Hayvanlarda sindirim sistemi
advertisement
HAYVANLARDA SİNDİRİM SİSTEMİ YRD. DOÇ. DR. ASLI SADE MEMİŞOĞLU kisi.deu.edu.tr/asli.memisoglu asli.memisoglu@deu.edu.tr BESLENME • Hayvanlar enerji üretimi, kendi yapıtaşlarını oluşturma, büyüme ve gelişme için beslenmek zorundadır • Hayvanlar heterotroftur: besinlerini diğer organizmaları tüketerek alırlar • Ototrof: güneş enerjisi (fotosentez) veya inorganik maddeleri (kemosentez) kullanarak tüm bileşenlerini kendileri sentezlerler • Bitkilerin çoğunluğu, bazı arkeler, bazı bakteriler ve bazı protistler • Hayvanlar yedikleri besinleri protein, yağ, polisakkarit şeklinde polimerler halinde alırlar. • Bu büyük ve kompleks yapılar canlı tarafından direk olarak kullanılamaz SİNDİRİM Çünkü: • Bu büyüklükte hücre zarından geçemezler • Yapıları türe özgüdür • Başka bir tür bu yapıyı yabancı algılar ve savunma sistemi tarafından yok edilir • Kendi yapıtaşı olarak kullanılamaz • Sindirim: Heterotrof canlılar tarafından dış ortamdan hazır olarak alınan besin maddelerinin hücreler tarafından kullanılacak hale getirilmesidir SİNDİRİM Sindirimin aşamaları: 1. Mekanik sindirim: Besinlerin çiğnenerek ve sindirim sistemindeki kas hareketleriyle ezilmesi ile küçük parçalara ayrılması • Besinlerin yüzey alanını genişleterek kimyasal sindirime yardımcı olur 2. Kimyasal sindirim: Parçalanmış besinlerin enzimler ve su yardımı ile yapıtaşlarına ayrılması • Reaksiyonlar sırasında su kullanıldığı için bunlara hidroliz reaksiyonları denir • Kimyasal sindirim sonunda • Polisakkaritler basit şekerlere • Yağlar gliserol ve yağ asitlerine • Proteinler amino asitlere • Nükleik asitler nükleotitlere dönüştürülür SİNDİRİM • Kimyasal sindirim hücre içi veya hücre dışında gerçekleşebilir • Hücre içi sindirim: • Tek hücreli canlılar ve basit çok hücreliler • Fagositozla hücre içine alınan besinler lizozom enzimleriyle sindirilir • Ancak çok küçük besin maddeleri alınabilir • Hücre dışı sindirim: • Süngerler hariç omurgasızlar ve omurgalı hayvanlarda gözlenir • Hücre dışına, vücut boşluğuna salınan enzimler yardımıyla monomerlerine parçalanan besinler, hücre içine alınır • Büyük besinlerden faydalanmayı sağlar SİNDİRİM Sindirimin aşamaları: 3. Emilim: • Oluşan monomerler hücre zarından geçerek hücre içine alınır • Enerji kaynağı olarak kullanılabilir • Hücrenin kendi yapıtaşlarının yapımında kullanılabilir • Daha sonra kullanılmak üzere depolanabilir 4. Atılım • Sindirilemeyen besin atıklarının vücuttan dışarıya atılması SİNDİRİM SİSTEMLERİ • Süngerler: • Sindirim sistemi yoktur • Özelleşmiş sindirim hücreleri vardır • Hücre içi sindirim görülür • Besinler su ile birlikte boşluklar sayesinde vücutlarına girer • Özelleşmiş sindirim hücreleri besinleri fagositozla alır, sindirir ve atıkları hücre dışına verir • Sindirim ürünleri diğer hücrelere geçiş yapar. SİNDİRİM SİSTEMLERİ • Sölenterler: • Eksik sindirim sistemi = Ağız ve anüs görevi gören tek açıklık • Gastrovasküler boşluk olarak adlandırılan bir sindirim kesesi bulunur • Çoğunluğu etçildir • Ör: Hidra • Sindirim kesesine giren besinler gastrodermis