4
100
İller
Eskişehir
Denizli
Niğde
Nevşehir
Bartn
Karabük
Gümüşhane
Bayburt
Çankr
Krşehir
Toplam
23
BULGULAR
23
4.2. Araştırmanın Yapıldığı Kurumlarda Reçete Edilen Tüm
İlaçların ATC Sınıflamasına Göre Grup Dağılımları
Toplam 3201 reçetenin içeriği, kurumsal düzeyde ayrıntılı olarak incelemeye
tabi tutulduğunda, kurumların her biri özelinde reçetelerin ATC sınıflamasına göre
dağılımlarını yansıtan sonuçlar Tablo 13-17 ve Şekil 1-5’te sunulmuştur. Öte yandan kurumların her biri özelinde reçetelerin içeriğindeki en sık yazılmış olan 10
ilacın farmakolojik adlarına göre dağılımlarını yansıtan sonuçlar ise Tablo 18-22
ve Şekil 6-10’da sunulmuştur.
Yapılan bu değerlendirmelerde, araştırmada ASM ve SO olarak geçen birinci
basamak sağlık kurumlarında reçetelere en sık yazılmış olan ilaçların “solunum
sistemi ilaçları” (ATC kodu: R, sırasıyla %23,8 ve %24,6) olmasına karşın, hastanelerde en sık “kas iskelet sistemi” (ATC kodu: M ve DH=%20,1, ÖH=%17,4)
ve “sindirim sistemi-metabolizma ilaçları”nın (ATC kodu: A ve ÜH=%15,5) yazılmış olduğu saptandı (Tablo 13-17 ve Şekil 1-5). Bu kurumlarda en az yazılan
ilaç gruplarının ise ASM ve SO’larda “antineoplastik ve immünomodulatör ajanlar” (ATC kodu: L, ASM’de, %0,04, SO’da ise hiç yazılmamış) olduğu, DH ve
ÖH’lerin her ikisinde de yine en az yazılan ilaçların birbirine eşit yüzde ile (%0,2)
I. Basamaktakine benzer olarak “L” grubu ilaçların yazıldığı, ÜH’de ise en az yazılan ilaçların (%1) “parazit ilaçları, böcek ilaçları ve kovucular” (ATC kodu: P)
olduğu saptandı (Tablo 13-17 ve Şekil 1-5).
ÜH’ler hariç diğer tüm kurumlarda en sık reçete edilen ilacın “diğer öksürük ve soğuk algınlığı ilaçları” (ATC Kodu: R05X) olarak adlandırılanlar olduğu,
ÜH’lerde ise bu sıralamada en sık “amoksisilin+klavulanik asit”in (ATC Kodu:
J01CR02) yer aldığı gözlendi (Tablo 18-22 ve Şekil 6-10).
24
HEKİMLERİN AKILCI REÇETELEME YAKLAŞIMI
Tablo 13: Aile sağlğ merkezlerinde reçetelere yazlan ilaç ana gruplarnn ATC
Tablo 13. Aile Sağlığı Merkezlerinde Reçetelere Yazılan İlaç Ana Gruplarının ATC
snflamasna Göre
göre yüzde
Sınıflamasına
Yüzdedağlm.
Dağılımı
İlaçlar (ATC Kodlar)
Sindirim sistemi ve metabolizma
ilaçlar (A)
Kan ve Kan Yapc Organ ilaçlar
(B)
Kalp damar sistemi ilaçlar
(C)
Dermatolojikler
(D)
Ürogenital sistem ilaçlar ve cinsiyet
hormonlar (G)
Endokrin sistem ilaçlar (Cinsiyet
hormonlar ve insülin hariç) (H)
Antienfektifler (Sistemik)
(J)
Antineoplastik ve
immünomodulatör ajanlar (L)
Kas-iskelet sistemi ilaçlar
(M)
Sinir sistemi ilaçlar
(N)
Parazit ilaçlar,böcek ilaçlar ve
kovucular (P)
Solunum sistemi ilaçlar
(R)
Duyu organlarna ait ilaçlar
(S)
Çeşitli ilaçlar
(V)
Toplam
n
%
425
17,4
52
2,1
209
8,6
113
4,6
22
0,9
25
1,0
341
14,0
1
0,04
406
16,6
237
9,7
9
0,4
582
23,8
17
0,7
5
0,2
2444
100,0
Tablo
Şekil
göreASM’lerde
ASM’lerde
reçetelere
çok
yazılan
gruplarıTablo
13 13
ve ve
Şekil
1’e1’e
göre
reçetelere
en en
çok
yazlan
ilaçilaç
gruplarnn
nın
“solunum
sistemi
ilaçları”
(%23,8
ve
ATC
kodu:
R)
ve
“sindirim
sistemi-me“solunum sistemi ilaçlar” (%23,8 ve ATC kodu: R) ve “sindirim sistemi-metabolizma
tabolizma ilaçları” (%17,4 ve ATC kodu: A) olduğu; bunları sırasıyla “kas iskelet
ilaçlar” (%17,4 ve ATC kodu: A) olduğu; bunlar srasyla “kas iskelet sistemi ilaçlar”
sistemi
ilaçları” (%16,6 ve ATC kodu: M), “antienfektif ilaçlar (sistemik)” (%14,0
(%16,6
ATCJ)kodu:
M), “antienfektif
ilaçlar (sistemik)”
ATC kodu:
J) ve
ve
ATC ve
kodu:
ve “sinir
sistemi ilaçları”nın
(%9,7 (%14,0
ve ATCvekodu:
N) izlediği
saptandı.
Reçetelere
en
az
yazılan
ilaç
gruplarının
ise
“antineoplastik
ve
immü“sinir sistemi ilaçlar”nn (%9,7 ve ATC kodu: N) izlediği saptand. Reçetelere en az
nomodulatör ajanlar” (%0,04 ve ATC kodu: L) ve “çeşitli ilaçlar” (%0,2 ve ATC
kodu: V) olduğu saptandı.
25
BULGULAR
25
yazlan ilaç gruplarnn ise “antineoplastik ve immünomodulatör ajanlar” (%0,04 ve
ATC kodu: L) ve “çeşitli ilaçlar” (%0,2 ve ATC kodu: V) olduğu saptand.
Şekil 1. Aile Sağlığı Merkezlerinde Reçetelere Yazılan İlaç Ana Gruplarının ATC
Sınıflamasına Göre Yüzde Dağılımı
Şekil 1: Aile sağlğ merkezlerinde reçetelere yazlan ilaç ana gruplarnn ATC
snflamasna göre yüzde dağlm.
26
26
HEKİMLERİN AKILCI REÇETELEME YAKLAŞIMI
Tablo 14: Sağlk ocaklarnda reçetelere yazlan ilaç ana gruplarnn ATC
Tablo
14. Sağlık Ocaklarında Reçetelere Yazılan İlaç Ana Gruplarının ATC Sınıfsnflamasna
yüzde
dağlm.
lamasına
Göregöre
Yüzde
Dağılımı
İlaçlar (ATC Kodlar)
Sindirim sistemi ve metabolizma
ilaçlar (A)
Kan ve Kan Yapc Organ ilaçlar
(B)
Kalp damar sistemi ilaçlar
(C)
Dermatolojikler
(D)
Ürogenital sistem ilaçlar ve
cinsiyet hormonlar (G)
Endokrin sistem ilaçlar (Cinsiyet
hormonlar ve insülin hariç) (H)
Antienfektifler (Sistemik)
(J)
Antineoplastik ve
immünomodulatör ajanlar (L)
Kas-iskelet sistemi ilaçlar
(M)
Sinir sistemi ilaçlar
(N)
Parazit ilaçlar,böcek ilaçlar ve
kovucular (P)
Solunum sistemi ilaçlar
(R)
Duyu organlarna ait ilaçlar
(S)
Çeşitli ilaçlar
(V)
Toplam
n
%
94
14,9
15
2,4
51
8,1
14
2,2
4
0,6
3
0,5
91
14,4
-
-
114
18,1
77
12,2
4
0,6
155
24,6
8
1,3
-
-
630
100,0
Tablo
Şekil
2’ye
göre
SO’larda reçetelere
reçetelere en
en çok
Tablo
14 14
ve ve
Şekil
2’ye
göre
SO’larnda
çok yazılan
yazlan ilaç
ilaç gruplarının
gruplarnn
“solunum sistemi ilaçları” (%24,6 ve ATC kodu: R) ve “kas iskelet sistemi ilaçla“solunum sistemi ilaçlar” (%24,6 ve ATC kodu: R) ve “kas iskelet sistemi ilaçlar”
rı” (%18,1 ve ATC kodu: M) olduğu; bunları sırasıyla “sindirim sistemi-metabo(%18,1
ve ATC
kodu: ve
M)ATC
olduğu;
bunlar
srasyla “sindirim
lizma
ilaçları”
(%14,9
kodu:
A) “antienfektif
ilaçlar sistemi-metabolizma
(sistemik)” (%14,4
ilaçlar”
(%14,9
ve
ATC
kodu:
A)
“antienfektif
ilaçlar
(sistemik)”
(%14,4
ve N)
ATC
kodu:
ve ATC kodu: J) ve “sinir sistemi ilaçları”nın (%12,2 ve ATC
kodu:
izlediği
saptandı.
“Antineoplastik
ve immünomodulatör
ajanlar”(
ATC
L) ve
“çeşitli
J) ve “sinir
sistemi ilaçlar”nn
(%12,2 ve ATC
kodu:
N) kodu:
izlediği
saptand.
ilaçlar”
(ATC
kodu:
V)
olarak
adlandırılan
ilaç
gruplarına
ait
ilaçların
reçetelere
“Antineoplastik ve immünomodulatör ajanlar”( ATC kodu: L) ve “çeşitli ilaçlar” (ATC
hiç yazılmadığı en az yazılan ilaç gruplarının ise sırasıyla “endokrin sistem ilaçları
kodu: V) olarak adlandrlan ilaç gruplarna ait ilaçlarn reçetelere hiç yazlmadğ en
(cinsiyet
hormonları ve insülin hariç)” (%0,5 ve ATC kodu: H) ve birbirine eşit
27
yüzde ile (%0,6) “ürogenital sistem ilaçları ve cinsiyet hormonları” (ATC kodu: G)
ve “parazit ilaçları, böcek ilaçları ve kovucular ” (ATC kodu:P) olduğu saptandı.
az yazlan ilaç gruplarnn ise srasyla “endokrin sistem ilaçlar (cinsiyet hormonlar
ve insülin hariç)” (%0,5 ve ATC kodu: H) ve birbirine eşit yüzde ile (%0,6) “ürogenital
BULGULAR
27
sistem ilaçlar ve cinsiyet hormonlar” (ATC kodu: G) ve “parazit ilaçlar, böcek ilaçlar
ve kovucular ” (ATC kodu: P) olduğu saptand.
Şekil 2. Sağlık Ocaklarında Reçetelere Yazılan İlaç Ana Gruplarının ATC Sınıflamasına Göre Yüzde Dağılımı
Şekil 2: Sağlk ocaklarnda reçetelere yazlan ilaç ana gruplarnn ATC
snflamasna göre yüzde dağlm.
28
28
HEKİMLERİN AKILCI REÇETELEME YAKLAŞIMI
Tablo 15: Devlet hastanelerinde reçetelere yazlan ilaç ana gruplarnn ATC
snflamasna
göreHastanelerinde
yüzde dağlm. Reçetelere Yazılan İlaç Ana Gruplarının ATC SıTablo
15. Devlet
nıflamasına Göre Yüzde Dağılımı
İlaçlar (ATC Kodlar)
Sindirim sistemi ve metabolizma
ilaçlar (A)
Kan ve Kan Yapc Organ ilaçlar
(B)
Kalp damar sistemi ilaçlar
(C)
Dermatolojikler
(D)
Ürogenital sistem ilaçlar ve cinsiyet
hormonlar (G)
Endokrin sistem ilaçlar (Cinsiyet
hormonlar ve insülin hariç) (H)
Antienfektifler (Sistemik)
(J)
Antineoplastik ve
immünomodulatör ajanlar (L)
Kas-iskelet sistemi ilaçlar
(M)
Sinir sistemi ilaçlar
(N)
Parazit ilaçlar,böcek ilaçlar ve
kovucular (P)
Solunum sistemi ilaçlar
(R)
Duyu organlarna ait ilaçlar
(S)
Çeşitli ilaçlar
(V)
Toplam
n
%
394
13,6
75
2,6
160
5,5
138
4,8
77
2,7
29
1,0
374
12,9
5
0,2
581
20,1
360
12,4
21
0,7
534
18,4
133
4,6
16
0,6
2897
100,0
Tablo
15 Şekil
ve Şekil
3’e göre
DH’lerde
reçetelere
en çok
yazılan
ilaç gruplarının
Tablo
15 ve
3’e göre
DH’lerinde
reçetelere
en çok
yazlan
ilaç gruplarnn
“kas
“kas iskelet sistemi ilaçları” (%20,1 ve ATC kodu: M) ve “solunum sistemi ilaçiskelet sistemi ilaçlar” (%20,1 ve ATC kodu: M) ve “solunum sistemi ilaçlar” (%18,4
ları” (%18,4 ve ATC kodu: R) olduğu; bunları sırasıyla “sindirim sistemi-metabove ATC
kodu: (%13,6
R) olduğu;
bunlar
srasyla
“sindirim sistemi-metabolizma
lizma
ilaçları”
ve ATC
kodu:
A), “antienfektif
ilaçlar (sistemik)” ilaçlar”
(%12,9
(%13,6
ATCJ)kodu:
A), “antienfektif
ilaçlar (sistemik)”
vekodu:
ATC kodu:
J) ve
ve
ATC ve
kodu:
ve “sinir
sistemi ilaçları”nın
(%12,4(%12,9
ve ATC
N) izlediği
saptandı.
Reçetelere
en az
yazılan
ilaç gruplarının
ise “antineoplastik
ve immüno“sinir sistemi
ilaçlar”nn
(%12,4
ve ATC
kodu: N) izlediği
saptand. Reçetelere
en az
modulatör ajanlar” (%0,2 ve ATC kodu: L) ve “çeşitli ilaçlar” (%0,6 ve ATC kodu:
V) olduğu saptandı.
29
BULGULAR
29
yazlan ilaç gruplarnn ise “antineoplastik ve immünomodulatör ajanlar” (%0,2 ve
ATC kodu: L) ve “çeşitli ilaçlar” (%0,6 ve ATC kodu: V) olduğu saptand.
Şekil 3. Devlet Hastanelerinde Reçetelere Yazılan İlaç Ana Gruplarının ATC Sınıflamasına Göre Yüzde Dağılımı
Şekil 3: Devlet hastanelerinde reçetelere yazlan ilaç ana gruplarnn ATC
snflamasna göre yüzde dağlm.
30
30
HEKİMLERİN AKILCI REÇETELEME YAKLAŞIMI
Tablo 16: Özel hastanelerde reçetelere yazlan ilaç ana gruplarnn ATC
Tablo 16. Özel Hastanelerde Reçetelere Yazılan İlaç Ana Gruplarının ATC Sınıflasnflamasna
göre yüzde
dağlm.
masına
Göre Yüzde
Dağılımı
İlaçlar (ATC Kodlar)
Sindirim sistemi ve metabolizma
ilaçlar (A)
Kan ve Kan Yapc Organ ilaçlar
(B)
Kalp damar sistemi ilaçlar
(C)
Dermatolojikler
(D)
Ürogenital sistem ilaçlar ve cinsiyet
hormonlar (G)
Endokrin sistem ilaçlar (Cinsiyet
hormonlar ve insülin hariç) (H)
Antienfektifler (Sistemik)
(J)
Antineoplastik ve
immünomodulatör ajanlar (L)
Kas-iskelet sistemi ilaçlar
(M)
Sinir sistemi ilaçlar
(N)
Parazit ilaçlar,böcek ilaçlar ve
kovucular (P)
Solunum sistemi ilaçlar
(R)
Duyu organlarna ait ilaçlar
(S)
Çeşitli ilaçlar
(V)
Toplam
n
%
397
15,9
104
4,2
117
4,7
78
3,1
61
2,4
34
1,4
404
16,1
6
0,2
436
17,4
200
8,0
14
0,6
429
17,1
210
8,4
14
0,6
2504
100,0
Tablo
Şekil
ÖH’lerde
reçetelere
en çok
yazılan
ilaç gruplarının
Tablo
16 16
ve ve
Şekil
4’e 4’e
göregöre
ÖH’lerde
reçetelere
en çok
yazlan
ilaç gruplarnn
“kas
“kas iskelet sistemi ilaçları”( %17,4 ve ATC kodu: M) ve “solunum sistemi ilaçiskelet sistemi ilaçlar”( %17,4 ve ATC kodu: M) ve “solunum sistemi ilaçlar” (%17,1
ları” (%17,1 ve ATC kodu: R) olduğu; bunları sırasıyla “antienfektif ilaçlar (sisteve
ATC
kodu: ve
R)ATC
olduğu;
bunlar
srasylasistemi-metabolizma
“antienfektif ilaçlar (sistemik)”
mik)”
(%16,1
kodu:
J) “sindirim
ilaçları” (%16,1
(%15,9ve
ve
ATC
ve “duyusistemi-metabolizma
organlarına ait ilaçlar”ın
(%8,4
ve ATC
kodu:
S) izlediği
ATC kodu:
kodu: A),
J) “sindirim
ilaçlar”
(%15,9
ve ATC
kodu:
A), ve
saptandı.
Reçetelere
az yazılan
ilaç
immüno“duyu organlarna
ait en
ilaçlar”n
(%8,4
vegruplarının
ATC kodu: ise
S) “antineoplastik
izlediği saptand.ve
Reçetelere
modulatör ajanlar” (%0,2 ve ATC kodu: L) ve “çeşitli ilaçlar” (%0,6 ve ATC kodu:
en az yazlan ilaç gruplarnn ise “antineoplastik ve immünomodulatör ajanlar” (%0,2
V) olduğu saptandı.
ve ATC kodu: L) ve “çeşitli ilaçlar” (%0,6 ve ATC kodu: V) olduğu saptand.
31
BULGULAR
31
en az yazlan ilaç gruplarnn ise “antineoplastik ve immünomodulatör ajanlar” (%0,2
ve ATC kodu: L) ve “çeşitli ilaçlar” (%0,6 ve ATC kodu: V) olduğu saptand.
Şekil 4. Özel Hastanelerde Reçetelere Yazılan İlaç Ana Gruplarının ATC Sınıflama-
Şekil
4: Özel
hastanelerde
sına Göre
Yüzde
Dağılımı reçetelere yazlan ilaç ana gruplarnn ATC snflamasna
göre yüzde dağlm.
32
32
HEKİMLERİN AKILCI REÇETELEME YAKLAŞIMI
Tablo 17: Üniversite hastanelerinde reçetelere yazlan ilaç ana gruplarnn ATC
Tablo 17. Üniversite Hastanelerinde Reçetelere Yazılan İlaç Ana Gruplarının ATC
snflamasna Göre
göre yüzde
Sınıflamasına
Yüzdedağlm.
Dağılımı
İlaçlar (ATC Kodlar)
Sindirim sistemi ve metabolizma
ilaçlar (A)
Kan ve Kan Yapc Organ ilaçlar
(B)
Kalp damar sistemi ilaçlar
(C)
Dermatolojikler
(D)
Ürogenital sistem ilaçlar ve
cinsiyet hormonlar(G)
Endokrin sistem ilaçlar (Cinsiyet
hormonlar ve insülin hariç) (H)
Antienfektifler (Sistemik)
(J)
Antineoplastik ve
immünomodulatör ajanlar (L)
Kas-iskelet sistemi ilaçlar
(M)
Sinir sistemi ilaçlar
(N)
Parazit ilaçlar,böcek ilaçlar ve
kovucular (P)
Solunum sistemi ilaçlar
(R)
Duyu organlarna ait ilaçlar
(S)
Çeşitli ilaçlar
(V)
Toplam
n
%
90
15,5
27
4,6
58
10,0
23
4,0
6
1,0
14
2,4
79
13,6
22
3,8
87
14,9
57
9,8
6
1,0
71
12,2
27
4,6
15
2,6
582
100,0
Tablo
Şekil
göreÜH’lerinde
ÜH’lerdereçetelere
reçetelere en
en çok
Tablo
17 17
ve ve
Şekil
5’e5’e
göre
çok yazılan
yazlan ilaç
ilaç gruplarının
gruplarnn
“sindirim
sistemi-metabolizma
ilaçları”
(%15,5
ve
ATC
kodu:
A)
ve
“kas
iskelet
“sindirim sistemi-metabolizma ilaçlar” (%15,5 ve ATC kodu: A) ve “kas iskelet sistemi
sistemi ilaçları” (%14,9 ve ATC kodu: M) olduğu; bunları sırasıyla “antienfektif
ilaçlar” (%14,9 ve ATC kodu: M) olduğu; bunlar srasyla “antienfektif ilaçlar
ilaçlar (sistemik)” (%13,6 ve ATC kodu: J), “solunum sistemi ilaçları” (%12,2 ve
(sistemik)”
ve ATC
kodu:sistemi
J), “solunum
sistemi(%10,0
ilaçlar”ve
(%12,2
ve ATC
ATC kodu:(%13,6
R) ve “kalp
damar
ilaçları”nın
ATC kodu:
C)kodu:
izlediği
saptandı.
Reçetelere
enilaçlar”nn
az yazılan(%10,0
ilaç gruplarının
ise birbirine
eşit saptand.
yüzde ile
R) ve
“kalp damar
sistemi
ve ATC kodu:
C) izlediği
“ürogenital
sistem
ilaçlarıilaç
vegruplarnn
cinsiyet hormonları”
ve ATC
kodu: G),sistem
“paraReçetelere en
az yazlan
ise birbirine(%1,0
eşit yüzde
ile “ürogenital
zit ilaçları, böcek ilaçları ve kovucular” (%1,0 ve ATC kodu: P) olduğu saptandı.
ilaçlar ve cinsiyet hormonlar” (%1,0 ve ATC kodu: G), “parazit ilaçlar, böcek ilaçlar
ve kovucular” (%1,0 ve ATC kodu: P) olduğu saptand.
33
BULGULAR
33
Şekil 5. Üniversite Hastanelerinde Reçetelere Yazılan İlaç Ana Gruplarının ATC
Sınıflamasına
Göre Yüzde
Dağılımı reçetelere yazlan ilaç ana gruplarnn ATC
Şekil
5: Üniversite
hastanelerinde
snflamasna göre yüzde dağlm.
34
35
BULGULAR
4.3. Sağlk Kurumlarnda En Sk Yazlan 10 İlacn Sralamas
4.3. Sağlık Kurumlarında En Sık Yazılan 10 İlacın Sıralaması
Tablo 18: Aile sağlğ merkezlerinde reçetelere en sk yazlan 10 ilaç sralamas.
4.3.
Sağlk
En Reçetelere
Sk Yazlan
İlacn
Sralamas
Tablo
18. AileKurumlarnda
Sağlığı Merkezlerinde
En Sık10
Yazılan
10 İlaç
Sıralaması
Tablo 18: Aile sağlğ merkezlerinde reçetelere en sk yazlan 10 ilaç sralamas.
Sralama
Sralama
1
2
1
3
2
4
3
5
4
6
5
7
6
8
7
98
109
10
İlaçlar (ATC Kodu)
n
%
İlaçlar
(ATC
Kodu)ilaçlar (R05X)
Diğer öksürük
ve soğuk
algnlğ
n249
%
10,2
Diklofenak (M01AB05)
Diğer öksürük ve soğuk algnlğ ilaçlar (R05X)
Amoksisilin+klavulanik asit (J01CR02)
Diklofenak (M01AB05)
Asetilsistein (R05CB01)
Amoksisilin+klavulanik asit (J01CR02)
Lansoprazol (A02BC03)
Asetilsistein (R05CB01)
Benzidamin hidroklorür (A01AD02)
Lansoprazol (A02BC03)
Parasetamol (N02BE01)
Benzidamin hidroklorür (A01AD02)
Flurbiprofen (M01AE09)
Parasetamol (N02BE01)
Parasetamol,kombinasyonlar (psikoleptikler hariç)
Flurbiprofen (M01AE09)
(N02BE51)
Parasetamol,kombinasyonlar (psikoleptikler hariç)
Sefuroksim (J01DC02)
(N02BE51)
91
249
89
91
78
89
61
78
55
61
52
55
45
52
3,7
10,2
3,6
3,7
3,2
3,6
2,5
3,2
2,3
2,5
2,1
2,3
1,8
2,1
4537
1,8
1,5
3737
1,5
1,5
Sefuroksim (J01DC02)
37
1,5
Şekil 6. Aile Sağlığı Merkezlerinde Reçetelere En Sık Yazılan 10 İlaç Sıralaması
Şekil 6: Aile sağlğ merkezlerinde reçetelere en sk yazlan 10 ilaç sralamas.
Şekil 6: Aile sağlğ merkezlerinde reçetelere en sk yazlan 10 ilaç sralamas.
Tablo
18 ve
6’ya6’ya
göregöre
ASM’lerde
en sk
edilen
ilacnilacın
“diğer
öksürük
ve
Tablo
18 Şekil
ve Şekil
ASM’lerde
enreçete
sık reçete
edilen
“diğer
öksü-
rük ve algnlğ
soğuk algınlığı
adı altında
belirtilmiş
olan ilaçların
ATC
soğuk
ilaçlar”ilaçları”
ad altnda
belirtilmiş
olan ilaçlarn
(%10,2(%10,2
ve ATCveKodu:
Kodu: R05X) olduğu saptandı.
Tablo
18 ve Şekil 6’ya göre ASM’lerde
en sk reçete edilen ilacn “diğer öksürük
ve
R05X)
olduğu
saptand.
soğuk algnlğ ilaçlar” ad altnda belirtilmiş olan ilaçlarn (%10,2 ve ATC Kodu:
R05X)
olduğu
saptand.
35
35
36
HEKİMLERİN AKILCI REÇETELEME YAKLAŞIMI
Tablo
19:19.
Sağlk
ocaklarnda
reçetelere
en En
skSık
yazlan
10 ilaç
sralamas.
Tablo
Sağlık
Ocaklarında
Reçetelere
Yazılan
10 İlaç
Sıralaması
Tablo 19: Sağlk ocaklarnda reçetelere en sk yazlan 10 ilaç sralamas.
Sralama
İlaçlar (ATC Kodu)
n
%
Sralama
1
(ATC
Kodu)
Diğer öksürük İlaçlar
ve soğuk
algnlğ
ilaçlar (R05X)
60n
9,5%
2
1
3
2
4
3
5
4
6
5
7
6
8
7
Amoksisilin+klavulanik asit (J01CR02)
Diğer öksürük ve soğuk algnlğ ilaçlar (R05X)
Diklofenak (M01AB05)
Amoksisilin+klavulanik asit (J01CR02)
Parasetamol (N02BE01)
Diklofenak (M01AB05)
Asetilsistein (R05CB01)
Parasetamol (N02BE01)
Butamirat sitrat (R05DB13)
Asetilsistein (R05CB01)
Lansoprazol (A02BC03)
Butamirat sitrat (R05DB13)
İbuprofen (M01AE01)
Lansoprazol (A02BC03)
Parasetamol,kombinasyonlar (psikoleptikler hariç)
İbuprofen (M01AE01)
(N02BE51)
Parasetamol,kombinasyonlar (psikoleptikler hariç)
Tiyokolşikosid (M03BX05)
(N02BE51)
26
60
24
26
23
24
23
23
20
23
16
20
16
16
4,1
9,5
3,8
4,1
3,7
3,8
3,7
3,7
3,2
3,7
2,5
3,2
2,5
2,5
16
15
2,5
2,4
15
10
2,4
1,6
Tiyokolşikosid (M03BX05)
10
1,6
98
9
10
10
Şekil 7. Sağlık Ocaklarında Reçetelere En Sık Yazılan 10 İlaç Sıralaması
Şekil 7: Sağlk ocaklarnda reçetelere en sk yazlan 10 ilaç sralamas.
Şekil 7: Sağlk
ocaklarnda
reçetelere
en sk
10 ilaç
sralamas.
ve
Şekilgöre
7’yeSO’larnda
göre SO’larda
enyazlan
sık reçete
edilen
ilacın
“diğer
öksüTablo Tablo
19 ve 19
Şekil
7’ye
en sk
reçete
edilen
ilacn
“diğer
öksürük
ve
rük ve soğuk algınlığı ilaçları” adı altında belirtilmiş olan ilaçların (%9,5 ve ATC
soğuk
algnlğ
ilaçlar”
altnda
belirtilmiş
ilaçlarn
(%9,5ilacn
ve ATC
Kodu:
R05X)ve
Tablo
19
ve Şekil
7’yead
göre
SO’larnda
en olan
sk reçete
edilen
“diğer
öksürük
Kodu:
R05X)
olduğu
saptandı.
olduğu
saptand.
soğuk algnlğ
ilaçlar” ad altnda belirtilmiş olan ilaçlarn (%9,5 ve ATC Kodu: R05X)
olduğu saptand.
36
36
37
BULGULAR
Tablo
20:20.
Devlet
hastanelerinde
reçetelere
enEn
skSık
yazlan
10 10
ilaçİlaç
sralamas.
Tablo
Devlet
Hastanelerinde
Reçetelere
Yazılan
Sıralaması
Sralama
İlaçlar reçetelere
(ATC Kodu)en sk yazlan 10 ilaç sralamas.
n
%
Tablo
20: Devlet hastanelerinde
1
Sralama
2
31
Diğer öksürük ve
soğuk
algnlğ
ilaçlar (R05X)
İlaçlar
(ATC
Kodu)
98
n
Asetilsistein (R05CB01)
94
3,2
75
98
2,6
3,4
Diklofenak
(M01AB05)
Diğer öksürük
ve soğuk
algnlğ ilaçlar (R05X)
3,4
%
42
Parasetamol
Asetilsistein(N02BE01)
(R05CB01)
75
94
2,6
3,2
53
Amoksisilin+klavulanik
asit (J01CR02)
Diklofenak (M01AB05)
69
75
2,4
2,6
64
Tiyokolşikosid
Parasetamol(M03BX05)
(N02BE01)
62
75
2,1
2,6
75
Sefuroksim (J01DC02)
Amoksisilin+klavulanik
asit (J01CR02)
45
69
1,6
2,4
86
Benzidamin
hidroklorür
(A01AD02)
Tiyokolşikosid
(M03BX05)
43
62
1,5
2,1
97
Etadolak
(M01AB08)
Sefuroksim
(J01DC02)
43
45
1,5
1,6
108
Lansoprazol
(A02BC03)
Benzidamin
hidroklorür
(A01AD02)
42
43
1,4
1,5
9
Etadolak (M01AB08)
43
1,5
10
Lansoprazol (A02BC03)
42
1,4
Şekil 8: Devlet hastanelerinde reçetelere en sk yazlan 10 ilaç sralamas.
Şekil 8. Devlet Hastanelerinde Reçetelere En Sık Yazılan 10 İlaç Sıralaması
Şekil20
8: ve
Devlet
reçetelere
enreçete
sk yazlan
10ilacn
ilaç sralamas.
Tablo
Şekilhastanelerinde
8’e göre DH’lerinde
en sk
edilen
“diğer öksürük ve
Tablo 20 ve Şekil 8’e göre DH’lerde en sık reçete edilen ilacın “diğer öksü-
soğuk algnlğ ilaçlar” ad altnda belirtilmiş olan ilaçlarn (%3,4 ve ATC Kodu: R05X)
rük ve soğuk algınlığı ilaçları” adı altında belirtilmiş olan ilaçların (%3,4 ve ATC
Tablo saptand.
20 ve Şekil 8’e göre DH’lerinde en sk reçete edilen ilacn “diğer öksürük ve
olduğu
Kodu: R05X) olduğu saptandı.
soğuk algnlğ ilaçlar” ad altnda belirtilmiş olan ilaçlarn (%3,4 ve ATC Kodu: R05X)
olduğu saptand.
37
38
HEKİMLERİN AKILCI REÇETELEME YAKLAŞIMI
Tablo 21: Özel hastanelerde reçetelere en sk yazlan 10 ilaç sralamas.
