istanbul teknik üniversitesi fen bilimleri enstitüsü yüksek lisans tezi
advertisement
İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ MİMARİ TASARIMDA ÖNCÜL ÖRNEKLERİN ANALİZİNE DAYALI BİR MODEL ÖNERİSİ: ARAPGİR YÖRESEL KONUTLARI YÜKSEK LİSANS TEZİ Halil SEVİM Bilişim Anabilim Dalı Mimari Tasarımda Bilişim Programı HAZİRAN 2013 İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ MİMARİ TASARIMDA ÖNCÜL ÖRNEKLERİN ANALİZİNE DAYALI BİR MODEL ÖNERİSİ: ARAPGİR YÖRESEL KONUTLARI YÜKSEK LİSANS TEZİ Halil SEVİM (523111011) Bilişim Anabilim Dalı Mimari Tasarımda Bilişim Programı Tez Danışmanı: Prof. Dr. Gülen ÇAĞDAŞ HAZİRAN 2013 İTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü’nün 523111011 numaralı Yüksek Lisans Öğrencisi Halil SEVİM, ilgili yönetmeliklerin belirlediği gerekli tüm şartları yerine getirdikten sonra hazırladığı “MİMARİ TASARIMDA ÖNCÜL ÖRNEKLERİN ANALİZİNE DAYALI BİR MODEL ÖNERİSİ: ARAPGİR YÖRESEL KONUTLARI” başlıklı tezini aşağıda imzaları olan jüri önünde başarı ile sunmuştur. Tez Danışmanı : Prof. Dr. Gülen ÇAĞDAŞ İstanbul Teknik Üniversitesi .............................. Jüri Üyeleri : Prof. Dr. Alaattin KANOĞLU İstanbul Teknik Üniversitesi ............................. Yrd. Doç. Dr. Suzan GİRGİNKAYA AKDAĞ Bahçeşehir Üniversitesi Teslim Tarihi : Savunma Tarihi : 03 Mayıs 2013 07 Haziran 2013 iii ............................. iv Aileme, v vi ÖNSÖZ Lisans, yüksek lisans eğitimim ve bu çalışmamda bana yol gösteren, destek veren ve kendisinden çok şey öğrenme fırsatı bulduğum sevgili hocam sayın Prof. Dr. Gülen ÇAĞDAŞ’ a, tez çalışmam boyunca bana gerekli olan bilgi ve dökümanları sağlayan Prof. Dr. Alaattin KANOĞLU ve Prof. Dr. Kemal Kutgün EYÜPGİLLER’ e teşekkürlerimi sunarım. Tüm hayatım boyunca, her türlü maddi ve manevi desteğini eksik etmeyerek bana her konuda yardımcı olan ve sürekli ileriye doğru gitmemi sağlayan aileme ve çalışmam boyunca bana yardım eden, destek veren tüm arkadaşlarıma teşekkürlerimi sunarım. Haziran 2013 Halil SEVİM (Mimar) vii viii İÇİNDEKİLER Sayfa ÖNSÖZ ...................................................................................................................... vii İÇİNDEKİLER ......................................................................................................... ix KISALTMALAR .................................................................................................... xiii ÇİZELGE LİSTESİ ................................................................................................. xv ŞEKİL LİSTESİ ..................................................................................................... xvii ÖZET........................................................................................................................ xxi SUMMARY ........................................................................................................... xxiii 1. GİRİŞ ...................................................................................................................... 1 1.1 Tezin Amacı ....................................................................................................... 1 1.2 Tezin Kapsamı.................................................................................................... 2 1.3 Tezin Yöntemi .................................................................................................... 3 2. BİLGİLER VE SAKLANMA YÖNTEMLERİ .................................................. 5 2.1 Veri, Enformasyon ve Bilgi ............................................................................... 5 2.1.1 Veri.............................................................................................................. 5 2.1.2 Enformasyon ............................................................................................... 6 2.1.3 Bilgi ............................................................................................................. 7 2.2 Bilginin Saklanma Yöntemleri ........................................................................... 8 3. VERİTABANLARI .............................................................................................. 11 3.1 Veritabanı Tanımı............................................................................................. 11 3.2 Veritabanı Sistemlerinin Tarihçesi ................................................................... 12 3.3 Veritabanı Sistemlerinin Gelişimi .................................................................... 14 3.3.1 Klasik dosya sistemi ve dezavantajları ..................................................... 14 3.3.2 Veritabanı sistemlerinin avantajları ve dezavantajları .............................. 15 3.4 Veritabanı Modelleri ........................................................................................ 16 3.4.1 Hiyerarşik veritabanı modeli ..................................................................... 17 3.4.2 Ağ veritabanı modeli ................................................................................. 18 3.4.3 İlişkisel veri tabanı modeli ........................................................................ 19 3.4.4 Nesne yönelimli veritabanı ....................................................................... 20 3.5 Veritabanı Yönetim Sistemleri ......................................................................... 21 3.5.1 Veritabanı yönetim sistemi bileşenleri ...................................................... 21 3.5.2 Veritabanı yönetim sistemlerinin fonksiyonları ........................................ 22 3.6 Veritabanı Kullanıcıları .................................................................................... 23 3.7 Veritabanı Tasarımı .......................................................................................... 24 3.7.1 İhtiyaçların belirlenmesi ve analizi ........................................................... 25 3.7.2 Kavramsal veritabanı tasarımı .................................................................. 26 3.7.2.1 Kavramsal içerik tasarımı .................................................................. 26 3.7.2.2 İşlem kurgusu ..................................................................................... 27 3.7.3 Veritabanı yönetim sisteminin seçimi ....................................................... 27 3.7.4 Mantıksal veritabanı tasarım süreci .......................................................... 28 3.7.5 Fiziksel veritabanı tasarımı ....................................................................... 29 3.7.6 Veritabanı sisteminin tamamlanması ........................................................ 29 ix 3.8 Veritabanı Mimarlık İlişkisi ............................................................................. 29 3.8.1 Veritabanlarının mimarlıktaki yeri ............................................................ 30 3.8.1.1 Mimarlıkta görsel referanslara duyulan gereksinim........................... 30 3.8.1.2 Mimarlıkta görsel ifadelerden yararlanma ......................................... 32 3.8.2 Mimari tasarım öğreniminde veritabanı kullanımı.................................... 34 3.8.3 Mimari sunumlarda veritabanı kullanımı .................................................. 35 3.9 Örnek Tabanları ................................................................................................ 35 3.9.1 Örnek tanımı.............................................................................................. 35 3.9.2 Örnek tabanı oluşturma ............................................................................. 36 3.9.3 Öncül örneklere dayalı örnek tabanı ......................................................... 36 4. VERİTABANI ÇALIŞMALARI ........................................................................ 39 4.1 European Cultural Heritage Online (ECHO) ................................................... 39 4.1.1 ECHO’da erişilebilirlik ............................................................................. 40 4.1.2 ECHO’nun içeriği ..................................................................................... 40 4.1.3 ECHO veri tabanında mimarlık................................................................. 42 4.1.4 ECHO ağı .................................................................................................. 47 4.1.5 ECHO teknolojisi ...................................................................................... 48 4.1.5.1 Kültürel mirasın internet ortamına taşınma şemaları ......................... 48 4.1.5.2 ECHO bünyesindeki araçlar ............................................................... 51 4.2 SEED ................................................................................................................ 56 4.2.1 SEED’ in Modülleri .................................................................................. 57 4.2.2 SEED’de Dizinleme ve Geri Çağırma ...................................................... 59 4.2.3 SEED ve örnek tabanı ............................................................................... 60 5. MİMARİ MEKÂN ANALİZİ ............................................................................. 61 5.1 Mimarlık ve Mekân .......................................................................................... 61 5.2 Mekânsal Dizim Kavramları ............................................................................ 62 5.3 Mekânsal Analiz Parametreleri ........................................................................ 63 5.4 Mimari Mekanın Analizinde Görünür Alan Yöntemleri .................................. 64 5.4.1 Görünür alan yöntemlerinin uygulama alanları ........................................ 65 5.4.2 Görünür alan analiz programları ............................................................... 66 6. ARAPGİR YÖRESEL KONUTLARININ ANALİZİ ...................................... 67 6.1 Bekir Tan evi .................................................................................................... 69 6.1.1 Bekir Tan evi görünürlük analizleri .......................................................... 70 6.1.2 Bekir Tan evi erişilebilirlik analizleri ....................................................... 72 6.1.3 Bekir Tan evi yapısal analizleri ................................................................. 74 6.2 Kaşgal Evi ........................................................................................................ 76 6.2.1 Kaşgal evi görünürlük analizleri ............................................................... 77 6.2.2 Kaşgal evi erişilebilirlik analizleri ............................................................ 79 6.2.3 Kaşgal evi yapısal analizleri ...................................................................... 81 6.3 Keşiş Evi ........................................................................................................... 83 6.3.1 Keşiş evi görünürlük analizleri ................................................................. 84 6.3.2 Keşiş evi erişilebilirlik analizleri............................................................... 86 6.3.3 Keşiş evi yapısal analizleri ........................................................................ 87 6.4 Miraşoğlu Evi ................................................................................................... 89 6.4.1 Miraşoğlu evi görünürlük analizleri .......................................................... 90 6.4.2 Miraşoğlu evi erişilebilirlik analizleri ....................................................... 93 6.4.3 Miraşoğlu evi yapısal analizleri ................................................................ 94 6.5 Çağdaş Evi ........................................................................................................ 96 6.5.1 Çağdaş evi görünürlük analizleri............................................................... 97 6.5.2 Çağdaş evi erişilebilirlik analizleri ............................................................ 99 x 6.5.3 Çağdaş evi yapısal analizleri ................................................................... 100 6.6 Analizleri İçeren Örnek Tabanı ...................................................................... 102 7. ARAPGİR YÖRESEL KONUTLARINA AİT VERİTABANI VE ÖRNEK TABANI SİSTEMLERİNİN OLUŞTURULMASI ........................................ 111 7.1 Sistemin Oluşturulması .................................................................................. 111 7.2 Sisteme Veri Girişi ve Uygulanması .............................................................. 112 8. SONUÇLAR ....................................................................................................... 117 KAYNAKLAR ....................................................................................................... 121 EKLER .................................................................................................................... 125 ÖZGEÇMİŞ ............................................................................................................ 147 xi xii KISALTMALAR DBDD ECHO EDMD GABD GKED GODD GRAD ODD RAD Tbes : Dışbükey Bütünleşme Değeri : European Cultural Heritage Online : En Derin Mekan Derinliği : Görünür Alan Bütünleşme Değeri : Görsel Kontrol Edilebilirlik Değeri : Görsel Ortalama Derinlik Değeri : Gerçek Rölatif Asimetri Değeri : Ortalama Derinlik Değeri : Rölatif Asimeri Değeri : Tarihi Binalar Enformasyon Sistemi xiii xiv ÇİZELGE LİSTESİ Sayfa Çizelge 6.1 : Bekir Tan Evi bilgileri........................................................................ 103 Çizelge 6.2 : Kaşgal Evi bilgileri............................................................................. 104 Çizelge 6.3 : Keşiş Evi bilgileri. .............................................................................. 105 Çizelge 6.4 : Miraşoğlu Evi bilgileri ....................................................................... 106 Çizelge 6.5 : Çağdaş Evi bilgileri ............................................................................ 107 Çizelge 6.6 : Örneklerin analiz değerlerinin karşılaştırılması ................................. 108 xv xvi ŞEKİL LİSTESİ Sayfa Şekil 2.1 : Ham verinin bilgiye dönüşümü (Ltifi, H. ve diğerleri, 2012). .... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. Şekil 3.1 : Veritabanı sisteminin basit yapısı (Kalıpsız, 2001). ................................ 12 Şekil 3.2 : Veritabanı modellerinin örnek üzerinde karşılaştırılması (Ilgın, 2004). .. 17 Şekil 3.3 : Hiyerarşik veritabanı modeline örnek(Bekatlı, 1992). ............................. 18 Şekil 3.4 : Ağ veritabanı modeli yapısı(Singh, 2009) ............................................... 18 Şekil 3.5 : İlişkisel veritabanı modeli(Gözüdeli, 2003) ............................................. 19 Şekil 3.6 : Nesne yönelimli veritabanı modeli(Url-2) ............................................... 21 Şekil 3.7 : Veritabanı tasarım sürecinin basamakları(Elmasri ve Navathe,1989). .... 25 Şekil 3.8 : Calatrava, Lusitania Köprüsü (Bağcı, 2004).. .......................................... 32 Şekil 3.9 : Frank Gehry’nin Prag’daki dans eden ev tasarımı(Bağlı, 2004). ............. 33 Şekil 3.10 : Jorn Utzon’un Sydney Opera Binası (Bağcı, 2004) ............................... 33 Şekil 3.11 : Künnapu&Padrik Architects ‘in Snailtower Binası (Url-4, 2013) ......... 33 Şekil 3.12 : Calatrava‘nın gözden esinlendiği L’Hemisferic Sanat ve Bilim Merkezi Binası (Url-5, 2013). ............................................................................. 34 Şekil 3.13 : Calatrava‘nın insan bedeninden esinlendiği Turning Torso Gökdelen Binası (Url-5, Url-6, 2013). .................................................................. 34 Şekil 3.14 : Öncül örneklerdeki bilgi parçaları(Oxman, 1994) ................................. 37 Şekil 4.1 : ECHO Anasayfası (Url-7) ........................................................................ 39 Şekil 4.2 : ECHO içerik şeması (Url-7) ..................................................................... 40 Şekil 4.3 : Santa Maria del Fiori Katedrali (Url-7).................................................... 44 Şekil 4.4 : Cupola Anasayfası (Url-7) ....................................................................... 45 Şekil 4.5 : Limenta Anasayfası (Url-7)...................................................................... 46 Şekil 4.6 : Limenta Arayüzü (Url-7).......................................................................... 47 Şekil 4.7 : ECHO Ağı (Url-7) .................................................................................... 48 Şekil 4.8 : ECHO Teknoloji Şeması (Url-7).............................................................. 49 Şekil 4.9 : ECHO’ nun şuanki çalışma şeması (Url-7) .............................................. 49 Şekil 4.10 : ECHO’ nun yakın gelecekteki çalışma şeması (Url-7) .......................... 50 Şekil 4.11 : ECHO’ nun gelecek vizyonu (Url-7) ..................................................... 51 Şekil 4.12 : Arşimet Projesi (Url-7)........................................................................... 51 Şekil 4.13 : Morfolojik analiz arayüzü (Url-7) .......................................................... 52 Şekil 4.14 : digilib anasayfası (Url-7)........................................................................ 52 Şekil 4.15 : digilib arayüzü (Url-7)............................................................................ 53 Şekil 4.16 : Virtual Spaces çalışma ekranı (Url-7) .................................................... 54 Şekil 4.17 : Virtual Spaces kullanıcıya sunum ekranı (Url-7) ................................... 55 Şekil 4.18 : ELAN arayüzü (Url-7) ........................................................................... 56 Şekil 4.19 : SEED sisteminin mimari şeması(Url-8) ................................................ .57 Şekil 5.1 : Dışbükey ve içbükey mekan tanımları: (a) Dışbükey mekan. (b) İçbükey mekan(Hillier ve Hanson, 1984) ............................................................ 62 xvii Şekil 5.2 : Bir düzenlenişin mekansal yapısını temsil eden sözdizimsel haritalar: (a) Eksensel hat. (b) Dışbükey mekan. (c) Dışbükey izovist (Hanson, 1994) ........................................................................................................ 62 Şekil 5.3 : Temel erişim grafiği gösterimi (Hillier ve Hanson, 1984) ...................... 63 Şekil 5.4 : Bir mekansal örgütlenmenin dış mekana göre oluşturulmuş erişim grafiği (Hillier, 1994) ......................................................................................... 63 Şekil 5.5 : Görünür alan üretimi (Wiener & Franz, 2004) ........................................ 65 Şekil 6.1 : Bekir Tan evi ........................................................................................... 70 Şekil 6.2 : Bekir Tan evi kat planları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat ....... 70 Şekil 6.3 : Bekir Tan evi görünürlük haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat ................................................................................................... 71 Şekil 6.4 : Bekir Tan evi zemin kat ana giriş izovist haritası ................................... 72 Şekil 6.5 : Bekir Tan evi erişim grafik haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat .................................................................................................... 73 Şekil 6.6 : Bekir Tan evi dışbükey mekan analizi haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat ............................................................................ 73 Şekil 6.7 : Bekir Tan evi giriş analizi haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat .................................................................................................... 74 Şekil 6.8 : Bekir Tan evi taşıyıcı sistem analizi haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat ............................................................................ 75 Şekil 6.9 : Bekir Tan evi çıkma-cumba-balkon analizi haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat ............................................................................ 75 Şekil 6.10 : Bekir Tan evi sirkülasyon alanları analizi haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat. ....................................................................... 76 Şekil 6.11 : Kaşgal evi .............................................................................................. 76 Şekil 6.12 : Kaşgal evi kat planları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat .......... 77 Şekil 6.13 : Kaşgal evi görünürlük haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat ................................................................................................. 77 Şekil 6.14 : Kaşgal evi zemin kat ana giriş izovist haritası ...................................... 79 Şekil 6.15 : Kaşgal evi erişim grafik haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat ................................................................................................ 79 Şekil 6.16 : Kaşgal evi dışbükey mekan analizi haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat ......................................................................... 80 Şekil 6.17 : Kaşgal evi giriş analizi haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat ................................................................................................. 81 Şekil 6.18 : Kaşgal evi taşıyıcı sistem analizi haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat ......................................................................... 81 Şekil 6.19 : Kaşgal evi çıkma-cumba-balkon analizi haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat ......................................................................... 82 Şekil 6.20 : Kaşgal evi sirkülasyon alanları analizi haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat ......................................................................... 82 Şekil 6.21 : Keşiş evi ................................................................................................ 83 Şekil 6.22 : Keşiş evi kat planları: (a) Zemin kat. (b) 1.kat ...................................... 84 Şekil 6.23 : Keşiş evi görünürlük haritaları: (a) Zemin kat. (b) 1.kat ........................ 84 Şekil 6.24 : Keşiş evi zemin kat ana giriş izovist haritası ......................................... 85 Şekil 6.25 : Keşiş evi erişim grafik haritaları: (a) Zemin kat. (b) 1.kat .................... 86 Şekil 6.26 : Keşiş evi dışbükey mekan analizi haritaları: (a) Zemin kat. (b) 1.kat ... 87 Şekil 6.27 : Keşiş evi giriş analizi haritaları : (a) Zemin kat. (b) 1.kat ...................... 88 Şekil 6.28 : Keşiş evi taşıyıcı sistem analizi haritaları: (a) Zemin kat. (b) 1.kat ...... 88 xviii Şekil 6.29 : Keşiş evi çıkma-cumba-balkon analizi haritaları: (a) Zemin kat. (b) 1.kat ................................................................................................ 89 Şekil 6.30 : Keşiş evi sirkülasyon alanları analizi haritaları: (a) Zemin kat. (b) 1.kat ................................................................................................. 89 Şekil 6.31 : Miraşoğlu evi......................................................................................... 90 Şekil 6.32 : Miraşoğlu evi kat planları: (a) Zemin kat. (b) 1.kat. (c) 2.kat ................ 90 Şekil 6.33 : Miraşoğlu evi görünürlük haritaları: (a) Zemin kat. (b) 1.kat. (c) 2.kat . 91 Şekil 6.34 : Miraşoğlu evi zemin kat ana giriş izovist haritası ................................. 92 Şekil 6.35 : Miraşoğlu evi erişim grafik haritaları: (a) Zemin kat. (b) 1.kat. (c) 2.kat ................................................................................................ 93 Şekil 6.36 : Miraşoğlu evi dışbükey mekan analizi haritaları: (a) Zemin kat. (b) 1.kat. (c) 2.kat.................................................................................. 93 Şekil 6.37 : Miraşoğlu evi giriş analizi haritaları: (a) Zemin kat. (b) 1.kat. (c) 2.kat 94 Şekil 6.38 : Miraşoğlu evi taşıyıcı sistem analizi haritaları: (a) Zemin kat. (b) 1.kat. (c) 2.kat ................................................................................................. 95 Şekil 6.39 : Miraşoğlu evi çıkma-cumba-balkon analizi haritaları: (a) Zemin kat. (b) 1.kat. (c) 2.kat.................................................................................. 95 Şekil 6.40 : Miraşoğlu evi sirkülasyon alanları analizi haritaları: (a) Zemin kat. (b) 1.kat. (c) 2.kat.................................................................................. 96 Şekil 6.41 : Çağdaş evi ............................................................................................. 96 Şekil 6.42 : Çağdaş evi kat planları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat ......... 97 Şekil 6.43 : Çağdaş evi görünürlük haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat ................................................................................................. 97 Şekil 6.44 : Çağdaş evi zemin kat ana giriş izovist haritası ..................................... 99 Şekil 6.45 : Çağdaş evi erişim grafik haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat ................................................................................................. 99 Şekil 6.46 : Çağdaş evi dışbükey mekan analizi haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat ....................................................................... 100 Şekil 6.47 : Çağdaş evi giriş analizi haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat ............................................................................................... 101 Şekil 6.48 : Çağdaş evi taşıyıcı sistem analizi haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat ....................................................................... 101 Şekil 6.49 : Çağdaş evi çıkma-cumba-balkon analizi haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat ....................................................................... 102 Şekil 6.50 : Çağdaş evi sirkülasyon alanları analizi haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat ....................................................................... 102 Şekil 7.1 : Sistem diyagramı .......................................................................................... 111 Şekil 7.2 : Sistemin kurgu şeması ........................................................................... 111 Şekil 7.3 : Veritabanı giriş arayüzü ......................................................................... 112 Şekil 7.4 : Yeni konut giriş arayüzü ....................................................................... 113 Şekil 7.5 : Uydu üzerinden yapı konumu belirtilmesi ............................................ 113 Şekil 7.6 : Bina detay bilgiler formu ...................................................................... 114 Şekil 7.7 : Obje ekleme arayüzü ............................................................................. 115 Şekil A.1 : Veritabanı tarihçesi ............................................................................... 126 Şekil C.1 : Depthmap ilk açılış arayüzü ................................................................. 131 Şekil C.2 : .dxf dosyasının içe aktarımı .................................................................. 131 Şekil C.3 : Oluşturulan grid sistem ......................................................................... 132 Şekil C.4 : 'Fill' komutu ile tanımlanmış alan ........................................................ 132 Şekil C.5 : Görünürlük grafiği ................................................................................ 133 Şekil C.6 : Görünürlük grafiği-Step Depth ............................................................. 134 xix Şekil C.7 : Convex Map seçimi .............................................................................. 136 Şekil C.8 : Birimlerin tanımlanması ....................................................................... 137 Şekil C.9 : İlişkilerin tanımlanması ........................................................................ 137 Şekil C.10 : Dışbükey mekan analizleri ................................................................. 138 Şekil D.1 : MS Access tablo görünümü .................................................................. 139 Şekil D.2 : MS Access tablolar listesi ..................................................................... 139 Şekil D.3 : MS Access ilişki özelleştirme penceresi .............................................. 140 Şekil D.4 : MS Access ilişkiler penceresi ............................................................... 140 Şekil D.5 : MS Access form penceresi ................................................................... 