v İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER
BÖLÜM 1
DIŞ TİCARET VE TEORİSİ
1. DIŞ TİCARET VE TEORİSİ .................................................................................................................. 1
1.1. DIŞ TİCARET VE ÖZELLİKLERİ................................................................................................ 1
1.2. DIŞ TİCARETİN NEDENLERİ.................................................................................................... 2
1.2.1. Yerli Üretimdeki Yetersizlik veya Fazlalıklar ........................................................ 3
1.2.2. Ülkeler Arasındakİ Fiyat Farklılıkları ....................................................................... 3
1.2.3. Mal Farklılaştırılması .................................................................................................... 3
1.2.4. Siyasi ve Kültürel Nedenler ....................................................................................... 4
1.3. DIŞ TİCARETİN ÇEŞİTLERİ ....................................................................................................... 4
1.3.1. Normal Dış Ticaret ....................................................................................................... 5
1.3.2. Bağlı Ticaret.................................................................................................................... 5
1.3.3. Sınır ve Kıyı Ticareti...................................................................................................... 5
1.3.4. Serbest Bölge Ticareti ................................................................................................. 6
1.4. DIŞ TİCARET TEORİSİ ............................................................................................................... 6
1.4.1. Mutlak Üstünlükler Teorisi ........................................................................................ 7
1.4.2. Karşılaştırmalı Üstünlükler Teorisi .......................................................................... 8
1.4.3. Teknoloji Açığı Teorisi ................................................................................................ 9
1.4.4. Ürün Dönemleri Hipotezi .......................................................................................... 9
1.4.5. Ölçek Ekonomileri Teorisi........................................................................................... 9
1.5. DIŞ TİCARET POLİTİKASI....................................................................................................... 10
1.5.1. Dış Ticaret Politİkasının Amaçları .......................................................................... 10
1.5.2. Dış Ticaret Politikasının Araçları ............................................................................ 11
1.5.2.1. Gümrük Tarifeleri ......................................................................................... 11
1.5.2.2. Tarife Dışı Kısıtlamalar ................................................................................ 12
1.6. DÖVİZ VE DÖVİZ İŞLEMLERİ ............................................................................................... 13
1.6.1. Döviz Piyasası .............................................................................................................. 14
1.6.2. Döviz Kuru .................................................................................................................... 14
1.6.3. Döviz Kuru Politikası ................................................................................................. 15
1.6.4. Konvertibilite ............................................................................................................... 16
1.7. DIŞ TİCARETTE ROL ALAN KURULUŞLAR........................................................................ 16
1.7.1. Dış Ticarette Rol Alan Millî Kuruluşlar.................................................................. 16
1.7.1.1. Ekonomi Bakanlığı ..................................................................................... 17
1.7.1.2. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (MB) ......................................... 17
1.7.1.3. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı .................................................................. 18
1.7.1.4. İhracatçı Birlikleri (İB)................................................................................. 19
1.7.1.5. Bankalar ve Özel Finans Kurumları ....................................................... 20
v
1.7.1.6. Türk Eximbank ............................................................................................ 20
1.7.1.7. İhracatı Geliştirme Merkezi (İGEME) ..................................................... 20
1.7.1.8. Sanayi ve Ticaret Odaları ......................................................................... 21
1.7.2. Dış Ticarette Rol Alan Milletlerarası Kuruluşlar................................................. 21
1.7.2.1. Dünya Ticaret Örgütü (WTO).................................................................. 21
1.7.2.2. Milletlerarası Ticaret Odası (MTO) ........................................................ 22
1.7.2.3. Milletlerarası Tahkim Divanı ................................................................... 23
Birinci Bölümden Neler Öğrendik? ................................................................................... 24
BÖLÜM 2
DIŞ TİCARET İŞLEMLERİ
2. DIŞ TİCARET UYGULAMALARI..................................................................................................... 29
2.1. DIŞ TİCARET BELGELERİ ....................................................................................................... 29
2.1.1. Proforma Fatura ........................................................................................................ 30
2.1.2. Dış Ticaret Sözleşmesi ............................................................................................. 30