hücreleri tarafından salgılanan enzimlerle küçük parçalara ayrılır = hücre dışı sindirim • Fagositozla hücre içine alınır, hücre içi sindirimle sindirilir • Sindirilmeyen atıklar dışarı atılır SİNDİRİM SİSTEMLERİ • Yassı solucanlar: • Eksik sindirim sistemi = Ağız ve anüs görevi gören tek açıklık • Gastrovasküler boşluk çok fazla dallanma yapar • Sindirim ve emilimi kolaylaştırır • Yuvarlak solucanlar: • Tam sindirim sistemi = iki açıklık • Ağız, bağırsak ve anüsten oluşan sindirim sistemi • Yuvarlak solucanlardan memelilere kadar tüm hayvanlarda iki açıklık SİNDİRİM SİSTEMLERİ • Halkalı solucanlar • Sindirim sistemi ağız, yutak, yemek borusu, kursak, düz bir bağırsak ve anüsten oluşur. • Yutak salgısıyla besinleri ıslatır, kasılarak yemek borusuna gönderir • Kursak depo görevi görür • Taşlıkta (kaslı mide) bulunan taşlarla mekanik sindirim gerçekleşir • Öğütülmüş besinler bağırsağa geçer ve kimyasal sindirim gerçekleşir • Sindirilemeyen besinler anüsten dışarı atılır SİNDİRİM SİSTEMLERİ • Yumuşakçalar: • Yumuşakçalarda sindirim solucanlara göre biraz daha gelişmiştir. • Ağızlarında dişli bir dil (radula) bulunur. Radula mekanik sindirim sağlar. • Mide sindirim bezi gibi görev yapar. Burada öğütülen besinlerin kimyasal sindirimi başlar. • İnce bağırsak ise kimyasal sindirimin devam ettiği ve besinlerin emiliminin gerçekleştiği yerdir. • Artıklar anüs ile dış ortama atılır. SİNDİRİM SİSTEMLERİ • Derisi dikenliler • Sindirim kanalı ağız yutak mide bağırsak ve anüsten oluşur. • Deniz kestaneleri otçuldur • yutağında Aristo feneri adı verilen çiğneyici dişler bulunur. • Aristo feneri ağızdan çıkarak besinleri yakalar. • Mekanik ve kimyasal sindirim gözlenir. • Deniz yıldızı etçildir SİNDİRİM SİSTEMLERİ • Eklembacaklılar: • Gelişmiş bir sindirim sistemi görülmektedir. • Ağız yapıları beslenme durumuna göre farklılık göstermektedir. • Yalayıcı, delici, emici, çiğneyici gibi… • Ağızda mekanik sindirim gerçekleşir. • Mide otçul olanlarda iki, etçil olanlarda üç bölümden oluşur. • Burada kimyasal sindirim gerçekleşir. ; • Sindirilmeyen artıklar anüsten dışarı atılır. • Böceklerde sindirim sistemi üç bölümden oluşur. • Ön, orta ve arka bağırsak şeklinde gruplandırılır. • Ön bağırsakta; ağız, yutak, yemek borusu, kursak ve ön mide yer alır. • Orta bağırsakta; mide ve sindirim bezleri bulunur. • Sindirim burada tamamlanır ve sindirilmiş besinlerin emilimi gerçekleşir. • Arka bağırsakta anüs yer alır. SİNDİRİM SİSTEMLERİ-Omurgalılar • Omurgalılarda daha özelleşmiş bölümlere sahip bir sindirim sistemi bulunur • Yardımcı organlar: • Tükürük bezleri, pankreas, karaciğer, safra kesesi • Omurgalı canlılarda sindirim sistemi bölümlerinde bazı farklılıklar bulunmaktadır. • Dil, diş, körbağırsak, dört gözlü mide gibi bölümlerin özelleştiği görülmektedir. • Kloak: balık, kurbağa, sürüngen ve kuşlarda bulunur. • Kloak; üreme hücrelerini, boşaltım atıklarını ve sindirim atıklarını dışarı atar. • Memelilerde üreme, sindirim ve boşaltım kanalları ayrıdır SİNDİRİM SİSTEMLERİ-Omurgalılar Balıklar: • Balıklarda sindirim sistemi, düz bir kanal