141 Şekil D.6 : MS Access komut düğmesi sihirbazı .................................................... 141 Şekil D.7 : MS Access yeni sorgu sihirbazı ............................................................ 142 Şekil D.8 : MS Access basit sorgu sihirbazı ........................................................... 142 Şekil D.9 : MS Access form sihirbazı ..................................................................... 143 Şekil D.10 : MS Access alt form oluşturma arayüzü .............................................. 143 Şekil D.11 : MS Access makro arayüzü ................................................................. 143 Şekil D.12 : MS Access yeni sorgu düzenleme arayüzü ........................................ 144 Şekil D.13 : Arama formu ....................................................................................... 144 xx MİMARİ TASARIMDA ÖNCÜL ÖRNEKLERİN ANALİZİNE DAYALI BİR MODEL ÖNERİSİ: ARAPGİR YÖRESEL KONUTLARI ÖZET İnsan etkileşimli bir varlıktır. Yaşadığı çevre insandan, insan da yaşadığı çevreden etkilenir. İnsanın günlük yaşamını içinde geçirdiği mekanlar insanların sosyal kültürel yansımaları olarak değerlendirilebilirler. Birey kendi hayatına verdiği önem sayesinde kendi kültürünü korumak, yaşatmak ve aktarmak ister. Bu kapsamda, Malatya’nın Arapgir ilçesinde bulunan öncül konut örnekleri ele alınmıştır. Bu geleneksel konutlar üzerinde mekansal dizim, görünürlük ve yapısal olarak çeşitli analiz işlemleri gerçekleştirilmiştir. Yapılan bu çalışmalar sonucunda, yöreye ait öncül konut örneklerine ait veriler ve öncül örneklerin anlaşılıp, gelecek tasarımlara yol göstermesinde büyük öneme sahip olan analiz bilgileri, bir örnek ve veri tabanı içerisinde sistematik olarak saklanmış ve farklı filtreleme seçenekleri ile listeleme olanakları ile bilgilere erişim olanağı sağlanmıştır. Bu kapsamda birinci bölümde çalışmanın amacı anlatılmış, kapsamı ve yöntemi üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde, veri, enformasyon ve bilgi konuları anlatılmıştır. Bilgiler ve bu bilgilerin saklanma yöntemlerine değinilmiştir. Üçüncü bölümde, veritabanları ve örnek tabanları anlatılmıştır. Veritabanlarının tarihçesi, çeşitleri, çalışma biçimleri ve tasarım kurguları üzerinde durulmuş ve detaylı olarak anlatımları gerçekleştirilmiştir. Veritabanlarının faydaları ve önemleri üzerinde durulmuştur. Mimarlık ve veritabanı ilişkisi üzerinde durulmuş ve mimaride veritabanı kullanım alanları anlatılmıştır. Dördüncü bölümde, çalışma kapsamında incelenmiş olan veritabanı ve örnek tabanı uygulamaları incelenmiştir. Bu veritabanı ve örnek tabanlarının çalışma ilkeleri ve yapıları, yöntemleri ve kullandıkları teknolojilere değinilmiştir. Beşinci bölümde, mimaride mekan analizleri üzerinde durulmuştur. Mekan analizleri görünürlük ve dışbükey analizler olarak iki ayrı konuda incelenmiş ve bu analiz yöntemleri anlatılmıştır. Altıncı bölümde, mekan analizleri Malatya’nın Arapgir ilçesindeki öncül mimari örnekler üzerinden uygulanarak anlatılmıştır. Uygulanan dışbükey mekan ve görünürlük analizlerine ek olarak çeşitli yapısal analizler de gerçekleştirilmiştir. Bu analiz hesaplamalarına ait sonuçlar ortaya koyulmuştur. Yedinci bölümde, incelenen ve analiz çalışmaları yapılan öncül örnekler için veritabanı tasarımı yapılmış ve veritabanı tanıtılmıştır. Bu veritabanı içerisine bilgilerin girilmesi anlatılmıştır; örnek tabanları için tablolar oluşturulmuştur. Sonuçlar bölümünde ise çalışmadan elde edilen sonuçlar yorumlanmış, sistemin potansiyeli üzerinde durulmuş ve geleceğe yönelik uygulama alanları tartışılmıştır. xxi xxii SUGGESTION OF A DESIGN MODEL BASED ON ANALYSES OF ARCHITECTURAL PRECEDENTS: TRADITIONAL HOUSES OF ARAPGİR SUMMARY Human is an interactive creature. Therefore, the environment that people live interacts human and vice versa. Thus, human integrates with the environment and pursues its interaction within adaptation. Human, because of its nature, direct its environment according to its needs. This helps people to see their cultural and social heritage. Information that create cultural and social identity, considering in a structural scale, is a source of information for architects. Buildings that includes the information is called architectural precedents. Human wants to protect the information that include itself and interactive environment, because they make the cultural and social infrastructure. If the information live for generations, the desire for protecting it will be achieved. There are several steps for achieving it. Firstly, data should be accumulated then it should be understood and preserved correctly. At this point, data gained from analysis from architectural precedents and the information’s importance are huge. The space syntax analysis, visibility analysis and structural analysis are made to understand the specifications of architectural precedents. According to those analysis, the structure can be understood and it might be classified for results. Thus, newly produced venue setups can be designed by its culture and venue usage habits. In this context, the architectural precedents domicile samples in Malatya Arapgir considered. Some analytic processes, spatial order, visibility and structural, are used to those conventional residences. According to those studies, data that gained from architectural precedents and analytic information that help to the future designs; are stored systematically and also they opened to access with some different filtration options. Within this scope in the first part, the purpose of the study has been written. Its scope and methodology are been explained. In the second part, data, informatics and knowledge topics are mentioned. Information and its way of storage are explained. Datum that is stored is an infancy period of informatics. The informatics, which gained from shaping the datum, is define the knowledge. To use this knowledge, uninterruptedly in digital media, they have to be stored and protected carefully. The storage systems are useful for accessing data and adding, deleting or changing them successfully. In the third part, databases and sample bases are explained. Databases are researched specifically (history of it, types of databases etc.) Advantages and the importance of databases are mentioned before. The relation between architecture and databases, and how to use databases in architecture is explained. Database is a group of data. Datum that has a specific purposes made this group of data. A database system is shared to an abundant of user. This system make data storage, organization and examination. xxiii Designers try to make their studies by taking samples from digital media. Those samples are systematically stored information. The system that united from these samples is a sample base. In the fourth part, researched database and the application of sample base is mentioned. Studies about database and sample base is helpful for future studies. Working principle and structures, methodology and technology of database and sample bases are mentioned before. Fifth part, space syntax analysis in the architecture is explained. Space syntax analysis are researched in two separate subjects: visibility and convex analysis. One of the purposes of architecture is organization of space. When organizing space it’s very important that protecting cultural activities that direct habitants live and order of the residents. This space organization reflects inhabitants’ culture and also it reflects characteristics of them. Sixth part, space syntax analysis explained by applying architectural precedents in Malatya Arapgir. Convex resident and visibility analysis applied and moreover, some structural analysis been made. The calculations according to these analysis have been calculated. Biggest part of the researched houses are belonging to second part of the 19 century and first part of the 20th century. The basic components of the Arapgir houses are stone, cob and wood. Researched architectural precedent samples are Bekir Tan House, Kaşgal House, Keşiş House, Miraşoğlu House and Çağdaş House. In the visibility analysis floor plans researched separately. The research is a kind of analysis that express the angle that can be seen from the height of human eye point of seeing. Convex space syntax analysis comprise the whole house and the relations between all components defined, then evaluations made according to those components’ magnitude and positions. Structural analysis that called ‘Entrance Analysis’, ‘Projection, Champ and Balcony Analysis’, ‘Structural System Analysis’ and ‘Circulation Analysis’ are made to understand the structural specifications of architectural precedents. A template format including ,structural photographs, floor plans, informations about structures, analysis maps and estimations for analysis, created for architectural precedents. Informations about rewieved architectural precedents converted to template information format. Thus make it possible to access informations as a whole. Despite visual varieties of buildings in Arapgir region, those buildings are similar according to their usage and functionality. Seventh part,database design is made and database is introduced for rewieved and analysed architectural precedents. Entering informations to this database is explained; charts are created for sample bases. System is made by using Microsoft Access. The system have several options like filtration, googling, printing etc. and it has an interactive frame. Name of the system is ‘’Historical Buildings Information System.’’ In the conclusion part, outcomes from the research are interpretted, potential of the system is mentioned and futuristic applications areas are argued. To protect an area, it is required to understand and live the area. Functions of components of the area can be understood by this way. Why components located to there? and why they are functioning in that way? very important questions for understanding the connections. In accordance with this purpose,important analysed informations are saved thanks to studies. Moreover, xxiv flexibility of the database make it possible to use it in different regions. In future this system will be applied to various regions and this will give systematic informations and cultural treasure for future generations. When rewieving potential of the system, comparison between different regions’ buildings become possible because of various regions’ studies. Thus, it will enable us to compare, discuss, evaluate and understand cultural and social live tracks. xxv xxvi 1. GİRİŞ Bu bölümde tezin amacı, kapsamı ve yönteminden bahsedilecektir. 1.1 Tezin Amacı İnsan etkileşimli bir varlıktır. Bu nedenle yaşadığı çevresi insandan, insan da yaşadığı çevreden etkilenir. Böylece insan, yaşadığı çevre ile bütünleşir ve bir uyum içerisinde karşılıklı etkileşimine devam eder. İnsan doğası gereği, ihtiyaçları doğrultusunda bulunduğu ortama yön verir. Bu da insanın yaşam çevresinde, kültürel ve sosyal yaşam izlerinin görülmesini sağlar. Çevrenin insan ile etkileşimi, temel ihtiyaç olan işleve yönelik mekânsal kurgudan, görselliğe yönelik estetik algıya kadar birçok şekilde gerçekleşmektedir. İnsanın bu etkileşim sonucunda ortaya çıkardığı çevre, kendi kültürel ve sosyal kimliğini barındıran bilgi birikiminden oluşmuş bir araç haline gelir. Kültürel ve sosyal kimliği oluşturan bilgiler yapı ölçeğinde ele alındığında, öncül örnekler olarak isimlendirilen ve bu bilgileri bünyesinde barındıran binalar tasarım sürecinde mimarlar için bilgi kaynağı olmaktadır. İnsan, kendine ve etkileşim halinde olduğu çevresine ait bilgilerin, kültürel ve sosyal altyapıyı oluşturmada önemli bir yere sahip olmasından dolayı bu bilgilerin korunmasını ister. Bu da o kültürü oluşturan bilgilerin gelecek kuşaklarda varlığını sürdürebilmesi yoluyla olabilecektir. Bunun olabilmesi için o kültüre ait verilerin derlenmesi, doğru şekilde anlaşılması, yorumlanması ve saklanması gerekmektedir. Bu noktada; öncül örneklerin analizi ile elde edilen veriler ve bilginin önemi büyüktür. Öncül örneklerin mekânsal kurgularına ait bilgilerin saptanmasında ve bu bilgilerden o yöredeki yeni tasarımlarda yararlanılmasında, mekânsal dizim ve görünürlük analizi gibi mekânsal okumalar yardımcı olabilmektedir. Bu analizler çerçevesinde yapı anlaşılabilecek ve belirli özelliklerine göre gruplandırılıp sonuçlar çıkarılabilecektir. Böylece yeni yapılacak mekân kurgularının yöresel kültür ve mekan kullanım alışkanlıklarına göre tasarımları sağlanabilecektir. 1 Geçmişten günümüze kadar gelmiş olan bilgileri yazılı, sözel ve görsel olarak üçe ayırabiliriz. Yazılı bilgiler genellikle kitap, dergi, makale biçiminde kâğıt üzerine basılı olarak mevcut olan bilgilerdir. Ancak incelenecek olunursa günümüze kadar gelen bilgiler aslında üretilen bilgi birikiminin küçük bir kısmını oluşturmaktadır. Bunun başlıca nedenlerinden biri insanoğlunun dikkatsiz, sorumsuz ve bilinçsiz davranışlarının yanı sıra kâğıt üzerine aktarılan bilgilerin zamana yenik düşebiliyor olmasıdır. Kâğıdın çabuk yıpranması ve gerektiği gibi korunmadığı durumlarda kısa ömürlü olması insanların olumsuz davranışları ile birleşince yanan kütüphaneler dolusu kitaplar, depolarda çürümeye mahkûm edilen hazine değerindeki bilgi birikimleri yok olup gitmektedir. Ancak bilgi, dijital ortama aktarıldığında, normal koşullarda yok olması söz konusu değildir. Bilgisayar teknolojilerinin son derece gelişmiş olması sayesinde veriler çok hızlı yedeklenmekte ve dijital kasalarda güvenle saklanabilmektedir. Dijital ortama aktarılmış olan bilgilere, yetkilendirmeler doğrultusunda istenilen konumdan ve zamandan kolayca erişim sağlanmaktadır. Belirli bir düzen içerisinde bulunan bilginin oluşturduğu sistem, bilgiye hızlı ulaşmanın yanı sıra oluşturulacak arayüzler yardımı ile arama yapma, filtreleme, sıralama ve rapor dökümü alma gibi seçeneklerin de mümkün olmasını sağlamaktadır. Bu nedenle bilgilerin belirli bir düzen içerisinde dijital ortamda bulunması erişilebilirlik açısından son derece önemlidir. Bilginin belirli bir düzen içerisinde depolanarak saklanması birçok amaca hizmet etmeye hazır halde bulunmasını da beraberinde getirir. Tarihi, kültürel ve mimari mirasın yazılı, sözel ve görsel olarak saklanması ile oluşturulan bu sistematik bilgi birikimi sayesinde, var olan mevcut mirası korumak, tanıtmak ve gelecek nesillere aktarımını eksiksiz yapmak mümkün olabilecektir. Tezde, yöresel mevcut konut mimarisinin çeşitli özelliklerini ve mekânsal kurgusunu farklı analiz yöntemleriyle analiz ederek, elde edilen verilerin ve bilgilerin veri tabanı ve örnek tabanlarında sistematik olarak saklanması; yeni tasarımlarda bu veri ve bilgilerden yararlanılmak üzere kullanıma sunulması amaçlanmıştır. 1.2 Tezin Kapsamı Tezde geliştirilecek veri ve örnek tabanı için Malatya’ nın Arapgir ilçesi seçilmiş ve bu bölgeye ait günümüze ulaşabilmiş yöresel konutlara ait veriler üzerinde 2 incelemeler yapılmıştır. Arapgir ilçesinin seçilme amacı, bölgede çok sayıda tarihi yapı bulunması ve bu yapılara ait bilgilerin ve bölgenin kültürüne ait bilgilerin belirli bir bütün içerisinde bir arada bulunmamasıdır. Bu bağlamda elde edilen veriler arasında Arapgir ilçesinin mimari, kültürel ve sosyal yapısını bünyesinde barındıran öncül konut örnekleri de bulunmaktadır. Bu yapıların verileri ve bu veriler doğrultusunda yapılmış olan analiz çalışmaları ile birlikte kapsamlı bir veri ve örnek tabanı sistemi oluşturulması hedeflenmiştir. Oluşturulacak bu sistem, dinamik bir yapıya sahip olup istenildiğinde ekleme ve çıkarmalar yapılabilecektir. Sistem, dinamik olması nedeni ile istenilirse küçük değişiklikler ile farklı amaçlara hizmet edebilecek bir yapıya sahip olacaktır. Böylece farklı ilçelere ya da illere ait öncül eserlerin ve bu eserlere ait analizlerin oluşturulacak sisteme entegre edilmesi mümkün olabilecektir. 1.3 Tezin Yöntemi Yöresel konut mimarisine ait veritabanı ve örnek tabanlarını oluşturmak için öncelikle bölgenin karakteristik özelliklerini içeren öncül konutlara ait veriler toplandı. Bu veriler İTÜ Mimarlık Fakültesi Mimarlık Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Kutgün Eyüpgiller ve Doç. Dr. Zeynep Eres yürütücülüğünde öğrencilerin yaptığı rölöve çalışmalarından, kitaplardan, dergilerden, bölgeye ait yayınlardan elde edildi. Bu veriler incelenerek kütlesel, yapısal ve mekânsal analizler gerçekleştirildi. Analizlerin gerçekleştirilmesinde UCL Depthmap adı verilen açık kaynak program kullanıldı. Bu yazılım yardımı ile yapılan mekânsal analizler sonucunda konutların görünürlük, erişilebilirlik ve dışbükey mekan analizi haritaları üretildi. Yapılan analizler sonucunda, veritabanına ve örnek tabanına yüklenecek olan, yöresel konutlara ait bilgiler elde edilmiş oldu. Bu veriler ve bilgiler doğrultusunda belge yönetim programları yardımı ile oluşturulacak olan sistemin altyapısı hazırlandı. Bir araya toplanan veriler bu altyapıya eklenerek bütüncül ve interaktif bir belge yönetim sistemi oluşturulmuş oldu. Bu veriler MS Access veritabanı yazılımı kullanılarak oluşturulan bir veritabanına yerleştirildi. Böylece Malatya’nın Arapgir İlçesi’nde bulunan yöresel mimari özelliklere sahip konutlar hakkında, yetkilendirmeler dahilinde bilgiler istenilen yerden ve istenilen zamanda erişime hazır hale getirilmiş oldu. Bu sayede 3 Arapgir’e ait kültürel, tarihi ve mimari geçmişin gelecek nesillere eksiksiz aktarılması mümkün hale geldi. Bu çalışmada üretilen veri ve örnek tabanları ile yörenin mevcut konutlarıyla uyum içinde, aynı zamanda güncel ihtiyaçlara da cevap verebilecek sürdürülebilir yeni konutların tasarlanmasında yol gösterici bir bilgi dağarcığı üretilmiş oldu. 4 2. BİLGİLER VE SAKLANMA YÖNTEMLERİ Bu bölümde, tezde geliştirilecek olan veri ve örnek tabanlarına yerleştirilecek veri ve bilgi ile ilgili tanımlar yapılacaktır. 2.1 Veri, Enformasyon ve Bilgi 2.1.1 Veri Türkçe sözlükte “bir araştırmanın, bir tartışmanın, bir muhakemenin temeli olan ana öğe, muta, done”, “bilgi, data”, “bir problemde bilinen, belirtilmiş anlatımlardan bilinmeyeni bulmaya yarayan şey” (Türk Dil Kurumu) olarak tanımlanan “veri” kelimesi, bilişim literatüründe ise “olgu, kavram veya komutların, iletişim, yorum ve işlem için elverişli biçimli gösterimi”, “bir çözüme ulaşmak için işlenebilir duruma getirilmiş gözlemler, ölçümler”, “bilgisayar için işlenebilir duruma getirilmiş sayısal ya da sayısal olmayan nicelikler” (Sankur, 2004, s. 202) olarak geçer. İngilizce dilindeki karşılığı olan “data” ve Almanca dilindeki karşılığı olan “Daten” kelimeleri ise Latince kökenlerinde “verilmiş, verili (şey)” anlamına gelmektedir (Çalışkan, 2008). Veri ile ilgili yaygın yaklaşım, enformasyona dönüşecek yapıda basit nitelikler olduğudur. Enformasyon ise yorumlandığında, belirli bir bağlam içinde değerlendirildiğinde veya bir anlam katıldığında bilgiye dönüşür. Bu kapsamlı konuda çok çeşitli yaklaşımlar bulunmaktadır. Ancak genel fikir verinin enformasyondan, enformasyonun ise bilgiden daha az bir şey olduğudur. Enformasyon elde etmek için öncelikle veriye sahip olunması gerektiği, bilginin ise ancak enformasyon varsa oluşacağı kabul edilir (Ahsan & Shah, 2006). Sadece kaydedilmiş olarak tutulan veri, enformasyonun henüz biçimlendirilmeden önceki halidir. Biçimlendirilmemiş, belirli bir süzgeçten geçerek sistemdeki yerini almamış veri tek başına bir anlam ifade etmez. Bu nedenle verinin, enformasyona dönüşebilmesi için belirli bir sistemin yapısı haline gelerek anlamlı bir biçime dönüşmesi gerekmektedir (Şekil 2.1). 5 Şekil 2.1 : Ham verinin bilgiye dönüşümü (Ltifi, H. ve diğerleri, 2012). 2.1.2 Enformasyon Enformasyon kelimesi Türkçe sözlükte “danışma, tanıtma”, “haber alma, haber verme, haberleşme” (Türk Dil Kurumu), bilişim literatüründe “bilgi işlemde kullanılan kabul edilmiş kurallardan yola çıkarak veriye yöneltilen anlam”, “bilişim kuramında, birçok olası olay arasında belirli bir olayın meydana gelme belirsizliğini, bilinmezliğini azaltan herhangi bir bilgi”, “bilgi işlemede, verilerden elde edilen herhangi bir kavram, olgu, anlam” (Sankur, 2004, s. 398) olarak geçmektedir. Latince kökeni olan “informatio” taslak, görüş, düşünce anlamına gelmekle birlikte, kelimenin İngilizce dilindeki kökü “inform” (bilgi vermek, haber vermek) kelimesinin Latince kaynağı olan “informare”, “şekillendirmek”, “biçim vermek”, “eğitmek” ve “göstermek” anlamlarına gelmektedir (Çalışkan, 2011). Enformasyon teriminin bugün en çok kullanılan tanımı, 20. Yüzyılın ortalarında Shannon ve Weaver’in “matematiksel iletişim kuramı”nda (Shannon C. E., 1949) ortaya çıkmıştır. Shannon ve Weaver’in teorisi basitçe şöyle demektedir: Enformasyon, –iletilenin semantik ve pragmatik içeriğinden tamamen bağımsız bir şekilde– kodlanıp bir kanal aracılığıyla gönderici ve alıcı arasında iletilebilen her şeydir (Rätsel Information - Geheimnis des Wissens). Enformasyon kavramı “anlam” ile karıştırılmamalıdır. Biri çok “önemli” öteki tamamen “önemsiz” iki ileti enformasyon bakımından tamamen, eşdeğerde olabilir. Shannon bunu, iletişimin anlamsal yanının, mühendislik yanı ile ilgisi olmadığını 6 söyleyerek açıklar. Enformasyon kavramı, “anlam” kavramındakinin aksine, tek tek iletilere değil, bütüne uygulanır. Enformasyon olası iletiler arasında seçme özgürlüğüdür (Erdoğan & Alemdar, Öteki Kuram, 2005, s. 64). Dolayısıyla enformasyon karar mekanizmasıdır. Seçme aşamasında, seçimi yapacak olan kişi ileride karşılaşılabilecek durumları kesin olarak bilemez. Ancak seçimleri doğrultusunda oluşacak sonuçların getirilerini ya da götürülerini tespit etmesi gerekir. Bu durumda devreye enformasyon girer. Enformasyon sayesinde tercih edilen seçeneklerin sonucunda karşılaşılabilecek olası durum senaryoları, daha önceden karşılaşılmış senaryolar ve sonuçları değerlendirilerek ve karşılaştırılarak oluşturulabilir. Bilişim teorisinin Shannon ve Weaver tarafından ortaya çıkarılmasıyla aynı zamanda, Norbert Wiener Cybernetics or Control and Communication in the Animal and the Machine (1948) adlı kitabını yayınlamıştır. Bu kitabında Wiener, enformasyonun madde ve enerji ile birlikte sistem dünyasının üçüncü temel bileşeni olduğunu söyler (Rätsel Information - Geheimnis des Wissens). Sibernetikçilere göre “enformasyon, bir sistemin durumunu ve buna bağlı olarak o sistemin diğer bir sisteme ilettiği durumu anlatan nitel bir faktördür.” (Orkan, 1992, s. 5). Enformasyonu somut olarak irdelemek gerekirse; ilaç üreticileri ele alınabilir. Yeni üretilmiş bir ilacın test aşamasında etkili olduğu ve etkisiz olduğu bireyler tespit edilir. İlacın etkili ve etkisiz olduğu bireylere ait bilgilerin belirlenmesi ve karşılaştırılması enformasyonu oluşturur. Üretici bu enformasyon doğrultusunda ilacın etkili olduğu hedef kitleyi genişletmek için çalışabilecektir. Bu da bilişim sistemleri kullanılarak, verinin düzenlenip enformasyona dönüştürülmesinin ne kadar önemli olduğunu gösteren bir örnektir. 2.1.3 Bilgi Bilginin Türkçe sözlükteki anlamı “insan aklının erebileceği olgu, gerçek ve ilkelerin bütünü, malumat”, “öğrenme, araştırma veya gözlem yolu ile elde edilen gerçek, vukuf” ve “insan zekâsının çalışması sonucu ortaya çıkan düşünce ürünü”dür. (Türk Dil Kurumu) Bilişim literatüründe ise “kurallardan yararlanarak kişinin veriye yönelttiği anlam” (Türk Dil Kurumu), “yapay zekâda bir programın akıllı bir şekilde 7 işlenmesine elveren olaylar, olgular, kurallar ve buluşsal ipuçları” ve “olguların ve bunlardan elde edilen genelleştirmelerin örgütlü bütünü” (Sankur, 2004, s. 441) anlamına gelmektedir. Felsefe alanında ise bilgiden “insanların maddi ve toplumsal anlıksal etkinliğinin ürünü; insansal ve doğasal dünyadaki nesnel temel özelliklerin ve bağıntıların gösterge biçiminde düşünsel olarak aniden üretilmesi” (Frolov, 1997, s. 53) olarak bahsedilir. Bilginin enformasyondan daha fazla anlam içerdiğine dair düşünce çoğu yazarı ham veri, enformasyon ve bilgiyi birbirinden ayrı tutma gayretine sürüklemiştir (Şekil 2.1). Genel anlayış açısından bu kavramlar çok basit gibi görünse de, belki de sırf bu basitlik yüzünden bu konu sürekli bir zihin karışıklığına yol açmıştır. Örneğin bazı yazarlara göre veri henüz yorumlanmamış semboller olarak anlaşılmalıdır; enformasyon anlam katılmış veridir ve bilgi, insanlara bir şeye anlam katmalarını ve dolayısıyla enformasyon üretmelerini sağlar. Kimi yazarlar ise verinin dünyanın durumları hakkındaki basit gözlemler, enformasyonun ilinti ve amaçla donatılmış veri ve bilginin de değerli enformasyon olduğunu söyler. Kimilerine göre enformasyon anlamsızdır; ancak yorumlandığında anlam sahibi olur. Kimilerine göre ise enformasyon özel bir durumu veya koşulu tanımlamak için organize olan olguları ve verileri içerir; bilgi ise gerçekleri ve inançları, bakış açılarını ve kavramları, hükümleri ve beklentileri, yöntemleri ve teknik bilgileri içerir. Yahut enformasyon, anlamlı iletilerin akışı ile başlar, bu iletilerin sonucu olarak taahhüt ve inanç ortaya çıktığında bilgiye dönüşür. “Enformasyonun daha yüksek biçimi” olarak bilginin tüm bu modelleri altında yatan, bilginin ham maddelerinden, onlara anlam eklenerek ortaya çıkarılması gerektiği düşüncesidir (Tuomi, 2000). Verilerin düzenlenmiş ilişkisel hali enformasyonu, enformasyonlar arasındaki ilişkiler ise bilgiyi oluşturur. Örneğin; bir kişinin aynı anda yalnızca bir yerde olabilmesi, bir adet kalbe sahip olması ya da sadece belirli ve değişmeyen bir sosyal güvenlik numarasına sahip olması bilgidir. 2.2 Bilginin Saklanma Yöntemleri Bilginin dijital ortamda kesintisiz kullanımını sağlayabilmek için gerçek hayatta oluşturulacak depolama yapıları içerisinde saklanması ve korunması gerekir. Depolama sistemleri, gerektiğinde verilere sağlıklı bir biçimde erişilip ekleme, silme ya da değişiklik yapma gibi işlemlere olanak sağlayan yapılardır. Bilgisayarın yaygın 8 kullanımı ile her alana girmesi ve bunun sonucunda da kullanıldığı alanlardaki bilgilerin dijital ortama aktarılmak istenilmesi sonucunda bilgisayarların veri depolama kapasiteleri önem kazandı. Ayrıca çoklu çalışma ortamlarında bilginin toplu, belirli bir hiyerarşi içinde ve güvenli olarak bulundurulup erişilebilmesi için sunucu(server) adı verilen yapılar geliştirildi. Kullanıcı ile sunucu arasında ilişkiyi kurabilecek veritabanı adı verilen sistemler geliştirildi. Bu sistemler sayesinde kullanıcı arayüzler yardımı ile verilere erişip ekleme, düzenleme ya da silme işlemlerini gerçekleştirebildi. Bu sayede farklı kullanıcılar arasında veri paylaşımı da gerçekleşebilir hale geldi. Sürekli artan veri kapasitesini karşılamak için üreticiler veri depolama sistemleri üzerine büyük çalışmalar başlattılar. Yapılan çalışmalar neticesinde gelen talebe de bağlı olarak depolama kapasitesindeki artış oranı önceki yıllardaki artış oranının üzerine çıkmakta olduğu görülmüştür. 9 10 3. VERİTABANLARI Tezde geliştirelecek olan veritabanları ve örnek tabanlarına ait tanımlar, yapıları, türleri, yönetim sistemleri, tasarımları ve mimarlık alanındaki kullanım olanakları açıklanacaktır. 3.1 Veritabanı Tanımı Veritabanı, bir veri topluluğudur. Bu veri topluluğu, bir amaca yönelik olarak bir araya getirilmiş verilerden oluşur. Ancak, veritabanı sadece bir veri yığını değildir, verilerin kendi aralarındaki ilişkileri de saklayan düzenlenmiş bir veri kümesidir. Bu sistem, bilgisayar ortamında kayıt tutan bir sistemdir. Veriler kayıt edilir ve bakımı yapılır. Veritabanı kullanımı ile bir organizasyonda verilerin merkezi kontrolü sağlanır (Zeren, 2000). Veritabanlarının amacı büyük miktardaki kurumsal verileri işlemektir. Veriler düzenli olarak elektronik ortamda kaydedilir düzenli olarak yedeklenen ve kontrol edilen bu veriler çok sayıda uygulamanın ve kullanıcının hizmetine sunulur. Veritabanı sistemleri değişik şekillerde olabilir. Kapasite, hız, güvenlik, veri transferi, uyumluluk, işletim sistemi, kullanıcı ile ilişki gibi daha birçok alanda farklılıklar gösteren veritabanı uygulamaları vardır. Buna rağmen, hepsinin ortak özelliği ve veritabanı kullanımının amacı, "büyük miktarlardaki verilerin hızlı ve güvenli bir şekilde gereksinim duyulan bilgiye dönüştürülmesi" olarak özetlenebilir (Zeren, 2000). Bir veritabanı sistemi, birçok kullanıcının paylaşımına açık olan geniş bir veri kümesidir. Bu sistem, veri depolanması, düzenlenmesi, sorgulanması işlemlerini sağlar. Bu işlemleri gerçekleştirme mekanizmasına veri yönetimi adı verilir. Bir veritabanı sistemi depolanan bilginin güvenliğini sağlamalıdır. Bu güvenlik hem sistemde meydana gelebilecek aksaklık ve bozulmalara hem de yetkisiz erişime karşı olmalıdır. Özellikle veri çok sayıda kişi tarafından kullanılacaksa olası yetkisiz ve kural dışı kullanımlar ve bunların sonuçlarına karşı sistem güvenli olmalıdır (Uça, 2002). 11 Şekil 3.1 : Veritabanı sisteminin basit yapısı (Kalıpsız, 2001). 