balkan harbinde osmanlı donanması`nın icra ettiği görev harekât ile

BALKAN HARBİNDE OSMANLI DONANMASI’NIN iCRA ETTİĞİ
GÖREV- HAREKÂT İLE SONUÇLARININ İNCELENMESİ
GİRİŞ
XX. yüzyıl başlarında, Osmanlı Devleti’nin kara kuvvetlerinin yanında deniz kuvvetlerinin de
caydırıcılığını kaybetmesi ile iştahları kabaran ve büyümek hırsı içinde olan Balkan Devletleri,
büyük devletlerin de teşvikiyle Osmanlı Devleti’ne saldırmak için bahane arıyorlardı. Bu arada
Osmanlı Devleti’nin Trablusgarp’ta İtalyanlarla savaşmasını değerlendirmek isteyen Balkan
Devletleri, 1912 yaz ayları başından itibaren; Makedonya ve Trakya’da ıslahat yapılması ve
buraları kendi koruyuculukları altına almak üzere, bazı isteklerle harekete geçtiler. Sırp, Bulgar,
Yunan çeteleri aracılığı ile yaptıkları girişimler Makedonya’da havanın daha da gerginleşmesine
neden oldu.
Osmanlı Donanması Seyir Halinde
Neticede Balkanlardaki Osmanlı egemenliğine son vermek ve bunun için Türklere karşı
birlikte savaş yapmak düşüncesi ile aralarındaki çekişmeleri bir tarafa bırakan Balkan devletleri,
Bulgaristan’ın çevresinde Balkan birliğini meydana getirmiştir.
Osmanlı Devleti’nin hazırlıksız yakalandığı Balkan Savaşı’ndan önce devlet yönetiminde ciddi
değişiklikler olduğu gibi Ordu da peş peşe yaşanan isyanlarla, meşrutiyetin ilanı ve korunması
çabalarıyla çok yıpranmıştı. Bilhassa genç komutanlar asli vazifelerinin dışında ordunun ve
memleketin ıslahına ilgi gösteriyordu. 31 Mart vakasından sonra (13 Nisan 1909) komutanların
kemikleşmiş bir vaziyette “ittihatçı”, “itilafçı” ve “Halaskaran-Kurtarıcı” şeklinde gruplaşması, çoğu
makamlara genç kurmaylarla emir subaylarının hâkim olması, ordudaki tahribatı arttırmıştı.
Balkan Savaşı öncesinde Osmanlı birlikleri her türlü tedbirden uzak bir anlayışla, Türk
düşmanlığı malum olan İngiliz ve Rus baskıları ile harpten önce 120 tabur terhis ettirilmiş
Rumeli’deki tek güvenlik unsuru da yok edilerek devletin geleceği özellikle Balkan toprakları çok
büyük bir tehlikeye atılmıştı. Balkan Savaşı’nın patlak verdiğinde Osmanlı Devleti peş peşe yaptığı
affedilmez hatalarla, zaten yetersiz olan savaş gücünü azaltırken, Balkan Devletleri ise giderek
hızlanan bir şekilde siyasi ve askeri ittifaklarla güç birliği oluşturmuşlardır.
Türk birliklerinin normal olarak savunmaya geçip bir an evvel seferberliğini tamamlaması
gerekirken, hatta bu konuda Türk kurmay heyetinden üst makamlara ulaştırılan; seferberliğin
tamamlanmasına kadar, savaşın ertelenmesi, düşmanın oyalanması tavsiyesine rağmen
Başkomutan Vekili Nazım Paşa’nın zamansız taarruz kararı ile başlattığı savaşta Osmanlı ordusu,
birçok cephede birden savaşmak zorunda kalmış, baskın tarzında gelişen balkan ordularının
taarruzlarını durduramamış. Büyük topraklar kısa bir sürede elden çıkmış, Ancak, Edirne ve Yanya
gibi merkezlerden savunma savaşları yapılabilmiştir.
1
Bu başarısızlıklara rağmen bu durum basında farklı yazılmıştır. Sonuçta Türk ordusunda,
panik çıkmış askerin sebepsiz yere firar etmesi söz konusu olmuştur. 24 Ekim 1912’de Bulgarlar
Edirne’ye saldırıp şehri kuşatmışlar, diğer yandan Lüleburgaz’a çekilen Türk birliklerine saldırılarını
sürdüren Bulgarlar, 28 Ekim 1912–2 Kasım 1912’de günlerinde Türk birliklerini bu hatta da
bozguna uğratmışlar ve Türk birlikleri geri çekilirken yağışlı ve soğuk hava ile yol yetersizliği
nedeniyle arkalarında önemli miktarda malzeme terk etmek zorunda kalmıştı.
Kara savaşları bu şekilde olumsuz devam ederken, coğrafi mevki itibariyle tartışılmaz
şekilde bir deniz imparatorluğu olan Osmanlı Devleti’nin Deniz Kuvvetleri’ne de savaş sırasında
önemli görevler verildiğini ve donanmanın bu görevleri elinden gelebildiğince icra etmeye çalıştığını
görüyoruz.
BALKAN SAVAŞI ÖNCESİNDE OSMANLI VE BALKAN DEVLETLERİNDE DENİZ
KUVVETLERİNİN DURUMU VE HAREKÂT PLANLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ
Balkan Harbi başlangıcında eski ve yıpranmış gemilerden oluşan Osmanlı donanması uzun
bir ilgisizlik devresinden sonra bir filiz gibi yeniden derlenip toparlanacağı sırada çıkan Trablusgarp
(1911) savaşında “her an harekete hazır” olarak bir yıl boyunca Çanakkale Boğazı’nda hazır
bekletilmesi donanmadaki daha önceki mevcut eksikliklerine yenilerinin eklenmesine ve oldukça
yıpranmasına sebep olmuştur. Kusurları hızla gidermek en büyük görev olmasına rağmen, çeşitli
nedenlerle donanmaya yeterlilik kazandırmak mümkün olamamıştır.