sistemi şeklindedir. • Ağız, yemek borusu, mide ve geniş yüzeyli bağırsak yapısına sahiptirler. • Basit yapıda karaciğer ve pankreas, safra kesesi yapıları sindirime yardımcı bölümlerdir. SİNDİRİM SİSTEMLERİ-Omurgalılar • İki yaşamlılar Yemek borusu Mide Karaciğer Safra kesesi Pankreas İnce bağırsak Kloak Kalın bağırsak SİNDİRİM SİSTEMLERİ-Omurgalılar • Sürüngenler SİNDİRİM SİSTEMLERİ-Omurgalılar Kuşlar: • Kuşlarda besin gaga ile alınır. • Besinler buradan kursağa alınır. Kursak besinlerin ıslatıldığı ve depo edildiği bölümdür, yemek borusu üzerinde yer alır. • Mideleri iki bölümden oluşur. • Birinci midede, besinler mide özsuyu ile yumuşatılır. • İkinci midede ise besinler kaslar ve burada bulunan taşlar yardımıyla öğütülür. • Midenin bu kısmına taşlık adı verilir. Taşlıkta öğütülen besinler ince bağırsağa gelir. • Burada enzimler yardımıyla kimyasal sindirim gerçekleşir. • Selülozun kimyasal sindirimi ise körbağırsakta gerçekleşir. • Kuşlarda körbağırsak gelişmiştir. Körbağırsak iki tanedir. SİNDİRİM SİSTEMLERİ-Omurgalılar • Kuşlarda dişler yoktur. Dişlerin görevini, taşlık üstlenmiştir. • Kuşlarda tükürük bezleri yoktur. Etçil kuşlarda bulunur. • Karaciğer ve pankreas salgıları ince bağırsağa gönderilir ve sindirim ince bağırsakta gerçekleşir ve sindirilen besinler buradan emilir. • Tohumla beslenen otçul kuşlarda bağırsak daha uzundur. • Gaga yapısı beslenme şekillerine göre farklılık göstermektedir SİNDİRİM SİSTEMLERİ-Omurgalılar Geviş getiren memelilerde sindirim: • Geviş getiren memelilerde besinler ağız ile alınır. • Otçul canlılar oldukları için öğütücü azı dişleri iyi gelişmiştir. • Ağızdan sonra besinler mideye alınır. • Mide dört bölümden oluşmaktadır. • Midenin işkembe ve börkenek adı verilen kısımlarında simbiyoz bakteriler bulunur. • Bu bakteriler selülozun kimyasal sindirimini sağlar, basit şekerlere dönüştürür. • Midede yer alan selülozu sindirilmiş sıvı ağıza geri gönderilir. SİNDİRİM SİSTEMLERİ-Omurgalılar • Ağızda azı dişleri yardımıyla öğütme işlemi tamamlanır ve öğütülen besinler tekrar mideye alınır. • Ancak işkembe ve börkenek kısımlarına uğramadan kırkbayır ve şirden bölümlerine geçer. • Kırkbayırda bir miktar su emilir • Şirdende kimyasal sindirim tamamlanır • Buradan ince bağırsağa alınan besinlerin kimyasal sindirimi gerçekleşir. • İnce bağırsak oldukça uzundur. Sindirilmiş besinlerin emilimi burada gerçekleşir. • İşkembe ve börkenek kısmında bulunan bakteriler ile otçul canlı arasında mutualist bir beslenme ilişkisi vardır. • Bu ilişkide her iki canlı da birbirlerinden yararlanmaktadır. • Otçul canlı, selülozun sindirimiyle glikozlardan faydalanırken, simbiyoz bakteriler ise yaşam ortamı ve besin elde etmiş olur. SİNDİRİM SİSTEMLERİ-Omurgalılar • Simbiyotik mikroorganizmalar kuşlar ve insanlarda da bulunur • Kuşlarda selüloz sindirimine yardımcı olur • İnsanlarda çeşitli yararları vardır: • Sindirim • Zararlı mikroorganizmalardan koruma • Vitamin üretimi • İnsanda toplam 1013 hücre vardır. Sindirim sistemindeki tek hücreli canlıların sayısı ise bunun 10 katı kadardır ve 500 farklı türü