3.2 Veritabanı Sistemlerinin Tarihçesi 1960’lar: Bilgisayarlı veritabanı sistemleri, bilgisayarların kurumlar arasında yaygınlaşmaya başlaması ile ortaya çıktı. Bu yıllarda, ağ modeli olan CODASYL ve hiyerarşik model olan IMS popülerdi. Veritabanlarının başarısını, SABRE adı verilen ve IBM’ in kullandığı Amerika Havayolları şirketinin rezervasyon işlemlerine yardımcı olan sistem kanıtladı. 1970 – 1972 arası: E.F. Codd ‘un ilişkisel veritabanı modelini anlatan yazısını yayınlaması insanların veritabanlarına bakışını değiştirdi. Bu modelde; veritabanının şeması veya mantıksal organizasyonu fiziksel bilgi kaynağına bağlı değildi ve bu veritabanı sistemlerinin ana unsuru haline geldi. 1970’ ler: 1974 ve 1977 arasında iki büyük ilişkisel veritabanı sistemi üretildi. UBC’ de üretilen sisteme Ingress, IBM San Jose’ de üretilen sisteme System R denildi. Ingress QUEL adı verilen sorgu dilini kullanmıştı ve Ingres Corp., MS SQL Server, Sybase, Wang’s PACE ve Britton-Lee gibi sistemlerin oluşumuna yol gösterdi. System R ise SEQUEL sorgu dilini kullandı ve SQL/DS, DB2, Allbase, Oracle ve Non-Stop SQL sistemlerinin gelişimine katkı sağladı. Bu zaman aralığında “ilişkisel veritabanı yönetim sistemi(RDBMS)” terimi yaygınlaşmıştı. 1976:P. Chen tarafından, yeni bir veritabanı “varlık-bağıntı modeli(ER)” duyuruldu. Bu model mantıksal tasarımcıların tablo yapısı yerine veri uygulamalarına odaklanmalarını sağladı. 12 1980’ ler: SQL(Structured Query Language) standart sorgu dili oldu. Bilgisayar satışlarındaki artışın veritabanı piyasasını hızlandırdığı gibi ilişkisel veritabanı sistemleri de ticari başarı haline geldi. Bu ağ modeli ve hiyerarşik model veritabanlarının popülaritesinde büyük düşüşe sebep oldu. DB2, IBM’ in amiral gemisi haline geldi ve IBM PC ‘nin tanıtımı, birçok yeni veritabanı şirketinin kurulması ve PARADOX, RBASE 5000, RIM, Dbase III, OS/2 Database Manager ve Watcom SQL gibi ürünlerin geliştirilmesi ile sonuçlandı. 1990 başları: Veritabanı endüstrisindeki sarsıntıdan sonra ayakta kalabilen birçok şirket karmaşık veritabanı ürünlerini yüksek fiyatlardan satışa çıkardı. Bu süre zarfında uygulama geliştirmek için Oracle Developer, PowerBuilder ve VB gibi yeni araçlar ile kişisel üretkenlik için ODBC ve Excel/ Access araçlar yayınlandı. Nesne veritabanı yönetim sisteminin(ODBMS) prototipleri üretildi. 1990 ortaları: İnternetin kullanımı veritabanı endüstrisinin hızla büyümesine neden oldu. Orta seviyedeki bilgisayar kullanıcıları, mevcut verileri içeren bilgisayar sistemlerine kullanıcı-sunucu veritabanı sistemlerini kullanarak erişim sağlamaya başladılar. 1990 sonları: Çevrimiçi ticarete yapılan yatırımın artması, Front Page, Active Server Pages, Java Servelets, Dream Weaver, ColdFusion, Enterprise Java Beans ve Oracle Developer 2000 gibi internet veritabanı bağlayıcılarına olan rağbetin artması ile sonuçlandı. Cgi, Gcc, MySQL, Apache ve diğer sistemlerin kullanımı internete açık kaynak çözümünü getirmiş oldu. Satış noktası teknolojisinin kullanımının artması ile çevrimiçi işleme ve çevrimiçi analitik işleme gelişmeye başladı. 2000’ ler: 2000’ lerin başında internet endüstrisi düşüş yaşasa da veritabanı uygulamaları büyümeye devam etti. PDA’ lar için yeni etkileşimli uygulamalar geliştirildi. Günümüzde Microsoft, IBM ve Oracle, gelişen veritabanı şirketleri olarak çalışmalarına devam etmektedirler (URL-1). Veritabanlarının ortaya çıkış grafiği, tarihsel anlatıma ışık tutan önemli bir göstergedir (EK-1). 13 3.3 Veritabanı Sistemlerinin Gelişimi Bilgisayar ortamında veri saklama işlemleri kullanılmaya başlanılmasından önce, verileri saklamanın en eski yolu, kâğıt üzerinde yazılı halde bulunan bilgi şeklinde kullanılıyordu. Bu yöntem günümüzde de çok yaygın olarak kullanılmaktadır. Yazılı olarak kâğıt üzerinde saklanan veriler kolay oluşturulabilir ve somut olmasının yanında birçok sorunu da beraberinde getirmektedir. Kâğıt üzerine yazılı bu verilerde değişiklik yapmak zor ve sorunlu bir işlemdir. Üstelik yazılı kâğıtlar kopyalama ile yedekleme işlemi yapılmaz ise, verileri içeren kâğıdın başka birine verilmesi durumunda veriler tamamen erişilemez ve kullanılamaz olacaktır. Ayrıca verilerin yazılı olduğu kâğıt parçalarının kolay yıpranması bu sisteme alternatif arayışında önemli bir etken olmuştur. 3.3.1 Klasik dosya sistemi ve dezavantajları Veritabanı sistemleri geliştirilmeden önce, bilgiyi bilgisayarda saklamanın yollarından biri ayrık dosyalar içinde depolamaktı. Bu tür bir yapıda sistem, bilginin kullanıcılarca erişilmesi, kullanılması ve işlenmesi olanağı sağlayan pek çok uygulama programı içerir. Bu uygulama programları, sistem programcıları tarafından organizasyonun ihtiyaçlarına göre yazılır. Yeni ihtiyaçlara gereksinim duyuldukça yeni uygulama programları sisteme eklenir. Bu da zamanla, daha çok dosya ve daha çok uygulama programının sisteme eklenmesi anlamına gelir (Uça, 2002). Klasik Dosya sisteminin bazı dezavantajları bulunmaktadır. Klasik dosya sisteminde çalışılan bir kurum uzun vadede ele alınırsa, kullanılacak verilere erişmek için gerekli olan yazılımların güncellenmesi, bakım ve onarımı gibi durumlarda farklı programcıların bu sistemi incelemesi olası bir ihtimaldir. Böyle bir durum olduğunda ise, her programcı kendi çalışma şekline göre programlamayı yapacak ve hatta farklı programlama dillerinde bile yazılımı geliştirmek ve değiştirmek isteyeceklerdir. Bu durumda farklı formatlarda veriler ile karşılaşılacak ve bu durum uyuşmazlıklara, hatta kullanılamaz verilerin oluşmasına zemin hazırlayacaktır. Verilerin yedekli olması durumunda, mevcut program ile değiştirilen verinin yanı sıra diğer tüm kopyaların da değiştirilmesi gerekmektedir. Diğer kopya veriler, sistemin eski halinde oluşturulmuş karşılaşılabilecektir. 14 olması durumunda uyuşmazlıklarla Klasik dosya sistemlerindeki en büyük sorunlardan biri de, arama yapma yani gerekli olan ve konumu belirli olmayan veriye erişimdir. Bu veriye erişimin sağlanabilmesi için verinin yerini saptamak gerekmektedir. Bunun için hedef veri bulununcaya kadar tüm verileri kontrol etmek gerekmektedir. Tüm diğer mekanik ve elektronik aletlerde de olabileceği gibi, bilgisayar sistemleri, başarısız veya geçersiz bir işlem yürütebilir, kilitlenebilir, veya bozulabilir. Pek çok uygulamada, bir hata oluştuğunda ve fark edildiğinde, verilerin hata oluşmadan önceki durumlarında olup olmadıklarından emin olabilmek hayati önem taşır. Örneğin bir bankacılık işleminde A hesabından B hesabına para aktarılırken bir hata meydana gelmiş olsun. Bunun sonucunda A hesabından para çıkmış ancak B hesabına yatmamış ya da A hesabından para çıkmamış ancak B hesabına da yatırılmış gözükebilir. Sistem böyle bir yanlışlığa imkan vermemelidir. Yani ya tüm işlem yapılacak ya da hiçbir işlem yapılmayacak şekilde tasarlanmalıdır. Bunun klasik dosya sistemleri ile gerçekleştirilmesi ise zordur (Silberschatz ve Korth,1999). 3.3.2 Veritabanı sistemlerinin avantajları ve dezavantajları Veritabanı sistemleri verileri düzenli bir biçimde barındırır. Verilerin organize bir şekilde tutulması veritabanını karmaşıklıktan kurtarır ve esneklik sağlar. Veritabanı içerisindeki verilere erişim son derece hızlıdır. Düzenli bir şekilde bulunan veriler veritabanının hızlı olmasını sağlar. Veritabanlarına veri eklemek, çıkarmak ve değişiklik yapmak kolaydır. Arayüzler yardımı ile yapılan değişiklikler kolaylıkla sisteme işlenir. Veritabanı içerisinde aynı veri iki kere bulunmaz, yani fazlalık ve bilgi tekrarı yoktur. Bu nedenle karmaşıklık olmaz. Verilerin tek olarak bulunmasının bir diğer avantajı, yapılan değişikliğin sadece o veri üzerinde yapılacak olmasından dolayı hızlıdır ve kesin sonuç verir, diğer kopyaların değiştirilmesi için zaman harcanmaz. Veritabanı sistemlerinde, veriler aynı anda birçok kullanıcının erişimine olanak sağlayacak şekildedir. Bu sayede farklı kullanıcılar sorun yaşamadan aynı işlemleri aynı anda yapabilirler. Veritabanı sistemleri yetkilendirme protokollerine sahiptirler. Kullanıcıların erişimleri belirlenecek ölçülerde kısıtlanıp genişletilebilir. Böylece paylaşım kısıtlaması getirilebilir ve genel erişime açık olmayan bölümler oluşturulabilir. Bu 15 bölümlere erişim sadece belirli IP adreslerine sahip kullanıcılara açık olabilir ya da belirli kullanıcı adlarına açık olacak şekilde oluşturulabilir. Bu özellikler sayesinde verilerin güvenliği de sağlanmış olur. Veritabanı sistemleri çok kullanışlı olmalarının yanı sıra bazı sorunları da beraberinde getirmektedirler. Veritabanı sistemleri gerektiği şekilde yedeklenmezse, herhangi bir sistem arızasında ya da parça arızasında tüm veriler kaybolabilir. Hacker adı verilen bilgisayar korsanları tarafından oluşturulan kötü amaçlı yazılımlar ile veritabanlarına zarar verilebilir ve verilerin silinmesi gerçekleşebilir. Veritabanı sistemleri maliyet açısından pahalıdırlar. Ayrıca kurulumu, bakımı ve onarımı da uzman kişiler tarafından yapılabileceği için ek maliyet getirmektedir. 3.4 Veritabanı Modelleri Veritabanı dünyasında, veritabanı yönetim sistemi(VTYS) modelleri, verilerin nasıl saklandığını, kurulan ilişkileri, kullanılan ve yönetilen verileri temsil etmemizi olanaklı kılar. Belirli bir model üzerinde kurulu bir VTYS, verinin bu VTYS içinde organize edilme yolunu gösterir (Karacabey 1997). Amaç model, tasarımcıların ve yöneticilerin bu verileri gözlemleyebilmelerine olanak sağlayacak şekilde, verileri temsil etmelidir. Daha önemlisi, veriye, performans sınırlamalarını ve bilgi gereksinimlerini karşılayacak şekilde ulaşılabilmeli ve ulaşılan veriler verimli bir şekilde yönetilebilmelidir (Karacabey 1997). Veritabanı modellerini dört başlığa ayırabiliriz. Bunlar: - Hiyerarşik veritabanı modeli (Hierarchical Database Model) - Ağ veritabanı modeli (Network Database Model) - İlişkisel veritabanı modeli (Relational Database Model) - Nesne yönelimli veritabanı modeli (Object Oriented Database Model). İlişkisel veri modeli, hiyerarşik veri moıodeli ve ağ veri modelini kısaca ifade etmek gerekirse; A 1 ve A 2 adası içerisinde bulunan parsel ve kenarların birbirleri ile ilişkileri şematize edilmiştir (Şekil 3.2). 16 Şekil 3.2 : Veritabanı modellerinin örnek üzerinde karşılaştırılması (Ilgın, 2004). 3.4.1 Hiyerarşik veritabanı modeli Hiyerarşik veritabanı modelinde(hierarchical database model), veriler arasında bireçok ve bire-bir ilişkiler vardır. Hiyerarşi içerisinde bir kayıt birden fazla ebeveyn kayda sahip olamaz. Aralarındaki benzerlik nedeniyle ağaç veri yapılarıyla ilgili kullanılan kök düzey ve yaprak terimleri hiyerarşik veri modelin incelenmesinde kullanılır. Hiyerarşik düzen içerisinde bir kök kayıt tipi vardır. Ona bağlı tüm düğümler ayrı kayıt tipleri olarak gösterilir. Her bir kayıt tipinin mutlaka bir ebeveyn kayıt tipi vardır. Bir ebeveyn kayıt tipinin birden fazla çocuk kaydı ya da yaprak kaydı olabilir. Aynı düzeydeki yaprak kayıtlar aynı kayıt tipi içerisinde kayıt tekrarı olarak oluşturulur. Örnek olarak müşteri sipariş ve ürün örneği hiyerarşik model ile gösterilmek istenirse Şekil 3.3 e benzer bir yapı ortaya çıkar. Burada müsteri kayıt tipi ile siparişler arasında bire sonsuz bir ilişki söz konusudur. Yani bir müşterinin sıfır veya sonsuz siparişi olabilirken herhangi bir sipariş sadece bir müşteriye ait olmaktadır. Buradan anlaşıldığı üzere verinin tekrarı söz konusudur. Örneğin ürün 1 iki ayrı siparişte yer aldığı için iki kere kaydedilmiştir (Bekatlı 1992). Basitliği, güvenliği paylaşılabilirliği gibi avantajlara sahip olsa da hiyerarşik veritabanı modelinin en büyük dezavantajlarından biri, kompleks bir uygulanabilirliği oluşudur. Tasarımcılarının veritabanındaki herşeye hakim olması gerekmektedir. Arama yapma zahmetli ve uzun süre ister. Bir diğer dezavantajı ise; bu yapıda bir organizasyonun çalışan bilgileri tutulurken, çalışan bilgileri ad-soyad, bölüm, ücreti ise; aynı zamanda bu organizasyon çalışanların çocuk bilgilerini de 17 tutmak isterse çalışanlar tablosu “ebeveyn” (parent) çocuklar tablosu “çocuk” (child) u temsil edecektir. Bir çalışanın birden fazla çocuğu girilebilecekken, aynı çocuk birden fazla çalışana ait olamayacaktır. Bu sistem 70’ler ve 80’lerde IBM bilgi yönetim sistemi tarafından kullanılmıştır (Singh, 2009). Şekil 3.3: Hiyerarşik veritabanı modeline örnek (Bekatlı, 1992). 3.4.2 Ağ veritabanı modeli Hiyerarşik veri tabanlarının(network database model) yetersiz kalmasından dolayı, bilim adamlarının ortak çalışması sonucu, ortaya konulmuş bir veri tabanı türüdür. Ağ veri tabanları, verileri ağaçların daha da gelişmiş hali olan graflar (ağacın kendisi de özel bir graftır) şeklinde saklarlar. Bu yapı en karışık yapılardan biridir (Çokçetin 2006). Ağ veritabanı modelinin, hiyerarşik modelden en önemli farkı birden fazla ebeveyne sahip çocukların olabilmesidir. Şekil 3.4 : Ağ veritabanı modeli yapısı (Singh, 2009). Ağ tipi veritabanları hiyerarşik ilişkilerin yanı sıra ağları da desteklemektedir. Bu özelliklerinden dolayı, ağ tipi veritabanları yüksek hızlı ve çok verimli bilgi kazanımı 18 sağlarlar. Ancak, içerdikleri yapılar organizasyondaki veri değişimlerinin veritabanına yansıtılmasını zorlaştırmaktadır. Bu karmaşık yapılar, kullanıcıların veritabanını anlamalarını zorlaştırabilmektedir (Demirdağ, 2001). 3.4.3 İlişkisel veri tabanı modeli İlişkisel veritabanı modeli(relational database model) 1970 yılında Dr. Codd tarafından ortaya atılmıştır. Bu model veritabanına kayıt edilen bilgilerin belirli kurallara uymasını sağlar. Bu modelde veriler iki boyutlu matris gibi düzenlenir. Bu da satır ve sütun kavramını ortaya çıkarır (Çubukçu 1999). Şekil 3.5 : İlişkisel veritabanı modeli (Gözüdeli, 2003). Bu modelde veriler tablolar halinde depolanır. Her bir tabloya ilişki (relation) adı verilir. Tablolardaki her satır, bir detaya ait olup kayıt (record) olarak ifade edilir. Tablolardaki sütunlar, alan (field) olarak adlandırılır. Bu sütunlarda detaylara ait grafik veriler (koordinat değerleri) ile grafik olmayan veriler (öznitelik değerleri) yer alır. Farklı tablolar arasındaki bağlantı, ortak alanlar (sütunlar) kullanılarak gerçekleştirilir. Bir tablodaki bir kayıta erişim için anahtar (key) oluşturulur ve 19 kullanılır. Anahtar, tek bir alan olabileceği gibi, birden çok alanda da anahtar olabilir. Bir tabloda anahtar olmayan, fakat bağlantı yapılan başka bir tabloda anahtar olan bir alan yabancı anahtar (foreign key) olarak adlandırılır (Ilgın 2004). 3.4.4 Nesne yönelimli veritabanı Günümüzde nesne kavramı her yerde kullanılmaktadır. Pek çok kelime işlemci ve hesap tablosu programlarının alıştığımız görünümlerine artık bir de nesneler eklenmiştir. Ancak bu gerçek anlamda bir nesneye yönelik yazılım demek değildir. Yüzde yüz nesneye yönelik bir yazılımın tamamen nesne temelli çalışması gerekir. Yazılımın mutlaka nesneye yönelik bir dilde yazılmış olması beklenir. Fakat Windows gibi işletim sistemi üzerinde çalışan yazılımlar bu özelliklere tümüyle sahip değillerdir. Sadece nesne kavramını kullanarak bazı ek özellikler sunarlar. Nesneye yönelik veri tabanı(object oriented database model) da, C++ gibi nesneye dayalı bir programlama diliyle (OOPL) yazılmış olan ve yine C++ gibi nesneye dayalı (OOPL) programlama diliyle kullanılan bir veri tabanı anlamına gelir. Günümüz teknolojisinde yüzde yüz nesneye yönelik bir veri tabanı yaygın olarak kullanıma sunulmuş değildir. Ancak nesneye yönelik veri tabanlarının bazı üstünlükleri olacağından söz edilmektedir. İlişkisel veri tabanları ile karşılaştırıldığında; nesneye yönelik veri tabanlarının sahip olması gereken üstünlükler şunlardır (Çokçetin 2006): - Nesneler, bir tabloda yer alan bir kayıttan çok daha karmaşık yapıya sahiplerdir ve daha esnek bir yapıda çok daha kullanışlı düzenlenebilirler. - Nesneye dayalı bir veri tabanında, yapısı gereği arama işlemleri çok hızlı yapılabilir. - Özellikle büyük tablolarla uğraşırken ilişkisel veri tabanlarından çok daha hızlı sonuca ulaşırlar. Ancak çalışma mantığı tümüyle değişir. Tüm bu özellikler, tamamen nesneye yönelik olan veri tabanları için geçerlidir. Bazı ilişkisel veri tabanları ile çalışan yazılımlarda, nesnelerin bazı özelliklerini kullanırlar ama nesneye yönelik veri tabanı bunu kendini ilişkisel veri tabanı kurallarına uydurarak gerçekleştirebilir (Çokçetin, 2006). Örneğin, bir atölyenin bakım durumunu ifade eden bakım raporu ve bununla ilişkili verilerin, rapor ile bağlantısını gösterecek biçimde ifade edilmesidir (Şekil 3.6). 20 Şekil 3.6 : Nesne yönelimli veritabanı modeli (Url-2). 3.5 Veritabanı Yönetim Sistemleri Veritabanı yönetim sistemleri (Database Management Systems-DBMS), veriyi toplayacak, verimli olarak yönetecek ve uygulama programları ile depolanmış bilgilere ulaşım sağlayacak organizasyona imkan verecek yazılımdır (Loudon, 1999). Veritabanı yönetim sistemlerinin temel amacı, veritabanının içerdiği bilgileri depolamak, bu bilgilerin değiştirilmesine, ekleme ve çıkarma yapılabilmesine olanak sağlamaktır. 3.5.1 Veritabanı yönetim sistemi bileşenleri Kullanıcı arayüzü: Kullanıcı tarafından verileri ekleme, silme, değiştirme ve düzenleme işlemlerinin yapılabildiği arayüzdür. Geliştirici arayüzü: Veritabanı sisteminde uygulamanın, sistem geliştiricisi tarafından kullanılan arayüzüdür. Veri modeli: Veritabanı tasarımında kullanılmak için geliştirilen modeldir. Veritabanı dili: Geliştiricilerin veritabanı hazırlanmasında kullanacakları dildir. Sorgulama dili: Sorgulama için en yaygın olarak SQL adı verilen yapısal sorgulama dili kullanılır. Farklı veritabanı sistemleri için farklılıklar gösterir, ancak SQL temelde standart bir dildir (UÇA, 2002). 21 Veri sözlüğü: Veritabanının içerdiği verileri ifade eden yapıdır. Güvenlik sistemi: Veritabanı kullanıcılarının, erişim izinlerinin ve veritabanı ile etkileşim yetkilendirmelerinin yapıldığı kısımdır. Raporlama: Veritabanı içerisinde yapılan sorgu işlemlerinin rapor olarak dökümünün üretildiği bölümdür. 3.5.2 Veritabanı yönetim sistemlerinin fonksiyonları Veri Sözlüğü Yönetimi: Veri sözlüğü, veritabanındaki verilerin ve ilişkilerin bulundurulduğu bölümdür. Veritabanı yönetim sistemi, bu fonksiyonu gerekli bilgileri ve ilişkileri bulmak için kullanır. Veritabanı sözlüğü genel olarak kullanıcılardan gizlidir, sadece veritabanı yöneticilerine ve programcılara açıktır (Url-3). Veri Depolama Yönetimi: Bu fonksiyon; verileri, veri giriş formlarını, ekran tanımlarını, rapor tanımlarını, veri doğrulama kurallarını, prosedürler ile video ve resimleri barındıran yapıları depolama görevini üstlenir. Kullanıcıların, verilerin nasıl saklandığını ve idare edildiğini bilmeleri gerekli değildir. Bu yapıya, veritabanının veri depolama ve erişim hızı verimliliği ile ilişkili olan ve performans ayarı denilen bölüm de dahildir (Url-3). Veri Dönüştürme ve Sunma: Bu fonksiyon, girilen verileri dönüştürmek için vardır. Veritabanı yönetim sistemi, veri dönüştürme ve sunma fonksiyonu sayesinde mantıksal ve fiziksel veri formatları arasındaki farkı tespit edebilir (Url-3). Güvenlik Yönetimi: Veritabanı yönetim sisteminin en önemli fonksiyonu güvenlik yönetimidir. Güvenlik yönetim sistemi, sadece belirli kullanıcıların veritabanına erişim sağlayabilmesi için kurallar koyabilir. Veritabanına erişim, kullanıcı adı(id) ve şifre ile sağlanabilirken, daha maliyetli olan parmak izi veya retina taraması gibi biyometrik doğrulama sistemleri de kullanılabilir. Ayrıca bu fonksiyon sayesinde hangi kullanıcıların ne tür verilere erişeceğini ya da yönetebileceğini belirleyen sınırlamalar da koyulabilir (Url-3). Çoklu Kullanıcı Erişim Kontrolü: Veri bütünlüğü ve veri tutarlılığı bu fonksiyonun temelidir. Veritabanı yönetim sisteminde, verilere birden çok kullanıcının erişimi çok kullanışlı bir fonksiyondur. Bu sayede farklı kullanıcılar veritabanının bütünlüğünü etkilemeden erişim sağlayabilirler. 22 Destek ve Kurtarma Yönetimi: Destek ve kurtarma yönetimi her zaman veritabanına karşı tehditlerin bulunduğunu akla getirir. Örneğin, kurtarma yönetimi, elektrik kesintisi durumunda, veritabanının ne kadar sürede kurtarılacağıdır. Destek yönetimi ise verilerin güvenliğine ve bütünlüğüne bakar (Url-3). Veri Bütünlüğü Yönetimi: Veritabanı yönetim sistemi, verilerin birden fazla yerde gereksiz yere depolanmasını önlemek, veri tutarlılığını artırmak ve veritabanının aynı soruya her seferinde aynı doğru cevabı vermesini sağlamak için veri bütünlüğü yönetim kurallarını uygular (Url-3). Grup İşleme Yönetimi: Veritabanında grup işlemleri tam bir bütün olarak yapılabilmelidir. Veritabanı yönetim sistemi, mantıksal işlem gruplarının kullanılmasını sağlayan bir yapıya sahip olmalıdır. Grup şeklindeki işlemler bir bütün olarak ele alınmalı ve parçalanmamalıdır. Bu işlem grubu içerisindeki herhangi bir işlemin yapılamaması durumunda tüm işlemler iptal edilmelidir. Grup işlemlerinde, yapılacak olan işlemlerin ya tamamı yapılır ya da hiçbiri yapılmaz. Sistemin bu şekilde çalışması bütünlüğünü korumasını sağlar. Platformlar arası İletişim: Veritabanında bulunan verilerin, dışarı aktarılması ve diğer platformlarda bulunan başka programlara girdi olarak sunulması istenilirse, veritabanı yönetim sistemi bu iletişimi sağlayacak yapıda olması gerekir. 3.6 Veritabanı Kullanıcıları Veri tabanı kullanıcıları: Veritabanı sistemi oluşturulması ile düzenli bir sistem içerisinde bulunan veriye; erişim, veri eklemesi, çıkarma ve değiştirme işlemleri yapılabilir. Veritabanı sistemi kullanıcıları, veritabanına erişim amaçlarına göre 4 gruba ayrılırlar: Veri Tabanı Sistem Yöneticisi: Veri tabanı yönetim sistemlerinin sağladığı en önemli işlevlerden biri de, veritabanı içerisindeki verinin ve veritabanına erişim sağlayan programların merkezi bir yönetim sistemine sahip olmasıdır. Bu yönetim ve kontrol yetkisine sahip olan kişiye “veritabanı yöneticisi(Database Administrator/DBA)” denir. Veritabanı yöneticisinin sistem üzerindeki yetkileri: Veri erişiminde yetkilendirme: Veritabanı yöneticisi, kullanıcıların veritabanı üzerindeki verilere erişimini kontrol eder. Bu erişim kontrolünü yetkilendirme 23 yöntemi ile düzenler. Veritabanındaki verilerin, hangi kısımlarının hangi kullanıcılar tarafından görülebileceğini ayarlar. Ayrıca veritabanına bilgi ekleme, çıkarma ve değiştirme gibi işlemlerin hangi kullanıcılar tarafından yapılacağını da belirleyerek, veritabanını denetim altında tutmuş olur. Veri Tabanı Tasarımcısı: Veritabanında hangi verilerin bulundurulacağını tanımlayan kişidir. Veritabanında, verinin depolanması için uygun yapıyı seçme görevini üstlenir. Veritabanını kullanması muhtemel tüm kullanıcılarla iletişime geçerek ihtiyaçların tespit edilmesini sağlar. İhtiyaçların belirlenmesinin ardından her kullanıcı grubu için veritabanını ihtiyaçlara cevap verecek şekilde geliştirir. Sonrasında tüm çalışma birleştirilir ve her grubun ihtiyaçlarına cevap verebilecek yapıya sahip sistem ortaya çıkar. Kullanıcı: Veritabanına, sorgu yapmak, güncellemek ve rapor oluşturmak için erişen kişilerdir. Kullanıcılar, veritabanını kullanma biçimlerine göre çeşitli gruplara ayrılırlar. Bunlar; son kullanıcılar, parametrik kullanıcılar, gelişmiş kullanıcılar ve bağımsız kullanıcılardır. Son kullanıcılar, veritabanını sık kullanmamalarına rağmen isteklerine ulaşabilmeleri için karmaşık sorgu yapmaları gerekmektedir. Bu kullanıcı grubu genellikle yöneticilerden oluşur. Parametrik kullanıcılar, veritabanını çok sık olarak kullanırlar ve standart sorgu tipleri ile işlem yaparlar. Bu kullanıcı grubu genellikle uçak, otel ve araba kiralama şirketleri çalışanlarından oluşur. Gelişmiş kullanıcılar; mühendisler ve bilim adamlarından oluşan bir gruptur. Veritabanı sistemlerini sıklıkla kullanmaktadırlar ve karmaşık sorgulamalar yaparlar. Bağımsız kullanıcılar; kolay, grafik tabanlı ve kullanıma hazır program paketleri ile kişisel veritabanlarını oluştururlar. Bağımsız kullanıcılara bir örnek olarak; kişinin kendi finansal durumunu kontrol altında tutmak ve incelemek için gelirleri ve giderlerini içeren bir veritabanı oluşturmasıdır. 3.7 Veritabanı Tasarımı Veritabanı tasarım sürecinde karşılaşılan tasarım problemi, bir organizasyonda tanımlanmış uygulamalar için kullanıcıların ihtiyaç duyduğu bilgiye sahip olan bir 24 veya daha fazla veritabanının mantıksal ve fiziksel yapısının tasarlanmasıdır (Demirağ, 2001). Veritabanı tasarımının amaçları; - Tanımlanmış kullanıcı ve uygulamaların bilgi ihtiyaçlarının karşılanması, - Bilgiye doğal ve kolay anlaşılabilir bir yapı kazandırılması, - Karşılık verme zamanı, işlem zamanı ve depolama alanı gibi işlem ihtiyaçlarının ve performans beklentilerinin desteklenmesi seklinde sıralanabilir (Elmasri ve Navathe,1989). Elmasri ve Navathe(1989) Şekil 3.7’ de görüldüğü gibi veritabanı tasarımının aşamalarını ifade etmiş ve aşamalar arasındaki ilişkileri göstermişlerdir. Şekil 3.7 : Veritabanı tasarım sürecinin basamakları (Elmasri ve Navathe,1989). 3.7.1 İhtiyaçların belirlenmesi ve analizi Veritabanı sisteminin oluşturulmasındaki amaç verileri düzenli bir şekilde saklamak ve ihtiyaç duyulduğu anda kullanıcıya en hızlı biçimde sunabilmektir. Bundan dolayı kullanıcı ihtiyaçlarının belirlenmesi veritabanı tasarımında önemli bir yere sahiptir. İhtiyaçlar ve gereklilikler, sistemin nasıl hareket etmesi gerektiğinin tanımlanmasına yardımcı olmaktadır. Bilgisayar ortamında geliştirilen bir sistemin gerekliliklerinin belirlenmesi, doküman haline getirilmesi ve saklanması için gerçekleştirilen tüm aktiviteleri içeren bu çalışma alanı, bilgisayar-insan etkileşiminden en verimli sonuçları elde etmeyi amaçlamaktadır (Sommerville ve Sawyer, 2000). 25 Kullanıcılar ve Uygulama Alanı: Tasarlanacak olan veritabanı sisteminin kullanıcıları bu aşamada tespit edilir. Aynı zamanda veritabanı sisteminin uygulama alanına da karar verilir. Bu uygulama alanı veritabanı sistem tasarımına yön verir. Konuya ait belgelerin toplanması ve Analizi: Uygulama alanı belirlenmesinin ardından, bu alana ait belgeler toplanır. Bu belgeler veritabanı içerisinde depolama işlemi için analiz edilir. Uygulama Alanı ve İhtiyaçların Analizi: Tasarlanan veritabanına koyulacak belgelerin toplanması ve analizinin ardından, sistem içerisindeki bilginin akışı, bilgilerin ortak noktaları, farkları ve kullanım sıklıkları gibi bilgiler analiz edilir. Bu çalışma sayesinde oluşturulacak veritabanı sisteminin hangi sıklıkla güncelleme işlemine tabi tutulacağı konusunda bilgi sahibi olunur. Kullanıcılara Yönelik Sorular: Kullanıcılara ihtiyaçların ve önceliklerin belirlenmesi açısından belirli sorular sorulur ve cevaplar istenir. Toplanan bu cevaplar neticesinde sistemin daha iyi bir yapıya sahip olması için değişiklikler ve geliştirmeler yapılabilir. 3.7.2 Kavramsal veritabanı tasarımı Kavramsal veritabanı tasarımı, ilk olarak veritabanı ihtiyaçları doğrultusunda kavramsal bir içerik oluşturulması şeklinde başlar. Ardından değerlendirilmiş olan veritabanı ihtiyaçları doğrultusunda işlem kurgusu gerçekleştirilir. 3.7.2.1 Kavramsal içerik tasarımı Üretilen kavramsal içerik çoğunlukla veri tabanı yönetim sisteminden bağımsız yüksek düzeyli bir veri modelindedir ve veritabanının doğrudan tamamlanmasında kullanılamaz. Veri modeli aşağıdaki özelliklere sahip olmalıdır: - Anlamlılık: veri modeli farklı veri tipleri, ilişkiler ve sınırlar arasında oluşan ayrımları ortaya koymalıdır. - Basitlik: Veri modeli tipik kullanıcıların anlayıp, kullanabileceği kadar kolay olmalıdır. - Minimalite: Model az sayıda temel konsepte sahip olmalıdır. - Gramatik sunum: Model kavramsal içeriğin sunumu için gramatik bir işaret diline sahip olmalıdır. 26 - Formalite: Modelin konseptleri açıkça tanımlanmış olmalıdır (Elmasri ve Navathe, 1989). 3.7.2.2 İşlem kurgusu Tasarımı tamamlanan veritabanı kullanıma açıldığında uygulamaya geçecek olan işlemler, tasarım aşamasında tespit edilip veritabanının geliştirilmesi buna göre yapılmaktadır. Bu işlemleri kurgulamak veritabanı tasarımının önemli bir bölümünü oluşturur. Bu işlemlerin tasarım aşamasında belirlenmesi için ortak bir teknik, bu işlemlere ait girdi/çıktı ve fonksiyonel davranışların tanımlanmasıdır. İşlemler üç grupta toplanabilir: Bilgi edinme işlemleri: Bilginin ekrana yansıtılması ve rapor hazırlanması için, Güncelleme işlemleri: Yeni veri girişi ve eski bilginin değiştirilmesi için, Karma işlemler: Geri kazanma ve güncelleme yapan uygulamalar için kullanılmaktadır (Elmasri ve Navathe, 1989). 3.7.3 Veritabanı yönetim sisteminin seçimi Veritabanı yönetim sistemi(Database Management System/DBMS) seçimi birçok faktöre bağlıdır. Bunlar; ekonomik faktörler, teknik faktörler ve organizasyon politikası şeklinde özetlenerek sıralanabilir. Ekonomik faktörler olarak, veritabanı yazılım maliyeti, veritabanı oluşturma maliyeti, veritabanı bakım ve güncelleme maliyeti, personel ve teknik personel maliyeti şeklinde sayılabilir. Veritabanı türü, kullanılacak veritabanı yazılımı, veritabanının depolanacağı yapı sistemi, kullanıcı arayüzleri, programcı arayüzleri, sorgu teknikleri, sorgu arayüzleri teknik faktörler olarak ele alabiliriz. Bir şirket için, veritabanı yönetim sistemine geçiş, zaman açısından değerlendirilirken, şirket bünyesindeki verilerin dinamik olarak büyümesi, karmaşıklaşması ve bu veri topluluğunun yönetimi konusu da son derece önemlidir. Kar zarar grafikleri, farklı platformlar arasındaki etkileşim, verilerin denetimi ve 27 kontrolü gibi faktörler de organizasyonların veritabanı politikaları için önemli etkenlerdir. 