Çocuk hemşirelerinin ilaç uygulama ve

Özgün Araştırma / Original Article
Çocuk hemşirelerinin ilaç uygulama ve
hazırlama bilgi durumunun değerlendirilmesi
Assessment of knowledge of pediatric nurses related with drug administration
and preparation
Ali Bülbül, Ayşe Kunt, Melek Selalmaz, Şehrinaz Sözeri, Sinan Uslu, Asiye Nuhoğlu
Şişli Hamidiye Etfal Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Yenidoğan Kliniği, İstanbul, Türkiye
Özet
Abstract
Amaç: Çocuk yaş grubu hastalar ile ilgilenen hemşirelerin ilaç
uygulamaları ve ilaç uygulama hataları ile ilgili bilgi düzeylerinin belirlenmesi.
Aim: Aim of this study is to determine the levels of knowledge related with drug administration and drug administration errors of nurses who care for pediatric patients.
Material and Methods: The study data were obtained from
the nurses who were working in the departments of pediatrics in two education and research hospitals in the province of İstanbul and who accepted to participate in the study.
The questionnaire form of the study was established by the
investigators in accordance with the experiences and literature information. A total of 31 questions related with drug
preparation, calculation and administration together with the
general working properties of the individual were filled out
by face to face interview. The data were evaluated using percent and chi-square tests. The study was initiated after ethics
committee approval was obtained from Şişli Hamidiye Etfal
Education and Research Hospital (365/2013).
Results: The study was conducted with 98 nurses who accepted the questionnaire. The education levels of the participants were as follows: undergraduate (48%), high school
(32.7%), associate degree (12.2%), master’s degree (6.1%) and
postgraduate (1%). It was found that 88.8% of the participants
worked in a patient-centered fashion and 11.2% worked in
a work-centered fashion. The frequency of interruption/distraction during preparation of treatment was found to be
92.9%. It was found that the frequency of checking by two
people during preparation or administration of high risk
drugs was 64.3% and the conditions under which drugs
should be kept were found to known correctly with a rate of
76.5%. It was found that undergraduate healthcare workers
were more successful in converting units (p= 0.000). It was
found that powder weight of drugs was considered with a
rate of 85.7% in calculation.
Gereç ve Yöntemler: Çalışma verileri İstanbul ilinde iki eğitim ve araştırma hastanesi çocuk bölümlerinde görevli olan
ve çalışmayı kabul eden hemşirelerden elde edildi. Araştırmacılar tarafından deneyimler ve literatür bilgileri doğrultusunda çalışmanın anket formu oluşturuldu. Ankette bireyin
genel çalışma özellikleri ile birlikte ilaç hazırlama, hesaplama
ve uygulama ile ilgili toplam 31 soru birebir görüşme ile dolduruldu. Veriler yüzdelik ve ki-kare testleri ile değerlendirildi.
Çalışmaya Şişli Hamidiye Etfal Eğitim ve Araştırma Hastanesi etik onayı (365/2013) alındıktan sonra başlandı.
Bulgular: Çalışma anketi kabul eden 98 hemşire ile yapıldı. Çalışmaya katılanların eğitim durumu; lisans (%48), lise
(%32,7), ön lisans (%12,2), yüksek lisans (%6,1) ve doktora
(%1) şeklindeydi. Ankete katılanların %88,8’inin hasta merkezli, %11,2’sinin iş merkezli olarak çalıştığı belirlendi. Tedavi hazırlama esnasında ara verme/tedavi hazırlama aşamasının bölünme sıklığı %92,9 oranında saptandı. Yüksek riskli
ilaçları hazırlarken veya uygularken çift kişi ile kontrol edilme
sıklığının %64,3 olduğu, ilaçların doğru saklanma koşullarının %76,5 oranında bilindiği belirlendi. Lisans mezunu sağlık çalışanının birim çevirmede daha başarılı olduğu saptandı
(p=0,000). İlacın toz ağırlığının hesaplamada %85,7 oranında
dikkate alındığı belirlendi.