2.1.3. Ticari Fatura ................................................................................................................ 34
2.1.3.1. Faturada Dikkat Edilmesi Gerekenler...........................................................34
2.1.4. Onaylı Fatura .............................................................................................................. 35
2.1.5. Vizeli Fatura ................................................................................................................ 36
2.1.6. Menşe Şahadetnamesi ........................................................................................... 36
2.1.7. Gözetim Belgesi ........................................................................................................ 36
2.1.8. Paket Listesi ................................................................................................................ 37
2.1.9. Çeki Listesi .................................................................................................................. 37
2.1.10. Dolaşım Belgeleri...................................................................................................... 37
2.1.11. Poliçe (Draft, Bill of Exchange) ............................................................................. 38
2.1.11.1. Poliçede Taraflar ...............................................................................................38
2.1.11.2. Poliçelerde Ödeme ..........................................................................................39
2.2. DIŞ TİCARETTE MAL SEVKİYATI ......................................................................................... 39
2.2.1. Dış Ticarette Teslim Şekilleri................................................................................. 40
2.2.1.1. EXW: Ex-Works; Ex Warehouse (...Named Place) .....................................41
2.2.1.2. FCA: Free Carrier (...Named Place) ................................................................42
2.2.1.3. FAS: Free Alongside Ship (...Named Port Shipment) .............................43
2.2.1.4. FOB: Free On Board (...Named Port of Shipment) ...................................44
2.2.1.5. CFR: Cost and Freight (...Named Port of Destination)............................44
2.2.1.6. CIF: Cost Insurange and Freight (...Named Port of Destination) ......45
2.2.1.7. CPT: Carriage Paid to Named Place of Destination ...............................45
2.2.1.8. CIP: Carrige and Insurange Paid to Named Place of Destination .....46
2.2.1.9. DAT (Delivered at Terminal).............................................................................46
2.2.1.10. DAP (Delivered At Place).................................................................................46
2.2.1.11. DDP: Delivered Duty Paid (...Named Place of Destination) ..............46
2.2.2. Dış Ticarette Taşıma Türleri .................................................................................. 47
vi
2.2.2.1. Deniz Yolu Taşımacılığı ve Konşimentosu .................................................47
2.2.2.1.1. Malın Teslim Çeşidine Göre Konşimentolar ............................48
2.2.2.1.2. Düzenlendiği Kişilere Göre Konşimentolar .............................49
2.2.2.1.3. Diğer Konşimento Tanımlamaları ...............................................50
2.2.2.1.4. Deniz Taşımacılığı Mukaveleleri...................................................51
2.2.2.2. Demir Yolu Taşıma Belgesi: Hamule Senedi (Rail Consignment) .....51
2.2.2.3. Hava Yolu Konşimentosu (Air Waybill) ........................................................52
2.2.2.4. Kara Yolu Taşımacılığı .........................................................................................52
2.2.2.4.1. FIATA Taşıma Belgeleri ....................................................................53
2.2.2.4.2. CMR Consigment Note....................................................................54
2.2.2.5. Karma Taşıma Belgeleri (Combined Transport Document) ...............54
2.2.3. DIŞ TİCARETTE SİGORTA İŞLEMLERİ ................................................................... 55
2.2.3.1. Sigorta Poliçesi ......................................................................................................55
2.2.3.2. Sigorta Şahadetnamesi......................................................................................56
2.2.3.3. Zarar Çeşitleri .........................................................................................................57
2.2.3.3.1. Müşterek Avarya Zararları ..............................................................57
2.2.3.3.2. Hususi Avarya Zararları....................................................................57
2.2.3.3.3. Hususi Avarya Franko (Free From Particular Average).......58
2. 3. DIŞ TİCARETTE ÖDEME ŞEKİLLERİ .................................................................................... 59
2.3.1. Belgesiz Ödeme Yöntemleri................................................................................. 59
2. 3.1.1. Peşin Ödeme .........................................................................................................59
2.3.1.2. Mal Mukabili (Açık Hesap Ödeme) ................................................................60
2.3.1.3. Konsinye İhracat ...................................................................................................61
2.3.2. Dış Ticarette Belgeli Ödeme Yöntemleri .......................................................... 61
2.3.2.1. Vesaik Mukabili Ödeme .....................................................................................61
2.3.2.1.1. Vesaik Mukabili Ödemede Taraflar ............................................62
2.3.2.1.2. Vesaik Mukabili Ödemenin İşleyişi .............................................62
2.3.2.1.3. Vesaik Mukabili Ödemenin Risk ve Kazancı............................64
2.3.2.2. Akreditifli Ödeme (Letter of Credits-L/C) ....................................................64