Tablo 21. Özel Hastanelerde Reçetelere En Sık Yazılan 10 İlaç Sıralaması
Tablo 21: Özel hastanelerde reçetelere en sk yazlan 10 ilaç sralamas.
Sralama
İlaçlar (ATC Kodu)
Sralama
1
2
3
4
5
6
7
8
9
1
2
3
4
5
6
7
8
109
10
İlaçlar (ATC Kodu)
Diğer öksürük ve soğuk algnlğ ilaçlar (R05X)
Parasetamol (N02BE01)
Diğer öksürük ve soğuk algnlğ ilaçlar (R05X)
Asetilsistein (R05CB01)
Parasetamol (N02BE01)
Deksketoprofen (M01AE17)
Asetilsistein (R05CB01)
Diklofenak (M01AB05)
Deksketoprofen (M01AE17)
Amoksisilin+klavulanik asit (J01CR02)
Diklofenak (M01AB05)
Tiyokolşikosid (M03BX05)
Amoksisilin+klavulanik asit (J01CR02)
İbuprofen (M01AE01)
Tiyokolşikosid (M03BX05)
Sefuroksim (J01DC02)
İbuprofen (M01AE01)
Parasetamol,kombinasyonlar (psikoleptikler hariç)
Sefuroksim
(J01DC02)
(N02BE51)
Parasetamol,kombinasyonlar (psikoleptikler hariç)
(N02BE51)
n
%
n
121
%
4,8
68
121
66
68
52
66
49
52
46
49
45
46
43
45
38
43
2,7
4,8
2,6
2,7
2,1
2,6
2,0
2,1
1,8
2,0
1,8
1,8
1,7
1,8
1,5
1,7
38
38
1,5
1,5
38
1,5
Şekil
9:9.Özel
skSık
yazlan
1010
ilaçİlaç
sralamas.
Şekil
Özelhastanelerde
Hastanelerdereçetelere
ReçetelereenEn
Yazılan
Sıralaması
Şekil 9: Özel hastanelerde reçetelere en sk yazlan 10 ilaç sralamas.
ve Şekil
9’a “ÖH’lerde
göre “ÖH’lerde
sık reçete
öksüTablo Tablo
21 ve 21
Şekil
9’a göre
en skenreçete
edilenedilen
ilacnilacın
“diğer“diğer
öksürük
ve
rük ve soğuk algınlığı ilaçları” adı altında belirtilmiş olan ilaçların (%4,8 ve ATC
soğuk
algnlğ
ilaçlar”
altnda
belirtilmiş
olanreçete
ilaçlarn
(%4,8
ve ATC
Kodu:
R05X)
Tablo
ve Şekil
9’aad
göre
“ÖH’lerde
en sk
edilen
ilacn
“diğer
öksürük
ve
Kodu:21R05X)
olduğu
saptandı.
olduğu
soğuksaptand.
algnlğ ilaçlar” ad altnda belirtilmiş olan ilaçlarn (%4,8 ve ATC Kodu: R05X)
olduğu saptand.
38
38
39
BULGULAR
Tablo
22:
Üniversite
enEn
skSık
yazlan
10 10
ilaçİlaç
sralamas.
Tablo
22.
Üniversitehastanelerinde
Hastanelerindereçetelere
Reçetelere
Yazılan
Sıralaması
Tablo 22: Üniversite hastanelerinde reçetelere en sk yazlan 10 ilaç sralamas.
Sralama
Sralama
1
21
32
43
İlaçlar (ATC Kodu)
n
%
İlaçlar (ATC Kodu)
Amoksisilin+klavulanik asit (J01CR02)
Parasetamol (N02BE01)
Amoksisilin+klavulanik
asit (J01CR02)
n
24
%
4,1
22
24
3,8
4,1
Diğer öksürük
ve soğuk algnlğ
ilaçlar (R05X)
Parasetamol
(N02BE01)
Pantoprazol
Diğer öksürük
ve soğuk(A02BC02)
algnlğ ilaçlar (R05X)
54
Deksketoprofen
(M01AE17)
Pantoprazol (A02BC02)
65
Benzidamin
hidroklorür
(A01AD02)
Deksketoprofen
(M01AE17)
76
Flurbiprofen
(M01AE09)
Benzidamin
hidroklorür
(A01AD02)
87
Etadolak (M01AB08)
Flurbiprofen
(M01AE09)
98
109
10
Asetilsistein
(R05CB01)
Etadolak (M01AB08)
Metformin
(A10BA02)
Asetilsistein
(R05CB01)
Metformin (A10BA02)
20
22
3,4
3,8
13
20
2,2
3,4
11
13
1,9
2,2
10
11
1,7
1,9
10
10
1,7
1,7
910
1,5
1,7
99
1,5
1,5
99
1,5
1,5
9
1,5
Şekil
10.
Üniversitehastanelerinde
Hastanelerindereçetelere
Reçetelere
Yazılan
Sıralaması
Şekil
10:
Üniversite
enEn
skSık
yazlan
10 10
ilaçİlaç
sralamas.
Şekil 10: Üniversite hastanelerinde reçetelere en sk yazlan 10 ilaç sralamas.
Tablo 22 ve Şekil 10’a göre ÜH’lerde en sık reçete edilen ilacın
22 ve Şekil 10’a göre ÜH’lerde en sk reçete edilen ilacn
“amoksisilin+klavulanik asit”in (%4,1 ATC Kodu: J01CR02) olduğu saptandı.
Tablo
Tablo 22 ve Şekilasid”in
10’a(%4,1
göre
en skolduğu
reçete
edilen
“amoksisilin+klavulanik
ATCÜH’lerde
Kodu: J01CR02)
saptand.
ilacn
“amoksisilin+klavulanik asid”in (%4,1 ATC Kodu: J01CR02) olduğu saptand.
39
39
BULGULAR
4.4.Reçeteleme Detaylarnn Kurumlara Göre Genel
41
İncelemesi
4.4. Reçeteleme Detaylarının Kurumlara Göre Genel
İncelemesi
Toplam
3201
reçeteye yazlan antibiyotik, analjezik, enjeksiyon preparatlar ve bu
reçete
içeriklerinde,
RBDİS ve
RBDTM
parametreleri
bu bölümde
kurumlara
göre ele
Toplam
3201 reçeteye
yazılan
antibiyotik,
analjezik,
enjeksiyon
preparatları
ve
bu reçete içeriklerinde, RBDİS ve RBDTM parametreleri bu bölümde kurumalnd.
lara göre ele alındı.
SO
n
(n=630)
%
DH
n
(n=2897)
%
ÖH
n
(n=2504)
%
Enj. prep.
içeren reçete
%
Enjeksiyon
preparatlar
(n=2444 )
Analjezik içeren
reçete
n
Analjezikler
ASM
Antibiyotik
içeren reçete
Kurumlar
(n=
reçetedeki
toplam ilaç
saylar)
Antibiyotikler
Tablo 23:
23: Tüm
Tüm Reçetelere
reçetelere Yazılan
yazlan antibiyotik,
enjeksiyon
preparatlarnn,
Tablo
Antibiyotik,analjezik,
Analjezik,
Enjeksiyon
PreparatlarıRBDİS
ve RBDTM’nin
reçetelerin
yazldğYazıldığı
kurumlaraKurumlara
göre genelGöre
dağlm.
nın,
RBDİS
ve RBDTM’nin
Reçetelerin
Genel Dağılımı
342
330
459
379
51
41
13,99 39,66 18,78 45,55
96
93
147
122
15,24 44,71 23,33 58,65
416
371
582
419
14,36 35,17 20,09 39,72
461
382
477
365
18,41 42,63 19,05 40,74
88
74
107
87
2,09
4,93
6
5
0,95
2,40
120
108
4,14
10,24
169
131
6,75
14,62
51
35
8,76
16,67
ÜH
n
(n=582)
%
Toplam
n
1403
1372
397
320
(n=9057)
%
15,49 39,05 19,56 42,86
4,38
10,00
15,12 35,24 18,38 41,43
1250
1772
Reçete
RBDİS*
RBDTM*
(TL)
maliyeti
ortanca
değeri
Reçete
says
(TL)
2,94
61,36
34,74
832
3,03
41,65
30,49
208
2,75
85,38
32,52
1055
2,79
49,34
30,48
896
2,77
247,49
41,56
210
2,83
76,84
33,42
3201
*RBDİS: Reçete Başna Düşen İlaç Says, RBDTM: Reçete Başna Düşen Tedavi Maliyeti, (1 ABD Dolar: 1, 49 TL)
Kurumlara göre tüm reçetelerin içerdiği antibiyotik saylar, analjezik saylar,
Kurumlara göre tüm reçetelerin içerdiği antibiyotik sayıları, analjezik sayıları,
enjeksiyon preparatı
preparat sayıları
saylar endikasyon
endikasyon fark
enjeksiyon
farkı gözetmeksizin
gözetmeksizin genel
genel olarak
olarak
değerlendirildi. Antibiyotiklerin,
tümtüm
ilaçlarn
%15,49’unu
oluşturduğu
ve en ve
fazla
değerlendirildi.
Antibiyotiklerin,
ilaçların
%15,49’unu
oluşturduğu
en
fazla
yazıldığı
kurumun
(%18,41),
en az yazıldığı
ise(%13,99)
ASM’ler
yazldğ
kurumun
ÖH’ler ÖH’ler
(%18,41),
en az yazldğ
kurumun kurumun
ise ASM’ler
(%13,99)
olduğu Tüm
saptandı.
Tüm
reçeteler
içerisinde
antibiyotik
içeren reçete
olduğu saptand.
reçeteler
içerisinde
antibiyotik
içeren
reçete saysnn
1250
sayısının
1250
(%39,05)
olduğu
saptandı.
Analjezikler,
tüm
ilaçların
%19,56’sını
(%39,05) olduğu saptand. Analjezikler, tüm ilaçlarn %19,56’sn oluşturmaktadr.
oluşturmaktadır. İlaçlar arasında analjeziklerin en fazla yazıldığı kurumun SO’lar
40
olduğu (%23,33), en az yazıldığı kurumun ise ÜH’ler (%18,38) olduğu saptandı.
42
HEKİMLERİN AKILCI REÇETELEME YAKLAŞIMI
Tüm reçeteler içerisinde analjezik içeren reçete sayısının 1372 (%42,86) olduğu
saptandı. Tüm reçeteler içerisinde enjeksiyon preparatı içeren reçete sayısının
320 (%10,00) olduğu ve tüm reçetelere yazılmış ilaçların %4,38’inin ise enjeksiyon preparatlarından oluştuğu saptandı. Enjeksiyon formlarının en fazla yazıldığı kurumun ÜH’ler (%8,76) olduğu, en az yazıldığı kurumun SO’lar (%0,95)
olduğu saptandı. Bu sıralamanın enjeksiyon preparatı içeren reçetelerin yüzde
dağılımlarında da korunduğu, buna göre en çok yazıldığı kurumun ÜH’ler
(%16,67), en az yazıldığı kurumun SO’lar (%2,40) olduğu saptandı (Tablo 23).
Enjeksiyon preparatı ilaç sayısı ve enjeksiyon preparatı içeren reçete sayısı
dağılımları bakımından yukarıda sözü edilen paralelliğin, analjeziklerde kısmen
korunmakla beraber, antibiyotik ilaç sayısı ve bu ilaçları içeren reçete sayılarında
korunmadığı saptandı. Buna göre, antibiyotik içeren reçetelerin en çok yazıldığı
kurumun SO’lar (%44,71), en az yazıldığı kurumun DH’ler (%35,17) olduğu;
analjezik içeren reçetelerin en çok yazıldığı kurumun SO’lar (%58,65), en az
yazıldığı kurumun DH’ler (%39,72) olduğu saptandı (Tablo 23).
Tüm reçetelerde RBDİS’nin 2,83 olduğu bu bakımdan en fazla ilacı yazan
kurumun SO (3,03), en az sayıda ilacı yazan kurumun ise DH’ler (2,75) olduğu
saptandı. Bu reçetelerin maliyeti hesaplandığında RBDTM’nin 76,84 TL olduğu
bu bakımdan en yüksek tedavi maliyetli reçeteleri yazan kurumun ÜH (247,49
TL), en az maliyetli reçeteleri yazan kurumun ise SO’lar (41,65 TL) olduğu
saptandı (Tablo 23).
BULGULAR
43
4.5. Kurumlarda Yazılan İlaçların Altın Standart Uygunluğu ve Diğer
Reçeteleme Detaylarının Endikasyonlara Göre İncelenmesi
Kurumlara göre toplam 1587 reçete içeriğinin AİK ilkelerine uygun olup
olmadığı, reçetelerin içerdiği antibiyotik sayıları, analjezik sayıları, enjeksiyon preparatı sayıları, RBDİS ve RBDTM, ilgili tanıya ait RBDİS ve RBDTM
parametreleri açısından ayrıntılı olarak değerlendirildi. Buna göre, tüm kurumlar
reçetelere yazılan ilaçların terapötik uygunluğu ve maliyeti baz alınarak birlikte
değerlendirildiğinde, Altın Standarda (AS) uygun reçetelenen ilaçların %39,76
ve AS dışı (ASD) ilaçların ise %60,24 oranında reçete edildiği saptandı. AS ve
ASD değerlendirmesi, sadece ilgili reçetede incelemeye tabi tutulan endikasyonun ilaçları üzerinden yapıldı. AİK kriterleri doğrultusunda AS ilaçların kurumlarda reçetelere ne oranda yazıldığı değerlendirildiğinde, AS’nin en fazla yazıldığı
kurumların farklılık gösterdiği [sırasıyla, en yüksek ÜH’lerde (%50,61) yazıldığı
ve bunu ÖH (%45,98), DH (%43,80), ASM (%32,49) ve SO’ların (%30,74)
izlediği] saptandı. Reçete içeriklerinin AS’ye uygun olup olmadığı maliyet
açısından değerlendirildiğinde AS’ye uygun ilaçların 33.986,19 TL (on endikasyonun tedavisi için ödenen toplam ilaç maliyetinin %58,94’ü) tutarında, ASD olarak
kabul edilen ilaçların ise 23.680,89 TL (on endikasyonun tedavisi için ödenen
toplam ilaç maliyetinin %41,06’sı) tutarında olduğu saptandı. Bu değerlendirme
neticesinde ASD’ye kıyasla, AS’ye uygun ilaç içeren reçete maliyetinin en iyi durumda olduğu kurumun ÜH (%79,96), en kötü durumda olduğu kurumun ise SO
(%49,91) olduğu saptandı (Tablo 24).
Genel AİK değerlendirme kriterleri arasında yer alan; reçetelerdeki antibiyotik, analjezik, enjeksiyon preparatı, parametrelerinin değerlendirmeleri 1587
reçete içeriğinde yazılı tüm ilaçlar üzerinden; RBDİS ve RBDTM parametrelerinin değerlendirmeleri ise hem ilgili endikasyon için yazılan ilaçlar hem de
aynı reçetedeki tüm ilaçlar üzerinden yapıldı. Bu iki farklı incelemedeki ilaç
sayılarının birbirinden farklılık göstermesi, incelenen bazı reçetelerin çoklu tanı
içermesinden (diğer tanıların ilaçlarının da reçetede bulunması nedeninden)
kaynaklanmaktadır. Ayrıntısı incelenen 10 endikasyonun reçete içeriğindeki ilaçlar
arasında antibiyotiklerin en fazla yazıldığı kurumun ÖH (%20,4), en az yazıldığı
kurumun ise ASM (%14,6) olduğu saptandı. İlaçlar arasında analjeziklerin en fazla yazıldığı kurumun olduğu SO (%21,5); en az yazıldığı kurumun ise ÜH (%18,5)
olduğu, enjeksiyon preparatlarının ise en fazla yazıldığı kurumların ÜH (%5,5) ve
ÖH’ler (%5,4) olduğu, en az yazıldığı kurumun ise SO (%1,3) olduğu saptandı
(Tablo 25).
RBDİS’nin ortalama 3,11 olduğu ve bu değerin en yüksek A. sinüzit tanısı için
(3,43), en düşük ise anksiyete tanısı için (2,72) yazılan reçeteler olduğu saptandı
(sırasıyla, Tablo 25, 35, 27). Bu değerler kurumsal düzeyde ayrı ayrı incelemeye
44
HEKİMLERİN AKILCI REÇETELEME YAKLAŞIMI
tabi tutulduğunda, RBDİS’nin hem en yüksek [A. sinüzit tanısı için (3,83)] hem de
en düşük [osteoartrit tanısı için (1,67)] olduğu kurumun her ikisinin de SO olduğu
saptandı (sırasıyla Tablo 35, 31).
Reçete içeriğinde ilgili tanılara ait RBDİS’nin ortalama 2,05 olduğu ve bu
değerin en yüksek A. sinüzit tanısı için (3,02), en düşük ise DM tanısı için (1,08)
yazılan reçeteler olduğu saptandı (sırasıyla Tablo 25, 35 ve 41). Bu değerler kurumsal düzeyde ayrı ayrı incelemeye tabi tutulduğunda, RBDİS’nin en yüksek
[A. sinüzit tanısı için (3,83)] SO’da, en düşük ise [DM tanısı için (0,89)] ÖH’de
olduğu saptandı (sırasıyla Tablo 35, 41).
RBDTM’nin ortalama 60,35 TL (ortanca= 36,23 TL) olduğu (Tablo 25) ve
bu değerin en yüksek DM tanısı için (172,19 TL), en düşük ise A. diyare tanısı
için (27,34 TL) yazılan reçeteler olduğu saptandı (sırasıyla Tablo 41 ve 45). Bu
değerler kurumsal düzeyde ayrı ayrı incelemeye tabi tutulduğunda, RBDTM’nin
en yüksek ÜH’de DM tanısı için (350,23 TL) en düşük ise, SO’larda OA tanısı için
(14,78 TL) yazılan reçeteler olduğu saptandı (sırasıyla Tablo 41 ve 31).
Reçete içeriğinde ilgili tanılara ait RBDTM’nin ortalama 36,34 TL (ortanca=
24,95 TL) olduğu (Tablo 25) ve bu değerin en yüksek DM tanısı için (98,63 TL),
en düşük ise osteoartrit tanısı için (12,72 TL) yazılan reçeteler olduğu saptandı
(sırasıyla Tablo 41 ve 31). Bu değerler kurumsal düzeyde ayrı ayrı incelemeye
tabi tutulduğunda, RBDTM’nin en yüksek ÜH’de DM tanısı için (270,38 TL)
en düşük ise, SO’larda osteoartrit tanısı için (6,70 TL) yazılan reçeteler olduğu
saptandı (sırasıyla Tablo 41 ve 31).
On endikasyonun ayrı ayrı yapılan değerlendirmesi neticesinde (Tablo 2644) AS’ye uygun ilaç reçetelemesinin en fazla yapıldığı endikasyonun hipertansiyon (%98,82), ASD grubunda yer alan ilaçların en sık reçetelendiği endikasyonun ise A. tonsillofarenjit (%83,14) olduğu saptandı (sırasıyla Tablo 28 ve 36).
Bu incelemelerde reçete içeriğindeki ilaçlar arasında antibiyotiklerin en fazla
bulunduğu endikasyonun A. sistit (%46,0) olduğu (Tablo 39), analjeziklerin ve
enjeksiyon formlarının en fazla bulunduğu endikasyonun osteoartrit (sırasıyla
%53,5 ve %3,9) olduğu (Tablo 31) saptandı.
On endikasyonda AS ve ASD reçete içeriklerinin maliyetleri ayrı ayrı
hesaplandı. Bu değerlendirme neticesinde (Tablo 26-44) ASD’ye kıyasla, AS’ye
uygun ilaç içeren reçete maliyetinin en iyi durumda olduğu endikasyonun hipertansiyon (%99,89), en kötü durumda olduğu endikasyonun ise A. tonsillofarenjit
45
BULGULAR
Tablo24.
24:İncelenen
İncelenen
farkl
reçetelere
yazlan
ilaçlarn
terapötik
Tablo
10 10
Farklı
Tanıtan
İçiniçin
Reçetelere
Yazılan
İlaçların
Terapötik
Uygunluğunun
ve
Maliyetinin,
Reçetelerin
Yazıldığı
Kurumlara
Göre
Dağılımı
uygunluğunun ve maliyetinin, reçetelerin yazldğ kurumlara göre dağlm.
AS uygunluğu (yazlan ilaç says)
Kurumlar
n
348
723
AS+ASD
toplam ilaç
says
1.071
9.554,52
9.234,73
%
32,49
67,51
100,00
50,85
49,15
100,00
n
91
205
296
2.023,58
2.031,18
4.054,76
AS*
ASM
SO
DH
ÖH
ÜH
Toplam
AS’ye uygun olan-olmayan ilaçlarn
maliyeti (TL)
ASD*
AS*
ASD*
AS+ASD
toplam maliyeti
18.789,25
%
30,74
69,26
100,00
49,91
50,09
100,00
n
403
517
920
9.558,00
6.318,62
15.876,62
%
43,80
56,20
100,00
60,20
39,80
100,00
n
366
430
796
7.761,06
4.820,86
12.581,92
%
45,98
54,02
100,00
61,68
38,32
100,00
n
83
81
164
5.089,03
1.275,50
6.364,53
79,96
20,04
%
50,61
49,39
100,00
n
1.291
1.956
3.247
%
39,76
60,24
100,00
33.986,19 23.680,89
58,94
41,06
100,00
57.667,08
100,00
* AS: Altn standarda uygun ilaç; ASD: Bu endikasyon için altn standart dşndaki ilaç, (1 ABD Dolar: 1,49 TL)
Kurumlara göre reçete içeriklerinin AS’ye uygun olup olmadğ değerlendirildiğinde,
(%9,40)
olduğu saptandı (sırasıyla Tablo 28 ve 36).
AS’ye uygun ilaçlarn %39,76, ASD olarak kabul edilen ilaçlarn ise %60,24 orannda
Kurumlara göre reçete içeriklerinin AS’ye uygun olup olmadığı
reçete edildiği saptand. AS’nin en fazla yazldğ kurumun ÜH (%50,61) en az
değerlendirildiğinde, AS’ye uygun ilaçların %39,76, ASD olarak kabul edilen
yazldğ ise
kurumun
ise oranında
SO olduğureçete
(%30,74)
görüldü.
ReçeteAS’nin
içeriklerinin
AS’ye
uygun
ilaçların
%60,24
edildiği
saptandı.
en fazla
yazıldığı
olup olmadğ
açsndan
AS’ye
kurumun
ÜH maliyet
(%50,61)
en azdeğerlendirildiğinde
yazıldığı kurumun
iseuygun
SO ilaçlarn
olduğu 33.986,19
(%30,74)
görüldü.
içeriklerinin
uygun toplam
olup olmadığı
maliyet %58,94’ü)
açısından
TL (On Reçete
endikasyonun
tedavisiAS’ye
için ödenen
ilaç maliyetinin
değerlendirildiğinde
AS’ye
uygun
ilaçların
33.986,19
TL
(on
endikasyonun
tetutarnda, ASD olarak kabul edilen ilaçlarn ise 23.680,89 TL (On endikasyonun
davisi için ödenen toplam ilaç maliyetinin %58,94’ü) tutarında, ASD olarak katedavisi için ödenen toplam ilaç maliyetinin %41,06’s) tutarnda olduğu saptand. Bu
bul edilen ilaçların ise 23.680,89 TL (on endikasyonun tedavisi için ödenen todeğerlendirme
neticesinde
ASD’ye kyasla,
AS’ye
uygunsaptandı.
ilaç içerenBu
reçete
maliyetinin
plam
ilaç maliyetinin
%41,06’sı)
tutarında
olduğu
değerlendirme
en iyi durumda
olduğukıyasla,
kurumunAS’ye
ÜH (%79,96),
en kötü
durumda
kurumun
neticesinde
ASD’ye
uygun ilaç
içeren
reçeteolduğu
maliyetinin
enise
iyi
durumda
olduğu
kurumun
ÜH
(%79,96),
en
kötü
durumda
olduğu
kurumun
ise
SO
(%49,91)
olduğu
saptand
(Tablo
24).
SO (%49,91) olduğu saptandı (Tablo 24).
45
46
HEKİMLERİN AKILCI REÇETELEME YAKLAŞIMI
Tablo 25: İncelenen 10 farkl tanda, reçete başna düşen ilaç says ve tedavi
Tablo 25. İncelenen 10 Farklı Tanıda, Reçete Başına Düşen İlaç Sayısı ve Tedavi
maliyeti Değerlerinin
değerlerinin (Reçete
(reçete İçeriğindeki
içeriğindeki tüm
Maliyeti
Tümilaçlar
İlaçlarve
ve ilgili
İlgili tanya
Tanıyaait
Aitilaçlar
İlaçlar
açsndan) Reçetelerin
reçetelerin yazldğ
göreGöre
genel
dağlm.
Açısından)
Yazıldığıkurumlara
Kurumlara
Genel
Dağılımı
n 243 311
ASM
(n=1661 ) % 14,6 18,7
SO
(n=446)
n
DH
(n=1355)
n
ÖH
(n=1179)
n
ÜH
(n=292)
n
Toplam
(n=4933)
n
67
96
% 15,0 21,5
212
Enjeksiyon
preparatlar
Analjezikler
Antibiyotikler
Reçete İçeriğindeki Tüm İlaçlara Göre
Kurumlar
(n=
reçetedeki
toplam ilaç
saylar)
23
1,4
6
1,3
279
41
% 15,6 20,6
3,0
233
64
% 20,4 19,8
241
5,4
50
54
% 17,1 18,5
813
16
5,5
973
150
% 16,5 19,7
3,0
Reçete İçeriğindeki İlgili Tanya Ait
İlaçlara Göre
10 Tan ile
ilgili ilaç say Reçete
ve yüzdesi
says
RBDTM*
RBDİS*
(TL)
n
%
RBDİS*
RBDTM*
(TL)
3,16
58,38
2,04
35,72
1071
64,48
526
3,14
44,43
2,08
28,55
296
66,37
142
3,01
60,18
2,04
35,28
920
67,90
450
3,09
53,60
2,08
32,94
796
67,51
382
3,36
128,77
1,89
73,16
164
56,16
87
3,11
60,35
2,05
36,34
3247
65,82
1587
*RBDİS: Reçete Başna Düşen İlaç Says, RBDTM: Reçete Başna Düşen Tedavi Maliyeti (1 ABD Dolar: 1,49 TL)
Ayrnts incelenen on tanya ait (anksiyete, hipertansiyon, osteoartrit, AOM, A.
Ayrıntısı incelenen on tanıya ait (anksiyete, hipertansiyon, osteoartrit, AOM,
sinüzit, A. tonsillofarenjit, A. sistit, DM, dispepsi ve A. diyare) reçetelerin içeriği
A. sinüzit, A. tonsillofarenjit, A. sistit, DM, dispepsi ve A. diyare) reçetelerin içekurumlara göre incelendi. Reçete içeriğindeki tüm ilaçlara göre antibiyotik saylar,
riği
kurumlara göre incelendi. Reçete içeriğindeki tüm ilaçlara göre antibiyotik
analjezikanaljezik
saylar, enjeksiyonluk
preparat saylar
genelsayıları
olarak genel
değerlendirildiğinde,
sayıları,
sayıları, enjeksiyonluk
preparat
olarak değerantibiyotiklerin en
fazla yazldğ kurumun
(%20,4),
en az yazldğ
kurumuneniseaz
lendirildiğinde,
antibiyotiklerin
en fazla ÖH
yazıldığı
kurumun
ÖH (%20,4),
yazıldığı
kurumun
ise
ASM
(%14,6)
olduğu
saptandı.
İlaçlar
arasında
ASM (%14,6) olduğu saptand. İlaçlar arasnda analjeziklerin en fazla analjezikyazldğ
lerin
en fazla yazıldığı kurumun SO olduğu (%21,5), en az yazıldığı kurumun
kurumun SO olduğu (%21,5), en az yazldğ kurumun ise ÜH (%18,5) olduğu,
ise ÜH (%18,5) olduğu, enjeksiyon formlarının ise en fazla yazıldığı kurumların
enjeksiyon formlarnn ise en fazla yazldğ kurumlarn ÜH (%5,5) ve ÖH’ler (%5,4)
ÜH (%5,5) ve ÖH’ler (%5,4) olduğu, en az yazıldığı kurumun SO (%1,3) olduğu
olduğu, en
yazldğ RBDİS’in
kurumun SO
(%1,3) olduğu
Bu bakımdan
reçetelerdeen
saptandı.
Bu az
reçetelerde
ortalamasının
3,11saptand.
olduğu bu
RBDİS’in
ortalamasnn
fazla
ilac yazan
grubun(3,01)
ÜH
fazla
ilacı yazan
grubun3,11
ÜH olduğu
(3,36), bu
en bakmdan
az sayıda en
ilacı
yazanın
ise DH’ler
olduğu
saptandı.
Bu
reçetelerin
maliyeti
hesaplandığında
RBDTM’nin
ortalama(3,36), en az sayda ilac yazann ise DH’ler (3,01) olduğu saptand. Bu reçetelerin
sının
60,35
TL olduğu buRBDTM’nin
bakımdanortalamasnn
en yüksek tedavi
maliyetli
reçeteleri
yazan
maliyeti
hesaplandğnda
60,35 TL
olduğu bu
bakmdan
en
kurumun ÜH (128,77 TL), en az maliyetli reçeteleri yazan kurumun ise SO’lar
yüksek tedavi maliyetli reçeteleri yazan kurumun ÜH (128,77 TL), en az maliyetli
(44,43 TL) olduğu saptandı (Tablo 25).
reçeteleri yazan kurumun ise SO’lar (44,43 TL) olduğu saptand (Tablo 25).
Reçete içeriğindeki ilgili tanıya ait ilaçlara göre bu değerlendirme yapıl46
dığında RBDİS’in ortalamasının 2,05 olduğu, bu bakımdan en fazla ilacı yazan
kurumun SO ve ÖH’ler (2,08), en az sayıda ilacı yazan kurumun ise ÜH’ler (1,89)
olduğu saptandı. RBDTM’nin ortalamasının 36,34 TL olduğu, bu bakımdan en
yüksek maliyetli reçeteleri yazan kurumun ÜH (73,16 TL), en az maliyetli reçeteleri yazan kurumun ise SO’lar (28,55 TL) olduğu saptandı (Tablo 25).
BULGULAR
47
İncelenen on tanıyı içeren 1587 reçetedeki toplam 4933 ilacın sadece 3247’sinin (%65,82), “reçete içeriğindeki ilgili tanıya ait ilaçlar” olduğu saptandı.
İncelenen on tanıdaki tüm ilaçlar üzerinden yapılan analizde en fazla ilacın
ÜH’lerde yazıldığı (3,36) görüldü. Öte yandan bu reçeteler “Reçete içeriğindeki
ilgili tanıya ait ilaçlara göre” incelendiğinde yukarıdaki paragrafta da belirtildiği
üzere en az ilacın yine ÜH’lerde yazıldığı (1,89) dikkat çekmektedir (Tablo 25).
48
HEKİMLERİN AKILCI REÇETELEME YAKLAŞIMI
Tablo26.
26:Anksiyete
Anksiyeteİçin
içinReçetelere
reçetelereYazılan
yazlan İlaçların
ilaçlarn Terapötik
terapötik uygunluğunun
Tablo
Uygunluğununve
ve
Maliyetinin
Yazıldığıkurumlara
Kurumlara
Göre
Dağılımı
maliyetinin yazldğ
göre
dağlm.