3.7.4 Mantıksal veritabanı tasarım süreci Veritabanı tasarım sürecinde, kavramsal modelin veritabanı yönetim sistemi ile birleşecek şekilde biçimlenmesi sonucu ortaya çıkan üründür. Mantıksal modelin kurulmasından önce, düzenlenmiş olan kavramsal model için en uygun veri modelinin kararlaştırılması gerekmektedir. Piyasadaki veritabanı yönetim sistemleri, ilişkisel, hiyerarşik veya ağ veri modellerini ya da bunların bileşimini kullanmaktadırlar (Kalıpsız, 2001). İlişkisel Veri Modeline Uyarlama: Kavramsal modelin ilişkisel modele dönüştürülmesi, kavramsal modelde bulunan her birimin bir ilişki ya da bir tablo formatına dönüştürülerek, kullanıcıya bu tablo formatının sonucu olan veritabanı sistemi sunulmasıdır. Hiyerarşik Veri Modeline Uyarlama: Kavramsal modelin, mantıksal bir hiyerarşik modele dönüştürülmesi doğrudan gerçekleştirilememektedir. İzlenecek yollar gruplandırılarak, her grupta yapılacak seçimin ilke ve kuralları belirlenmiştir. Bu amaçla bes ayrı grup oluşturulmuştur. Bunlar; -Belirli bir veritabanı yönetim sistemi göz önünde bulundurulmadan, bir hiyerarşik veri modeli oluşturmak, -Kullanılacak veritabanı yönetim sisteminin veri modeli kurallarına aykırılığının giderilmesi ve veri modelini değiştirmek, -Değiştirilmiş veri modelinin performansının yükseltilmesi amacı ile islenmesi olanakları konusunda yapılabilecek işlemler; -Veritabanı yönetim sisteminde her soyağacı için yeni bir veritabanı oluşturmak, -Anahtar adları basitleştirmek seklinde sıralanmaktadır (Gönenç, 2005). Ağ Veri Modeline Uyarlama: Hiyerarşik modelde olduğu gibi, bir kavramsal modelin mantıksal bir ağ veri modeline dönüştürülmesi doğrudan gerçekleştirilememekte ve beş basamak halinde yürütülmektedir. Bunlar; -Belirli bir veritabanı yönetim sistemini dikkate almaksızın bir ağ veri modelinin oluşturulması, 28 -Kullanılacak veritabanı yönetim sisteminin kuralları ile uyumsuzluk halinde, veri modelinin değiştirilmesi, -Dönüştürülmüş mantıksal modelin performansının yükseltilmesi amacı ile islenmesi, -Anahtar adlarının basitleştirilmesi, -Veriler arasında gerçekte var olan fakat mantıksal modelde ortaya çıkmayan ilişkilerin eklenmesi seklinde sıralanmaktadır (Kalıpsız, 2001). 3.7.5 Fiziksel veritabanı tasarımı Fiziksel veritabanı tasarımı, veritabanının içerdiği bilgilerin ve bu bilgiler arasındaki ilişkilerin belirli bir düzen içerisinde, bir veritabanı sistemini oluşturacak biçimi alması için gerekli olan yöntemin hayata geçirilmesidir. Fiziksel tasarım yapılırken, mantıksal tasarımın en kullanışlı ve performanslı olarak dönüştürülmesi önemsenirken, maliyetinin de düşük olması istenir. 3.7.6 Veritabanı sisteminin tamamlanması Mantıksal ve fiziksel tasarımlar tamamlandığında, veritabanı sistemi tamamlanabilir. Seçilen DBMS 'in veri tanımlama dili (DDL = Data Definiton Language) ve depolama tanımlama dilindeki (SDL = Storage Definiton Language) dil ifadeleri veritabanı dosyalarının yaratılması ve değerlenmesinde kullanılmaktadır. Bundan sonra veritabanına veri girişi yapılabilir. Eğer veri daha önce oluşturulmuş mevcut sistemlerden veritabanına aktarılacaksa, bu yükleme için verinin yeniden yapılandırılmasını sağlayacak dönüştürme işlemlerine gereksinim duyulabilir (Elmasri ve Navathe, 1989). 3.8 Veritabanı Mimarlık İlişkisi Veritabanı sistemleri, verinin yönetim mekanizması olarak ifade edilebilir. Bilgisayar sistemlerinin gelişmesi ile veri birikimi son derece artmıştır. Artan bu veriyi düzenlemek, saklamak ve yönetmek için veritabanı sistemleri oluşturulmuştur. Bilgisayar sistemlerinin kullanıldığı her alanda kendini gösteren veritabanı sistemleri, mimarlık alanında da etkin olarak kullanılmaktadır. 29 3.8.1 Veritabanlarının mimarlıktaki yeri Mimarlıkta yazıya dayalı veritabanlarının yanında görsel veritabanlarının da önemi büyüktür. Mimarlığın temeli görsellik üzerine kuruludur. Bu nedenle tasarımcının görsellere duyduğu ihtiyaç son derece önemlidir. Gross (1997), görsel veritabanlarının araştırma yapmak için üç farklı şekilde kullanıldığını ifade etmektedir: Spesifik Tasarım Bulma: Kullanıcı spesifik bir imajı/resmi aramaktadır. Ne istediğini bilen kullanıcı katalogdaki kelimeleri kullanarak arama yapmakta ve isteğine odaklanarak ihtiyaç duyduğu bilgilere kolaylıkla ulaşabilmektedir. Kategori Arama: Daha az spesifik özelliklere dayanarak aramayı hedefleyen kullanım seklidir. Kullanıcı uygun kategori altındaki tüm imajları araştırarak, isteği doğrultusunda birkaç örnek görüntülemek istemektedir. Gross (1997)’a göre bu arama sekli için örnek sorgu, avlulu evlere ait örnekleri bul, seklinde olduğunda; metin tabanlı arama, açıklamayla eslesen slaytları bulmak için doğru anahtar kelimeleri kullanmayı gerektirir. Kullanıcı belli bir sekil arıyorsa, sorgusunda indeks anahtar kelimeyi kullanarak sekil listesini hemen bulabilir. Eğer listelenen şekiller listelenemeyecek kadar çoksa, kullanıcı sorgusunda istediği şekilleri listelemek için filtre kullanarak sıralama yapabilmektedir. Benzer olarak tez kapsamında, geliştirilecek olan veri tabanı ve örnek tabanı, yeni tasarımlarda kullanılabilecek örnekleri içerecektir. Tarama: Kullanıcı rasgele bir imaj seçerek, veritabanındaki diğer resim ve yapıların özelliklerini kısmen veya tamamıyla gözden geçirmek istemektedir. Gross (1997)’a göre sekil koleksiyonlarında taramada, kullanıcılar sıklıkla en yakın slaytların ne olduğunu görmek için veya slayt bölümüne sadece bakmak için rastgele göz atmaktadırlar. 3.8.1.1 Mimarlıkta görsel referanslara duyulan gereksinim Tasarım, problem çözmenin kavrama kategorisinde yer almaktadır. Sıradan bir problemin çözüm sürecinde çözümü ortaya çıkarabilmek için araştırmalar yapılarak belirli bir algoritmik yol oluşturulmakta ve benzer problemler bu yol ile çözüme ulaştırılabilmekte iken; tasarım problemleri genellikle problemin temsilinin yeniden kurgulanmasını gerektirmektedir (Holyoak, 1990). 30 Goldschmidt (1997), mimari tasarımın doğasının, tasarımı destekleyen görsel bilgiye duyduğu ihtiyacı anlatması bakımından ifade ettiği üç önemli kabulün bizi bir tanıma götürdüğünü savunmaktadır; Birinci kabul: Mimari bir çalışmanın kalitesi önemli ölçüde formlara ve bu formların birbiriyle oluşturdukları kompozisyona bağlıdır. Bu hem gerçekleştirilmiş hem de gerçekleştirilmemiş yapılar için olduğu gibi profesyonel ve amatör çalışmalar için de geçerlidir. İkinci kabul: Yeni bir tasarıma başlanmadan önce; tasarımcıya verilen bilgi, geri plan bilgileri ve eğilimler gibi, sayılara ve tanımlara dayanan bilgilerden oluşmaktadır. Verilen bilgilerden genellikle form ve kompozisyonla ilgili sonuçlara ulaşmak mümkün olmadığından problemin açık uçlu ve hasta tamamlanmış olması kaçınılmazdır. Genellikle mimari tasarım problemlerinde oluşan durum budur. Üçüncü kabul: Bazı mimari tasarım durumlarında (genellikle çok ender ve istisnai olarak) form ve kompozisyonla ilgili kurallar sunulan bilgiler arasında verilmektedir. Eğer tüm kompozisyon kuralları ve biçimler verilmiş ise (örnek: biçim grameri) bu durumda daha az sayıdaki hasta tanımlanmış tasarım problemini çözmek ile karşı karşıya kalırız. Böyle bir süreç tasarımcıyı, ilgi duyulan ve tasarımcı tarafından daha önce çözümlenmiş bir mimari ürüne yönlendirmektedir. Şehir planlama bu tanıma mimarlıktan daha uygun örnekler sunmaktadır. Mimari tasarımcılar, tanım olarak, işlerini yapmak için mutlaka bir forma ve bunun kompozisyonlarına ulaşmaktadırlar. Daha da ötesinde, bu alanda başarılı olmak için iyi motive edilmişlerdir. Form ve kompozisyon oluşturacak bilgi bu yüzden verilen bilgilerin içeriğinde yok ise, dışında görülmeye çalışılmaktadır. Bu bilgiye ulaşma sürecinde tasarımcı bilinçli ya da bilinçsiz görsel ifadelere yönelir (Goldschmidt, 1997). Görsel ifadeler, formu ve kompozisyonu bir resim olarak temsil eden bilgiye sahip olmanın verdiği avantajla tasarım sürecine katkıda bulunmaktadır. Getirilen ek ve yeni görsel bilgiler de problem uzayı temsilini yeniden yapılandıracak potansiyele ulaşabilmektedir (Goldschmidt, 1997). Gerçekleştirilmiş tasarım fikirlerini tanımlamak için tasarımların görsel ifadeleri ile bir bilgi arşivi oluşturulur. Bu arşivin yeni tasarım problemlerini çözme sürecindeki 31 etkinliğini artırmak için Goldschmidt (1997) iki yol önermektedir. Birinde tasarım probleminin çözüm sürecinin başlangıç aşamasında, gerekli görsel ifadeleri, bir girdi olarak verip, tasarım problemiyle hasta yapısından arındırarak ilgilenilmeli; diğerinde, belki daha karmaşık olan yolda, problemlerin hasta yapılarını korumak amaçlanmalıdır. Böylelikle birkaç farklı şekilde kurgulanıp kontrol edilerek sınıflandırılmış, özelleştirilmiş ve kodlanmış görsel ifadelerin oluşumu desteklenmiş olur. 3.8.1.2 Mimarlıkta görsel ifadelerden yararlanma Goldschmidt (1991; 1994) çalışmasında, tasarımcıların elindeki tasarım probleminin çözümünde kullanabilecekleri ipuçlarını hafızadan veya dışarıdan gördükleri görüntülerden elde ettiklerini ve bu görüntülerdeki ifadeleri dönüştürerek ellerindeki tasarım durumuna yansıttıklarını ortaya koymaktadır. Şekil 3.8 : Calatrava, Lusitania Köprüsü (Bağcı, 2004). Calatrava, tasarladığı Lusitania köprüsünün formunu, eskiz çalışmalarında da ifade ettiği üzere boğanın baş kısmından ve boynuzlarından esinlenilerek meydana getirdiği bilinmektedir. Frank O.Gehry Prag’da yaptıgı Dans Eden Ev adlı eserinde dans eden bir bayan (Ginger) ve bir erkekten (Fred) esinlenerek, bu yapıyı kendi mimari dili ile birleştirip ortaya çıkarmıştır (Şekil 3.9). Jorn Utzon’ un Sydney’ de bulunan Sydney Opera Binası tasarımında, yelkenlilerden esinlenilerek tasarlandığı bilinmektedir (Şekil 3.10). 32 Şekil 3.9 : Frank Gehry’nin Prag’daki dans eden ev tasarımı (Bağlı, 2004). Şekil 3.10 : Jorn Utzon’un Sydney Opera Binası (Bağcı, 2004). Künnapu ve Padrik Architects’ salyangoz kabuğundan esinlenerek tasarladıkları Snailtower binası da bu örnekler arasında yer almaktadır (Şekil 3.11). Şekil 3.11 : Künnapu&Padrik Architects ‘in Snailtower Binası (Url-4, 2013). 33 Calatrava’ nın gözden esinlendiği L’Hemisferic Sanat ve Bilim Merkezi yapısı İspanya’nın Valensiya kentinde bulunmaktadır (Şekil 3.12). Şekil 3.12 : Calatrava‘nın gözden esinlendiği L’Hemisferic Sanat ve Bilim Merkezi Binası (Url-5, 2013). Şekil 3.13 : Calatrava‘nın insan bedeninden esinlendiği Turning Torso Gökdelen Binası (Url-5, Url-6, 2013). 3.8.2 Mimari tasarım öğreniminde veritabanı kullanımı Var olan örnekleri inceleyerek, mimari konseptleri öğrenme, tasarım stüdyolarının ortak aktivitelerindendir. Geleneksel olarak, eğitmen bir tasarım konseptini slayt, fotoğraf çizim ve sözlü analizler kullanarak sunduğu örneklerle anlatır. Bu yöntem, tasarım bilgisinin, doğrusal olarak aktarımına dayanır ve zamana bağımlıdır. Bilginin anlaşılmasından çok saklanmasını ve esaslarını ortaya koymaktadır (Park ve Miranda, 1997). Mimari konseptler, var olan örneklerin yorumlanması ile oluşturulur ve geçmiş örnekler tasarım bilgisini sunmanın bir yolu olarak görülebilir. Bu örneklerin konsept öğrenmedeki rolleri, onların bu karakteristiğinden anlaşılabilir. Mimari konseptleri öğrendikten sonra, öğrencilerin veritabanındaki örnekleri yorumlayarak, özgün tasarım fikirleri geliştirmeye başlayabilir duruma gelmesi hedeflenmektedir. Bir 34 tasarım fikri, bir örneğin tasarım strüktürünü veya gelişimini oluşturan bir form ya da şekilden çıkartılabilir (Tezel, 2007). Yeni bir mimari bakış açısı ortaya çıkarmak için, var olan yapılar irdelenmelidir. Yapılar bulundukları ortamdan bağımsız ve bulundukları ortam ile ayrı ayrı düşünülerek, yapının bulunduğu çevre ile uyumu ortaya koyulabilir. 3.8.3 Mimari sunumlarda veritabanı kullanımı Gelişen bilişim teknolojileri, bilgisayar sistemlerinin mimarlık alanında kullanımının artmasını da beraberinde getirdi. Günümüzde mimari yapılara ait görsellerin, projelerin, detayların ve bu yapılara ait üç boyutlu sanal modellerin dijital ortamda bir araya getirilerek belirli bir sistem dahilinde toplanması gerçekleştirilmektedir. Ayrıca bu yapılara ait görsellerin ve bilgilerin yer aldığı dergi, kitap ve kataloglardan oluşan veritabanları, çevrimiçi bilgi paylaşım sistemi olarak ön plana çıkmaktadır. Görsel veritabanlarının mimarlık alanında kullanımı, mimarinin görsel sunumu biçimindedir. Görsel sunum, gerçekleştirilmesi planlanan tasarım fikrinin ilk somut anlatımıdır. Bu nedenle mimarlıkta, görsel sunum son derece önemlidir. Görsel sunumlarda, mimari tasarım fikrinin yerleştirildiği yapay çevre ile birlikte anlatımı algı açısından son derece önemlidir. 3.9 Örnek Tabanları 3.9.1 Örnek tanımı Örnek, bir nesnenin veya tasarım ürününün tam olarak bilgisayar ortamında betimlenmesidir (Schmitt, 1995). Örnek, tasarımcının amaçlarına ulaşmasında temel oluşturacak ders veren bir deyimi betimleyen bilgi parçasıdır (Kolodner, 1993). Bir örnek bir bağlama ait belirli bilgiyi betimler. Bilgiyi işletimsel düzeyde kaydeder. Örnekler çok çeşitli şekillerde ve boyutlarda olabilir. Uzun veya kısa bir zaman dilimini kapsayabilir, çözümleri sorunlarla, sonuçları durumlarla veya her ikisini birbiriyle ilişkilendirebilir (Kolodner, 1993). Örnekler beklenenden farklı olan deneyimleri kaydeder, ancak her farklılık kaydedilecek önemde değildir. Bir tasarımcının, gelecekte bir amaca veya amaçlara kolayca ulaşmasına yardımcı olur, başarısızlık olasılığına karşı uyarır veya beklenmeyen bir soruna dikkat çekebilir (Kolodner, 1993). 35 3.9.2 Örnek tabanı oluşturma Tasarımcılar, dijital ortamda çalışmalarını örnekler üzerinden aldıkları çözüm önerileri yardımı ile gerçekleştirmeye çalışırlar. Bu örnekler belirli bir sistemde depolanmış biçimde bulunan bilgilerdir. Sisteme eklenmekte olan bu bilgilerin belirli kriterlere uygun olması gerekmektedir. Bu bilgileri yapısal ve yapısal olmayan biçiminde gruplandırmak mümkündür. Yapısal betimlemede örnek tabanındaki her örnek, tasarımın komple üç boyutlu geometrik bilgisayar destekli tasarım modelidir. Her örnekte olması gereken üç soyutluk vardır: Alan, sirkülasyon ve strüktür. Her soyutluk için tanımlanmış sembolik bir sözlük vardır ve her soyutluk bir dizi kısıtlama ve geometrik modelle ilgilidir (Schmitt, 1995). Yapısal olmayan betimlemede örnek tanımlamaları, görüntünün yanı sıra binada yaşayanların veya yönetici ve personelin düşünceleri, gözlemleri, ölçüleri ve tariflerini içerir. Bunlar binanın tam olarak anlaşılmasını sağlar. Örnekler öne çıkan mimari niteliklere göre seçilmelidir. İçeriğine göre örnek seçmek ilk ve en öznesel karardır. Örnekleri seçerken ilk karar mimari nitelikler ve örneklerle ilgili varsayımları doğrulayabilmek için mimarlara ulaşılabilirliktir (Schmitt, 1995). 3.9.3 Öncül örneklere dayalı örnek tabanı Mimari bilgide "öncül örnek" terimi çok geçmektedir. "Öncül" terimi önceden gelen, önceki örnekler gibi geniş kapsamlı olarak kullanılmaktadır. Mimari yapıtlar ve daha çok ünlü tasarımcıların tanınmış işlerini kapsamaktadır. Buradaki mantık, yeni baştan tekerleği icat etmemektir. Aslında modern mimarlıkta bazı başarısızlıklar her ne pahasına olursa olsun orijinal çözümlere ulaşmak için hep yeni şeyler bulma isteğinden kaynaklanmaktadır. Önceki tasarımcılardan öğrenilmeli ve onların başarılı çözümlerinden benzer sorunlarda yararlanılmalıdır. Mimari kültürde ve postmodern felsefede yeni eğilimler bu yaklaşımı uygun görmektedir. Bundan dolayı bilgisayar teknolojileri öncül örnekler koleksiyonlarına, kitaplıklar, sözlükler ve veri tabanları şeklinde yer vermektedir. Bunlardan en iyi şekilde yararlanmak için yapılacak iş bu koleksiyonlara kolay ulaşıp kullanabilmek için bunların olabilecek en iyi şekilde dizinlenmesini sağlamaktır (Goldschmidt, 1995). 36 Tasarımın yaratıcı sürecinde ön bilgi önemli bir kaynak olarak görü1ür. Eski tasarımlardan elde edilen tasarım fikirleri güncel sorunlarla ilgili bilgi toplamada kullanılabilir. Öncül tasarım örneği bir geçmiş tasarım olarak kabul edildiğinden bu terim bilinen bir tasarımın içerdiği essiz bilgi özelliğini tanımlamak için uygun bir referanstır (Oxman, 1994). Güncel tasarım durumlarında, öncül tasarımlardaki fikirlerden bir seçim yapma süreci, öncül örneklere dayalı tasarım olarak adlandırılır. Öncül örneklerden tasarım fikirleri araştırma sırasında, tasarımcılar ilgili bağlantıları kurabilmek için öncül örnekler arasında serbestçe ve bağlantılı olarak göz gezdirebilirler. Dahası, göz gezdirme sırasında yeni ve beklenmedik kavramlar da keşfedebilirler. Tasarım belleğinin bu özelliklerinin hesaplanması, tasarımcılara yardımcı olabilecek bilgisayar sistemlerinin gelişmesi için önemli bir rol gösterir. Örnek tabanlı sistemlerde, insan tasarımcıyı yeni fikirlerle ve tasarım kavramlarıyla desteklemek için öncül tasarım örneklerinden oluşturulmuş organize bellekten yararlanılır. Böyle sistemlerde, şifreleme, arama ve eldeki sorunla ilgili tasarım bilgisini çıkartabilme önem kazanır (Oxman,1994). Şekil 3.14 : Öncül örneklerdeki bilgi parçaları (Oxman, 1994). 37 Öncül tasarım örneği terimi, içindeki eşsiz kavramsal noktaların ve fikirlerin belirgin bilgi parçaları olarak anlatıldığı, tanınabilen, belirli bir tasarımı tanımlamak için kullanılmaktadır. Öncül bilgiler terimi ise, çoklu öncül tasarımlar arasında ilgili sezgilerin ve uygun bilgi bağlantılarının geliştirilmesi için kullanılmaktadır. Öneride bulunma, beklenmedik zorlukları uyarma, değerlendirme kriteri önerme örnekleri kullanan diğer sistemlerle kıyaslandığında, ‘öncül örnekler’ terimi, belirli bir kavramsal katkı içerdiğini belirtmek ve öncül örnek olarak hatırlanmasını sağlamak için kullanılmaktadır. Öncül tasarım örneklerinden tasarıma yardımcı bir sistem oluşturulmasında karşılaşılan teorik ve uygulamalı sorunlar; öncül bilgi parçalarının betimlenmesi, yapısal bellekte bu bilgi parçalarının düzenlenmesi ve dizinlemedir (Şekil: 3.14) (Oxman, 1994). Bu tez kapsamında, öncül örnek olarak kabul edilen yöresel konut mimarisine ait kavramlar, işlevsel ilişkiler, boyutsal ve biçimsel özellikler, mekânsal kurgular analiz edilecektir. Bu analizlere dayalı örnek ve veri tabanları, yeni konut tasarımları için senaryolar ve tasarım önerilerinin geliştirilmesinde bir araç olarak kullanılabilecektir. 38 4. VERİTABANI ÇALIŞMALARI Veritabanı ve örnek tabanı konusunda daha önce yapılmış olan çalışmalar, bu anlamda yapılacak yeni çalışmalar için örnek teşkil etmektedir. Bu bölümde de her bir çalışmadan önemli birer örnek seçilerek ayrıntılarıyla analiz edilmiş; yapıları, veri grupları ve arayüzleri ile ilgili açıklamalara yer verilmiştir. 4.1 European Cultural Heritage Online (ECHO) Avrupa Kültürel Miras envanteri, çok kapsamlı bir yapıya sahip veritabanıdır. Bünyesinde 1000 den fazla yazar ve editörü, 95 adet farklı disipline ait koleksiyonlar, 206,600 den fazla katalog halinde doküman, 890,000 den fazla tarihi ve kültürel kaynaklı dokümana ait yüksek çözünürlüklü resim, 240 dan fazla bilimsel kaynak niteliğinde video, 57,500 den fazla çeşitli dillere uyarlanmış tam sayfa yazı ve 24 şehirde 170 den fazla enstitüde aktif bilgi girişine sahiptir. Şekil 4.1 : ECHO Anasayfası (Url-7). 39 4.1.1 ECHO’da erişilebilirlik Avrupa Kültürel Miras envanteri, interaktif ve erişime açık bir veri bütünüdür. ECHO, erişime açık altyapısı ile bilgileri internet üzerinden halka açık olarak yayınlamaktadır. Böylece bu altyapı; bilimsel katkıları mümkün olan en hızlı ve etkili biçimde sağlayan, bilginin sunumunu internetin potansiyelini kullanarak evrensel ve interaktif bir şekilde gerçekleştiren, evrensel olarak erişime açık, kullanıcıların katkıda bulunurken kendilerinin ilgi alanlarını takip edebilecekleri, entegre olarak kendini hızlandırabilen dinamiklere sahip, uyumlu, modüler ve interaktif olarak tasarlanmıştır. “Toplum için bilgi yaygın ve okunabilir olmaz ise bilgiyi yayma görevimizin sadece yarısını tamamlamış oluruz. Bilgiyi yaymanın yeni imkanları, sadece klasik yöntemlerde değil aynı zamanda artan bir şekilde internet yoluyla doğrudan erişime açık paradigmalarla da desteklenmededir. Biz erişime açık ifadesini bilimsel topluluk tarafından onaylanmış bilgisinin geniş kapsamlı bir kaynağı ve kültürel miras olarak tanımlarız.” (Berlin Declaration on Open Access to Knowledge in Science and Culture, 2003). 4.1.2 ECHO’nun içeriği Şekil 4.2 : ECHO içerik şeması (Url-7). 40 ECHO’ nun içeriği, 39 ana kategoriden ve 112 alt kategoriden oluşan bir yapıya sahiptir. Araştırma bölümlerinden ana kategorilere erişmek için “1” ile ifade edilen alanda bulunan alfabetik sıralanmış listeden seçim yapılabilirken, tüm bu listeyi kronolojik olarak ifade eden “2” ile ifade edilen bölümdeki grafik anlatım üzerinden de seçim yapılabilmektedir. ECHO’ nun içeriği bilim, sanat, felsefe, din, mimari ve tarih bakımından son derece kapsamlı olarak ele alınmıştır. Bu kapsamda içeriğin ana başlıklar halindeki listesine; - Anthropology / Antropoloji - Archaeology / Arkeoloji - Art and Optics / Sanat ve Algı - Bibliotheca Polyglotta / İncil - Buddhism / Budizm - Chinese Sources / Çince Kaynaklar - Copperplates / İşlenmiş Bakır Levhalar - Cuneiform Tablets / Çivi Yazısı Tabletler - Folk Religion / Halkın İnancı - Greek Science 1600-1821 / Yunan Bilimi 1600 -1821 - Historical Maps / Tarihi Haritalar - Historical Travel Guides / Tarihi Gezi Rehberleri - History of Architecture / Mimarlık Tarihi - History of Chemistry / Kimya Tarihi - History of Cosmology / Kozmoloji Tarihi - History of Demography / Demografi Tarihi - History of Mathematics / Matematik Tarihi - History of Mechanics / Mekanik Tarihi - History of Modern Physics / Modern Fizik Tarihi - History of Optical Drawing Instruments / Optik Çizim Aletleri Tarihi 41 - History of Pre-Modern Physics / Modern Öncesi Fizik Tarihi - History of Science / Bilim Tarihi - History of Ship Contruction / Gemi İmalatı Tarihi - Intuitive Physics / Sezgisel Fizik - Islamic Sciences / İslam Bilimleri - Jesuit Sciences / Cizvit Bilimi - Legal History / Hukuk Tarihi - Life Sciences / Yaşam Bilimleri - Literature and Popular Science / Literatür ve Popüler Bilim - Music History / Müzik Tarihi - Natural History / Doğa Tarihi - Opere di Alessandro Volta - Philosophy / Felsefe - Pratolino Garden / Pratolino Bahçesi - Reference Works / Referanslar - Scientific Revolution / Bilimsel Evrim - Scientific Voyages / Bilimsel Yolculuk - Sign Languages / İşaret Dilleri - Spatial Concepts / Uzay Kavramı şeklinde yer verilmektedir. Detaylı içerik listesi EK-B’ de bulunmaktadır. 4.1.3 ECHO veri tabanında mimarlık Mimarlık alanında toplanmış bilgiler; dokümanları, farklı veritabanlarıyla birlikte araştırma bilgilerini ve yapım detaylarını içerir. - Mimarlıkta Tarihi Kaynaklar / Collection of Historical Sources on Architecture Max Planck Enstitüsü’ ne ait olan bu derleme, 16. ve 19. yüzyıllar arasındaki önemli mimarlık tarihi eserlerini kapsamaktadır. Bu bölüme girildiğinde, 53 adet kitaptan oluşan ve alfabetik olarak sıralanmış liste ile karşılaşılmaktadır. Bu liste taratılmış 42 olan kitapların; yazar isimleri, kitap ismi, tarih, kaynak bilgisini gösteren bağlantı ve taratılmış olan kaynağın içeriğine ulaşılacak olan bağlantı yer almaktadır. Bu bölüme ortak olan kurumlar ve katılımcılar: Bibliotheca Hertziana (Max Planck Institute for Art History) http://www.biblhertz.it/ Max Planck Institute for the History of Science http://www.mpiwg-berlin.mpg.de/en/index.html Priesterseminar Bamberg http://www.erzbistum-bamberg.de/ - Werner Oechslin Kütüphanesi Kurumu Kaynakları / Collections of the Werner Oechslin Library Foundation İsviçre’nin Einsiedeln şehrinde bulunan The Werner Oechslin Kütüphanesi, 15. ve 20.yüzyıllar arasındaki mimarlık kuramı ve bununla ilişkili bölümleri orijinal metinlerinden çevirmektedirler. Bu bölüme girildiğinde, 73 adet kitaptan oluşan ve alfabetik olarak sıralanmış liste ile karşılaşılmaktadır. Bu liste taratılmış olan kitapların; yazar isimleri, kitap ismi, tarih, kaynak bilgisini gösteren bağlantı ve taratılmış olan kaynağın içeriğine ulaşılacak olan bağlantı yer almaktadır. Bu bölüme ortak olan kurumlar ve katılımcılar: Max Planck Institute for the History of Science http://www.mpiwg-berlin.mpg.de/en/index.html Werner Oechslin Library Foundation http://www.bibliothek-oechslin.ch/ - Florentine Cathedral - Construction Details / Floransa Katedrali – Yapım Detayları Bu projenin amacı, 1417-1436 yılları arasında Filippo Brunelleschi tarafından çizilmiş planlara göre yapılmış olan Floransa’daki Santa Maria del Fiore Katedrali’nin kubbesinin yapıya olan desteğini ilk kez fotoğraflı belgeleme ile yapmayı sağlamaktır. Bu fotoğraf serisi, iç ve dış kabuk arasındaki dört geçidin mekânsal yapısının anlaşılmasına da katkıda bulunmaktadır. 43 Şekil 4.3 : Santa Maria del Fiori Katedrali (Url-7). Bu bölüme ortak olan kurumlar ve katılımcılar: Kunsthistorisches Institut in Florenz (Max-Planck-Institut) http://www.khi.fi.it/ Max Planck Institute for the History of Science http://www.mpiwg-berlin.mpg.de/en/index.html Opera di Santa Maria del Fiore http://www.operaduomo.firenze.it/ - Floransa Katedrali – Arşivler / Florentine Cathedral - the Archives Floransa Katedrali’nin kubbesi, iskele kullanılmadan inşa edilmiştir. Bu nedenle Rönesans mimarisinde önemli bir yere sahiptir. Bu inşa sürecinin anlatıldığı dokümanlar günümüze ulaşabilmiştir ancak bu kaynaklara erişimdeki zorluklardan dolayı üzerinde çalışılma imkanı çok nadir olmuştur. Ancak bu durum Opera del Duomo karar değiştirerek The Years of the Cupola proejsini başlatmasıyla değişmiştir. The Years of the Cupola, Opera di Santo Maria del Fiore’ye ait 44 dokümanların bulunduğu bir arşivdir. Bu arşiv 1417-1436 yılları arasını kapsamaktadır ki bu süreçte Brunelleschi’nin kubbesi tasarlanmış ve inşa edilmiştir. Floransa Katedrali ile ilgili bilgilerin yer aldığı arşive erişmek için ilgili bölüm içerisindeki bağlantı kullanılabilmektedir. Bağlantı kullanıldığında ulaşılan yeni sayfa, ECHO veritabanından bağımsız olarak tasarlanmış ve Floransa Katedrali’ nin bilgilerini içeren bölüme ulaşılmaktadır. Bu veritabanı İtalyanca ve İngilizce olarak sunulmaktadır. Şekil 4.4 : Cupola Anasayfası (Url-7). Bu arşivin dijital bağlantısı: http://duomo.mpiwg-berlin.mpg.de/home_eng.HTML Bu bölüme ortak olan kurumlar ve katılımcılar: Max Planck Institute for the History of Science http://www.mpiwg-berlin.mpg.de/en/index.html Opera di Santa Maria del Fiore 45 http://www.operaduomo.firenze.it/ - Lineamenta − a database for the study of architectural drawings Lineamenta, Roma Barok dönemine ait ve İtalyan mimarlar tarafından oluşturulmuş mimari çizimlere internet üzerinden erişilebilen bir arşivdir. Şekil 4.5 : Limenta Anasayfası (Url-7). Bu veritabanı, Bibotheca Hertziana tarafından nesne yönelimli internet uygulaması sunucusu ZOPE’ da geliştirilmiştir. ZOPE’ un içerik yönetim özellikleri üzerine kurulu, araştırmaların yayınlanabileceği ve tartışılabileceği interaktif bir belgeleme platformu oluşturulmuştur. Lineamenta, içerisinde orijinal çizimlerin yüksek çözünürlüklü taramalarını içeren grafik sunucusuna sahiptir. Lineamenta veritabanı arayüzünde, çizimlerin orjinallerinin bulundukları şehirlere göre alfabetik olarak gruplandırılmış içeriği “1” ile ifade edilen bölümde bulunmaktadır. Arayüzde “2” ile ifade edilen bölümde mimari çizimlere ait dijital taramaların küçük gösterimleri bulunmaktadır, bu küçük resimlerin alt kısımlarında bulunan bağlantılardan ise DIGILIB adı verilen grafik sunucuya ulaşılmaktadır ve bu sunucu mimari çizimlerin çok yüksek çözünürlüklü taramalarını kullanıcıya sunmaktadır. 46 Arayüzde “3” ile ifade edilen bölümde ise mimari çizime ait bilgilere yer verilmektedir. Şekil 4.6 : Limenta Arayüzü (Url-7). Lineamenta gelecekte, ZUCCARO adı verilen ve XML tabanlı veritabanı ağına bağlanacak olan prototipi ile benzer projeler için uygulanabilecek olan açık kaynak bir yazılım haline gelecektir. Bu bölüme ortak olan kurumlar ve katılımcılar: Bibliotheca Hertziana (Max Planck Institute for Art History) http://www.biblhertz.it/ 4.1.4 ECHO ağı ECHO’ nun amacı, kültürel ve bilimsel mirası internet üzerinden açık kaynak olarak kullanıcıya sunmaktır. Sonuçta ortaya çıkan ürün, her bilimsel enstitünün, arşivin, kütüphanenin, müzenin ve eğitim kurumunun kendi kaynaklarını kolaylıkla internet üzerinden erişime açık hale getiren ve bu kaynakların diğer sunulan kaynaklar ile uyumunu garantileyen bir sistem olmalıdır. Bu amaç doğrultusunda, ECHO ağı bünyesinde Dünya çapında 120’den fazla enstitüde, bilimsel ve kültürel miras içeriğini artıran bilgi girişi yapılmaktadır. ECHO ağına dahil edilen ülkeler “1” ile ifade edilen alanda gösterilmiştir. ECHO ağına dahil edilen ülkelerin enstitü listesi EK-B de belirtilmiştir. 47 Şekil 4.7 : ECHO Ağı (Url-7). 4.1.5 ECHO teknolojisi 4.1.5.1 Kültürel mirasın internet ortamına taşınma şemaları ECHO Teknoloji Şeması ECHO teknoloji şemasında; imajların bulunduğu deponun bağlı olduğu imaj sunucusu, dil teknolojisi sunucusu, metin deposu ve sözlük sunucusu internet görüntü oluşumuna bilgi aktarırlar. Aynı zamanda bilgi yönetim merkezi buradaki bilgileri denetler. Bu bilgiler ECHO internet sunucusu yardımı ile kullanıcıya ulaşır. 