Çıkarımlar: Sonuç olarak çocuk bölümlerinde çalışan hemşirelerin ilaç uygulama ve hazırlama konusunda standart bir
eğitim almadıkları saptandı. Lisans mezunlarının doz hesaplamada daha başarılı oldukları, tedavi hazırlamada >%90
Yazışma Adresi / Address for Correspondence: Ali Bülbül, Şişli Hamidiye Etfal Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Yenidoğan Kliniği, İstanbul,
Türkiye. E-posta / E-mail: drbulbul1@yahoo.com
Geliş Tarihi / Received: 09.12.2013 Kabul Tarihi / Accepted: 21.06.2014
©Telif Hakkı 2014 Türk Pediatri Kurumu Derneği - Makale metnine www.turkpediatriarsivi.com web adresinden ulaşılabilir.
©Copyright 2014 by Turkish Pediatric Association - Available online at www.turkpediatriarsivi.com
DOI:10.5152/tpa.2014.1751
333
Bülbül ve ark. Çocuk hemşirelerinin ilaç uygulamaları
oranında sürecin bölündüğü, çift kişi ile kontrol edilme sıklığının düşük olduğu belirlendi. (Türk Ped Arş 2014; 49: 333-9)
Anahtar Kelimeler: Çocuk hemşireliği, ilaç hataları, ilaç uygulamaları
Türk Ped Arş 2014; 49: 333-9
Conclusions: Conclusively, it was found that nurses who
worked in pediatric wards did not receive a standard education in terms of drug administration and preparation. It
was found that undergraduate nurses were more successful
in calculating doses, the process of drug preparation was interrupted with a rate of >90% and the rate of checking by two
people was low. (Türk Ped Arş 2014; 49: 333-9)
Key words: Pediatric nursing, drug errors, drug administrations
Giriş
Hastane ortamında en fazla görülen hata ilaç uygulamaları ile ilgilidir (1). İlaç uygulama hatası bir ilacın
sağlanmasıyla başlayan ve uygulama sonrası hastanın
izlem süresini içeren zaman diliminde ortaya çıkan
önlenebilir herhangi bir olay olarak tanımlanmaktadır
(2). Çocuk yaş grubundaki hastalarda yapılacak olan ilaç
uygulamalarında erişkinlere göre risk daha yüksektir.
Çocuklarda kullanılacak ilaçların uygun ticari formatta
olmamasının yanı sıra ilacın sulandırma, saklanma ve
diğer sıvılar ile geçimi gibi birçok konu hata gelişimine
zemin hazırlamaktadır.
Hemşireler çocuklara ilaç uygulama sürecinde risklerin azaltılması için hataları fark etme ve önlemede
en önemli unsuru oluşturmaktadırlar (3). Ülkemizdeki tüm tedavi kurumlarında hastaya ilaç uygulamasına ilişkin istem yapıldıktan sonra ilacın hazırlanması
ve hastaya uygulanmasından hemşire sorumludur (4).
Hemşirelerin uyguladıkları ilaçlar hakkında bilgi sahibi olması, ilaç hazırlanması, kontrol edilmesi, uygulanması ve tedavinin etkinliğinin değerlendirilmesi
konusunda sorumlu olmaları nedeniyle ilaç uygulamalarındaki hataları en düşük düzeyde tutmak için meslekleri boyunca sürekli eğitim almaları gerekliliği bulunmaktadır (5).
Tanımlayıcı bir araştırma olarak planlanan çalışmamızda çocuk yaş grubundaki hastalar ile ilgilenen hemşirelerin, ilaç uygulamaları ve ilaç uygulama hataları ile
ilgili bilgi düzeylerinin belirlenmesi, saptanan verilerin
demografik özellikler ile ilişkisinin değerlendirilmesi
amaçlanmıştır.
Gereç ve Yöntemler
Çalışma Nisan-Mayıs 2013 tarihleri arasında, İstanbul ilinde iki eğitim ve araştırma hastanesinde, kesit334
sel ve tanımlayıcı olarak yapıldı. Verilerin toplandığı
günlerde görevde olan ve araştırmaya katılmayı kabul
eden toplam 98 hemşire örnekleme alındı. Çalışmaya Şişli Etfal Eğitim ve Araştırma Hastanesi etik onayı
(365/2013) alındıktan sonra başlandı.
Verilerin toplanmasında iki uzman hemşire ve iki
uzman hekimden oluşan araştırmacılar tarafından
konu ile ilgili uzman görüşleri ve literatürde konu ile
ilgili bilgiler doğrultusunda geliştirilen anket formu
kullanıldı. Ankette bireyin kimlik bilgileri alınmadı.