AS uygunluğu (yazlan ilaç says)
Kurumlar
n
16
4
AS+ASD
toplam ilaç
says
20
451,03
15,65
%
80,00
20,00
100
96,65
3,35
100,00
n
6
2
8
116,8
44,79
161,59
%
75,00
25,00
100
72,28
27,72
100,00
n
41
8
49
1.046,92
66,69
1.113,61
%
83,67
16,33
100
94,01
5,99
100,00
n
13
3
16
278,24
18,95
297,19
%
81,25
18,75
100
93,62
6,38
100,00
n
1
0
1
10,13
0
10,13
%
100,00
0,00
100
100,00
0,00
100,00
AS*
ASM
SO
DH
ÖH
ÜH
Toplam
AS’ye uygun olan-olmayan ilaçlarn
maliyeti (TL)
ASD*
AS*
ASD*
AS+ASD
toplam maliyeti
466,68
n
77
17
94
1.903,12
146,08
2.049,20
%
81,91
18,09
100
92,87
7,13
100,00
* AS: Altn standarda uygun ilaç; ASD: Bu endikasyon için altn standart dşndaki ilaç, (1 ABD Dolar: 1,49 TL)
Anksiyete tanl reçetelerin içeriğinin AS’ye uygun olup olmadğ değerlendirildiğinde,
Anksiyete tanılı reçetelerin içeriğinin AS’ye uygun olup olmadığı değerlendirildiğinde, AS’ye uygun ilaçların %81,91; ASD olarak nitelendirilen ilaçların ise
reçete edildiği
en AS’nin
fazla yazldğ
kurumlarn
(%100,0
%orannda
18,09 oranında
reçetesaptand.
edildiği AS’nin
saptandı.
en fazla
yazıldığıÜH
kurumların
(ancak
sadece
1 ilaçsadece
yazlmş))
veyazılmış)]
DH (%83,67)
en az
yazldğenkurumun
ise SO
ÜH
[%100,0
(ancak
1 ilaç
ve DH
(%83,67)
az yazıldığı
kurumun
SO olduğu
(%75,0)
görüldü.
AS vemaliyetleri
ASD içeriklerinin
olduğuise
(%75,0)
görüldü.
Bu reçetelerin
ASBu
ve reçetelerin
ASD içeriklerinin
ayr ayr
maliyetleri
ayrı ayrı hesaplandı. Anksiyetede, hekimlerin AS’ye uygun yazdıkları
hesapland. Anksiyetede, hekimlerin AS’ye uygun yazdklar ilaç toplam maliyetinin
ilaç toplam maliyetinin 1.903,12 TL (%92,87), ASD kabul edilen ilaçların toplam
1.903,12 TL (%92,87), ASD kabul edilen ilaçlarn toplam maliyetinin ise 146,08 TL
maliyetinin ise 146,08 TL (%7,13) olduğu saptandı. Bu değerlendirme neticesinde
(%7,13) kıyasla,
olduğu AS’ye
saptand.
Bu ilaç
değerlendirme
neticesinde
ASD’ye
ASD’ye
uygun
içeren reçete
maliyetinin
en iyi kyasla,
durumdaAS’ye
olduuygun
ilaç içeren
reçete maliyetinin
en iyi1durumda
olduğu ve
kurumun
ÜH (%100,0
(ancak sadece
ilaç yazılmış)]
ASM (%96,65),
en
ğu
kurumun
ÜH [%100,0
kötü
durumda
kurumunve
iseASM
SO (%96,65),
(%72,28) en
olduğu
saptandı olduğu
(Tablo kurumun
26).
(ancak
sadeceolduğu
1 ilaç yazlmş))
kötü durumda
AS’ye uygun ilaçlarn %81,91, ASD olarak nitelendirilen ilaçlarn ise % 18,09
ise SO (%72,28) olduğu saptand (Tablo 26).
48
49
BULGULAR
Tablo 27: Anksiyetede, reçete başna düşen ilaç says ve tedavi maliyeti
Tablo 27. Anksiyetede, Reçete Başına Düşen İlaç Sayısı ve Tedavi Maliyeti Dedeğerlerinin
(reçeteİçeriğindeki
içeriğindekiTüm
tümİlaçlar
ilaçlar veveİlgili
ilgili Tanıya
tanya Ait
ait İlaçlar
ilaçlar Açısından)
açsndan)
ğerlerinin
(Reçete
reçetelerin yazldğ
göre
genel
dağlm.
Reçetelerin
Yazıldığıkurumlara
Kurumlara
Göre
Genel
Dağılımı
Kurumlar
(n= reçetedeki toplam
ilaç saylar)
ASM
(n=54 )
SO
(n= 19)
DH
(n= 106)
ÖH
(n=44 )
ÜH
(n= 3)
Toplam
(n= 226)
Reçete İçeriğindeki
Tüm İlaçlara Göre
Reçete İçeriğindeki İlgili Tanya Ait
İlaçlara Göre
RBDTM*
(TL)
RBDİS*
3,00
61,33
1,11
2,71
59,35
2,47
RBDİS*
RBDTM*
(TL)
Tan ile ilgili ilaç
say ve yüzdesi
Reçete
says
n
%
25,93
20
37,04
18
1,14
23,08
8
42,11
7
49,58
1,14
25,90
49
46,23
43
3,14
49,40
1,14
21,23
16
36,36
14
3,00
58,45
1,00
10,13
1
33,33
1
2,72
53,03
1,13
24,69
94
41,59
83
*RBDİS: Reçete Başna Düşen İlaç Says, RBDTM: Reçete Başna Düşen Tedavi Maliyeti, (1 ABD Dolar: 1, 49 TL)
Anksiyete
tanılı
reçetelerin
“reçeteiçeriğindeki
içeriğindekitüm
tüm ilaçlara
ilaçlara göre”
göre” yapılan
Anksiyete
tanl
reçetelerin
“Reçete
yaplan
değerlendirmelerinde,
RBDİS
ortalamasının
2,72
olduğu
ve
bu
değerin
en
yüksek
değerlendirmelerde, RBDİS ortalamasnn 2,72 olduğu ve bu değerin en yüksek
ÖH’lerde (3,14), en düşük ise DH’lerde (2,47) olduğu saptandı. RBDTM ortalaÖH’lerde (3,14), en düşük ise DH’lerde (2,47) olduğu saptand. RBDTM
masının 53,03 TL olduğu ve bu değerin en yüksek ASM’lerde (61,33 TL) en düortalamasnn
53,03
TL olduğu
ve bu saptandı.
değerin en
yüksekiçeriğindeki
ASM’lerde (61,33
TL) en
şük ise ÖH’lerde
(49,40
TL) olduğu
“Reçete
ilgili tanıya
düşük
ise ÖH’lerde
TL) olduğu saptand.
Reçete
içeriğindeki
ilgili tanya
ait
ait
ilaçlara
göre” (49,40
bu değerlendirme
yapıldığında
RBDİS’in
ortalamasının
1,13
olduğu,
bu
bakımdan
SO,
DH,
ÖH’lerin
her
birinde
RBDİS’in
ortalamasının
1,14
ilaçlara göre bu değerlendirme yapldğnda RBDİS’in ortalamasnn 1,13 olduğu, bu
olduğu;
ASM’de 1,11, bu endikasyonda tek reçete yazılmış olan ÜH’de ise 1 ilacın
bakmdan SO, DH, ÖH’lerin her birinde RBDİS’in ortalamasnn 1,14 olduğu; ASM’de
olduğu saptandı.
1,11, bu endikasyonda tek reçete yazlmş olan ÜH’de ise 1 ilacn olduğu saptand.
RBDTM’nin ortalamasının 24,69 TL olduğu ve bu değerin en yüksek ASM
ortalamasnn
24,69
TL olduğu
ve bu1değerin
en yüksek
ASM
(25,93 RBDTM’nin
TL) ve DH’lerde
(25,90 TL)
en düşük
ise sadece
ilaç bulunan
ÜH (10,13
(25,93
TL)
ve
DH’lerde
(25,90
TL)
en
düşük
ise
sadece
1
ilaç
bulunan
ÜH
(10,13
TL)
TL) ve ÖH’lerde (21,23 TL) olduğu saptandı. İncelenen 83 reçetedeki, anksiyete
ile
yazılmış
ilaçlar,
bu reçetelerdeki
tüm yazılmış
ilaçların %41,59’unu
ve ilgili
ÖH’lerde
(21,23
TL) olduğu
saptand. İncelenen
83 reçetedeki,
anksiyete ileoluşilgili
turmaktadır
(Tablo
27).
yazlmş ilaçlar, bu reçetelerdeki tüm yazlmş ilaçlarn %41,59’unu oluşturmaktadr
(Tablo 27).
49
50
HEKİMLERİN AKILCI REÇETELEME YAKLAŞIMI
Tablo28.
28:Hipertansiyon
Hipertansiyonİçin
için Reçetelere
reçetelere yazlan
uygunluğunun
ve
Tablo
Yazılanilaçlarn
İlaçlarınterapötik
Terapötik
Uygunluğunun
maliyetinin
yazldğ
kurumlara
göre
dağlm.
ve Maliyetinin Yazıldığı Kurumlara Göre Dağılımı
AS uygunluğu (yazlan ilaç says)
Kurumlar
n
106
1
AS+ASD
toplam ilaç
says
107
4.942,78
4,83
%
99,07
0,93
100
99,90
0,10
100,00
n
27
0
27
939,63
0
939,63
AS*
ASM
SO
DH
ÖH
ÜH
Toplam
AS’ye uygun olan-olmayan ilaçlarn
maliyeti (TL)
ASD*
AS*
ASD*
AS+ASD
toplam maliyeti
4.947,61
%
100,00
0,00
100
100,00
0,00
100,00
n
60
2
62
3.636,99
8,00
3.644,99
%
96,77
3,23
100
99,78
0,22
100,00
n
39
0
39
1.646,91
0
1.646,91
100,00
%
100,00
0,00
100
100,00
0,00
n
19
0
19
791,62
0
791,62
%
100,00
0,00
100
100,00
0,00
100,00
n
251
3
254
11.957,93
12,83
11.970,76
%
98,82
1,18
100
99,89
0,11
100,00
* AS: Altn standarda uygun ilaç; ASD: Bu endikasyon için altn standart dşndaki ilaç, (1 ABD Dolar: 1,49 TL)
Hipertansiyon
tanl
reçetelerin
içeriğinin
AS’ye
uygun
olup
olmadğ
Hipertansiyon tanılı reçetelerin içeriğinin AS’ye uygun olup olmadığı değerdeğerlendirildiğinde,
AS’ye
uygun
ilaçlarn
%98,82,
ASD
olaraknitelendirilen
nitelendirilen ilaçlarn
lendirildiğinde,
AS’ye
uygun
ilaçların
%98,82,
ASD
olarak
ilaçların
ise%1,18
%1,18oranında
oranndareçete
reçeteedildiği
edildiği saptandı.
saptand. AS’nin
AS’nin kurumlarn
ise
kurumlarınçoğunda
çoğundatam
tamyayadada
tama
en az
az yazldğ
yazıldığıkurumun
kurumuniseiseDHDH
olduğu
(%96,77)
görüldü.
tamayakın
yaknyazıldığı,
yazldğ, en
olduğu
(%96,77)
görüldü.
Bu
Bu
reçetelerin
AS
ve
ASD
içeriklerinin
maliyetleri
ayrı
ayrı
hesaplandı.
Hipertanreçetelerin AS ve ASD içeriklerinin maliyetleri ayr ayr hesapland. Hipertansiyonda,
siyonda, hekimlerin AS’ye uygun yazdıkları ilaç toplam maliyetinin 11.957,93 TL
hekimlerin AS’ye uygun yazdklar ilaç toplam maliyetinin 11.957,93 TL (%99,89),
(%99,89), ASD kabul edilen ilaçların toplam maliyetinin ise 12,83 TL (%0,11)
ASD kabul
edilenBu
ilaçlarn
toplam maliyetinin
ise ASD’ye
12,83 TL kıyasla,
(%0,11) AS’ye
olduğu uygun
saptand.
olduğu
saptandı.
değerlendirme
neticesinde
ilaç
Bu değerlendirme
neticesinde
ASD’ye
kyasla,
AS’ye uygun
ilaç en
içeren
reçete
içeren
reçete maliyetinin
kurumların
çoğunda
iyi durumda
olduğu,
kötü durumdamaliyetinin
olduğu kurumun
ise DH
olduğuiyi(%99,78)
kurumlarn
çoğunda
durumda saptandı
olduğu, (Tablo28).
en kötü durumda olduğu
kurumun ise DH olduğu (%99,78) saptand (Tablo28).
50
51
BULGULAR
Tablo 29: Hipertansiyon’da, reçete başna düşen ilaç says ve tedavi maliyeti
Tablo
29. Hipertansiyon’da, Reçete Başına Düşen İlaç Sayısı ve Tedavi Maliyeti
değerlerinin (reçete
ilgili Tanıya
tanya Ait
ait İlaçlar
ilaçlar Açısından)
açsndan)
Değerlerinin
(Reçete içeriğindeki
İçeriğindeki tüm
Tüm ilaçlar
İlaçlar ve
ve İlgili
Reçetelerin
Yazıldığıkurumlara
Kurumlara
Göre
Genel
Dağılımı
reçetelerin yazldğ
göre
genel
dağlm.
Kurumlar
(n= reçetedeki
toplam ilaç saylar)
Reçete İçeriğindeki
Tüm İlaçlara Göre
Reçete İçeriğindeki İlgili Tanya Ait
İlaçlara Göre
Tan ile ilgili ilaç
say ve yüzdesi
n
%
Reçete
says
RBDİS*
RBDTM*
(TL)
RBDİS*
RBDTM*
(TL)
ASM (n= 236)
2,68
79,75
1,22
56,22
107
45,34
88
SO (n=64 )
3,20
86,54
1,35
46,98
27
42,19
20
DH (n=131)
2,98
141,12
1,41
82,84
62
47,33
44
ÖH(n= 96)
2,82
91,75
1,15
48,44
39
40,63
34
ÜH (n= 40)
3,33
107,59
1,58
65,97
19
47,50
12
Toplam (n= 567)
2,86
97,82
1,28
60,46
254
44,80
198
*RBDİS: Reçete Başna Düşen İlaç Says, RBDTM: Reçete Başna Düşen Tedavi Maliyeti,(1 ABD Dolar:1,49 TL)
Hipertansiyon tanl reçetelerde “Reçete içeriğindeki tüm ilaçlara göre” yaplan
Hipertansiyon tanılı reçetelerde “reçete içeriğindeki tüm ilaçlara göre”
değerlendirmelerde,
RBDİS ortalamasnn
2,86 olduğu
bu değerin
en yüksek
yapılan
değerlendirmelerde,
RBDİS ortalamasının
2,86ve
olduğu
ve bu değerin
en
ÜH’lerdeÜH’lerde
(3,33), (3,33),
en düşük
ise ise
ASM’lerde
(2,68)
RBDTM
yüksek
en düşük
ASM’lerde
(2,68)olduğu
olduğu saptand.
saptandı. RBDTM
ortalamasının
97,82 TL
ve bu
en
ortalamasnn 97,82
TL olduğu
olduğu ve
bu değerin
değerin en
enyüksek
yüksekDH’lerde
DH’lerde (141,12
(141,12 TL)
TL) en
düşük
ise
ASM’lerde
(79,75
TL)
olduğu
saptandı.
“Reçete
içeriğindeki
ilgili
tadüşük ise ASM’lerde (79,75 TL) olduğu saptand. Reçete içeriğindeki ilgili tanya
nıya ait ilaçlara göre” bu değerlendirme yapıldığında, RBDİS ortalamasının 1,28
ait ilaçlara göre bu değerlendirme yapldğnda, RBDİS ortalamasnn 1,28 olduğu
olduğu
ve bu değerin en yüksek ÜH’lerde (1,58) en düşük ise ÖH’lerde (1,15)
ve bu değerin
yüksek ortalamasının
ÜH’lerde (1,58)
en TL
düşük
ise ve
ÖH’lerde
(1,15)
olduğu
olduğu
saptandı.enRBDTM
60,46
olduğu
bu değerin
en yüksek
DH’lerde
(82,84 TL)
en düşük ise
SO TL
(46,98
TL)vevebuÖH’lerde
(48,44
TL)DH’lerde
olduğu
saptand. RBDTM
ortalamasnn
60,46
olduğu
değerin en
yüksek
saptandı.
ile ilgili
yazılmış
ilaçlar,saptand.
bu reçe(82,84 TL)İncelenen
en düşük198
isereçetedeki
SO (46,98hipertansiyon
TL) ve ÖH’lerde
(48,44
TL) olduğu
telerdeki tüm yazılmış ilaçların %44,80’ini oluşturmaktadır (Tablo 29).
İncelenen 198 reçetedeki hipertansiyon ile ilgili yazlmş ilaçlar, bu reçetelerdeki tüm
yazlmş ilaçlarn %44,80’ini oluşturmaktadr (Tablo 29).
51
52
HEKİMLERİN AKILCI REÇETELEME YAKLAŞIMI
Tablo 30: Osteoartrit için reçetelere yazlan ilaçlarn terapötik uygunluğunun ve
Tablo 30. Osteoartrit İçin Reçetelere Yazılan İlaçların Terapötik Uygunluğunun ve
maliyetinin yazldğ
göre
dağlm.
Maliyetinin
Yazıldığıkurumlara
Kurumlara
Göre
Dağılımı
AS uygunluğu (yazlan ilaç says)
Kurumlar
n
45
9
AS+ASD
toplam ilaç
says
54
312,40
57,16
369,56
%
83,33
16,67
100
84,53
15,47
100,00
n
5
1
6
33,24
6,97
40,21
%
83,33
16,67
100
82,67
17,33
100,00
822,53
AS*
ASM
SO
DH
ÖH
ÜH
Toplam
AS’ye uygun olan-olmayan ilaçlarn
maliyeti (TL)
ASD*
AS*
ASD*
AS+ASD
toplam maliyeti
n
60
38
98
454,72
367,81
%
61,22
38,78
100
55,28
44,72
100,00
n
52
15
67
397,16
126,42
523,58
100,00
%
77,61
22,39
100
75,85
24,15
n
1
0
1
11,97
0
11,97
%
100,00
0,00
100
100,00
0,00
100,00
n
163
63
226
1.209,49
558,36
1.767,85
%
72,12
27,88
100
68,42
31,58
100,00
* AS: Altn standarda uygun ilaç; ASD: Bu endikasyon için altn standart dşndaki ilaç, (1 ABD Dolar: 1,49 TL)
Osteoartrit
tanl
reçetelerin
içeriğinin
AS’ye
uygun
olup
olmadğ
Osteoartrit tanılı reçetelerin içeriğinin AS’ye uygun olup olmadığı değerlendeğerlendirildiğinde,
AS’ye uygun
ilaçlarn
%72,12,
ASD
olaraknitelendirilen
nitelendirilen ilaçlarn
dirildiğinde,
AS’ye uygun
ilaçların
%72,12,
ASD
olarak
ilaçların
ise
%27,88
orannda
reçete
edildiği
saptand.
AS’nin
en
fazla
yazldğ
kurumlarn
ÜH
ise %27,88 oranında
edildiği saptandı. AS’nin en fazla yazıldığı
kurumların
ÜH
[%100
(ancak
sadece
ilaçyazlmş)),
yazılmış)],
ASM
(%83,33)
SO(%83,33)
(%83,33)enenazaz
(%100
(ancak
sadece
1 1ilaç
ASM
(%83,33)
ve ve
SO
yazıldığı
kurumun
ise
DH
olduğu
(%61,22)
görüldü.
Bu
reçetelerin
ASve
ve ASD
ASD
yazldğ kurumun ise DH olduğu (%61,22) görüldü. Bu reçetelerin AS
içeriklerinin maliyetleri ayrı ayrı hesaplandı. Osteoartritte, hekimlerin AS’ye uyiçeriklerinin maliyetleri ayr ayr hesapland. Osteoartritte, hekimlerin AS’ye uygun
gun yazdıkları ilaç toplam maliyetinin 1.209,49 TL (%68,42), ASD kabul edilen
yazdklar
ilaç toplam
maliyetinin
1.209,49
(%68,42),olduğu
ASD kabul
edilenBu
ilaçlarn
ilaçların
toplam
maliyetinin
ise 558,36
TLTL(%31,58)
saptandı.
değertoplam
maliyetinin
ise
558,36
TL
(%31,58)
olduğu
saptand.
Bu
değerlendirme
lendirme neticesinde ASD’ye kıyasla, AS’ye uygun ilaç içeren reçete maliyetinin
enneticesinde
iyi durumda
olduğu
kurumun
ÜHuygun
[%100ilaç(ancak
ilaç yazılmış)]
ve
ASD’ye
kyasla,
AS’ye
içerensadece
reçete1 maliyetinin
en iyi
ASM
(%84,53)
,
en
kötü
durumda
olduğu
kurumun
ise
DH
(%55,28)
olduğu
sapdurumda olduğu kurumun ÜH (%100 (ancak sadece 1 ilaç yazlmş)) ve ASM
tandı (Tablo 30).
(%84,53) , en kötü durumda olduğu kurumun ise DH (%55,28) olduğu saptand
(Tablo
30).
52
53
BULGULAR
Tablo 31: Osteoartrit’te, reçete başna düşen ilaç says ve tedavi maliyeti
Tablo 31. Osteoartrit’te, Reçete Başına Düşen İlaç Sayısı ve Tedavi Maliyeti Dedeğerlerinin
(reçeteİçeriğindeki
içeriğindekiTüm
tüm İlaçlar
ilaçlar ve
ve İlgili
ilgili Tanıya
tanya Ait
ait ilaçlar
ğerlerinin
(Reçete
İlaçlar açsndan)
Açısından)
reçetelerin yazldğ
göre
genel
dağlm.
Reçetelerin
Yazıldığıkurumlara
Kurumlara
Göre
Genel
Dağılımı
Enjeksiyon
preparatlar
Reçete İçeriğindeki Tüm
İlaçlara Göre
Analjezikler
Kurumlar
(n= reçetedeki
toplam ilaç
saylar)
ASM
(n= 139)
n
53
1
%
38,1
0,7
SO
(n= 10)
n
6
-
%
60,0
-
DH
(n=154 )
n
95
8
%
61,7
5,2
ÖH
(n= 107)
n
66
7
%
61,7
6,5
ÜH
(n= 3)
n
1
-
%
33,3
-
Toplam
(n=413 )
n
221
16
%
53,5
3,9
RBDİS*
RBDTM*
(TL)
Reçete İçeriğindeki İlgili Tanya Ait
İlaçlara Göre
RBDİS*
RBDTM*
(TL)
Tan ile ilgili
ilaç say ve
yüzdesi
n
%
Reçete
says
3,16
48,72
1,23
8,40
54
38,85
44
1,67
14,78
1,00
6,70
6
60,00
6
3,02
39,19
1,92
16,13
98
63,64
51
2,89
42,11
1,81
14,15
67
62,62
37
3,00
102,38
1,00
11,97
1
33,33
1
2,97
42,38
1,63
12,72
226
54,72
139
*RBDİS: Reçete Başna Düşen İlaç Says, RBDTM: Reçete Başna Düşen Tedavi Maliyeti,(1 ABD Dolar:1,49 TL)
Osteoartrit tanl reçetelerde “Reçete içeriğindeki tüm ilaçlara göre” yaplan
Osteoartrit tanılıanaljeziklerin
reçetelerde “reçete
tüm ilaçlara
göre” yapılan
değerlendirmelerde,
%53,5 içeriğindeki
orannda, enjeksiyon
preparatlarnn
ise
değerlendirmelerde,
analjeziklerin
%53,5
oranında,
enjeksiyon
preparatlarının
ise
%3,9 orannda reçete edildiği saptand. Analjeziklerin en fazla yazldğ kurumlarn
DH ve
ÖH’ler olduğu
(%61,7),saptandı.
en az yazldğ
kurumunenise
ÜH yazıldığı
(%33,3) olduğu
%3,9
oranında
reçete edildiği
Analjeziklerin
fazla
kurumgörüldü.
SO’lar en
ve az
ÜH’lerde
hiçkurumun
yazlmamşken;
fazla
ların
DH Enjeksiyon
ve ÖH’ler preparatlar
olduğu (%61,7),
yazıldığı
ise ÜHen
(%33,3)
yazldğ kurumlarn ÖH (%6,5) ve DH’ler (%5,2) olduğu, en az yazldğ kurumun ise
olduğu
görüldü.
Enjeksiyon
preparatları
SO’lar
ve
ÜH’lerde
hiç
yazılmamışken;
ASM (%0,7) olduğu saptand. RBDİS ortalamasnn 2,97 olduğu ve bu değerin en
en
fazla ASM’lerde
yazıldığı kurumların
(%6,5)
ve DH’ler
(%5,2)
olduğu,
en az yazıldığı
yüksek
(3,16), en ÖH
düşük
ise SO’larda
(1,67)
olduğu
saptand.
RBDTM
ortalamasnn
42,38(%0,7)
TL olduğu
ve saptandı.
bu değerinRBDİS
en yüksek
ÜH’lerde (102,38
TL) en
kurumun
ise ASM
olduğu
ortalamasının
2,97 olduğu
ve
düşük
ise SO’larda
(14,78
TL) olduğu
saptand.
“Reçete
içeriğindeki
ilgiliolduğu
tanyasapait
bu
değerin
en yüksek
ASM’lerde
(3,16),
en düşük
ise SO’larda
(1,67)
ilaçlara göre” bu değerlendirme yapldğnda, RBDİS ortalamasnn 1,63 olduğu ve
tandı.
RBDTM
ortalamasının
TLenolduğu
değerin
en yüksek
ÜH’lerde
bu değerin
en yüksek
DH’lerde42,38
(1,92)
düşük ve
isebu
SO
ve ÜH’lerde
(1,00)
olduğu
(102,38
TL)
en
düşük
ise
SO’larda
(14,78
TL)
olduğu
saptandı.
“Reçete
içerisaptand. RBDTM ortalamasnn 12,72 TL olduğu ve bu değerin en yüksek DH’lerde
(16,13 TL)
en tanıya
düşük ait
ise ilaçlara
SO (6,70göre”
TL) vebuASM’lerde
(8,40 yapıldığında,
TL) olduğu saptand.
ğindeki
ilgili
değerlendirme
RBDİS
İncelenen 1391,63
reçetedeki
ile ilgili
ilaçlar, bu(1,92)
reçetelerdeki
ortalamasının
olduğuosteoartrit
ve bu değerin
en yazlmş
yüksek DH’lerde
en düşüktüm
ise
yazlmş ilaçlarn %54,72’sini oluşturmaktadr (Tablo 31).
SO ve ÜH’lerde (1,00) olduğu saptandı. RBDTM ortalamasının 12,72 TL olduğu ve bu değerin en yüksek DH’lerde (16,13 TL) en düşük ise SO (6,70 TL) ve
ASM’lerde (8,40 TL) olduğu saptandı. İncelenen 139 reçetedeki osteoartrit ile
ilgili yazılmış ilaçlar, bu reçetelerdeki tüm yazılmış ilaçların %54,72’sini oluşturmaktadır (Tablo 31).
53
54
HEKİMLERİN AKILCI REÇETELEME YAKLAŞIMI
Tablo32.
32:Akut
Akut Otitis
Otitis Media
media için
yazlan
ilaçlarn
terapötik
uygunluğunun
Tablo
İçinreçetelere
Reçetelere
Yazılan
İlaçların
Terapötik
Uygunluğuve maliyetinin
yazldğ
kurumlara
göre dağlm.
nun
ve Maliyetinin
Yazıldığı
Kurumlara
Göre Dağılımı
AS uygunluğu (yazlan ilaç says)
Kurumlar
n
7
11
AS+ASD
toplam ilaç
says
18
65,80
62,61
128,41
%
38,89
61,11
100
51,24
48,76
100,00
AS*
ASM
SO
DH
ÖH
ÜH
Toplam
AS’ye uygun olan-olmayan ilaçlarn
maliyeti (TL)
ASD*
AS*
ASD*
AS+ASD
toplam maliyeti
n
2
3
5
30,58
13,27
43,85
%
40,00
60,00
100
69,74
30,26
100,00
470,41
n
14
34
48
144,08
326,33
%
29,17
70,83
100
30,63
69,37
100,00
n
23
43
66
352,05
396,2
748,25
100,00
%
34,85
65,15
100
47,05
52,95
n
2
1
3
31,40
6,88
38,28
%
66,67
33,33
100
82,03
17,97
100,00
n
48
92
140
623,91
805,29
1.429,20
%
34,29
65,71
100
43,65
56,35
100,00
* AS: Altn standarda uygun ilaç; ASD: Bu endikasyon için altn standart dşndaki ilaç, (1 ABD Dolar: 1,49 TL)
Akut otitis media (AOM) tanl reçetelerin içeriğinin AS’ye uygun olup olmadğ
Akut Otitis Media (AOM) tanılı reçetelerin içeriğinin AS’ye uygun olup
değerlendirildiğinde,
AS’ye uygun
ilaçlarn
%34,29,
ASD olarak
nitelendirilen
ilaçlarn
olmadığı
değerlendirildiğinde,
AS’ye
uygun
ilaçların
%34,29;
ASD olarak
nite-
ise %65,71
orannda
edildiği
saptand.
AS’nin
en fazla
yazldğ
kurumun
ÜH
lendirilen
ilaçların
isereçete
%65,71
oranında
reçete
edildiği
saptandı.
AS’nin
en fazla
yazıldığı
kurumun
ÜH
(%66,67)
en
az
yazıldığı
kurumun
ise
DH
olduğu
(%29,17)
(%66,67) en az yazldğ kurumun ise DH olduğu (%29,17) görüldü. Bu reçetelerin AS
görüldü.
Bu reçetelerin
AS veayr
ASD
içeriklerinin
ayrı ayrıAS’ye
hesaplandı.
ve ASD içeriklerinin
maliyetleri
ayr
hesapland. maliyetleri
AOM’de, hekimlerin
uygun
AOM’de, hekimlerin AS’ye uygun yazdıkları ilaç toplam maliyetinin 623,91 TL
yazdklar ilaç toplam maliyetinin 623,91 TL (%43,65), ASD kabul edilen ilaçlarn
(%43,65), ASD kabul edilen ilaçların toplam maliyetinin ise 805,29 TL (%56,35)
toplamsaptandı.
maliyetinin
805,29 TL neticesinde
(%56,35) olduğu
saptand.
değerlendirme
olduğu
Bu ise
değerlendirme
ASD’ye
kıyasla,Bu
AS’ye
uygun ilaç
neticesinde
kyasla,
uygun
ilaç içeren
reçete
maliyetinin en
en kötü
iyi
içeren
reçete ASD’ye
maliyetinin
en iyiAS’ye
durumda
olduğu
kurumun
ÜH (%82,03),
durumda
olduğu
kurumun
ise
DH
(%30,63)
olduğu
saptandı
(Tablo
32).
durumda olduğu kurumun ÜH (%82,03), en kötü durumda olduğu kurumun ise DH
(%30,63)
olduğu
saptand
(Tablo
32).
54
55
BULGULAR
Tablo 33: Akut Otitis media’da, reçete başna düşen ilaç says ve tedavi maliyeti
Tablo 33. Akut Otitis Media’da, Reçete Başına Düşen İlaç Sayısı ve Tedavi Malideğerlerinin (reçete içeriğindeki tüm ilaçlar ve ilgili tanya ait ilaçlar açsndan)
yeti Değerlerinin (Reçete İçeriğindeki Tüm İlaçlar ve İlgili Tanıya Ait İlaçlar Açısınreçetelerin
yazldğ
kurumlara
göre genel
dağlm.
dan)
Reçetelerin
Yazıldığı
Kurumlara
Göre
Genel Dağılımı
SO
(n=7 )
n
DH
(n=56)
n
ÖH
(n= 75)
n
ÜH
(n= 3)
n
Toplam
(n= 166)
n
Enjeksiyon
preparatlar
n
Analjezikler
ASM
(n= 25)
Reçete İçeriğindeki Tüm İlaçlara
Göre
Antibiyotikler
Kurumlar
(n=
reçetedeki
toplam ilaç
saylar)
6
3
-
% 24,0 12,0
1
2
% 14,3 28,6
15
11
% 26,8 19,6
25
12
% 33,3 16,0
2
1
% 66,7 33,3
49
29
% 29,5 17,5
3
4,0
3
1,8
Reçete İçeriğindeki İlgili Tanya Ait
İlaçlara Göre
Tan ile ilgili
ilaç say ve Reçete
yüzdesi
says
RBDTM*
RBDİS*
(TL)
n
%
RBDİS*
RBDTM*
(TL)
3,13
30,74
2,25
16,05
18
72,00
8
3,50
35,30
2,50
21,93
5
71,43
2
3,73
35,13
3,20
31,36
48
85,71
15
3,26
35,36
2,87
32,53
66
37,71
23
3,00
38,28
3,00
38,28
3
100,00
1
3,39
34,59
2,86
29,17
140
84,34
49
*RBDİS: Reçete Başna Düşen İlaç Says, RBDTM: Reçete Başna Düşen Tedavi Maliyeti,(1 ABD Dolar:1,49 TL)
Akut
Otitis
Media
(AOM)
tanılı reçetelerde
içeriğindeki
tümgöre”
ilaçAkut
otitis
media
(AOM)
tanl reçetelerde
“Reçete “reçete
içeriğindeki
tüm ilaçlara
lara
göre”
yapılan
değerlendirmelerde,
antibiyotiklerin
%29,5;
analjeziklerin
yaplan değerlendirmelerde, antibiyotiklerin %29,5, analjeziklerin %17,5, enjeksiyon
%17,5; enjeksiyon preparatlarının ise %1,8 oranında reçete edildiği saptandı. Anpreparatlarnn ise %1,8 orannda reçete edildiği saptand. Antibiyotiklerin en fazla
tibiyotiklerin en fazla yazıldığı kurumun ÜH (%66,7), en az yazıldığı kurumun
yazldğ
kurumun
ÜH (%66,7),
az yazldğ
ise SOen(%14,3)
olduğu
ise
SO (%14,3)
olduğu
saptandı.en
İlaçlar
arasındakurumun
analjeziklerin
fazla yazıldığı
saptand.