Osmanlı Donanması
Bunun karşılığında Osmanlı donanmasındaki tadilat programına ve diğer hamlelere daima
anında karşılık olarak aradaki dengeyi muhafaza etmeye çalışan Yunanlılar, eski gemilerini İngiliz
ve Alman fabrikalarında süratle onartmışlar, yeni gemiler almalarının yanında donanma kadrolarını
da iyi yetiştirmek amacıyla Fransız uzmanlardan oluşan “Islahat Heyetleri” sayesinde
personellerinin kalitesini her geçen gün daha çok arttırarak, deniz güçlerine ayrı bir üstünlük
kazandırmışlardır.
Osmanlı donanmasının ıslahında görev alan İngilizlerin daha çok şekle yönelik, oyalayıcı
talim ve terbiye ile vakit geçirdikleri dönemde Yunanlılar da daha sonra İngiliz Islah Heyetleri’ne
görev vermişler, en son savaş tekniklerine, bilgilerine, becerilerine ve taarruzi bir anlayışa sahip
deniz personeline kavuşmuşlardır.
1908’deki II. Meşrutiyet’in ilanından sonra Osmanlı Devleti’nden tamamen kopan
Bulgaristan ise, süratle kendi çaplarının üzerinde olacak şekilde silahlanmaya başlamıştı. Diğer
taraftan 1909’dan itibaren de istiklallerine karşı Osmanlı Devleti’nden bekledikleri muhtemel bir
müdahaleye karşı özellikle “savunma ağırlıklı “ bir donanma inşasına yer vermişler, bilhassa
Osmanlılara yönelik hazırlandıklarından dolayı, tıpkı karacı komutanlarını Rus uzmanlarına
eğittirdikleri gibi, deniz subaylarını da yine Rus deniz uzmanlarınca eğitime tabi tutmuşlar hatta üst
düzeydeki önemli görevlere bizzat Rus komutanlar atamışlardır.
Tarafların harekât alanlarına bakacak olursak; Osmanlı Devleti’nin savaş öncesindeki
coğrafi konumunu göz önüne aldığımızda deniz kuvvetlerinin harekât alanı denildiğinde; Karadeniz
2
ve Ege Denizi akla gelmektedir. Osmanlı Devletine düşman devletlerinin coğrafi şartları bu iki
alanla birlikte Bulgarların Şarköy mıntıkasından Marmara’ya sarkmaları Marmara’nın da hareket
alanı haline gelmesine, öte yandan Yunan deniz kuvvetlerini bölmeye, Yunanistan kıyılarındaki
ikmali sabote etmeye yönelik Hamidiye’ nin “Akın Harekâtı” bu defa Adriyatik’i, Orta ve Doğu
Akdeniz’i de hatta Kızıldeniz’i de harekât alanı haline gelmesi gibi sürprizlerle dolu yeni harekât
alanları yaratmıştır.
Bu savaşta Osmanlı Deniz Kuvvetleri’ne, Bahriye Nezareti’nin planlarına göre değil,
Başkomutan Vekili’nin kara savaşı için hazırladığı planlara göre, Başkomutanlık Vekili tarafından
donanmaya şu görevler verilmişti; öncelikle Karadeniz’de kuvvetli bir filo oluşturulacaktı. Bununla
hem Bulgar limanlarının ablukası yapılacak, hem de Bulgar kıyılarındaki stratejik noktalar
bombalanacaktı. Bu arada mümkün olursa Bulgar donanmasının imhası, gerektiğinde de Bulgar
kıyılarına çıkarma yapma hazırlıkları oluşturulacaktı. Özellikle de ablukanın hedefi olarak
Bulgarlara denizden gelmekte olan askeri nakliyat kesilerek, Bulgarların savaş gücü kırılacaktı Bu
şekilde Osmanlı Donanması’nın bir kısmı Karadeniz’de görevlendirilirken, ana kuvvetler de
Çanakkale’de tutulacaktı.
Başkomutanlık, harbin kısa süreceğini düşündüğünden, hatalı bir kararla Adalar Denizi’nde
hâkimiyetin Yunanlılarda olacağını hesap ederek bütün dikkatini kara savaşlarına çevirmişti. Buna
karşılık Yunanlılar harekât planlarında öncelikle Osmanlı donanmasını kontrol ve imhaya
yönelmişlerdi. Bunun için de ilk planda, Çanakkale Boğazı’na çok yakın olan adalardan birini ele
geçirip bir ileri üs oluşturmak istemişlerdi. Daha sonra bu vasıtayla Boğaz’a hakim olmayı
düşünmüşlerdi. Uzun süredir bu hedefler istikametinde hazırlıklarını geliştiren Yunanlılar, bu
çerçevede şu kademelerden hareket ederek savaşı sonuçlandırmak istediler. İlk önce Limni’yi işgal
edip Mondros Limanı’nı ileri üs yapmak, sonra diğer Ege Adalarını işgal etmek, daha sonra da
denizlere çıkabilirse Osmanlı donanmasını yok etmek. Bu zaman zarfında Osmanlı deniz yollarını
keserken, diğer taraftan Osmanlı kıyılarını vurarak panik yaratmak, Epir ve Makedonya’daki
birliklerinin ikmallerini yapmak ve böylece sürekli Türk tarafına zararlar verdirmek, Osmanlı
Devleti’ni kesin bir mağlubiyete uğratmak…
Gerçekten Limni’ nin yanında İmroz ve Bozcaada’nın işgal edilmesi hatta Psara Adalarının
işgali ile Osmanlıların en önemli geçitlerini tutarlarken; Osmanlı tarafından gelebilecek Yunan deniz
kuvvetlerini gözetleme, Yunan kıyılarına taarruz tehditlerini de en aza indirmiş oluyorlardı.
Yunanlıların Ege denizinin haricinde Yunan Denizi içinde önemli planları vardı. Çünkü bu deniz,
daha çok Yunan nakliyatı için önemli idi. Preveze Limanı’nın işgali de Yunan donanmasının önemli
hedeflerinden biri idi. Bu durumda Yunan donanmasının da Ege ve Yunan Denizi’nde iki cephede
görevlendirilmesi söz konusu olmuş, ayrıca Osmanlıların Arnavutluk isyanını bastırmak üzere
denizden de asker göndermesi üzerine bu sularda gemi bulundurmak zorunda kalmıştı.