Gönüllülük esasına göre anketi kabul edenlerle görüşme yapıldı. Araştırmacılar tarafından hazırlanan
anket formu yedisi bireyin demografik özellikleri, altısı çalışılan bölümün özellikleri, sekizi bireyin
ilaç hazırlama, hesaplama ve uygulama ile ilgili bilgi düzeyi, 10’u ilaç uygulama hataları ve önlenmesi konusu ile ilgili olmak üzere toplam 31 sorudan
oluşmaktaydı. Araştırmacılar ile çalışmayı kabul eden
hemşire arasında birebir görüşme sonucunda elde
edilen veriler kaydedildi.
Çalışma grubu
Çocuk hasta grubuna hizmet veren Acil Çocuk, Çocuk
ve Yenidoğan Klinikleri ile Çocuk Cerrahisi Kliniklerinde görevli hemşireler çalışmaya alındı.
Tanımlar
İş merkezli çalışma: Bir klinik içerisinde yapılacak olan
işlerin belirlenip (sıvı hazırlanması, antibiyotik uygulaması, hasta bakımı, vb.) hemşireler arasında iş dağılımı
sağlanarak yapılan çalışma düzenini açıklamaktadır.
Hasta merkezli çalışma: Bir klinik içerisinde mevcut
hastaların çalışma süresi içerisinde hemşirelere dağıtılarak bu hastaların tüm işlerinin (sıvı hazırlanması,
antibiyotik uygulaması, hasta bakımı, vb.) sadece hastadan sorumlu hemşire tarafından sağlandığı çalışma
düzenini açıklamaktadır.
Türk Ped Arş 2014; 49: 333-9
İstatistiksel analiz
Elde edilen veriler SPSS (Statistical Package for the Social Sciences, Inc., Chicago, IL, ABD) 11,5 programında
değerlendirildi. Genel özellikler ve saptanan bulguların tanımlayıcı istatistikleri oran olarak verildi. Verilerin karşılaştırılmasında değişken olmayan ölçümlerde
ki-kare testi ve Fisher’in kesin testi uygulandı, p<0,05
değeri istatistiksel anlamlı kabul edildi.
Bulgular
Çalışma, anketi kabul eden 98 hemşire ile yapıldı. Çalışmanın akış şeması Şekil 1’de sunuldu. Çalışmaya
katılanların altısı (%6,1) erkek idi. Eğitim durumu dağılımı; %48 lisans, %32,7 lise, %12,2 ön lisans, %6,1
yüksek lisans ve %1 doktora şeklindeydi. Çalışılan
bölümlerin dağılımı; %44,9 Yenidoğan Kliniği, %26,5
Çocuk Acil Bölümü, %18,4 Çocuk Klinikleri ve %10,2
Çocuk Cerrahisi Klinikleri şeklindeydi. Ankete katılanların meslekteki ve çocuk kliniklerindeki toplam çalışma süresinin dağılımı Tablo 1’de sunuldu.
Ankete katılanların çalışma bölümleri ile ilgili alt yapı
durumu incelendiğinde, klinik servislerinde tedavi hazırlama odasının %53,1’inde olmadığı saptanırken, tedavi odası olanların hepsinde lavabo vardı. Ankete katılanların %88,8’inin hasta merkezli ve %11,2’sinin iş
merkezli olarak çalıştığı, %22,4 oranında hesap makinesi kullanılmadığı belirlendi. Tedavi hazırlama esnasında “ara verme/tedavi hazırlama aşamasının bölündüğü oluyor mu?” sorusuna %92,9 oranında evet yanıtı
alındı. Yüksek riskli ilaçları hazırlarken veya uygularken çift kişi ile kontrol edilme sıklığının %64,3 olduğu,
ilaçların doğru saklanma koşullarının %76,5 oranında
bilindiği belirlendi. Çift kişi ile kontrol edilme sıklığıHedeflenen bölümlerde toplam
çalışan sayısı: 155
Ulaşılamayan
(Nöbet, izinli): 22
*Anketi kabul
etmeyen: 35
Çalışmayı oluşturan
toplam kişi sayısı:
98
*Anketi kabul etmeyenlerin çoğunluğu yeterle bilgilerinin olmadığı için
katılmadıklarını belirtti
Şekil 1.