İlaçlar
arasnda
analjeziklerin
en
fazla
yazldğ
kurumun
ÜH
(%33,3),
en az
kurumun ÜH (%33,3), en az yazıldığı kurumun ise ASM (%12,0) olduğu saptandı.
Enjeksiyon
formlarının
sadece ÖH’lerde
(%4,0) yazıldığı
RBDİS
yazldğ
kurumun
ise ASMise(%12,0)
olduğu saptand.
Enjeksiyonsaptandı.
formlarnn
ise
ortalamasının
3,39
olduğu
ve
bu
değerin
en
yüksek
DH’lerde
(3,73),
en
düşük
sadece ÖH’lerde (%4,0) yazldğ saptand. RBDİS ortalamasnn 3,39 olduğu ve bu
ise ÜH’lerde (3,00) olduğu saptandı. RBDTM ortalamasının 34,59 TL olduğu bu
değerin en yüksek DH’lerde (3,73), en düşük ise ÜH’lerde (3,00) olduğu saptand.
değerin en yüksek ÜH’lerde (38,28 TL) en düşük ise ASM’lerde (30,74 TL) olRBDTM
ortalamasnn
TL olduğuilgili
bu değerin
ÜH’lerde
TL) en
duğu
saptandı.
“Reçete34,59
içeriğindeki
tanıyaen
aityüksek
ilaçlara
göre”(38,28
bu değerlendüşük
ise
ASM’lerde
(30,74
TL)
olduğu
saptand.
Reçete
içeriğindeki
ilgili
tanya
dirme yapıldığında, RBDİS ortalamasının 2,86 olduğu ve bu değerin en yüksek
DH’lerde
(3,20)
ise ASM’lerde
(2,25) olduğu
RBDTM
ortalaait ilaçlara
göreen
budüşük
değerlendirme
yapldğnda,
RBDİS saptandı.
ortalamasnn
2,86 olduğu
masının
29,17 TL
bu değerin
en en
yüksek
ÜH’lerde
(38,28 (2,25)
TL) enolduğu
düşük
ve bu değerin
enolduğu
yüksekve
DH’lerde
(3,20)
düşük
ise ASM’lerde
ise ASM’lerde (16,05 TL) olduğu saptandı. İncelenen 49 reçetedeki AOM ile ilgili
saptand. RBDTM ortalamasnn 29,17 TL olduğu ve bu değerin en yüksek ÜH’lerde
yazılmış ilaçlar, bu reçetelerdeki tüm yazılmış ilaçların %84,34’ünü oluşturmaktadır (Tablo 33).
55
AOM tanılı reçetelerin her biri antibiyotik, analjezik, enjeksiyon preparatı içerip içermemesine göre de değerlendirildi. Buna göre, AOM tanılı reçeteler
içerisinde antibiyotik içeren reçete sayısının 43 (%87,76), analjezik içeren reçete
sayısının 28 (%57,14) olduğu ve enjeksiyon preparatı içeren reçete sayısının ise 3
(%6,12) olduğu saptandı.
içermemesine göre de değerlendirildi. Buna göre, AOM tanl reçeteler içerisinde
antibiyotik içeren reçete saysnn 43 (%87,76), analjezik içeren reçete saysnn 28
(%57,14) olduğu ve enjeksiyon preparat içeren reçete saysnn ise 3 (%6,12) olduğu
saptand.
56
HEKİMLERİN AKILCI REÇETELEME YAKLAŞIMI
Tablo 34: Akut sinüzit için reçetelere yazlan ilaçlarn terapötik uygunluğunun ve
Tablo 34. Akut Sinüzit İçin Reçetelere Yazılan İlaçların Terapötik Uygunluğunun ve
maliyetinin yazldğ
göre
dağlm.
Maliyetinin
Yazıldığıkurumlara
Kurumlara
Göre
Dağılımı
AS uygunluğu (yazlan ilaç says)
Kurumlar
n
23
119
AS+ASD
toplam ilaç
says
142
242,91
1.585,44
%
16,20
83,80
100
13,29
86,71
100,00
n
1
22
23
1,29
364,74
366,03
AS*
ASM
SO
DH
ÖH
ÜH
Toplam
AS’ye uygun olan-olmayan ilaçlarn
maliyeti (TL)
ASD*
AS*
ASD*
AS+ASD
toplam maliyeti
1.828,35
%
4,35
95,65
100
0,35
99,65
100,00
n
36
156
192
485,49
2.647,59
3.133,08
%
18,75
81,25
100
15,50
84,50
100,00
n
27
85
112
498,25
1213,49
1.711,74
%
24,11
75,89
100
29,11
70,89
100,00
n
2
24
26
28,16
338,52
366,68
%
7,69
92,31
100
7,68
92,32
100,00
n
89
406
495
1.256,10
6.149,78
7.405,88
%
17,98
82,02
100
16,96
83,04
100,00
* AS: Altn standarda uygun ilaç; ASD: Bu endikasyon için altn standart dşndaki ilaç, (1 ABD Dolar: 1,49 TL)
Akut (A.) sinüzit tanl reçetelerin içeriğinin AS’ye uygun olup olmadğ değerlendirildiğinde, AS’ye
Akut
(A.) %17,98,
sinüzitASD
tanılı
reçetelerin
içeriğinin
uygun
olup reçete
olmadığı
deuygun
ilaçlarn
olarak
nitelendirilen
ilaçlarn AS’ye
ise %82,02
orannda
edildiği
saptand. AS’nin en fazla
yazldğ
kurumun
ÖH (%24,11)
en ASD
az yazldğ
kurumun
ise SO olduğu
ğerlendirildiğinde,
AS’ye
uygun
ilaçların
%17,98,
olarak
nitelendirilen
ilaç(%4,35) görüldü. Bu reçetelerin AS ve ASD içeriklerinin maliyetleri ayr ayr hesapland. A. sinüzitte,
ların
ise %82,02 oranında reçete edildiği saptandı. AS’nin en fazla yazıldığı kuhekimlerin AS’ye uygun yazdklar ilaç toplam maliyetinin 1.256,10 TL (%16,96), ASD kabul edilen
rumun
(%24,11)
eniseaz6.149,78
yazıldığı
kurumun
ise saptand.
SO olduğu
(%4,35) görüldü.
Bu
ilaçlarnÖH
toplam
maliyetinin
(%83,04)
TL olduğu
Bu değerlendirme
neticesinde
ASD’ye kyasla,
uyguniçeriklerinin
ilaç içeren reçete
maliyetininayrı
en ayrı
iyi durumda
olduğu A.
kurumun
ÖH
reçetelerin
ASAS’ye
ve ASD
maliyetleri
hesaplandı.
sinüzitte,
(%29,11), enAS’ye
kötü durumda
olduğu kurumun
ise SOmaliyetinin
(%0,35) olduğu
saptand
34)..
hekimlerin
uygun yazdıkları
ilaç toplam
1.256,10
TL(Tablo
(%16,96),
ASD kabul edilen ilaçların toplam maliyetinin ise 6.149,78 TL (%83,04) olduğu
saptandı. Bu değerlendirme neticesinde ASD’ye kıyasla, AS’ye uygun ilaç içeren
reçete maliyetinin en iyi durumda olduğu kurumun ÖH (%29,11), en kötü durum56
da olduğu kurumun ise SO (%0,35) olduğu saptandı (Tablo 34).
57
BULGULAR
Tablo 35. Akut Sinüzit’te, Reçete Başına Düşen İlaç Sayısı ve Tedavi Maliyeti DeTablo 35: Akut
sinüzit’te,
reçete başna
ilaç ve
says
ve tedavi
maliyeti
değerlerinin
(reçete
ğerlerinin
(Reçete
İçeriğindeki
Tümdüşen
İlaçlar
İlgili
Tanıya
Ait İlaçlar
Açısından)
içeriğindeki tüm
ilaçlar veKurumlara
ilgili tanya ait
ilaçlar
açsndan)
reçetelerin yazldğ kurumlara göre genel
Reçetelerin
Yazıldığı
Göre
Genel
Dağılımı
dağlm.
Analjezikler
Enjeksiyon
preparatlar
Reçete İçeriğindeki Tüm İlaçlara
Göre
Antibiyotikler
Kurumlar
(n=
reçetedeki
toplam ilaç
saylar)
42
26
2
ASM
(n=162)
n
SO
(n=23 )
n
DH
(n=215 )
n
ÖH
(n=130 )
n
ÜH
(n=33 )
n
3
-
% 27,3
9,1
-
Toplam
(n= 563)
n
85
13
% 25,9 16,0 1,2
6
5
% 26,1 21,7
59
33
4
% 27,4 15,3 1,9
41
18
7
% 31,5 13,8 5,4
9
157
% 27,9 15,1 2,3
RBDİS*
RBDTM*
(TL)
Reçete İçeriğindeki İlgili Tanya Ait
İlaçlara Göre
RBDTM*
RBDİS*
(TL)
Tan ile ilgili ilaç
Reçete
say ve yüzdesi
says
n
%
3,52
46,94
3,09
39,75
142
87,65
46
3,83
61,01
3,83
61,01
23
100,00
6
3,36
57,26
3,00
48,95
192
89,30
64
3,33
56,53
2,87
43,89
112
86,15
39
3,67
52,74
2,89
40,74
26
78,79
9
3,43
54,08
3,02
45,16
495
87,92
164
*RBDİS: Reçete Başna Düşen İlaç Says, RBDTM: Reçete Başna Düşen Tedavi Maliyeti, (1 ABD Dolar: 1, 49 TL)
Akut
sinüzit
reçetelerde
“reçete
içeriğindeki
tüm ilaçlara
göre”
Akut
(A.) (A.)
sinüzit
tanl tanılı
reçetelerde
“Reçete
içeriğindeki
tüm ilaçlara
göre” yaplan
değerlendirmelerde,
antibiyotiklerin
%27,9, %27,9;
analjeziklerin
%15,1,
enjeksiyon
yapılan
değerlendirmelerde,
antibiyotiklerin
analjeziklerin
%15,1;
enjekpreparatlarnn
ise %2,3
reçete edildiği
saptand.saptandı.
Antibiyotiklerin
en fazla
siyon
preparatlarının
iseorannda
%2,3 oranında
reçete edildiği
Antibiyotikleyazldğ kurumun ÖH (%31,5), en az yazldğ kurumun ise ASM (%25,9) olduğu
rin
en
fazla
yazıldığı
kurumun
ÖH
(%31,5),
en
az
yazıldığı
kurumun
ise
ASM
saptand. İlaçlar arasnda analjeziklerin en fazla yazldğ kurumun SO (%21,7), en az
(%25,9)
olduğu
saptandı.
İlaçlar
arasında
analjeziklerin
en
fazla
yazıldığı
yazldğ kurumun ise ÜH (%9,1) olduğu, enjeksiyon preparatlarnn ise en kurufazla
mun
SO (%21,7),
yazıldığı(%1,2)
kurumun
ise ÜH
(%9,1)SO’larda
olduğu, ve
enjeksiyon
ÖH’lerde
(%5,4) enen
azaz
ASM’lerde
yazldğ
saptand.
ÜH’lerde
enjeksiyon preparatlarnn
yazlmadğ
ortalamasnn
3,43 olduğu
ve
preparatlarının
ise en fazla
ÖH’lerdegörüldü.
(%5,4) RBDİS
en az ASM’lerde
(%1,2)
yazıldığı
bu değerinSO’larda
en yüksek
(3,83),
en düşük
ise ÖH’lerde (3,33)
olduğu saptand.
saptandı.
veSO’larda
ÜH’lerde
enjeksiyon
preparatlarının
yazılmadığı
görüldü.
RBDTM ortalamasnn 54,08 TL olduğu bu değerin en yüksek SO’larda (61,01 TL) en
RBDİS
ortalamasının 3,43 olduğu ve bu değerin en yüksek SO’larda (3,83), en
düşük ise ASM’lerde (46,94 TL) olduğu saptand. “Reçete içeriğindeki ilgili tanya
düşük
ise ÖH’lerde
olduğu saptandı.
RBDTM
ortalamasının
TL olait ilaçlara
göre” bu(3,33)
değerlendirme
yapldğnda,
RBDİS
ortalamasnn54,08
3,02 olduğu
duğu
değerinenenyüksek
yüksekSO’larda
SO’larda(3,83)
(61,01enTL)
en düşük
ise ASM’lerde
(46,94
ve bubudeğerin
düşük
ise ÖH’lerde
(2,87) olduğu
saptand.
RBDTM
ortalamasnn
TL olduğu
ve tanıya
bu değerin
yüksekgöre”
SO’larda
TL)
olduğu
saptandı.
“Reçete 45,16
içeriğindeki
ilgili
ait en
ilaçlara
bu
(61,01 TL) en yapıldığında,
düşük ise ASM’lerde
(39,75 TL) olduğu
saptand.
değerlendirme
RBDİS ortalamasının
3,02 olduğu
ve İncelenen
bu değerin164
en
reçetedeki A. Sinüzit ile ilgili yazlmş ilaçlar, reçetelerdeki tüm yazlmş ilaçlarn
yüksek
SO’larda
(3,83)
en
düşük
ise
ÖH’lerde
(2,87)
olduğu
saptandı.
RBDTM
%87,92’sini oluşturmaktadr (Tablo 35).
ortalamasının 45,16 TL olduğu ve bu değerin en yüksek SO’larda (61,01 TL) en
A. sinüzit tanl reçetelerin her biri antibiyotik, analjezik, enjeksiyon
düşük
ise ASM’lerde (39,75 TL) olduğu saptandı. İncelenen 164 reçetedeki A.
preparat içerip içermemesine göre de değerlendirildi. Buna göre, A. sinüzit tanl
sinüzit
ileiçerisinde
ilgili yazılmış
ilaçlar,
reçetelerdeki
tüm yazılmış
ilaçların
%87,92’sini
reçeteler
antibiyotik
içeren
reçete saysnn
150 (%91,46),
analjezik
içeren
oluşturmaktadır
35). olduğu ve enjeksiyon preparat içeren reçete saysnn
reçete saysnn (Tablo
80 (%48,78)
ise 11 (%6,71) olduğu saptand.
A. sinüzit tanılı reçetelerin her biri antibiyotik, analjezik, enjeksiyon preparatı içerip içermemesine göre de değerlendirildi. Buna göre, A. sinüzit tanılı
57
reçeteler içerisinde antibiyotik içeren reçete sayısının 150 (%91,46), analjezik
içeren reçete sayısının 80 (%48,78) olduğu ve enjeksiyon preparatı içeren reçete
sayısının ise 11 (%6,71) olduğu saptandı.
58
HEKİMLERİN AKILCI REÇETELEME YAKLAŞIMI
Tablo 36.
36:
Akut
tonsillofarenjit
için reçetelere
Tablo
Akut
Tonsillofarenjit
İçin Reçetelere
Yazılanyazlan
İlaçlarınilaçlarn
Terapötikterapötik
Uygunuygunluğunun
ve maliyetinin
yazldğ
kurumlara
göre
dağlm.
luğunun
ve Maliyetinin
Yazıldığı
Kurumlara
Göre
Dağılımı
AS uygunluğu (yazlan ilaç says)
Kurumlar
n
47
478
AS+ASD
toplam ilaç
says
525
263,92
5.105,72
%
8,95
91,05
100
4,92
95,08
100,00
n
23
145
168
106,6
1275,23
1.381,83
%
13,69
86,31
100
7,71
92,29
100,00
n
55
207
262
242,09
2.034,47
2.276,56
%
20,99
79,01
100
10,63
89,37
100,00
n
76
206
282
452,41
1858,11
2.310,52
%
26,95
73,05
100
19,58
80,42
100,00
n
19
49
68
60,99
583,2
644,19
%
27,94
72,06
100
9,47
90,53
100,00
AS*
ASM
SO
DH
ÖH
ÜH
Toplam
AS’ye uygun olan-olmayan ilaçlarn
maliyeti (TL)
ASD*
n
220
1.085
1.305
%
16,86
83,14
100
AS*
ASD*
AS+ASD
toplam maliyeti
5.369,64
1.126,01 10.856,73
9,40
90,60
11.982,74
100,00
* AS: Altn standarda uygun ilaç; ASD: Bu endikasyon için altn standart dşndaki ilaç, (1 ABD Dolar: 1,49 TL)
Akut (A.) tonsillofarenjit tanl reçetelerin içeriğinin AS’ye uygun olup olmadğ
Akut (A.) tonsillofarenjit tanılı reçetelerin içeriğinin AS’ye uygun olup oldeğerlendirildiğinde,
AS’ye uygun
ilaçlarn
%16,86,
ASD
olarak nitelendirilen
madığı
değerlendirildiğinde,
AS’ye
uygun
ilaçların
%16,86;
ASD olarak ilaçlarn
nitelendirilen
ilaçların
ise %83,14
oranında
reçete edildiği
saptandı.
AS’ninkurumun
en fazla ÜH
yaise %83,14
orannda
reçete edildiği
saptand.
AS’nin en
fazla yazldğ
zıldığı
kurumun
ÜH
(%27,94),
en
az
yazıldığı
kurumun
ise
ASM
olduğu
(%8,95)
(%27,94), en az yazldğ kurumun ise ASM olduğu (%8,95) görüldü. Bu reçetelerin
görüldü. Bu reçetelerin AS ve ASD içeriklerinin maliyetleri ayrı ayrı hesaplandı.
AS ve ASD içeriklerinin maliyetleri ayr ayr hesapland. A. tonsillofarenjitte,
A. tonsillofarenjitte, hekimlerin AS’ye uygun yazdıkları ilaç toplam maliyetinin
hekimlerinTL
AS’ye
uygun
yazdklar
ilaç toplam
maliyetinin
TL (%9,40),
ASD
1.126,01
(%9,40),
ASD
kabul edilen
ilaçların
toplam1.126,01
maliyetinin
ise 10.856,73
kabul
edilen ilaçlarn
maliyetinin
ise 10.856,73 neticesinde
TL (%90,60)ASD’ye
olduğu saptand.
TL
(%90,60)
olduğutoplam
saptandı.
Bu değerlendirme
kıyasla,
AS’ye
uygun
ilaç
içeren
reçete
maliyetinin
en
iyi
durumda
olduğu
kurumun
ÖH
Bu değerlendirme neticesinde ASD’ye kyasla, AS’ye uygun ilaç içeren reçete
(%19,58), en kötü durumda olduğu kurumun ise ASM (%4,92) olduğu saptandı
maliyetinin en iyi durumda olduğu kurumun ÖH (%19,58), en kötü durumda olduğu
(Tablo 36).
kurumun ise ASM (%4,92) olduğu saptand (Tablo 36).
58
59
BULGULAR
Tablo 37. Akut Tonsillofarenjit’te, Reçete Başına Düşen İlaç Sayısı ve Tedavi MaTabloDeğerlerinin
37: Akut tonsillofarenjit’te,
reçete
başna
düşen
ilaç says
veAit
tedavi
maliyeti
liyeti
(Reçete İçeriğindeki
Tüm
İlaçlar
ve İlgili
Tanıya
İlaçlar
Açıdeğerlerinin
(reçeteYazıldığı
içeriğindeki
tüm ilaçlar
ilgiliDağılımı
tanya ait ilaçlar açsndan)
sından)
Reçetelerin
Kurumlara
Göre ve
Genel
reçetelerin yazldğ kurumlara göre genel dağlm.
Enjeksiyon
preparatlar
Analjezikler
Reçete İçeriğindeki Tüm İlaçlara
Göre
Antibiyotikler
Kurumlar
(n=
reçetedeki
toplam ilaç
saylar)
Reçete İçeriğindeki İlgili Tanya Ait
İlaçlara Göre
Tan ile ilgili
ilaç say ve
yüzdesi
RBDTM*
RBDİS*
(TL)
n
%
Reçete
says
RBDİS*
RBDTM*
(TL)
n 148 121 13
ASM
(n= 606) % 24,4 20,0 2,1
3,29
38,62
2,85
29,18
525
86,63
184
n 46
42
2
SO
(n= 189) % 24,3 22,2 1,1
3,20
27,70
2,85
23,42
168
88,89
59
n 67
65 13
DH
(n= 289) % 23,2 22,5 4,5
3,18
30,95
2,88
25,02
262
90,66
91
n 88
73 24
ÖH
(n= 313) % 28,1 23,3 7,7
3,16
28,01
2,85
23,34
282
90,10
99
3,09
29,40
2,96
28,01
68
95,77
23
3,22
32,91
2,86
26,28
1305
88,90
456
ÜH
(n= 71)
n
Toplam
(n=
1468)
n
24
24
3
% 33,8 33,8 4,2
373
325
55
% 25,4 22,1 3,7
*RBDİS: Reçete Başna Düşen İlaç Says, RBDTM: Reçete Başna Düşen Tedavi Maliyeti, (1 ABD Dolar: 1, 49 TL)
Akut
(A.) tonsillofarenjit
tanl reçetelerde
“Reçete“reçete
içeriğindeki
tüm ilaçlara
Akut
(A.) tonsillofarenjit
tanılı reçetelerde
içeriğindeki
tümgöre”
ilaçyaplan
değerlendirmelerde,
antibiyotiklerin %25,4,
analjeziklerin
%22,1,
enjeksiyon
lara
göre”
yapılan değerlendirmelerde,
antibiyotiklerin
%25,4;
analjeziklerin
preparatlarnn
ise %3,7
orannda reçete
edildiği
saptand.
en fazla
%22,1;
enjeksiyon
preparatlarının
ise %3,7
oranında
reçeteAntibiyotiklerin
edildiği saptandı.
Anyazldğ kurumun ÜH (%33,8), en az yazldğ kurumun ise DH (%23,2) olduğu
tibiyotiklerin
en
fazla
yazıldığı
kurumun
ÜH
(%33,8),
en
az
yazıldığı
kurumun
saptand. İlaçlar arasnda analjeziklerin en fazla yazldğ kurumun ÜH (%33,8), en az
ise
DH (%23,2)
saptandı.
analjeziklerin
en ise
fazla
yazldğ
kurumun olduğu
ise ASM
(%20,0) İlaçlar
olduğu,arasında
enjeksiyon
preparatlarnn
en yazılfazla
ÖH’lerde
(%7,7)ÜH
en az
SO’larda
yazldğkurumun
saptand.ise
RBDİS
3,22
dığı
kurumun
(%33,8),
en(%1,1)
az yazıldığı
ASMortalamasnn
(%20,0) olduğu,
olduğu ve bu
değerin en yüksek
(3,29),(%7,7)
en düşük
iseSO’larda
ÜH’lerde (%1,1)
(3,09)
enjeksiyon
preparatlarının
ise en ASM’lerde
fazla ÖH’lerde
en az
olduğu saptand.
olduğu
yazıldığı
saptandı.RBDTM
RBDİSortalamasnn
ortalamasının32,91
3,22 TL
olduğu
ve bu
bu değerin
değerin en
en yüksek
yüksek
ASM’lerde (38,62 TL) en düşük ise SO’larda (27,70 TL) olduğu saptand. Reçete
ASM’lerde
(3,29),
en
düşük
ise
ÜH’lerde
(3,09)
olduğu
saptandı.
RBDTM
ortaiçeriğindeki ilgili tanya ait ilaçlara göre bu değerlendirme yapldğnda, RBDİS
lamasının
32,91
TL
olduğu
bu
değerin
en
yüksek
ASM’lerde
(38,62
TL)
en
düşük
ortalamasnn 2,86 olduğu ve bu değerin en yüksek ÜH’ lerde (2,96) en düşük ise
ASM
(2,85), SO
(2,85)
ÖH’lerde
(2,85) olduğu
saptand.
RBDTM
ortalamasnn
ise
SO’larda
(27,70
TL)veolduğu
saptandı.
“Reçete
içeriğindeki
ilgili
tanıya ait
26,28 TLgöre”
olduğu
bu değerin yapıldığında,
en yüksek ASM’lerde
(29,18 TL) en2,86
düşük
ise
ilaçlara
bu ve
değerlendirme
RBDİS ortalamasının
olduğu
ÖH’lerde
(23,34
olduğu
saptand.
İncelenen
456 reçetedeki
A. Tonsillofarenjit
ve
bu değerin
enTL)
yüksek
ÜH’
lerde (2,96)
en düşük
ise ASM (2,85),
SO (2,85) ile
ve
ilgili yazlmş ilaçlar, bu reçetelerdeki tüm yazlmş ilaçlarn %88,90’n
ÖH’lerde
(2,85)
olduğu
saptandı.
RBDTM
ortalamasının
26,28
TL
olduğu
ve
bu
oluşturmaktadr (Tablo 37).
değerin en yüksek ASM’lerde (29,18 TL) en düşük ise ÖH’lerde (23,34 TL) olduA.tonsillofarenjit
reçetelerinA.
her
biri antibiyotik,
enjeksiyon
ğu saptandı.
İncelenentanl
456 reçetedeki
tonsillofarenjit
ile analjezik,
ilgili yazılmış
ilaçlar,
preparat içerip içermemesine göre de değerlendirildi. Buna göre, A.tonsillofarenjit
bu
reçetelerdeki tüm yazılmış ilaçların %88,90’ını oluşturmaktadır (Tablo 37).
tanl reçeteler içerisinde antibiyotik içeren reçete saysnn 355 (%77,85), analjezik
içeren
saysnn 275
olduğu
ve biri
enjeksiyon
preparatanaljezik,
içeren reçete
A. reçete
tonsillofarenjit
tanılı(%60,31)
reçetelerin
her
antibiyotik,
ensaysnn
ise
41
(%8,99)
olduğu
saptand.
jeksiyon preparatı içerip içermemesine göre de değerlendirildi. Buna göre,
A.tonsillofarenjit tanılı reçeteler içerisinde antibiyotik içeren reçete sayısının 355
59
(%77,85), analjezik içeren reçete sayısının 275 (%60,31) olduğu ve enjeksiyon
preparatı içeren reçete sayısının ise 41 (%8,99) olduğu saptandı.
60
HEKİMLERİN AKILCI REÇETELEME YAKLAŞIMI
Tablo
38. Akut Sistit İçin Reçetelere Yazılan İlaçların Terapötik Uygunluğunun ve
Tablo 38: Akut sistit için reçetelere yazlan ilaçlarn terapötik uygunluğunun ve
Maliyetinin
Yazıldığıkurumlara
Kurumlara
Göre
Dağılımı
maliyetinin yazldğ
göre
dağlm.
AS uygunluğu (yazlan ilaç says)
Kurumlar
n
4
18
AS+ASD
toplam ilaç
says
22
49,58
248,11
%
18,18
81,82
100
16,65
83,35
100,00
n
1
8
9
8,38
147,1
155,48
AS*
ASM
SO
DH
ÖH
ÜH
Toplam
AS’ye uygun olan-olmayan ilaçlarn
maliyeti (TL)
ASD*
AS*
ASD*
AS+ASD
toplam maliyeti
297,69
%
11,11
88,89
100
5,39
94,61
100,00
n
32
19
51
649,55
316,27
965,82
%
62,75
37,25
100
67,25
32,75
100,00
n
37
22
59
836,38
365,89
1.202,27
%
62,71
37,29
100
69,57
30,43
100,00
n
7
5
12
84,13
84,44
168,57
%
58,33
41,67
100
49,91
50,09
100,00
n
81
72
153
1.628,02
1.161,81
2.789,83
%
52,94
47,06
100
58,36
41,64
100,00
* AS: Altn standarda uygun ilaç; ASD: Bu endikasyon için altn standart dşndaki ilaç, (1 ABD Dolar: 1,49 TL)
Akut
(A.)
sistit
tanl
reçetelerin
içeriğinin
AS’ye
uygun
olup
olmadğ
Akut (A.) sistit tanılı reçetelerin içeriğinin AS’ye uygun olup olmadığı değerlendirildiğinde, AS’ye uygun ilaçların %52,94, ASD olarak nitelendirilen
ise %47,06
reçete edildiği
saptand.
en fazla
yazldğ
kurumun
DH
ilaçların
ise orannda
%47,06 oranında
reçete
edildiğiAS’nin
saptandı.
AS’nin
en fazla
yazıldığı
kurumun
DH
(%62,75)
ve
ÖH’de
(%62,71)
en
az
yazıldığı
kurumun
ise
SO
ol(%62,75) ve ÖH’de (%62,71) en az yazldğ kurumun ise SO olduğu (%11,11)
duğu
(%11,11)
görüldü.
Bu
reçetelerin
AS
ve
ASD
içeriklerinin
maliyetleri
ayrı
görüldü. Bu reçetelerin AS ve ASD içeriklerinin maliyetleri ayr ayr hesapland. A.
ayrı hesaplandı. A. sistitte, hekimlerin AS’ye uygun yazdıkları ilaç toplam malisistitte, hekimlerin AS’ye uygun yazdklar ilaç toplam maliyetinin 1.628,02 TL
yetinin 1.628,02 TL (%58,36), ASD kabul edilen ilaçların toplam maliyetinin ise
(%58,36),TL
ASD
kabul edilen
toplam
maliyetinin iseneticesinde
1.161,81 TL
(%41,64)
1.161,81
(%41,64)
olduğuilaçlarn
saptandı.
Bu değerlendirme
ASD’ye
kıolduğuAS’ye
saptand.
Builaç
değerlendirme
kyasla, AS’ye
ilaç
yasla,
uygun
içeren reçeteneticesinde
maliyetininASD’ye
en iyi durumda
olduğuuygun
kurumun
ÖH
(%69,57),
en kötü durumda
olduğu kurumun
ise SO (%5,39)
olduğu en
saptandı
içeren
reçete maliyetinin
en iyi durumda
olduğu kurumun
ÖH (%69,57),
kötü
(Tablo
38).
durumda olduğu kurumun ise SO (%5,39) olduğu saptand (Tablo 38).
değerlendirildiğinde, AS’ye uygun ilaçlarn %52,94, ASD olarak nitelendirilen ilaçlarn
60
61
BULGULAR
Tablo 39. Akut Sistit’te, Reçete Başına Düşen İlaç Sayısı ve Tedavi Maliyeti DeTablo 39: Akut sistit’te, reçete başna düşen ilaç says ve tedavi maliyeti
ğerlerinin
(Reçete İçeriğindeki Tüm İlaçlar ve İlgili Tanıya Ait İlaçlar Açısından)
değerlerinin (reçete içeriğindeki tüm ilaçlar ve ilgili tanya ait ilaçlar açsndan)
Reçetelerin
Yazıldığıkurumlara
Kurumlara
Göre
Genel
Dağılımı
reçetelerin yazldğ
göre
genel
dağlm.