Balkan Savaşı’nda Bulgarların deniz kuvveti, Osmanlı ve Yunan deniz kuvvetlerine nazaran
yok denecek kadar küçüktü. Bu sebeple Bulgar Deniz Kuvvetleri ellerindeki gemilerle tamamen
savunmaya dayalı bir plan çerçevesinde hareket etmişti.
SAVAŞTAN ÖNCEKİ HAREKÂT
Osmanlı Kara Kuvvetlerinin seferberlik nakliyatı için savaştan önce Harbiye ve Bahriye
Nezaretleri arasında ortak bir plan yapılmamıştı. Bu sebeple her şey savaşa çok yakın günlerde ve
gündelik düşünülmüştür. Osmanlı Hükümeti savaştan önce Almanya’dan silah-cephane
ısmarlamıştı. Savaş başlayınca özellikle Ege Denizi’ndeki ulaşım tehlikeye girince, silahların
Köstence üzerinden getirilmesi düşünülmüştür. Bu bakımdan, Bulgar karasularından geçmesi
gereken bu nakliyatın donanma tarafından korunması gerekmişti. Bu nedenle Osmanlı deniz
kuvvetlerinin savaştan önce ilk deniz harekâtı; “Akdeniz” adlı yolcu gemisinin boğaza gelişini
himaye etmek amacıyla, dört muhribin yaptığı bir keşif olmuştur. Daha sonra nakliye gemisi
3
ihtiyacının kısa sürede karşılanabilmesi amacıyla 31 Ocak 1912 tarihli bir savaş ganimeti “Ganaimi Bahriye Kanunu” çıkarılmış ve Osmanlı sularında bulunan 70–80 kadar Yunan ticaret gemisinin
müsaderesine karar verilmiştir ve bu dönemde müsadere edilen gemilerin tamamının tonajı 18.050
olmuştur.
SAVAŞIN İLANI VE DENİZ HAREKÂTI
Karadeniz Harekâtı
Donanma Komutan Vekili daha savaşın başında 16 Ekim 1912’de Başkomutanlık’ tan
donanma komutanlığına gönderilen emir ile aynı gün ayrıca Varna ve Burgaz Limanları’ndaki
tahkimatı bombardıman etmesi istenmiştir.
Bu arada Başkomutanlığın acele ederek, görüşünü de almadan Osmanlı Dışişleri
Bakanlığı’na “Bulgar kıyılarına abluka konacağı, vaziyetin ilgili tarafsız devletlere duyurulması”
bildirilmiş, Bu arada uygulanmak istenen Bulgar deniz ablukası milletlerarası bir takım problemlere
sebep olmuştu. Osmanlının aldığı bu abluka kararına önce Ruslar bir savaşa sebep
olabileceğinden bahsederek, daha sonrada Fransızlar ve İngilizler özellikle Varna limanının hem
müstahkem mevki, hem de ticaret limanı oluşu hatırlatılarak protesto etmeleri ve gözdağı vermeleri
üzerine konu “Bulgar kıyılarının gözaltında tutulması“ şeklinde değiştirilmişti.
18 Ekim’de Donanma Komutan Vekili Albay Tahir Burak komutasında donanmaya bağlı
gemiler Bulgarlar üzerine hareket etti. 19 Ekim sabahı Varna tahkimatı bombalanmış, Bulgarların
yirmi kulaç derinliğe kadar mayın döşeyeceği tahminiyle kıyıya yaklaşmayan gemilerin açtığı bu
ateşler etkili olamamıştır. Öte yandan kıyıdan yapılan Bulgar ateşi de etkisiz kalmıştır.
21 Ekim 1912’de Kavarna önüne gelen Hamidiye Kruvazörü, Bulgar kıyılarını gözetleyerek
düşman kuvvetleri hakkında bilgi toplamaya başlamış, Osmanlı savaş gemileri, 23 Ekim 1912’de
Bulgarların çok önemli bir limanı olan Varna’yı tekrar bombalamışlardır.
Kara savaşlarının yoğunlaşması ve Doğu Ordusu’nun üzerindeki Bulgar baskılarını
hafifletmesi amacıyla Türk Başkomutanlığı Bulgarların dikkatini önemsiz bölgelere çekmek,
kuvvetlerini bölerek savaş planlarını bozmak amacıyla 28 Ekim 1912’de alınan kararla Bulgarların
Süzebolu-Burgaz kıyılarına bir gösteri çıkarması planlanmış, fakat gerek bu harekâtta kara
kuvvetlerinin kullanılmaması ve gemilerin bombardıman yapmayışı bu harekâtı tarassuttan başka
bir fayda getirmemiştir.
Bu arada 29 Ekim 1912’de Lüleburgaz savaşları başlamıştı. Asker sayısının azlığına,
cephane noksanlığı da eklenince Osmanlı cephesinin takviyesi gerekti. Donanmanın da bu
nakliyeyi koruması istendi. Bunun üzerine Karadeniz’den İstanbul’a getirilecek birliklerin, karadan
muhtemel bir gecikme olabileceğinden, deniz yoluyla doğrudan Midye’ye çıkarılması düşünüldü. 31
Ekim 1912’de Başbakanlık, Trabzon-Samsun kıyılarından Trakya’ya aktarılacak askerlerin kara
çarpışmalarına hayati ölçüde katkıda bulunacağını, bu işi çok süratli yapmalarını Bahriye
Nezareti’ne bildirdi. Fakat eldeki gerek ticaret gemileri, gerekse savaş gemileri çok yetersizdi.