Çalışmaya katılanların akış şeması
Bülbül ve ark. Çocuk hemşirelerinin ilaç uygulamaları
nın toplam çalışma süresi ve çocukta çalışma süresi ile
ilişkisi saptanmadı (sırasıyla p=0,255 ve p=0,923).
İlaçların doz hesaplamasında ankete katılanların tümü
ağırlık ölçülerinin sıralamasını ve 1 gramın miligrama
çevrilmesini doğru bilirken, miligramın mikrograma
çevrilmesinde %13,3 oranında hata olduğu saptandı. Lisans mezunu sağlık çalışanının birim çevirmede
daha başarılı olduğu belirlendi (p=0,000). Hemşirelerin
eğitim düzeyi ile ilaç uygulamalarındaki bilgi ve tutumları arasındaki ilişkisi Tablo 2’de sunuldu.
Damardan ilaç konsantrasyonu tanımının %49 oranında doğru bilindiği, ilacın toz ağırlığının hesaplamada
kullanılmasının %85,7 oranında bilindiği belirlendi.
İlaç geçimsizliğinin olabileceği durumlarla ilgili sorumuzda %64,3, ilaç geçimsizliğini önleme yöntemleri konusunda %68,4 oranında doğru cevaplar alındı.
Çocuk hastalarda sık olarak kullanılan ve sulandırılması gereken ağızdan verilen bir ilacın hazırlanışı ile
ilgili soruda %79,6 oranında doğru cevap verildiği
belirlendi. Çalışmaya katılanların ilaç uygulamalarında yardımcı kaynak olarak kullandığı yöntemler Şekil
2’de sunuldu. İlaç yazılımında veya uygulaması anında
bir hata saptandığında hemşirelerin %89’u enfüzyonu durdurup hekime haber verdiğini belirtti. Ankete
katılanlara sorulan açık uçlu soruda ilaç tabelasında
uygulama dozları ile ilgili yanlışlığa neden olabilecek
durumların %60,2 oranında bilindiği belirlendi. Hemşirenin çocukta çalışma sürelerinin ve toplam çalışma
sürelerinin ilaç tabelası uygulama dozları ile ilgili yanlış durumları bilme durumu üzerine etkisi olmadığı
saptandı (sırasıyla p=0,722 ve p=0,670). Hemşirelerin
toplam çalışma süreleri ve çocuk bölümünde çalışma
sürelerinin ilaç uygulamalarındaki bilgi ve tutumları
arasındaki ilişkisi Tablo 3’te sunuldu. Açık uçlu olarak
sorulan “son bir yıl içerisinde gözlemlenen uygulama
hataları nelerdir?” sorusuna set payı hesaplanma hatası (%47,9), ilaç konsantrasyonu (%30,6) ve doz hatası
(%29,5) olarak yanıt verildiği belirlendi.
Tablo 1. Ankete katılanların meslekteki ve çocuk kliniklerindeki toplam çalışma süresinin dağılımı
Çalışma
süresi
Toplam çalışma
süresi
n, (%)
Çocuk bölümünde
çalışma süresi
n, (%)
<2 yıl
32 (32,7)
46 (46,9)
2-5 yıl
24 (24,5)
25 (25,5)
5-10 yıl
25 (25,5)
22 (22,5)
>10 yıl
17 (17,3)
5 (5,1)
335
Bülbül ve ark. Çocuk hemşirelerinin ilaç uygulamaları
Türk Ped Arş 2014; 49: 333-9
Tablo 2. Hemşirelerin eğitim düzeyi ile ilaç uygulamalarındaki bilgi ve tutumları arasındaki ilişki
Eğitim düzeyi
Yüksek
Lise
Ön lisans Lisans lisans+doktora Toplam
Hemşire sayısı, n (%)
32 (32,7)
12 (12,2)
47 (48)
7 (7,1)
98 (100)
Doz hesaplamasında hesap
makinesi kullanan, n (%)
23 (71,8)
10 (83,3)
38 (80,8)
5 (71,4)
76 (77,6)
0,740
Tedavi hazırlama aşamasında
ara veren, n (%)
30 (93,7)
11 (91,6)
43 (91,4)
7 (100)
91 (92,9)
1,000
Yüksek riskli ilaçların hazırlanmasında
çift kişi kontrolü gerçekleştiren, n (%)