ASM
(n=38 )
n
SO
(n=20 )
n
DH
(n= 89)
n
ÖH
(n=
112)
n
ÜH
(n= 26)
17
% 44,7
8
2
-
5,3
-
4
-
% 40,0 20,0
43
% 48,3
53
Enjeksiyon
preparatlar
Analjezikler
Reçete İçeriğindeki Tüm İlaçlara
Göre
Antibiyotikler
Kurumlar
(n=
reçetedeki
toplam ilaç
saylar)
-
6
1
6,7
1,1
14
6
% 47,3 12,5 5,3
n
10
3
2
% 38,5 11,5 7,7
9
Toplam n 131 29
(n=
% 46,0 10,2 3,2
285)
Reçete İçeriğindeki İlgili Tanya Ait
İlaçlara Göre
RBDTM*
RBDTM*
RBDİS*
(TL)
RBDİS*
(TL)
Tan ile ilgili ilaç
say ve yüzdesi
n
%
Reçete
says
3,45
38,81
2,00
27,06
22
57,89
11
2,86
36,13
1,29
22,21
9
45,00
7
2,34
39,32
1,34
25,42
51
57,30
38
2,95
46,02
1,55
31,64
59
52,68
38
3,25
36,24
1,50
21,07
12
46,15
8
2,79
41,30
1,50
27,35
153
53,68
102
*RBDİS: Reçete Başna Düşen İlaç Says, RBDTM: Reçete Başna Düşen Tedavi Maliyeti, (1 ABD Dolar: 1, 49 TL)
Akut
(A.) (A.)
sistitsistit
tanltanılı
reçetelerde
“Reçete
içeriğindeki
tüm ilaçlara
göre” yaplan
Akut
reçetelerde
“reçete
içeriğindeki
tüm ilaçlara
göre”
değerlendirmelerde, antibiyotiklerin %46,0, analjeziklerin %10,2, enjeksiyon
yapılan
değerlendirmelerde,
antibiyotiklerin
%46,0;
analjeziklerin
%10,2;
enjekpreparatlarnn ise %3,2 orannda reçete edildiği saptand. Antibiyotiklerin en fazla
siyon
preparatlarının
%3,2 oranında
reçete edildiği
saptandı.
yazldğ
kurumun DHise
(%48,3),
en az yazldğ
kurumun
ise ÜH Antibiyotiklerin
(%38,5) olduğu
en
fazla yazıldığı
kurumun
DH (%48,3),
en azyazldğ
yazıldığıkurumun
kurumun
ÜH (%38,5)
saptand.
İlaçlar arasnda
analjeziklerin
en fazla
SOise
(%20,0),
en az
yazldğsaptandı.
kurumun İlaçlar
ise ASM
(%5,3) analjeziklerin
olduğu, enjeksiyon
preparatlarnn
ise en fazla
olduğu
arasında
en fazla
yazıldığı kurumun
SO
ÜH’lerde en
(%7,7)
en az DH’lerde
(%1,1)
yazldğ
saptand.
ve preparatSO’larda
(%20,0),
az yazıldığı
kurumun
ise ASM
(%5,3)
olduğu,ASM’lerde
enjeksiyon
enjeksiyon preparatlarnn yazlmadğ görüldü. RBDİS ortalamasnn 2,79 olduğu ve
larının
ise enenfazla
ÜH’lerde
(%7,7)
en azenDH’lerde
(%1,1)
yazıldığı
bu değerin
yüksek
ASM’lerde
(3,45),
düşük ise
DH’lerde
(2,34)saptandı.
olduğu
ASM’lerde
ve
SO’larda
enjeksiyon
preparatlarının
yazılmadığı
görüldü.
RBDİS
saptand. RBDTM ortalamasnn (41,30 TL) olduğu bu değerin en yüksek ÖH’lerde
ortalamasının
2,79 olduğu
ve bu (36,13
değerinTL)
enolduğu
yükseksaptand.
ASM’lerde
(3,45),
en düşük
(46,02 TL) en düşük
ise SO’larda
“Reçete
içeriğindeki
ilgili
tanya ait
ilaçlara
göre”,
RBDİS RBDTM
ortalamasnn
1,50 olduğu
ve buTL)
değerin
en
ise
DH’lerde
(2,34)
olduğu
saptandı.
ortalamasının
(41,30
olduğu
yüksek
ASM’lerde
(2,00)
en
düşük
ise
SO’larda
(1,29)
olduğu
saptand.
RBDTM
bu değerin en yüksek ÖH’lerde (46,02 TL) en düşük ise SO’larda (36,13 TL)
ortalamasnn 27,35 TL olduğu ve bu değerin en yüksek ÖH’lerde (31,64 TL) en
olduğu
saptandı.
içeriğindeki
ilgili tanıya
ait102
ilaçlara
göre”,
RBDİS
düşük ise
ÜH’lerde“Reçete
(21,07 TL)
olduğu saptand.
İncelenen
reçetedeki
A. sistit
ile
ortalamasının
olduğubu
ve bu
değerin en yüksek
(2,00) en%53,68’ini
düşük ise
ilgili yazlmş1,50
ilaçlar,
reçetelerdeki
tüm ASM’lerde
yazlmş ilaçlarn
SO’larda
(1,29)(Tablo
olduğu39).
saptandı. RBDTM ortalamasının 27,35 TL olduğu ve bu
oluşturmaktadr
değerinA.sistit
en yüksek
ÖH’lerde (31,64 TL) en düşük ise ÜH’lerde (21,07 TL) olduğu
tanl reçetelerin her biri antibiyotik, analjezik, enjeksiyon preparat
saptandı.
İncelenen
reçetedeki
A. sistit ile Buna
ilgili yazılmış
ilaçlar,
bu reçeteleriçerip içermemesine102
göre
de değerlendirildi.
göre, A.sistit
tanl
reçeteler
deki
tüm yazılmış
ilaçların
oluşturmaktadır
(Tablo
39). içeren reçete
içerisinde
antibiyotik
içeren %53,68’ini
reçete saysnn
99 (%97,06),
analjezik
A.sistit tanılı reçetelerin her biri antibiyotik, analjezik, enjeksiyon preparatı içerip içermemesine göre de değerlendirildi. Buna göre, A.sistit tanılı reçete61
ler içerisinde antibiyotik içeren reçete sayısının 99 (%97,06), analjezik içeren reçete sayısının 27 (%26,47) olduğu ve enjeksiyon preparatı içeren reçete sayısının
ise 7 (%6,86) olduğu saptandı.
62
HEKİMLERİN AKILCI REÇETELEME YAKLAŞIMI
Tablo 40: Tip 2 Diabetes mellitus için reçetelere yazlan ilaçlarn terapötik
Tablo 40. Tip 2 Diabetes Mellitus İçin Reçetelere Yazılan İlaçların Terapötik Uyuygunluğunun ve maliyetinin yazldğ kurumlara göre dağlm.
gunluğunun
ve Maliyetinin Yazıldığı Kurumlara Göre Dağılımı
AS uygunluğu (yazlan ilaç says)
Kurumlar
n
31
12
AS+ASD
toplam ilaç
says
43
955,29
1.379,31
%
72,09
27,91
100
40,92
59,08
100,00
n
4
0
4
131,38
0
131,38
%
100,00
0,00
100
100,00
0,00
100,00
n
17
0
17
1.046,92
0,00
1.046,92
%
100,00
0,00
100
100,00
0,00
100,00
n
16
0
16
1.527,63
0
1.527,63
%
100,00
0,00
100
100,00
0,00
100,00
n
11
0
11
3.244,55
0
3.244,55
%
100,00
0,00
100
100,00
0,00
100,00
n
79
12
91
6.905,77
1.379,31
8.285,08
%
86,81
13,19
100
83,35
16,65
100,00
AS*
ASM
SO
DH
ÖH
ÜH
Toplam
AS’ye uygun olan-olmayan ilaçlarn
maliyeti (TL)
ASD*
AS*
ASD*
AS+ASD
toplam maliyeti
2.334,60
* AS: Altn standarda uygun ilaç; ASD: Bu endikasyon için altn standart dşndaki ilaç, (1 ABD Dolar: 1,49 TL)
Tip 2 Diabetes Mellitus (DM) tanl reçetelerin içeriğinin AS’ye uygun olup olmadğ
Tip 2 Diabetes Mellitus (DM) tanılı reçetelerin içeriğinin AS’ye uygun olup
değerlendirildiğinde, AS’ye uygun ilaçlarn %86,81, ASD olarak nitelendirilen ilaçlarn
olmadığı değerlendirildiğinde, AS’ye uygun ilaçların %86,81; ASD olarak niteise %13,19
orannda
reçete edildiği
saptand.
ASM hariç
diğerASM
kurumlarda
bu
lendirilen
ilaçların
ise %13,19
oranında
reçete edildiği
saptandı.
hariç diğer
kurumlarda
bu endikasyon
yazılan
tüm ilaçların
tamamının
ASASM’de
ile uyumlu
endikasyon için
yazlan tüm için
ilaçlarn
tamamnn
AS ile uyumlu
olduğu,
ise,
olduğu,
ASM’de
ise,
bu oranın
%72,09
olduğu sonuçlara
görüldü. Bu
yüksek
sonuçlara
rağbu orann
%72,09
olduğu
görüldü.
Bu yüksek
rağmen
baz
kurumlarda
men bazı kurumlarda yazılmış olan reçete sayısının azlığı ile birinci basamakta
yazlmş olan reçete saysnn azlğ ile birinci basamakta yazlan DM reçetelerinin
yazılan DM reçetelerinin daha önce uzman hekim tarafından tanısı konmuş ve
daha önce uzman
hekim tarafndan
tans konmuş
reçetelenmiş
olan ilaçlarn
reçetelenmiş
olan ilaçların
tekrarını içerebileceği
de ve
bu sonuçları
değerlendirirken
tekrarn
içerebileceği
de, Bu
bu sonuçlar
değerlendirirken
göz önünde maliyetleri
tutulmaldr. ayrı
Bu
göz
önünde
tutulmalıdır.
reçetelerin
AS ve ASD içeriklerinin
ayrı
hesaplandı.
DM’de
hekimlerin
AS’ye
uygun
yazdıkları
ilaç
toplam
maliyereçetelerin AS ve ASD içeriklerinin maliyetleri ayr ayr hesapland. DM’de hekimlerin
tinin
TL (%83,35),
ASD kabul
edilen
ilaçlarınTLtoplam
maliyetinin
ise
AS’ye6.905,77
uygun yazdklar
ilaç toplam
maliyetinin
6.905,77
(%83,35),
ASD kabul
1.379,31 TL (%16,65) olduğu saptandı. Bu değerlendirme neticesinde ASD’ye kıedilen ilaçlarn toplam maliyetinin ise 1.379,31 TL (%16,65) olduğu saptand. Bu
yasla, AS’ye uygun ilaç içeren reçete maliyetinin en iyi durumda olduğu kurumun
değerlendirme
neticesinde
kyasla, AS’ye
ilaç içeren
ASM
hariç (%40,92)
diğerASD’ye
tüm kurumlar
olduğuuygun
saptandı
(Tabloreçete
40). maliyetinin
en iyi durumda olduğu kurumun ASM hariç (%40,92) diğer tüm kurumlar olduğu
saptand (Tablo 40).
63
63
BULGULAR
Tablo 41: Tip 2 Diabetes mellitus’ta, reçete başna düşen ilaç says ve tedavi
Tablo 41. Tip 2 Diabetes Mellitus’ta, Reçete Başına Düşen İlaç Sayısı ve Tedavi
maliyeti Değerlerinin
değerlerinin (reçete
Maliyeti
(Reçete içeriğindeki
İçeriğindeki tüm
Tümilaçlar
İlaçlarve
ve ilgili
İlgili tanya
Tanıya ait
Ait ilaçlar
İlaçlar
açsndan) reçetelerin
kurumlara
göreGöre
genel
dağlm.
Açısından)
Reçetelerinyazldğ
Yazıldığı
Kurumlara
Genel
Dağılımı
Kurumlar
(n= reçetedeki
toplam ilaç
saylar)
n
ASM
(n= 110) %
Enjeksiyon
preparatlar
Reçete İçeriğindeki Tüm
İlaçlara Göre
1
0,9
SO
(n=15 )
n
-
%
-
DH
(n= 58)
n
3
%
5,2
ÖH
(n=51 )
n
2
%
3,9
ÜH
(n= 43)
n
4
%
9,3
Toplam n
(n= 277) %
3,6
10
Reçete İçeriğindeki İlgili Tanya Ait
İlaçlara Göre
RBDTM*
(TL)
RBDİS*
3,44
117,97
1,34
3,75
79,14
3,22
RBDİS*
RBDTM*
(TL)
Tan ile ilgili ilaç
say ve yüzdesi
Reçete
says
n
%
72,96
43
39,09
32
1,00
32,85
4
26,67
4
199,80
0,94
58,16
17
29,31
18
2,83
142,96
0,89
84,87
16
31,37
18
3,58
350,23
0,92
270,38
11
25,58
12
3,30
172,19
1,08
98,63
91
32,85
84
*RBDİS: Reçete Başna Düşen İlaç Says, RBDTM: Reçete Başna Düşen Tedavi Maliyeti, (1 ABD Dolar: 1,49 TL)
TipTip
2 Diabetes
Mellitus
(DM) (DM)
tanl reçetelerde
“Reçete“reçete
içeriğindeki
tüm ilaçlara
2 Diabetes
Mellitus
tanılı reçetelerde
içeriğindeki
tüm
ilaçlara
göre” yapılan
değerlendirmelerde,
preparatlarının
ise %3,6
göre” yaplan
değerlendirmelerde,
enjeksiyonenjeksiyon
preparatlarnn
ise %3,6 orannda
oranında
reçete
edildiği
saptandı.
Enjeksiyon
preparatlarının
en
çok
ÜH’lerde
reçete edildiği saptand. Enjeksiyon preparatlarnn en çok ÜH’lerde (%9,3) en az
(%9,3)
en az ASM’lerde (%0,9) yazıldığı saptandı. SO’larda enjeksiyon preparatASM’lerde (%0,9) yazldğ saptand. SO’larda enjeksiyon preparatlarnn yazlmadğ
larının yazılmadığı görüldü. RBDİS ortalamasının 3,30 olduğu ve bu değerin en
görüldü. RBDİS ortalamasnn 3,30 olduğu ve bu değerin en yüksek SO’larda (3,75),
yüksek
SO’larda (3,75), en düşük ise ÖH’lerde (2,83) olduğu saptandı. RBDTM
en düşük ise 172,19
ÖH’lerde
olduğu
RBDTM
ortalamasnn
172,19 TL)
TL
ortalamasının
TL(2,83)
olduğu
ve busaptand.
değerin en
yüksek
ÜH’lerde (350,23
enolduğu
düşükveise
olduğu
saptandı.
“Reçete
içeriğindeki
ilgili
bu SO’larda
değerin en(79,14
yüksekTL)
ÜH’lerde
(350,23
TL) en
düşük ise
SO’larda (79,14
tanıya
ait ilaçlara
göre”
bu değerlendirme
RBDİS
ortalamasının
TL) olduğu
saptand.
Reçete
içeriğindeki yapıldığında,
ilgili tanya ait
ilaçlara
göre bu
1,08 olduğu ve bu değerin en yüksek ASM’lerde (1,34) en düşük ise ÖH’lerde
değerlendirme yapldğnda, RBDİS ortalamasnn 1,08 olduğu ve bu değerin en
(0,89) olduğu saptandı. RBDTM ortalamasının 98,63 TL olduğu ve bu değerin en
yüksek ASM’lerde (1,34) en düşük ise ÖH’lerde (0,89) olduğu saptand. RBDTM
yüksek
ÜH’lerde (270,38 TL) en düşük ise SO’larda (32,85 TL) olduğu saptandı.
ortalamasnn
98,63 TL olduğu
bu yazılmış
değerin en
yüksek
(270,38
en
İncelenen
84 reçetedeki
DM ileve
ilgili
ilaçlar,
buÜH’lerde
reçetelerdeki
tümTL)
yazılmış
ilaçların
%32,85’ini
(Tabloİncelenen
41).
düşük
ise SO’larda
(32,85oluşturmaktadır
TL) olduğu saptand.
84 reçetedeki DM ile ilgili
yazlmş
ilaçlar,
bu reçetelerdeki
tüm yazlmş
ilaçlarn (dolayısıyla
%32,85’ini oluşturmaktadr
Bir kısım
reçetelerin,
antidiyabetik
ilaç içermediği
RBD ortalama
(Tablo
41).1’in altında) görüldü. Bu reçeteler ayrıntılı olarak incelendiğinde kan
ilaç
sayısı
şekeri ölçüm çubuğu, insülin enjektörü iğne ucu gibi materyallerin reçete edildiği
64
Bir ksm reçetelerin, antidiyabetik ilaç içermediği (dolaysyla RBD ortalama
ilaç says 1’in altnda) görüldü. Bu reçeteler ayrntl olarak incelendiğinde kan şekeri
ölçüm çubuğu, insülin enjektörü iğne ucu gibi materyallerin reçete edildiği veya
DM’ye sekonder gelişen hastalklarn
tedavisi yaplrken
yatan hastalğa
vurguda
HEKİMLERİN
AKILCIaltta
REÇETELEME
YAKLAŞIMI
64
bulunulduğu tespit edildi (örneğin Diyabetik nöropati reçetesinde B vitamini reçete
edilmesi
gibi)sekonder
(Tablo 41).
veya
DM’ye
gelişen hastalıkların tedavisi yapılırken altta yatan hastalığa
vurguda bulunulduğu tespit edildi (örneğin diyabetik nöropati reçetesinde B vitamini reçete edilmesi gibi) (Tablo 41).
Tablo 42: Dispepsi için reçetelere yazlan ilaçlarn terapötik uygunluğunun ve
Tablo 42. Dispepsi İçin Reçetelere Yazılan İlaçların Terapötik Uygunluğunun ve
maliyetinin yazldğ
göre
dağlm.
Maliyetinin
Yazıldığıkurumlara
Kurumlara
Göre
Dağılımı
AS uygunluğu (yazlan ilaç says)
Kurumlar
n
67
50
AS+ASD
toplam ilaç
says
117
2.238,83
612,08
%
57,26
42,74
100
78,53
21,47
100,00
n
21
20
41
620,65
151,3
771,95
%
51,22
48,78
100
80,40
19,60
100,00
n
79
41
120
1.776,63
479,44
2.256,07
%
65,83
34,17
100
78,75
21,25
100,00
n
79
39
118
1.739,89
738,54
2.478,43
%
66,95
33,05
100
70,20
29,80
100,00
n
21
2
23
826,08
262,46
1.088,54
%
91,30
8,70
100
75,89
24,11
100,00
n
267
152
419
7.202,08
2.243,82
9.445,90
%
63,72
36,28
100
76,25
23,75
100,00
AS*
ASM
SO
DH
ÖH
ÜH
Toplam
AS’ye uygun olan-olmayan ilaçlarn
maliyeti (TL)
ASD*
AS*
ASD*
AS+ASD
toplam maliyeti
2.850,91
* AS: Altn standarda uygun ilaç; ASD: Bu endikasyon için altn standart dşndaki ilaç, (1 ABD Dolar: 1,49 TL)
Dispepsi tanl reçetelerin içeriğinin AS’ye uygun olup olmadğ değerlendirildiğinde,
Dispepsi
reçetelerin
içeriğinin
AS’ye uygun
olup olmadığı
değerlendiAS’ye
uygun tanılı
ilaçlarn
%63,72 ASD
olarak nitelendirilen
ilaçlarn
ise %36,28
orannda
reçete edildiği
saptand.
AS’nin en%63,72
fazla yazldğ
kurumun
ÜH (%91,30),
en az
rildiğinde,
AS’ye
uygun ilaçların
ASD olarak
nitelendirilen
ilaçların
ise
yazldğoranında
kurumunreçete
ise SO
olduğu
(%51,22)
görüldü.
Bu reçetelerin
AS ve ASD
%36,28
edildiği
saptandı.
AS’nin
en fazla
yazıldığı kurumun
ÜH
içeriklerinin maliyetleri ayr ayr hesapland. Dispepside hekimlerin AS’ye uygun
(%91,30),
en az yazıldığı kurumun ise SO olduğu (%51,22) görüldü. Bu reçeyazdklar ilaç toplam maliyetinin 7.202,08 TL (%76,25), ASD kabul edilen ilaçlarn
telerin
AS
ve ASD ise
içeriklerinin
maliyetleri
ayrı saptand.
hesaplandı.
hetoplam maliyetinin
2.243,82 TL
(%23,75)ayrı
olduğu
Bu Dispepside
değerlendirme
kimlerin
AS’ye
uygunkyasla,
yazdıkları
ilaçuygun
toplamilaçmaliyetinin
7.202,08
TL (%76,25),
neticesinde
ASD’ye
AS’ye
içeren reçete
maliyetinin
en iyi
durumda
olduğu
(%80,40),
en kötü ise
durumda
olduğu
kurumun ise
ÖH
ASD
kabul
edilenkurumun
ilaçlarınSO
toplam
maliyetinin
2.243,82
TL (%23,75)
olduğu
(%70,20) Bu
olduğu
saptand (Tablo
42).
saptandı.
değerlendirme
neticesinde
ASD’ye kıyasla, AS’ye uygun ilaç içeren
reçete maliyetinin en iyi durumda olduğu kurumun SO (%80,40), en kötü durumda olduğu kurumun ise ÖH (%70,20) olduğu saptandı (Tablo 42).
65
65
BULGULAR
Tablo 43: Dispepsi’de, reçete başna düşen ilaç says ve tedavi maliyeti
Tablo 43. Dispepsi’de, Reçete Başına Düşen İlaç Sayısı ve Tedavi Maliyeti Değerlerinin (Reçete İçeriğindeki Tüm İlaçlar ve İlgili Tanıya Ait İlaçlar Açısından) Reçereçetelerin yazldğ kurumlara göre genel dağlm.
telerin Yazıldığı Kurumlara Göre Genel Dağılımı
değerlerinin (reçete içeriğindeki tüm ilaçlar ve ilgili tanya ait ilaçlar açsndan)
Reçete İçeriğindeki
Tüm İlaçlara Göre
Kurumlar
(n= reçetedeki
toplam ilaç saylar)
RBDİS*
Reçete İçeriğindeki İlgili Tanya Ait
İlaçlara Göre
RBDTM*
(TL)
RBDİS*
RBDTM*
(TL)
Tan ile ilgili ilaç
say ve yüzdesi
Reçete
says
n
%
34,35
117
46,99
83
1,52
28,59
41
47,13
27
58,10
1,58
29,69
120
53,81
76
3,12
69,88
1,74
36,45
118
55,66
68
ÜH
(n=70 )
3,50
203,48
1,15
54,43
23
32,86
20
Toplam
(n= 841)
3,07
76,01
1,53
34,47
419
49,82
274
ASM
(n= 249)
3,00
75,33
1,41
SO
(n= 87)
3,22
49,57
DH
(n= 223)
2,93
ÖH
(n= 212)
*RBDİS: Reçete Başna Düşen İlaç Says, RBDTM: Reçete Başna Düşen Tedavi Maliyeti, (1 ABD Dolar: 1, 49 TL)
Dispepsi
tanl
reçetelerde
yaplan
Dispepsi
tanılı
reçetelerde“Reçete
“reçeteiçeriğindeki
içeriğindekitüm
tüm ilaçlara
ilaçlara göre”
göre” yapılan
değerlendirmelerde, RBDİS
RBDİSortalamasnn
ortalamasının3,07
3,07olduğu
olduğuve
ve bu
bu değerin
değerin en
en yüksek
değerlendirmelerde,
yüksek
ÜH’lerde (3,50) en düşük DH’lerde (2,93) olduğu saptandı. RBDTM ortalamasının 76,01 TL olduğu bu değerin en yüksek ÜH’lerde (203,48 TL) en düşük
76,01
TL (49,57
olduğu TL)
bu değerin
en yüksek“Reçete
ÜH’lerde
(203,48 TL)ilgili
en düşük
SO’larda
olduğu saptandı.
içeriğindeki
tanıya SO’larda
ait ilaç(49,57
TL) olduğu
saptand. Reçete
içeriğindeki
ilgili
tanya ait ilaçlara
göre bu
lara göre”
bu değerlendirme
yapıldığında,
RBDİS
ortalamasının
1,53 olduğu
ve
bu
değerin
en
yüksek
ÖH’lerde
(1,74)
en
düşük
ise
ÜH’lerde
(1,15)
olduğu
sapdeğerlendirme yapldğnda, RBDİS ortalamasnn 1,53 olduğu ve bu değerin en
tandı. RBDTM
34,47ise
TLÜH’lerde
olduğu ve(1,15)
bu değerin
yüksek ÜH’lerde
yüksek
ÖH’lerdeortalamasının
(1,74) en düşük
olduğuensaptand.
RBDTM
(54,43 TL) en düşük ise SO’larda (28,59 TL) olduğu saptandı. İncelenen 274 reortalamasnn 34,47 TL olduğu ve bu değerin en yüksek ÜH’lerde (54,43 TL) en
çetedeki dispepsi ile ilgili yazılmış ilaçlar, bu reçetelerdeki tüm yazılmış ilaçların
düşük
ise SO’larda
(28,59 TL) (Tablo
olduğu 43).
saptand. İncelenen 274 reçetedeki dispepsi ile
%49,82’sini
oluşturmaktadır
ÜH’lerde (3,50) en düşük DH’lerde (2,93) olduğu saptand. RBDTM ortalamasnn
ilgili
yazlmş
ilaçlar,
bu
reçetelerdeki
tüm
yazlmş
ilaçlarn
%49,82’sini
oluşturmaktadr (Tablo 43).
66
66
HEKİMLERİN AKILCI REÇETELEME YAKLAŞIMI
Tablo44.
44:Akut
AkutDiyare
Diyareİçin
içinReçetelere
reçetelereYazılan
yazlanİlaçların
ilaçlarn Terapötik
terapötik uygunluğunun
Tablo
Uygunluğununve
ve
Maliyetinin
Yazıldığıkurumlara
Kurumlara
Göre
Dağılımı
maliyetinin yazldğ
göre
dağlm.
AS uygunluğu (yazlan ilaç says)
Kurumlar
n
2
21
AS+ASD
toplam ilaç
says
23
31,98
163,82
195,80
%
8,70
91,30
100
16,33
83,67
100,00
n
1
4
5
35,03
27,78
62,81
%
20,00
80,00
100
55,77
44,23
100,00
146,63
AS*
ASM
SO
DH
ÖH
ÜH
Toplam
AS’ye uygun olan-olmayan ilaçlarn
maliyeti (TL)
ASD*
AS*
ASD*
AS+ASD
toplam maliyeti
n
9
12
21
74,61
72,02
%
42,86
57,14
100
50,88
49,12
100,00
n
4
17
21
32,14
103,26
135,40
%
19,05
80,95
100
23,74
76,26
100,00
n
-
-
-
-
-
-
%
-
-
-
-
-
-
n
16
54
70
173,76
366,88
540,64
%
22,86
77,14
100
32,14
67,86
100,00
* AS: Altn standarda uygun ilaç; ASD: Bu endikasyon için altn standart dşndaki ilaç, (1 ABD Dolar: 1,49 TL)
Akut
(A.)
diyare
tanl
reçetelerin
içeriğinin
AS’ye
uygun
olup
olmadğ
Akut (A.) diyare tanılı reçetelerin içeriğinin AS’ye uygun olup olmadığı
değerlendirildiğinde, AS’ye
uygun
ilaçlarn
%22,86,
ASD olarak
ilaçlarn
değerlendirildiğinde,
AS’ye
uygun
ilaçların
%22,86,
ASD nitelendirilen
olarak nitelendirilen
ise
%
77,14
orannda
reçete
edildiği
saptand.
AS’nin
en
fazla
yazldğ
kurumun
DH
ilaçların ise % 77,14 oranında reçete edildiği saptandı. AS’nin en fazla yazıldığı
kurumun
enkurumun
az yazıldığı
ise ASM
olduğu
(%8,70)
görül(%42,86) DH
en (%42,86)
az yazldğ
ise kurumun
ASM olduğu
(%8,70)
görüldü.
ÜH’lere
ait
dü.
ÜH’lere ise
ait bu
reçetelerde
ise bu
endikasyona
rastlanmadı.
AS ve
reçetelerde
endikasyona
rastlanmad.
Bu reçetelerin
ASBu
ve reçetelerin
ASD içeriklerinin
ASD içeriklerinin maliyetleri ayrı ayrı hesaplandı. A. diyarede, hekimlerin AS’ye
maliyetleri ayr ayr hesapland. A. diyarede, hekimlerin AS’ye uygun yazdklar ilaç
uygun yazdıkları ilaç toplam maliyetinin 173,76 TL (%32,14), ASD kabul edilen
toplam maliyetinin
173,76 TL (%32,14),
edilenolduğu
ilaçlarn
toplam maliyetinin
ilaçların
toplam maliyetinin
ise 366,88ASD
TL kabul
(%67,86)
saptandı.
Bu değerise
366,88
TL
(%67,86)
olduğu
saptand.
Bu
değerlendirme
neticesinde
ASD’ye
lendirme neticesinde ASD’ye kıyasla, AS’ye uygun ilaç içeren reçete maliyetinin
en
iyi durumda
olduğuilaç
kurumun
SO (%55,77),
en en
kötü
kurumun
kyasla,
AS’ye uygun
içeren reçete
maliyetinin
iyi durumda
durumda olduğu
olduğu kurumun
ise
ASM
(%16,33)
olduğu
saptandı
(Tablo
44).
SO (%55,77), en kötü durumda olduğu kurumun ise ASM (%16,33) olduğu saptand
(Tablo 44).
67
67
BULGULAR
Tablo
45. Akut Diyare’de, Reçete Başına Düşen İlaç Sayısı ve Tedavi Maliyeti DeTablo 45: Akut Diyare’de, reçete başna düşen ilaç says ve tedavi maliyeti
ğerlerinin
(Reçete
İçeriğindeki
Açısından)
değerlerinin
(reçete
içeriğindekiTüm
tüm İlaçlar
ilaçlar ve
veİlgili
ilgili Tanıya
tanya Ait
ait İlaçlar
ilaçlar açsndan)
reçetelerin yazldğ
göre
genel
dağlm.
Reçetelerin
Yazıldığıkurumlara
Kurumlara
Göre
Genel
Dağılımı
Analjezikler
Enjeksiyon
preparatlar
Reçete İçeriğindeki Tüm İlaçlara
Göre
Antibiyotikler
Kurumlar
(n=
reçetedeki
toplam ilaç
saylar)
5
6
-
ASM
(n= 42)
n
SO
(n=12 )
n
DH
(n=34 )
n
ÖH
(n= 39)
n
2
3
3
%
5,1
7,7
7,7
ÜH
(n= -)
n
-
-
-
%
-
-
-
% 11,9 14,3
2
3
% 16,7 25,0
7
4
1
% 20,6 11,8 2,9
16
4
Toplam n 16
(n= 127) % 12,6 12,6 3,1
Reçete İçeriğindeki İlgili Tanya Ait
İlaçlara Göre
Tan ile ilgili
ilaç say ve
yüzdesi
RBDTM*
RBDİS*
(TL)
n
%
Reçete
says
RBDİS*
RBDTM*
(TL)
3,50
39,73
1,92
16,32
23
54,76
12
3,00
23,84
1,25
15,70
5
41,67
4
3,40
22,49
2,10
14,66
21
61,76
10
3,25
20,15
1,75
11,28
21
53,85
12
-
-
-
-
0
0,00
0
3,34
27,34
1,84
14,23
70
55,12
38
*RBDİS: Reçete Başna Düşen İlaç Says, RBDTM: Reçete Başna Düşen Tedavi Maliyeti, (1 ABD Dolar: 1, 49 TL)
Akut
diyare
tanılı reçetelerde
“reçete
içeriğindeki
tüm ilaçlara
göre”
Akut
(A.) (A.)
diyare
tanl reçetelerde
“Reçete
içeriğindeki
tüm ilaçlara
göre” yaplan
yapılan
değerlendirmelerde,
antibiyotiklerin
analjeziklerin
%12,6;
enjeksideğerlendirmelerde,
antibiyotiklerin
%12,6,%12,6;
analjeziklerin
%12,6,
enjeksiyon
preparatlarnn
ise %3,1
orannda
reçete
edildiği
saptand.