48 Şekil 4.8 : ECHO Teknoloji Şeması (Url-7). ECHO’ nun şu anki çalışma şeması ECHO’ nun günümüz çalışma sistemi; kültürel miras sahipleri ECHO yönetimine bilgi sağlarlar. ECHO yönetimi bu bilgileri internetteki ECHO sunucusuna yükler ve yönetim görevini üstlenir. Alternatif yol olarak; kültürel miras sahipleri internet sitesi tasarlayıp bilgileri kendi sunucularına yüklerler ve ECHO internet sunucusundan bilgi sağlayarak kendi birikimlerini zenginleştirirler. Tüm bu bilgiler internet sunucuları üzerinden kullanıcının çalışma ortamına aktarılır. Şekil 4.9 : ECHO’ nun şuanki çalışma şeması (Url-7). 49 ECHO’ nun yakın gelecekteki çalışma şeması ECHO’ nun yakın gelecek için öngörülen çalışma sistemi; kültürel miras sahipleri ECHO yönetiminin danışmanlığında ECHO internet sunucusuna bilgi girişi ve bu bilginin yönetimini gerçekleştirirler. Alternatif yol olarak; kültürel miras sahipleri internet sitesi tasarlayıp bilgileri kendi sunucularına yüklerler ve ECHO internet sunucusundan bilgi sağlayarak kendi birikimlerini zenginleştirirler. Tüm bu bilgiler internet sunucuları üzerinden kullanıcının çalışma ortamına aktarılır. Böylece kültürel miras veri sahiplerinin ellerinde bulundurdukları veriler ve ECHO bünyesindeki veriler ayrı olarak da olsa aynı sistem üzerinden kullanıcıların erişimine açık hale gelir. Şekil 4.10 : ECHO’ nun yakın gelecekteki çalışma şeması (Url-7). ECHO’ nun gelecek vizyonu ECHO’ nun gelecek için öngördüğü ve vizyonu olarak belirlediği ECHO Agora’ nın çalışma sistemi; kültürel miras sahipleri ECHO internet sunucusuna doğrudan bilgi girişi ve bu bilginin yönetimini gerçekleştirebileceklerdir. ECHO yönetimi ise sadece internet sunucularının yönetimi görevini üstlenecektir. Tüm bu bilgiler internet sunucuları üzerinden kullanıcının çalışma ortamına aktarılacaktır. Böylece ECHO Agora sistemi sayesinde tüm kültürel miras verilerinin tek bir sistemde düzenli olarak saklanması sağlanmış olacaktır. 50 Şekil 4.11 : ECHO’ nun gelecek vizyonu (Url-7). 4.1.5.2 ECHO bünyesindeki araçlar Arşimet projesi araçları Şekil 4.12 : Arşimet Projesi (Url-7). 51 Arşimet projesi, mekanik biliminin tarihi için interaktif bir model ortamı geliştirmek amacıyla denemeler yapılmaya başlanıldı. Bu çalışma, internet üzerinden erişime açık olarak sunulabilecek diğer bilimlere ait tarihi bilgilere ve araştırmalara da bir model niteliğinde olması planlanmıştır. Oluşturulan bu test ortamında dil çeşitliliği ile baş edebilmek için güçlü ve dilbilimsel tabanlı bilgi teknolojisine ihtiyaç duyulmaktadır. Kaynak dokümanlar, Latin, Yunan ve İtalyan dillerinin morfolojik analizlerini otomatik olarak gerçekleştiren araçlar ile hazırlanmıştır. Şekil 4.13 : Morfolojik analiz arayüzü (Url-7). digilib – İnternet üzerinden imaj görüntüleme aracı Şekil 4.14 : digilib anasayfası (Url-7). 52 digilib, internet tabanlı kullanıcı - sunucu teknolojisini kullanan ve etkileşimli bir imaj görüntüleyicisidir. digilib, Max Planck Enstitüsü ve Bern Üniversitesi tarafından açık kaynak kodlu bir yazılım olarak geliştirilmiştir. digilib imaj görüntüleyicisi, sunucu tarafında birçok formatta imajı desteklemekte ve bu imajları görüntülemek için birçok seçenek sunmaktadır. Kullanıcı tarafında ise javascripte sahip bir internet tarayıcısı ile internet bağlantısı yeterli olmaktadır. digilib imaj görüntüleyicisi, imajlar üzerinde bilim adamlarına yararlı olacak ölçekte yakınlaştırma seçeneği ile görüntüleri ekranda gösterebilmekte ve böylece çok detaylı çalışmaya olanak sağlamaktadır. digilib, internet üzerinden araştırmacıların birlikte çalışmalarını kolaylaştırmakta, kaynak malzemenin üzerine yerleştirilebilen notlar ile etkileşimli kullanımını sağlamakta ve içeriğe yerleştirilebilen sabit referans URL bağlantıları sağlayabilmektedir. digilib ara yüzü üç bölümden oluşmaktadır. Ara yüzde imaj “1” ile ifade edilen bölümde yer almaktadır. “2” ile ifade edilen bölümde; yakınlaştırma, çeşitli ayarlar ve kalibrasyon seçeneklerinin yer aldığı menü bulunmaktadır. “3” ile ifade edilen bölüm ise imajın tarama işlemi yapılırken, ölçeklendirme işleminde imajın gerçek boyutlarının belirlenebilmesi için uzunluğu gösteren cetvel ve renk değerlerinin tanımlanmasına yardımcı olan renk skalası bulunmaktadır. Şekil 4.15 : digilib arayüzü (Url-7). 53 digilib, şuanda Max Planck Enstitüsünde kullanılmaktadır. Ayrıca Kassel Müzesi, digilib’ in değiştirilmiş sürümünü internetten erişime açık kataloğu için kullanmaktadır. digilib halen geliştirilme aşamasındadır ancak şimdiye kadar geliştirilmiş olan kısmı ile internet sunumlarında ve elektronik belge paylaşımında aktif olarak kullanılmaktadır. Arboreal - XML tabanlı dil teknolojisi Arboreal, XML metinlere erişmek ve not eklemek için Archimedes projesi kapsamında geliştirilen güçlü ve esnek bir araçtır. Arboreal, metinlerin paralel versiyonlarında çalışmayı sağlayan özellikler içerir. Şu anda destek verilebilen diller; Latince, Yunanca, Arapça, Çince, çivi yazısı ve başlıca Avrupa dilleridir. Arboreal birçok standarda sahip ve farklı sistemlerdeki çapraz platformlarda çalışmayı desteklemektedir. Arboreal halen genişletilmeye ve geliştirilmeye devam edilen bir açık kaynak kodlu yazılımdır. Virtual Spaces - bilgi uzayı ve sanal turlar için görselleştirme aracı Virtual Spaces (VSpace), bilginin yapısal olarak sunumu için Java tabanlı bir araçtır. Max Planck Enstitüsü’ nün Tarih Bilimi Bölümü’ nden Julia Damerow tarafından geliştirilmiştir. Bu araç ile yazılar, görseller ve bağlantılar iki boyutlu(2D) grafikler olarak organize edilebilmektedir. Şekil 4.16 : Virtual Spaces çalışma ekranı (Url-7). 54 Sonrasında bu grafikler, sanal turlar oluşturmak için HTML dosyaları oluşturmada kullanılmaktadırlar. Oluşturulan bu sanal turlar .PDF ve .RTF formatlarında dışa aktarılabilmektedirler. Einstain-His Life’s Path isimli Einstain sergisi, VSpace kullanılarak oluşturulan bir sanal tur örneğidir. Kırmızı renkte oklar ve noktalar ile ifade edilen ve yanlarında açıklamaları yazılı olan şekiller, sanal turun bölümleri arasındaki geçişleri sağlayan bağlantılardır. Bu bağlantılar yardımı ile sanal mekan içerisinde dolaşma imkanı sağlanırken kullanıcılara gerekli bilgiler yazılı, görsel ve dış bağlantılar biçiminde sunulabilmektedir. Şekil 4.17 : Virtual Spaces kullanıcıya sunum ekranı (Url-7). ELAN – Not aracı ELAN, film ve ses verileri için not alma, notları düzenleme, gösterme ve notlar arasında arama yapmaya yarayan bir araçtır. Hollanda’ nın Nijmegen kentinde bulunan Max Planck Enstitüsü’ nün Psikodilbilim dalında geliştirilmiştir. ELAN özellikle dil ve işaret dilinin analizlerinde kullanılmak için tasarlanmasına rağmen multimedya ile uğraşann herkesin kullanabileceği bir yazılım olarak yayınlanmıştır. 55 Şekil 4.18 : ELAN arayüzü (Url-7). VLMA – müzeler ve arşivler için sanallaştırma VLMA(Virtual Lightbox for Museums and Archives), müzelere ve arşivlere ait çevrimiçi içeriği ve görsel bilgileri depolamaya ve kullanım sağlamaya yarayan eğitimsel bir araçtır. VLMA ile koleksiyonlar aranabilir, yeni koleksiyonlar üretilebilir, notlar eklenebilir ve oluşturulan bilgiler diğer VLMA kullanıcıları ile paylaşılabilmektedir. 4.2 SEED SEED, ‘Software Environment To Support The Early Phases In Building Design’, programının amacı, bina tasarımının ilk evrelerini destekleyen bir yazılım ortamı geliştirmektir. SEED, tasarımcılara çeşitli tasarım kavramları oluşturma ve geliştirmede destek olmak amacı ile tasarlanmış bir projedir. SEED, sistemde örnekler olarak üretilen çözümlerin ve uyarlamaların, otomatik depolanmasını ve benzer sorunlarda yeniden kullanılmak üzere geri çağrılmasını destekler. Örnek olarak tasarım betimlemelerinin hızla üretilmesinde yinelenen bina tiplerinden, yani bir tasarım firmasında sıkça karşılaşılan bina tiplerinden yararlanır. SEED yeni tasarımların yaratılması, değerlendirilmesi ve yeni ama benzer durumlarda kullanılması için destek sağlar. Şekil 4.19, SEED sisteminin mimari şemasını göstermektedir (Duran, 2003). 56 Şekil 4.19 : SEED sisteminin mimari şeması (Url-8). Üzerinde çalışılan konular; mimari programlama, şematik çizim tasarımı, strüktür ve kabuk gibi fiziksel bina elemanlarının üç boyutlu betimlemelerinin üretimidir. Standartlar işlemcisi bu konularla ilgili standartları sağlar ve kodları kontrol eder. Nesne veritabanı, tasarımcılara çeşitli tasarımları, alternatiflerini ve önceki tasarımları, çeşitli bağlamlarda yeniden kullanılmak ya da uyarlanmak üzere saklama olanağı sağlar. Temel amacı, binaların ön tasarımında, bilgisayar desteğinden yararlanalabilecek her yönde destek sağlamaktır. Bilgisayarın yalnızca analiz ve değerlendirme için değil, aynı zamanda daha aktif olarak tasarımların üretilmesinde, daha kesin olarak da, tasarım betimlemelerinin hizlı olarak üretilmesinde kullanılmasıdır (Duran, 2003). 4.2.1 SEED’ in Modülleri SEED modüllerden oluşur. Böylece, farklı tür yazılımların kullanımını ve geliştirme çabalarının dağılımını sağlar. Öte yandan, her modül kullanıcıya birleşik bütünün bir parçası olarak görünmelidir. Çoklu amaçlara ulaşmak için her modülü ortak mantığa dayandırarak, arayüzler için ortak bir stil geliştirilir (Url-9). Ortak mantığa ulaşmak için tasarım süreci belirli görevlere veya evrelere bölünür; bir evre, soruna ve ürettiği çözüm tipine göre betimlenir. Bir modül, yapılan işi tüm evrelerde destekler. Benzer sorun çözme görüşüne dayalı olarak modüller için ortak mimari ve arayüz geliştirilebilir (Flemming ve diğ., 1993). 57 Her SEED modülü tasarımcılara; adım adım ve tasarımcı kontrolünde, yapıdan tasarım seçeneklerinin otomatik olarak üretilmesine kadar geniş bir şekil üretme yeteneği sağlar. Modülün, aktif ve etkin olabilmesi için, yardım istenirken çözülecek sorunun açıkça belirtilmesi gereklidir. Üretme ve değerlendirme bileşenine ek olarak, her SEED modülü, tasarımcıların çözülecek tasarım sorununu dinamik olarak belirleyip değiştirmesine izin verecek bir sorun belirleme bileşeni içerir. Aşağıdaki üç modül ilk SEED prototipi için jenerik mimariye dayalı olarak planlanmıştır ve halen geliştirilmektedir (Duran, 2003). Modül 1: SEED Programming (SP): SEED-Pro "Mimari Programlama" modülü, aynen bir bina projesinin başlangıcında tanımlandığı gibi bir "Proje Tanımlama Evresi"dir. İçerik, genel işlevler, binanın kapasitesi, büyüklüğü, bütçe gibi kriterler değerlendirilir. Bu evrenin sonucunda bir mimari program veya tasarım özetine ulaşılır. SEED-Pro, SEED'in tasarımda işlevsel gereksinimleri belirlemekten sorumIu modülüdür (Duran, 2003). Mimari programı geliştirmede yardımcılık görevi yapar. İçerik, işlevsel birimler, gerekli bileşenleri ve aralarındaki ilişkiler, bina alan kodları ve diğer düzenleme ve kurallar SEED-Pro'ya aktarıldığında, SEED-Pro daha önceden geliştirilmiş bir örneği yeni probleme uyarlamak için kullanılabilirliğine karar verir. Girdi verisinin açıkuçlu olma özelliğinin ve davranışsal isteklerden işlevsel isteklere gcçmede şekilsel yöntemlerin yetersizliğinin farkında olan SEED, yaklaşım olarak mimari programlama sürecini otomatikleştirmektense yardımcı bir program geliştirme yolunu seçmiştir. Bu şekilde, mimari programlama sürecini simültane bir şekilde yapılaştırmaya ve çok çeşitli programlama pratiği şekillerine destek sağlamaya çalışılmaktadır. Bazı programcılar ayrıntılardan tasarıma doğru ilerlerken sistematik ve doğrusal bir yaklaşım izler, bazılarına göre ise programlama ve mekansal tasarım arasında üst üste çakışan noktalar vardır. SEED-Pro ve diğer SEED modülleri bu bakımdan kısıtlayıcı değildirler. Kullanıcılarına istedikleri modülden başlama ve çeşitli tasarım süreci alternatiflerini izleme olanağı verirler. Bu bakış açısıyla, mimari programlama ilk tasarım kararları bütününün bir parçasıdır ve programlama kolaylıkları ile bina yatırımı konularını kapsar (Duran, 2003). Modül 2: SEED Layout (SL): "Şematik Çizim Tasarımı" evresinde işlevsel bileşenlerin belirlenmesi, içerik, bütçe ve mimari programın diğer bölümleri ele alınır. Tüm bina organizasyonunu ortaya koyan bir işlevler birimi planı, birimlerin 58 farklı katlardaki dağılımlarını da gösteren alanlar ve programın belirlemeleri için bir konu oluşturulur (Duran, 2003). Modül 3: SEED Configuration (SC): "Üç Boyutlu Betimleme ve Tasanm" evresinde şematik plan ve programa ait gereklilikler değerlendirilir. Bu evrenin sonucunda verilen organizasyon konusunu programın gerekliliklerine uyduran, mekansal ve fiziksel bina bileşenlerinin üç boyutlu betimlemelerine ulaşılır (URL-9). Bina tasarımında çözümlerin yeniden kullanılması, programlamadan ayrıntılı tasarıma kadar her evrede görülür. Bundan dolayı bir tasarımcı planlanmış SEED modüllerinden herhangi birindeki benzer bir sorunun çözümlerine başvurarak onları yeniden kullanabilmelidir. Böyle çözümlerin geri çağrılıp uyarlanması modüller arası sunulması gereken yeteneklerdir. SEED'in bu yeniden kullanılma yeteneği tasarımcıya iki şekilde yardımcı olur. Birincisi, ya çok fazla örnek olduğundan ya da başka tasarımcılar tarafından üretilmiş olduğundan, tasarımcıların kendiliklerinden anımsayamayacağı, geçmiş çözüm örnekleri içeren, geniş bir bellek sağlar. İkinci yararı da tasarımcılara sistemin veya tasarımcının kontrolü altında, hemen düzenlenebilecek veya değiştirebilecek bir başlangıç çözümü sağlamasıdır (Duran, 2003). 4.2.2 SEED’de Dizinleme ve Geri Çağırma Modüllerin temelini oluşturan ortak mantığı vurgulamak için, çeşitli modüllerdeki sorun spesifikasyonları olabildiğince benzer tutulmaya çalışılmıştır. Bu, aynı zamanda, örnek tabanlı tasarımı modüller arası ve sorun ayrıştırmalarında destekleyecek benzer dizinleme ve geri çağırma mekanizması geliştirilmesini sağlar: Eğer çözüm bir modül yardımıyla geliştirilmişse; aynı veya başka bir tasarımcı benzer bir sorun tanımladığında, bir dizinin hesaplanması ve çözümün bir örnek olarak depolanmasında, tasarımcının isteği üzerine, ilgili sorun spesifikasyonları kullanılabilir ve bunlar depolanmış dizinlerle karşılaştırılarak, benzer sorunlar için çözümler geri çağrılabilir (Duran, 2003). Benzer sorun spesifikasyonu iki merkezi yapıya dayanır: tasarım birimleri ve işlevsel birimler. Tasarım birimleri, bir tasarımın betimlemesini oluşturan ve şekil üretilmesi sırasında öncelikle dikkat edilmesi gereken ve şekil, yer ve geometrik olmayan özelliklerini belirlemekte yoğunlaşan temel mekansal veya fiziksel varlıklardır. Sonuç olarak, bellek araması sırasında yapılan kıyaslamalar şimdiki sorun yapısını 59 arındırdığında bir örneğe ayırım yapmamalı, aksine bu nedenle onun lehine olmalıdır. Diğer tüm koşullar eşit olduğunda, uyumlu dizini olan bir örnek daha yapısal olan başka bir örneğe tercih edilebilir. Bu kısıtlama önemlidir, çünkü tek yatak odalı bir katla ilgilenen bir tasarımcı, değil tüm binayla, üç yatak odalı bir katla bile ilgilenmez. Boyut kısıtlamaları, bütçe gibi sorun özellikleri örneklerin geri çağrılmasını engeller (Url-9). 4.2.3 SEED ve örnek tabanı Örnek tabanlı uygulamalarda üç temel gereksinim etkilidir. Birincisi, örnek tabanının zaman içinde tasarımcı etkileşimi ile büyümesi beklenir. İkincisi, örnek tabanı çoklu modüller ve modüller arasında kullanılacaktır. Üçüncüsü, örnek tabanı tasarım betimlemelerinin hızla üretilmesini destekleyecektir. İlk iki gereksinim örnek tabanının kalıcı formatta depolanması ve ortak modül erişim arayüzüne sahip olmasını belirtir. Üçüncü gereksinim, örneklerin örnek tabanından kolaylıkla içeri ve dışarı hareket ettirilebilmesi için, örnek betimlemelerinin genel SEED bilgisi ile bir tutulmasını belirtir (Url-9). Tez kapsamında geliştirilecek veri ve örnek tabanlarındaki veri ve bilgiler de bu bölümdeki çalışmalar gibi, yeni tasarımlar için örnek teşkil edebilecektir. 60 5. MİMARİ MEKÂN ANALİZİ 5.1 Mimarlık ve Mekân Vitrivius 2000 yıl önceki sözleriyle, mimarlığın temellerini düzen, düzenleme, armoni, bakışım, uygunluk ve ekonomi olarak sıralar. Düzenin, bir yapıtın bölümlerinin her birine gereken önemin verilerek tümünün oranlarına bakışımlı bir uyum sağladığını söyler. Düzenlemenin ögelerin yerli yerine konmasını ve yapıtın özelliğine göre ayarlamalar yapılmasını, armoninin, ayarlamalardaki güzellik ve uygunluk olduğunu, bakışımın ise bir yapıtın kendi ögeleri arasında doğru uyum ve ölçüt olarak seçilen bir ögeye göre, tasarımın değişik ögeleri ve tümü arasındaki bağlantı olduğunu dile getirir. Uygunluk ise geçerli ilkelere göre yapıldığında ortaya çıkan biçim mükemmelliğidir. Son olarak ekonomi malzemelerin ve arazinin doğru kullanımını, yapım işlerinde maliyetin ölçülü ve akıllıca olmasını içerir (Vitrivius, 2005). Mekânın doğasında gizli olan bilginin öneminden söz eder. Bir mekânın biçimlendirilmesi ile ortaya çıkan biçimsel ve organizasyonel özelliklerle, belli bir topluluğa ait kültürel bilginin aktarımı gösterilir ve toplumsal ilişkilerin formasyonunda mekânın önemi araştırılır. Yapay çevre oluşumundaki amaç, yalnız fiziksel nesne yaratmak değil, mekânsal kalıpları ortaya çıkarmaktır (Hillier ve Hanson, 1984). Mimarlığın amaçlarından biri mekânsal düzeni oluşturmaktır. Belirli bir çevrede mekânsal düzen oluşturulurken, o çevrede yaşayan insanların hayatlarına yön vermiş kültürel aktiviteler ve yaşam biçimleri çerçevesinde yönlenmiş ve oluşturulmuş mekânsal düzenin korunması büyük önem taşır. Oluşturulan bu mekânsal düzen, orada yaşayan insanların kültürünü ve o çevrenin karakteristiğini yansıtan bir parça halini alır. Tezde incelenecek olan yöresel mimari karakteristiklere sahip konutların, biçimsel, organizasyonel, mekânsal ve sosyo-kültürel özelliklerinin saptanmasında mekânsal dizim ve görünür alan analiz yöntemleri kullanılacaktır. 61 5.2 Mekânsal Dizim Kavramları Mekânsal dizim analizinde; mekânlar, yaya trafiğini ve/veya görsel alanı kesen duvarlar, çitler ve diğer engellerin arasında kalan boşluklar (caddeler, meydanlar, odalar, alanlar, vb.) olarak tanımlanır. Mekânsal dizim analizindeki bazı temel terimlerin matematiksel olmayan basit tanımları şu şekildedir (Klarqvist, 1993): Dışbükey Mekân: Oluşturulan mekân geometrisi içerisinde, herhangi bir köşeden başlanılarak çizilen doğru her zaman diğer köşelerden geçebilecek şekildedir. Bunun sonucunda, mekân içerisindeki herhangi bir köşe diğer tüm köşeleri görme imkânına sahiptir (Şekil 5.1a). İçbükey mekânda ise bu özellikler her zaman doğru sonuç vermez (Şekil 5.1b). (a) (b) Şekil 5.1 : Dışbükey ve içbükey mekan tanımları: (a) Dışbükey mekan. (b) İçbükey mekan (Hillier ve Hanson, 1984). Eksensel Hat: Görüş hattı olarak da ifade edilebilir (Şekil 5.2a). Görünür Alan: İzovist olarak da ifade edilen bu kavram, bulunulan noktadan bakıldığında görülebilecek tüm alanları ifade eder (Şekil 5.2c). (a) (b) (c) Şekil 5.2 : Bir düzenlenişin mekansal yapısını temsil eden sözdizimsel haritalar: (a) Eksensel hat. (b) Dışbükey mekan. (c) Dışbükey izovist (Hanson, 1994). 62 Erişim Grafiği: Mekânsal modellerde, durulan herhangi bir nokta sabit alınarak, diğer tüm bölümlenmeler arasındaki geçişlerin bu bölümlenmeler ile birlikte ifade edilmesini anlatan grafiklerdir. Genel gösterim olarak bu grafiklerde mekânlar dairelerle, geçişler ise düz çizgilerle ifade edilir. Şekil 5.3 : Temel erişim grafiği gösterimi (Hillier ve Hanson, 1984). 5.3 Mekânsal Analiz Parametreleri Mekan Sayısı: oluşturulmuş erişim grafiğinde ifade edilen ve başlangıç bölünmesini içermeyen bölümlenme sayıları toplamıdır (Şekil 5.4). Şekil 5.4 : Bir mekansal örgütlenmenin dış mekana göre oluşturulmuş erişim grafiği (Hillier, 1994). Bütünleşme; yapı içerisindeki bir mekânın diğer bütün mekânlara olan ortalama derinliğini ifade eden bir ölçümdür. Mekân yapının ortalarına yaklaştıkça çevresindeki konum sayısı artar ve bu da daha çok bütünleştiğini gösterir (Atak, 2009). En Derin Mekân Derinliği: Erişim grafiğinde ifade edilen başlangıç bölümlenmesinden en uzakta bulunan bölümlenmenin derinliğidir. Bu bölümlenme birimi, evin dış mekândan en uzakta bulunan kısmıdır. Ortalama Derinlik Değeri: Erişim grafiğinde ifade edilen bölümlenmelerin tamamının başlangıç mekana göre derinlikleri toplanıp, toplam bölümlenme sayısına bölünmesi ile elde edilen sonuçtur. Ortalama derinlik ‘MD’ biçiminde kısaltılarak ifade edilir. 63 Rölatif Ortalama Derinlik: Rölatif asimetri olarak da ifade edilen rölatif ortalama derinlik, ‘0’ ile ‘1’ arasındaki bir değerdir. Bu durumda ‘0’ a yakın olan değerlere sahip bölümlenmeler, kök olarak seçilen bölümlenmenin konumu açısından, sistemi bütünleştirme eğiliminde olan bir bölümlenmeyi ifade ederken, ‘1’ e yakın olan değerlere sahip bölümlenmeler, sistemden ayrılma eğilimine sahip olan bölümlenmeyi ifade etmektedir. Rölatif asimetri ‘RA’ ile ifade edilmektedir. Gerçek Rölatif Asimetri Değeri: Farklı sentaktik büyüklüklere(mekân sayılarına) sahip yapıları kıyaslamak için kullanılan ve rölatif asimetrinin daha hassas olan bir simetri ve asimetri ölçüm biçimidir. Bu ölçümde çıkan değerin küçük olması(‘0’ a yakın olması) bölümlenmenin bütünleşik, büyük olması ise ayrık olmasını ifade etmektedir. Gerçek rölatif asimetri ‘RRA’ ile ifade edilir. Entropi; Turner (2001) tarafından tanımlanmıştır. Entropinin bir ölçüsü, konumların dağılımının, kendi derinliğinden daha çok bir düğüm noktasından görsel derinliği açısından ölçüsüdür. Böylece, eğer birçok konum görsel olarak bir düğüm noktasına yakınsa, bu düğüm noktasından görsel derinlik asimetriktir ve entropi düşüktür. Eğer görsel derinlik daha dengeli dağılmış durumda ise, entropi daha yüksektir (Atak, 2009). 5.4 Mimari Mekanın Analizinde Görünür Alan Yöntemleri Görünür alan kavramı, matematikte olduğu gibi mimarlık ve coğrafya alanında da çok uzun bir geçmişe sahiptir. Mimarlık alanında görünür alan kavramı 1967‟de Tandy tarafından ortaya konulmuştur. Tandy görünür alanı mimari veya kentsel mekândan, belleğe veya çok sayıda açıklamalı fotoğrafa dayalı olarak yapılan, kalıcı bir kayıt çıkarmanın yolu olarak sunar. Ama ilk olarak görünür alanı, Benedikt tam anlamıyla mimari mekânın analizi için bir yöntem olarak ele alır. Benedikt 1979‟da mekânsal çevrenin sayısal tanımlamasına ulaşmak için uygulanabilir bir takım analitik ölçümler ortaya koymuştur. Benedikt’ e göre bir görünür alan mekânda belirlenen bir noktadan görünen bütün noktaların bir takımıdır. Görünür alanın biçimi ve büyüklüğü gözlemcinin bakış açısına ve duruşuna göre değişir (Benedikt, 1979). 64 Şekil 5.5 : Görünür alan üretimi (Wiener & Franz, 2004). Görünür Alan Üretimi (Şekil 5.5): Birinci şekilde varsayımsal bir iç mekân ortamı ifade edilmektedir, İkinci şekilde, ortada mekân içinde verilen bir duruş noktasına göre renklendirilen görünür alan, Üçüncü şekilde görünür alan sonucu gösterilmiştir (Wiener & Franz, 2004). 5.4.1 Görünür alan yöntemlerinin uygulama alanları Görünür alan yöntemi, bina ve kent ölçeğinde birçok araştırmada kullanılmaktadır. Bunlardan bazıları şu şekilde sıralanabilir; Mekândaki suç dağılım araştırmalarında, Mekânın yerel özelliklerinin araştırılmasında, Bir planlama sisteminin ve peyzajın üç boyutlu modelini geliştirmede, Mekânsal ve kentsel analiz araçlarını araştırmada; sosyal ve ekolojik açıdan iyi seviyede bir yaşamı oluşturmak için teknikler geliştirmede, Konutla ilgili mekânların düzenleyimi ve kentsel komşuluk araştırmalarında, yürünebilirlik analizlerinde, kavşak noktası tasarımı ve yayaların yollardaki oturmalarını araştırmada, Kentsel ortamda korunan doğal mekânların görünümlerini ve durumlarını araştırmada, Tarihi kentsel biçim ve değişimi üzerine yapılan araştırmalarda, Yol bulma gibi davranışsal araştırmalarda (Atak, 2009). 65 5.4.2 Görünür alan analiz programları Görünür alan analiz programları, kent ölçeğinde ve yapı ölçeğinde görünürlük analizleri yapmak için kullanılan yazılımlardır. Bu programlar; Spatialist, Syntax2D, Omnivista ve UCL Depthmap olarak öne çıkmaktadır. Spatialist Yazılımı, binaların ya da yerleşim yerleri planlarının analizi ve araştırması için tasarlanan bir araçtır. Georgia Teknoloji Enstitüsü’ nde Don Haris ve Mark Weisman tarafından geliştirilmiştir. Yazılım binaların ya da yerleşim yerlerinin üzerinde dört tip analiz gerçekleştirir: e-bölme, s-bölme, görsel alan ve çizgiler. ebölme ve s-bölme analizleri planı, planın “içerisinde” bulunan gözlemcinin görebileceği şekil hakkındaki bilgilere göre farklı dışbükey mekânlara bölmeyi ve sonuçta ortaya çıkan dışbükey mekânların düzenleyimini çalışmak için grafik-teorik yöntemler kullanmayı içerir. Görsel alan analizi ise planın içerisinde belirtilen noktalar grubundan görülebilirlik poligonlarını bilgisayarla hesaplamayı ve özelliklerini araştırmayı içerir (Atak, 2009). Syntax 2D yazılımı, açık kaynaklı bir yazılım olup, bina ve yerleşim ölçeğinde öncelikli olarak görünür alan analizinin gerçekleştirilmesine olanak sağlamakla birlikte, eksensel hat analizi gibi bazı diğer mekânsal dizim analizlerini gerçekleştirmeye yarayan vektör temelli bir yazılımdır. Michigan Üniversitesi’ nde James Turner tarafından geliştirilmiştir (Atak, 2009). Omnivista yazılımı, isovist oluşturmaya ve üzerinden çeşitli ölçümleri gerçekleştirmeye yarayan yazılım, Nick Sheep Dalton ve Ruth Conroy Dalton tarafından geliştirilmiştir. Yazılım Macintosh işletim sistemi üzerinden kullanıma olanak sağlayacak şekilde tasarlanmıştır (Atak, 2009). Tez kapsamında kullanılan Depthmap yazılımı ise Alasdair Turner tarafından geliştirilmiş olan açık kaynak bir yazılımdır. Depthmap yazılımı, görünür alan analizi ve dışbükey mekan analizi yapmak için kullanılabilen bir analiz yazılımıdır. Bu analizler, tasarımcının mevcut konutların mekânsal kurgusunu okumasında, yorumlamasında ve yeni tasarım alternatiflerini geliştirmesinde önemli bir role sahiptir. Bu yazılımın kullanımı EK C’de anlatılmıştır. 66 6. ARAPGİR YÖRESEL KONUTLARININ ANALİZİ Yeni konut tasarımlarında yararlanmak üzere seçilen yöresel konutların mekânsal analizleri yapılmadan önce konutlarla ilgili genel bilgileri vermek yararlı olacaktır. Günümüzde Malatya’ya bağlı bir ilçe mrekezi olan Arapgir, 6300 nüfusuyla küçük bir yerleşmedir. Ancak, geçmişte önemli ticaret yollarının üzerindeki konumuyla bölgenin önde gelen kentsel yerleşimlerinden biri olduğu bilinmektedir. Nitekim bugün ‘Eskişehir’ olarak anılan kuzeydeki eski yerleşim yerinde yer alan Selçuklu ve Osmanlı dönemine tarihlenen çok sayıda anıt yapı, Arapgir’ in zengin tarihi kimliğini belgelemektedir (Uluçam, 1986). Eskişehir’ in 5 km kadar güneyinde o dönemde ‘Bağlar’ olarak anılan bugünkü Arapgir’ de 18. Yüzyıl ortasında bir cami ve hamam yaptırılmış olması, bu dönemde bu alanda da yerleşilmeye başlanıldığını göstermektedir. 