20 (62,5)
10 (83,3)
30 (63,8)
3 (42,8)
63 (64,3)
0,356
İlaç saklama kurallarını bilen, n (%)
23 (71,8)
11 (91,6)
34 (72,3)
7 (100)
75 (76,5)
0,264
İlaç doz birimlerini birbirine
çevirebilen, n (%)
25 (78,1)
8 (66,6)
47 (100)
5 (71,4)
85 (86,7)
0,000
İlaç sulandırıldıktan sonra doz
hesaplayabilen, n (%)
29 (90,6)
10 (83,3)
38 (80,8)
7 (100)
84 (85,7)
0,533
İlaç uygulama yoları ile ilaç
geçimsizliklerinin ilişkisini bilen, n (%)
18 (56,2)
8 (66,6)
31 (65,9)
6 (85,7)
63 (64,3)
0,542
Uygun olmayan dozda ilaç uygulaması
durumunda doktora haber veren, n (%)
28 (87,5)
12 (100)
40 (85,1)
7 (100)
87 (89)
0,572
İlaç tabelasındaki ilaç doz yazım
hatalarını bilen, n (%)
18 (56,2)
5 (41,6)
30 (63,8)
6 (85,7)
59 (60,2)
0,266
Diğer
%5,10
İnternet
%5,10
Kendi Klinik Protokolümüz
Türkçe İlaç Rehberi
%12,20
%22,40
Neofax
Kullanmıyorum
%38,80
%15,30
%0 %10 %20 %30 %40 %50
Şekil 2.
İlaç uygulamalarında yardımcı rehber kullanım oranları
Tartışma
Hastanelerde gelişen uygulama hatalarının %20’sinin ilaç uygulama hataları olduğu, ilaç uygulama hataların %39’unun reçete etme ve istemi, %38’inin ilaç
uygulaması, %12’sinin ilaç hazırlanması esnasında ve
%11’inin kayıt etme esnasında geliştiği bildirmiştir (6).
İlaç uygulamaları içerisinde ise en sık görülen hatalar
yanlış doz uygulanması, ilacın atlanması ve yanlış uygulama hızının olduğu bildirilmektedir (7-9). İlaç uygulama hatalarının sağlık harcamasını artıran, hastalık
ve ölüme neden olan tıbbi hataların içerisinde önemli
bir yeri olduğu bildirilmiştir (10).
336
p
Çocukta ilaç uygulamalarındaki hatalar ile ilgili yeterli
veri bulunmamaktadır. Çocuk hastalarda ilaç hatalarının görülme sıklığı yetişkinlere göre daha fazladır (11).
Çocuklarda gelişen ilaç hatalarının erişkinlere göre zarar verme potansiyeli daha fazladır. Çocuklarda ilaçlarla ilgili hata olasılığını artıran en önemli etken ilacın
çocuğun yaşı, gebelik haftası, vücut ağırlığı ve yüzey
alanına göre farklı dozlarda hesaplanması durumudur
(3). Bununla birlikte aynı ilacın farklı dozlarının olması,
çocuk ilaçlarının çoğunun sıvı formda ya da yetişkin
formda bulunması hata riskini artırmaktadır (3). İlaç
uygulamalarında hemşirenin rolü sadece ilaçların yazıldığı gibi uygulanması değildir. Hemşirenin verilen
ilaç konusunda bilgi sahibi olması, ilaçları hatasız ve
güvenli bir şekilde vermesi, ilaca karşı bireyin cevabını
gözlemlemesi, yorumlama ve ilaç konusunda hastayı
eğitmesi gerekmektedir (12).
İlaç hatalarının gelişim nedenleri olarak ilk sırada ilaç
uygulaması esnasında hemşirenin ilgisinin dağılması
ve uygulanan işin kesintiye uğramasının neden olduğu
bildirilmiştir (13). Diğer nedenler arasında hasta sayısına göre hemşire sayısının yetersiz olması ve ilacı iki
kere kontrol etmemesi yer almaktadır (13). Çalışmamızda ankete katılanların önemli bir kısmında (%92,9)
ilacın hazırlanma ve verilme süresi içerisinde çeşitli nedenlerle tedavilerinin bölündüğü, ilacın iki kere
Türk Ped Arş 2014; 49: 333-9
Tablo 3.