ÜH’lerde
A. Diyare
tanl
yon
preparatlarının
ise %3,1
oranında
reçete
edildiği
saptandı.
ÜH’lerde
A. Diyare
reçeteye
hiç rastlanmamştr.
Antibiyotiklerin
en fazla en
yazldğ
kurumun kurumun
DH (%20,6),
tanılı
reçeteye
hiç rastlanmamıştır.
Antibiyotiklerin
fazla yazıldığı
DH
en az yazldğ kurumun ÖH (%5,1) olduğu saptand. İlaçlar arasnda analjeziklerin
(%20,6),
en
az
yazıldığı
kurumun
ÖH
(%5,1)
olduğu
saptandı.
İlaçlar
arasında
en fazla yazldğ kurumun SO (%25,0) en az yazldğ kurumun ÖH (%7,7) olduğu
analjeziklerin
en fazla preparatlarnn
yazıldığı kurumun
SO (%25,0)
az yazıldığı
kurumun
ÖH
saptand. Enjeksiyon
sadece
ÖH’lerde en
(%7,7)
ve DH’lerde
(%2,9)
(%7,7)
olduğu
saptandı.
Enjeksiyon
preparatlarının
sadece
ÖH’lerde
(%7,7)
ve
yazldğ, ÜH, ASM ve SO’larda yazlmadğ saptand. RBDİS ortalamasnn 3,34
olduğu ve (%2,9)
bu değerin
en yüksek
(3,50), enyazılmadığı
düşük SO’larda
(3,00) RBDİS
olduğu
DH’lerde
yazıldığı,
ÜH,ASM’lerde
ASM ve SO’larda
saptandı.
saptand. RBDTM
TL olduğu
bu değerin
en yüksek
ortalamasının
3,34ortalamasnn
olduğu ve bu27,34
değerin
en yüksek
ASM’lerde
(3,50),ASM’lerde
en düşük
(39,73 TL) en düşük ÖH’lerde (20,15 TL) olduğu saptand. Reçete içeriğindeki ilgili
SO’larda
(3,00)
olduğu
saptandı.
RBDTM
ortalamasının
27,34
TL
olduğu
detanya ait ilaçlara göre bu değerlendirme yapldğnda, RBDİS ortalamasnnbu1,84
ğerin
en
yüksek
ASM’lerde
(39,73
TL)
en
düşük
ÖH’lerde
(20,15
TL)
olduğu
olduğu ve bu değerin en yüksek DH’lerde (2,10) en düşük ise SO’larda (1,25) olduğu
saptand. “Reçete
RBDTM ortalamasnn
olduğu
bu değerin
en yüksek
ASM’lerde
saptandı.
içeriğindeki 14,23
ilgili TL
tanıya
aitve
ilaçlara
göre”
bu değerlendirme
(16,32 TL) en
düşükortalamasının
ise ÖH’lerde1,84
(11,28
TL)veolduğu
saptand.
İncelenen
38
yapıldığında,
RBDİS
olduğu
bu değerin
en yüksek
DH’lerde
reçetedeki A. diyare ile ilgili yazlmş ilaçlar, bu reçetelerdeki tüm yazlmş ilaçlarn
(2,10)
en düşük ise SO’larda (1,25) olduğu saptandı. RBDTM ortalamasının 14,23
%55,12’sini oluşturmaktadr (Tablo 45).
TL olduğu ve bu değerin en yüksek ASM’lerde (16,32 TL) en düşük ise ÖH’lerde
tanl
reçetelerin
her 38
birireçetedeki
antibiyotik,
analjezik,
enjeksiyon
(11,28 A.diyare
TL) olduğu
saptandı.
İncelenen
A. diyare
ile ilgili
yazılmış
preparat içerip içermemesine göre de değerlendirildi. Buna göre, A.diyare tanl
ilaçlar, bu reçetelerdeki tüm yazılmış ilaçların %55,12’sini oluşturmaktadır (Tablo
reçeteler içerisinde antibiyotik içeren reçete saysnn 14 (%36,84), analjezik içeren
45).
reçete saysnn 16 (%42,11) olduğu ve enjeksiyon preparat içeren reçete saysnn
ise 3 (%7,89) olduğu saptand.
A.diyare tanılı reçetelerin her biri antibiyotik, analjezik, enjeksiyon preparatı içerip içermemesine göre de değerlendirildi. Buna göre, A.diyare tanılı re68
çeteler içerisinde antibiyotik içeren reçete sayısının 14 (%36,84), analjezik içeren
reçete sayısının 16 (%42,11) olduğu ve enjeksiyon preparatı içeren reçete sayısının ise 3 (%7,89) olduğu saptandı.
5
Sonuçlar ve Öneriler
AİK ilkeleri çerçevesinde ilaçla tedavi sürecine bakıldığında, genel olarak basamaklı yaklaşım ilkelerinin geçerli olduğu görülecektir. Öncelikli olarak hastanın probleminin dikkatlice tanımlanması (tanı) gerekir. Bunu, tedavi amaçlarının
belirlenmesi ve değişik tedavi seçenekleri arasından etkinliği kanıtlanmış ve
güvenilir olan tedavinin seçilmesi izler. Sonrasında, uygun reçetenin yazılıp tedaviye yönelik hastaya açık bilgiler ve talimatların verilip tedaviye başlanması
gelir. Tedavinin sonuçlarının izlenmesi ve tedavinin başarılı olup olmadığına karar
verilmesi ile de süreç tamamlanır. Son aşamada akut endikasyonlarda problem
çözümlenmiş ise tedavi sonlandırılabilir, kronik endikasyonlarda ise tedaviye devam edilir; eğer problem çözümlenmemişse bütün basamakların yeniden gözden
geçirilmesi gerekir. İlaç tedavisi gerektiren durumlar için AİK sürecinin başarıyla sürdürülebilmesinde ilacın seçim aşaması hayati önem taşır (9,34-36,41-46).
Hekimlerin ilaç tedavisi sürecindeki AİK performanslarının değerlendirilmesinde
reçete içeriğinin incelenmesi oldukça önemli ipuçları sunabilir. Bu tür araştırmalarda çoğu kez, hekimlerin doğru tanıyı koydukları varsayımı üzerinden hareket
edilerek reçeteleme performansları incelenir (2,3,7-12,35). Bu rapora konu olan
verilerin yorumlanmasında da bu yaklaşım benimsenmiş olup reçetelerdeki tanıların, reçeteyi yazan hekimler tarafından doğru şekilde koyulduğu varsayımından
hareket edilmiştir.
Ülkemizde ilaç kullanımını araştıran ve sonuçları literatüre yansıtılmış olan
sınırlı sayıda araştırma mevcuttur. Üstelik bu araştırmalardan çok azının AİK konusunda hekimlerin performanslarına değindiği görülmektedir (12-23,32,38,46-
70
HEKİMLERİN AKILCI REÇETELEME YAKLAŞIMI
49). Bu araştırmada, Türkiye genelinde 10 farklı ildeki 5 ayrı sağlık kurumunda
çalışan toplam 955 hekimin, 3201 hastaya yazmış olduğu reçetenin incelenmiş
olması (Tablo 3), “ilaç kullanımı” (drug utilization) konusunda ülkemiz özelinde
bu ölçekte yapılmış ilk kapsamlı araştırma olması bakımından özel değer taşımaktadır. Uluslararası literatür bilgileri dikkatle incelendiğinde de bu ölçekte oldukça
sınırlı araştırmanın yapılmış olduğu görülmektedir. Bu çalışmaların en önemlilerinden biri, Batı Çin’de yapılmış olan reçete değerlendirme çalışmasıdır. Ancak bu
çalışmada endikasyonlara yönelik AS incelenmemiştir (29). Dolayısıyla bu rapora
konu olan araştırmanın, hekimlerin kurumsal düzeydeki reçeteleme performanslarını ortaya koyarak, bu konuda sağlık otoritesine sunacağı katkıların yanı sıra, bu
alanda literatüre de önemli katkılar sağlayacağı öngörülmektedir.
Araştırmada toplanan 3201 reçetenin, bunları yazan hekimlerin performanslarını gerçekçi bir şekilde yansıtabilmesi adına, temsil gücünün fazla olmasına özen
gösterildi. Bu amaçla, aynı hekimin çok sayıdaki reçetesinin alınmamasına dikkat
edildi (Hekim başına düşen reçete sayısı= 3,35), (Tablo 3 ve Tablo 4).
Toplam 3201 reçetede 9057 kalem ilacın (623 farklı jenerikte) yazıldığı saptandı (Tablo 3). Bu çeşitlilik, reçetelerin birçok farklı uzmanlık alanında hizmet
sunan hekimler tarafından yazılmasından kaynaklanmaktadır (Tablo 6).Bu çalışmada reçetelerin yaklaşık üçte birinin (%31,2) aile hekimleri tarafından yazıldığı
göz önüne alındığında, bilhassa bu hekimlerin AİK ilkeleri gereği tüm detaylarını iyi bilmeleri gereken çok fazla sayıda jenerik ürünün bulunduğu gerçeği göze
çarpmaktadır. Pratikte bu kadar çeşitlilikte ilaca ait bilgiyi gereği gibi bilmek pek
mümkün olmadığından, bu çeşitliliğin AOİK sorununu körüklediği düşünülebilir.
Bu tespit, daha az sayıda ilacı iyi bilerek hizmet sunma anlayışını da içeren temel ilaç listeleri oluşturmanın önemine işaret etmektedir (1-7,40,50). Dolayısıyla,
AİK’in yaygınlaştırılabilmesinde önemli bir gereklilik olan güncel temel ilaç listelerinin bir an önce oluşturulup kullanılmasına duyulan ihtiyaç, bu çalışma ile bir
kez daha ortaya konmuştur.
Kağıda yazılı reçetelerin özveri ile kopyalarının toplanması, bilgisayara aktarımı ve analiz edilmesi işlemleri, bu tür araştırmaların zorlu iş yüküne neden olduğu
ve rutin uygulamada süreklilik arz edemeyebileceği endişesini uyandırabilir. Bugün için aile hekimliği bilgi sistemi aracılığı ile kullanılmaya başlanan elektronik
reçeteleme (e-reçete) uygulaması ve yakın gelecekte elektronik ortamda reçetelerin birçok kurumda daha fazla yazılacak olması düşünüldüğünde, bugün ciddi
iş gücü harcanarak elde edilen bu verilerin daha hızlı ve daha kolay oluşturulma
şansı olacaktır. Dolayısıyla mevcut veriler, bizlere reçete denetleme sistemlerinin
nasıl olması gerektiğine ışık tutacak çok özel bilgiler sunmaktadır.
Bu çalışmanın fazla sayıda olan verisinin daha sistematik yorumunu kolaylaştırmak için veriler “genel tespitler, kurumlar, reçetelerdeki ilaçların grupları,
ilaçların kullanımında sıklık sıralamaları ve reçeteleme kriterlerinin ayrıntıları”
başlıkları altında yorumlanmaya çalışıldı.
SONUÇLAR VE ÖNERİLER
71
RBDİS tanıya, yaş grubuna, bölgeye vb. başka birçok unsura dayalı olarak
değişkenlik gösterebilmektedir. Türkiye’de önceki yıllarda yapılmış bazı araştırma sonuçlarında da bütün bu nedenlere bağlı olarak RBDİS’nin değişkenlik
gösterebildiği görülmektedir. Bu değerin örneğin 1999-2000 yıllarında İstanbul
Ümraniye’de yapılmış bir araştırmada 3,45 olduğu; Ankara’da 2000 ve 2004 yıllarında yapılmış iki farklı araştırmada sırasıyla 3,0 ve 3,15 olduğu; yaşlılarda 19982005 yılları arasında yapılmış Türkiye verilerini derleyen bir metaanaliz çalışmasında ilaç kullanımı ortalamasının 3,25 olduğu; İzmir’de 2003 yılında yapılmış
bir SO araştırmasında ise RBDİS’nin 2,9 olduğu bildirilmiştir (15,49,51,48,23).
Sırbistan’da 1998-1999 yılları arasında yapılan bir çalışmada ise bu değerin 1 ile
2,8 arasında değiştiği bildirilmiştir (52). Bu değerin Türkiye’de yapılmış bahsedilen araştırmalardaki değerlerden daha düşük olduğu görülmektedir, elimizde gelişmiş ülkelere ait çok fazla veri olmadığından genel bir sonuca varmak mümkün
olmasa da Türkiye’de reçetelere daha çok sayıda ilaç yazıldığı düşünülmektedir.
Geçtiğimiz yıllarda Türkiye’de araştırmalarla tespit edilmiş olan yüksek RBDİS
değerinin bu son araştırmada gerilediği görülmektedir. Bu araştırmada RBDİS değerinin tüm kurumları kapsayacak şekilde; 2,83 (bu değer yüksekten düşüğe doğru kurumlara göre sıralandığında SO=3,03; ASM=2,94; ÖH=2,79; ÜH=2,77 ve
DH=2,75) olduğu görülmüştür (Tablo 23). Ankara’da 2004 yılında yapılmış çalışmada RBDİS’nin birinci basamak sağlık merkezlerinde 3,45; özel sağlık kurumlarında 3,29 ve ÜH’lerde 2,65 olduğu bildirilmiştir (51). Bu literatür bilgisine göre,
rapora konu araştırmada 2009 yılı verilerinden elde edilen RBDİS’nin, bundan 5
yıl önce Ankara’da yapılmış araştırmadaki RBDİS’den daha düşük olduğu yargısında bulunabilir. Bu kıyaslamada ortaya çıkan diğer önemli bir husus da kurumlar
arasındaki sıralamanın yıllar içerisinde pek değişiklik göstermemiş olduğudur.
RBDİS üçüncü basamakta yazılan reçeteler açısından karşılaştırmaya tabi
tutulduğunda, üçüncü basamakta yapılmış iki çalışmada RBDİS’nin, Güneybatı
Nijerya’da 2004-2005 yılları arasında yapılmış olan çalışmada 3,2; Batı Bengal’de
2001-2002 yıllarında yapılmış olan çalışmada 2,98 olduğu; Yemen’de 2002-2003
yıllarında yapılmış olanda ise 2,8 olduğu bildirilmiştir (53,54,55). Aynı değerin,
Batı Nepal’de 2008 yılında, Çin’de 2006-2009 yılları arasında eğitim hastanelerinde yapılmış iki farklı araştırmada daha düşük sayıda (sırasıyla 2,5 ve 2,04
ilaç) olduğu rapor edilmiştir (56,57). Üçüncü basamakta genel bir kıyaslamaya
tabi tutulduğunda, Türkiye’de inceleme yapılan illerdeki RBDİS değerinin, Nijerya ve Bengal’den bildirilen çalışmalardaki değerin altında olduğu, Batı Nepal ve
Çin’dekinin ise üzerinde seyrettiği görülmektedir.
Birinci basamakta Andorra’da 2, Sudan’da 2,3 ve Laos’da 2,5; Batı Çin’de ise
2,36 olarak bildirilen RBDİS’nin, bizim değerlendirmemizdeki birinci basamakta yapılmış olan reçete değerlendirme karşılaştırmasında elde ettiğimiz sayıdan
(ASM=2,94 ve SO=3,03) daha düşük olduğu (58-60,29) (Tablo 23), Özbekistan’da
birinci basamakta yapılmış bir çalışmadakiyle (2,9 ilaç) benzerlik gösterdiği söylenebilir (61). Dolayısıyla, literatürde geçen diğer ülke çalışmalarına kıyasla bizim ülkemizdeki birinci basamakta çalışan hekimlerin polifarmasiye daha yatkın
72
HEKİMLERİN AKILCI REÇETELEME YAKLAŞIMI
olabilecekleri söylenebilir. Çoğu hastalık için bir veya iki ilacın AS kabul edildiği
düşünüldüğünde, gelecekte AİK’in yaygınlaştırılmasına yönelik faaliyetlerle bu
rakamların daha da aşağılara çekilmesinin hedeflenmesi gerekir.
Hindistan’da 2003 yılında yapışmış bir araştırmaya göre devlet kurumlarında
RBDİS’nin 2,4; özel sağlık kurumlarında ise 2,9 olduğu bildirilmiştir (62). Bu
araştırmada kamu için söz konusu değerin kurumlar arasında oldukça çeşitlilik
gösterdiği (SO=3,03; ASM=2,94; ÜH=2,77 ve DH=2,75), ÖH’lerde ise 2,79 olduğu saptanmıştır (Tablo 23). Buna göre bizdeki kamu kurumlarında çalışan hekimlerin Hindistan’dakilere kıyasla reçetelere daha fazla sayıda ilaç yazdıkları,
özel kurumlarda ise bunun tersi olduğu söylenebilir. Ülkelerde sağlık sigortasının
varlığı, ilaçların geri ödeme sistemindeki yeri, cepten yapılan ödemeler, reçetelerdeki ilaç sayısının mevzuatlarla sınırlanabilmesi, sosyo-ekonomik gelişmişlik
vb. gibi çeşitli faktörler reçetelerdeki ilaç sayısını etkilediğinden, sadece belirtilen
rakamlara bakarak kıyas yapmanın ve karar vermenin mümkün olamayacağı da
aşikârdır.
Ayrıntısı incelenen 10 endikasyon arasında RBDİS’nin en fazla olduğu endikasyonun A. Sinüzit (3,43), en az olduğu endikasyonun ise anksiyete (2,72) olması, bu araştırmanın ilgi çekici bulgularından birisi olarak yorumlanabilir (Tablo
35 ve 27). A.Sinüzit için önerilen AS tedavide antibiyotik ve analjezikten oluşan
iki ilacın varlığına ve anksiyete de ise tek ilacın AS olarak varlığına rağmen, yukarıda belirtilen yüksek sayılara ulaşılmıştır (63-65). Bu durum, bu araştırmada
RBDİS’nın sadece A. sinüzit için değil, en az sayıda ilacı içeren de dâhil diğer tüm
endikasyonlar özelinde de yüksek seyrettiğini ortaya koymaktadır (Tablo 27-45).
Bunun yanı sıra, bu sayısal değer bakımından inceleme yapılan kurumlar arasında
da önemli farklılıkların bulunması, gelecekte yapılacak AİK faaliyetlerinde bu kurumsal farklılıkların mutlaka dikkate alınması gerektiğine işaret etmektedir.
Hekimlerin AİK performanslarının değerlendirmesinde önemli olan diğer bir
parametre de yazmış oldukları ilaçların maliyetidir (1,3,5,9,35). Reçetede yazılmış
ilaçların maliyetleri RBDTM üzerinden değerlendirildi. Son yıllarda Türkiye’de
düşük seyirli enflasyon oranları, SB’nin ilaç fiyatlandırma politikasında yaptığı
değişiklik neticesinde ilaç birim maliyetindeki indirimler vb. de dikkate alındığında ve eski yıllara ait verilerde elde edilen RBDTM değerleriyle kıyaslandığında, bugün bu araştırmadan elde edilen değerlerin yüksek olduğu yorumu ortaya çıkmaktadır. RBDTM ortalamasının 76,84 TL olduğu ve bu çalışmadaki tüm
reçetelerin toplam maliyetinin ise 245.970,73 TL olduğu gerçeğinden hareketle,
sağlık sistemi içerisinde bu maliyetin aşağılara düşürülmesine yönelik olarak geri
ödeme kurumları, SGK ve SB iş birliği başta olmak üzere, sorumluluğu bulunan
tüm kurumlara ve kişilere önemli görevler düşmektedir (Tablo 4 ve Tablo 23).
1999-2000 yıllarında İstanbul’da yapılmış bir araştırmada RBDTM değerinin izlem dönemlerinde değişmekle birlikte 27 ile 32 ABD Doları arasında seyrettiği
bildirilmiştir (Güncel kur hesaplamasıyla (Dolar x1,49) bu değerin 40,2 ile 47,7
TL olduğu söylenebilir) (15). Yine 2000 yılında Ankara’daki SO’larda yapılan
SONUÇLAR VE ÖNERİLER
73
bir başka çalışmada RBDTM’nin 22,3 ABD Doları (güncel kur hesaplamasıyla
31,22 TL) olduğu bulunmuştur (49). Bu araştırmada RBDTM’nin SO’larda 41,65
TL, ASM’lerde ise 61,36 TL olduğu (Tablo 23) ve elde edilen bu değerlerin hem
İstanbul’da hem de Ankara’da yapılmış çalışmalarda elde edilen maliyet değerinin çok üzerinde olduğu dikkat çekicidir. Çin’de 2006-2009 yılları arasında
üçüncü basamak sağlık hizmeti veren bir eğitim hastanesinde yazılmış reçetelerin
değerlendirildiği bir çalışmada RBDTM’nin 18,24 ABD Doları (güncel kur hesaplamasıyla 25,55 TL) olduğu bulunmuştur (57). Bu araştırmada RBDTM’nin
ÜH’lerde 247,49 TL olduğu ve bu değerin Çin’de yapılan çalışmadaki değerin
çok üzerinde olduğu görülmüştür. Üstelik son yıllarda sağlık giderleri içerisinde
ilaca ödenen miktarın giderek artış kaydediyor olması, bu tespitin önemini daha da
artırmaktadır (38,39). Bu araştırmanın yapıldığı 2009 yılını ilgilendiren Türkiye
Sağlık Kurumu SGK Sağlık Harcamaları Raporunda 2009 yılı ilk 6 ayında toplam
17.653.970.000 TL sağlık harcaması yapılmış olup bunun 7.588.436.000 TL’sinin
ilaç için harcandığı ve 2009 yılı ilk altı ayında ilaç harcamalarının 2008 yılının
ilk 6 ayına göre nominal olarak %19,76 artış ve reel olarak %9,79 artış kaydettiği
bildirilmiştir (66). Bu araştırmada elde edilen yüksek reçete maliyeti değerleri,
ulusal sağlık harcamalarında bahsi geçen ilaç harcamaları yüksekliği verilerini
destekler niteliktedir. Araştırmanın önemli sonuçlarından biri, reçetelerin yüksek
maliyet unsuru olduğunun ortaya konmasıdır; daha da ilginç olan, endikasyonlar ve kurumlar bazında bunun oldukça çeşitlilik arz ettiğinin gösterilmesidir. İlk
bakışta farklı endikasyonlarda tedavi maliyetinin çeşitlilik göstermesinin normal
olduğu söylenebilse de aynı endikasyonda kurumlar arasındaki bu çeşitlilik, konunun üzerine daha fazla gidilmesinin gerekliliğini ortaya koymaktadır (Tablo 23
ve Tablo 25). RBDTM bakımından en yüksek değerin saptandığı endikasyonun
DM, yazan kurumun ise üniversite (350 TL) olduğu dikkat çekicidir (Tablo 41).
Almanya’da 1994-2004 yılları arasında yapılmış birinci basamakta tedavi edilen
diyabet hastalarının reçete maliyetini inceleyen bir çalışmada, 10 yılda diyabetik
hastalarda reçete maliyetinin %60 oranında arttığı bildirilmiştir (67). Uluslararası Diyabet Federasyonu’nun 2009 Diyabet Atlas’ında sunulan ekonomik tahminlerine göre 2010 yılı için ülkemizdeki toplam sağlık harcamalarının %11’inin
DM’ye ayrılacağından ve bunun önemli bir bölümünün tedavi gideri olacağından
söz edilmektedir (68). Dolayısıyla, Dünya’da ve Türkiye’de sağlık harcamalarında bu denli önem taşıyan DM tedavisi maliyetinin bu araştırmada da saptanan en
yüksek RBDTM olması son derece önemli bir tespittir. DM tedavisine yönelik
AİK faaliyetleri planlanırken bu tespitten mutlaka yararlanılmalıdır. Sadece DM
endikasyonunda değil, diğer farklı endikasyonlar için de maliyetlerde ciddi farklılıkların tespit edilmiş olması, bilhassa geri ödeme kurumlarının ve kurumların ilaç
kullanımı eğitimleriyle uğraşanlarının üzerinde titizlikle durması gereken noktadır
(Tablo 3 ve 4, Tablolar 23-45).
Son yıllarda toplam sağlık harcaması içinde kamu sağlık harcaması payının
oranının giderek artış kaydettiği görülmektedir (69). İlaç harcamasının buna etkisi göz önüne alındığında, AİK’in yaygınlaştırılması ile ilgili yürütülecek faa-
74
HEKİMLERİN AKILCI REÇETELEME YAKLAŞIMI
liyetlerin, başta kamu olmak üzere, kamu sektörü ve özel sektör harcamalarının
azaltılmasına önemli ölçüde katkı sunabileceği öngörülebilir. İstanbul’da birinci
basamak sağlık kurumlarında uygulanan kısa süreli AİK eğitimi sonrası hekimlerin rasyonel reçete yazma performanslarında ciddi ölçüde iyileşmeler kaydedildiği ve bu iyileşmelerin reçetelerin maliyetlerine de yansıdığı bildirilmiştir (15).
Yemen’de yapılmış bir araştırmada AİK eğitimi alan ve almayan öğrencilerin AİK
performansları arasında bu eğitimi almış olanlar lehine önemli farklılıkların olduğu bildirilmiştir (70). Bir başka araştırmada ise AİK eğitimi veren ve vermeyen
İstanbul’daki iki tıp fakültesindeki intern öğrencilerin ve bu eğitimi almamış olan
pratisyen hekimlerin simüle hastaların tedavisini düzenleme performansları değerlendirilmiştir. Buna göre AİK eğitimi almış öğrencilerin bu eğitimi almamış
öğrenci ve hekimlerden AİK performansları bakımından daha başarılı oldukları
ve bu başarılarının simüle hastalara yazmış oldukları reçetelerin maliyetlerine de
yansıdığı bildirilmiştir (46). Bütün bu araştırmaların da desteklediği üzere AİK’in
yaygınlaştırılmasına yönelik girişimler, hekimlerin ve hekim adaylarının genel
AİK beceri ve tutumlarını iyileştirmenin yanında, ilaç harcamalarının gereği gibi
azaltılmasına da katkı sağlayabilmektedir. Dolayısıyla bu araştırmada elde edilen
reçetelerin yüksek maliyet sorunlarının AİK’in yaygınlaştırılma faaliyetleri ile iyileştirilebileceği öngörülebilir.
Öte yandan RBDİS’nın en yüksek olduğu endikasyonun A. Sinüzit olmasına
karşın, RBDTM açısından en yüksek değerin DM endikasyonunda tespit edilmiş
olması (DM’de RBDTM= 172,19 TL, buna karşın A. Sinüzitte RBDTM= 54,08
TL) şaşırtıcı olmamalı; aksine, bu durum “RBDİS’nin tedavi maliyetini doğru değerlendirme aracı olarak görülmemesinin gerektiğini bir kez daha ortaya koymaktadır (Tablo 41 ve Tablo 35).
Yöntemde de belirtilmiş olduğu üzere bu çalışmada incelenen tüm kurumlardaki reçeteleme performansının tespitini kolaylaştırmak için, her bir kurumdan
eşit sayılarda (genel olarak 100 civarında) reçetenin toplanmasına özen gösterildi.
Tablo 7’de ayrıntısı görüleceği üzere bazı illerde (Niğde ve Nevşehir) veri toplama aşamasında, henüz ASM’lerin mevcut olmaması nedeniyle bunlar yerine
SO verileri kullanıldı. Öte yandan Denizli ve Eskişehir illerinde de ÜH varlığı
imkânından yararlanılarak, ÜH’lerdeki durumun da tespitine çalışıldı. Bu merkezlere ait verilerin diğerlerinden daha az olması, araştırmada bir metodolojik eksiklik olarak algılanmamalıdır. Bu durum, verilerin sadece bu 4 ayrı yere ait olmasından kaynaklanmaktadır. Nitekim, bu araştırmada elde edilen endikasyona yönelik
AS incelemelerini kapsayan reçete analizi sonuçlarında; AS ve ASD ilaç reçete
etme alışkanlıklarının en belirgin olduğu kurumların sırasıyla ÜH ve SO olması,
bu merkezlerin araştırmaya dâhil edilmesinin önemini ortaya koymaktadır (Tablo
24). Öte yandan DM ve HT gibi hastalık tanılarının daha çok devlet hastanelerinde
ve üniversitelerde çalışan uzman hekimler tarafından konularak tedavilerinin düzenlendiği aşikârdır. SO ve ASM’lerde söz konusu hastalık tanılarında, daha çok
uzman hekimler tarafından yazılan reçetelerin ve ilaç raporlarının tekrar reçete
edildiği düşünüldüğünde, ilaçların sadece hangi kurumda yazıldığına bakarak mü-
SONUÇLAR VE ÖNERİLER
75
dahale geliştirmek sağlıklı olmayacağından, bu durumun nedenlerinin ve sistemin
mutlaka daha detaylı bir şekilde incelenmesi gerekmektedir.
Genel reçete değerlendirmesinde 3201 reçete incelenirken, bunlar arasından
seçilen bu 10 endikasyon üzerinden hekimlerin endikasyona yönelik ilaç seçiminin rasyonelliği araştırıldı. Bu 10 endikasyonu içeren reçetelerin, toplanan tüm
reçetelerin yaklaşık yarısını oluşturmuş olması, araştırmanın planlama aşamasında
seçilen 10 endikasyonun isabetliliğini yansıtmaktadır. Dolayısıyla, bu ileri incelemenin temsil kabiliyetinin yüksek olduğu söylenebilir (Tablo 8). Seçilen endikasyonlar arasında en sık A. tonsillofarenjit (% 28,7), en az ise A. diyare (%2,4) tanılı
reçeteye rastlanmış olması (Tablo 8), verilerin sonbahar-kış aylarında toplandığı
bilgisiyle birlikte değerlendirildiğinde, bu duruma “hastalık-mevsimsel sık görülme” ilişkisinin yol açmış olduğu söylenebilir. Nitekim, bu tespitin istisnasız tüm
kurumlar için de (Tablo 9 ve Tablo 10) geçerli olduğu görülmektedir. Öte yandan
daha çok kronik hastalıklar arasında sayılabilecek dispepsi, hipertansiyon ve osteoartrit gibi hastalıklara yönelik reçetelerle nispeten sık karşılaşıldığı görüldü. Bu
tespit, AİK konusunda ileride planlanacak faaliyetlerde bu hastalıkların üzerinde
öncelikle durulmasının önemine işaret etmektedir.
Ayrıntılı incelemeye alınan tanılar, illere göre değerlendirildiğinde araştırmada
seçilen illerin birbirinden genel olarak uzakta olması ve şehir özelikleri açısından
birçok farklılıkları bulunmasına rağmen, toplanan reçetelerdeki tanıların dağılımları açısından benzerlik gösterdikleri görülmektedir (Tablo 11 ve Tablo 12). Bu
benzerlik, araştırma verilenin yorumlanmasında, sonuçların Türkiye geneline genel olarak uyarlanabileceği yönünde ipuçları sunmaktadır.
Reçetelerdeki antibiyotik ve enjeksiyon preparatı sayıları uluslararası reçete değerlendirmelerinde dikkate alınan AİK kriterleri arasında sayılmaktadır
(1,9,35,45,50). Bu çalışmada reçetelerde parenteral formların nispeten daha az
oranda yazılmış olduğu, buna karşın enfeksiyon hastalıkları reçetelerinde antibiyotiklerin fazla sayılara ulaşabildiği görüldü. RBD enjeksiyon preparatı sayısının
düşük olması, AİK ilkelerine uygun kabul edilmekte, yüksek olması ise düzeltilmesi istenen bir davranış olarak yorumlanmaktadır (1,5-8,35). Antibiyotiklerin,
reçetelere yazılan tüm ilaçların %15,49’unu oluşturduğu görülmüştür (Tablo 23).