19. Yüzyıl içinde Eskişehir halkı büyük ölçüde yeni merkeze göç etmiş, 20. Yüzyılın sonlarına gelindiğinde ise artık Eskişehir az bir nüfusun barındığı, görkemli anıt yapıların kullanılmamaya bağlı bakımsızlık nedeniyle haraplaştığı ve yıkılmaya yüz tuttuğu bir alan haline gelmiştir. Günümüzde Eskişehir’ de bulunan cami, hamam gibi yapıların bir kısmı bütünüyle yıkıntı halindedir. Bir kısmı da yeni restorasyon çalışmaları ile yaşatılmaya çalışılmaktadır. Konut dokusu ise çok geniş bir alanda seyrek olarak kalmış az sayıda görkemli konuttan ibarettir (Özbek, 1986). Eskişehir’ in terk edilmesine karşılık 19. Yüzyılda Yeni Arapgir’ de cami, han, hamam, çeşme gibi kamusal yapılar hızla inşa edilir ve büyük bahçeler içinde geleneksel haremlik-selamlıklı düz damlı görkemli konak tipi yapılar da mahalle dokularını oluşturur. Oldukça geniş bir alana yayılan bu yerleşim, birbirine uzak mahallelerden kurulmuştur. Yerleşmenin merkezinde ise daha yoğun bir doku vardır (Emek, ty). İncelenen evlerin büyük bir çoğunluğu 19. yy’ ın ikinci yarısına ve 20. yy. başına aittir. Arapgir Evlerinin plan şeması, geleneksel iç sofalı plan tipinin çeşitli alt türlerinden örnekler göstermektedir; az sayıda dış sofalı plan şeması da kullanılmıştır. Evler ayrık yerleşim düzenindedir. Bu evler iki veya üç katlı olup az 67 sayıda dört katlı ev vardır; bütün evler bahçeye sahiptir. Ayrıca bütün evler sofalıdır ve evlerin bazıları haremlik-selamlık düzenindedir. Evlerde girişin yapıldığı ve diğer mekânlara dağılımın sağlandığı ‘aralık’ olarak adlandırılan mekân bulunmaktadır. Evin ana giriş katı tüm yaşamın geçtiği alandır. Odalara aralıktan veya sofadan geçiş sağlanır. Evlerin bazıları eğimli bir alanda, bazıları ise düz bir alanda konumlanmaktadır. Evlerin pek çoğunda birden fazla giriş mevcuttur. Özellikle topoğrafya ile uyumlu olarak eğime konumlandırılmış evlerde her kattan konuta giriş olanağı sağlanmıştır; Bu girişler bazen farklı işlevlere sahiptir (ana giriş, bahçe kapısı, dam kapısı gibi). Ayrıca odalarda yer alan ve bazen duvar içine yerleştirilmiş yüklük, dolap ve raflar odaların çok amaçlı ve çok işlevli kullanımında önemli öğelerdir (Çağdaş ve Atak, 2013). Arapgir evlerinde taş, kerpiç ve ahşap ana yapı malzemelerini oluşturur. Yapıların beden duvarları ve taşıyıcı iç duvarlar, ahşap hatıllı 60-80 cm kalınlığında taş duvardır. Çıkma duvarları, yapının doğu ve güneyinde yer alan başoda gibi mekânların sık pencere dizili cephe duvarları ile bölme duvarları ise ahşap karkas arası kerpiç dolgulu 15-20 cm kalınlığında ince kesitli duvarlardır. Taş beden duvarlarının bazısı toprak sıvalı, bazısı ise sıvasızdır. Ancak, ahşap karkas duvar yüzeylerinin tümü sıvalıdır. Yapılara dıştan bakıldığında tüm yüzeyler sıvalı olsa dahi az sayıda ve küçük pencereleri olan kargir kısımlar ile sık aralıklı yüksek pencerelerin dizildiği karkas kısımlar hemen birbirinden ayırt edilebilmektedir (Eyüpgiller v.d., 2012). Kargir duvarlarda kireç taşı ve bazalt kullanılmıştır. Her ikisi de bölge jeolojisinde hâkim taş türüdür. Bazaltın araziden toplandığı, kireç taşının da Kayakesen Köyü çevresindeki taş ocaklarından getirildiği öğrenilmiştir. Bazı duvarlarda kireç taşı ve bazalt kabayonu olarak kullanılmış, bu tür duvarlar kerpiç toprağı ile sıvanarak taş duvar örgüsü gizlenmiştir. Sıvası dökülmüş duvarlar incelendiğinde, koyu renkli bazalt ile beyaz kireç taşının belli bir düzen oluşturmayacak şekilde rastgele karışık kullanıldığı anlaşılmıştır. Ancak özellikle güney duvarı gibi yüksek cephelerde beden duvarının sıvanmadan bırakıldığı da gözlenmiştir. Burada dikkat çekici olan yapının köşelerinde düzgün kesme taşların yeğlenmesidir. Bazı yapıların köşe bağlantılarında bazalt ve kireç taşı dizilerinin biraz da estetik bir kaygı ile daha özenli dizildiği gözlenmiştir. Benzer şekilde pencere, kapı gibi açıklıkların kenarları da daha düzgün yontulmuş taşlar ile örülmüştür. Bazı sıvasız taş duvarlarda ise özellikle hiç bazaltın 68 kullanılmadığı, bütün cephenin düzgün bir biçimde beyaz kireç taşından yapıldığı görülmüştür (Eyüpgiller v.d., 2012). Taş duvarlardaki ahşap hatıllama 50-70 cm gibi oldukça sık aralıklıdır. Bu durum çamur harcıyla örülmüş duvarların hem basıncı hem de yanal kuvvetlere daha dayanıklı olması için iyi bir çözümdür (Eyüpgiller v.d., 2012). Tavanlar, döşeme kirişlerinin sık aralıklarla dizilip üzerinin ‘kaburga’ olarak da anılan ince çubuklarla kaplanıp üzerine yerine göre toprak, tahta, tuğla ya da taş döşenmesiyle oluşturulur. Evlerde döşeme kaplaması mekânın işlevine göre seçilir. Örneğin zemin kattaki sofa, altında sıklıkla bodrum kat yer almasına karşın çoğunlukla yaklaşık 30x70 cm boyutlarında ağır taş levhalar ile kaplıdır, odalar ahşap döşemelidir. Mahzen, kiler gibi mekânlarda taş ya da tuğla kaplamalar gözlenmiştir. Üst katta bazı odaların sıkıştırılmış toprak, bazılarının ahşap döşemeli olduğu görülür. Toprak tabanlı odalarda zeminin üzerine hasır konulur. Korkuluk mekânı çoğunlukla taş kaplıdır. Arapgir evlerinde saçaklı düz dam, yapının karakteristik görünümünün önemli bir parçasıdır. Dam, yapının duvar yüzeyinden dışarı 30-40 cm kadar taşacak biçimde saçaklı olarak yapılır. Son katın tavanı 20-30 cm aralıklı kavak kirişlerle kaplandıktan sonra üzerine sık aralıklı ‘arıda’ denilen ahşap çubuklar döşenir, üzerine ‘püsürük’ olarak anılan iri taşcıklı mavi kepir toprağı dökülür ve sulanarak sıkıştırılıp loğlanır (Akpınar, 1982-83). Saçağa doğru hafif ucu kaldırılan toprak kaplama, ahşap çörtenlere doğru meyillendirilir. Yöreye özgü mavi toprak geçirgen olmaması nedeniyle özellikle yeğlenir ve Eskişehir çevresinden damlarda kullanılmak üzere getirilir. Bu toprağın özelliği sayesinde yaklaşık 20 cm kalınlık su yalıtımı için yeterli olmakta, dolayısıyla damın ölü yükü de son derece az olmaktadır (Eyüpgiller v.d., 2012). Bu tez kapsamında örnek olarak mevcut durumu korunmuş önemli konutlardan beş tanesi seçilerek analizleri yapılmış ve elde edilen sonuçlar veritabanına ve örnektabanına yerleştirilmiştir. 6.1 Bekir Tan evi Bekir Tan Evi, bodrum kat, zemin kat ve 1. kattan oluşan 3 katlı bir konut yapısıdır (Şekil 6.1). Eğimli bir arazide konumlanmasından dolayı, bodrum katta bir ve zemin katta bulunan ana giriş ile bahçe girişi olmak üzere üç adet girişi bulunmaktadır. 69 Bodrum katta; atölye, ambar, mahzen ve bir adet oda bulunmaktadır. Zemin katta; ana girişte sofa, mutfak, hela ve 5 adet oda bulunmaktadır. 1.katta ise korkuluk, depo ve 3 adet oda bulunmaktadır (Şekil 6.2). Şekil 6.1 : Bekir Tan evi. (a) (b) (c) Şekil 6.2 : Bekir Tan evi kat planları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat. 6.1.1 Bekir Tan evi görünürlük analizleri Bekir Tan evi görünürlük analiz hesaplamaları yapılmıştır. Bu işlemler sonucunda evin görünürlük haritaları çıkarılmıştır (Şekil 6.3). Görünürlük analizlerinde kat 70 planları ayrı ayrı incelenmiştir. Bu inceleme insan göz hizası yüksekliğinden yapılan mekan içerisindeki noktaların birbirlerini görme durumunu ifade eden bir analiz biçimidir. Bekir Tan evi analiz hesaplamaları sonucu oluşan haritalarda, kırmızıdan koyu mavi renge doğru giden grafikte en bütünleşik noktadan en ayrışık noktaya doğru görsel ifade oluşturulmuştur. Görünürlük haritalarında kırmızı ile ifade edilen kısımlar görünürlük açısından bulundukları katın en bütünleşik noktalarını ifade etmektedirler. Koyu mavi renkte bulunan kısımlar ise en ayrışık bölümlerdir. Görünürlük analiz işlemlerinde haritalamalar 10cm hassasiyetle oluşturulmuştur. (a) (b) (c) Şekil 6.3 : Bekir Tan evi görünürlük haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat. Görsel bütünleşme değeri analiz yapılan kat içerisindeki gridal sisteme göre belirlenmiş alanların birbirlerini görme durumlarına göre aldıkları değerlerden oluşan bir analiz verisidir. Bekir Tan evinin her katı için ayrı ayrı yapılan hesaplamalar sonucunda elde edilen değerlere göre; bodrum kat görsel bütünleşme ortalama değeri 11.18, zemin kat görsel bütünleşme ortalama değeri 9.28 ve 1.kat görsel bütünleşme ortalama değeri 9.64’ dür. Evin tüm katları birlikte değerlendirilecek olursa görünür bütünleşme açısından en yüsek değer 25.05 ile bodrum katta bulunan orta alan ile oda arasındaki kırmızı alan alırken, en ayrışık değer 4.39 ile zemin kattan 1.kata çıkan merdivenin olduğu kısım oluşturmuştur. Bütünleşmenin merkezde en yüksek değerlere çıktığı görülmüş ve merkezden uzaklaştıkça diğer bölümlenmelere doğru azaldığı gözlemlenmiştir. Görsel ortalama derinlik, analiz yapılan kat içerisindeki tüm bölümlenmelerin giriş bölümlenmesine göre konumlarının, o katta bulunan bölümlenme sayısına bölünmesi ile ortaya çıkan bir analiz değeridir. Evin görsel ortalama derinlik değerlerine 71 bakıldığında; bodrum katta 1.77, zemin katta 1.94 ve 1.katta 1.79 olarak hesaplanmıştır. Görsel kontrol edilebilirlik değeri, analiz yapılan kat içerisinde bulunan bölümlenmelerin kendi içlerinde sistem tarafından ayrılmış alanlarının birbirlerini görme durumları sonucu hesaplanan bir analiz verisidir. Bu analizde değer yüksek ise o katta bulunan mekanlar daha iyi görsel kontrole sahiptir. Analizler sonucunda oluşan değerler incelendiğinde görsel kontrol edilebilirlik ortalama değeri; bodrum katta 0.38, zemin katta 0.25 ve 1.katta 0.34 olarak belirlenmiştir. İzovist analizi, kullanıcının tanımlanan noktadan mekan içerisine baktığı zaman kendisinde oluşan algının ifadesidir. Bekir Tan evinde zemin katta bulunan ana giriş bölümü referans alınarak izovist haritası oluşturulmuştur (Şekil 6.4). Oluşturulan bu haritada yeşil renk ile görülen bölüm, evin ana giriş kısmından içeri giren bir kullanıcının ilk bakıştaki algı derinliğini ifade etmektedir. Bu ana giriş referans alınarak oluşturulan izovist haritasında görsel adım derinliği ortalama 1.76 dır. Şekil 6.4 : Bekir Tan evi zemin kat ana giriş izovist haritası. 6.1.2 Bekir Tan evi erişilebilirlik analizleri Bekir Tan evinde, her bölümlenme ayrı birer birim olarak ifade edilmiş ve bu birimler arasındaki insan hareketlerine bağlı geçiş ilişkileri belirlenmiştir. Belirlenen ilişkiler erişim haritasında yeşil renkli çizgilerle ifade edilmektedir (Şekil 6.5). 72 (a) (b) (c) Şekil 6.5 : Bekir Tan evi erişim grafik haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin Kat. (c) 1.kat. Yapılan hesaplamalar sonucu erişilebilirlik analizleri yapılmış ve dışbükey mekan analiz haritaları elde edilmiştir (Şekil 6.6). Yapılan bu dışbükey mekan analizi haritalarında kırmızıdan koyu maviye kadar renklerle grafiksel ifade oluşturulmuştur. Burada kırmızı ile ifade edilen birim evin bütünündeki en bütünleşik mekan olma özelliğine sahiptir. Koyu mavi ile ifade edilen birim ise en ayrışık mekan olma özelliğine sahiptir. (a) (b) (c) Şekil 6.6 : Bekir Tan evi dışbükey mekan analizi haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat. Yapının tamamı birlikte ele alınarak oluşturulan bu analiz insan hareketleri ile mekan kurgusunu incelenmesinde kullanılır. . Yapılan erişilebilirlik analizleri sonucunda Bekir Tan evinin bütünleşme ortalama değeri 0.74 olarak bulunmuştur. Ortalama derinlik değeri 3.10 ve en derin mekan derinliği de 4.94 olarak bulunmuştur. Rölatif asimetri değeri evin bütünleşik bir yapıya yatkınlığını ifade eden bir analiz değeridir. 73 Gerçek rölatif asimetri değeri ise farklı büyüklüklerdeki evleri karşılaştırmada kullanılan ve rölatif asimetrinin daha hassas bir biçimi olan analiz verisidir. Evin rölatif asimetri değeri 0.23 olarak bulunmuş ve gerçek rölatif asimetri değeri de 1.44 olarak hesaplanmıştır. Gerçek rölatif asimetri değerinin düşük olması yapının daha bütünleşik bir potansiyele sahip olduğunu gösterir. Evin kontrol edilebilirlik değeri ise ortalama 0.31 olarak hesaplanmıştır. Entropi değeri, evin mekânsal kurgusunun simetrikliği üzerinden hesaplanan bir analiz verisidir. Entropi değeri yüksek olması durumunda mekânsal kurgu daha simetriktir. Bekir Tan evinin entropi değeri 2.78 olarak bulunmuştur. 6.1.3 Bekir Tan evi yapısal analizleri Bekir Tan evine ait girişlerin analiz haritaları oluşturulmuştur (Şekil 6.7). Bu yapı bodrum katta bir adet bahçeden giriş ve zemin katta biri ana giriş ile evin yan kısmında bulunan bahçeden giriş olmak üzere iki girişi ile toplam üç adet girişe sahiptir. (a) (b) (c) Şekil 6.7 : Bekir Tan evi giriş analizi haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat. Bekir Tan evine ait taşıyıcı sistem incelenmiş ve grafiksel gösterimi hazırlanmıştır (Şekil 6.8). Bu yapı yığma sistemle inşa edilmiş olmasından dolayı dış duvarlar taşıyıcı özelliktedir. Kısmen iç duvarlar da taşıyıcıdır. Birinci dereceden taşıyıcı duvarlar mavi ile ifade edilmiştir. Daha çok bölme işlevine sahip duvarlar bölme amaçlı kullanılmıştır ve 74 taşıyıcılığa etkileri azdır. Bu duvarlar yeşil ile ifade edilmiştir. Bodrum katta bulunan ve atölyeyi ayıran dikmeler taşıyıcı görevi görmektedir ve kırmızı ile ifade edilmiştir. (a) (b) (c) Şekil 6.8 : Bekir Tan evi taşıyıcı sistem analizi haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat. Bekir Tan evinde çıkma-cumba-balkon analizi yapılmıştır (Şekil 6.9). Kütlesel değişkenlik cumbalar şeklindedir. Zemin katta ve birinci katta toplam iki adet cumba mevcuttur. Cumbalar kırmızı ile ifade edilen kısımlarda bulunmaktadırlar. (a) (b) (c) Şekil 6.9 : Bekir Tan evi çıkma-cumba-balkon analizi haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat. Bekir Tan evi için sirkülasyon incelemeleri yapılmış ve haritaları oluşturulmuştur (Şekil 6.10). Sirkülasyon iki biçimde gerçekleşmektedir. Kat planlarında yeşil ile ifade edilen kısımlarda katlar arası geçişi sağlayan düşey sirkülasyon bulunmaktadır. Kat planlarında kırmızı ile ifade edilen kısımlar ise bölümlenmeler arası geçişleri ifade etmektedir ve yatay sirkülasyon olarak adlandırılmaktadırlar. 75 (a) (b) (c) Şekil 6.10 : Bekir Tan evi sirkülasyon alanları analizi haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat. 6.2 Kaşgal Evi Kaşgal Evi, bodrum kat, zemin kat ve 1. kattan oluşan 3 katlı bir konut yapısıdır (Şekil 6.11). Eğimli bir arazide konumlanmasından dolayı, bodrum katta iki ve zemin katta bulunan ana giriş olmak üzere üç adet girişi bulunmaktadır. Bodrum katta; mutfak, kiler, hol, banyo, wc, sofa ve 3 adet oda bulunmaktadır. Zemin katta; ana girişte sofa, mutfak, wc, banyo ve 6 adet oda bulunmaktadır. 1.katta ise sofa, wc, asma kata sahip olan bir oda ve 4 adet normal oda bulunmaktadır (Şekil 6.12). Şekil 6.11 : Kaşgal evi. 76 (a) (b) (c) Şekil 6.12 : Kaşgal evi kat planları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat. 6.2.1 Kaşgal evi görünürlük analizleri Kaşgal evi görünürlük analiz hesaplamaları yapılmıştır. Bu işlemler sonucunda evin görünürlük haritaları çıkarılmıştır (Şekil 6.13). Görünürlük analizlerinde kat planları ayrı ayrı incelenmiştir. Bu inceleme insan göz hizası yüksekliğinden yapılan mekan içerisindeki noktaların birbirlerini görme durumunu ifade eden bir analiz biçimidir. Kaşgal evi analiz hesaplamaları sonucu oluşan haritalarda, kırmızıdan koyu mavi renge doğru giden grafikte en bütünleşik noktadan en ayrışık noktaya doğru görsel ifade oluşturulmuştur. Görünürlük haritalarında kırmızı ile ifade edilen kısımlar görünürlük açısından bulundukları katın en bütünleşik noktalarını ifade etmektedirler. Koyu mavi renkte bulunan kısımlar ise en ayrışık bölümlerdir. Görünürlük analiz işlemlerinde haritalamalar 10 cm hassasiyetle oluşturulmuştur. (a) (b) (c) Şekil 6.13 : Kaşgal evi görünürlük haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat. 77 Görsel bütünleşme değeri analiz yapılan kat içerisindeki gridal sisteme göre belirlenmiş alanların birbirlerini görme durumlarına göre aldıkları değerlerden oluşan bir analiz verisidir. Kaşgal evinin her katı için ayrı ayrı yapılan hesaplamalar sonucunda elde edilen değerlere göre; bodrum kat görsel bütünleşme ortalama değeri 6.40, zemin kat görsel bütünleşme ortalama değeri 10.00 ve 1.kat görsel bütünleşme ortalama değeri 9.27’ dir. Evin tüm katları birlikte değerlendirilecek olursa görünür bütünleşme açısından en yüsek değer 19.98 ile 1. katta bulunan orta kısımdaki kırmızı alan alırken, en ayrışık değer 3.05 ile 1. kattan zemin kata inen merdivenin olduğu kısım oluşturmuştur. Bütünleşmenin merkezde en yüksek değerlere çıktığı görülmüş ve merkezden uzaklaştıkça diğer bölümlenmelere doğru azaldığı gözlemlenmiştir. Görsel ortalama derinlik, analiz yapılan kat içerisindeki tüm bölümlenmelerin giriş bölümlenmesine göre konumlarının, o katta bulunan bölümlenme sayısına bölünmesi ile ortaya çıkan bir analiz değeridir. Evin görsel ortalama derinlik değerlerine bakıldığında; bodrum katta 2.42, zemin katta 1.91 ve 1.katta 1.93 olarak hesaplanmıştır. Görsel kontrol edilebilirlik değeri, analiz yapılan kat içerisinde bulunan bölümlenmelerin kendi içlerinde sistem tarafından ayrılmış alanlarının birbirlerini görme durumları sonucu hesaplanan bir analiz verisidir. Bu analizde değer yüksek ise o katta bulunan mekanlar daha iyi görsel kontrole sahiptir. Analizler sonucunda oluşan değerler incelendiğinde görsel kontrol edilebilirlik ortalama değeri; bodrum katta 0.33, zemin katta 0.25 ve 1.katta 0.31 olarak belirlenmiştir. İzovist analizi, kullanıcının tanımlanan noktadan mekan içerisine baktığı zaman kendisinde oluşan algının ifadesidir. Kaşgal evinde zemin katta bulunan ana giriş bölümü referans alınarak izovist haritası oluşturulmuştur (Şekil 6.14). Oluşturulan bu haritada yeşil renk ile görülen bölüm, evin ana giriş kımından içeri giren bir kullanıcının ilk bakıştaki algı derinliğini ifade etmektedir. Bu ana giriş referans alınarak oluşturulan izovist haritasında görsel adım derinliği ortalama 1.76’dır. 78 Şekil 6.14 : Kaşgal evi zemin kat ana giriş izovist haritası. 6.2.2 Kaşgal evi erişilebilirlik analizleri Kaşgal evinde, her bölümlenme ayrı birer birim olarak ifade edilmiş ve bu birimler arasındaki insan hareketlerine bağlı geçiş ilişkileri belirlenmiştir. Belirlenen ilişkiler erişim haritasında yeşil renkli çizgilerle ifade edilmektedir (Şekil 6.15). (a) (b) (c) Şekil 6.15 : Kaşgal evi erişim grafik haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat. 79 Yapılan hesaplamalar sonucu erişilebilirlik analizleri yapılmış ve dışbükey mekan analiz haritaları elde edilmiştir (Şekil 6.16). Yapılan bu dışbükey mekan analizi haritalarında kırmızıdan koyu maviye kadar renklerle grafiksel ifade oluşturulmuştur. Burada kırmızı ile ifade edilen birim evin bütünündeki en bütünleşik mekan olma özelliğine sahiptir. Koyu mavi ile ifade edilnen birim ise en ayrışık mekan olma özelliğine sahiptir. (a) (b) (c) Şekil 6.16 : Kaşgal evi dışbükey mekan analizi haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat. Yapının tamamı birlikte ele alınarak oluşturulan bu analiz insan hareketleri ile mekan kurgusunu incelenmesinde kullanılır. Yapılan erişilebilirlik analizleri sonucunda Kaşgal evinin bütünleşme ortalama değeri 0.70 olarak bulunmuştur. Ortalama derinlik değeri 2.91 ve en derin mekan derinliği de 5.73 olarak bulunmuştur. Rölatif asimetri değeri evin bütünleşik bir yapıya yatkınlığını ifade eden bir analiz değeridir. Gerçek rölatif asimetri değeri ise farklı büyüklüklerdeki evleri karşılaştırmada kullanılan ve rölatif asimetrinin daha hassas bir biçimi olan analiz verisidir. Evin rölatif asimetri değeri 0.20 olarak bulunmuş ve gerçek rölatif asimetri değeri de 1.50 olarak hesaplanmıştır. Gerçek rölatif asimetri değerinin düşük olması yapının daha bütünleşik bir potansiyele sahip olduğunu gösterir. Evin kontrol edilebilirlik değeri ise ortalama 0.31 olarak hesaplanmıştır. Entropi değeri, evin mekânsal kurgusunun simetrikliği üzerinden hesaplanan bir analiz verisidir. Entropi değeri yüksek olması durumunda mekânsal kurgu daha simetriktir. Kaşgal evinin entropi değeri 3.06 olarak bulunmuştur. 80 6.2.3 Kaşgal evi yapısal analizleri Kaşgal evine ait girişlerin analiz haritaları oluşturulmuştur (Şekil 6.17). Bu yapı bodrum katta iki adet bahçeden giriş ve zemin katta bir adet ana giriş ile toplam üç adet girişe sahiptir. (a) (b) (c) Şekil 6.17 : Kaşgal evi giriş analizi haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat. Kaşgal evine ait taşıyıcı sistem incelenmiş ve grafiksel gösterimi hazırlanmıştır (Şekil 6.18). Bu yapı yığma sistemle inşa edilmiş olmasından dolayı dış duvarlar taşıyıcı özelliktedir. Kısmen iç duvarlar da taşıyıcıdır. Birinci dereceden taşıyıcı duvarlar mavi ile ifade edilmiştir. Daha çok bölme işlevine sahip duvarlar mekanları ayırma amaçlı kullanılmıştır ve taşıyıcılığa etkileri azdır. Bu duvarlar yeşil ile ifade edilmiştir. Bodrum katta bulunan ve atölyeyi ayıran dikmeler taşıyıcı görevi görmektedir ve kırmızı ile ifade edilmiştir. (a) (b) (c) Şekil 6.18 : Kaşgal evi taşıyıcı sistem analizi haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat. 81 Kaşgal evinde çıkma-cumba-balkon analizi yapılmıştır (Şekil 6.19). Kütlesel değişkenlik cumbalar, çıkmalar ve balkon şeklindedir. Zemin katta doğu yönündeki odalarda çıkma yapılmıştır. Yine zemin katta binanın yan kısımlarında birer adet cumba yer almaktadır. 1.katta ise bir adet cumba ve bir adet de balkon mevcuttur. Bu analizde çıkma, balkon ve cumbalar kırmızı ile ifade edilmiştir. (a) (b) (c) Şekil 6.19 : Kaşgal evi çıkma-cumba-balkon analizi haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat. Kaşgal evi için sirkülasyon incelemeleri yapılmış ve haritaları oluşturulmuştur (Şekil 6.20). Sirkülasyon iki biçimde gerçekleşmektedir. Kat planlarında yeşil ile ifade edilen kısımlarda katlar arası geçişi sağlayan düşey sirkülasyon bulunmaktadır. Kırmızı ile ifade edilen kısımlar ise bölümlenmeler arası geçişleri ifade etmektedir ve yatay sirkülasyon olarak adlandırılmaktadırlar. (a) (b) (c) Şekil 6.20 : Kaşgal evi sirkülasyon alanları analizi haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat. 82 6.3 Keşiş Evi Keşiş Evi, bodrum kat, zemin kat ve 1. kattan oluşan 3 katlı bir konut yapısıdır ancak sadece zemin kat ve 1.kat mimari çizimleri mevcuttur (Şekil 6.21). Avlulu bir yapıya sahip olmasından dolayı, önce avluya giriş, avludan da bina içine giriş şeklinde yapıya ulaşılmaktadır. Zemin katta avludan bina içine girildiğinde; 3 adet sofa, mutfak, kiler, hela ve 5 adet oda bulunmaktadır. 1.katta ise sofa, wc ve 3 adet normal oda bulunmaktadır (Şekil 6.22). Şekil 6.21 : Keşiş evi. 83 (a) (b) Şekil 6.22 : Keşiş evi kat planları: (a) Zemin kat. (b) 1.kat. 6.3.1 Keşiş evi görünürlük analizleri Keşiş evi görünürlük analiz hesaplamaları yapılmıştır. Bu işlemler sonucunda evin görünürlük haritaları çıkarılmıştır (Şekil 6.23). Görünürlük analizlerinde kat planları ayrı ayrı incelenmiştir. Bu inceleme insan göz hizası yüksekliğinden yapılan mekan içerisindeki noktaların birbirlerini görme durumunu ifade eden bir analiz biçimidir. Keşiş evi analiz hesaplamaları sonucu oluşan haritalarda, kırmızıdan koyu mavi renge doğru giden grafikte en bütünleşik noktadan en ayrışık noktaya doğru görsel ifade oluşturulmuştur. Görünürlük haritalarında kırmızı ile ifade edilen kısımlar görünürlük açısından bulundukları katın en bütünleşik noktalarını ifade etmektedirler. Koyu mavi renkte bulunan kısımlar ise en ayrışık bölümlerdir. Görünürlük analiz işlemlerinde haritalamalar 10 cm hassasiyetle oluşturulmuştur. (a) (b) Şekil 6.23 : Keşiş evi görünürlük haritaları: (a) Zemin kat. (b) 1.kat. 84 Görsel bütünleşme değeri analiz yapılan kat içerisindeki gridal sisteme göre belirlenmiş alanların birbirlerini görme durumlarına göre aldıkları değerlerden oluşan bir analiz verisidir. Keşiş evinin her katı için ayrı ayrı yapılan hesaplamalar sonucunda elde edilen değerlere göre; zemin kat görsel bütünleşme ortalama değeri 7.26 ve 1.kat görsel bütünleşme ortalama değeri 10.68’ dir. Evin tüm katları birlikte değerlendirilecek olursa görünür bütünleşme açısından en yüsek değer 17.28 ile 1. katta bulunan sofadan odaya girişte bulunan kırmızı alan alırken, en ayrışık değer 3.00 ile zemin katta bulunan hela içerisindeki koyu mavi ile ifade edilen kısımdır. Bütünleşmenin merkezlerde en yüksek değerlere çıktığı görülmüş ve merkezden uzaklaştıkça diğer bölümlenmelere doğru azaldığı gözlemlenmiştir. Görsel ortalama derinlik, analiz yapılan kat içerisindeki tüm bölümlenmelerin giriş bölümlenmesine göre konumlarının, o katta bulunan bölümlenme sayısına bölünmesi ile ortaya çıkan bir analiz değeridir. Evin görsel ortalama derinlik değerlerine bakıldığında; zemin katta 2.29 ve 1.katta 1.72 olarak hesaplanmıştır. Görsel kontrol edilebilirlik değeri, analiz yapılan kat içerisinde bulunan bölümlenmelerin kendi içlerinde sistem tarafından ayrılmış alanlarının birbirlerini görme durumları sonucu hesaplanan bir analiz verisidir. Bu analizde değer yüksek ise o katta bulunan mekanlar daha iyi görsel kontrole sahiptir. Analizler sonucunda oluşan değerler incelendiğinde görsel kontrol edilebilirlik ortalama değeri; zemin katta 0.25 ve 1.katta 0.37 olarak belirlenmiştir. Şekil 6.24 : Keşiş evi zemin kat ana giriş izovist haritası. 85 İzovist analizi, kullanıcının tanımlanan noktadan mekan içerisine baktığı zaman kendisinde oluşan algının ifadesidir. Keşiş evinde zemin katta bulunan ana giriş olan avlu giriş bölümü referans alınarak izovist haritası oluşturulmuştur (Şekil 6.24). Oluşturulan bu haritada açık mavi renk ile görülen bölüm, evin ana giriş kımından içeri giren bir kullanıcının ilk bakıştaki algı derinliğini ifade etmektedir. Bu ana giriş referans alınarak oluşturulan izovist haritasında görsel adım derinliği ortalama 2.15 dir. 6.3.2 Keşiş evi erişilebilirlik analizleri Keşiş evinde, her bölümlenme ayrı birer birim olarak ifade edilmiş ve bu birimler arasındaki insan hareketlerine bağlı geçiş ilişkileri belirlenmiştir. Belirlenen ilişkiler erişim haritasında yeşil renkli çizgilerle ifade edilmektedir (Şekil 6.25). (a) (b) Şekil 6.25 : Keşiş evi erişim grafik haritaları: (a) Zemin kat. (b) 1.kat. Yapılan hesaplamalar sonucu erişilebilirlik analizleri yapılmış ve dışbükey mekan analiz haritaları elde edilmiştir (Şekil 6.26). Yapılan bu dışbükey mekan analizi haritalarında kırmızıdan koyu maviye kadar renklerle grafiksel ifade oluşturulmuştur. Burada kırmızı ile ifade edilen birim evin bütünündeki en bütünleşik mekan olma özelliğine sahiptir. Koyu mavi ile ifade edilnen birim ise en ayrışık mekan olma özelliğine sahiptir. Yapının tamamı birlikte ele alınarak oluşturulan bu analiz insan hareketleri ile mekan kurgusunu incelenmesinde kullanılır. 86 (a) (b) Şekil 6.26 : Keşiş evi dışbükey mekan analizi haritaları: (a) Zemin kat. (b) 1.kat. Yapılan erişilebilirlik analizleri sonucunda Keşiş evinin bütünleşme ortalama değeri 0.68 olarak bulunmuştur. Ortalama derinlik değeri 2.66 ve en derin mekan derinliği de 4.50 olarak bulunmuştur. Rölatif asimetri değeri evin bütünleşik bir yapıya yatkınlığını ifade eden bir analiz değeridir. Gerçek rölatif asimetri değeri ise farklı büyüklüklerdeki evleri karşılaştırmada kullanılan ve rölatif asimetrinin daha hassas bir biçimi olan analiz verisidir. Evin rölatif asimetri değeri 0.31 olarak bulunmuş ve gerçek rölatif asimetri değeri de 1.55 olarak hesaplanmıştır. Gerçek rölatif asimetri değerinin düşük olması yapının daha bütünleşik bir potansiyele sahip olduğunu gösterir. Evin kontrol edilebilirlik değeri ise ortalama 0.32 olarak hesaplanmıştır. Entropi değeri, evin mekânsal kurgusunun simetrikliği üzerinden hesaplanan bir analiz verisidir. Entropi değeri yüksek olması durumunda mekânsal kurgu daha simetriktir. Keşiş evinin entropi değeri 2.73 olarak bulunmuştur. 6.3.3 Keşiş evi yapısal analizleri Keşiş evine ait girişlerin analiz haritaları oluşturulmuştur (Şekil 6.27). Bu yapı bodrum katta iki adet bahçeden giriş ve zemin katta bir adet ana giriş ile toplam üç adet girişe sahiptir. 87 (a) (b) Şekil 6.27 : Keşiş evi giriş analizi haritaları: (a) Zemin kat. (b) 1.kat. Keşiş evine ait taşıyıcı sistem incelenmiş ve grafiksel gösterimi hazırlanmıştır (Şekil 6.28). Bu yapı yığma sistemle inşa edilmiş olmasından dolayı dış duvarlar taşıyıcı özelliktedir. Kısmen iç duvarlar da taşıyıcıdır. Birinci dereceden taşıyıcı duvarlar mavi ile ifade edilmiştir. Daha çok bölme işlevine sahip duvarlar mekanları ayırma amaçlı kullanılmıştır ve taşıyıcılığa etkileri azdır. Bu duvarlar yeşil ile ifade edilmiştir. Zemin katta ve 1.katta merdiven kovasında yer alan dikmeler taşıyıcı görevi görmektedir ve kırmızı ile ifade edilmiştir. (a) (b) Şekil 6.28 : Keşiş evi taşıyıcı sistem analizi haritaları: (a) Zemin kat. (b) 1.kat. Keşiş evinde çıkma-cumba-balkon analizi yapılmıştır (Şekil 6.29). Kütlesel değişkenlik çıkma şeklindedir. 1.katta, zemin katta yer alan avlu üzerine çıkma şeklinde uzanan oda yer almaktadır. Bu analizde çıkma kırmızı ile ifade edilmiştir. 88 (a) (b) Şekil 6.29 : Keşiş evi çıkma-cumba-balkon analizi haritaları: (a) Zemin kat, (b) 1.kat. Keşiş evi için sirkülasyon incelemeleri yapılmış ve haritaları oluşturulmuştur (Şekil 6.30). Sirkülasyon iki biçimde gerçekleşmektedir. Kat planlarında yeşil ile ifade edilen kısımlarda katlar arası geçişi sağlayan düşey sirkülasyon bulunmaktadır. Kırmızı ile ifade edilen kısımlar ise bölümlenmeler arası geçişleri ifade etmektedir ve yatay sirkülasyon olarak adlandırılmaktadırlar. (a) (b) Şekil 6.30 : Keşiş evi sirkülasyon alanları analizi haritaları: (a) Zemin kat. (b) 1.kat. 6.4 Miraşoğlu Evi Miraşoğlu Evi, zemin kat, 1.kat ve 2.kattan oluşan 3 katlı bir konut yapısıdır (Şekil 6.31). Zemin katta bulunan ana girişi ve iki adet yan giriş olmak üzere üç adet girişi bulunmaktadır. Zemin katta; mutfak, yüklük, ağıl, koridor, hela, sofa ve 2 adet oda 89 bulunmaktadır. 1.katta; sahanlık, sofa, koridor, kiler, mutfak ve 4 adet oda bulunmaktadır. 2.katta ise sofa ve 2 adet oda bulunmaktadır (Şekil 6.32). Şekil 6.31 : Miraşoğlu evi. (a) (b) (c) Şekil 6.32 : Miraşoğlu evi kat planları: (a) Zemin kat. (b) 1.kat. (c) 2.kat. 6.4.1 Miraşoğlu evi görünürlük analizleri Miraşoğlu evi görünürlük analiz hesaplamaları yapılmıştır. Bu işlemler sonucunda evin görünürlük haritaları çıkarılmıştır (Şekil 6.33). Görünürlük analizlerinde kat planları ayrı ayrı incelenmiştir. Bu inceleme insan göz hizası yüksekliğinden yapılan 90 mekan içerisindeki noktaların birbirlerini görme durumunu ifade eden bir analiz biçimidir. Miraşoğlu evi analiz hesaplamaları sonucu oluşan haritalarda, kırmızıdan koyu mavi renge doğru giden grafikte en bütünleşik noktadan en ayrışık noktaya doğru görsel ifade oluşturulmuştur. Görünürlük haritalarında kırmızı ile ifade edilen kısımlar görünürlük açısından bulundukları katın en bütünleşik noktalarını ifade etmektedirler. Koyu mavi renkte bulunan kısımlar ise en ayrışık bölümlerdir. Görünürlük analiz işlemlerinde haritalamalar 10cm hassasiyetle oluşturulmuştur. (a) (b) (c) Şekil 6.33 : Miraşoğlu evi görünürlük haritaları: (a) Zemin kat. (b) 1.kat. (c) 2.kat. Görsel bütünleşme değeri analiz yapılan kat içerisindeki gridal sisteme göre belirlenmiş alanların birbirlerini görme durumlarına göre aldıkları değerlerden oluşan bir analiz verisidir. Miraşoğlu evinin her katı için ayrı ayrı yapılan hesaplamalar sonucunda elde edilen değerlere göre; zemin kat görsel bütünleşme ortalama değeri 7.12, 1.kat görsel bütünleşme ortalama değeri 7.05 ve 2.kat görsel bütünleşme ortalama değeri 11.64’ dür. Evin tüm katları birlikte değerlendirilecek olursa görünür bütünleşme açısından en yüsek değer 22.00 ile 2. katta bulunan orta kısımdaki sofadan ana giriş cephesindeki odaya geçiş bölümndeki kırmızı alan alırken, en ayrışık değer 2.62 ile zemin katta bulunan hela alanında olduğu tespit edilmiştir. Bütünleşmenin merkezlerde en yüksek değerlere çıktığı görülmüş ve merkezden uzaklaştıkça diğer bölümlenmelere doğru azaldığı gözlemlenmiştir. Görsel ortalama derinlik, analiz yapılan kat içerisindeki tüm bölümlenmelerin giriş bölümlenmesine göre konumlarının, o katta bulunan bölümlenme sayısına bölünmesi 91 ile ortaya çıkan bir analiz değeridir. Evin görsel ortalama derinlik değerlerine bakıldığında; zemin katta 2.24, 1.katta 2.26 ve 2.katta 1.67 olarak hesaplanmıştır. Görsel kontrol edilebilirlik değeri, analiz yapılan kat içerisinde bulunan bölümlenmelerin kendi içlerinde sistem tarafından ayrılmış alanlarının birbirlerini görme durumları sonucu hesaplanan bir analiz verisidir. Bu analizde değer yüksek ise o katta bulunan mekanlar daha iyi görsel kontrole sahiptir. Analizler sonucunda oluşan değerler incelendiğinde görsel kontrol edilebilirlik ortalama değeri; zemin katta 0.33, 1. katta 0.25 ve 2.katta 0.31 olarak belirlenmiştir. İzovist analizi, kullanıcının tanımlanan noktadan mekan içerisine baktığı zaman kendisinde oluşan algının ifadesidir. Miraşoğlu evinde zemin katta bulunan ana giriş bölümü referans alınarak izovist haritası oluşturulmuştur (Şekil 6.34). Oluşturulan bu haritada açık mavi renk ile görülen bölüm, evin ana giriş kısmından içeri giren bir kullanıcının ilk bakıştaki algı derinliğini ifade etmektedir. Bu ana giriş referans alınarak oluşturulan izovist haritasında görsel adım derinliği ortalama 3.11 dir. Şekil 6.34 : Miraşoğlu evi zemin kat ana giriş izovist haritası. 