Bu konu önemli idi, çünkü bu savaşta Anadolu ile Rumeli kopuk kalmıştır. Çeşitli ihmallerle
sahipsiz, savunmasız bırakılan Rumeli’ye Anadolu’da var olan insan ve malzeme kaynaklarının
ulaştırılması söz konusu idi. Bununla birlikte bu yardımı, güvenlikle yürütmek ve desteklemek gibi
çok çok önemli yan unsurlarla tamamlamak gerekiyordu. Yani açıkçası bütün bunların yükü “deniz
gücüne” bindiriliyordu. Bu bakımdan genellikle bir kara savaşı olarak bilinen Balkan Harbinde, en
önemli stratejik unsur deniz ve deniz kuvvetleri olarak karşımıza çıkmaktadır, bir başka ifade ile
Boğazlar ve Marmara Denizi özellikle Ege Denizi göz önüne alındığında, Bulgarların Trakya’yı
işgali ile Demiryolu-Karayolu hatlarının kapanması üzerine mecburen bütün dikkatler, denizlere
çevrilmişti. Öncelikle bu strateji vakitlice tespit edilebilseydi, buna dayalı olarak ihtiyacı
karşılayacak miktarda nakliye ve savaş gemisi tedarik edilseydi, Anadolu’dan Rumeli’ye söz
konusu yardım mutlaka gerçekleşecekti.
4
Osmanlı tarafının Midye’ye yapacağı çıkarma, sürpriz bir Bulgar baskınından korkularak
aceleyle ve güç şartlar içinde gerçekleştirildi. 1 Kasım 1912’de Midye önlerine gelebilen Bezm-i
alem ve Akdeniz ticaret gemilerini ertesi gün gelebilen diğer gemiler takip etti. Çıkarma esnasında
görülen şiddetli fırtına nedeniyle zorlukla kıyıya çıkabilen birlikler 3 Kasım 1912’deki direktifle
koruma görevinden ayrılan Barbaros zırhlısı ve Numune-i Hamiyet muhribinin ayrılması nedeniyle
askerlerin karaya çıkarılmasını engelledi. Midye’ye çıkartılan birliklerin, 4 Kasım 1912’den itibaren
donanmanın korunmasında Terkos’ a çekilmesi istenmiştir. Sonuç olarak; yeterli olmayan nakliye
gemileri, savaş gemileri, iyi eğitilmemiş personel ve denenmemiş kara-deniz işbirliği gibi sorunlarla
başarısız olmuştur.
Burada önemli ve ders alınması gereken bir olay olarak Hamidiye Kruvazörü ile Yarhisar
muhribi ve Berk-i Efşan torpidobotunun katıldığı “ticaret gemilerini himaye ve mümkün olduğu
takdirde Bulgar torpidobotlarını yok etmek” amacıyla aldıkları görev sırasında, Hamidiye’nin 21
Kasım akşamı Bulgar gemilerinin kıskacına girmesi üzerine muharebeye başlaması rağmen,
Yarhisar muhribinin akşam vakti cereyan eden bu müsademeyi şimşek ışıkları zannetmesi, Berk-i
Efşan torpidobotunun da top ateşini görmesine rağmen yardıma gelmemesi üzerine harekâtın
başarısız olmasına ve Hamidiye’ nin torpido isabeti alarak yaralanmasına neden olması dikkate
alınması gereken bir başarısızlıktı. Çünkü bu olay Osmanlı donanması ile mukayese edilemeyecek
düzeyde olan Bulgar donanması karşısında başarısız olunması düşündürücüdür. Bu arada bu
harekâtta Osmanlı donanmasında, düşman muhriplerinin gece hücumlarının nasıl tard edileceğine
dair bir talimname olmamasından dolayı Hamidiye Komutanı kendi inisiyatifi ile hareket etmiştir.
Adalar Denizi Harekâtı
Yunanlılar 18 Ekim 1912’de Balkan Harbine katılmıştı. Bu harpte saldırıya göre hazırlanan
Yunan donanmasının ilk hedefi Limni adasını işgal edip, Mondros Limanı’nı bir “ileri üs” yapmaktı.
Yunanlılar Osmanlı donanmasının Karadeniz’de olmasından yararlanarak 22 Ekim’de Limni
Adası’nın merkezine girmiş ve bir telsiz istasyonu kurarak, muhtemel bir Türk baskınına karşı
torpidobotlardan oluşan bir karakol hattı kurmuşlardır. Yunanlılar, Ege adalarındaki işgallerini
Osmanlı tarafının çeşitli ihmallerinden yararlanarak kolayca tamamlamışlardır. Böylece Cezayir-i
Bahri Sefid Vilayeti tamamen Yunanlıların işgaline uğramıştır.
Adaların işgali sırasında, önemi adaların stratejisinden daha önde gelen bir mevkii de
“Selanik” idi. Çünkü haritaya baktığımızda Osmanlı Devleti’nin Makedonya’ya Rumeli’de savaşan
birliklerine en önemli yardımların yapıldığı kapının Selanik Limanı olduğunu görürüz. Türkler
açısından çok önemli bir stratejik nokta olan bu limanın girişleri mayınlanarak, iç limanda Fethi
Bülent zırhlı korveti, Fuat silahlı yatı konuşlandırılarak savunma tedbirleri alınmış olmasına rağmen
3 Ekim 1912 akşamı 11 numaralı Yunan torpido botu Osmanlı muhafızlarının ihmallerinden
faydalanarak boğazdan geçip Fethi Bülent korvetini torpilleyip batırdı ve Yunan torpidobotu ilginçtir
yine rahatça Boğazdan çıkıp gitmiştir.
Adriyatik Denizi Harekâtı
Adriyatik Denizi’ndeki Preveze körfezinin kuzey kıyıları Osmanlı hâkimiyetinde güney
kıyıları da Yunan hâkimiyetindeydi. Preveze Körfezi’nde 6 Osmanlı tabyasına karşılık hiç Yunan
topu bulunmuyordu, fakat savaştan önce Yunanlılar küçük gambotlarla Körfez’de takviye yaparak
su üstünde giderek hâkim duruma geçmişlerdir.
Balkan Savaşı çıktığında burada yer alan Antalya ve Tokat torpidobotları, Yunanlıların
Preveze hâkimiyeti eline geçirmeleri üzerine oldukça yıpranmış durumdaki bu botlar kendilerini
batırmışlardır. Böylece Osmanlı Devleti Ege Denizi’nde de görüleceği üzerine Adriyatik sularında
da sessizce güç olmaktan çıkmıştır.