Bizim elde ettiğimiz değerin Yemen’de yapılmış bir araştırmadakinden (%28,8)
düşük olduğu görüldü (55). Reçetelere yazılmış ilaçlar arasında antibiyotik sayısının görece düşük olması olumlu kabul edilebilir. Ancak antibiyotik içeren reçete sayısının yüzde dağılımının da buna paralellik göstermesi bu yargıyı daha
anlamlı hâle getirebilir. Nitekim tüm kurumlarda antibiyotik içeren reçete sayıları
incelendiğinde, bulunan değerin (%39,05) aynı çalışma tasarımında yapılmış iki
farklı araştırmayla kıyaslandığında daha yüksek olduğu söylenebilir. Buna göre,
Hindistan’da 2003 yılında yapılmış bir araştırmada reçetelerin %26’sına antibiyotik yazıldığı, Ankara’da 2004 yılı Kasım-Aralık döneminde yazılmış reçetelerin
değerlendirildiği bir çalışmada, reçetelerin %26,6’sına antibiyotik yazıldığı bildirilmiştir (62,51). Antibiyotik içeren reçete sayısı bakımından kurumlar arası fark-
76
HEKİMLERİN AKILCI REÇETELEME YAKLAŞIMI
lılıkların olduğu bu araştırmayla açık bir şekilde ortaya konmuştur. Buna göre, antibiyotik içeren reçetelerin en çok yazıldığı kurumun SO (%44,71), en az yazıldığı
kurumun DH (%35,17) olduğu görüldü. Bu değerin SO dışında diğer bir birinci basamak sağlık kurumu olan ASM’lerde %39,66 olduğu (ASM ve SO iki ayrı kurum
gibi tanımlansa da hekim profili açısından iki kurum arasında fark yoktur; çünkü
araştırmanın yapıldığı dönemde bazı iller aile hekimliği uygulamasına geçmişken
bazı iller sağlık ocağı sistemini kullanmaya devam etmekteydi); bir üçüncü basamak sağlık kurumu olan ÜH’lerde ise %35,24 olduğu görüldü (Tablo 23). Birinci
basamakta antibiyotik içeren reçete yüzdelerini incelemiş olan, İzmir’de (%26,8),
Sırbistan’da (%29-45) ve Özbekistan’daki (%56,5) araştırmalarda çok farklı değerlere ulaşıldığı görülmüştür (23,52,61). Bu rapora konu araştırmada elde edilen
birinci basamakta antibiyotik içeren reçete yüzdelerinin (%39,66-44,71) literatüre
yansımış bu üç araştırmanın ortasında yer alan Sırbistan’da elde edilmiş değerle yakın benzerlik gösterdiği söylenebilir. Antibiyotik içeren reçete yüzdesinin
üçüncü basamak sağlık kurumlarında yapılmış literatüre yansımış çalışmalarda,
Ankara’da 2004 yılında Gülhane Askeri Tıp Akademisi Eğitim Hastanesi’nde
%14,9, Çin’de ise %39,2 olduğu bildirilmiştir (71,57). Bu çalışmalarla kıyaslandığında bu araştırmada ÜH’lerde elde edilen değerin (%35,24) Ankara’dakinin iki
katından daha fazla olduğu, Çin’dekine ise daha yakın olduğu gözlendi.
Tüm reçetelere yazılmış antibiyotiklerin bu reçetelerin yazıldığı kurumlara göre
dağılımı değerlendirildiğinde, ÖH’lerde görev yapan hekimlerin (ÖH=%18,41)
diğer kurumlarda görev yapan hekimlere göre (ASM=%13,99, SO=15,24,
DH=%14,36, ÜH=%15,12) daha fazla antibiyotik reçetelemiş olduğu görülmektedir (Tablo 23). Ankara’da yapılmış bir çalışmada, antibiyotik içeren reçetelerin en
çok özel sağlık kurumlarında, en az üniversite ve eğitim-araştırma hastanelerinde
yazıldığı bildirilmiştir (51). Bu çalışmada olduğu gibi rapora konu araştırmada da
antibiyotiklerin en fazla yazıldığı kurumun ÖH’ler olduğu görülmektedir. Antibiyotik reçeteleme oranının Ilorin-Nijerya’da ikinci basamakta yapılmış bir araştırmada %13, Batı Nepal’de üçüncü basamakta yapılmış bir araştırmada bu oranın
%12,1 olduğu bildirilmiştir (72,73). Rapora konu araştırmada elde edilen “2. ve
3. basamakta antibiyotiklerin kullanılma oranları”nın bu literatür verilerindekine
kıyasla, daha yüksek olduğu söylenebilir. Öte yandan antibiyotik reçetelenmesi
bakımından önemli bir tutum farklılığı olabilecek durum da kamu ve özel sağlık
kurumları arasındadır. Yukarıda görülebileceği üzere, bu araştırmada ÖH’lerde
antibiyotik yazma alışkanlığının (%18,41) kamu sağlık kurumlarından daha yüksek olduğu saptandı. Bu tespite benzer bir durumun Hindistan’da yapılmış olan
araştırmada saptandığı, özel sağlık kurumlarında yazılan reçetelerin daha fazla
antibiyotik içerdiği (%28,2) bildirilmiştir (62). Hindistan’da yapılmış bir başka
araştırmada da antibiyotiklerin özel kurumlarda kamuya göre daha fazla oranda
yazılmasının; ÖH çalışanı hekimlerin hastalarının semptomlarını hafifletmede geç
kalmasının yaratabileceği “hasta kaybı endişesi”nden kaynaklanabileceğine vurgu
yapılmıştır (74).
SONUÇLAR VE ÖNERİLER
77
Tüm reçetelerde antibiyotiklerin yazılma oranının bilinmesi kadar merak konusu başka bir konu da enfeksiyon hastalıklarında antibiyotiklerin ne oranda yazıldığıdır. Bu araştırmada ayrıntısı incelenen on endikasyonun beşi, tedavisinde
antibiyotik kullanılabilen enfeksiyon hastalıklarından oluşmaktaydı (AOM, A.
sinüzit, A. tonsillofarenjit, A. sistit ve A. diyare). Bu tanılarda antibiyotik yazılma
parametresini inceleyen literatüre yansımış araştırmalarda her bir endikasyon için
oldukça farklı yüzde değerleri bildirilmiştir.
AOM tanılı reçetelere yazılmış tüm ilaçlar içerisinde antibiyotiklerin yazılma
oranı %29,5 olarak bulunmuştur (Tablo 33). Bu endikasyonda antibiyotik içeren
reçete yüzdesinin ise 87,76 olduğu ve literatürde bildirilen değerlerle kıyaslandığında bu değerin yurt içinde yapılmış olan bir araştırmada elde edilen değerden daha düşük, yurt dışında yapılmış (Amerika, İtalya ve Hollanda) literatüre
yansıyan diğer araştırmalardakinden ise daha yüksek oranda olduğu görülmüştür.
Hatay’da 2004-2005 yıllarında SO, DH ve ÜH’de yapılmış bir araştırmada AOM
tanılı hastaların tamamına, Amerika’da 1998 yılında yazılmış reçeteleri değerlendiren bir çalışmada AOM tanılı hastaların %76’sına, İtalya’da 1995-1998 yılları
arasında pratisyen hekimler arasında yapılan bir çalışmada AOM tanılı erişkinlerin %62,4’üne, Hollanda’da 1997 yılında yayımlanmış pratisyen hekimlerin antibiyotik reçetelemelerini değerlendiren bir diğer çalışmada, AOM tanılı hastaların
%27’sine antibiyotik reçetelendiği bildirilmiştir (75-78).
A. sinüzit tanılı reçetelere yazılmış tüm ilaçlar içerisinde antibiyotiklerin yazılma oranı %27,9 olarak bulunmuştur (Tablo 35). Hatay’da 2004-2005 yıllarında SO, DH ve ÜH’de yapılmış bir çalışmada sinüzit tanılı hastaların %98.4’üne,
Kuzeydoğu Polonya’da 2002 yılında yapılmış aile hekimlerinin yer aldığı bir
çalışmada %97,5’ine, Hollanda’da pratisyen hekimlerin yer aldığı bir çalışmada
%72’sine, Amerika’da 1998 yılında yazılmış reçeteleri değerlendiren bir diğer çalışmada %70’ine antibiyotik reçetelendiği bildirilmiştir (75,79,78,76). Bu araştırmada bu endikasyonda antibiyotik içeren reçete yüzdesinin ise 91,46 olduğu ve
literatürde bildirilen değerlerle kıyaslandığında bu değerin Hatay ve Kuzeydoğu
Polonya’dakine yakın, Hollanda ve Amerika’dakinden ise çok daha yüksek olduğu görülmüştür.
A. tonsillofarenjit tanılı reçetelere yazılmış tüm ilaçlar içerisinde antibiyotiklerin yazılma oranı %25,4 olarak bulunmuştur (Tablo 37). Bu endikasyonda
antibiyotik içeren reçete yüzdesinin ise 77,85 olduğu ve bu değerin literatürde
bildirilen değerlerden daha düşük olduğu görülmüştür. Hatay’da 2004-2005 yıllarında SO, DH ve ÜH’de yapılmış bir araştırmada A. tonsillofarenjit tanılı hastaların %98,6’sına, aynı dönemde Ankara’da birinci basamak sağlık hizmeti veren
bir kamu kuruluşunda yapılmış bir çalışmada, A. tonsillofarenjit tanılı hastaların
%94’üne, Kuzeydoğu Polonya’da 2002 yılında yapılmış aile hekimlerinin yer aldığı bir çalışmada bakteriyel tonsillofarenjit tanılı hastaların %98,4’üne antibiyotik reçetelendiği bildirilmiştir (75,80,79).
78
HEKİMLERİN AKILCI REÇETELEME YAKLAŞIMI
A. sistit tanılı reçetelere yazılmış tüm ilaçlar içerisinde antibiyotiklerin yazılma oranı %46 olarak bulunmuştur (Tablo 39). Bu endikasyonda antibiyotik içeren
reçete yüzdesinin ise 97,06 olduğu ve bu değerin, Samsun’da 1999 yılında sekiz
birinci basamak sağlık merkezinde yürütülmüş bir çalışmada elde edilen değere
çok yakın olduğu (%98,6) görüldü (81). İtalya’da 1999-2002 yılları arasında yapılmış bir başka çalışmada ise bu araştırmada elde edilen değerden daha düşük
olmakla beraber antibiyotiklerin yüksek oranda (akut komplike ve rekürren sistit
tanılı hastaların %70’inden fazlasına en az bir antibiyotik) yazıldığı bildirilmiştir
(82).
A. diyare tanılı reçetelere yazılmış tüm ilaçlar içerisinde antibiyotiklerin yazılma oranı %12,6 olarak bulunmuştur (Tablo 45). Bu endikasyonda antibiyotik
içeren reçete yüzdesinin ise 36,84 olduğu ve bu değerin, Tayland’da 2009 Ağustos
ayından itibaren altı aylık dönemde yazılmış A. diyare tanılı reçeteleri inceleyen
bir çalışmada elde edilen değerden (%45,1) daha düşük olduğu görülmüştür (83).
Reçetelere yazılmış ilaçlar içerisinde genel olarak antibiyotiklerin yazılma oranının fazla olduğu iki enfeksiyon hastalığının AOM ve A. sinüzit olduğu gözlenmiştir. Avustralya’da 1990-1991 ve 2002-2003 yılları arasında pratisyen hekimlerin antibiyotik reçetelemeleri değerlendirilmiş ve buna göre çocuklarda AOM’de,
erişkinlerde ise sinüzitte antibiyotik reçeteleme oranının arttığı bildirilmiştir (84).
Bu endikasyonlarda viral kaynak vb. antibiyotik gerekmeyen durumların da az
olmadığı göz önüne alınmalı ve değerlendirmelerde konunun bu yönü de ihmal
edilmemelidir. Örneğin bakteriyel akut rinosinüzit tanısı konulan vakaların tahmini olarak %50-70’inin antibiyotik tedavisi uygulanmadan 7-10 günlük tedavinin
ardından iyileşmesinin bekleneceği iddia edilmektedir (85). Başta kurumsal farklılıklar olmak üzere, farklı endikasyonlar için hekimlerin antibiyotik reçeteleme
alışkanlıklarının değişkenlik gösterdiği söylenebilir. Dolayısıyla AİK açısından da
önemli bir değerlendirme kriteri olan bu parametre ile ilgili tespitlerin, AİK’in
yaygınlaştırılmasına yönelik faaliyetlerde etkin olarak kullanılması beklenir.
Enjekte edilebilen preparatlar, reçetelere yazılan tüm ilaçların %4,38’ini oluşturmaktadır (Tablo 23). Elde edilen bu değer, Yemen’de 2002-2003 yıllarında yapılmış bir çalışmadaki değerden (%24,6) çok daha düşük bulunmuştur (55). Tüm
reçeteler içerisinde enjeksiyon preparatı içeren reçete oranın ise %10 olduğu görülmüştür (Tablo 23). Bu değer ülkeden ülkeye ve endikasyonlar arasında oldukça değişkenlik göstermektedir. Yemen’deki çalışmada reçetelerin %46’sına, Batı
Çin’de 2005 yılında yapılmış çalışmada reçetelerin %22,9’una, Mısır’da 2001 yılında yapılmış bir çalışmada reçetelerin %18,1’ine, Ankara’da yapılmış çalışmada
reçetelerin %7,9’una ve Hindistan’da 2003 yılında yapılmış bir çalışmada ise reçetelerin %5,3’üne enjeksiyon preparatı yazıldığı bildirilmiştir (55,29,86,51,62).
Buna göre bu rapora konu araştırmada elde edilen “enjeksiyon preparatı içeren
reçete yüzdesi”nin Yemen, Batı Çin ve Mısır’dakinden daha az, Hindistan’dakinden ise daha yüksek olduğu söylenebilir. Bu değerin aynı zamanda Ankara’da
2004 yılında tespit edilmiş değerin de üzerinde olduğu görülmektedir. Enjeksi-
SONUÇLAR VE ÖNERİLER
79
yon preparatı tercih etme bakımından hekimlerin AİK’e diğer birçok başka ülke
araştırmalarında performansları değerlendirilen hekimlerden daha fazla uygun
davrandığı görülmektedir. Tüm kurumlar birlikte değerlendirildiğinde, bu preparatların en az SO’da %0,95 reçetelere yazıldığı, en yüksek ise ÜH’de (%8,76) reçetelere yazıldığı saptandı (Tablo 23). Enjeksiyon preparatı ilaç sayılarında olduğu
gibi, kurumlara göre “enjeksiyon preparatı içeren reçete yüzde” dağılımlarında da
aynı sıralamanın geçerli olduğu görülmektedir. Enjeksiyon preparatı içeren reçete
yüzdesinin en düşük SO ve ASM’lerde (%2,40 ve %4,93) olduğu, en yüksek ise
ÜH ve ÖH’lerde olduğu (%16,67 ve %14,62) görülmektedir (Tablo 23). İtalya’da
1998 yılında pratisyen hekimler arasında yapılmış bir çalışmada, solunum yolu
enfeksiyonlarının tedavisine yönelik yazılan antibiyotik reçetelerinin %14,9’una
(87), Özbekistan’da birinci basamakta yapılan çalışmada hastaların %57’sine enjeksiyon preparatı reçetelenmişken, Çin’de 2006-2009 yılları arasında üçüncü basamakta yapılmış bir çalışmada reçetelerin %22,6’sına enjeksiyon preparatlarının
yazıldığı bildirilmiştir (61,57). Literatürle karşılaştırıldığında bu araştırmadaki
durumun daha iyi olduğu söylense de, ÜH ve ÖH’lerde tespit edilen yüksek oranlar yoruma açıktır. Üniversitelerin birer 3. basamak tedavi hizmeti sunan kurumlar
olduğu düşünülürse, belki daha komplike ya da parenteral tedaviye daha çok ihtiyaç duyan hastaların sevk zinciri içerisinde ÜH’lerde daha fazla hizmet alan gruptaki hastalar olduğu söylenebilir. Dolayısıyla ÜH’lerde yazılan reçetelerde parenteral formların biraz daha fazla olması bu durumla açıklanabilir. Ancak ÖH’lerde
bu oranın yüksekliğini somut bir nedene bağlamak pek kolay değildir. Parenteral
formların, “bu formların uygulandığı kurumlara ayrı bir ücret sunma imkânı olduğu, tedavileri süresince o sağlık kurumuna daha sık gidip gelme neticesinde
‘kuruma olan aşinalığı artırma ve gelecekteki sağlık sorunlarında o kurumu tercih
edebilme’ ihtimali gibi ikincil kazançlarının olduğu” ek bilgisi, bu tespiti yorumlarken üzerinde dikkatle durulması gereken bir durumdur. Türkiye’de son yıllarda
ÖH’lerin sayısının ve sağlık hizmetlerindeki payının giderek artış kaydettiği görülmektedir (33,88,89). Bu gelişme dikkate alındığında, ÖH’lerin sergiledikleri
sağlık hizmeti performanslarını bilmenin önemi daha da artmaktadır. Konunun bu
yönüyle ilgili şüphesiz bu araştırmadan hareketle daha ileri yorum yapma imkânı
bulunmamaktadır. Bu tespit üzerinden konunun AİK ve farmakoekonomi temelinde yeni bilimsel araştırmalarla değerlendirilmesi isabetli olacaktır.
Birinci basamak sağlık kurumlarında reçetelere en sık yazılmış olan ilaçların
solunum sistemi ilaçları (ATC kodu: R) olmasına karşın, hastanelerde en sık kas
iskelet sistemi ve sindirim sistemi-metabolizma ilaçlarının (ATC kodu: M ve A)
reçete edilmiş olması kurumsal farklılığı net bir şekilde ortaya koymaktadır (Tablo
13-17 ve Şekil 1-5). Bu kurumlara yönelik eğitim, alt yapı ve denetim faaliyetleri
sürdürülürken bu tespitlerden mutlaka yararlanılmalıdır. Bilgilendirme faaliyetleri
yapılırken kurumlara göre ön plana çıkan ilaç gruplarında bu bilgilendirmelerin
çok daha vurgulu yapılması gerekir. Üstelik sık reçete edilen ilaç gruplarının kurumların yanı sıra ülkeler arasında da değişkenlik gösterebileceği dikkate alınmalıdır. Nitekim bu araştırmada birinci basamakta ilk sırada tespit edilen solunum
80
HEKİMLERİN AKILCI REÇETELEME YAKLAŞIMI
sistemi ilaçları (ATC kodu: R) Norveç’te birinci basamakta yapılmış bir çalışmada
üçüncü sırada yer aldığı gözlenmiştir. Norveçte yapılmış bu çalışmada en çok reçetelenen ilaç gruplarının sinir sistemi (ATC kodu: N), antiinfektifler (ATC kodu:
J), solunum sistemi (ATC kodu: R) ve kardiyovasküler sistem (ATC kodu: C) olduğu, İtalya’da 2007 yılında birinci basamak sağlık kurumunda yapılmış bir başka
çalışmada ise en çok tüketilen ilaç gruplarının kardiyovasküler sistem (ATC kodu:
C), sindirim sistemi-metabolizma (ATC kodu: A) ve antiinfektifler (ATC kodu: J)
olduğu bildirilmiştir (90,91).
Kurumlara göre reçetelere en sık yazılmış on ilacın incelendiği ayrıntılı sonuçlar, araştırmadaki ATC ana gruplarını ilgilendiren tespitlerle uyumlu bulunmuştur (Tablo 18-22 ve Şekil 6-10). Bu araştırmada olduğu gibi reçetelere genel
olarak antineoplastik ilaç gruplarının (1. basamakta daha az olmak üzere) nispeten
az oranda yazılması doğaldır. Üstelik hastaneler arasında da en fazla ÜH’lerde
bu grup ilaçların daha sık reçetelere yazılmış olduğunun tespiti, bu ilaçlara ihtiyaç duyan hastaların daha ziyade 3. basamak sağlık kurumlarından hizmet alıyor olmalarıyla yakından ilişkilidir. Öte yandan ÜH’lerde en sık yazılan ilacın
“amoksisilin+klavulanik asit” (ATC Kodu: J01CR02) olması, diğer kurumlarda
ise genel olarak en sık reçete edilen ilacın “diğer öksürük ve soğuk algınlığı ilaçları” adı altında belirtilmiş olan ilaçlar (ATC Kodu: R05X) olması da ÜH’ler ile
diğer kurumların reçete içeriği açısından farklılık gösterdiklerinin bir başka kanıtı
olarak kabul edilebilir (Tablo 18-22 ve Şekil 6-10). AİK’in yaygınlaştırılması konusunda yapılacak girişimlerde bu farklılıkların da mutlaka göz önünde bulundurulması gereklidir.
Bu araştırmada AİK kriterleri çerçevesinde güncel literatür bilgileri kullanılarak yapılan değerlendirmeler eşliğinde uzman görüşleri de alınarak oluşturulmuş
olan o endikasyon için reçetedeki AS ilaç(lar) tedavi seçeneklerinin hayata geçirilme oranları incelendi. Bu sayede hekimlerin konuyla ilgili yeterince rasyonel davranış sergileyip sergileyemedikleri hakkında fikir edinilmiş olundu. AİK kriterlerine göre belirlenen AS tedaviye uygunluk karşılaştırmasında tüm kurumlar birlikte
değerlendirildiğinde, AS’ye uygun reçetelenen ilaçların %39,76; ASD ilaçların ise
%60,24 oranında reçete edildiği saptandı. Ankara’da 2004 yılında yapılan çalışmada reçetelenen ilaçların, önceden hazırlanmış kılavuzlara uygunluk oranının
%35,72 olduğu; bu bakımdan en iyi performansı sergileyen kurumun birinci basamak sağlık kurumları olduğu (%72,8), en kötü performansı sergileyen kurumun ise
ÜH’ler (%58,7) olduğu bildirilmiştir (51). İlginç olarak bu sıralamanın araştırmaya konu rapordaki sıralamanın tam tersi olduğu görüldü. Her bir endikasyon için
AS olarak belirlenen ilaçları en fazla yazan hekimlerin kurumlar arasında farklılık
gösterdiği [en yüksek ÜH’lerde (%50,61) yazılmış olduğu] saptandı. Buna karşın,
incelenen endikasyonlarda ASD en fazla yazılan ilaçların ise SO’larda (%69,26)
yazılmış olduğu saptandı (Tablo 24). Dolayısıyla, ilaç reçeteleme konusunda neredeyse lokomotif görev üstleneceği düşünülen birinci basamak kuruluşları başta
olmak üzere sağlık kurumlarının AİK konusunda eğitimlerinin gerekliliği, bu çalışmayla somut bir şekilde ortaya çıkmaktadır. Kurumlar arasında yapılan karşı-
SONUÇLAR VE ÖNERİLER
81
laştırmalarda farklılıklar gözlenmekle beraber pratisyen hekimlik eğitimi üzerine
uzmanlık eğitimi alan ve daha sınırlı bir alanda çalışan uzman hekimlerin bile
yazdığı her iki ilaçtan birinin ASD olması, hekimlerin AİK performansı açısından
sorunları bulunduğunu ortaya koymaktadır. Pratisyen hekimlerin yanında uzman
hekimlerin de AİK konusunda yetersiz olduklarının görülmesi, AİK konusunun
yalnızca uzmanlık eğitimiyle çözülemeyeceğini de bir ölçüde göstermiştir. Özellikle bilimsel eğitimlerin/seminer/kurs daha fazla yapıldığı ve bu sebeple AİK konusundaki oranın daha yüksek olması beklenen ÜH’lerde de oranın düşük olması
düşündürücüdür. Dolayısıyla AİK konusunda önerilen eğitimlerin sadece 1. basamağa yönelik olarak değil, 2.ve 3. basamakta çalışan hekimlere yönelik olarak da
planlanması hayati önemdedir. Şüphesiz AİK’in yaygınlaştırılmasına yönelik bu
eğitimler, 1. basamak için uygulanan eğitime göre daha kapsamlı ve farklı uzmanlık alanlarının gerektirdiği içeriğe yönelik olmalıdır. Gerek eğitim, gerek ise rutin
hizmet alanlarında uzman ve aile hekimlerinin ilaç kullanımına yönelik lojistiğine
katkı sunmak için klinik farmakoloji disiplininden daha fazla yararlanılmalıdır.
İlaç sayı ve çeşitliğinin her geçen gün arttığı da göz önüne alındığında, klinik
farmakolojiye olan ihtiyacın önemi daha iyi anlaşılacaktır. Birçok gelişmiş ülkede
bilhassa 2. ve 3. basamak sağlık kuruluşlarında başarıyla sürdürülen klinik farmakoloji hizmetinin ülkemizde de daha fazla vakit kaybedilmeden hayata geçirilmesi gerekmektedir (92,93). Bu çalışmada ASD oranlarının hemen tüm kurumlarda
yüksek oranlarda tespiti, bu ihtiyacın bir an önce karşılanmasını net bir şekilde
ortaya koymaktadır. Üstelik klinik farmakoloji AİK’e sadece mezuniyet sonrası
eğitim ve rutin hizmetin geliştirilmesi yönünde katkı sunmayacak, aynı zamanda
mezuniyet öncesi AİK eğitiminin tıp öğrencilerine gereği gibi verilmesini de sağlayacaktır (9,45). Geleceğe yönelik sağlık politikaları oluşturulurken bütün bunların dikkate alınması gerekmektedir.
Reçete içeriklerinin AS’ye uygun olup olmadığı maliyet açısından değerlendirildiğinde AS’ye uygun ilaçların 33.986,19 TL (on endikasyonun tedavisi için
ödenen toplam ilaç maliyetinin %58,94’ü) tutarında, ASD olarak kabul edilen
ilaçların ise 23.680,89 TL (on endikasyonun tedavisi için ödenen toplam ilaç maliyetinin %41,06’sı) tutarında olduğu görülmektedir. Bu tespit, araştırmada ayrıntıları incelenen reçete maliyetlerinin üçte birinden fazlasının uygun olmayan
ilaç tedavi maliyeti olması oldukça ilgi çekicidir. Burada bahsedilen gerek AS,
gerekse ASD ilaç maliyetleri sadece o reçetedeki tanıyla ilgili ilaçları (%65,82)
kapsamaktadır (Tablo 24,25). Üstelik bu reçetelerde önemli oranda (%34,18) tanıyla ilgili olmayan ilaçların da yazılmış olduğu, dolayısıyla burada söz konusu
maliyet unsuruna katılmadığı da göz önüne alındığında, aslında reçetelerde ASD
sayılabilecek ilaç maliyetinin çok daha yüksek olduğu söylenebilir (Tablo 25).
Daha önce RBDTM bulguları yorumlanırken değinildiği gibi AİK eğitimi alan
hekim ve hekim adaylarının reçeteleme performansı tedavi maliyeti açısından da
önemli ölçüde iyileşme kaydetmektedir (15,46). Dolayısıyla bu araştırmada tespit
edilen ASD maliyeti yüksekliği sorununun giderilmesinde de hekimlere verilecek
AİK eğitimlerinin işe yarayabileceği söylenebilir. Aynı şekilde kurumların klinik
82
HEKİMLERİN AKILCI REÇETELEME YAKLAŞIMI
farmakoloji hizmetinden yararlanmaya başlamasının da tedavi giderlerinin daha
rasyonel kılınmasına önemli yararlar sunabileceği söylenebilir. Klinik farmakoloji; kurumlarda ilaç komisyonları (ilaç alımı ihalesi, güvenlilik-izlem, antibiyotik komisyonu vb.) ve sağlık mesleği mensuplarına yönelik ilaç bilgilendirme/
danışma desteği başta olmak üzere çok çeşitli alanlarda ilaçların akılcı kullanımı
ve bunun getireceği maliyet tasarrufu konusunda bu katkıyı önemli ölçüde sağlayabilir (5,92,93).
Kurumlar arası karşılaştırmalarda ise bu değerlendirme neticesinde ASD’ye
kıyasla, AS’ye uygun ilaç içeren reçete maliyetinin en iyi durumda olduğu kurumun ÜH (%79,96), en kötü durumda olduğu kurumun ise SO (%49,91) olduğu
görüldü (Tablo 24). Ancak bunun da dikkatli bir şekilde detaylı analiz edilmesine
ihtiyaç olduğu görülmektedir. Reçete başına düşen ilaç maliyetinin de aynı zamanda ÜH’lerde yüksek olması, AS açısından daha uygun ama daha pahalı ilaçların
reçetelenmesinin tercih edildiği konusunda bize bazı temel bulgular sunmaktadır.
Bunların nedenleri de ayrıca araştırılmalıdır. Ayrıca on endikasyonda AS ve ASD
reçete içeriklerinin maliyetleri ayrı ayrı hesaplandı. Bu değerlendirme neticesinde ASD’ye kıyasla, AS’ye uygun ilaç içeren reçete maliyetinin en iyi durumda
olduğu endikasyon hipertansiyon (%99,89), en kötü durumda olduğu endikasyon
ise A. tonsillofarenjit (%9,40) idi. A. tonsillofaranjit endikasyonunda, hekimlerin
AS’ye uygun yazdıkları ilaç toplam maliyetinin 1.126,01 TL (%9,40), ASD kabul
edilen ilaçların toplam maliyetinin ise 10.856,73 TL (%90,60) olduğu da dikkate
alındığında, bu endikasyona yönelik AİK iyileştirme faaliyetine bir an önce başlanmasının önemi daha iyi anlaşılmaktadır (Tablo 28,36).
En fazla AS’ye uygun reçetelenen ilaçların yer aldığı endikasyonun hipertansiyon olduğu (%98,82) saptandı (Tablo 28). Kuşkusuz bu tespit, hekimlerin
performansının iyi olduğuna işaret etmekle birlikte, diğer endikasyonlardaki performansları dikkate alındığında göreceli olarak yüksek bulunmuştur. Beklentileri
aşan ve hekimlerin genel AİK performanslarını aşan bu yüksekliğin kaynağında
hipertansiyon endikasyonunda uygun tedavi seçeneği olarak kabul edilen ilaç sayısının çok fazla olmasının yattığı düşünülmektedir (63,94,95). Altta yatan gerekçe
ne olursa olsun bu iyi durumun korunmasına çalışılmalıdır. Öte yandan hipertansiyon tedavisini İstanbul’da 1. basamakta değerlendiren bir çalışmada bu araştırmadakine benzer şekilde reçetelere yazılan ilaçların seçimi bakımından genel olarak
hekimler başarılı bulunmasına karşın, AİK’in diğer parametreleri sayılan tedavinin hastaya sunumu vb. performansları açısından hekimlerin yeterince rasyonel
davranmadıkları bildirilmiştir (17). Antihipertansif reçeteleme konusunda dikkati
çeken bir durum da RBDİS’dir. Bu araştırmada hipertansiyon endikasyonuna ait
reçetelere yazılı olan ortalama ilaç sayısının 1,28 olması (Tablo 29), hastaların
önemli bir bölümünün çoklu ilaç tedavisi aldıklarını göstermektedir. Bu tespitin,
2004 yılında birinci basamakta yapılmış ayrıntılı TURKSAHA araştırmasında
elde edilen değerle (1,29) yakın benzerlik gösterdiği görülmektedir (96).
Genel olarak toplumda ve bu araştırmada da en sık karşılaşılan endikasyon
SONUÇLAR VE ÖNERİLER
83
olan A. tonsillofarenjitte, ASD sayılan ilaç gruplarının bu ölçüde yüksek olması,
tonsillofarenjiti tedavi eden hekimlerin bu konuda mutlaka AİK kuralları çerçevesinde eğitimlerinin gerekliliğine işaret etmektedir. Üstelik bu çalışmada hekimlerin tanıyı doğru koydukları da varsayılmaktadır. Denizli’de 2008-2009 yılları
arasında 2. basamakta yapılan bir araştırmada A. Tonsillofarenjit tanısı almış hastaların yapılan boğaz kültürü sonuçlarında bu kişilerin %74’ünde normal boğaz
florası tespit edildiği, dolayısıyla hastalara boşu boşuna antibiyotik tedavisi önerildiği iddia edilmiştir (97). İstanbul’da yapılmış üst solunum yolu enfeksiyonlarında ilaç kullanımı ve çocuklarda solunum yolu enfeksiyonlarının tedavisini
inceleyen iki ayrı çalışmada hekimlerin reçeteleme performanslarının ve hastaya
ilaçları hakkında bilgi sunma performanslarının sorunlu olduğuna işaret edilmiştir (18,98). Yapılan tespitler ışığında gerek seçilen ilaçların ve tedavi hakkında
verilen bilgilerin gerekse tanının sorgulanabileceği de hesaba katıldığında enfeksiyon hastalıklarının tedavisi ile ilgili endişelerin boyutu daha da artmaktadır. Bu
araştırmada toplanan reçeteleri yazan hekimlerin önemli çoğunluğunun (hekim
sıralamasında birinci, üçüncü ve dördüncü sıklıktaki hekimler -Tablo 6) bu hastalıkla çok sık karşılaşan ve tedavisini düzenleyen hekimler olduğu (aile hekimi,
pediatrist ve kulak burun boğaz uzmanları) düşünülürse, hekimlerin bu konudaki
eğitimlerinin gereği daha da iyi anlaşılacaktır.
