Zamanı Aşan Denemeler Deneme dünyasına adım atılacaksa bunu

advertisement
Sinan Haluk TANDOĞAN
21300920
TURK 102-12
Tandoğan 1
Ahmet KAYA
Zamanı Aşan Denemeler
Deneme dünyasına adım atılacaksa bunu yapmanın en iyi yolu
Montaigne’i okumaktan geçer. Nitekim Montaigne hem deneme türünün
kurucusu hem de bu alanda verilmiş en başarılı örneklerin yazarıdır. Fransız
aristokratik yaşantısının içinden, ancak yine de beklenmedik bir duyarlılık ve
düşünce yoğunluğu içinde Denemeler’i kaleme almış olan Michel de Montaigne,
aldığı eksiksiz eğitimi ve sıra dışı bakış açısını da eserine yansıtmıştır. Eserinde,
sanatsal bakımdan çok değer teşkil etmediği söylenebilecek günlük konuları,
hem okunabilir kılmakta, hem bunlara sanatsal bir değer yüklemekte hem de
okuyucuya her denemede kendinden bir parça sunabilmektedir.
Montaigne’e göre herkesin ve her şeyin eleştirilecek bir yanı vardır.
Hiçbir varlık tam ve kusursuz değildir. Denemelerini de bu olgu üzerine
kurmuştur Montaigne. Hatta ona göre kendisi bile mutlak bir iradeye ve iyiliğe
vakıf değildir. “Bakıyorum da öyle çürük taraflarım var ki söylemeye zor
varıyor dilim. Sağlam oturaklı neyim var? Her an sendeleyip düşebilirim.”
(Montaigne, 102) der Montaigne. Kanımca, gerçekten de insanı insan kılan ve
onu ileriye taşıyan, kusurlarının ve eksiklerinin farkına varmasıdır. Bunu
yapmanın yolu da özeleştiriden geçer. Bahsi geçen yolculukta bir ayna vazifesi
gören özeleştiriye ulaşmanın aklıma gelen en iyi yolu Denemeler’i okumaktır.
Bu
kitapta
belki
aradığınız
sürükleyiciliği
veya
bilgi
yoğunluğunu
Sinan Haluk TANDOĞAN
21300920
TURK 102-12
Tandoğan 2
Ahmet KAYA
bulamayacaksınız ama sayfaları geride bıraktıkça kendinizi farklı bir dünyada
bulacaksınız. Bu dünya da alışılageldik bir fantezi dünyası olmayacak. Tam
aksine kendinizi zihninizin içinde bulacaksınız. Bunun sebebi, Denemeler’in
konusunun insan ve onun yaşantısı olması olsa gerek. Dırdırcılar, dostlar,
yaşayan ölüler, aylak ruhlar gibi belirli tip insanlara özgülenmiş olan tiplemeler
ve hayatta karşılaşılabilecek insan örnekleri ışığında bir toplum analizinin yanı
sıra, Montaigne insan gerçeğine de dikkat çekmiştir. Belki de onu zamanın
ötesine taşıyıp ölümsüz kılan da bu yanıdır. Zaman ve şartları değişse bile insan
gerçeği büyük ölçüde aynı kalmaktadır. Örneğin, ortaçağda Fransa’nın feodal
beyliklerinden birinde yaşayan bir buğday çiftçisinin aşkıyla günümüz
metropollerinden birinde işe yetişmeye çalışan bir bankacının hissettiği aşkın
farklı olmadığı fikrindeyim. Montaigne de eserinde zamanın sınırlarını yırtıp
aşan ebedi konulara değinmiştir. Bunlara değinirken de faydalandığı tek kaynak
fikirleri ve deneyimleri olmuştur.
Bu bakımdan, hiçbir sanatsallık kaygısı taşımadan sadece düşündüklerini
kaleme alan Montaigne, kendi ve yakınları dışında büyük bir kitleye ulaşıp
ilham kaynağı olmak gibi bir amaçla da yazmamıştır. Öyle ki, bunu kitabına
1580 yılının 1 Mart’ında yazdığı önsözde bile yer vermiştir. “Okuyucu, bu
kitapta yalan dolan yok. Sana baştan söyleyeyim ki, ben burada yakınlarım ve
kendim dışında hiçbir amaç gütmedim. Sana hizmet etmek yahut kendime ün
Sinan Haluk TANDOĞAN
21300920
TURK 102-12
Tandoğan 3
Ahmet KAYA
sağlamak hiç aklımdan geçmedi. Böyle bir amaç peşinde koşmaya gücüm
yetmez.”( Montaigne, 1)
Denemeler’i bir kişisel gelişim kitabı olarak anlamanın da mümkün
olduğu
fikrindeyim.
Zira
kitap
okura
bir
kişisel gelişim
kitabının
sunabileceğinden çok daha kapsamlı bir özeleştiri yapma olanağı sunuyor. Tek
fark bunun açık açık yazılmış olmaması. Bir kişisel gelişim kitabından farklı
olarak, Denemeler’de, betimlenen kişi tiplerinden hangisine en yakın
olunduğunun tespitiyle, okuyucuya kendini keşfetme ve eleştirme fırsatı
sunulmuştur. Aktarılması amaçlanan fikre ve eleştiriye ulaşmak için de,
satırların yanı sıra, tabiri caizse satır aralarını da okumak gerekiyor. Birikimli bir
okuyucu için bunun zorlayıcı olmayacağının yanı sıra eğlenceli ve verimli
olacağını düşünüyorum. Çünkü bana göre kendi sentezimin ürünü olan bir bilgi,
başkasının sunduğu bilgiden çok daha kalıcıdır ve çok daha fazla önem arz eder.
Denemeler hem bir kişisel gelişim romanı, hem bir başucu kitabı hem de insanı
ve yaşayışını anlatan eşsiz bir kaynak. Okuyucu kitapta geçen, bahsettiğim kişi
kalıplarının hangisine dâhil olduğunu ararken, eksik yanlarının farkına vararak
bunları gidermek için çabalamaya yöneliyor. Bu bakımdan, hem insanın
okumaya ve üzerinde kafa yormaya değer özelliklerini anlattığından hem de, her
bir okuyucu için ayrı bir fikir sunup ona kendinden bir parça sunduğu için
Sinan Haluk TANDOĞAN
21300920
TURK 102-12
Tandoğan 4
Ahmet KAYA
Denemeler’in,
mutlaka
dikkatle
okunması
gereken
bir
eser
olduğu
görüşündeyim.
Kaynakça
Montaigne, Michel de. Denemeler. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2009
Download