barındırır • Bu sebeple sindirim sistemindeki mikroorganizmalar unutulmuş organ olarak adlandırılır SİNDİRİM SİSTEMLERİ-Omurgalılar • Hayvanlarda emilim organları yüzey alanını genişleterek emilimi artırmak için kendi içinde katlanmalar yapar • Omurgalılarda bu katlanmalar oldukça gelişmiştir • İnce bağırsak villus denilen katlanmalar yapar • Her villusu oluşturan hücrelerin mikrovillus denilen uzantıları vardır SİNDİRİM SİSTEMLERİ-İnsan • İnsanda sindirim sistemi ağız, yutak, yemek borusu, mide, ince bağırsak, kalın bağırsak ve rektum (anüs) olmak üzere çeşitli kısımlardan oluşur. • Tükürük bezleri, mide bezcikleri, karaciğer ve pankreas ise salgılarıyla sindirime yardımcı yapılardır. • Sindirim sisteminin çalışmasını sinir sistemi ve endokrin sistem denetler. SİNDİRİM SİSTEMLERİ-İnsan • Sindirim kanalının duvarını döşeyen düz kaslar ritmik kasılmalar ile besinlerin ileri doğru hareketini sağlar: Peristaltik hareket • Sindirim kanalı 3 temel tabakadan oluşur: 1. Mukoza: Emilimin gerçekleştiği epitel doku ve bunu destekleyen bağ doku • Kan damarları, bezler ve lenf damarları içerir 2. Kas tabakası: Çoğunlukla düz kaslar • İçteki kas tabakası halkasal • Dıştaki kas tabakası boyuna uzanır • Midede ek olarak çapraz kaslar bulunur • Yemek borusunun üst kısımları ile anüs sfinkteri (büzgeç) çizgili kaslardan oluşur 3. Bağ doku: Sindirim kanalının en dış kısmı (periton) Mukus tabakası Sinir tabakası Halkasal kas tabakası Sinir tabakası Uzunlamasına kas tabakası Dış bağ doku (periton) SİNDİRİM SİSTEMİ BÖLÜMLERİ 1. Ağız • Ağız besinlerin alındığı ve sindirimin başladığı yerdir. • Hem kimyasal hem de mekanik sindirim gerçekleşir. • Dişler, dil, sert damak yapısı mekanik sindirimde, tükürük salgısında bulunan amilaz enzimi ise kimyasal sindirimde görev yapar. • Dil, besinlerin tadının alınmasında, karıştırılması ile yüzeyinin genişletilmesinde ve besinlerin yutağa ilerlemesinde etkilidir. • Dişler çiğneme olayına yardımcı olur. Çiğneme olayına dil, çene ve yanak kasları da katkıda bulunur. • Dudaklar, ağızda öğütülen sıvının dışarı akmasını engeller. • Küçük dil besinlerin genize kaçmasını önler SİNDİRİM SİSTEMİ BÖLÜMLERİ • Ağız içinin belirli bir pH değeri vardır. Bu değer 6 – 8 arasında değişir. Ağız pH ının aside kayması durumunda ağız florasında yer alan bakteriler aşırı çoğalabilir ve diş çürümesi, ağız içi yaralar, dil yaraları gibi hastalıklara yol açabilir. • Tükürük Bezleri: • Kulak altı, dil altı, çene altı olmak üzere üç çift tükürük bezi vardır. • Tükürük içinde bulunan amilaz (pityalin) enzimi karbonhidratlardan pişmiş nişastanın ağızda sindirimini başlatır. • Tükürük kuru besinlerin ıslatılmasını, ağız içinin kurumasının engellenmesini • Asitli ortamı nötralize eder SİNDİRİM SİSTEMİ BÖLÜMLERİ 2. Yutak • Solunum ve sindirim sisteminin ortak açıldığı boşluktur. • Düz kas yapıdadır. Lokmalar yutağa geldiğinde yutkunma refleksi başlar. • Yutkunma sırasında soluk borusu kaslar yardımıyla yukarı kalkarak epiglottis denen kapakla kapatılır. • Besin böylece yemek borusuna geçer. 