5
KARA VE DENİZ KUVVETLERİ İŞBİRLİĞİ (Karadeniz-Marmara Harekâtı)
Şark ordusu çekilirken ordu yanlarının donanma tarafından desteklenmesi ihtiyacı Osmanlı
silahlı kuvvetlerinin karşısına “Kara-Deniz İşbirliği” şeklinde o güne kadar hiç denemedikleri bir
harekâtı ortaya çıkarmıştır. Doğu Ordusu’nun Çatalca ve Bolayır mevzilerine çekilme ihtimali
önceden hiç düşünülmediğinden eğitimi de, planlaması da yapılmamıştı. Bu işbirliği Lüleburgaz
Savaşı’ndan sonra çekilen birliklerin denize dayanan yanlarının donanma ateşi ile desteklenmesi
şeklinde gerçekleştirilecekti. Ayrıca bu işbirliği konusunda plan yapılması lazım iken gelişmelerin
sürati ile hazırlıklar yapılmadan işbirliğine gidilmiş olmasına rağmen, savaş gemileri gereken
işbirliğini ellerinden geldiği kadar yapmaya çalışarak birliklerin daha sağlıklı çekilmesini
kolaylaştırmıştır.
Balkan Savaşlarının Kahraman Gemisi Hamidiye Kruvazörünün İskele Bordadan Görünümü
Yeterli olmayan nakliye ve savaş gemileri, iyi eğitilmemiş personel, denenmemiş kara-deniz
işbirliği ve özellikle komuta kademesindeki kararsızlıklar Osmanlı ordusu harekâtlarının kimisinin
geç yapılmasına, kimisinin iptal edilmesine, kimisinde de başarısız olunmasına neden olmuştu
Bu kara-deniz işbirliği içerisinde Osmanlı donanmaları ise aldıkları emirlerle; şu harekâtları
gerçekleştirmişlerdir; Bulgarların dikkatini önemsiz bölgelere çekmek, kuvvetlerini bölerek savaş
planlarını bozmak amacıyla 28 Ekim 1912’de alınan kararla Bulgarların Süzebolu-Burgaz kıyılarına
bir gösteri çıkarması yapılması, Lüleburgaz savaşının başlaması karşısında acil ihtiyaç duyulan
kara askerlerinin Trabzon-Samsun kıyılarından doğrudan Trakya’ya donanmanın korumasında
Bezm-i Alem ve Akdeniz ticaret gemileri ile 1 Kasım 1912’de Midye’ye çıkarılması, Mütareke
öncesindeki Lüleburgaz Muharebeleri sonrasında geri çekilen Osmanlı ordusuna Çatalca
Muharebelerinde ateş desteği verilmesi, 10 Aralık 1912’de Zühaf gambotuna yüklenen 250 askerin
Şarköy’e çıkarılması, Mütareke sonrasında 8–10 Şubat 1913’ te icra edilen II. Şarköy çıkarması ve
Mütareke sonrası Bulgar taarruzları ile başlayan II. Çatalca Muharebeleri’nde oluşturulan Bezm-i
Alem ticaret gemisi, Berk-i Efşan torpidobotu, Asar-ı Tevfik zırhlısı, Taşoz ve Basra muhriplerinden
oluşan Albay Sermet Komutasındaki Karadeniz Müfrezesi ve Mesudiye zırhlısının da yer aldığı
Marmara filosunun yapmış oldukları destek atışları.
Osmanlı donanmasının Balkan Savaşı’nda fevkalade hizmetlerine dair şu iki husus belge
niteliği taşımaktadır; Çatalca Cephesi’nin sol kanat komutanı, başkomutanlığa gönderdiği haberde;
“Kolordunun savunması özellikle iki tümenin III. Kolordu’ya verilmesi, Kolordunun donanma
tarafından destekleneceği esasına göre hazırlanmıştır. Donanmanın Büyükçekmece’den
ayrılmasından önce burada uzun menzilli topları ve ışıldakları olan birkaç gemi bırakmasına
emrinizi…” diyordu Sağ kanat komutanının haberinde ise; “bugün düşmanla temas vaki oldu. Sağ
kanadımızdan donanma destek vermez ise felaket kesindir…” ifadeleri yer alıyordu. Türk
komutanlarının Çatalca savunmasında çok açık bir şekilde belirttikleri gibi, donanma desteği kesin
6
bir istek ve zaruret olmuştur. Bu durumu Başkomutanlık Vekâleti Donanma Komutanlığı’na 14
Kasım 1912 (1 Teşrin-i Sani 1328) gönderdiği emirde de açıkça belirtmiştir.
Bu arada II.Çatalca Muharebeleri’ne verilen destek sırasında Karadeniz Müfrezesi’ne
görevlendirilen Asar-ı Tevfik zırhlısının 7 Şubat 1913 günü Podima önlerine gelindiğinde gemi
komutanı Binbaşı İsmail’in bir süre önce burada şehit olan askerler için Bulgarlara karşı bir gösteri
harekâtı yaparken saat 12.45 sırasında karaya oturması ile yaralanmasından sonra, Bahriye
Nezareti’nin kurtarma hizmetinin eksikliği ve hafta sonu olması nedeniyle sivil kurtarma gemisi
bulunamaması neticesinde
bir kurtarma sorunu ve sonuçta gemi kurtarılamayarak acısı
yaşanmıştır.
Bu arada Savaş sırasında büyük bir tehlike olarak da, Bulgarların denizyollarına mayın
dökme ihtimali ortaya çıkmıştı. Hatta Bulgarların kıyılara döktükleri mayınlardan sürüklenenlerden
ikisi, Çanakkale Boğazı çevresine kadar gelmişti. Böylece Osmanlı donanması ilk defa mayın
arama-tarama görevini de üstlenmişti.
OSMANLI-YUNAN DENİZ SAVAŞLARI
Kara ve denizde birbiri ardına gelen başarısızlıklar yüzünden istifa eden, Gazi Ahmet
Lüleburgaz yenilgisi üzerine Balkan müttefiklerine 4 Kasım 1912’de mütareke teklifinde Muhtar
Paşa’nın yerine 29 Ekim 1912’de Kamil Paşa sadarete getirilerek Kamil Paşa Hükümeti kuruldu.