2.3.2.2.1. Akreditifli Ödemede Taraflar........................................................64
2.3.2.2.2. Akreditifin Taraflar Açısından Faydaları ...................................66
2.3.2.2.3. Akreditifin Önemli Noktaları ........................................................67
2.3.2.2.4. Akreditifli Ödemelerde Tarafların Hukuki Sorumlulukları ... 68
2.3.2.2.5. Akreditifin İşleyişi ..............................................................................69
2.3.2.2.6. Güvenilirliklerine Göre Akreditifler ............................................70
2.3.2.2.7. Ödemelerine Göre Akreditifler....................................................72
2.3.2.2.7.1. İbrazda Ödemeli Akreditifler/Peşin Ödeme ....73
2.3.2.2.7.2. Ertelenmiş Ödemeler (Deferred Payment) ......74
2.3.2.2.7.3. Poliçe Kabullü Ödemeler ........................................77
2.3.2.2.7.4. Poliçe İştirasıyla Ödemeler .....................................78
2.3.2.2.7.5. Döner Akreditifler (Revolving L/C) ......................80
2.3.2.2.7.6. Kırmızı Şartlı Akreditifler (Red Clause /LC)........81
2.3.2.2.7.7. Yeşil Şartlı Akreditifler (Green Clause L/C)........82
2.3.2.2.7.8. Stand-By (Destek) Akreditifler ...............................82
vii
2.3.2.2.8. Akreditiflerin Finansman Aracı Olarak Kullanılması ...........83
2.3.2.2.8.1. Karşılıklı Akreditifler (Back-to Back L/C) .............83
2.3.2.2.8.2. Devredilebilir Akreditifler (Transferable L/C) ...87
2.3.2.3. Yeni Finansman Araçlarıyla Dış Ticaret Ödemeleri.................................90
2.3.2.3.1. Leasing /Finansal Kiralama ...........................................................90
2.3.2.3.1.1. Leasing Sisteminin Avantajları ..............................90
2.3.2.3.1.2 Leasing ile Hangi Ürünler Alınabilir?...................91
2.3.2.3.2. Factoring / Alacak Hakkının Devri..............................................91
2.3.2.3.2.1. Factoring’in Sağladığı Yararlar ...............................92
2.3.2.3.2.2. Factoring Türleri...........................................................93
2.3.2.3.3. Forfaiting / Alacak Hakkının Satışı..............................................93
2.3.2.3.3.1. Forfaitingin İhracatçı için Avantajları...................94
2.3.2.3.3.2. Forfaitingin İthalatçı için Avantajları....................95
İkinci Bölümden Neler Öğrendik?..................................................................................... 96
BÖLÜM 3
TÜRKİYE’NİN DIŞ TİCARET MEVZUATI
3. TÜRKİYE’NİN DIŞ TİCARET MEVZUATI................................................................................... 105
3.1. İhracat Mevzuatı ................................................................................................................. 105
3.1.1. İhracat Yapmanın Şartları................................................................................... 106
3.1.2. İhracat Çeşitleri ...................................................................................................... 106
3.1.2.1. Özellik Arz Etmeyen İhracat ............................................................................. 107
3.1.2.2. Takas ya da Bağlı Muamele Yoluyla Yapılacak İhracat.......................... 107
3.1.2.3. Kayda Bağlı İhracat ............................................................................................. 108
3.1.2.4. İthal Edilmiş Malların İhracatı ......................................................................... 108
3.1.2.5. Kredili İhracat ........................................................................................................ 108
3.1.2.6. Konsinye İhracat .................................................................................................. 109
3.1.2.7. Transit Ticaret ....................................................................................................... 110
3.1.2.8. Bedelsiz İhracat .................................................................................................... 111
3.1.2.9. Kiralama Yoluyla Yapılacak İhracat .............................................................. 112
3.1.2.10. Serbest Bölgelere Yapılacak İhracat .......................................................... 112
3.1.3. İhracatta Zorunlu Standart Denetimi ............................................................. 112
3.1.4. İhracat Bedeli Dövizlerin Yurda Getirilmesi ................................................. 113
3.1.5. Kota ve Tarife Kontenjanı Esasları ................................................................... 113
3.1.6. İhracat Finansmanı ............................................................................................... 114
3.1.6.1. Kısa Vadeli İhracat Kredileri ............................................................................. 114
3.1.6.2. Özellikli Krediler.................................................................................................... 114
3.1.6.3. İslam Kalkınma Bankası (İKB) Kaynaklı Krediler ....................................... 114
3.1.6.4. Döviz Kazandırıcı Hizmetler Kredisi.............................................................. 115
3.2. İTHALAT MEVZUATI ........................................................................................................... 115
3.2.1. Kimler Nasıl İthalat Yapabilir? ........................................................................... 115
3.2.2. İthalat Çeşitleri ....................................................................................................... 116
3.2.2.1. Kiralama Yoluyla Yapılan İthalat .................................................................... 116
viii
3.2.3. Bedelsiz İthalat....................................................................................................... 117
3.3. DÂHİLDE İŞLEME REJİMİ................................................................................................... 118
3.4. HARİÇTE İŞLEME REJİMİ.................................................................................................... 119