92 6.4.2 Miraşoğlu evi erişilebilirlik analizleri Miraşoğlu evinde, her bölümlenme ayrı birer birim olarak ifade edilmiş ve bu birimler arasındaki insan hareketlerine bağlı geçiş ilişkileri belirlenmiştir. Belirlenen ilişkiler erişim haritasında yeşil renkli çizgilerle ifade edilmektedir (Şekil 6.35). (a) (b) (c) Şekil 6.35 : Miraşoğlu evi erişim grafik haritaları: (a) Zemin kat. (b) 1.kat. (c) 2.kat. Yapılan hesaplamalar sonucu erişilebilirlik analizleri yapılmış ve dışbükey mekan analiz haritaları elde edilmiştir (Şekil 6.36). Yapılan bu dışbükey mekan analizi haritalarında kırmızıdan koyu maviye kadar renklerle grafiksel ifade oluşturulmuştur. Burada kırmızı ile ifade edilen birim evin bütünündeki en bütünleşik mekan olma özelliğine sahiptir. Koyu mavi ile ifade edilnen birim ise en ayrışık mekan olma özelliğine sahiptir. (a) (b) (c) Şekil 6.36 : Miraşoğlu evi dışbükey mekan analizi haritaları: (a) Zemin kat. (b) 1.kat. (c) 2.kat. 93 Yapının tamamı birlikte ele alınarak oluşturulan bu analiz insan hareketleri ile mekan kurgusunu incelenmesinde kullanılır. Yapılan erişilebilirlik analizleri sonucunda Miraşoğlu evinin bütünleşme ortalama değeri 0.61 olarak bulunmuştur. Ortalama derinlik değeri 3.22 ve en derin mekan derinliği de 5.69 olarak bulunmuştur. Rölatif asimetri değeri evin bütünleşik bir yapıya yatkınlığını ifade eden bir analiz değeridir. Gerçek rölatif asimetri değeri ise farklı büyüklüklerdeki evleri karşılaştırmada kullanılan ve rölatif asimetrinin daha hassas bir biçimi olan analiz verisidir. Evin rölatif asimetri değeri 0.27 olarak bulunmuş ve gerçek rölatif asimetri değeri de 1.69 olarak hesaplanmıştır. Gerçek rölatif asimetri değerinin düşük olması yapının daha bütünleşik bir potansiyele sahip olduğunu gösterir. Evin kontrol edilebilirlik değeri ise ortalama 0.37 olarak hesaplanmıştır. Entropi değeri, evin mekânsal kurgusunun simetrikliği üzerinden hesaplanan bir analiz verisidir. Entropi değeri yüksek olması durumunda mekânsal kurgu daha simetriktir. Miraşoğlu evinin entropi değeri 3.11 olarak bulunmuştur. 6.4.3 Miraşoğlu evi yapısal analizleri Miraşoğlu evine ait girişlerin analiz haritaları oluşturulmuştur (Şekil 6.37). Bu yapı zemin kattaki ana giriş yanında iki adet daha yan girişe sahip bir yapıdır. (a) (b) (c) Şekil 6.37 : Miraşoğlu evi giriş analizi haritaları: (a) Zemin kat. (b) 1.kat. (c) 2.kat. Miraşoğlu evine ait taşıyıcı sistem incelenmiş ve grafiksel gösterimi hazırlanmıştır (Şekil 6.38). Bu yapı yığma sistemle inşa edilmiş olmasından dolayı dış duvarlar taşıyıcı özelliktedir. Kısmen iç duvarlar da taşıyıcıdır. 94 Birinci dereceden taşıyıcı duvarlar mavi ile ifade edilmiştir. Daha çok bölme işlevine sahip duvarlar mekanları ayırma amaçlı kullanılmıştır ve taşıyıcılığa etkileri azdır. Bu duvarlar yeşil ile ifade edilmiştir. (a) (b) (c) Şekil 6.38 : Miraşoğlu evi taşıyıcı sistem analizi haritaları: (a) Zemin kat. (b) 1.kat. (c) 2.kat. Miraşoğlu evinde çıkma-cumba-balkon analizi yapılmıştır (Şekil 6.39). Kütlesel değişkenlik cumbalar şeklindedir. 1. katta binanın ana giriş cephesinde ve yan tarafında birer adet olmak üzere toplamda 2 adet cumba yer almaktadır. Bu analizde çıkma, balkon ve cumbalar kırmızı ile ifade edilmiştir. (a) (b) (c) Şekil 6.39 : Miraşoğlu evi çıkma-cumba-balkon analizi haritaları: (a) Zemin kat. (b) 1.kat. (c) 2.kat. Miraşoğlu evi için sirkülasyon incelemeleri yapılmış ve haritaları oluşturulmuştur (Şekil 6.40). Sirkülasyon iki biçimde gerçekleşmektedir. Kat planlarında yeşil ile ifade edilen kısımlarda katlar arası geçişi sağlayan düşey sirkülasyon bulunmaktadır. Kırmızı ile ifade edilen kısımlar ise bölümlenmeler arası geçişleri ifade etmektedir ve yatay sirkülasyon olarak adlandırılmaktadırlar. 95 (a) (b) (c) Şekil 6.40 : Miraşoğlu evi sirkülasyon alanları analizi haritaları: (a) Zemin kat. (b) 1.kat. (c) 2.kat. 6.5 Çağdaş Evi Çağdaş Evi, bodrum kat, zemin kat ve 1. kattan oluşan 3 katlı bir konut yapısıdır (Şekil 6.41). Eğimli bir arazide konumlanmasından dolayı, bodrum katta bir giriş, zemin katta bulunan ana giriş ve 1.katta iki tane yapıya giriş olmak üzere dört adet girişi bulunmaktadır. Bodrum katta; ahırlar bulunmaktadır. Zemin katta; ana girişte aralık, sofa, selamlık, 2 adet mutfak, kiler, merdiven holü ve 2 adet oda bulunmaktadır. 1.katta ise korkuluk, gazel evi ve 3 adet normal oda bulunmaktadır (Şekil 6.42). Şekil 6.41 : Çağdaş evi. 96 (a) (b) (c) Şekil 6.42 : Çağdaş evi kat planları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat. 6.5.1 Çağdaş evi görünürlük analizleri Çağdaş evi görünürlük analiz hesaplamaları yapılmıştır. Bu işlemler sonucunda evin görünürlük haritaları çıkarılmıştır (Şekil 6.43). Görünürlük analizlerinde kat planları ayrı ayrı incelenmiştir. Bu inceleme insan göz hizası yüksekliğinden yapılan mekan içerisindeki noktaların birbirlerini görme durumunu ifade eden bir analiz biçimidir. Çağdaş evi analiz hesaplamaları sonucu oluşan haritalarda, kırmızıdan koyu mavi renge doğru giden grafikte en bütünleşik noktadan en ayrışık noktaya doğru görsel ifade oluşturulmuştur. Görünürlük haritalarında kırmızı ile ifade edilen kısımlar görünürlük açısından bulundukları katın en bütünleşik noktalarını ifade etmektedirler. Koyu mavi renkte bulunan kısımlar ise en ayrışık bölümlerdir. Görünürlük analiz işlemlerinde haritalamalar 10 cm hassasiyetle oluşturulmuştur. (a) (b) (c) Şekil 6.43 : Çağdaş evi görünürlük haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat. 97 Görsel bütünleşme değeri analiz yapılan kat içerisindeki gridal sisteme göre belirlenmiş alanların birbirlerini görme durumlarına göre aldıkları değerlerden oluşan bir analiz verisidir. Çağdaş evinin her katı için ayrı ayrı yapılan hesaplamalar sonucunda elde edilen değerlere göre; bodrum kat görsel bütünleşme ortalama değeri 10.78, zemin kat görsel bütünleşme ortalama değeri 6.83 ve 1.kat görsel bütünleşme ortalama değeri 9.63’ dür. Evin tüm katları birlikte değerlendirilecek olursa görünür bütünleşme açısından en yüsek değer 21.40 ile bodrum katta bulunan ahırların arasındaki orta kısımdaki kırmızı alan alırken, en ayrışık değer 3.24 ile zemin kattaki helanın olduğu kısım oluşturmuştur. Bütünleşmenin merkezde en yüksek değerlere çıktığı görülmüş ve merkezden uzaklaştıkça diğer bölümlenmelere doğru azaldığı gözlemlenmiştir. Görsel ortalama derinlik, analiz yapılan kat içerisindeki tüm bölümlenmelerin giriş bölümlenmesine göre konumlarının, o katta bulunan bölümlenme sayısına bölünmesi ile ortaya çıkan bir analiz değeridir. Evin görsel ortalama derinlik değerlerine bakıldığında; bodrum katta 1.77, zemin katta 2.42 ve 1.katta 1.91 olarak hesaplanmıştır. Görsel kontrol edilebilirlik değeri, analiz yapılan kat içerisinde bulunan bölümlenmelerin kendi içlerinde sistem tarafından ayrılmış alanlarının birbirlerini görme durumları sonucu hesaplanan bir analiz verisidir. Bu analizde değer yüksek ise o katta bulunan mekanlar daha iyi görsel kontrole sahiptir. Analizler sonucunda oluşan değerler incelendiğinde görsel kontrol edilebilirlik ortalama değeri; bodrum katta 0.39, zemin katta 0.31 ve 1.katta 0.38 olarak belirlenmiştir. İzovist analizi, kullanıcının tanımlanan noktadan mekan içerisine baktığı zaman kendisinde oluşan algının ifadesidir. Çağdaş evinde zemin katta bulunan ana giriş bölümü referans alınarak izovist haritası oluşturulmuştur (Şekil 6.44). Oluşturulan bu haritada açık mavi renk ile görülen bölüm, evin ana giriş kımından içeri giren bir kullanıcının ilk bakıştaki algı derinliğini ifade etmektedir. Bu ana giriş referans alınarak oluşturulan izovist haritasında görsel adım derinliği ortalama 2.18 dir. 98 Şekil 6.44 : Çağdaş evi zemin kat ana giriş izovist haritası. 6.5.2 Çağdaş evi erişilebilirlik analizleri Çağdaş evinde, her bölümlenme ayrı birer birim olarak ifade edilmiş ve bu birimler arasındaki insan hareketlerine bağlı geçiş ilişkileri belirlenmiştir. Belirlenen ilişkiler erişim haritasında yeşil renkli çizgilerle ifade edilmektedir (Şekil 6.45). (a) (b) (c) Şekil 6.45 : Çağdaş evi erişim grafik haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat. Yapılan hesaplamalar sonucu erişilebilirlik analizleri yapılmış ve dışbükey mekan analiz haritaları elde edilmiştir (Şekil 6.46). Yapılan bu dışbükey mekan analizi haritalarında kırmızıdan koyu maviye kadar renklerle grafiksel ifade oluşturulmuştur. Burada kırmızı ile ifade edilen birim evin bütünündeki en bütünleşik mekan olma özelliğine sahiptir. Koyu mavi ile ifade edilnen birim ise en ayrışık mekan olma özelliğine sahiptir. 99 (a) (b) (c) Şekil 6.46 : Çağdaş evi dışbükey mekan analizi haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat. Yapının tamamı birlikte ele alınarak oluşturulan bu analiz insan hareketleri ile mekan kurgusunu incelenmesinde kullanılır. Yapılan erişilebilirlik analizleri sonucunda Çağdaş evinin bütünleşme ortalama değeri 0.60 olarak bulunmuştur. Ortalama derinlik değeri 2.65 ve en derin mekan derinliği de 5.58 olarak bulunmuştur. Rölatif asimetri değeri evin bütünleşik bir yapıya yatkınlığını ifade eden bir analiz değeridir. Gerçek rölatif asimetri değeri ise farklı büyüklüklerdeki evleri karşılaştırmada kullanılan ve rölatif asimetrinin daha hassas bir biçimi olan analiz verisidir. Evin rölatif asimetri değeri 0.31 olarak bulunmuş ve gerçek rölatif asimetri değeri de 1.78 olarak hesaplanmıştır. Gerçek rölatif asimetri değerinin düşük olması yapının daha bütünleşik bir potansiyele sahip olduğunu gösterir. Evin kontrol edilebilirlik değeri ise ortalama 0.39 olarak hesaplanmıştır. Entropi değeri, evin mekânsal kurgusunun simetrikliği üzerinden hesaplanan bir analiz verisidir. Entropi değeri yüksek olması durumunda mekânsal kurgu daha simetriktir. Çağdaş evinin entropi değeri 2.99 olarak bulunmuştur. 6.5.3 Çağdaş evi yapısal analizleri Çağdaş evine ait girişlerin analiz haritaları oluşturulmuştur (Şekil 6.47). Bu yapı bodrum katta bir adet bahçeden ahırlara giriş, zemin katta bir adet ana giriş ile mutfak tarafında bulunan yan giriş ve 1.katta iki adet yapıya giriş ile toplam beş adet girişe sahiptir. 100 (a) (b) (c) Şekil 6.47 : Çağdaş evi giriş analizi haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat. Çağdaş evine ait taşıyıcı sistem incelenmiş ve grafiksel gösterimi hazırlanmıştır (Şekil 6.48). Bu yapı yığma sistemle inşa edilmiş olmasından dolayı dış duvarlar taşıyıcı özelliktedir. Kısmen iç duvarlar da taşıyıcıdır. Birinci dereceden taşıyıcı duvarlar mavi ile ifade edilmiştir. Daha çok bölme işlevine sahip duvarlar mekanları ayırma amaçlı kullanılmıştır ve taşıyıcılığa etkileri azdır. Bu duvarlar yeşil ile ifade edilmiştir. Bodrum katta bulunan ve atölyeyi ayıran dikmeler taşıyıcı görevi görmektedir ve kırmızı ile ifade edilmiştir. (a) (b) (c) Şekil 6.48 : Çağdaş evi taşıyıcı sistem analizi haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat. Çağdaş evinde çıkma-cumba-balkon analizi yapılmıştır (Şekil 6.49). Kütlesel değişkenlik cumbalar, çıkmalar ve balkon şeklindedir. Zemin katta selamlıkta ve sofa bölümünde birer adet cumba yapılmıştır. 1.katta ise ana girişin üstünde bir adet cumba mevcuttur. Bu analizde çıkma, balkon ve cumbalar kırmızı ile ifade edilmiştir. 101 (a) (b) (c) Şekil 6.49 : Çağdaş evi çıkma-cumba-balkon analizi haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat. Çağdaş evi için sirkülasyon incelemeleri yapılmış ve haritaları oluşturulmuştur (Şekil 6.50). Sirkülasyon iki biçimde gerçekleşmektedir. Kat planlarında yeşil ile ifade edilen kısımlarda katlar arası geçişi sağlayan düşey sirkülasyon bulunmaktadır. Kırmızı ile ifade edilen kısımlar ise bölümlenmeler arası geçişleri ifade etmektedir ve yatay sirkülasyon olarak adlandırılmaktadırlar. (a) (b) (c) Şekil 6.50 : Çağdaş evi sirkülasyon alanları analizi haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat. 6.6 Analizleri İçeren Örnek Tabanı Analizleri yapılan mimari öncül örnekler için yapı fotoğrafları, kat planları, yapılara ait bilgiler, analiz haritaları ve analiz değerlerini içeren bir şablon formatı oluşturulmuştur. İncelenen mimari öncül örnekler ait bilgiler oluşturulan bu format dahilinde düzenlenerek bir şablon bilgi formatı haline dönüştürülmüştür. Böylece bilgilere bir bütün halinde erişmek mümkün oldu. 102 Çizelge 6.1 : Bekir Tan Evi bilgileri. Bekir Tan evine ait bilgiler düzenlenerek şablon formatı dahilindebir araya getirilmiştir (Çizelge 6.1). 103 Çizelge 6.2 : Kaşgal Evi bilgileri. Kaşgal evine ait bilgiler düzenlenerek şablon formatı dahilindebir araya getirilmiştir (Çizelge 6.2). 104 Çizelge 6.3 : Keşiş Evi bilgileri. Keşiş evine ait bilgiler düzenlenerek şablon formatı dahilindebir araya getirilmiştir (Çizelge 6.3). 105 Çizelge 6.4 : Miraşoğlu Evi bilgileri. Miraşoğlu evine ait bilgiler düzenlenerek şablon formatı dahilindebir araya getirilmiştir (Çizelge 6.4). 106 Çizelge 6.5 : Çağdaş Evi bilgileri. Çağdaş evine ait bilgiler düzenlenerek şablon formatı dahilindebir araya getirilmiştir (Çizelge 6.5). 107 Çizelge 6.6 : Örneklerin analiz değerlerinin karşılaştırılması. Bekir Tan Evi Kaşgal Evi Keşiş Evi Miraşoğlu Evi Çağdaş Evi Görünürlük Analizleri Bodrum Kat Görünür Alan Bütünleşme Değeri Görsel Ortalama Derinlik Değeri Kontrol Edilebilirlik Değeri Zemin Kat Görünür Alan Bütünleşme Değeri Görsel Ortalama Derinlik Değeri Kontrol Edilebilirlik Değeri 1.Kat Görünür Alan Bütünleşme Değeri Görsel Ortalama Derinlik Değeri Kontrol Edilebilirlik Değeri 11,18 6,40 7,12 10,78 1,77 2,42 2,24 1,77 0,38 0,33 0,33 0,39 9,28 10,00 7,26 7,05 6,83 1,94 1,91 2,29 2,26 2,42 0,25 0,25 0,25 0,25 0,31 9,64 9,27 10,68 11,64 9,63 1,79 1,93 1,72 1,67 1,91 0,34 0,31 0,37 0,31 0,38 Dışbükey Mekan Analizleri Bütünleşme Değeri Ortalama Derinlik Değeri En Derin Mekan Derinliği Rölatif Asimetri Gerçek Rölatif Asimetri Kontrol Edilebilirlik Değeri 0,74 0,70 0,68 0,61 0,60 3,10 2,91 2,66 3,22 2,65 4,94 5,73 4,50 5,69 5,58 0,23 0,20 0,31 0,27 0,31 1,44 1,50 1,55 1,69 1,78 0,31 0,31 0,32 0,37 0,39 108 Analizleri yapılan mimari öncül örneklerin, analiz sonuç verileri karşılaştırıldığında, Malatya’ nın Arapgir bölgesinde bulunan yapılar arasında farklılıkların çok yüksek olmadığı gözlemlenmiştir (Çizelge 6.6). Yapıların görünürlük analizleri sonucunda bulunan veriler arasında farklılıkların olması yapıların mimari formları arasındaki farklılıkları göstermektedir. Ancak dışbükey mekan analizleri sonucunda ortaya çıkan veriler karşılaştırıldığında, veriler arasında farklılıkların çok az olması bu yapıların işlevsel özelliklerinin çok benzer olduklarını işaret etmektedir. Analiz değerleri sonucunda Arapgir bölgesindeki yapılar için görsel farklılıkların olmasına rağmen yapıların kullanılış ve işlevsellik açısından oluşturulmuş kurgularının benzer olduğu sonucuna varılmıştır. 109 110 7. ARAPGİR YÖRESEL KONUTLARINA AİT VERİTABANI VE ÖRNEK TABANI SİSTEMLERİNİN OLUŞTURULMASI Veritabanı sisteminin tasarımına başlanılmadan önce, veri girişi yapılacak öncül örneklere ait bigilerin derlenmesi süreci tamamlanmıştır. Bu sayede giriş yapılması gereken veriler belirlenmiş ve bu veriler doğrultusunda veri gruplandırmaları ve bu grupların ilişkileri oluşturulmuştur. Kağıt üzerinde yapılan bu işlem sistemin altyapısını ve kurgusunu oluşturmaktadır (Şekil 7.1). Bu kurguyu dijital ortamda gerçekleştirmek için Microsoft Access programı kullanılmıştır. Şekil 7.1 : Sistem diyagramı. 7.1 Sistemin Oluşturulması Şekil 7.2 : Sistemin kurgu şeması. 111 Sistem Microsoft Access veritabanı yazılımı kullanılarak oluşturulmuştur. Oluşturulan sistem kurgusu sonrasında veritabanı, istenilen ölçütler doğrultusunda filtreleme, arama yapma ve çıktı alma gibi seçeneklere sahip interaktif bir yapıya sahip olmuştur (Şekil 7.2). Sistemin MS Access veritabanı yazılımı ile oluşturulması EK-D’de anlatılmıştır. 7.2 Sisteme Veri Girişi ve Uygulanması Tarihi Binalar Enformasyon Sistemi açıldığında karşılama ekranı sistemin arayüzünü temsil eder. Ayrıca sayfada yer alan butonlardan ‘Binalar’ butonu ile yapıların listesine ulaşılabilmekte, ‘Kullanım’, ‘Malzeme’ ve ‘Obje Türü’ butonları ile yeni veri kategori tanımlamaları yapılabilmektedir. ‘Amaç’ butonu ile sistemin amacı, içeriği ve tanıtımına ulaşılmaktadır (Şekil 7.3). Şekil 7.3 : Veritabanı giriş arayüzü. Sisteme yeni veri girişi yapmak için ‘Binalar’ butonuna basıldığında yeni bir sayfa açılmakta ve bu sayfada daha önce yapılmış olan örnekler kullanıcıyı karşılamaktadır (Şekil 7.4). Daha sonra kullanıcı boş olan satırdan veri girişini sağlayabilmektedir. 112 Şekil 7.4 : Yeni konut giriş arayüzü. Yeni kayıt işlemi yapılırken ‘Bina Tanım’ yazan bölüme yapının ismi yazılmaktadır. ‘Lokasyon’ bölümüne yapının yer aldığı bölge ismi yazılmaktadır. ‘Harita’ bölümüne ise yapının Dünya üzerindeki konumunu gösteren harita linki yerleştirilebilmektedir. Böylece kullanıcı isterse bağlantıya tıklayarak yapının yerini harita üzerinde görebilme imkanına sahip olmaktadır. Bu işlem için Google Maps sitesinden yararlanılmıştır (Şekil 7.5). Şekil 7.5 : Uydu üzerinden yapı konumu belirtilmesi. ‘Kullanım Durumu’ bölümüne yapının günümüzde ne olarak kullanıldığı bilgisi yazılmaktadır. Bunun için önceden tanımlanmış olan konut, müze, okul ve kullanılmıyor seçenekleri açılır menü biçiminde seçilmeye hazır olarak ayarlanmıştır. ‘Malzeme’ bölümüne yapıda kullanılan malzeme yazılmaktadır. Bu 113 bölüm için sistem içerisinde önceden tanımlı olan doğal taş, ahşap, kerpiç ya da betonarme seçenekleri açılır menü biçiminde seçilmeye hazır olarak ayarlanmıştır. ‘Tescil Durumu’ bölümü yapının tescil bilgisinin, tescilli ya da tescilsiz olarak ifade edilebileceği bölümdür. ‘Alan m2’ bölümü yapının toplam inşaat alanı bilgisinin belirtilebileceği bölümdür. ‘Yapım Tarihi’ bölümünde, eğer biliniyorsa yapının yapım tarihi takvim yardımı ile seçilebilmektedir. Bu form aynı zamanda sisteme girilmiş olan tüm yapıların listesini de içermektedir. Bu sayfanın sağ tarafında bulunan filtreleme seçenekleri olan ‘Malzeme’, ‘Kullanım Durumu’, ‘Tescil Durumu’, ‘Lokasyon’, tarih aralığı ve inşaat alanı aralığı seçilerek arama ya da istenilen sonuçları listeleme yapmak mümkündür. Binalar döküm formuna tüm verilerin girilmesinden sonra ‘İleri’ butonu ile ‘Bina Detay Bilgiler Formu’ sayfasına erişim sağlanır (Şekil 7.6). Bu sayfada, önceki sayfada girilen bilgilere ek olarak tarihçe bilgisi de eklenebilmektedir. Şekil 7.6 : Bina detay bilgiler formu. Bu formda sayfanın alt kısmında yer alan ‘Görsel Analiz Verileri’ bölümünde yapılan görünürlük ve dışbükey mekan analizlerine ait değerler girilebilmektedir. Burada ‘GABD’ görünür alan bütünleşme değerini, ‘GODD’ görünür ortalama derinlik değerini, ‘GKED’ görsel kontrol edilebilirlik değerini, ‘DBDD’ dışbükey bütünleşme değerini, ‘ODD’ ortalama derinlik değerini, ‘EDMD’ en derin mekan derinliğini, ‘RAD’ rölatif asimetri değerini ve ‘GRAD’ gerçek rölatif asimetri değerini ifade etmektedir. 114 Bilgi girişine ek olarak bu sayfada, daha önceden girilmiş olan bilgiler arasından, sağ tarafta bulunan analiz parametrelerinin değer aralıkları seçilerek filtreleme yapılabilmektedir. Bu form içerisinde sekmeli yapıya sahiptir ve ‘Binaya Ait Objeler’ sekmesine geçilerek yapıya ait her türlü obje girişinin yapılabileceği arayüze ulaşılmış olunur (Şekil 7.7). Şekil 7.7 : Obje ekleme arayüzü. Binaya ait objeler arayüzünde ‘Bina Bölümü’ alanına eklenecek olan objenin ait olduğu bina bölümü seçilebilmektedir. ‘Obje Tanımı’ alanına ise girilen objeye ait tanım ya da açıklama girilebilmektedir.’Obje Türü’ bölümünden ise girilecek olan objenin türü seçilmektedir. ‘Obje wLink’ alanı girilecek olan objenin veritabanını ağırlaştırmaması için bir sunucuya yüklenerek web bağlantısının eklenebileceği alandır. Eğer obje çevrimdışı erişime açık olması amacı ile veritabanı içerisine eklenmek istenilirse ‘Obje Link’ alanına ole objesi biçiminde eklenebilmektedir. Sisteme bilgi girişi yapılan yapılara ait tüm analizlerin ve bilgilerin yer aldığı şablon analiz formatı oluşturulmuş ve veritabanına ‘Tüm Analizler’ adı altında çevrimiçi ve çevrimdışı olarak eklenmiştir. Bu tüm analizlere ait şablonlar EK-E’ de yer almaktadır. Bu sayfada daha önceden girilmiş olan objeler arasından, bina id, bina bölümü veya obje türüne göre filtreleme yapmak da mümkündür. 115 116 8. SONUÇLAR İnsan etkileşimli bir varlıktır. Bu nedenle de insanın günlük yaşamını içinde geçirdiği mekanlar insanların sosyal kültürel yansımaları olarak değerlendirilebilirler. Birey kendi hayatına verdiği önem sayesinde kendi kültürünü korumak, yaşatmak ve aktarmak ister. Bu nedenle kültürüne ve sosyal yaşamına ait özellikleri barındıran nesneleri de koruma altına alma eğilimindedir. Bu eğilim mekan bağlamında ele alınacak olursa, yaşam ortamı olan konutların bu role uygun olduğu anlaşılır. Bu mimari, sosyal ve kültürel özellikleri bünyesinde barındıran yapılara mimaride ‘öncül örnekler’ denir. Bir mekanı koruyabilmek için o mekanı anlamak, o mekanı yaşamak gerekir. Bu sayede mekanı oluşturan birimlerin işlevlerini anlamak mümkün olabilir. Birimlerin neden bulundukları yerlerde oldukları, neden şu anki kullanım işlevlerine ait oldukları soruları son derece önemlidir. Bu sorular sonucunda mekanı oluşturan birimlerin gerek işlevsel gerekse alışkanlıklardan kaynaklı olan birbirleriyle bağlantılarını anlamak mümkün olabilir. Bilgisayar teknolojileri yardımı ile mekanların kurgularını, birbirleri ile olan bağlantılarını işlevdeki, günlük kullanımdaki önemlerini anlamak çeşitli analizlerle mümkün olmaktadır. Bu kapsamda tezde, Malatya’ nın Arapgir ilçesinde bulunan öncül konut örnekleri ele alınmış olup bu yapılara ait daha önceden yapılmış olan rölöve çalışmaları kapsamında elde edilmiş olan veriler temin edilmiştir. Dijital ortamdaki bu veriler ve bu öncül örneklerin plan şemaları, mekan analizi konusunda geliştirilmiş olan UCL Depthmap yazılımı ile çeşitli analizlere tabi tutulmuşlardır. Bu analizler, mekanın görünürlük analizleri ve dışbükey mekan analizleri olarak ikiye ayrılır. Ayrıca mekânsal kurgunun yanında yapısal özelliklerin etkisinin de ortaya çıkarılabilmesi için yapısal analizler olarak adlandırılan ‘Giriş Analizi’, ‘Çıkma, Cumba ve Balkon Analizi’, ‘Taşıyıcı Sistem Analizi’ ve ‘Sirkülasyon Analizi’ de yapılmıştır. 117 Mekanın görünürlük analizleri yapılırken, programa mekana ait çizim girdi olarak verilmiş ve bu altlık üzerinde hesaplamalar yapılmıştır. Bu hesaplamalar sonucunda mekan içerisindeki bölümlenmelerin görünürlük grafikleri elde edilmiştir. Dışbükey mekan analizleri ise daha çok insan hareketleri ile bütünleşik ve birim ilişkileri göz önünde bulundurularak işlem yapma mantığına sahip hesaplamalardır. Bu analiz kapsamında programa girdi olarak verilen plan çizimi altlık olarak kabul edilip üzerine tüm birimler sırayla tanımlanmışlardır. Sonrasında bu birimler arasındaki geçiş ilişkileri programa ifade edilmiştir. Böylece program bu birimler arasındaki ilişkileri analiz hesaplamalarında kullanabilmiş ve sonuçları çıkarmıştır. Tüm analizler yapıldıktan sonra ortaya çıkan bilgi kümesinin belirli bir düzen içerisinde saklanma ihtiyacı olduğu belirlenmiştir. Bu ihtiyaca cevap verebilmesi amacı ile Microsoft Access yazılımı ile bir veritabanı ve örnek tabanı kurgusu gerçekleştirilmiştir. Bu kurgular içerisine öncül örneklere ait tüm veriler ve analiz hesaplamaları sonucu çıkan tüm grafik haritalar, analizlere ait sonuç değerleri ve yapısal bilgiler eklenmiştir. Böylece veritabanı olarak tasarlanan sistem örnek tabanı özelliğine de sahip olmuştur. Oluşturulan tarihi yapılar enformasyon sisteminin içerisinde bulunan yapılar arasında filtreleme kriterlerinin analiz değerlerine göre yapılabiliyor olması sayesinde istenilen analiz değer aralıklarında bulunan yapıların diğer özelliklerini de doğrudan karşılaştırma imkanı sağlamış oldu. Yapılan bu çalışmalar sonucunda öncül örneklere ait veriler ve öncül örneklerin anlaşılıp, gelecek tasarımlara yol göstermesinde büyük öneme sahip olan analiz bilgileri güvenli bir sistem içerisinde sistematik olarak saklanmış oldu. Ayrıca veritabanı sisteminin esnek olmasından dolayı, oluşturulan sistem başka bölgelerde de kullanılabilecektir. Gelecekte bu sistemin birçok bölgede uygulanması ile gelecek nesillere mimari mirasın, kültürün ve sosyal yaşamın özelliklerini içeren öncül örneklere ait bilgilerin bulunduğu sistematik bir bilgi ve kültür hazinesi de bırakılmış olacaktır. Sistem potansiyeli incelendiğinde, gelecekte sistem içerisine ilave edilecek olan başka bölgelere ait yapılmış çalışmalar sonucunda, farklı bölgelerdeki yapıların karşılaştırılması ve dolayısıyla bölgeler arası kültürel ve sosyal kıyaslamaların da 118 yapılabilecek olması mümkün oldu. Bu duruma bağlı olarak sonuçta ortaya çıkacak olan benzerlik ve farklılıklar ile kültürel ve sosyal yaşama ait izlerin somut veriler üzerinden kıyaslanması, tartışılması, değerlendirilmesi ve anlaşılması mümkün olabilecektir. 119 120 KAYNAKLAR Ahsan, S., ve Shah, A. (2006). Data, Information, Knowledge, Wisdom: A Doubly Linked Chain. Akpınar, S. (1982-83). Arapgir Evleri, Yurt Ansiklopedisi, cilt: 8, ss.5486-5487, İstanbul. Atak, Ö. (2009). Mekansal Dizim ve Görünür Alan Bağlamında Geleneksel Kayseri Evleri, (yüksek lisans tezi), İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Bagcı, H. (2004). Eskiz Tabanlı Yaratıcı Bilgisayar Destekli Mimari tasarım, (yüksek lisans tezi), Y.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Bekatlı, O. (1992). Veritabanı Tasarım Yöntemlerinin Karsılastırılması Ve Bir Örnek Uygulama, (yüksek lisans tezi), İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Benedikt, M. L. (1979). To Take Hold Of Space: Isovists and Isovist Fields, Environment and Planning B: Planning and Design, 6, 47-65. Canbay, Ç. (2003). Mimari Öncül Örneklerin Analizine Dayalı Veritabanlarının Tasarım Eğitiminde Kullanımı, (yüksek lisans tezi), İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Çağdaş, G. & Atak, Ö. (2013). Arapgir Konut Mimarisinin Mekansal Dizim ve Sosyo-Kültürel Bağlamda Bir Okuması, İstanbul. Atak, Ö., Çağdaş, G. (2011). Geleneksel Malatya Evlerinde Mekan Organizasyonu ve Sosyo Kültürel Etkileşimin Mekan Sentaksı ile Analizi, Ulusal Malatya Sempozyumları II-Sürdürülebilir Kentleşme ve Kentlilik, Nisan, Malatya, sf: 742-770. Çalışkan, B. (2008). Bilişim Toplumuna Ana Akım Ve Eleştirel Yaklaşımlar Bağlamında Çevrimiçi Gazete Kullanıcılarının Sosyo-Ekonomik Koşulları Ve Etkileşim Ölçümleri Üzerine Bir Araştırma, (yüksek lisans tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Çubukçu, F. (1999). Microsoft SQL Server 7.0 Sistem Yönetimi ve Gelistirme, AlfaBasın Yayın Dağıtım, 4-30. Demirdağ, İ. (2001). Mimari Uygulama ve Sunumlar için Görsel Bir Veritabanı Modeli, (yüksek lisans tezi), İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Duran, A. (2003). Örnek Tabanlı Us Yürütme ve Mimari Tasarım, (yüksek lisans tezi), İ.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Elmasri, R. ve Navathe, S.B. (1989). Fundamentals of Database Systems, TheBenjamin/Cummings Publishing Company Inc., California. Emek, R.C. (t.y.). Arapkir, Arapkir kalkındırma Derneği, Arapgir. Erdoğan, İ., & Alemdar, K. (2005). Öteki Kuram. Ankara: Erk. 121 Eyüpgiller, K., Eres, Z., Kasapgil, O. (2012). Geleneksel Arapgir Evleri’nde Malzeme Kullanımı ve Koruma Sorunları-6. Ulusal Yapı Malzemesi Kongresi ve Sergisi, İ.T.