3. Yemek borusu • Yaklaşık 25 cm uzunluğunda ve 2 cm çapında bir organdır. • Peristaltik hareket ile besinin ilerlemesine yardım eder. • Peristaltik hareket ters yönde olursa; kusma olayı meydana gelir. • Yemek borusunda, kimyasal sindirim olmaz. • HTTP://WWW.LİSEBİYOLOJİ.COM/ANİMATED/YUTKUNMA.GİF SİNDİRİM SİSTEMİ BÖLÜMLERİ 4. Mide • Yemek borusu ile birleştiği yere kardia ince bağırsak ile birleştiği yere pilor denir. • Kardia büzgeç besinlerin yemek borusuna kaçmasını • Pilor büzgeç ince bağırsağa geçen besinlerin mideye kaçmasını önler • Mide iç yüzeyinde silindirik epitel hücreleri bulunur. Bu hücreler tüp şeklinde girintilerle mide bezlerini oluşturur. • Mideye besin ulaştığında mide duvarından kana gastrin hormonu salınır. Bu sayede midede sindirim için gerekli salgıların salınımı gerçekleşir. • Mide bezlerinden HCl (hidroklorik asit), pepsin, mukus salınır. • Epitel dokunun dışında boyuna ve çapraz bulunan kaslar vardır. Bu kasların kasılmasıyla mekanik sindirim gerçekleşir. SİNDİRİM SİSTEMİ BÖLÜMLERİ • Midede pepsin enziminin etkisiyle de kimyasal sindirim gerçekleşir. • HCl: Pasif enzim olan pepsinojeni aktif hale (pepsin) dönüştürür. • Mideye gelen mikroorganizmaları öldürür. • Protein ve bitkilerin parçalanmasına yardımcı olur • Pankreas ve bağırsak bezlerini uyarır • Mukus salgısı; mideyi asit ortamdan korur. Sindirim öncesinde salınarak mide iç yüzeyini örter. • Mide iç yüzeyi asit ortamdan korunmazsa bakterilerin çoğalmasına uygun ortam oluşur ve gastrit – ülser gibi mide rahatsızlıkları ortaya çıkabilir. SİNDİRİM SİSTEMİ BÖLÜMLERİ Mide salgısının kontrolü: 1-Sinirsel: • Besin görme • Mide gerilmesi • Stres 2-Hormonal: • Gastrin (Artırıcı etkiye sahip, mideden salgılanır.) • Enterogastron: (Azaltıcı etkiye sahip, incebağırsaklardan salgılanır.) SİNDİRİM SİSTEMİ BÖLÜMLERİ 5. İnce bağırsak • Yaklaşık olarak 7,5 m boyunda ve 3 cm çapındadır. • Üç bölümden oluşur: i. İnce bağırsağın 22 cm lik bölümüne onikiparmak bağırsağı (duedonum) denir. • Mideden gelen besinler buradaki hücrelerin hormon salgılanmasını tetikler • Bu hormonlar karaciğer, pankreas ve safra kesesinin salgılamasını uyarır. • Aynı zamanda midenin asit salgılamısını durdurur ii. besinlerin emiliminin olduğu yere jejenum (boş bağırsak) iii. ince bağırsağın kalın bağırsakla birleştiği yere ise ileum (kıvrımlı bağırsak) adı verilir. • Emilim ve enzim salgıları devam eder • İnce bağırsakta sindirim tamamlanır ve besinlerin emilimi gerçekleşir. SİNDİRİM SİSTEMİ BÖLÜMLERİ • İnce bağırsakta emilim yüzeyini genişleten girinti ve çıkıntılar vardır. • Bu yapılara villus denir. Çok sayıda mikrovillus zar yapısına sahip epitel hücreler, kan damarları ve lenf damarları bulundurur. • Emilim yüzeyi villusta 10 m2, mikrovilluslarda ise 150 kat daha fazla olmaktadır. SİNDİRİM SİSTEMİ BÖLÜMLERİ İncebağırsak salgıları ve görevleri: • Mukus: yüzeyin kayganlaşması ve enzimatik etkilerden dokuları korumak. • Enterokinaz: pankreastan inaktif halde salgılanan tripsinojeni aktif enzim tripsin haline çevirir. • Peptidaz: peptidlerin sindirimini sağlamak. • Amilaz: nişastanın sindirimini sağlar. • Maltaz