Üçüncü Bölümden Neler Öğrendik? .......................................................................................... 121
BÖLÜM 4
DIŞ TİCARET İŞLEMLERİNİN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ
4. DIŞ TİCARET İŞLEMLERİNİN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ ................................................... 125
4.1. TEK DÜZEN MUHASEBE SİSTEMİ .................................................................................. 125
4.2. MUHASEBENİN TEMEL KAVRAMLARI .......................................................................... 126
4.2.1. Sosyal Sorumluluk Kavramı ................................................................................ 126
4.2.2. Kişilik Kavramı ......................................................................................................... 127
4.2.3. İşletmenin Sürekliliği Kavramı ........................................................................... 127
4.2.4. Dönemsellik Kavramı ............................................................................................ 127
4.2.5. Parayla Ölçülme Kavramı .................................................................................... 127
4.2.6. Maliyet Esası Kavramı ........................................................................................... 127
4.2.7. Tarafsızlık ve Belgelendirme Kavramı ............................................................. 128
4.2.8. Tutarlılık Kavramı ................................................................................................... 128
4.2.9. Tam Açıklama Kavramı......................................................................................... 128
4.2.10. İhtiyatlılık Kavramı ................................................................................................. 128
4.2.11. Önemlilik Kavramı ................................................................................................. 129
4.2.12. Özün Önceliği Kavramı ........................................................................................ 129
4.3. DIŞ TİCARETTE MUHASEBENİN ÖNEMİ....................................................................... 129
4.4. TEK DÜZEN HESAP PLANI VE AÇIKLAMALARI .......................................................... 130
4.4.1. Dış Ticaret İşletmeleri İçin Tek Düzen Hesap Planı .................................... 130
4.4.2. Hesap Planı Açıklamaları ............................................................................................... 140
4.5. DIŞ TİCARET MUHASEBESİNDE UZMANLIK GEREKTİREN KONULAR ................ 140
4.6. YABANCI PARALAR KASASI İŞLEMLERİ ....................................................................... 141
4.6.1. Dövizli Çek İşlemleri .............................................................................................. 145
4.6.2. Döviz Tevdiat İşlemleri ......................................................................................... 145
4.7. İHRACAT İŞLEMLERİNİN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ ................................................. 147
4.7.1. Peşin Ödemeli İhracat İşlemlerinin Muhasebeleştirilmesi........................ 147
4.7.2. Mal Mukabili İhracat İşlemlerinin Muhasebeleştirilmesi ........................... 149
4.7.3. Vesaik Mukabili İhracat İşlemlerinin Muhasebeleştirilmesi ..................... 150
4.7.4. Akreditifli İhracat İşlemlerinin Muhasebeleştirilmesi ................................. 152
4.8. İTHALAT İŞLEMLERİNİN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ .................................................. 154
4.8.1. Akreditifli İthalat İşlemlerinin Muhasebeleştirilmesi .................................. 155
EKLER.................................................................................................................................................... 161
EK 1. Dış Ticaret Kısaltmaları ve İngilizce Terimleri ............................................................... 161
EK 2. Örnek Dış ticaret Belgeleri ...................................................................................................172
Belge 1. Proforma Fatura................................................................................................... 172
Belge 2. Ticari Fatura .......................................................................................................... 173
ix
Belge 3. Konsolosluk, Onaylı Fatura .............................................................................. 175
Belge 4. Menşe-i Şahadetnamesi.................................................................................... 176
Belge 5. Dolaşım Belgesi: A. TR........................................................................................ 177
Belge 6. Dolaşım Belgesi: EUR1 ....................................................................................... 178
Belge 7. Koli Listesi .............................................................................................................. 179
Belge 8. Yükleme Konşimentosu .................................................................................... 180
Belge 9. Uluslararası Demir Yolu Taşıma Belgesi....................................................... 181
Belge10. Hava Yolu Konşimentosu ................................................................................. 182
Belge 11. Sigorta Poliçesi .................................................................................................... 183
Belge 12. Akreditif Açtırma Teklif Mektubu .................................................................. 184
Belge 13. Akreditif Formu ................................................................................................... 185
Bölüm Sorularının Cevapları ..........................................................................................................187
KAYNAKÇA ......................................................................................................................................... 189
x