Ü., İstanbul. Flemming, U., Coyne, R. And Woodburry, R. (1993). SEED:Software Environment To Support The Early Phases In Building Design, ARECDAO93 Proceedings of 4th International Conferance On Computer Aided Design In Architecture and Civil Engineering, Barcelona, Spain.111-122. Goldschmidt, G. (1991). The Dialectics of Sketching, Creativity Research Journal, 4/2, 123-143. Goldschmidt, G. (1994). On Visual Thinking: The Vis Kids of Architecture, Design Studies, 15/2, 158-174. Goldschmidt, G. (1995).Visual Displays for Design: Imagery, Analogy and Databases of Visual Images, in Visual Databases in Architecture, eds:Koutamanis, A.I., Timmersen, H., Vermeulen, I , Avebury, England. Gönenç, A. (2005). Görsel Veritabanı Modeli “İTÜ Slayt Arşivi Veritabanı”, (yüksek lisans tezi), İ.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Gözüdeli, Y. (2003). Veritabanı Programlama I, Byte Dergisi Eğitim Dizisi, AcarYayıncılık, İstanbul. Gross, M.D. (1997). Indexing Visual Databases of Designs with Diagrams, in VisualDatabases in Architecture, pp.57-65, Eds. Koutamanis, A.I.,Timmersen, H. and Vermulen, I., Avebury, Aldershot. Hanson, J. (1994). Deconstructing Architects Houses, Environment and Planning B: Planning and Design, 21, 675-704. Hillier, B., Hanson J. (1984). The Social Logic of Space, Cambridge University Press, UK. Holyoak, K.J. (1990). Problem Solving, in Thinking, series 3, eds:Osherson, D.N.ve Smith, E.E., MIT Press, Cambridge, Massachusettes. Ilgın, D., E. (2004). Nesneye Yönelik Tasarım ile Nesne-İliskisel Veritabanı Gelistirilmesi, (yüksek lisans tezi), Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Kalıpsız, O. (2001). Bilgisayar Veri Tabanı Sistemleri, Der Yayınları, İstanbul. Karacabey, S. (1997). Veritabanı Modelleri Ve Hiyerarşik Veri Tabanından İlişkisel Veri Tabanına Dönüşüm, (yüksek lisans tezi), Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri, İstanbul. Kırşan, Ç. (1996). 19.yüzyıl İstanbul Dizi Konutları’nın Morfolojik Analizine Dayalı Bilgi Tabanlı Tasarım Modeli, (yüksek lisans tezi), İ.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Klarqvist, B. (1993). A Space Syntax Glossary, Nordic Journal of Architectural Research, 2, 11-12. Kolodner, J. (1993). Case-Based Reasoning, Kaufmann, San Mateo, California. Loudon, K. (1999). Mastering algorithms with C, Sebastopol, CA: O'Readly. 122 Ltifi, H., Trabelsi, G., Ajed, M.B., Alimi, A.M.. (2012). Dynamic Decision Support system Based on Bayesian Networks. International Journal of Advanced Research in Artificial Intelligence, 23. Orkan, A. L. (1992). Bilişim Teorisi Temel Kavramlar. Marmara Üniversitesi İletişim Fakültesi Yayınları, İstanbul. Oxman, R. E. (1994). Precedents In Design: A computational Model For The Organization Of Precedent Knowledge, Design Studies, 15, 141-157. Özbek, O. (1986). Malatya’ nın Eski Evleri, I. Battalgazi ve Malatya Çevresi Halk Kültürü Sempozyumu, ss.140-147, Malatya. Sankur, B. (2004). Bilişim Sözlüğü 2005, Pusula Yayıncılık, İstanbul. Sanlı, S. (2009). Bir Mimara Ait Konut Tasarımlarının Mekan Sentaksı Yöntemiyle Analizi, (doktora tezi), İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Schmittt, G. N. (1995).”Architecture Cum Machina-Interaction With architectural Cases In A Virtual Design Environment” in Visual Databases In Architecture – Recent Advances In Design And Decision Making, pp. 113-128, Eds.: Koutamanis, A., Timmermans, H. And Vermeulen, I., Avebury, İngiltere. Shannon, C. E. (1949). A Mathemetical Theory of Communication. The Bell System Technical Journal, 379-423, 623-656. Silberschatz, A., Korth, H. F., Sudarshan S. (1999). Database System Concepts, McGraw Hill International Editions. Singh, S.K. (2009). Database Systems: Concepts, Design and Architecture, Pearson Education, Hindistan: p. 73-78. Sommerville, I. ve Sawyer, P. (2000). Requirements Engineering: A good PracticeGuide, John Wiley and Sons, İngiltere. Sürgevil, C.,A. (2000). İnternet Ortamında İliskisel Veritabanı Uygulaması, (yüksek lisans tezi), Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir. Tezel, F. (2007). Mimari Tasarım Eğitimi İçin Sanal Doku Tabanlı Büro binası Veri Destek Sistemi’Talloffice’,(yüksek lisans tezi), İ.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Tuomi, I. (2000). Implications of the Reversed Knowledge Hierarchy for Knowledge Management and Organizational Memory. Journal of Management Information Systems , 103. Uça, Z. D. (2002). Veritabanı Teknolojisi ile Kent Bilgi Sistemleri Tasarımı, (yüksek lisans tezi), İTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Uluçam, A. (1986). Arapgir’ deki Mimari Anıtların Bugünkü Durumu, I. Battalgazi ve Malatya Çevresi Halk Kültürü Sempozyumu, ss.140-147, Malatya. Vitrivius (2005). Mimarlık Üzerine On Kitap, YEM Yayın, İstanbul. Wiener, J. M. and Franz, G. (2004), Isovist As a Means to Predict Spatial Experience and Behavior, Lectures Notes in Computer Science, Springer Berlin / Heidelberg, 42-57. 123 Zeren, B. (2000). Uçuş Planlama Sistemi Tasarımı, (bitirme tezi), İTÜ, Uçak ve Uzay Bilimleri Fakültesi, İstanbul. Url-1 <http://quickbase.intuit.com/articles/timeline-of-database-history>, alındığı tarih: 04.04.2013. Url-2 <http://en.wikipedia.org/wiki/Object_database>, alındığı tarih: 04.04.2013. Url-3 <http://databasemanagement.wikia.com/wiki/DBMS_Functions>, alındığı tarih: 06.04.2013. Url-4 <http://www.archdaily.com/373745/snailtower-kunnapu-and-padrikarchitects/> , alındığı tarih: 09.04.2013. Url-5 <http://scalatrava.blogspot.com/2009/11/croquis.html>, alındığı tarih: 09.04.2013. Url-6 <http://en.wikiarquitectura.com/index.php/HSB_Turning_Torso>, alındığı tarih: 09.04.2013. Url-7 <http://echo.mpiwg-berlin.mpg.de>, alındığı tarih: 15.04.2013. Url-8 <http://seed.edrc.cmu.edu/IJDC/SP/arch.html>, alındığı tarih: 04.05.2001. Url-9 <http://seed.edrc.cmu.edu/SD/asce-dist.html>, alındığı tarih: 04.05.2001. Url-10 <http://commons.wikimedia.org/wiki/File:RDBMS_timeline.svg>, alındığı tarih: 03.04.2013. 124 EKLER EK A: Veritabanı Tarihçesi EK B: ECHO İçerik Listesi EK C: Depthmap Yazılımı Kullanımı EK D: MS Access Veritabanı Yazılımı Kullanımı 125 EK A Şekil A.1 : Veritabanı tarihçesi. 126 EK B Anthropology / Antropoloji o Dogon Virtual Archive o NECEP Database Archaeology / Arkeoloji o Ure Museum o Musawwarat Graffiti Archive Art and Optics / Sanat ve Algı o Art and Optics o Drawing with Optical Instruments(Vision Project) Bibliotheca Polyglotta / İncil o Bibliotheca Polyglotta Buddhism / Budizm o Buddhist Texts in Mongolia o Maps of Mongolia o Fragile Palm Leaves o Thesaurus Literae Buddhicae o Flora of Mongolia o Mongolian Scripts Chinese Sources / Çince Kaynaklar o Practical Knowledge o Chinese Cultures o Knowledge Spheres in Pre-Modern China o Chinese Mechanical Knowledge Copperplates / İşlenmiş Bakır Levhalar o Collection of Copperplates by Nicolaus Seeländer Cuneiform Tablets / Çivi Yazısı Tabletler o Decipherment o Cuneiform Digital Library Initiative o Cuneiform Collection of the Catholic Institute of Paris Folk Religion / Halkın İnancı o Folk Religion in the Balkans Greek Science 1600-1821 / Yunan Bilimi 1600 -1821 o Greek Physics & Natural Philosophy Historical Maps / Tarihi Haritalar o Maps of Mongolia o Maps of Rome (Catalogue) o Museu Maritim Barcelona o Ebstorf World Map by the University of Lüneburg Historical Travel Guides / Tarihi Gezi Rehberleri o Guides to Florence (1600-1800) History of Architecture / Mimarlık Tarihi o Collection of Historical Sources on Architecture o o o o The Werner Oechslin Library Florentine Cathedral - Construction Details Florentine Cathedral - the Archives Lineamenta - Architectural Drawings Database History of Chemistry / Kimya Tarihi 127 o Source Texts on the History of Chemistry History of Cosmology / Kozmoloji Tarihi o Astronomie-rara o Source Texts on the History of Cosmology History of Demography / Demografi Tarihi o Source Texts on the History of Demography History of Mathematics / Matematik Tarihi o Source Texts on the History of Mathematics History of Mechanics / Mekanik Tarihi o Source Texts on the History of Mechanics o Database Machine Drawings o Siena Collection o Antikythera Mechanism o Archimedes Project History of Modern Physics / Modern Fizik Tarihi o Albert Einstein's Articles in "Annalen der Physik" o Archives Henri Poincaré o Collection of Sources on History of Quantum Physics o Hilbert, Treatise on Physics o Interviews with Modern Physicists o Lecture Notes o Notebooks o Correspondence Einstein-Schlick o Correspondence Reichenbach-Schlick, 1920-22 o Correspondence Reichenbach-Schlick, 1923/24 o Secondary Literature o Gehrcke Papers History of Optical Drawing Instruments / Optik Çizim Aletleri Tarihi o Drawing with Optical Instruments (Vision project) History of Pre-Modern Physics / Modern Öncesi Fizik Tarihi o Source Texts on the History of Pre-Modern Physics History of Science / Bilim Tarihi o Source Texts on Clavius o Federico Commandino Manuscript Collection o Guidobaldo del Monte Archival Collection o Manuscript Collection of the Centro Internazionale di Studi Rosminiani o Rare Books Giusti o MPIWG Rare Books Library History of Ship Contruction / Gemi İmalatı Tarihi o Contarini Archive of the Venetian Arsenal o Shipbuilding bibliography o Source Texts on the History of Naval Sciences Intuitive Physics / Sezgisel Fizik o Motion and Weight Islamic Sciences / İslam Bilimleri o Islamic Manuscripts o Islamic Heritage Project Jesuit Sciences / Cizvit Bilimi 128 o Source Texts on Jesuit Sciences Legal History / Hukuk Tarihi o German Legislative Prints before 1600 o Legal History Life Sciences / Yaşam Bilimleri o Source Texts on the History of Life Sciences o Virtual Laboratory (VL) Literature and Popular Science / Literatür ve Popüler Bilim o Folk Tales o Epics o Popular Science Books Music History / Müzik Tarihi o History of Acoustics and Music Listening Natural History / Doğa Tarihi o Adanson Botanical Illustrations o Humboldt's Collection of Herbaria o Source Texts on Natural History Opere di Alessandro Volta o Volume Primo o Volume Secondo o Volume Terzo o Volume Quatro Philosophy / Felsefe o Source Texts on Philosophy Pratolino Garden / Pratolino Bahçesi o Source Texts on the Pratolino Garden o Pratolino Garden (virtual exhibition) Reference Works / Referanslar o Catalogues o Dictionaries o Encyclopedias and Textbooks Scientific Revolution / Bilimsel Evrim o Source Texts on Galileo (manuscripts) o Source Texts on Leibniz and Contemporaries o Source Texts on Huygens o Source Texts on Galileo (printed books) o Source Texts on Newton o Source Texts on Descartes o Source Texts on Stevin o Leibniz' Manuscripts on Nature, Medical Science and Technics o Source Texts on Harriot o Discussions on Galilei Scientific Voyages / Bilimsel Yolculuk o Source Texts on Scientific Voyages o Humboldt Project Databases o Humboldt Project Sign Languages / İşaret Dilleri o Corpus NGT o British Sign Language Corpus Project 129 Sign Languages Corpus in the Language Browser of the Max Planck Institute for Psycholinguistics o Sign Linguistics Corpora Network o Comparism of Sign Languages o Sign Language Corpora Wiki Spatial Concepts / Uzay Kavramı o Bibliography of Sources relevant for the TOPOI project o Historical Sources on Spatial Concepts o 130 EK C Depthmap programının çalışma sisteminde ilk olarak .dxf formatında bulunan mekan çizimi program içerisine alınır, ardından bu içe alınmış çizim belirlenen ölçülerdeki gridlere(ızgaralara) bölünür. Bu gridlerin sayısı ve konumlanması görünürlük grafiği oluşumunda veri olarak kullanılır. .dxf Dosyasının Program İçerisine Alınması: Depthmap yazılımı çalıştırıldığında ilk olarak boş bir arayüz ile karşılaşılmaktadır (Şekil C.1). Şekil C.1 : Depthmap ilk açılış arayüzü. Açılan programda ‘File’ menüsünden ‘New’ seçeneği veya ‘ctrl + n’ tuş kombinasyonu ile yeni bir grafik çalışma dosyası oluşturulmuş olur. Ardından boş olarak görülen grafik çalışma dosyası içerisine .dxf uzantılı dosyayı alabilmek için ‘Map’ menüsünden ‘Import’ seçeneği veya ‘ctrl + I’ tuş kombinasyonu ile açılacak pencereden .dxf dosyasının konumuna gidilerek seçim yapılır ve ‘Import’ tuşuna basılır (Şekil C.2). Şekil C.2 : dxf dosyasının içe aktarımı. 131 .dxf formatındaki çizimin içe aktarılmasından sonra, çizim grafik çalışma dosyasında görünür hale gelir ve menülerde bulunan seçenekler aktifleşir. Grid Sistemini Oluşturmak: .dxf formatındaki çizim içe aktarıldıktan sonra görünürlük grafikleri ve analizleri için çizim üzerinde gridal bir sistem oluşturulur. Bu gridal sistem, ‘Tools’ menüsünden ‘Visibility’ menüsüne ve ‘ Set Grid’ seçeneği işaretlenir. Yeni bir pencere açılır ve kullanıcıya gridal düzendeki boşluklar arası mesafeyi seçmesi istenir ve onaylanarak gridal sistem çizim üzerine eklenir (Şekil C.3). Şekil C.3 : Oluşturulan grid sistem. Şekil C.4 : ‘Fill’ komutu ile tanımlanmış mekan. 132 Gridal sistemin oluşturulmasının ardından, programın analizleri yapabilmesi için mekanlar tanıtılmalıdır. Bu işlem araçlar menüsünde bulunan ‘Fill’ komutu ile mekanların iç kısımları işaretlenerek yapılır (Şekil C.4). Bu işlemin sorunsuz ve doğru olabilmesi için mekan geometrisinin kapalı bir geometriye sahip olması gerekir. Ayrıca araçlar menüsünde yer alan ‘Pencil’ komutu ile gridal sistem boşluklarında tekil doldurmalar ya da tekil boşaltmalar yapmak mümkündür. Görünür Alan Grafiği Oluşturma: Programda gridal sistem içerisindeki hesaplamanın yapılacağı alan belirlenmesinin ardından, ‘Tools’ menüsünden ‘Visibility’ alt menüsünden ‘Make Visibility Graph’ komutu seçilerek görünür alan grafiği hesaplamaları için programa başlama emri verilmiş olur. Bu işlemin mantığında, programdaki gridal düzen içerisindeki her bir boşluğun diğer boşlukları görme durumları hesaplanır. Hesaplama sonucunda program gridal sistemi belirli bir mantık çerçevesinde renklere ayırır (Şekil C.5). Şekil C.5 : Görünürlük grafiği. Oluşturulan grafikte gridal sistemdeki her bir boşluğun diğer boşlukları görme durumuna göre boşluklar; kırmızıdan maviye kadar olan renk spektrumundaki renkleri alır. Mavi renk, en az görme miktarını temsil ederken; kırmızı en çok görme miktarını temsil etmektedir. Hesaplama işlemi sonucunda boşlukların üzerinde beklenildiğinde program o boşluğun diğer kaç tane boşluğu gördüğünü ekrana yansıtır. 133 Depthmap yazılımında görünürlük grafiği oluşturulması ile birlikte bir konumdan diğer konumlara olan görsel uzaklıklar(Step Depth) gibi temel hesaplamalar da yapılabilir hale gelir. Görsel uzaklık hesaplaması için başlangıç boşluğu kullanıcı tarafından manuel olarak seçilir. Ardından ‘Tools’ menüsünden ‘Visibility’ alt menüsüne ve ‘Step Depth’ alt menüsüne girilir. Burada üç tür hesaplama yöntemi bulunmaktadır. Bunlar; ‘Visibility Step’, ‘Metric Step’ ve ‘Angular Step’ dir. Visibility Step hesaplaması, boşlukları başlangıç konumundan itibaren görme imkânına göre ayırır. Başlangıç konumunu gören her boşluk ‘1’ numaralı bölüme sahip olurken, ‘1’ numaralı boşluğu gören her boşluk ‘2’ numarasına sahip olur. Hesaplama bu mantık çerçevesinde tüm boşlukları kapsayacak şekilde tamamlanır (Şekil C.6). Şekil C.6 : Görünürlük grafiği-Step Depth. Metrik Step hesaplamasında ise her boşluk birimi başlangıç konumuna olan uzaklığına göre sınıflandırılır ve mesafe olarak değerleri boşluklara atanır. Angular Step hesaplamasında da her boşluk birimi başlangıç konumuna olan açısına ve görme durumuna göre sınıflandırılır ve değerleri birimler üzerinde ifade edilir. Görünür Alan Grafiği Ölçülmesi: Grafiğin ölçümleri kendi aralarında dört gruba ayrılır. Bunlar hazır ölçümler (grafiğin oluşturulduğu an elde edilen), global ölçümler (grafikteki bütün köşelerden bilgi alarak oluşturulan), lokal ölçümler (grafikteki her bir tepe noktasını o anlık komşusundan bilgi alarak oluşturulan) ve metrik ölçümler (görünürlük ilişkilerinden ziyade, fiziksel mesafelerden hesaplanan) (Atak, 2009). 134 Programda ‘Tools’ menüsünden ‘Visibility’ alt menüsünde bulunan ‘Run Visibility Graph Analysis’ komutu çalıştırılıp, analiz seçenekleri isminde açılan yeni pencereden ‘Calculate visiblity relationships’ seçeneğinin seçilmesi ile lokal ve global ölçümleri yapılabilir. Hazır ölçümler; bağlanma ölçümleridir. Bağlanma ölçümleri, gridal sistem içerisindeki herhangi bir noktanın diğer noktalar tarafından görünürlük durumudur. Lokal ölçümler ise kontrol ölçümleridir. Kontrol ölçümü; Hillier ve Hanson tarafından ortaya konan bir ölçümken, kontrol edilebilirlik Turner tarafından ortaya konulmaktadır. Kontrol ölçümü görsel açıdan bütün alanları seçerken, kontrol edilebilirlik görsel olarak kolayca baskın olabilecek alanları seçer. Bir yerin kontrol değeri, gridin karşılıklı komşuluk ölçüleri toplanarak hesaplanır. Eğer bir yer birçok noktanın toplamından oluşan büyük bir görsel alana sahip ise, ortam rahatlıkla kontrol edilebilir (Atak, 2009). Global ölçümler; bütünleşme ölçümü, en derin mekan derinliği, ortalama derinlik değeri, rölatif asimetri, gerçek rölatif asimetri ve entropidir. Bütünleşme; yapı içerisindeki bir mekânın diğer bütün mekânlara olan ortalama derinliğini ifade eden bir ölçümdür. Mekân yapının ortalarına yaklaştıkça çevresindeki konum sayısı artar ve bu da daha çok bütünleştiğini gösterir (Atak, 2009). En Derin Mekân Derinliği: Erişim grafiğinde ifade edilen başlangıç bölümlenmesinden en uzakta bulunan bölümlenmenin derinliğidir. Bu bölümlenme birimi, evin dış mekândan en uzakta bulunan kısmıdır. Ortalama Derinlik Değeri: Erişim grafiğinde ifade edilen bölümlenmelerin tamamının başlangıç mekâna göre derinlikleri toplanıp, toplam bölümlenme sayısına bölünmesi ile elde edilen sonuçtur. Ortalama derinlik ‘MD’ biçiminde kısaltılarak ifade edilir. Rölatif asimetri: ‘0’ ile ‘1’ arasındaki bir değerdir. Bu durumda ‘0’ a yakın olan değerlere sahip bölümlenmeler, kök olarak seçilen bölümlenmenin konumu açısından, sistemi bütünleştirme eğiliminde olan bir bölümlenmeyi ifade ederken, ‘1’ e yakın olan değerlere sahip bölümlenmeler, sistemden ayrılma eğilimine sahip olan bölümlenmeyi ifade etmektedir. 135 Gerçek Rölatif Asimetri Değeri: Farklı sentaktik büyüklüklere(mekân sayılarına) sahip yapıları kıyaslamak için kullanılan ve rölatif asimetrinin daha hassas olan bir simetri ve asimetri ölçüm biçimidir. Bu ölçümde çıkan değerin küçük olması(‘0’ a yakın olması) bölümlenmenin bütünleşik, büyük olması ise ayrık olmasını ifade etmektedir. Entropi; Turner (2001) tarafından tanımlanmıştır. Entropinin bir ölçüsü, konumların dağılımının, kendi derinliğinden daha çok bir düğüm noktasından görsel derinliği açısından ölçüsüdür. Böylece, eğer birçok konum görsel olarak bir düğüm noktasına yakınsa, bu düğüm noktasından görsel derinlik asimetriktir ve entropi düşüktür. Eğer görsel derinlik daha dengeli dağılmış durumda ise, entropi daha yüksektir (Atak, 2009). Dışbükey Mekan Analizi: Depthmap programı bir yapının dışbükey mekan analizini yapmak için görünür alan analizindeki işlem sırasına benzer yol takip eder. İlk olarak yeni bir grafik işlem dosyası oluşturulur. Ardından program içerisine altlık olması için .dxf formatındaki çizimin içe aktarılması gerekmektedir. Sonrasında programa gerekli tanımlamalar yapılır ve analiz komutu verilir. Şekil C.7 : Cenvex Map seçimi. Açılan programda ‘File’ menüsünden ‘New’ seçeneği ile yeni bir grafik çalışma dosyası oluşturulmuş olur. Ardından boş olarak görülen grafik çalışma dosyası içerisine .dxf uzantılı dosyayı alabilmek için ‘Map’ menüsünden ‘Import’ seçeneği ile açılacak pencereden .dxf dosyasının konumuna gidilerek seçim yapılır ve ‘Import’ tuşuna basılır. Sonrasında grid sistemini oluşturmak için ‘Tools’ menüsünden 136 ‘Visibility’ menüsüne geçilir ve ‘ Set Grid’ seçeneği işaretlenir. Yeni bir pencere açılır ve kullanıcıya gridal düzendeki boşluklar arası mesafeyi seçmesi istenir ve onaylanarak gridal sistem çizim üzerine ekleme işlemi tamamlanır. Ardından ‘Map’ menüsünden ‘New Map’ seçeneği seçilir ve açılan pencereden ‘Convex Map’ seçeneği işaretlenerek onaylanır (Şekil C.7). Onaylama işleminin ardından ‘Polygon Drawing Tool’ aktif hale gelir ve kullanıcıdan mekan birimlerini temsil eden alanların oluşturulması istenir. Oluşturma işlemi sırasında hatalı çizim yapılırsa ‘Edit’ menüsünden ‘Undo’ seçeneği ile işlem geri alınabilir ya da oluşturulan birim seçilerek ‘Edit’ menüsünden ‘Clear’ komutu ile silme işlemi yapılabilir. Bu şekilde tüm birimler tamamlanır (Şekil C.8). Şekil C.8 : Birimlerin tanımlanması. Şekil C.9 : İlişkilerin tanımlanması. 137 Analizler için gerekli olan hesaplamaların yapılabilmesi için programa bu birimlerin kendi aralarındaki ilişkilerinin tanıtılması gerekmektedir. İlişkileri tanıtmak için ilk olarak sol menüde bulunan ‘Connectivity’ seçilir ve tüm birimler açık yeşil rengindeki değersiz birimler halini alır. Ardından araç çubuğunda yer alan ‘Join’ menüsünden ‘Link’ seçeneği seçilir. Programa, bu araç yardımı ile birbiri ile bağlantılı olan birimler sırayla seçilerek ilişkileri tanıtılır. İlişkilerin tanımlanması aşamasında hatalı tanımlama yapılacak olur ise düzeltmek için araç çubuğunda bulunan ‘Join’ menüsünden ‘Unlink’ konutu ile hatalı ilişkiler silinebilir. İlişkilerin tanımlanmasının ardından, ‘Tools’ menüsündeki ‘Axial / Convex / Pesh’ alt menüsünde bulunan ‘ Run Graph Analysis’ komutu çalıştırılır. Açılan pencerede bulunan hesaplama seçeneklerinden istenilenler işaretlenir ve onaylanır. Böylece dışbükey mekan analizi hesaplamaları yapılmış olur (Şekil C.10). Şekil C.10 : Dışbükey mekan analizleri. Bu analizler, tasarımcının mevcut konutların mekânsal kurgusunu okumasında, yorumlamasında ve yeni tasarım alternatiflerini geliştirmesinde önemli bir role sahiptir. 138 EK D Sistemin oluşturulmasında önemli bir nokta olan veri grupları tablolardan oluşmaktadır. Öncül örneklere ait veritabanındaki bu tablolar; konut ana başlığı altında ele alınmıştır. Tablolar oluşturulurken ‘Oluştur’ menüsünden ‘Tablo’ seçeneği seçilmiş ve böylece boş tablo oluşturulmuştur. Daha sonra sütun isimleri tanımlanmış ve o sütunlara girilecek verilerin türleri seçilerek tablo oluşturma işlemi gerçekleştirilmiştir (Şekil D.1). Şekil D.1 : MS Access tablo görünümü. Şekil D.2 : MS Access tablolar listesi. Tüm tabloların sisteme tanımlanmasının ardından, ikinci önemli bölüm olan tablolar arası ilişkilerin oluşturulması işlemine geçilmiştir. Bunun için ‘Veritabanı Araçları’ meünsü altında bulunan ‘İlişkiler’ seçeneği seçilmiştir. Açılan pencerede tüm tablolar listelenmiştir. İlişki kurulacak tablonun sayfada görünmemesi durumunda farenin sağ tuşu tıklanır ve açılan menüden ‘Tablo Göster’ seçeneği seçilir. Yeni açılan pencerede işlem yapılmak istenilen tablo seçilir ve onaylanır. Böylece çalışma penceresine istenilen tablo eklenmiş olur. Sonrasında tablolardan birinde bulunan ve ilişki kurulmak istenilen satırlardan biri tutulup sürüklenilerek diğer tablodaki satırın üzerine bırakılır. Böylece ilişki tanımlama penceresi otomatik olarak açılır. 139 Şekil D.3 : MS Access ilişki özelleştirme penceresi. Açılan bu pencereden, ilişkili tablolar arasındaki seçenekler doğrultusunda ilişkiyi özelleştirme işlemleri gerçekleştirilir. ‘Oluştur’ butonu kullanılarak onaylama işleminin gerçekleştirilmesi ile sistem iki tablo arasındaki ilişkiyi tanımlar ve satırlar bağlantılı hale gelir. Hatalı bir ilişki tanımlanacak olursa, programın oluşturduğu ilişkiyi ifade eden çizgi üzerine farenin sağ tuşu ile tıklanır ve ‘Sil’ seçeneği ile ilişki tanımı silinmiş olur. Bu şekilde tüm tablolar ve bu tablolarda bulunan ilişkili satırlar arasındaki ilişkiler sisteme tanımlanır. Şekil D.4 : MS Access ilişkiler penceresi. Mimari öncül örneklere ait verileri içeren veritabanı altyapısı ilişkilerin tanımlanması ile çalışmaya hazır hale gelmiştir. Ancak veri girişi gibi işlemlerin yapılabilmesi için 140 arayüzlerin oluşturulması gerekmektedir. Sistemde arayüzler ‘formlar’ olarak tanımlanmaktadır. Form oluşturma işlemi için ilk olarak işlem yapılacak tablo seçilir. Sonrasında ‘Oluştur’ menüsünden ‘Form’ seçeneği seçilir ve program otomatik olarak formun ilk halini oluşturur. Şekil D.5 : MS Access form penceresi. Sistemin otomatik olarak oluşturduğu bu form üzerinde değişiklik yapılması için ilk olarak ‘Tasarım’ menüsü altındaki ‘Görünümler’ alt menüsünden ‘Tasarım görünümü’ seçilir. Ardından formda tasarımsal değişiklikler pencerenin sağ tarafında bulunan menüden de yararlanılarak yapılır. Şekil D.6 : MS Access komut düğmesi sihirbazı. Düzenleme işleminin ardından kullanıcı arayüzünün yani formun işlevsel olabilmesi için butonların eklenmesi gerekmektedir. Bu butonların görevleri; yeni kayıt oluştur, arama yap, kaydet, çıktı al, formu kapat ve programı kapat şeklinde olabilir. Buton ekleme işlemi için ‘Tasarım’ menüsünde bulunan ‘Denetimler’ alt menüsünden 141 ‘Düğme’ seçeneği seçilir ve oluşturulmak istenilen yere fare yardımı ile tıklanır. Açılan pencereden yapılmak istenilen eylem seçilir ve onaylanır. Tüm formların oluşturulması ile veri girişi için kullanıcı arayüzleri hazırlanmış olur. Oluşturulan formlar yardımı ile sisteme girişi yapılan veriler arasında arama yapabilmek için ‘sorgu’ denilen işlemin oluşturulması gerekmektedir. Bunun için ‘Oluştur’ menüsü altında bulunan ‘Sorgular’ alt menüsündeki ‘Sorgu Sihirbazı’ kullanılır. Açılan penceredeki menüden ‘Basit Sorgu Sihirbazı’ seçilerek onaylanır. Şekil D.7 : MS Access yeni sorgu sihirbazı. Böylece basit sorgu sihirbazı çalıştırılmış olur. Açılan pencereden sorgu işleminde kullanılacak ve gösterilecek alanlar seçilir ve son butonu ile işlem tamamlanır. Şekil D.8 : MS Access basit sorgu sihirbazı. Yeni oluşturulan pencere tablo görünümünde otomatik olarak açılır. Sorgu sayfası kaydedilir ve sorgu için oluşturulacak olan arayüz tasarımına geçilir. Bu işlem için ‘Oluştur’ menüsündeki ‘Formlar’ alt menüsünde yer alan ‘Form Sihirbazı’ çalıştırılır. Sonrasında sorgu işleminde kullanılacak alanlar ‘Seçili Alanlar’ bölümüne taşınır ve ileri butonu ile işleme devam edilir. 142 Şekil D.9 : MS Access form sihirbazı. Yeni açılan pencereden ‘Alt formları olan form’ seçilerek sorgu için alt form oluşturma işlemi gerçekleştirilir. ‘Son’ butonu ile alt form oluşturulmuş olur. Şekil D.10 : Access alt form oluşturma arayüzü. Oluşturulan form tasarım görünümünde açılarak gerekli tasarımsal arayüz düzenlemeleri yapılabilir. Bu arayüzde filtreleme işlemlerinin yapılacağı kriterlere ait seçim alanları seçilir ve programın sağ tarafında bulunan ‘Özellik Sayfası’ bölümündeki ‘Olay’ menüsünde yer alan ‘Güncelleştirme Sonrasında’ alt menüsünün üzerine gelinir ve çıkan’…’ şekline tıklanır. Böylece filtreleme işlemi için herhangi bir kriter seçiminin ardından seçme işleminin yapıldığı alandaki güncelleme işlemi ile birlikte yapılacak işlem tanımlanacaktır. Şekil D.11 : MS Access makro arayüzü. Bu filtreleme işlemi ‘Makro’ ile gerçekleştirilecektir. Makronun tanımalanabilmesi için ‘Yeni Eylem Ekle’ açılır menüsünden ‘FiltreUygula’ seçeneği seçilir. Filtre adı 143 bölümüne ise oluşturulan sorgunun adı yazılır. Böylece makro oluşturulur. Makro kaydedilerek çıkılır. Diğer filtreleme kriterleri için de aynı işlem sırayla tekrarlanır. Bu işlemlerin ardından kontrol amaçlı olarak ‘Form Görünümü’ açılır ve filtreleme butonları kontrol edilir. Eğer filtreleme butonları boş görünüyorsa özellik sayfası bölümünde bulunan ‘Satır Kaynağı’ bölümünün üzerine gelinir ve ‘…’ butonuna tıklanır. Açılan penceredeki tabloda yer alan ve filtreleme butonuna kaynak olması istenilen satır çift tıklanır ve kaydedilip kapatılır. Şekil D.12 : MS Access yeni sorgu düzenleme arayüzü. Filtreleme işleminde arayüz açıldığında tüm sonuçların filtreleme olmadan gösterilmesi için özellik sayfasında yer alan ‘Veri’ menüsünde bulunan ‘Varsayılan Değer’ bölümüne “*” ifadesi yazılır. “*” ifadesi filtreleme seçeneklerinin tümü demektir yani kısıtlama olmadan tüm sonuçların ekranda listelenmesini sağlar. Böylece filtreli arama yapmak için gereken form üzerindeki işlemler tamamlanmış olur. Şekil D.13 : Arama formu. 144 Fitreli arama yapma arayüzü kaydedilerek kapatılır. Ardından daha önce oluşturulmuş olan sorgu ‘Tasarım Görünümü’ nde açılır. Filtreleme kriterlerinin yer aldığı sütunlarda bulunan ‘Ölçüt’ bölümlerine ‘Like [Forms]![‘Filtreleme Formunun Adı’]![‘Filtreleme Formundaki Filtreleme Butonu Adı’]’ ifadesi yerleştirilir. Bu işlem tüm filtreleme seçeneklerinin yer aldığı sütunlara ayrı ayrı yapılır. İşlemin tamamlanmasının ardından sorgu kaydedilir ve çıkılır. Böylece filtreleme yaparak çalışan bir arayüz de tamamlanmış olur. Tüm işlemlerin tamamlanmasının ardından kullanıma hazır bir sistem oluşturulmuş olur. 145 146 ÖZGEÇMİŞ Ad Soyad: Halil SEVİM Doğum Yeri ve Tarihi: Konya / 13.01.1988 Adres: Mecidiyeköy Mah. Güvenevler Sk. Dursunbey Apt. No:1 Daire:7 Şişli/İST E-Posta: halilsevim@gmail.com Lisans: İstanbul Teknik Üniversitesi / Mimarlık (2006-2011) Mesleki Deneyim ve Ödüller: Rezzan Yapı - Çalışma (2008) Kerimler Planlama - Şantiye Stajı (2008) İstanbul Büyükşehir Belediyesi - Büro Stajı (2009) Artun Mimarlık - Büro Stajı (2009) Artun Mimarlık - Çalışma (2010-2011) Kemer Mimari Grup – Çalışma (2011-2013) 147