Bulgarların Çatalca’ya gelip İstanbul’u tehdit etmeleri üzerine İstanbul’u savunmak amacıyla başta
İngiltere, Fransa ve Rusya olmak üzere devletlerin müşterek donanmalarından oluşan bir filo
İstanbul’a gelerek 18 Kasım 1912 günü karaya 2.250 kişilik bir askeri birlik çıkardı. Bundan 10 gün
sonra Çatalca’da mütareke görüşmeleri de başladı. Çetin geçen müzakereler sonunda Balkan
müttefikleriyle Osmanlı Devleti arasında 3 Aralık 1912’de ateşkes imzalanmasına rağmen
mütarekeyi kabul etmeyen Yunanistan savaşa devam etmiştir.
Bu arada Başkomutanlık 20 Kasım 1912’de alınan bir istihbarat üzerine Yunanlıların Ege’de
meydana getirdiği işgallere ve Çanakkale Boğazı’na yönelik muhtelif bir saldırısına karşı Osmanlı
donanmasını süratle Ege’ye çıkarma kararı almıştı. 22 Kasım 1912’de Bulgarlarla yapılacak olan
mütarekeden yararlanan Başkomutanlık, Çatalca cephesinde de ayrıca bir takım tedbirler almak
düşüncesindeydi. Bununla ilgili olarak Muin-i zafer korveti ile Necm-i şevket savaş gemisinin
toplarını söktürerek Çatalca mevzilerine yerleştirmek istemesi Başkomutanlığın donanmayı ne
şekilde değerlendirmek istediği konusunda bize fikir vermektedir..
Başkomutanlığın emirlerine karşılık Donanma Komutan Vekili’nin donanmanın şiddetle
onarına ihtiyacı olduğuna dair isteklerini savaşa taraftar olmadığı şeklinde yorumlanarak görevden
alınmasını istemiş, fakat Bahriye Nazırı’nın durumun nezaketinden dolayı kararın bekletilmesi
istenmiştir. Bu arada İstanbul’da da siyaset kızışmış, hükümet muhalefeti susturmanın yolunun;
donanmanın Ege’ye çıkarak Yunan donanmasını imha ederek, kesin sonuçlu bir zafer
kazanmasına bağlı olduğu isteğini Bahriye Nazırı’nın Donanma Komutanlığı’na gönderdiği şu emir
açıkça göstermekteydi; “İstanbul’da kamuoyu, hükümetin geleceğini mutlaka donanmanın Ege’ye
çıkmasına bağlı olduğunu söylüyor…”
30 Kasım 1912’de donanmaya mensup gemiler Albay Tahir Bey komutasında Çanakkale’ye
hareket etti. Aynı gün Seddülbahir istasyonu bir denizaltının Türk kara sularında dolaştığını haber
vermişti. Durum süratle donanma komutanlığına iletildi. Türk denizcilik tarihinde ilk defa deniz
kuvvetleri bir denizaltı taarruzuna karşı tedbir almak için alarma geçirilmiştir. Alınan tedbir ise o
günkü şartlarda sadece demirleyen gemilerin emniyet botları ve filikalar dolaştırılması olmuştur..
7 Aralık 1912’de Albay Tahir Bey yerine aşağıdaki irade-i seniyye ile Donanma Komutan
Vekilliğine Albay Ramiz Bey atanmıştır. Donanma Komutan Vekili’nin de görevden alınması ayrı bir
hata idi.
Tayin edilen yeni Donanma Komutan Vekili Albay Ramiz de hükümetin umduğunun aksine,
hemen savaşmak yerine donanmanın mutlaka onarımını istemişti. Peş peşe donanma
7
komutanlarının ısrarla onarım isteği üzerine Bahriye Nezareti; İngiliz ıslah heyetinden Albay Black’i
göndererek donanmanın onarıma ihtiyacı olup olmayacağı hakkında tespit yaptırmıştı. Sonuç
olarak İngiliz albayının raporu da; donanma komutan vekillerinin görüşleri doğrultusunda
“donanmanın savaş kudretinde olmadığı “ şeklinde bir sonuca varmıştı. Fakat burada dikkate
alınması gereken diğer bir husus, Bahriye Nezareti’nin kendi personeline güvenmeyerek
İngilizlerden rapor istemesiydi.
İmroz (Gökçeada) Muharebesi 16 ARALIK 1912
3 Aralık 1912’de Bulgarlarla mütareke yapıldığından Osmanlı donanmasına mensup
gemiler bütün gücüyle Ege Deniz Harekâtı için Çanakkale’de toplanmaya başladı. 10 Aralık
1912’de Yunan gemilerinin Boğaz önünde dolaştıkları öğrenildi. Boğaz dışına yapılan çıkışlarda sık
sık Yunan gemileri ile karşılaşılması üzerine Osmanlı Deniz kuvvetleri 14 Aralık 1912’de komodor
ve gemi komutanlarından oluşan savaş meclisinde harbin planları yapılmış, Türk savaş gemilerinin
de son hazırlıklarını yaparak Ege’ye çıkışına karar verilmişti, fakat Osmanlı zırhlılarının 10 millik
süratine karşılık 22 mil sürate sahip Averof zırhlısı Türk tarafını endişelendiriyordu. Ayrıca bu savaş
öncesinde Osmanlı donanmasında görevli İngiliz Islah Heyeti’nden Arthur Limpus “un sadarete
samimiyetiyle verdiği; harbe kesinlikle katılmayacağını bildirir, bu savaş öncesinde Osmanlı
donanması ile Yunan donanmasının kapasitelerinin karşılaştırılması ve harbin sonunda elde
edilecek avantaj ve dezavantajlarına dair raporu önemli idi. Bu rapor Limpus’un kendi hükümeti
tarafından da baskı altında tutulduğunu göstermiştir
Yunan gemilerinin yerleri ve sayıları hakkında bilgi toplamak amacıyla önce Osmanlı
muhriplerinin 07.00’de çıkışıyla başlayan harekât, 08.15’te H.Rauf Orbay komutasındaki keşif
kolunun Yunan ana kuvvetini görmesini bildirmesi sonrası toplanan savaş meclisinde savaşa karar
verilmiş ve Averof’a ilk ateşi Barbaros ve Turgutreis zırhlıları 09.40’dan itibaren başlatmıştı.