Bülbül ve ark. Çocuk hemşirelerinin ilaç uygulamaları
Hemşirelerin toplam çalışma süreleri ve çocuk bölümünde çalışma sürelerinin ilaç uygulamalarındaki bilgi ve tutumları arasındaki
ilişkisi
Toplam çalışma süresiÇocuk bölümünde çalışma süresi
Toplam
Süre (yıl)
<2 2-5 5-10 >10
p
<2 2-5 5-10 >10 p n (%)
Hemşire sayısı, n (%)
Doz hesaplamasında hesap makinesi kullanan, n (%)
32 (32,7) 24 (24,5) 25 (25,5) 17 (17,3)
46 (46,9) 25 (25,5) 22 (22,5)
24 (75) 20 (83,3) 19 (76) 13 (76,5) 0,677 32 (69,5) 21 (84)
5 (5,1)
98 (100)
18 (81,8) 5 (100) 0,363 66 (77,6)
Tedavi hazırlama aşamasında ara veren, n (%)
29 (90,6) 21 (87,5) 25 (100) 16 (94,1) 0,348 41 (89,1) 23 (92)
22 (100)
5 (100) 0,451 91 (92,9)
Yüksek riskli ilaçların hazırlanmasında çift kişi
kontrolü gerçekleştiren, n (%)
21 (65,6) 19 (79,1) 14 (56)
0,255 30 (65,2) 17 (68)
13 (59,1)
3 (60)
0,923 63 (64,3)
İlaç saklama kurallarını bilen, n (%)
23 (71,8) 18 (75)
20 (80) 14 (82,3) 0,708 31 (67,3) 21 (84)
19 (86,4)
4 (80)
0,275 75 (76,5)
İlaç doz birimlerini birbirine çevirebilen, n (%)
26 (81,2) 21 (87,5) 23 (92) 15 (88,2) 0,411 38 (82,6) 22 (88)
20 (90,9) 5 (100) 0,815 85 (86,7)
İlaç sulandırıldıktan sonra doz hesaplayabilen, n (%)
26 (81,2) 22 (91,6) 23 (92) 13 (76,5) 0,184 38 (82,6) 22 (88)
20 (90,9)
4 (80)
0,735 84 (85,7)
İlaç uygulama yoları ile ilaç geçimsizliklerinin ilişkisini
bilen, n (%)
21 (65,6) 10 (41,7) 19 (76) 13 (76,5) 0,031 29 (63,1) 13 (52)
17 (77,3)
4 (80)
0,307 63 (64,3)
9 (52,9)
Uygun olmayan dozda ilaç 29 (90,6) 19 (79,1) 23 (92) 16 (94,1) 0,300 39 (84,7) 22 (88)
uygulaması durumunda doktora
haber veren, n (%)
21 (95,5) 5 (100) 0,610
İlaç tabelasındaki ilaç doz yazım hatalarını bilen, n (%)
14 (63,6)
22 (68,7) 13 (54,1) 13 (52) 11 (64,7) 0,670 29 (63,1) 14 (56)
kontrol edilme sıklığının ise %64,3 olduğu saptandı.
Bu nedenle mevcut çalışma grubu içerisinde ilaç uygulama hatası potansiyelinin yüksek olduğu kanaatine
varıldı.
Toz hacmi, ilacı sulandırmak için flakona eklenen sıvı
miktarı ile son elde edilen sıvı miktarı arasındaki farktır. Çocuklarda ilacın kuru toz hacmi dikkate alınmaz
ise hazırlanan ilaç dozu istem yapılan dozdan daha
düşük olabilmekte ve doz hatasına neden olmaktadır.
Doz hatalarını engellemek için flakon şeklindeki ilaçların uygulamasında hemşirenin kuru toz hacmini göz
önünde bulundurması gerekir. Ülkemizde; ilacın kuru
toz ağırlığının %86,7 oranında hesaplanmadığı bildirilmektedir (14). Aynı çalışmada; tüm klinikler içerisinde çocukta beş yıldan daha fazla çalışan hemşirelerin
kuru toz ağırlığını hesaplamada daha dikkatli oldukları
saptanmıştır (14). Sadece çocuk ile ilgilenen hemşireleri içeren çalışmamızda kuru toz ağırlığını hesaplama oranı %85,7 olarak saptanmıştır. Bu durum çocuk
hemşirelerinin toz hacmini hesaplama konusunda
daha duyarlı olduklarını desteklemektedir.