Sonuç olarak, AOİK sorununun seçilmiş bölgelerde hekimlerin reçeteleme
performansları üzerinden araştırılması, bu konuda yapılması gerekenlerin hızla
hayata geçirilmesine ivme kazandıracaktır. Bu çalışmada on farklı ilde birinci
basamakta veya hastanelerde görev alan hekimlerin reçete içeriklerinin AİK açısından çeşitlilik gösterdiği ortaya konmuş oldu. Üstelik bu performansları bakımından incelenen endikasyonlar arasında da önemli farklılıkların olduğu dikkati
çekmektedir. Dolayısıyla AİK’in yaygınlaştırılmasına yönelik SB’nin iyileştirme
faaliyetleri başta olmak üzere konu ile ilgili girişimlerde bu araştırmanın sonuçları
oldukça yol gösterici olacaktır. Bu araştırma, sadece eğitim veya rutin hizmetlerin
kalitesinin artırılmasına yardımcı olmakla kalmayıp, aynı zamanda gelecekte AİK
ilkelerini değerlendirecek başka araştırmalar için de çok önemli bir kaynak görevi
üstlenecektir.
6
Kısıtlılıklar ve Öneriler
Araştırmanın Kısıtlılıkları
1. Tüm illerde aynı sağlık kurumlarından reçete verilerinin toplanamamış
olması bu araştırmanın kısıtlılıklarından biri olarak sayılabilir. Araştırmanın verilerinin toplandığı 2009 yılında, veri toplanan 10 ilin tamamı Aile Hekimliği
Uygulaması’na henüz geçmemişti. Bu illerden Niğde’de 10.05.2010 tarihinde,
Nevşehir’de ise 04.01.2010 tarihinde Aile Hekimliği Uygulaması’na geçildi. Bu
dönemi tam temsil edebilmesi için ASM’lerin olmadığı bu 2 ilde araştırmanın örneklemine ASM’ler yerine SO’larda yazılmış olan reçeteler alınmıştır. Öte yandan, araştırmanın yapıldığı 10 ilden, sadece 2’sinde (Eskişehir ve Denizli) ÜH
vardı. Bu nedenle tüm illerin hepsinden ÜH’lerde yazılmış olan reçete de bulunmamaktadır. İlk bakışta bazı illerde bazı kurum reçetelerinin olmaması eksiklik
gibi algılanabilse de ÜH ve SO verilerinin bu araştırmada olmasının, araştırmada
incelenen kurumsal çeşitliliği zenginleştirmesi bakımından olumlu bir durum yarattığı da düşünülebilir.
2. Çalışmada reçetelerdeki tanıların doğru olduğu kabul edilmiştir. Reçeteler
eczaneden toplandığı için reçete değerlendirmelerinde tanıyı doğrulama imkânı
bulunamamıştır. Tanıyı doğrulayacak ekstra herhangi bir özel girişim, bu çalışmada yapılmamıştır. Bu durum çalışmanın sınırlılıkları arasında sayılabilir.
3. Hekimlerin, hastalarının yaş ve cinsiyet bilgilerini reçeteye yazmaları, AİK
açısından zorunludur. Maalesef reçete formatı bakımından bu bilgilerin eksikliği
o kadar fazlaydı ki planlandığı hâlde bu veri eksikliği yüzünden hastaların sosyo-
86
HEKİMLERİN AKILCI REÇETELEME YAKLAŞIMI
demografik bilgileri üzerinden ayrıntılı analizler yapılamamıştır. Bu kısıtlılıktan
öte hekimlerin AİK ilkeleri doğrultusunda reçeteleme performanslarını yansıtan
önemli bir veriye dönüşmüştür. Nitekim toplam 3201 reçetenin sadece %38,3’ünde
reçeteye hasta yaşı bilgisi girilmiştir. Üstelik bu yaş bilgisine sahip reçetelerin
önemli bir bölümünün (382 reçete) ASM’lerde yazılmış olduğu (ASM’lerde yaş
parametresinin reçetelerde zorunlu tutuluyor olması) dikkate alındığında tablonun
daha da kötümser bir hâl aldığı söylenebilir. Bu olumsuzluğun geçen süre zarfında
daha da azaldığı ümit edilmektedir.
4. İlaç fiyatları hesaplanırken, 01.02.2010-30.04.2010 tarihleri arasında oluşturulan elektronik ilaç sözlüğündeki perakende ilaç satış fiyatları esas alınmıştır. İlaç
sözlüğü araştırma verilerinin incelendiği dönemde, yani 2009 yılından sonra oluşturulduğu için 2009 yılı fiyatları kullanılamamıştır. İlk bakışta verilerin toplandığı
yıl ile ilaç fiyatı geçerlilik yılı arasındaki yıl farklılığı araştırmanın bir kısıtlılığı
gibi kabul edilebilir. Ancak, bu araştırmanın Kasım-Aralık 2009 verilerini içerdiği, yani reçetelerin toplandığı tarihle, ilaç fiyatlarının belirlendiği tarihin birbirine
çok yakın olduğu için, bazı münferit örnekleri dışında ilaç fiyatlarının bu dönemde
belirgin bir değişim sergilemediği düşünülmüştür.
5. Araştırmada toplam 3201 reçete’den yarısının (n=1614) reçete ayrıntılı incelemesine alınamamış olması, göreceli bir kısıtlılık olarak kabul edilebilir. Reçetelemedeki doğal sürecin bozulmaması adına endikasyon temelli bir reçete toplama
işlemi bilinçli olarak gerçekleştirilmemiştir. Dolayısıyla ayrıntılı incelemeye alınmayan bu değişik tanılar, genel değerlendirme dışında başka bir incelemeye tabi
tutulmamışlardır (Tablo 8).
6. Reçeteleri toplanan tüm hastalar hekime ilk kez başvurmuş gibi kabul edilmiştir. Bu nedenle çalışmada yer alan bir hastanın hekimine kaçıncı kez geldiği
bilinmemektedir.
7. DM’de bazı reçetelerde antidiyabetik ilaç yazılmamış olduğu görülmektedir. Bu bir metodolojik kusur olarak algılanmamalıdır. Sebebi ise şuna bağlıdır;
bazı DM tanılı reçeteler ayrıntılı olarak incelendiğinde kan şekeri ölçüm çubuğu,
insülin enjektörü iğne ucu gibi materyallerin reçete edildiği veya DM’ye sekonder
gelişen hastalıkların tedavisi yapılırken altta yatan hastalığa vurguda bulunulduğu
tespit edildi (örneğin; diyabetik nöropati reçetesinde B vitamini reçete edilmesi
gibi) (Tablo 41).
KISITLILIKLAR VE ÖNERİLER
87
Öneriler
Akılcı olmayan reçeteleme alışkanlığı sorunun kısa ve uzun vadeli çözümünde
bir dizi faaliyetin hayata geçirilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Bunlar, kısaca aşağıdaki şekilde sıralanabilir:
1. Mezuniyet öncesi ve sonrası tıp eğitiminde yüz yüze ve elektronik ortamda
AİK eğitimleri yapılmalıdır.
2. AİK ilkelerine uygun hareket etme başta olmak üzere, reçeteleme performansları açısından kurumlar arasındaki farklılıkların iyileştirilerek giderilmesi gerekir. İyileştirme faaliyetleri eğitimle başlamalı; izleme yöntemleri, motive edici
ve destekleyici tedbirlerle sürdürülmelidir.
3. AİK açısından hekimlerin reçeteleme performanslarının izlenmesi, değerlendirilmesi ve iyileştirilmesi faaliyetlerinde elektronik reçete sisteminden daha
çok yararlanılmalıdır. Bu bakımından yaşanan güçlükler erkenden dikkate alınmalı ve bu sistemler AİK’e katkıları açısından yeniden düzenlenmelidir.
4. Sahada görev alan hekimlerin yazmış oldukları reçetelere ait değerlendirme
ve geri bildirim çalışmalarının sayısı artırılmalıdır. Bu faaliyetler planlanırken, bu
araştırmada tespit edilen ve vurgulanan reçeteleme ile ilgili AİK açısından sorunlu
sayılan alanlara öncelik verilmelidir.
5. Bu değerlendirmeler periyodik olmalı ve her dönemin sonucu bilimsel zeminde değerlendirilmelidir. Ulusal ilaç politikaları belirlenirken idari, mali, hukuki
düzenlemelerle, bu araştırma sonuçlarının gereği yerine getirilmeye çalışılmalıdır.
6. Hekimlerin hem birinci basamakta hem de ikinci basamak ve üzerinde, tanı
tedavi rehberlerini ve uluslararası tedavi rehberlerini kullanmaları özendirilmelidir. Bu konuda ülkemizin eksikliği uzun yıllardan beri bilinmektedir. Bu eksiklikler, süratle giderilmelidir.
7. AİK konusunda daha başarılı hizmet verilmesinin yollarının başında; bilgi
donanımı ve bilgi ihtiyacının karşılanması, hizmet sunulan merkezlerde klinik farmakoloji hizmetlerinden hasta ve sağlık çalışanlarının istifade etmesi gelmektedir.
Maalesef ülkemizde bu hizmetten yararlanılması bakımından, dünya gerçeklerinin oldukça gerisinde bulunduğumuz bilinmektedir. Bu açığın süratle giderilmesi
gerekmektedir. Ülkemizde, klinik farmakoloji eğitiminin yaygınlaştırılması, AİK,
farmakoekonomi gibi konularda eğitimli insan sayısının hızla artırılması, başta
ÜH’ler ve Araştırma Eğitim Hastaneleri olmak üzere, hastanelerde klinik farmakoloji servis/klinik/merkezlerinin kurulması gerekmektedir. Söz konusu arzın/yetişmiş insan gücünün karşılanmasında klinik farmakolojinin doktora ve yan dal
uzmanlığı eğitiminin verilmesi, bu sorunun orta ve uzun vadede çözümüne önemli
ölçüde katkı sağlayacaktır. Sağlık çalışanı istihdamında belirleyici rolü bulunan
SB’nin bu konuda da öncü olması ve kurumlar arasında ihtiyaç duyulan girişimleri
hızla başlatması beklenmektedir.
88
HEKİMLERİN AKILCI REÇETELEME YAKLAŞIMI
8. Tedavi maliyeti, nedense, bilinçsiz bir şekilde ürkülen bir kavrama dönüştürülmüştür. Oysa bu maliyetin etraflıca araştırılması gerekir. Bu çalışmada maliyet
unsurunu değerlendiren ve bu bakımdan kurumsal farklılıkları gün yüzüne çıkaran oldukça önemli ipuçları elde edilmiştir. Bu bilgiler, olgunlaştırılmalı ve başta
Sosyal Güvenlik Kurumu olmak üzere muhatapları tarafından dikkate alınmalıdır.
7
Kaynaklar
1-Holloway K, van Dijk L. The World Medicines Situation 2011-Rational use
of medicines. WHO, Geneva, 2011.
2-World Health Organization (WHO). Indicators for IMCI at first-level facilities and households. Department of child and adolescent health and development,
WHO, Geneva, June 2001.
3-World Health Organization (WHO). Medicines use in primary care in developing and transitional countries-Fact Book summarizing results from studies
reported between 1990 and 2006. WHO/EMP/MAR/2009.3.WHO, 2009.
4-World Health Organization (WHO). Using indicators to measure country
pharmaceutical situations-Fact Book on WHO Level I and Level II monitoring
indicators. WHO/TCM/2006.2.WHO, 2006.
5-World Health Organization (WHO). Promoting rational use of medicines: core components. WHO Policy Perspectives on Medicines no5. WHO/
EDM/2002.3.Geneva, WHO, 2002.
6-World Health Organization (WHO). Rational use of medicines: progress in
implementing the WHO medicines strategy. 11 May 2006.
7-Promoting rational use of medicines. Contact 2006. http://www.oikoumene.
org/fileadmin/files/wcc-main/documents/p4/contact/con-183-e.pdf
8-World Health Organization (WHO). “Effective Public Education” in promoting rational drug use. WHO Programme on Essential Drugs and International
Network for the Rational Use of Drugs, Nairobi, (1987).
90
HEKİMLERİN AKILCI REÇETELEME YAKLAŞIMI
9-De Vries TPGM, Henning RH, Hogerzeil HV, Fresle DA. Guide to Good
Prescribing. WHO/Action Programme on Essential Drugs, Geneva, 1994.
10-Hogerzeil HV. Promoting rational prescribing: an international perspective.
Br J Clin Pharmacol 1995;39:1-6.
11-Laing RO. Rational Drug Use: An Unsolved Problem: Tropical Doctor.
1990;20:101-103.
12-Laing R, Hogerzeil HV, Ross-Degnan D. Ten recommendations to improve use of medicines in developing countries. Health Policy and Planning
2001;16(1):13-20.
13-World Health Organization (WHO). WHO global strategy for containment
of antimicrobial resistance. WHO/CDS/CSR/DRS/2001.2.WHO, 2001.
14-World Health Organization (WHO). Country pharmaceutical situations-Fact
Book on WHO Level 1 indicators 2007. WHO/EMP/MPC/DRS/2010.1.WHO,
2009.
15-Akici A, Kalaca S, Ugurlu MU, Karaalp A, Çalı S, Oktay S. Impact of a
short postgraduate course in rational pharmacotherapy for general practitioners.
Br J Clin Pharmacol 2004;57(3):310 – 321.
16-Akici A, Kalaca S, Ugurlu MU, Toklu HZ, Iskender E, Oktay S. Patient
knowledge about drugs prescribed at primary healthcare facilities. Pharmacoepidemiol Drug Saf 2004;13(12):871-6.
17-Akici A, Kalaca S, Ugurlu U, Toklu HZ, Oktay S. Antihypertensive drug utilization at health centres in a district of Istanbul. Pharm World Sci 2007;29(3):116-21.
18-Akıcı A, Uğurlu MÜ, Gönüllü N, Oktay Ş, Kalaça S. Pratisyen hekimlerin
akılcı ilaç kullanımı konusunda bilgi ve tutumlarının değerlendirilmesi. Sürekli
Tıp Eğitimi Dergisi (STED) 2002;11(7):253-257.
19-Baytemur M. Akılcı antibiyotik kullanımında birinci basamakta sorunlar.
ANKEM Derg 2005;19 (Ek 2):182-184.
20-Tunger O, Karakaya Y, Cetin CB, Dinc G, Borand H. Rational antibiotic
use. J Infect Developing Countries 2009; 3(2):88-93.
21-Vançelik S, Çalıkoğlu O, Güraksın A, Beyhun E. Erzurum il merkezindeki
erişkinlerin ilaç kullanım davranışları ve ilişkili faktörler. Toplum Hek. Bult 2006;
25( 2):33-38.
22-Vancelik S, Beyhun NE, Acemoglu H, Calikoglu O. Impact of pharmaceutical promotion on prescribing decisions of general practitioners in Eastern
Turkey. BMC Public Health 2007;25;7:122.
23-Arslan L, Şemin S. Sağlık ocağına başvuran hastaların reçetede yazılan ilaçları kullanımı ve bunu etkileyen etmenler. Sağlık ve Toplum Dergisi 2005;1:1-17.
KAYNAKLAR
91
24-Uskun E, Uskun SB, Öztürk M, Kişioğlu AN. Sağlık ocağına başvuru öncesi ilaç kullanımı. Sted 2004 cilt 13 sayı 12.
25-Seçkin Ü, Bodur H, Kutsal YG. Yaşlılarda ilaç tüketimi. Geriatri 1(1):3638,1998.
26-Arpacı F, Açıkel CH, Şimşek I. Ankara’da yaşayan bir grup yaşlının ilaç
kullanım tutumları. TAF Prev Med Bull 2008;7(6):515-522.
27-Ceyhan M, Yildirim I, Ecevit C, Aydogan A, Ornek A, Salman N, Somer A,
Hatipoğlu N, Camcioglu Y, Alhan E, Celik U, Hacimustafaoglu M, Celebi S, Inan
D, Kurt N, Oner AF, Gulumser O, Gunes A, Coskun Y. Inappropriate antimicrobial use in Turkish pediatric hospitals: a multicenter point prevalence survey. Int J
Infect Dis 2010;14(1):e55-61.
28-Ertuğrul MB, Özgün H, Saylak MÖ, Sayım N. Bir üniversite hastanesi cerrahi servislerinde antibiyotik kullanımı ve maliyeti: Bir günlük nokta prevalansı
çalışması. Klimik Dergisi 2009;22(2):44-7.
29-Dong L, Yan H, Wang D. Drug prescribing indicators in village health clinics across 10 provinces of Western China. Fam Pract 2011;28(1):63-7.
30-World Health Organization (WHO). (15-27 October 1998) Promoting rational drug use. Trainer’s guide. Accra, Ghana.
31-World Health Organization (WHO). “The Role of Education in Rational
Use of Medicines”. Report of a Regional Meeting, Bangkok, Thailand, 12–14 December 2007.
32-Akıcı A, Gelal A, Erenmemişoğlu A, Melli M, Babaoğlu M, Oktay Ş.
Akılcı ilaç kullanımı eğitimi uygulama sürecinde Türkiye’deki tıp fakültelerinde farmakoloji anabilim dallarının durumunun incelenmesi. Tıp Eğitimi Dünyası
2010;1(30).
33-T.C. Sağlık Bakanlığı “Stratejik Plan 2010-2014”. T.C. Sağlık Bakanlığı
Yayın No: 788. ISBN: 978-975-590-315-6.
34-T.C. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü “Akılcı İlaç Kullanımı Konusunda Halk Eğitimi”.
T.C. Sağlık Bakanlığı Yayın No: 658, Şubat 2004, Ankara. ISBN: 975-590-087-X.
35-WHO/DAP. How to investigate drug use in health facilities: selected drug
use indicators. Geneva. World Health Organization. 1993. WHO/DAP/93.1.
36-T.C. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü “Ulusal İlaç Politikası Nasıl Geliştirilir ve Yürürlüğe
Koyulur?” İkinci basım. Düzeltmeler ve değişiklikler Ulusal İlaç Politikaları Geliştirme Rehberi, 1988”. Dünya Sağlık Örgütü, Cenevre. ISBN: 975-590-085-3.
37-Strom BL. Pharmacoepidemiology, Ed: Strom BL. Wiley, 4th edition; West
Sussex, 2005.
92
HEKİMLERİN AKILCI REÇETELEME YAKLAŞIMI
38-“Sosyal Güvenlik Kurumları Sağlık Harcamaları”, T.C. Sağlık Bakanlığı
Strateji Geliştirme Başkanlığı, Ankara (Yayınlanmamış Rapor).
39-Mollahaliloğlu S, Arı OH, Oncül GH. “Ulusal Sağlık Harcamaları Raporu
2005-2010”, T.C. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı
Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü, Ankara (Yayınlanmamış Rapor).
40-Akici A, Gören MZ, Aypak C, Terzioğlu B, Oktay S. Prescription audit
adjunct to rational pharmacotherapy education improves prescribing skills of medical students. Eur J Clin Pharmacol 2005;61(9):643-50.
41-De Vries TPGM. Presenting clinical pharmacology and therapeutics: a
problem based approach for choosing and prescribing drugs. Br J Clin Pharmacol
1993;35:581-586.
42-De Vries TPGM. Presenting clinical pharmacology and therapeutics: General introduction. Br J Clin Pharmacol 1993;35:577-579.
43-De Vries TPGM. Presenting clinical pharmacology and therapeutics: evaluation of a problem based approach for choosing drug treatments. Br J Clin Pharmacol 1993;35:591-597.
44-De Vries TP, Henning RH, Hogerzeil HV, Bapna JS, Bero L, Kafle KK,
Mabadeje A, Santoso B, Smith AJ. Impact of a short course in pharmacotherapy
for undergraduate medical students: an international randomized controlled study.
Lancet 1995;346:1454-1457.
45-Hogerzeil HV, Barnes KI, Henning RH, Kocabasoglu YE, Möller H, Smith
AJ, Summers RS, de Vries TPGM. Teacher’s Guide to Good Prescribing. World
Health Organization, Geneva, 2001.
46-Akici A, Kalaça S, Gören MZ, Akkan AG, Karaalp A, Demir D, Uğurlu U,
Oktay S. Comparison of rational pharmacotherapy decision making competence of
general practitioners with intern doctors. Eur J Clin Pharmacol 2004;60(2):75-82.
47-Ay P, Akici A, Harmancı H. Drug utilization and potentially inappropriate
drug use in elderly residents of a community in Istanbul, Turkey. Int. J. of Clin.
Pharmacology and Therapeutics 2005;43(4):195-202.
48-Akıcı A. Akılcı ilaç kullanımı ilkeleri doğrultusunda yaşlılarda reçete yazma ve Türkiye’de yaşlılarda ilaç kullanımının boyutları. Geriatri Özel sayı 2006.
2006;19-27.
49-Mollahaliloğlu S. Ankara İl Merkezinde Bulunan Sağlık Ocaklarında Yazılan Reçetelerin Değerlendirilmesi, Halk Sağlığı Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe
Üniversitesi, 2000, Ankara.
50-Hogerzeil HV, Walker JG, Sallami AO, Fernando G: Impact of an essential
drug programme on availability and rational use of drugs. Lancet 141-2; Ocak
1989.
KAYNAKLAR
93
51-Aksoy Ş, Ağırbaş İ, Gürcan S. Reçetelerin reçeteleme göstergelerine göre
incelenmesi: Ankara il merkezi örneği. Sağlık ve Toplum Dergisi 2007, Sayı 4.
52-Jankovic SM, Vasic LM, Maksimovic MR, Cupurdija VB, Kostic IR, Kovacevic ZN. An analysis of drug use indicators in primary care health facilities
operating in the city of Kragujevac. http://www.priory.com/fam/Kosovo.htm
53-Enwere OO, Falade CO, Salako BL. Drug prescribing pattern at the medical outpatient clinic of a tertiary hospital in southwestern Nigeria. Pharmacoepidemiol Drug Saf 2007;16(11):1244-9.
54-Sarkar AP, Biswas R, Tripathi SK. A study on drug use in a district hospital
of West Bengal. Indian J Public Health 2007;51(1):75-6.
55-Bashrahil KA. Indicators of rational drug use and health services in Hadramout, Yemen. East Mediterr Health J. 2010;16(2):151-5.
56-Ghimire S, Nepal S, Bhandari S, Nepal P, Palaian S. A prospective surveillance of drug prescribing and dispensing in a teaching hospital in western Nepal.
J Pak Med Assoc 2009;59(10):726-31.
57- Jun Z, Linyun L, Che Z, Yuanrong Y, Fengxi G, Heng Z. Analysis of outpatient prescription indicators and trends in Chinese Jingzhou Area between September 1 and 10, 2006-2009. Afr J Pharm Pharmacol 2011;5(2):270-275.
58-Vallano A, Montané E, Arnau JM, Vidal X, Pallarés C, Coll M, Laporte JR.
Medical speciality and pattern of medicines prescription. Eur J Clin Pharmacol
2004;60(10):725-30.
59-Cheraghali AM, Idries AM. Availability, affordability, and prescribing pattern of medicines in Sudan. Pharm World Sci 2009;31(2):209-15.
60-Keohavong B, Syhakhang L, Sengaloundeth S, Nishimura A, Ito K. Rational use of drugs: prescribing and dispensing practices at public health facilities in
Lao PDR. Pharmacoepidemiol Drug Saf 2006;15(5):344-7.
61-Pavin M, Nurgozhin T, Hafner G, Yusufy F, Laing R. Prescribing practices of rural primary health care physicians in Uzbekistan. Trop Med Int Health
2003;8(2):182-90.
62-Patel V, Vaidya R, Naik D, Borker P. Irrational drug use in India: a prescription survey from Goa. J Postgrad Med 2005;51(1):9-12.
63-T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık Projesi Genel Koordinatörlüğü. Birinci Basamağa Yönelik Tanı ve Tedavi Rehberleri 2003. Ed: Arısoy ES. ISBN:975-590078-0.
64-Brook I. Treatment modalities for bacterial rhinosinusitis. Expert Opin
Pharmacother 2010; 11(5):755-69.
65-National Institute for Health and Clinical Excellence (NICE). Generalised
94
HEKİMLERİN AKILCI REÇETELEME YAKLAŞIMI
anxiety disorder and panic disorder (with or without agoraphobia) in adults- Management in primary, secondary and community care. NICE clinical guideline
113, January 2011.
66-T.C Sağlık Bakanlığı Türkiye Sağlık Kurumu “Sosyal Güvenlik Kurumları
Sağlık Harcamaları (2002-2009 İlk 6 Ay)”.
67-Rathmann W, Haastert B, Icks A, Giani G. Trends in outpatient prescription drug costs in diabetic patients in Germany, 1994-2004. Diabetes Care
2007;30(4):848-53.
68-Türkiye’de Diyabet Profili-Diyabet bakım, izlem ve tedavisinde mevcut
durum değerlendirmesi çalıştay raporu, Kasım 2009.
69-T.C Başbakanlık Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK). Sağlık harcama istatistikleri, 2008. TUİK Haber Bülteni. Sayı 34, 18 Şubat 2011.
70-Hassan NAGM, Abdulla AA, Bakathir HA, Al-Amoodi AA, Aklan AM, de
Vries TP. The impact of problem-based pharmacotherapy training on the competence of rational prescribing of Yemen undergraduate students. Eur J Clin Pharmacol 2000;55:873-876.
71-Avci IY, Kilic S, Acikel CH, Ucar M, Hasde M, Eyigun CP, Pahsa A, Cetiner S. Outpatient prescription of oral antibiotics in a training hospital in Turkey:
trends in the last decade. J Infect 2006;52(1):9-14.
72-Akande TM, Ologe MO. Prescription pattern at a secondary health care
facility in Ilorin, Nigeria. Ann Afr Med 2007;6(4):186-9.
73-Alam K, Mishra P, Prabhu M, Shankar PR, Palain S, Bhandari RB, Bista
D. A study on rational drug prescribing and dispensing in outpatients in a tertiary care teaching hospital of Western Nepal. Kathmandu Univ Med J (KUMJ)
2006;4(4):436-43.
74-Kumar R, Indira K, Rizvi A, Rizvi T, Jevaseelan L. Antibiotic prescribing
practices in primary and secondary health care facilities in Uttar Pradesh, India. J
Clin Pharm Ther 2008;33(6):625-34.
75-Önlen Y, Özer C, Akoğlu E, Sangün Ö, Özer B, Savaş L, İncecik L. Sağlık
Çalışanları ve Ailelerinin Akut Solunum Yolu Enfeksiyonlarında Antibiyotik Kullanımı. Turkiye Klinikleri J Med Sci 2006;26:364-369.
76-Gonzales R, Malone DC, Maselli JH, Sande MA. Excessive antibiotic use for
acute respiratory infections in the United States. Clin Infect Dis 2001;33(6):757-62.
77-Mazzaglia G, Arcoraci V, Nicoletti G, Caputi AP. Pattern of antimicrobial
drug prescribing and prescriptive behaviour for acute otitis media among physicians in Sicily. Pharmacol Res 1998;37(5):421-6.
78-De Melker RA, van Balen FA. Antimicrobial treatment of upper respiratory
tract infections from the Dutch perspective. Int J Antimicrob Agents 1997;9(1):43-8.
KAYNAKLAR
95
79-Chlabicz S, Małgorzata-Ołtarzewska A, Pytel-Krolczuk B. Respiratory
tract infections: diagnosis and use of antibiotics by family physicians in northeastern Poland. Int J Antimicrob Agents 2004;23(5):446-50.
80-Tosun E, Topaloğlu O, Yalçın A. Solunum yolu enfeksiyonları: Antibiyotik
kullanım oranı ve tedavi maliyeti. Türk Aile Hek Derg 2008;12(1):25-30.
81-Canbaz S, Peksen Y, Sunter AT, Leblebicioglu H, Sunbul M. Antibiotic
prescribing and urinary tract infection. Int J Antimicrob Agents 2002;20(6):407-11.
82-Galatti L, Sessa A, Mazzaglia G, Pecchioli S, Rossi A, Cricelli C, Schito GC, Nicoletti G, Caputi AP. Antibiotic prescribing for acute and recurrent
cystitis in primary care: a 4 year descriptive study. J Antimicrob Chemother
2006;57(3):551-6.
83-Supcharassaeng S, Suankratay C. Antibiotic prescription for adults with
acute diarrhea at King Chulalongkorn Memorial Hospital, Thailand. J Med Assoc
Thai 2011;94(5):545-50.
84-Pan Y, Henderson J, Britt H. Antibiotic prescribing in Australian general practice: how has it changed from 1990-91 to 2002-03? Respir Med
2006;100(11):2004-11.
85-Poole MD. Acute bacterial rhinosinusitis: Clinical impact of resistance and
susceptibility. Am J Med. 2004;117 Suppl 3A:29S-38S.
86-Bodenschatz C, Talaat M, Kandeel A, Lohiniva AL, Radwan E, Mahoney
F. Injection prescribing patterns in public health care facilities in Egypt. East Mediterr Health J 2009;15(6):1440-8.
87-Esposito S, Noviello S, Boccazzi A, Tonelli P. Management of upper respiratory tract infections in primary care in Italy: a national survey. Int J Antimicrob
Agents 2001;17(3):189-94.
88-T.C. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü “Türkiye’de Sağlığa Bakış 2007”. Ankara. Ed: Mollahaliloğlu S, Hülür Ü, Yardım N, Özbay H, Çaylan AK, Ünüvar N, Aydın S.
89-T.C. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü “T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık İstatistikleri Yıllığı
2008”. Ankara Nisan 2010. Ed: Mollahaliloğlu S, Kosdak M, Eryılmaz Z.
90-Rokstad K, Straand J, Fugelli P. General practitioners’ drug prescribing
practice and diagnoses for prescribing: the Møre & Romsdal Prescription Study. J
Clin Epidemiol 1997;50(4):485-94.
91-Orzella L, Chini F, Giorgi Rossi P, Borgia P. Physician and patient characteristics associated with prescriptions and costs of drugs in the Lazio region of Italy.
Health Policy 2010;95(2-3):236-44.
96
HEKİMLERİN AKILCI REÇETELEME YAKLAŞIMI
92-Aronson JK. A manifesto for clinical pharmacology from principles to
practice. Br J Clin Pharmacol 2010;70 (1):3-13.
93-Birkett D, Brøsen K, Cascorbi I, Gustafsson LL, Maxwell S, Rago L, Sir
Rawlins M, Reidenberg M, Sjöqvist F, Smith T, Thuerman P, Walubo A. Clinical
pharmacology in research, teaching and health care: Considerations by IUPHAR,
the International Union of Basic and Clinical Pharmacology. Basic Clin Pharmacol Toxicol 2010;107(1):531-59.
94-U.S. Department of Health and Human Sciences. The Seventh Report of
the Joint National Comitte on prevention, detection, evaluation and treatment of
high blood pressure. August, 2004.
95-2003 European Society of Hypertension- European Society of Cardiology
guidelines for the management of arterial hypertension. Journal of Hypertension
2003;21:1011-1053.
96-Abaci A, Kozan O, Oguz A, Sahin M, Deger N, Senocak H, Toprak N,
Sur H, Erol C. Prescribing pattern of antihypertensive drugs in primary care
units in Turkey: results from the TURKSAHA study. Eur J Clin Pharmacol.
2007;63(4):397-402.
97-Övet G, Balcı YI, Polat Y, Ersoy E, Çövüt İE. Akut tonsillofarenjit tanısı
alarak antibiyotik başlanan hastaların ne kadarından a grubu beta hemolitik streptokoklar sorumludur? Tıp Araştırmaları Dergisi 2009:7(3):122-125.
98-Akici A, Kalaça S, Uğurlu MU, Oktay S. Prescribing habits of general
practitioners in the treatment of childhood respiratory-tract infections. Eur J Clin
Pharmacol. 2004;60(3):211-6.