Mesudiye ve Asar-ı Tevfik’in de ateşlerini Averof üzerinde birleştirmesi üzerine isabet alan Averof
müstakil savaşmak amacıyla süratini artırarak Osmanlı gemilerine 5 bin metreye yaklaşmış diğer
Yunan muhripleri de Osmanlı zırhlılarına ateşe devam etmişlerdir.
Bu sırada Barbaros iki önemli isabet aldı. Savaş bu şekilde devam ederken saat 10.17’de
Donanma Komutan Vekili üstün durumda iken ve Yunan donanması üzerinde isabetli ateşler
yapılırken aldığı bir kararı ile gemileri 180 derecelik bir manevra ile Boğaz’a doğru dönüş yaptırmış,
Averof bu sırada üç ağır isabet daha almıştı. Albay Ramiz yaptığı soruşturma da hiçbir gemide
ciddi bir isabet ve hasarın olmadığını öğrenmesi üzerine yeniden savaşmak kararı ile 11.30’da
“Poyraz”a döndürmüş, fakat Mesudiye ve Asar-ı Tevfik’in 8 milden fazla yol yapamamaları
sebebiyle savaştan vazgeçerek Çanakkale’ye dönüş yaptırmıştır.
Sonuç olarak; Barbaros’a isabet eden bir büyük ve bir küçük çaplı mermiden başka
Osmanlı gemileri isabet almamıştı. Buna karşın gemilerin çok eski olmalarından ötürü Osmanlı
zırhlıları, kendi salvolarının meydana getirdiği sarsıntıdan dolayı ufak tefek zararlar gördüler. Bu
meyanda Asar-ı Tevfik’in orta batarya toplarının kürsüleri yerinden oynadı, Turgutreis’in de ışıldak
ve filikaları hasar gördü. Yunan donanmasında ise hasar daha büyüktü. Fakat daha sonra savaşta
üstün durumda iken Osmanlı donanmasının yaptığı geri manevra daha sonra çeşitli tartışmalara
neden olmuştur, Donanma Komutan Vekili’nin muharebe sonunda verdiği raporda, Yunan
donanmasına hücum etmesi için 1. Muhrip Fırkası’na komutanına işaretle emir verdiği ile ilgili
tartışmalar olmuştur.
Bununla birlikte her iki tarafta kendini muharebenin galibi saymıştı, hatta bu sebeple Türk
tarafında Barbaros’un Preveze deniz zaferinde kullandığı bayrak getirtilerek Barbaros zırhlısının
direğine çekilmiştir.
Mondros Muharebesi 18 OCAK 1913
Osmanlı-Yunan donanmaları ikinci defa Limni Adası’nın Mondros Limanı çevresinde karşılaşması
bakımından savaşa bu isim verilmiştir. Bu savaşta Yunanlıları İngiliz Amirali Mc.Kerr yönetirken,
topçuların idaresini de İngiliz topçu subayları üstlenmişlerdi. Yunan donanmasının top
8
nişangâhlarının başında da, İngiliz astsubay nişancılar vardı. Osmanlı tarafı ise; gemilerdeki
İngiltere’de tahsil ve staj görmüş usta topçu subaylarını boşaltarak, yerlerine acemi topçu subay ve
topçu nişancıları vermişti.
Osmanlı Donanması taarruz harekâtını, 3 zırhlı, 1 kruvazör, 1 torpido kruvazörü ve 6
muhriple yapacaktı. Donanma Komutan Vekili tarafından hazırlanan harekât planına göre; Osmanlı
gemilerinin gece muharebe teçhizatının olmamasının bir gece baskını yapılmasına engel
olmasından dolayı muharebe gündüz saatlerinde yapılacaktı. Donanma sabahın erken saatlerinde
Boğaz’dan çıkarak Mondros’a kadar giderek ve burasını bombardıman ettikten sonra, gene gündüz
saatlerinde üssüne geri dönecekti. Bu suretle donanma gemilerinin gece muharebeleri için
yetişmemiş bulunması, geceleyin hareket edip, Mondros Limanı’na bir baskın yapmak imkânını
ortadan kaldırıyordu. Osmanlı Donanması’nın Boğaz’dan gündüz çıkması, Yunan donanmasına
muharebeye hazırlanmak fırsatını verecekti.
Osmanlı donanması, saat 08.20’de Çanakkale Boğaz’ından çıkarak 12 mil süratle 253
rotasına yol verdi. Mondros Limanı’nda bulunan Yunan donanması da alarm durumdaydı. Filolar
saat 10.43’de birbirlerine 15.000 metre mesafeye kadar yaklaşmışlardı. Bu anda, her iki taraf da
gemilerine muharebe nizamı aldırdı ve muhriplerini ateş altı tarafında topladı.
Mondros Deniz Savaşı
Başla Ateş! Komutu ilk olarak saat 11.35’de Osmanlı donanması tarafından verildi. Bundan
iki dakika sonra da Yunanlılar ateş açtı. Başlangıç mesafesi 8.800 metre idi. Osmanlı tarafındaki 4
gemi ateşlerini Averof üzerine birleştireceklerdi. Yunanlılar ise Averof ile Spetsai Barbaros, Hydra
ile Psara’da Turgutreis üzerinde ateş birleştireceklerdi. Dört geminin aynı hedef üzerinde ateş
birleştirmeleri, İmroz Muharebesi’nde olduğu gibi, Mondros Muharebesi’nde de mermilerin düşüş
noktalarını gözetleme güçlükleri meydana getirdi.
Savaş 12.10’a kadar bu şekilde devam etti. 35 dakika içinde Barbaros zırhlısı beş önemli
isabetle birlikte, bacalara ve direğe vuku bulan önemsiz isabetler alırken, aynı zamanda gemide
yangın çıkmıştı. Bilhassa güvertede çıkan yangınlar -yangın donanımının bozukluğundan dolayıgüçlükle söndürülmüştü. Bu sırada Yunan donanmasının en tehlikeli gemisi olan Averof’a o kadar
atışa rağmen bir isabet kaydedilememesi dikkat çekicidir. Osmanlı Donanmasının Yunan
gemilerine tek bir mermi isabet ettirmesi mümkün olamamıştı. Bununla beraber, isabet eden Yunan
mermileri de, geminin harp yeterliliğine tesir edecek bir durum yaratmamıştı. Osmanlı Donanma
Komutan Vekili, zırhlılarına iskeleden 180 derece dönüş işaretini verdi. Yunan Donanma Komutanı
ise, Osmanlı donanmasını takip etmeğe karar verdi.