maltozu, laktaz laktozu, sukraz sukrazı monosakkaritler haline çevirir. • Nukleaz: nukleik asitlerin sindirimini sağlar. SİNDİRİM SİSTEMİ BÖLÜMLERİ Safra salgısı: • Su, yağ asitleri, safra pigmentleri, safra tuzları, elektrolitler içerir • Ortamı alkalileştirmek. • Yağların sindirimine yardımcı olmak. • Antiseptik ödevi ile bağırsakların bakteri florasını dengelemek. • Yağ ve yağda eriyen vitaminlerin emilimini sağlamak. • Safra salgısında safra tuzlarında azalma olursa kolesterol çökelerek safra taşlarını meydana getirir. SİNDİRİM SİSTEMİ BÖLÜMLERİ Pankeratik salgılar ve görevleri: • Su ve alkali tuzlar:( ph:8,5) asidik mide içeriğini alkalileştirip ortamı kimyasal sindirime hazırlamak • Tripsin, kimotripsin:: polipeptidlerin sindirimini sağlamak • Lipaz: yağların sindirimini sağlamak • Amilaz: nişastanın sindirimini sağlamak http://www.lisebiyoloji.com/animated/sindirim.gif SİNDİRİM SİSTEMİ BÖLÜMLERİ 6. Kalın bağırsak • İnce bağırsakta sindirilemeyen besinlerin artıklarının toplandığı ve taşındığı yerdir. • Villus bulunmaz • Kalın bağırsak üç kısımdan oluşur. • Körbağırsak (çekum), kolon ve rektum. • Körbağırsağın bulunduğu yerde apandiks denilen bir çıkıntı vardır. Apandiks iltihaplanırsa apandisit hastalığı ortaya çıkar. • Kalın bağırsak, su, mineral ve bazı vitaminlerin emildiği yerdir. • Kalın bağırsakta B ve K vitamini sentezleyen yararlı bakteriler yaşamaktadır. APANDİKS EVRİMİ • İnsan vücudunda nişastanın sindirimini sağlayan enzimler olduğunu biliyoruz, Peki ya selülozu sindiren enzimler var mıdır? • Çoğu primatta, özellikle de yeni dünya maymunları ve genel olarak ağaçlarda yaşayan kuyruklu maymunlarda apandiks organı selülozu sindirmeye yarayan enzimleri salgılamaktadır. İnsanda ise apandiksten halen bu salgıların eser miktarda salgılandığı tespit edilmiş; ancak bunların selüloz sindirimi için aşırı yetersiz olduğu bulunmuştur. • Neden selüloz sindiren organımız köreldi de, nişastayı sindirmeye devam ettik? • Meyveler yoğun nişasta depolarıdır • Hominidlerin ataları, bundan 23 milyon yıl kadar önce ağaçlardan inmeye başladıktan sonra, bitkilerin yeşil kısımlarına olan ilgilerini kaybetmişlerdir. Hele ki hominid türleri vejeteryan beslenme tipinden ete dayalı beslenme tipine geçmeleriye, bitkilerin selüloz ağırlıklı bölgelerinin yenme oranları yok denebilecek kadar aza inmiştir. Günümüzde, yaprakları yemeyen pek çok primat vardır • Avcı-toplayıcı ilkin kabileler, meyve tüketimini ve stoğunu sürdürmüş; ancak yaprakları yemeyi tamamen kesmiştir. Bu süreçte de selüloz sindirimi gereksiz bir hal almış ve bir süre sonra, gerekli enzimleri üreten organların körelmesiyle birlikte sonlanmıştır • Bazı primatlarda kör bağırsak-apandiks karışımı, tam olarak diğer primatlardaki kadar farklılaşmamış "ara geçiş apandiksleri" bulabiliyoruz. BESİNLERİN SİNDİRİMİ Karbonhidratlar: • Karbonhidratlar; glikoz, fruktoz ve galaktoz gibi monosakkaritlere dönüştükten sonra emilebilirler. • Sindirimi ağızda başlar. Tükürük içinde bulunan amilaz enzimi pişmiş nişasta ve glikojeni maltoz ve dekstrinlere parçalar. • Midede kimyasal sindirime