2 (40)
87 (89)
0,722 59 (60,2)
American Society of Health-System Pharmacists
(ASHP) ilaç uygulama hataları içerisinde ihmal, fazla
doz verme, ilacın yanlış hazırlanması, yanlış doz verilmesi, yanlış ya da bozuk ilaç verilmesi, ilacın yanlış yoldan ve yanlış hızda verilmesini içerdiğini bildirmiştir (15). Bu ölçütler ile yapılan bir çalışmada
ülkemizde antibiyotik uygulamasında saptanan en
sık hatanın doz hatası olduğu (%40) bildirilmiştir (4).
Hemşirelik öğrencilerini kapsayan bir çalışmada ise
%14,3 oranında ilaç uygulama hatasının olduğu ve %4
oranında yanlış dozda ilaç verildiği bildirilmiştir (16).
Çalışmamızda bildirilen çalışmalar ile benzer olarak
en sık saptanan hataların set payının hesaplanmaması, ilaç konsantrasyonu ve doz ile ilgili hatalar olduğu
belirlendi.
Çalışmalarda hekimin ilacı, ilaç tabelasına yazmada
kullandığı birimlerin ve kısaltmaların ilaç uygulama
hatasına zemin hazırladığı bildirilmektedir (3). Hekimin ilaç tabelasında yazı olarak D5 (%5 dekstroz), IU
(ünite), µg (mikrogram) gibi kısaltmaların yanında,
matematiksel olarak, 5 veya 1,0 gibi virgülün gereksiz
337
Bülbül ve ark. Çocuk hemşirelerinin ilaç uygulamaları
yerlerde kullanılması hata gelişim riskini arttırmaktadır. Çalışmamızda bu durumun %60 oranında bilindiği
saptanmıştır.
Ş.S.; Analysis and/or Interpretation - A.B., S.U., A.N.; Literature Review - A.K., M.S., Ş.S.; Writer - A.B., A.K., M.S.; Critical
Review - A.B., A.N., S.U.; Other - A.K., M.S., Ş.S.
Sonuç olarak, çocuk bölümlerinde çalışan hemşirelerin ilaç uygulama ve hazırlama konusunda düzenli bir
eğitim almadıkları saptandı. Lisans mezunlarının doz
hesaplamada daha başarılı oldukları, tedavi hazırlamada %90’ın üzerinde bir oranda sürecin bölündüğü, çift
kişi ile kontrol edilme sıklığının düşük olduğu ve en sık
saptanan hatanın set payının hesaplanmaması olduğu
belirlendi. Çocuk yaş grubunda tedavinin doğru oranda ve uygun zamanda yapılması hayati önem taşımaktadır. Tedavinin planlanmasında hemşirelerin eğitim
durumunun en üst düzeyde olması hedeflenmelidir.
Hizmet içi eğitim planlanmasında mevcut durumun
saptanması, yapılacak olan düzenlemelerde yol gösterici olacaktır.
Conflict of Interest: No conflict of interest was declared by
the authors.
Etik Komite Onayı: Bu çalışma için etik komite onayı Şişli
Etfal Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nden alınmıştır.
Hasta Onamı: Çalışma sağlık çalışanları ile yapıldığından
hasta onamı gerekli görülmemiştir.
Hakem değerlendirmesi: Dış bağımsız.
Yazar Katkıları: Fikir - A.B., A.K.; Tasarım - A.B., A.K.; Denetleme - M.S., Ş.S.; Kaynaklar - A.K., M.S.; Malzemeler - A.K.,
M.S.; Veri toplanması ve/veya işlemesi - A.B., M.S., Ş.S.; Analiz ve/veya yorum - A.B., S.U., A.N.; Literatür taraması - A.K.,
M.S., Ş.S.; Yazıyı yazan - A.B., A.K., M.S.; Eleştirel İnceleme
- A.B., A.N., S.U.; Diğer - A.K., M.S., Ş.S.
Çıkar Çatışması: Yazarlar çıkar çatışması bildirmemişlerdir.
Finansal Destek: Yazarlar bu çalışma için finansal destek almadıklarını beyan etmişlerdir.