Sonuç olarak; Osmanlı donanması ulaşmak istediği hedefleri elde edememişti. Üstelik
İmroz Deniz Savaşı’na göre ateş kifayeti yüzdesi çok düşüktü. Buna karşılık Averof’un Osmanlı
gemilerine göre isabet oranı oldukça yüksek idi. Yunan tarafındaki isabetli atışların sebebi bir
İngiliz subayı Mc.Kerr idi.
Albay Ramiz, savaşta verilen şehit sayısının azlığını göstererek uğradığı başarısızlığı
örtbas etmek istemişti, Albay Ramiz’in verdiği ikinci rapor da kendisini aklamaya yetmemiş yeni
9
Başkomutan Vekili, Albay Ramiz’i İstanbul’a çağırarak donanma komutanlığını, Turgutreis
Komutanı Yarbay İsmail’e devretmesini istemiştir. Fakat Yarbay İsmail bu yüksek vazifeyi
üstlenemeyeceğini bildirerek meydana gelen vazife değişikliğine örtülü bir şekilde tepki
göstermiştir. Netice olarak Albay Ramiz, 4 Şubat 1913 tarihine kadar donanmanın başında kaldı.
Bu tarihte Albay Tahir Burak ikinci defa donanma komutan vekilliğine atandı.
Hamidiye Kruvazörü’nün Akın Harekâtı (13 OCAK–7 EYLÜL 1913)
Bu harekâtta hedef olarak, birkaç konu tespit edilmişti. Bunlardan en önemlisi, Averof
zırhlısının Boğaz önünden Hamidiye’nin Akdeniz’e doğru yapacağı harekât istikametinde
uzaklaştırılması idi. Daha önce yapılan deniz savaşlarında görüldüğü gibi, Türk zırhlılarından hem
daha süratli, hem de ateş gücü çok yüksek olan bu savaş gemisinin dahil olduğu Yunan
donanmasına kesin darbe indirmek mümkün görünmüyordu. Bu sebeple stratejik bir plan gereği,
Hamidiye Boğaz dışına çıkarak, Averof zırhlısını üzerine çekecekti. Averof’un yokluğundan
hareketle Osmanlı donanması, bir diğer hedef olarak Yunan donanmasının imhasına çalışılacaktı.
Diğer taraftan çıkış yapan Hamidiye, Yunan ve Sırp nakliyesini kesmeye, düşman limanlarına
baskın düzenlemeye çalışacaktı.
Balkan Savaşı’nın en karanlık günlerinde Akdeniz’de korsan harekâtına memur edilerek, 14
Ocak 1913’te Çanakkale Boğazı önündeki Yunan ablukasını başarı ile yarıp denize açılan
Hamidiye ertesi günü Yunan donanmasının önemli üssü Şira Limanı’nı topa tutarak “Makedonya”
adındaki kruvazörü batırmış, civardaki barut fabrikası ve cephane depolarını tahrip etmiştir. Daha
sonra Port Sait Limanı’na gelmiş, fakat İngilizlerin 24 saatten fazla kalınmasına müsaade
etmemeleri üzerine Kızıldeniz’e geçmiştir.
11 Mart 1913’te tekrar Akdeniz’e çıkarak Adriyatik Denizi’nde bir ikmal üssü olan Dreç
Limanı’nı bombardıman etmiş ve Şingin Limanı’ndan cepheye sevk edilmek üzere bekleyen Sırp
askerleri ve savaş teçhizatları yüklü yedi Yunan nakliye gemisini batırdıktan sonra 6 Nisan 1913’te
tekrar Kızıldeniz’e geçerek savaşın sonuna kadar orada kalmıştır.
Balkan Savaşı’nın en ümitsiz günlerinde Türk halkının moralini yükselterek Yunan ordusunu
Selanik cephesinde tuttu ve ayrıca Sırbistan’ın da yardımına engel oldu. Yunan donanmasının en
önemli gemisi olan Averof’u üzerine çekmeyi başaramasa da sürekli hareket halinde olmasından
dolayı Yunanlıları tedirgin ederek Tyhella sınıfı 4 muhribin Hamidiye’nin takibi için
görevlendirmesine neden olmuş ve Yunan donanmasının Çanakkale’ye bir saldırı yapma fırsatını
vermemiştir. Bu başarıları ile de kamuoyunda büyük yankı uyandırmış ve komutanı H.Rauf
Orbay’ın “Hamidiye Kahramanı” olarak adlandırılmasına neden olmuştur.
10
Bu savaşta Osmanlı devleti, dört Balkan devleti karşısında büyük bir yenilgiye uğrayarak,
Meriç Nehri’nin batısındaki bütün topraklarını yani Balkanları kaybetmiş ve Ege Denizi’ndeki
adalarının geleceğini de “Büyük Devletler”in vereceği karara bırakmak zorunda kalmıştır.
Sonuçta kısaca; Balkan Harbi’nde kaybedilenler, savaştan önce yeterli miktarda nakliye ve
harp gemisinin alınması ile katlanılacak maliyetten daha ağır olmuş savaşa adeta donanmasız bir
deniz imparatorluğu olarak katılınmış, fakat buna rağmen Romanya’dan yapılan cephane
sevkiyatının
sürdürülmesi,
hem
de
Çatalca
savunmasındaki
denizden
destekleri
küçümsenemeyecek birer başarı olmuştur. Bu husus durumun daha da kötüleşmesini muhtemelen
İstanbul’un işgalini de engellemiştir. 1
1
Piri Reis Araştırma Merkezi Şube Müdürü Öğ.Kd.Bnb. Ersan Baş tarafından hazırlanan ve IX. Askeri Tarih
Seminerinde sunulan bildiriden özetlenerek hazırlanmıştır.
11