uğramazlar. • Mide içindeki HCI sayesinde ortam asidik olduğu için karbonhidratların sindirimini sağlayan enzimler midede görev yapamazlar. • İnce bağırsakta pankreastan salgılanan amilaz enzimi, ağızda olduğu gibi nişasta ve glikojeni maltozlara ve dekstrinlere parçalar. • Disakkaritleri sindiren enzimler ince bağırsak tarafından üretilir. • Ağızda ve ince bağırsakta polisakkaritlerin sindirimi sonucu oluşan maltozlar ve disakkaritler ince bağırsakta monosakkaritlerine parçalanırlar. BESİNLERİN SİNDİRİMİ • Proteinler Proteinlerin kimyasal sindirimi midede başlar. Midede belirli bir basamağa kadar sindirimi yapılan proteinlerin sindirimi daha sonra ince bağırsakta devam eder. • Mide boşluğuna bezlerden salgılanan mide özsuyundaki pepsinojen ve HCI, proteinlerin sindirimini başlatır. • Pasif (inaktif) olan pepsinojen, önce HCI etkisiyle aktif enzim olan pepsine dönüştürülür. Pepsin enzimi proteinleri, polipeptitlere (protein parçacıklarına) parçalar. • İnce bağırsakta pankreas özsuyundaki tripsinojen ve kimotripsinojen, polipeptitleri daha küçük olan dipeptitlere parçalar. • Oluşan dipeptitler yine ince bağırsak bezleri tarafından salgılanan erepsin enzimi ile amino asitlere ayrışırlar. BESİNLERİN SİNDİRİMİ Yağlar • Yağların kimyasal sindirimi ince bağırsakta başlar ve tamamlanır. • Besin karışımı (kimüs) mideden ince bağırsağa geçerken pankreastan yağların sindirimi için lipaz enzimi salgılanır. • Karaciğersen oniki parmak bağırsağına safra sıvısı (öd sıvısı) salgılanır. • Safra salgısı, yağları daha küçük parçalara ayırarak bir çeşit mekanik sindirim gerçekleştirir. • Bu sayede yağ damlacıklarının yüzeyi genişletilerek lipaz enziminin etkinliği artırılmış olur. • Lipaz enzimi, su ile birlikte yağların, yağ asitleri ve gliserole parçalanmasını sağlar. EMİLİM • %95 ‘i ince bağırsakta gerçekleşir. • Alınan besinlerdeki monosakkaritler, amino asitler, yağ asitleri ve gliserit, vitaminler, mineraller, su, ilaçlar vb. maddeler difüzyon, kolaylaştırılmış difüzyon ve aktif taşınma ile alınırlar. • Bazı amino asitler, glikoz , galaktoz ve elektrolitler ise aktif taşınma ile alınır. • İnce bağırsaklardan sonra en önemli emilim kalın bağırsakta görülür. • İnce bağırsaklarda emilmemiş glikoz ve amino asitler • İnce bağırsaklarda emilmemiş safra tuzlarının emilimi • Bazı elektrolitlerin emilimi • Sindirim artıkları içinde bulunan suyun emilimi • Simbiyotik bakterilerin ürettiği K ve B grubu vitaminlerin emilimi gerçekleştirilir. EMİLİM • Glikoz, amino asit, mineraller ve su villuslerdeki kılcal kan damarlarına alınır • Önce karaciğere gelir • Dönüşümler ve depolanmadan sonra dolaşım sistemine verilir • Yağ asitleri ve gliserol lenf kılcalları tarafından emilir • Beslenme yetersizliğinde önce glikoz depoları sonra yağlar ve en son proteinler harcanır. • Vücutta ilk feda edilecek proteinler kan plazmasında bulunanlardır • Bunun sonucunda kan plazmasından vücut boşluklarına sıvı kaybı olur. • Mide boşluğunun şişmesi ilk belirti: Kvaşiorkor hastalığı • AMERİKA’DAKİ PİMA KABİLESİNİN BÜTÜN ÜYELERİ OBEZ • GENETİK VE YAŞAM BİÇİMİ