Ethics Committee Approval: Ethics committee approval was
received for this study from the ethics committee of Şişli
Etfal Training and Research Hospital.
Informed Consent: The patient consent was not considered
necessary because of the study was made with health professionals.
Peer-review: Externally peer-reviewed.
Author Contributions: Concept - A.B., A.K.; Design - A.B.,
A.K.; Supervision - M.S., Ş.S.; Funding - A.K., M.S.; Materials
- A.K., M.S.; Data Collection and/or Processing - A.B., M.S.,
338
Türk Ped Arş 2014; 49: 333-9
Financial Disclosure: The authors declared that this study
has received no financial support.
Kaynaklar
1. Kohn LT, Corrigan JM, Donaldson MS, (eds). To err ıs
human: Bulding a safer health system. Washington: DC
National Academy Press, 2000; 1-48.
2. American Academy of Pediatrics (AAP). Prevention of
medication errors in the pediatric inpatient setting. Pediatrics 2003; 112: 431-6. [CrossRef ]
3. Kılıçarslan Törüner E, Erdemir F. Pediatrik hastalarda
ilaç uygulama hatalarının önlenmesi. Sağlık Bilimleri
Fakültesi Hemşirelik Dergisi 2010; 17: 63-71.
4. Alparslan Ö, Erdemir F. Pediatri servislerinde kullanılan
antibiyotiklerin sulandırılması, saklanamaması ve hastaya verilmesi konusunda hemşirelerin bilgi ve uygulamalarının belirlenmesi. C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu
Dergisi 1997; 1: 41-52.
5. Kuğuoğlu S, Çövener Ç, Kürtüncü Tanır M, Aktaş E. İlaç
uygulamalarında hemşirenin mesleki ve yasal sorumluluğu. Maltepe üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanat
Dergisi 2009; 2: 86-93.
6. Leape LL. Error in medicine. JAMA 1994; 272: 1851-7.
[CrossRef ]
7. Tang FI, Sheu SJ, Yu S, Wei IL, Chen CH. Nurses relate
the contributing factors involved in medication errors. J
Clin Nurs 2007; 16: 447-57. [CrossRef ]
8. Frey B, Buettiker EV, Hug EM, Waldvogel K, Gessler EP,
Ghelfi ED. Does critical encident reporting contribute
to medication error prevention. Eur J Pediatr 2002; 161:
594-9. [CrossRef ]
9. Otero P, Leyton A, Mariani G, Ceriani J. Medication errors
in pediatric inpatients: prevalence and results of a prevention program. pediatrics 2008; 22: 737-43. [CrossRef ]
10. Özkan, S, Kocaman G, Ozturk C. Pediatrik ilaç uygulama
hatalarının sıklığı, tipleri, nedenleri ve önleme girişimleri: literatür incelemesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi 2008; 1: 51-65.
11. Ferranti J, Horvath M, Cozart H, Whitehurst J, Eckstrand
J. Reevaluating the safety profile of pediatrics: A comparison of computerized adverse drug even surveillance
and voluntary reporting in the pediatric environment.
Pediatrics 2008; 121: 1201-7. [CrossRef ]
12. Aştı, T, Acaroğlu, R. Hemşirelikte sık karşılaşılan hatalı
uygulamalar. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2000; 4: 22-6.
Türk Ped Arş 2014; 49: 333-9
13. Stratton KM, Blegen MA, Pepper G, Vaughn T. Reporting
of medication errors by pediatric nurses. J Ped Nur 2004;
19: 385-92. [CrossRef ]
14. Savaşer S, Çimen S, Yıldız S. Flakon şeklinde antibiyotiklerde kuru toz hacminin uygulanacak doz üzerine etkisi.
İÜFN Hem Derg 2008; 16: 7-15.
Bülbül ve ark. Çocuk hemşirelerinin ilaç uygulamaları
15. Raja Lope RJ, Boo NY, Rohana J, Cheah FC. A quality assurance study on the administration of medication by
nurses in a neonatal intensive care unit. Singapore Med
J 2009; 50: 68-72.
16. Ayık G, Altuğ Özsoy S, Çetinkaya A. Hemşirelik öğrencilerinin ilaç uygulama hataları. İÜFN Hem Derg 2010; 18: 136-43.
339